Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren jrg 4 - nr 2

magazine voor sociaal-emotioneel leren 2017- 2018 nr. 2 l

Zelfmanagement:

Knallen of remmen?

Kwink-coaches ontmoeten elkaar

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

ui

Kwink is een uitgave van

tn M e po em et st ba er r e

Help! Mijn kind zit niet goed in zijn vel!

Colofon

Prikbord

Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Martijn Wabeke, eindredacteur

Kwink-coach trainingen 2018

Erik Idema, uitgever

Bent u (aankomend) Kwink-coach? Kom dan naar onze drie uur durende Kwink-coach training!

Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Jolanda Krikke, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Marijne Sammels, Wouter Siebers, Elisanne van der Tuuk, Karine van der Zon Fotografie Ebru Aydin, Maarten Feenstra, Anouska van Slegtenhorst, Elisanne van der Tuuk, Martina de With, Dreamstime (p. 12 en 15)

Op blz. 16 en 17 leest u de enthousiaste reacties op Kwink-coach

de eerste trainingssessies! De volgende trainingen zijn

trainingen

op 7 februari, 25 mei en 8 juni 2018 in Amersfoort.

2018

Kosten per deelnemer: € 300,- (incl. btw).

Aanmelden kan op www.kwinkopschool.nl/coach.

Groeimomenten Met Groeimomenten werken kinderen individueel of in groepjes aan hun sociaal-emotionele vaardigheden. De 58 opdrachtkaarten voor de middenbouw zijn ontwikkeld vanuit verschillende talenten van kinderen zoals ‘taal’ en ‘bewegen’.

Vormgeving Richard Feld

Bestel nu op www.kwintessens.nl/groeimomenten.

Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort

Lentekriebels Van 19 t/m 23 maart 2018 is het de ‘Week van de

Postbus 1492 3800 BL Amersfoort

Lentekriebels’. Scholen geven dan extra aandacht aan relaties, seksualiteit en weerbaarheid. Kwink

T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl

biedt hiervoor gratis materiaal aan.

U vindt dit materiaal begin maart 2018 op www.kwinkopschool.nl/lentekriebels.

www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl 2017 - 2018 nr. 2 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

et Kijk voor eh nieuws op a ller laatstinkop sc hool.n l! www.kw Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van

Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

Inhoud

6-7 8-9 12-13 15 16-17 18

Kwink! De hele school doet mee?!

Nieuw:

Kwink-prentenboek

Knallen of remmen?

Sociaal-emotioneel leren thuis Kwink-coaches ontmoeten elkaar Week van de Lentekriebels

De bedoeling Een aantal weken geleden las ik het boek Verdraaide organisaties, terug naar de bedoeling van Wouter Hart. Hij vraagt zich af: ‘Waarom doen we wat we doen en zijn we wel bezig met waar het werkelijk om draait?’

Hoe is dat voor het onderwijs…?

Want welk antwoord geeft u op de vraag: ‘Doet u alléén dat waarvan u vindt dat het nodig en belangrijk is?’

Nee? Dan zijn logische vervolgvragen: ‘Waarom wijken we af van onze bedoeling?’ en ‘Wat of wie drijft ons daartoe?’

Wouter Hart zet ons aan het denken over de manier waarop hij met zijn bedoeling bezig is. Dat probeer ik nu op mijn beurt bij u.

De bedoeling van Kwink is kraakhelder: sociaal-emotioneel leren een sterke plek geven in de basisschool zodat leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Wij, de makers van Kwink, hebben ook een bedoeling. We bieden krachtige lessen die aansluiten bij de onderwijspraktijk, hoe verschillend die bij eenieder ook is.

Daarbij dagen we u keer op keer uit zélf de regie te nemen tijdens het geven van een Kwink-les met vragen als: ‘Wat past op dat moment bij uw groep?’ en ‘In welke fase bevindt de groep zich?’

Welke keuzes u maakt hangt helemaal af van úw bedoeling op dát moment.

Veel succes met het maken van de keuzes die voor u én uw leerlingen goed zijn!

Wouter Siebers projectleider Kwink

En verder...

4 Kwinken in…

10 Een kijkje bij… de bovenbouwredactie 11 Vooraankondiging SEL-congres 14 Kwink in de trein 19 SEL-inspiratie

Kwinken in...

Eben Haëzer in Nieuwpoort

Een waterig zonnetje komt net boven de dijk langs de Lek uit. De schooldinsdag is bijna klaar. Nog één les: Kwink.

Omdat alle nieuwe lessen gegeven zijn, kiest Martina de With (22) ervoor om een les uit het archief te herhalen.

Vandaag geeft Martina les 12 van

worden. Martina besluit het filmpje

vliegtuigjes gevouwen. Drie kinderen

jaargang 2 ‘Omgaan met tegen-

toch nóg maar een keer te laten zien.

zijn klaar. De rest ploetert, met meer of

slag’, omdat ze vindt dat haar groep

Hierna deelt ze vouwbladen uit.

minder lawaai, door.

nog wat ontwikkeling nodig heeft op

‘Je gaat het eerst zelf proberen,’ zegt

‘Als iemand hulp vraagt, kiest hij

het gebied van omgaan met tegen-

ze, ‘pas als het niet lukt, mag je hulp

daarvoor en mag je gaan helpen.

slagen. De les begint met een filmpje

vragen.’

Als iemand het niet vraagt, dan doe

waarin wordt voorgedaan hoe een

De kinderen gaan aan de slag. Er

je niks,’ zegt Martina terwijl ze rond-

vliegtuigje gevouwen wordt.

klinken kreten als: ‘Ik weet hem al!’,

loopt. Hier en daar verschuiven vouw-

‘We gaan het filmpje één keer bekij-

‘Juf, ik kan geen vliegtuigjes

blaadjes van de ene naar de andere

ken,’ zegt Martina, ‘daarna moet je

vouwen!’, ‘Het is niet eerlijk, want

tafel. Binnen vijf minuten hebben alle

het zelf doen. Let dus goed op.’

het is geen normaal vliegtuigje!’ en

kinderen een vliegtuigje.

