Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren - 2019-2020 nr. 2

magazine voor sociaal-emotioneel leren

2019 - 2020

nr.

2

De leraar centraal Omgaan met een moeilijke groep

ui

Het Kwink Oudermagazine

tn M e po em et st ba er r e

Nieuw:

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

Colofon

Prikbord

Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur Martijn Wabeke, eindredacteur Erik Idema, uitgever Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Wouter Siebers en Esther Veldman.

directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink

magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Kwink erkend: Gezonde School-activiteit!

Kwink is erkend als Gezonde School-activiteit voor het thema welbevinden! Daar zijn we enorm trots op. De Gezonde School-aanpak helpt scholen te werken aan gezondheid en een gezonde leefstijl van leerlingen. Voor leuke activiteiten: www.gezondeschool.nl.

Kwink voor ouders Nieuw: het Kwink Oudermagazine. Over: SEL, het belang van SEL voor de ontwikkeling van kinderen, hoe ziet een Kwink-les

Fotografie Lynette de Ruijter, (p. 4-5), Dreamstime (p.12-14), Ivo Samplonius (p.6-7) Vormgeving Richard Feld

eruit, SEL thuis en nog véél meer. Bekijk het magazine op: www.kwinkopschool.nl/oudermagazine. Kijk ook op pagina 18.

Nieuw! Kwink-kwartet

Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort

Voor het herkennen en verkennen van emoties. Met negen

Postbus 1492 3800 BL Amersfoort

heden. € 8,95 per spel: www.kwinkopschool.nl/sel-producten.

T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl 2019 - 2020 nr. 2 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

kwartetten. In vijf daarvan tonen Ep, Egel, Varken, Hassel en Mol hun emoties. In de overige vier gaat het over de emoties blij, boos, bang en verdrietig. Met tips voor diverse spelmogelijk-

Kwink-coach trainingen 2020: meld je aan!

Ook in 2020 geven we trainingen voor de Kwink-coach, gedragspecialist of intern begeleider. Om het beste uit Kwink te halen. Bekijk de Kwink-trainingen kalender hier: www.kwinkopschool.nl/trainingen-kalender en lees het artikel op pagina 11.

Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl of op het prikbord achter de inlog.

Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

Inhoud

6-7 8- 9

SEL-congres groot succes

De leraar centraal

De leraar centraal Op de school waar ik werk staat de leraar centraal. Soms roept dat vragen op. Het gaat toch om de leerling? Zeker! Maar pas als in

12-13

Omgaan met een moeilijke groep

de organisatie de leraar centraal staat kan de leraar op zijn beurt goed voor leerlingen zorgen.

Deze visie wordt steeds breder gedragen in het onderwijs. Eva Naaijkens en Martin Bootsma schrijven er kraakhelder over in hun boek En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven?

14

Beter dan de VAR

De leraar is de spil waar de hele school om draait. Ik ben daarvan ook overtuigd en zie dat het in de praktijk echt werkt om een school op die manier in te richten. Een goed voorbeeld daarvan is de leraar alle ruimte en tijd geven

15

Sociaal-emotioneel leren thuis

om zich te kunnen richten op het primaire proces.

Ik vind het een aangename verrassing om van Kees van Overveld te horen dat dit bij SEL net zo werkt. Op het congres in

18

Nieuw:

Het Kwink Oudermagazine

Chicago, waar hij in oktober 2019 was, zeiden wetenschappers: zet de leraar centraal. Pas als de leraar zelf over voldoende sociaal-emotionele competenties beschikt, kan hij die vaardigheden overbrengen op de leerling. Te lang is er alleen gefocust op de

En verder...

4- 5 10 11 16-17 19

Kwinken in‌ Amersfoort

leerling. Dus: verleg de focus naar de leraar. Daar wordt het onderwijs beter van!

De Kwink-coach Drie vragen aan onze Kwink-coach trainers Kwink voor burgerschap en mensenrechten SEL-inspiratie

Wouter Siebers projectleider Kwink

Kwinken in...

De Dubbelster in Amersfoort

De 20 leerlingen van groep 3/4 van basisschool De Dubbelster in Amersfoort druppelen langzaam binnen.

Ze hebben net gegymd.

‘Op die poster zijn drie nieuwe mensen in Kwink,’ zegt Ava en wijst naar de gang. Daar hangt inderdaad de nieuwe Kwink-koelkastposter. Duidelijk zichtbaar voor iedereen die de school inkomt.