Er klinkt enthousiast geroezemoes.

‘Ik kan hem en zij doen mij na.’

Vliegtuigjes vouwen, daar hebben de

Martina bespreekt hoe het is ge‘Als iemand om hulp vraagt,

gaan en wat kinderen deden als

Dan blijkt dat het vliegtuigje op een

kiest hij daarvoor’

het niet lukte. Ze laat op het bord

ingewikkelde manier gevouwen moet

In minder dan geen tijd zijn de eerste

zien wat de ‘JammeRRR-methode’

to pge

ve

n

21 kinderen van groep 7 wel zin in!

Nie

en

a

tijd l a n

Ik k

4

rag v p l hu

s nietig t e i s l A t, rust luk ijven bl

t u wais n t n ee Ik wlativere re

Kwinken in de praktijk

! n a d u p u l l e h r e k k e Kom effe l JammeRRR Rust - Relativeer Regel hulp

waarop ‘spiegel’ staat. Een ander staat daarvoor zijn haar in de plooi te strijken. Het wil niet lukken. De derde moet daarom lachen. ‘Kom effe lekker hellupu dan!’ roept de jongen voor de spiegel.

Als evaluatie van de les laat Martina elk kind op zijn vliegtuigje schrijven wat het vandaag geleerd heeft.

inhoudt en vraagt wie zich weleens

Daarna mogen de vliegtuigjes een

‘briljant in mislukken’ heeft gevoeld.

voor een door de klas gegooid wor-

Meteen komen de verhalen over

den. Het ene vliegt met een mooie

lang geleerd voor een toets en toch

boog heel ver. Het andere strandt bij

een onvoldoende halen en iets wil-

de eerste tafel. Er wordt gejoeld en

len natekenen dat telkens misgaat.

‘Geeft niks’ geroepen. Geen kind lijkt

had gehaald voor haar toets. Ze gaf

gefrustreerd als zijn vliegtuigje crasht.

alles en iedereen de schuld. Ik had

Rust, relativeer, regel hulp

Voordat Martina start met een nieuwe les, worden de Kwinken van oude lessen herhaald.

het niet goed uitgelegd en de toets

Door middel van een toneelstukje

‘We hebben gezamenlijke woorden’

was te moeilijk. Vanaf nu kan ik zeg-

gaan de kinderen oefenen met een

Na de les blikt Martina tevreden te-

gen: “Weet je nog die drie R’en? Wel-

situatie die mislukt en het toepassen

rug. ‘Het belangrijkste voor mij is dat

ke heb jij nu nodig?” Ze moeten veel

van een van de drie R’en. Na vijf mi-

we nu weer gezamenlijke woorden

leren in groep 7. Eén van de dingen

nuten worden de toneelstukjes op-

hebben voor dit soort situaties. Een

is inzicht krijgen in zichzelf en hoe het

gevoerd. Er wordt gevallen, gehuild

meisje heeft de hele ochtend ge-

bij hen en voor hen werkt. Daarbij

om een laag cijfer en ruzie gemaakt.

huild, omdat zij een onvoldoende

helpt deze les enorm!’

Het is duidelijk dat de stap naar een van de drie R’en lastig is. Vaak schiet een klasgenoot in het stuk – ongevraagd! – te hulp.

Maar drie jongens die spelen dat ze uitgaan, hebben het begrepen. Eén jongen houdt een blad omhoog

Het motto van Martina Elk kind is uniek. In een groep leren kinderen met

Nie tele t te sn urge el stel d zi

alle verschillende, unieke persoonlijkheden om te

jn

gaan. We horen in een klas tenslotte bij elkaar!

5

Groot enthousiasme voor klantenbijeenkomsten in Breda en Drachten

Kwink! De hele school doet mee?!

Hoe zorg je ervoor dat de hele school onderdeel is van Kwink?

Wat is er nodig om dezelfde ‘taal’ te spreken?

Hoe stimuleer je de optimale ontwikkeling van kinderen met sociaal-emotioneel leren?

Belangrijke vragen om met elkaar te bespreken. En dat gebeurt gelukkig ook. Onder andere tijdens de klantenbijeenkomsten van Kwink in het afgelopen najaar in Breda en Drachten. Daar ontmoetten net gestarte Kwink-scholen en al meer ervaren SEL-scholen elkaar tijdens een middag die Kwink organiseerde in samenwerking met onderwijsadviesdiensten. Thema: ‘Kwink! De hele school doet mee?!’

Sociaal-emotioneel leren (SEL)

komsten met een stevig verhaal over

draagt bij aan een veilige school.

het belang van schoolbrede preven-

En Kwink geeft daar als methode

tie. Hij pleitte voor een sterke organi-

handen en voeten aan. Die aan-

satie, gebouwd op de preventie-

pak is succesvol, maar alleen als

piramide. Dit model, ontwikkeld door

de hele school meedoet en er aan

de Vlaming Johan Declerck, gaat uit

een aantal belangrijke voorwaarden

van interventies op alle lagen in de

voldaan is.

school. Van het breed praten in het

4 3 2 1

team over gedrag, tot het strak neer-

6

Schoolbrede preventie

zetten van preventie voor leerlingen

Wouter Siebers, projectleider van

die een specifieke ondersteunings-

Kwink, opende de klantenbijeen-

behoefte hebben.

0

Probleemaanpak Specifieke preventie Algemene preventie

Bevordering van het leefklimaat

Brede, maatschappelijke context (politiek, sociaal, cultureel, ecologisch)

Met Kw ink spreek je één taa l!

Het enorme belang van transitie

‘Zonder contact, geen contract’

Wouter vroeg ook aandacht voor de

In de workshop over de veiligheid

zogenaamde transitie*), het praktisch

van leerlingen stonden de fases van

toepassen van het geleerde in an-

groepsdynamica en de relatie tussen

dere situaties. Uit onderzoek blijkt dat

de leerling en leerkracht centraal als

het werken met Kwink alleen effect

voorwaarde om tot ontwikkeling te

heeft op het moment dat de transitie

komen. De uitspraak ‘Zonder contact,

serieus genomen wordt. ‘Hiermee zelf

geen contract’ is blijven hangen. Of-

aan de slag?’ stelde Wouter, ‘bedenk

tewel: alleen dankzij een goede rela-

dan samen met het schoolteam een

tie tussen leerlingen en leerkrachten

mooie transitie aan de hand van de

zijn werkafspraken mogelijk.

Kwink van de Week!’

Schoolbreed nadenken over SEL Ouderbetrokkenheid

en Kwink

Natuurlijk gingen de deelnemers

Kwink-gebruikers troffen elkaar in

kracht’ in (te downloaden vanuit

ook zelf actief aan de slag tijdens

workshops waarin ze ervaringen kon-

Kwink).

drie verschillende workshops. Con-

den uitwisselen. Ze gingen met veel

Beschrijf positief voorbeeldgedrag

creet uitgangspunt daarbij was de

verschillende werkvormen aan het

van jezelf en collega’s. Laten jullie

vraag: ‘Hoe krijg je de hele school

werk die helpen om met het team

zelf zien wat er van leerlingen ver-

mee?’ Zo was er een workshop

schoolbreed na te denken over SEL

wacht wordt?

over de belangrijke samenwerking

en Kwink. Enkele voorbeelden, zodat

Spreek dezelfde taal: print de lijst

tussen school en ouders. ‘Zorg ook

ook u aan de slag kunt:

met emotiewoorden uit. Omcirkel er drie die bij u passen. Spiegel

dat ouders de taal van de school spreken. Dat gaat verder dan een-

Stel de vraag: ‘Welke competen-

met een collega of jullie bij een

zijdig informeren,’ was een van de

ties moeten onze leerlingen heb-

emotiewoord hetzelfde beeld heb-

adviezen die scholen elkaar gaven.

ben als ze in groep 8 van school

ben. Dit is vaak heel verrassend!

‘De Koelkastposter van Kwink helpt

af gaan?’

ons daar geweldig bij,’ was een

Vul met elkaar/voor elkaar de lijst

Kwink! De hele school doet mee!

spontane reactie.

‘SEL-competenties voor de leer-

Uw school toch ook?

*) In het Kwink magazine van augustus 2017 (jaargang 4, nr. 1) staat een uitgebreid artikel over het belang van transitie.

Ook een Kwink-klantenbijeenkomst bijwonen? Meer informatie over de bijeenkomsten in 2018 vindt u op www.kwinkopschool.nl/kwinkbijeenkomst.

7

Een prentenboek voor de onderbouw

Struis zoekt een huis en andere Kwinkverhalen

A

lle stoelen staan in de kring. Het boek gaat op schoot en het verhaal begint. Een herkenbaar ritueel voor elke leerkracht van groep 1 en 2.

De kinderen zitten nieuwsgierig op het puntje van hun stoel en willen de tekeningen, het liefst van heel dichtbij, zien.

Kwink gaat met deze natuurlijke nieuwsgierigheid aan de slag en benut ook graag de kostbare kringmomenten voor sociaal-emotioneel leren. Die gaan uitstekend samen met de lessen die structureel door het jaar worden aangeboden. Hoe? Met het gloednieuwe prentenboek Struis zoekt een huis over aansprekende belevenissen van de Kwink-bewoners.

8

SEL in nieuw prentenboek Suggesties voor verwerking Bij elk verhaal staan concrete vragen voor een goed kringgesprek. En verschillende suggesties om actief met de inhoud aan de slag te gaan, zoals het bouwen van een huis voor Struis. Bij dit verhaal staat het emotiewoord ‘veilig’ centraal. Hoe voelt een veilig gevoel? Waar en wanneer voel jij je veilig? Kinderen leren het lied ‘Een huis voor jou’ aan en ze kunnen daar zelf bewegingen bij bedenken. Hoe en wanneer u deze activiteiten inzet, bepaalt u natuurlijk zelf.

Een veilige plek voor iedereen Elk van de vijf verhalen in het prentenboek behandelt een apart thema. Zoals het verhaal over Struis, een ‘vreemde vogel’ die een veilige plek zoekt in Kwink. Hij komt op een dag zomaar Kwink binnengewandeld. Eerst weten de Kwink-dieren Ep, Hassel en Egel niet zo goed wat ze hiermee aan moeten. Maar al snel bedenken ze dat er voor iedereen een plek moet zijn, dus ook voor Struis. Samen gaan ze een huis voor Struis zoeken.

De verhalen sluiten aan bij vijf competenties De Grote Kink is de leider van Kwink.

Hij komt af en toe ook terug in de animaties. De Grote Kink neemt de kinderen mee het boek door. De vijf verhalen sluiten aan bij de vijf SEL-competenties: besef van jezelf, zelfmanagement, besef van de ander, relaties hanteren en keuzes maken. Net als in de methode Kwink staan zelf ervaren en ontdekken voorop. En natuurlijk… plezier!

Nieuwsgierig geworden naar het Kwink-prentenboek? Struis zoekt een huis en andere Kwinkverhalen is eind maart 2018 verkrijgbaar en kost € 24,95.