Kwink-slag

Giraf samen de muur metselen. Dat

Juf Saskia (38 jaar) start de nieuwe

blijkt hartstikke handig, want Giraf

Kwink-les. Eerst kijkt de groep terug

kan ook bij de hoge delen van de

op de vorige les waarin ze de Kwink-

muur.

slag ‘Oversteektechniek’ leerde.

De klas heeft geboeid gekeken.

Imme mag de eerste stap van deze

Saskia vat samen wat er gebeurde

techniek voordoen. Ze gaat staan,

en legt de link met de Kwink van de

doet haar rechterhand naar voren

Week: Kies ook eens een ander!

en zegt luid en duidelijk: ‘Stop!’

‘Je kunt leren van samenwerken

Veel kinderen doen met haar mee.

met iemand die je nog niet goed

Deze stap zit er helemaal in bij de

kent,’ zegt ze.

groep.

Harvey vindt dat hij iedereen kent.

De tweede stap is dat je rustig moet worden. Ook die kennen ze nog. Bij de derde stap weet Linde nog hoe

4

Kwink-slagen brengen voor kinderen oplossingsstrategieën in beeld

Saskia schiet in de lach. Hij heeft gelijk. Hij ként iedereen, maar heeft hij ook met iedereen samengewerkt?

de animatie in de vorige les ging.

Samenwerken

Hij schudt zijn hoofd. Hij werkt altijd

De twee Kwink-dieren ruilden van

Vandaag gaat het over samenwer-

samen met Jaro.

plek. Maar wat was ook alweer de

ken. In de animatie bouwt Egel een

‘Dat bedoel ik,’ zegt Saskia. ‘Met

stap?

muurtje. Zijn vrienden kunnen niet

welk ander kind dan Jaro zou jij een

‘Vertel wat je voelt,’ zegt Saskia en

helpen. Giraf biedt aan om samen

keer willen samenwerken?’

herhaalt dit een paar keer. De zin

te werken. Egel kent hem niet. Maar

Harvey kiest Rick. Rick begint te

echoot door de groep.

als Egel moe is, gaat hij toch met

stralen.

Kwinken in de praktijk

nog niet vaak hebt samengewerkt.

dat dus goed gelukt.

Diegene mag je gaan kiezen.’

‘Juist in deze combinatiegroep heb ik

Daarna swingt de hele groep

eraan gewerkt dat de kinderen van

mee op de vrolijke noten van de

groep 4 ook de kinderen van groep 3

Kwink-eindtune. De Kwink-les is klaar

goed kennen en omgekeerd.’

voor vandaag. Volgende week komt het tweede deel aan bod.

Voor Saskia gaat dit zelfs nog verder. De Dubbelster is een kleinschalige school.

‘We vinden het belangrijk dat kinderen veel contact met elkaar hebben.

Je leeft niet alleen in je eigen klas.

Neem de oversteektechniek. Ik wil dat een kind uit mijn groep dat ook tegen een leerling van groep 8 durft te zeggen. Het helpt als je elkaar

Oefenen

kent. Als je weet hoe iemand heet.’

Er klinkt muziek en de opdracht is: loop door de klas zolang de muziek

Je kunt op heel veel manieren samen puzzelen. Bas en Sam leggen om de beurt een stukje.

klinkt. Als de muziek stopt, gaan de

Samenwerken is een laagdrempelige manier om elkaar te leren kennen.

Daarom werken kinderen op De Dub-

kinderen bij iemand staan met wie ze

Samenwerken?

belster veel samen. De kinderen van

niet vaak samenwerken. Er vormen

‘Samenwerken is voor mij dat niet

groep 3 hebben bijvoorbeeld alle-

zich moeiteloos tweetallen die samen

één van de twee de leiding neemt,’

maal een leesmaatje in groep 6/7.

tot 20 tellen. Vervolgens wordt er in

zegt Saskia na de les. ‘Dat de kin-

‘Op onze school zitten kinderen met

steeds nieuwe tweetallen ook nog

deren de ander ruimte geven. Niet

veel verschillende nationaliteiten.

gepuzzeld en maken de leerlingen

voorzeggen, maar uitleggen.’

Dat zou drempels kunnen opwer-

met hun lijf het cijfer zeven.