Bestel het boek en andere SEL-producten op deze pagina: www.kwintessens.nl/sel.

9

De makers van Kwink

Vooruitblik de bovenbouwredactie Een kijkje bij...

Wat staat er de komende weken op het programma?

van Kwink onderbouw

Titel

Competentie

Groepsfase

Les 10

Omgaan met ruzie

Zelfmanagement

Performing

Les 11

Samen spelen

Besef van de ander

Performing

Les 12

Boosheid uiten

Besef van jezelf

Performing

Les 13

Pijn is niet fijn

Besef van jezelf

Performing

Les 14

Verdraagzaamheid

Besef van de ander

Performing

Les 15

Verliefdheid

Relaties hanteren

Performing

Les 16

Doorzetten

Zelfmanagement

Performing

Les 17

Mediawijsheid

Keuzes maken

middenbouw Titel

Competentie

Les 10

Ruziewijzer

Zelfmanagement

Performing

Les 11

Kom erbij!

Keuzes maken

Performing

Groepsfase

Les 12 Boos!

In de Kwinkredactie zijn Ger en

Besef van jezelf en aansluiting bij social media en de

Performing enthousiast. Het is bovendien een

Gerard voor de bovenLesde 13 schrijvers Grenzen bouw. Een uitdagende klus die ze Les 14 Verdraagzaamheid met enthousiasme uitvoeren.

Lesze 15graag Verliefdheid Omdat kinderen helpen

maatschappelijke bewustwording Besef van jezelf

middel dat helpt relativeren en je in Performing

Relaties hanteren‘Leerkrachten, geefPerforming Scholen waarderen drama-ophet

bij het van belangrijke Lesaanleren 16 Doorzetten

drachten

levensvaardigheden.

Les 17 Mediawijsheid

goede voorbeeld!’ Performing Zelfmanagement Ger: ‘Het moet speels zijn, maar niet De voorbeeldrol van de leerkracht Keuzes maken Performing kinderachtig. Uitdagend, maar niet is essentieel; bij SEL luistert die rol

Het sleutelwoord: uitdaging!

verlammend. Dan is het kiezen van

nauw. Wel over empathie praten

Ger en Gerard hebben beiden hun bovenbouw wortels in het onderwijs. Vanuit hun

goede werkvormen belangrijk. Van

maar als leerkracht daar zelf geen

scholen horen we dat de dramaCompetentie opdrachten gewaardeerd worden.

blijk van geven? Dan heeft een Groepsfase Kwink-les geen zin. Een les over

praktijkervaringTitel zetten ze zich in voor het maken de Kwinklessen voor Les 10 van Confl icten de bovenbouw. Dat is een enorme Les 11 Meedoen uitdaging. Bovenbouwers zijn nieuwsgierigLes en12 willen vooral… serieus geGevoelens verwoorden nomen worden. Dat kan ook, want er is veel mogelijk op gebied van taal, Les 13 Kindermishandeling

10

Neem kind en thlema serieus, maar wer! graag met humo Performing

van bovenbouwers?

een ander te verplaatsen.’

Besef van de ander Performing

ervan niet Zelfmanagement pestgedrag en de kern Performing verbinden met momenten dat pestKeuzes maken Performing gedrag aan de orde is? Zonde van

Verbind de inhoud van de KwinkBesef van jezelf lessen met andere Besef van jezelf momenten

de tijd! En een leerkracht die kindePerforming ren wil laten ontdekken dat praten over gevoelens fijn kan zijn, maar Performing

inzicht en (zelf)reflectie. Maar hoe Les 14 Verdraagzaamheid kom je tegemoet aan hun kritische Les 15 Verliefdheid houding en hun wens om ook zelf op

die zichzelf niet kwetsbaar opstelt Besef van de ander Performing hierin? Moeilijk!

Relaties kader hanterenSociaal-emotioneel leren Performing Vooral als die in een duidelijk vraagt

onderzoek uit te gaan? En hoe bied Les 16 Doorzetten je onderwerpen aan met flink wat

staan met sterke voorbeelden, dus veel. Van kinderen én van leerZelfmanagement inclusief uitleg. En… met humor!’ krachten. Maar wat Performing krijg je er veel

vlees op de botten, goede informatie Les 17 Mediawijsheid

Gerard: ‘Humor houdt kinderen Keuzes maken

voor terug. Nu én later!

Performing

Vooraankondiging congres

Binnenste

Buiten

Noteer alvast in de agenda vrijdagmiddag 13 april 2018: SEL-congres

Sociaal-emotioneel leren (SEL)

Inhoud congres ‘SEL binnenstebuiten’

staat volop in de belangstelling,

1. G edragswetenschapper dr. Kees

school en ouders samen. Van binnen en buiten de school!

en terecht. Want actief werken aan

van Overveld keert SEL binnenste-

3. We duiken onder leiding van een

SEL is van groot belang voor elke

buiten. Met informatie over nieuwe

vooraanstaand wetenschapper

leerling.

SEL-trends en herkenbare praktijk-

‘het brein’ van kinderen binnen.

voorbeelden.

Hoe werkt dat kinderbrein? Wat is

Daarom organiseren de makers van Kwink op vrijdagmiddag

2. K ennis over SEL is belangrijk, want

de rol van de omgeving? En wat

13 april 2018 een SEL-congres,

zo bent u goed voorbereid om

zorgt ervoor dat talenten volledig

met als titel ‘SEL binnenstebuiten!’

ouders nóg beter bij de school te

tot ontwikkeling komen? Kortom:

Natuurlijk bent u van harte welkom!

betrekken. Immers: sociaal-

hoe laten we het binnenste

emotioneel leren is een taak van de

optimaal naar buiten komen!

Congresvoorzitter Wouter Siebers projectleider Kwink

dr. Kees van Overveld gedragswetenschapper

Marijne Sammels gedragswetenschapper, trainer en beeldcoach

Binnenkort hoort u meer over het SEL-congres.

Aanmelden kan nu al op www.kwinkopschool.nl/selcongres.

11

Knallen of remmen?

Kees van Overveld

Senne speelt in de zandbak. Ze schept steeds zand in emmertjes om die vervolgens om te draaien.

Zo is er al een mooie muur van zandhoopjes ontstaan.

Pieter komt ook in de zandbak. Hij gaat in de buurt van Senne zitten en hij kijkt hoe Senne in de weer is met het zand. Als Senne een van de emmertjes onbeheerd laat liggen, pakt Pieter het emmertje.

Net als Senne wil hij een muurtje gaan maken.

Als Senne in de gaten krijgt dat Pieter een van de emmertjes heeft gepakt, begint ze te gillen.

Ze trekt aan het emmertje maar Pieter laat niet los. Senne gilt nog harder maar het heeft geen effect.

Dan pakt ze een hand vol zand en gooit dat in het gezicht van Pieter. Pieter begint te huilen.

Sanne geeft hem een harde duw en rukt het emmertje uit zijn handen.

Senne is nog jong. Haar primaire be-

een heftige emotie oproept. Zelfma-

leerling is er een trigger, een aanlei-

hoefte om speelgoed voor zichzelf te

nagement leert kinderen remmen

ding. Voorbeelden zijn er genoeg:

houden, beheerst vaak haar gedrag.

in plaats van knallen.

een leerling die een middelvinger

Er is nog geen sprake van enige te-

Het is mogelijk om zelfmanagement

opsteekt, iemand die tegen je aan

rughoudendheid of bedachtzaam-

in de praktijk te ontrafelen. Wat is er

botst of Pieter die een emmertje

heid. Er is maar weinig voor nodig om

precies aan de hand? Wat gebeurt

pakt. De trigger zorgt voor emotie.

haar korte lontje te ontsteken. Senne

er? We doen dit met behulp van het

is een kind dat vooral ‘knalt’.

zogenaamde TEGGG-model. Hierbij

Emotie

wordt duidelijk dat de competenties

In het vorige artikel in het Kwink

De SEL-competentie zelfmanage-

zelfbesef en zelfmanagement onlos-

magazine (jaargang 4, nr. 1) is

ment (ook wel zelfbeheersing of

makelijk bij elkaar horen.

uitgebreid ingegaan op de competentie zelfbesef. Daarin hebben

zelfcontrole genoemd) verwijst naar

12

de vaardigheid om op gepaste

Trigger

we gezien dat een emotie eigenlijk

wijze te reageren op een trigger die

In de directe nabijheid van de

een chemisch proces is. Het is een

Ac htergrond informatie

lichamelijke reactie op een trigger.

Dat zorgt voor waardering uit de om-

Kenmerkend is dat we de emotie op

geving maar het draagt vooral bij

dit moment nog niet bewust ervaren.

aan een gevoel van eigenwaarde: je bent je emotie de baas!

Gevoel Op enig moment zal het cognitief

Wat leerlingen als Senne nodig heb-

vermogen van de leerlingen een rol

ben, is een leerkracht die hen helpt

gaan spelen. Het onbewuste wordt

om competenter te worden in het

bewust: de leerling gaat nadenken

toepassen van de competentie. Zie

over hetgeen hem overkomt. De

het kader.

leerling kan benoemen wat de trigger met hem doet: hij wordt boos,

Via de Kwink-lessen leren de leerlin-

bang, gefrustreerd, woedend enz.

gen hun eigen triggers te herkennen.

Dat is belangrijk want er is niet altijd

Kees van Overveld

Gedrag

een volwassene in de buurt die kan

Het is onwenselijk als leerlingen voort-

waarschuwen voor de signalen die

Dr. Kees van Overveld (53) is

durend emotioneel reageren en hun

heftige emoties ontlokken. Daarnaast

gedragsdeskundige. Hij volgt alle

kalmte verliezen. Een verstandige

bevatten de lessen concrete tips voor

ontwikkelingen rondom gedrag

manier om rustig te worden en te

leerlingen om de kalmte te bewaren.

op de voet, zowel nationaal als

blijven is het gebruik van verbale zelf-

Je zou kunnen zeggen dat Kwink

internationaal.

spraak. Bij verbale zelfspraak spreek

leerlingen helpt autorijden: gas geven

Na het grote succes van Groepsplan

je jezelf toe met standaardwoordjes

kan iedereen, nu het remmen nog!

Gedrag is in januari 2017 een nieuw boek van zijn hand verschenen. Dit

of -zinnetjes als ‘stop’, ‘rustig’, ‘niet reageren’, ‘laat maar gaan’, ‘tel tot

Dit is het tweede artikel over SEL-

boek gaat over sociaal-emotioneel

10’ enz.

competenties in een serie van vijf.

leren (SEL), een onderwerp waar

Bij verbale zelfspraak gebruik je taal

In het volgende Kwink magazine:

Kees zich al jaren mee bezighoudt.

om weer grip te krijgen op de situatie.

besef van jezelf.

Hij was een van de eersten in

Gevolg

Bronnen: Overveld, K. van (2017). SEL. Sociaalemotioneel leren als basis.

Huizen: Uitgeverij Pica.

Nederland die over het belang van Wie rustig reageert op een trigger komt minder vaak in de problemen.

SEL publiceerde. Het nieuwe boek is een introductie van de theorie en praktijk van SEL voor leraren in het primair onderwijs.