Ze weet dat kinderen zich bij el-

pen, maar dat gebeurt niet. De

‘Ik ga deze week extra letten op wie

kaar veilig moeten voelen om

kinderen merken dat het leuk is om

je kiest bij het samenwerken. Kies

hiertoe te komen. Daarom heeft ze

met elkaar op school te zitten. Ze

ook eens een ander,’ zegt Saskia.

de eerste weken veel geïnvesteerd

doen veel samen. Zo leren ze elkaar

‘We gebruiken even niet de ijsstokjes.

in het elkaar leren kennen. Aan de

kennen, en als je elkaar kent, dan

Je mag zelf nadenken met wie je

reactie van Harvey te merken is

ben je er voor elkaar.’ l

Het motto van Saskia ‘Ik vind het belangrijk dat een kind alle andere kinderen op school kent. We zijn één school. We moeten het samen doen.’

5

Feestelijke Kwink-middag in Beeld en Geluid

SEL-congres groot succes W

oensdagmiddag 11 december 2019. In de ontvangsthal van het Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum voel je de verwachtingsvolle en ontspannen sfeer. Meer dan

180 leerkrachten, IB’ers en directeuren zijn afgekomen op het congres ‘SEL in beeld’ met Wouter Siebers (projectleider Kwink en gedragsspecialist) en Kees van Overveld (gedragsdeskundige) als prominente sprekers. Als de deuren van de fantastische theaterruimte opengaan, zie je de verbazing: Wauw! Wat een geweldige omgeving om je te laten inspireren! In dit fotoverslag laten we u graag opnieuw of alsnog genieten.

‘Besteed vooral veel aandacht aan de emotionele ik-competenties “zelfbesef” en “zelfmanagement”’

‘Het was een geweldige middag.

Weer veel van opgestoken. ers

uter Sieb orzitter Wo

oor dagvo Welkom d

Dank aan Wouter en Kees.

En wat een prachtige locatie!’

Johan Mos

‘Labeling an emotion is a form of regulation’ Marc Brackett

‘Educating the mind without educating the heart is no education at all’

n de Kwintessens en lid va Erik Idema (uitgever imaties an n va t ch kra de Kwink-redactie) over

De spectaculai re ontvangsthal in Beeld en Ge luid

6

‘Maak SEL leuk!’

Inhoudelijke verdieping

‘SEL-vaardigheden van de leerkracht gaan vooraf aan de vaardigheden van leerlingen’

Uitwisseling in duo’s over hoe je de perso onlijke SEL-vaardigheden in het team bespreekb aar kunt maken (workshop Wouter)

‘75% van de gedragsproblemen is terug te voeren op te weinig aandacht voor de ik-competenties’

‘Mooie locatie voor een heel leerzaam

Het publiek maa kt foto’s van de sheets: altijd ee n goed teken

en interessant congres.

Ik zou het liefst nu gelijk beginnen in de klas.’

Juf Annelieke

treerd over Kees van Overveld vertelt geconcen ago Chic in es ongr zijn bezoek aan het SEL-c

‘Ontgrendel de kracht van emoties om jezelf en je leerlingen te helpen tot bloei te komen’

‘SEL is niet meer weg te denken in het onderwijs’

‘Relatie gaat vóór prestatie!’ hool met een Terug naar sc iratie/kennis rugzak vol insp cadeautjes l vo s en een ta

SEL-congres beoordeeld met een Kees bespreekt het onderwerp ‘Omgaan met een moeilijke groep’

8,8!

7

Wouter Siebers (projectleider Kwink) in gesprek met Kees van Overveld

De leraar centraal op internationaal SEL-congres in Chicago

‘Ooit was de leerling uitgangspunt binnen de school. Maar wat blijkt? Het start allemaal bij de leraar. De leraar staat centraal, zeker als het om sociaal-emotioneel leren gaat.’

Kees van Overveld vertelt enthousiast over zijn bezoek aan de internationale SEL Exchange in Chicago, begin oktober 2019. Het is de eerste keer dat er 1500 deelnemers uit 30 landen bij elkaar komen op uitnodiging van CASEL. ‘Pas als de leraar over voldoende sociaal-emotionele vaardigheden beschikt is hij in staat om die op leerlingen over te brengen. Ook de rol van de schoolleider mag niet onderschat worden. Zij heeft de kans om SEL op school echt op de kaart te zetten.’