Vanuit zijn eigen bedrijf

Gedragsbeschrijvingen Zelfmanagement

www.keesvanoverveld.nl geeft Kees

De leerling:

van Overveld lezingen, workshops

- herkent en benoemt emoties;

en teamtrainingen in Nederland

- legt uit hoe emoties, gedachten en gedrag samenhangen;

en Vlaanderen over diverse

- herkent gedragsketens (oorzaak-gevolg);

gedragsthema’s. Uiteraard heeft hij

- gebruikt technieken om impulsief gedrag te voorkomen;

ook het nodige te vertellen over SEL.

- gebruikt technieken om zichzelf te kalmeren als situaties escaleren; - weet wat zijn gedrag bij de ander teweegbrengt; - kan zijn aandeel in een uit de hand gelopen situatie benoemen.

13

Kwink meting

Kwink in de trein De trein was aardig vol, maar gelukkig niet té. Ik kon nog zitten. In de stiltecoupé; dan kon ik ook nog even die voorstellen voor de Kwink-lessen doornemen.

‘Ik durf te laten zien dat ik boos ben’ was het onderwerp (les 12).

Nog voordat ik de onderbouwles goed had kunnen bekijken, hoorde ik niet ver bij me vandaan een piepje. Het werd gevolgd door zacht gegrinnik, razendsnelle typgeluidjes, een verzendtoon en weer gegrinnik. ‘Typ, piep, ha ha, typ, klik, grinnik…’ en zo ging het nog een tijdje door.

Toen ik opkeek, wist ik niet meteen waar het vandaan kwam. Het kon iedereen zijn: de halve coupé zat ingespannen naar zijn telefoon te kijken. Ook mensen die zo te zien samen op reis waren, waren vooral bezig met hun telefoon. Je vraagt je soms af waarom ze die media nog ‘social’ noemen… Intussen bleven de piepjes elkaar opvolgen, het gegrinnik werd ook nadrukkelijker, het kon eigenlijk niet uitblijven… en inderdaad, even later klonk op fluistertoon: ‘Ja… sst, nee, ik zit in een stiltecoupé.

Ja gewéldig hè? Ha, ha’, en nog eens ‘ha!’

De rest van de coupé had inmiddels ook gemerkt dat het niet langer stil was. Sommigen bleken bruut te zijn gestoord in hun geconcentreerde ge-app, want ze keken geïrriteerd naar het meisje dat ‘ha, ha’ en nog eens ‘ha’ zei. Gelukkig was er ook een oudere meneer die het lesdoel ‘Ik durf te laten zien dat ik boos ben’ zeer goed onder de knie had. ‘DIT IS EEN STILTE-COUPÉ!’ bulderde hij door de trein. ‘Ssst, Harry!’ siste zijn vrouw erachteraan. (Zij moest blijkbaar nog leren dat het goed is om je boosheid te uiten.) Het meisje had dat overigens niet in de gaten, want zij zat midden in een ‘hi-lá-risch’ verhaal over een jongen en een zak frieten.

Anderen gingen zich er nu ook mee bemoeien. Sommigen vonden dat het met het meisje best meeviel en hadden vooral last van de schreeuwende heer, die inmiddels met schuim op zijn mond stond te oreren over hoe hij dit land had opgebouwd en dat het een schande was dat er geen respect meer was. Anderen meenden dat hij volkomen in zijn recht stond en vielen hem luidkeels bij dat het hier toch echt stil moest zijn.

Ik kon me niet meer zo heel goed concentreren op de les. Maar toen ik even later uitstapte, had ik wel een idee: een Kwink-coupé in elke trein.

Dat is een coupé waar je niet alleen afspraken maakt over wat mag en niet mag, maar ook over hoe je omgaat met het gedrag van anderen.

Kwink in de trein – voor jong én oud!

Erik Idema

14

Sociaalemotioneel leren thuis

Ouderinformatie

Help! Mijn kind zit niet goed in zijn vel!

Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach

‘Zucht… mijn kind zit niet lekker in zijn vel. Alle vrolijkheid lijkt weg.

Doe ik iets fout? Wordt het gepest? Is het ziek?’ Het zijn reële zorgen van ouders. En de vraag is: ‘Hoe ga je ermee om?’

Kinderen groeien niet vanzelf, al

Soms houden die vragen kinderen

schieten in een ‘pauzestand’. Som-

lijkt dat wel zo. Als een kind zeven

uit hun slaap. Ze gaan malen over

mige kinderen vallen terug naar

jaar is heeft het in principe alles al

hun positie in de groep. En als de

jonger gedrag en er zijn vrijwel altijd

geleerd en hoeft het zich alleen

thuissituatie tijdelijk of voor langere

denkzorgen.

nog maar verder te bekwamen.

tijd niet veilig is, kan een kind zich

Emoties zijn gevoeld en benoemd.

ongemerkt eenzaam gaan voelen.

Ga in gesprek met je kind en hou

Het lichaam kent grote en kleine

Het verliest zijn onbevangenheid en

het luchtig

bewegingen. Sociale vaardighe-

dat is vaak het begin van eindeloos

Luchtig bespreken helpt. Kinderen

den zijn in grote lijnen aanwezig.

gepieker. Werk aan de winkel dus

vinden het fijn om te horen als ou-

Er is een begin gemaakt met letters

voor ouders!

ders zeggen: ‘Weet je, groter wor-

en cijfers. En kinderen kunnen na-

den is soms helemaal niet leuk!’ Die

denken over wat er om hen heen

Wees alert op de zogenaamde

erkenning is nodig om te laten zien

gebeurt. Nu nog even alles lekker

‘denkertjes’

dat je als ouders de leiding neemt,

uitrollen…

Ontwikkeling gaat dus niet bij ieder

en zo het vaste baken van kinderen

kind vlekkeloos. Sommige kinderen

blijft, én dat je begrip toont.

Malen, malen, malen…

schrikken van het tempo en verlie-

Ga vooral niet mee in de zorgen.

Maar tussen 7 en 9 jaar realiseren

zen daardoor de grip en het over-

Dan zal een kind denken: het is vast

kinderen zich dat er ook iets van

zicht. Ze raken stuurloos en weten

heel erg wat ik heb.

hen verwacht wordt. Ze zijn een

niet meer hoe ze moeten reageren

Stel veel vragen. Vraag hoe het

zelfstandig individu met eigen ver-

en lopen daardoor vast. Als dit

andere moeilijke situaties heeft

antwoordelijkheden. En dat kan

zich afspeelt in groep 5/6 heeft het

overwonnen. Geef ze inzicht in hun

spannend zijn en angsten oproe-

vaak te maken met hun positie in

eigen, eerdere succeservaringen.

pen met vragen als: ‘Hoe lig ik in

de groep en het gevoel dat er veel

Kijk naar ‘niet lekker in je vel zitten’

de groep?’, ‘Ben ik wel populair?’,

op hun schouders rust. In groep

als een voorbijgaande fase. Focus

‘Lachen ze me uit?’, ‘Ben ik goed

7/8 speelt vaak angst een rol en

vooral op wat helpt en geef veel

de vraag hoe het verder moet. De

positieve aandacht. Want alles wat

groei lijkt te stoppen en kinderen

aandacht krijgt, groeit!

genoeg in sport?’en ‘Word ik wel vaak genoeg gekozen?’

15

Kwink-coaches ontmoeten elkaar

B

en jij Kwink-coach en geef jij op jouw school vorm aan sociaal-emotioneel leren (SEL)?

Ben je bezig met vragen als: ‘Hoe ga ik dat aanpakken?’, ‘Op welke manier zorg ik ervoor

dat mijn collega’s net zo enthousiast worden als ik?’ En: ‘Wat kan ik doen om ervoor te zorgen dat SEL zich niet alleen beperkt tot de Kwink-lessen?’ Lees dan dit verslag van de eerste Kwink-coach training van Marijne Sammels op 10 november jl. met 14 coaches.

De Kwink-coaches druppelen binnen bij uitgeverij Kwintessens. Sommigen zijn alleen, anderen met één of twee collega’s. Ze raken snel met elkaar aan de praat. Logisch, want ze hebben een gemeenschappelijke

16

Hoe kan ik mijn rol als coach binnen mijn school vormgeven?

Gesprek en verdieping Tijdens de training doorlopen we een gevarieerd programma. Theorie, videobeelden en samenwerkingsopdrachten wisselen elkaar af. Er is veel ruimte voor gesprekken. De coaches

basis en doel. Dat is te merken aan

‘Hoe kan ik mijn rol als coach binnen

gebruiken die momenten om elkaar

de gesprekken die meteen over de

mijn school vormgeven?’ Verder

van praktische tips en ideeën te

inhoud gaan.

willen ze zich graag verdiepen in

voorzien. We gaan in op de vraag

Ik vraag de Kwink-coaches naar hun

SEL, daarvoor een concreet plan

hoe je het draagvlak op het gebied

motivatie om mee te doen aan deze

van aanpak maken en collega’s

van SEL binnen je team kunt vergro-

training. Ze zijn daarin unaniem:

inspireren.

ten. Dit kan enerzijds door collega’s

Training en borging

bewust te maken van het belang

hoe lastig het is om woorden te

ze hun dilemma’s én mogelijke

van SEL, anderzijds door kennis over

geven aan je emoties en ontdekken

oplossingen.

te dragen.

tegelijkertijd hoe belangrijk het

De individuele plannen zijn sterk

We praten over de voorbeeldfunctie

aanleren van emotiewoorden is. De

verschillend van aard. Zo wil de één

die je hebt als leerkracht. En dat je

reacties op de oefening zijn positief.

meer kennis vergaren op het gebied

collega’s hiervan nog meer bewust

De coaches geven aan dat deze

van SEL. Een ander besluit tot het

kunt maken door bijvoorbeeld een

activiteit heel geschikt is voor een

plannen van klassenbezoeken.

filmpje te laten zien.

teamvergadering.

En een derde wil SEL op de agenda

SEL in de teamvergaderingen Een ander onderwerp dat aan bod komt zijn de teamvergaderingen.

Welke dingen kun je als Kwink-

Dit is een ideale oefening voor in de teamvergadering!

coach inzetten? De coaches geven

van de teamvergadering zetten.

Moment van reflectie Als trainer kijk ik terug op een geslaagde middag. Er heerste een fijne en ontspannen sfeer

aan dat het onderwerp vaak wel

Vragen vanuit de groep

met ruimte voor ontmoeten, leren

op de agenda staat. Het gesprek

Een aantal Kwink-coaches is al een

en verdiepen. Het bijeenbrengen

gaat dan over of iedereen de lessen

tijdje in deze rol aan het werk. Zij

van Kwink-coaches van

geeft en of collega’s nog tegen

hebben uiteenlopende vragen als:

verschillende scholen vond ik een

dingen aanlopen.