Waarom je interesse voor een con-

nodig en zoek naar plekken waar

ties die met de school en het kind te

gres aan de andere kant van de

ik geïnspireerd kan worden. Dat is

maken hebben. Hoe goed werken

oceaan?

daar volop gelukt! SEL is actueler

die samen? Kijken ze op dezelfde

‘Ik volg CASEL al lang en veel idee-

dan ooit.’

manier naar de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen? Spre-

ën over hoe het zou kunnen en moeten, ontleen ik aan wat daar ontwikkeld en bedacht wordt. Als de mogelijkheid zich dan voordoet

SEL is actueler dan ooit!

dat onze leerlingen uitgroeien tot fijne burgers? Pas als het antwoord daar ”ja” op is kunnen leerlingen

om met zoveel nationaliteiten over

8

ken ze uit: wij vinden het belangrijk

mijn passie te praten, is dat een

Wat was voor jou echt een nieuw

zich optimaal ontwikkelen. Tijdens

prachtige kans. In Nederland ben

inzicht?

het congres heb ik nieuw onderzoek

ik degene die hierover praat en

‘Het belang van de community. Het

gezien waarin dat duidelijk onder-

schrijft. Ik heb ook nieuwe kennis

gaat om alle mensen en organisa-

schreven wordt. Naar mijn idee

SEL internationaal

hebben we in Nederland op dit

twee jaar zijn de SEL-vaardigheden

kan spelen. In ieder geval hoeft nu

gebied nog wat te doen. Ook als ik

nog steeds goed, maar niet meer

nooit iemand meer te zeggen dat

kijk naar de lerarenopleiding, zitten-

zo stevig als tijdens het onderzoek.

SEL zonde van de tijd is, want cogni-

de leraren en schooldirecteuren, is

Maar nu komt het: de cognitieve

tief effect is er altijd!’ l

nog lang niet iedereen ervan over-

vaardigheden waren nog net zo

tuigd dat actief werken aan SEL van

sterk gegroeid als tijdens het onder-

groot belang is. Terwijl uit onderzoek

zoek.

blijkt dat dit echt werkt.’

Wat vindt men internationaal lastig aan SEL? ‘De transitie. Overal blijkt dat het vormgeven van onderwijs in een natuurlijke omgeving, buiten de les

SEL zorgt ook voor blijvende groei van cognitieve vaardigheden

om, lastig gevonden wordt. Terwijl het soms juist voor het oprapen ligt.

De dip in de SEL-vaardigheden na

Denk aan het voorlezen van een

één of twee jaar? Dat komt door

boek. Praat met leerlingen over hoe

gebrekkige implementatie en tran-

de hoofdpersoon zich voelt en je

sitie. Ik pleit ervoor om daar veel

bent met SEL bezig. Kijkend naar de

aandacht aan te geven. Imple-

internationale belangstelling voor

mentatie betekent niet dat je kiest

transitie weet ik zeker dat hier de

voor een methode en dan een trai-

komende jaren nog meer onder-

ning volgt – daarna begint het pas.

zoek naar gaat komen.’

Voortdurende scholing van je men-

Kees van Overveld @KvOverveld - 4 okt.

Het congres is klaar.

Enkele conclusies: 1. SEL gaat de hele wereld over. Het gonst.

2. SEL maakt leerlingen sterker. Er is overtuigend onderzoek.

3. SEL start bij de volwassenen.

Inversteer in professionalisering.

4. Geef lessen maar intergreer SEL ook in andere vakken.

sen en het gesprek over gedrag Wat vind je het meest interessante

zijn cruciaal. Ik denk dat de Kwink-

onderzoek?

coach daar een belangrijke rol in

‘Ik ben bij een workshop geweest waar alle bekende en minder bekende onderzoeken op een rijtje werden gezet. Ze maken dan een verschil tussen onderzoeken tijdens de onderzoeksperiode en de zogenaamde follow-up onderzoeken (één tot twee jaar daarna). Wat blijkt? Tijdens de onderzoeksperiode

CASEL (Collaborative for Academic, Social and Emotional Learning) is een organisatie van gedragswetenschappers die al jaren-

nemen zowel de SEL-vaardigheden

lang onderzoek doen naar SEL en zich hardmaken voor het

als cognitieve vaardigheden enorm

integreren van SEL in het onderwijs en samenleving. Meer

toe. Dat was mij al bekend.

Het follow-up onderzoek was nieuw voor mij. Bij terugkomst na één of

weten: ga naar www.casel.org. Op de website is veel informatie te vinden over onderzoek en SEL.

9

Goede sfeer met zo min mogelijk woorden

Tips van een Kwink-coach

De Kwink-coach Esther Veldman Kwink-coach CBS ‘Het Startblok’ in Harderwijk Leerkracht van Plusklas Gaat vol voor groepsvorming Is ook trainingsacteur (www.lastigeouders.nl)

‘Hè, wat jammer nou, Sophie, dat ik wéér op jou moet wachten.’

‘Max, volgens mij heb ik het nu al een paar keer gezegd, houd daar mee op!’