‘Hoe betrek je ouders?’ Tip: gebruik

‘gouden greep’. Aan het eind

Een andere aanpak kan zijn

de Koelkastposter van Kwink! En:

van de middag ging een groep

om gezamenlijk een top 5 van

‘Hoe kun je collega’s ondersteunen

enthousiaste en geïnspireerde

transitiemomenten te bedenken.

bij wie het groepsproces verstoord

coaches op weg naar huis. Onder

Zo stimuleer je collega’s om nóg

is?’ Tip: stop even met de Kwink-

hun arm een concreet plan voor de

beter invulling te geven aan SEL-

lessen en val terug op SEL-activiteiten

komende maanden en een tas vol

activiteiten.

die de groep juist dan nodig heeft!

verrassingen… Ik verheug me nu al

Opdrachten uitproberen

Concrete plannen maken

We oefenen met het bewust

Aan het einde van de training

worden van je eigen emoties met

maken de Kwink-coaches een

een oefening uit het Kwink-coach

persoonlijk plan voor de komende

katern. De Kwink-coaches ervaren

maanden. In groepjes bespreken

op de volgende training.

Marijne Sammels

De volgende trainingen voor Kwink-coaches zijn op 7 februari, 25 mei en 8 juni 2018. Meer informatie en aanmelden? Ga naar www.kwinkopschool.nl/coach.

17

De Week van de Lentekriebels De Week van de Lentekriebels! Een mooie kans voor scholen om aandacht te besteden aan seksuele en relationele vorming. Het thema in de week van 19 t/m 23 maart is ‘Anders!’ Al 2500 scholen doen jaarlijks mee aan de Week van de Lentekriebels. Ook Kwink sluit zich daar graag bij aan. Onder andere met gratis lesmateriaal voor deze speciale week. Maar waarom is seksuele en relationele vorming zo belangrijk?

Kinderen staan open voor waarden en normen. Seksualiteit is, zeker in de onderbouw, dan nog geen onderwerp waar schaamte omheen hangt en waar kinderen vragen over hebben.

Door al op jonge leeftijd te starten raken leerlingen op een natuurlijke manier vertrouwd met het thema. Dit

Zeker als we kijken naar de compe-

kan veel opleveren, want kinderen:

Concreet gaat het dan in Kwink om:

tenties besef van jezelf, besef van

Wat is verliefdheid en wat

worden weerbaarder;

de ander en relaties hanteren. Je

is houden van? Leerlingen

leren respectvol met elkaar

moet ook goed kunnen omgaan

ontdekken wat de verbinding is

om te gaan;

met emoties. Zowel met die van

tussen gevoel en relaties.

leren verschillen accepteren;

jezelf als die van anderen.

Vrienden maken en houden. Wat

durven eerder vragen te stellen

In Kwink bieden we geen compleet

is belangrijk binnen een vriend-

over seksualiteit.

curriculum seksuele vorming. Dat

schap?

gaat binnen het kader van SEL te ver, Relatie met Kwink

maar we focussen wel op belangrij-

Voor veel scholen is de Week van

Sociaal-emotioneel leren en seksu-

ke voorwaarden om in vertrouwen

de Lentekriebels aanleiding om het

ele en relationele vorming hebben

en met eerlijkheid over dit thema te

hele schooljaar vaker thema’s als

veel raakvlakken.

kunnen praten met leerlingen.

‘Weerbaarheid’, ‘Lichaam en zelfbeeld’ en ‘Seks en de media’ op de agenda te zetten. Dit helpt om uiteindelijk structureel aandacht te

Het gratis Kwink-lesmateriaal voor de Week van de Lentekriebels vindt u begin maart op www.kwinkopschool.nl/lentekriebels.

18

geven aan dit thema en om het, in combinatie met Kwink, een plek te geven in het schoolplan.

Begint het bij u al een beetje te kriebelen?

SEL-producten en tip s

SEL-inspiratie

S

nel op de hoogte zijn van de laatste SEL-ontwikkelingen? Deze nieuwe rubriek brengt interessante producten en bruikbare tips onder de aandacht. Voor individuele

leerkrachten en het hele team.

Woorden geven aan emoties met emoticons Online cursus SEL Wilt u zich verdiepen in SEL? Er is een gratis, online cursus beschikbaar, aangeraden door de internationale SEL-organisatie Casel: www.kwinkopschool.nl/sel-cursus.

Deze cirkel (ook als draaischijf te gebruiken) is een leuke manier om met emotiewoorden aan de slag te gaan. Vraag de leerling een emoticon aan te wijzen (of aan de draaischijf te

SEL in beeld Sociaal-emotioneel leren is een breed begrip. Wilt u

draaien) en laat vervolgens over de emotie van de emoticons praten. www.kwinkopschool.nl/emoticons-cirkel

aan bijvoorbeeld ouders uitleggen wat het precies is? Dit filmpje is heel duidelijk: www.kwinkopschool.nl/sel-in-beeld.

Groeimomenten!

Tijdens de Kwink-lessen is de hele groep actief met sociaal-emotioneel leren. Maar hoe doet u dat op momenten dat leerlingen even wat tijd over hebben, sneller klaar zijn of meer oefening kunnen gebruiken? Groeimomenten helpt. Deze kaartenbak, bedoeld voor de middenbouw, biedt opdrachten voor kleine groepjes en individuele leerlingen. Leuk en leerzaam! Bestel nu op www.kwintessens.nl/groeimomenten.

19

Probeer Kwink gratis uit! www.kwinkopschool.nl/ proef

Een sociaal veilige leeromgeving met Kwink!

Kwink is een online methode voor sociaal-emotioneel

op preventie van bijvoorbeeld pesten, zodat ‘reparaties’

leren (SEL). Voor groep 1 t/m 8. Kwink en SEL gaan uit van

achteraf worden voorkomen. Kwink zorgt zo voor betere

de kracht van de groep om een omgeving te creëren

prestaties door een sociaal veilige leeromgeving.

waarin ieder kind zich veilig voelt. De aanpak is gericht

Meer weten? www.kwinkopschool.nl

Wilt u ook een sociaal sterke groep?

Vraag dan nu een gratis proefabonnement op Kwink aan.

T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl

Kwink is een methode van