‘Als ik zo lang moet blijven wachten tot jullie stil zijn, wachten jullie na schooltijd maar even op mij.’

ervoor gezorgd dat de groeps-

die in het onderwijs werkt, weleens

afspraken helder en concreet zijn

ontglipt zijn. De klas is druk, het

voor elk kind. Vervolgens corrigeer

waait buiten, je zit zelf niet lekker

je zoveel mogelijk een-op-een. Tik

in je vel… Genoeg redenen om te

het kind even aan, noem kort de

mopperen. Maar helpt het? Want

naam, maak oogcontact. Spreek

alles wat je aandacht geeft, groeit.

met het kind een non-verbaal teken

Dus Sophie heeft er geen zin meer

af. Zijn er meer kinderen betrokken?

in om op tijd klaar te zitten. Max

Neem die kinderen even mee de

gaat zich gedragen naar jouw

gang op en handel het daar af.

‘Er is even wat misgegaan tussen

negatieve feedback. En wat dacht

Wil je een positieve sfeer in de klas

jullie, dat kan gebeuren. Maar wat

je van de kinderen die wél altijd

stimuleren, houd dan orde met zo

zo super is: Olivia deed eerlijk over

keurig op tijd klaar zitten? Ook die

min mogelijk woorden.

wat ze deed, top! Nu kunnen we het

worden aangesproken als jij de hele

Wat goed gaat, benoem je zoveel

samen oplossen.’

klas berispt. Behoorlijk frustrerend en

mogelijk klassikaal, zowel non-

‘Ik dacht even dat jullie ruzie zouden

slecht voor de sfeer in de groep.

verbaal als verbaal. Als je ziet dat

krijgen over de teamindeling. Maar

kinderen doelgedrag vertonen, geef

jullie zijn er toch samen uitgekomen.

je daar klassikaal aandacht aan.

Wat goed! Hoe is dat gelukt?’

Een heel bekende is natuurlijk:

Je kunt er ook nog een beloning aan

‘Ik zie Mohammed al klaarzitten,

koppelen. Als eerste naar huis, een

keurig!’

punt voor je groepje, een sticker enz.

Maar wat dacht je van: ‘Ik zag jou

Als je structureel aandacht geeft

buiten Davey helpen toen hij viel,

aan wat er goed gaat, groeit dat

top!’

gedrag!

Complimenteer klassikaal. Corrigeer een-op-een.

Tijdens de Gouden Weken heb je

10

Als je structureel aandacht geeft aan wat er goed gaat, groeit dat gedrag!

Een aantal uitspraken die iedereen

Drie vragen aan onze Kwink-coach trainers 1. Wat vind je leuk aan het geven van de Kwink-trainingen?

2. H oe merk je dat scholen baat bij jouw training hebben?

Marijne Sammels enthousiasme van de 1 Het

Kwink-coaches om in hun

Danielle Heuts werken met zoveel ver1 Het

schillende en gedreven men-

3. Welke vragen van scholen verrassen je en zijn soms lastig?

Marjo ter Hoeve

1 Geweldig dat zoveel coaches

hetzelfde willen: leerlingen een

school en met hun collega’s

sen. Alles voor een goed doel,

rugzak met tools meegeven

met SEL en Kwink aan de slag

namelijk: het welzijn en welbe-

om met zichzelf en anderen

te gaan.

vinden van kinderen en hoe ze

om te gaan. Een voorrecht om

met elkaar omgaan. Ik tel altijd

daaraan mijn steentje te mo-

2 De Kwink-coaches krijgen een beter beeld van hun taken in

hoeveel coaches er zijn en dus

school: ondersteunen van hun

hoeveel kinderen ik daardoor

collega’s en borgen van Kwink.

Ze sparren met collega-

gen bijdragen.

2 Mensen zeggen tijdens de

training: ‘Dit ga ik morgen op

bereik.

2 Aan het slot van een training

school meteen toepassen!’ Ze

hoor ik dat ze weer vooruit kun-

zijn enthousiast over de concre-

op hoe SEL binnen andere

nen. Ze zien mogelijkheden om

te mogelijkheden om Kwink ver-

scholen wordt vormgegeven.

SEL op hun eigen school breder

der uit te rollen in school: bij leer-

coaches en doen zo ideeën

3 Veel scholen stoeien met de

te ontwikkelen en gaan met

vraag hoe ze ouders het beste kunnen betrekken. Vaak is dat

concrete plannen de deur uit.

3 Hoe het zit met sociaal-emo

lingen, leerkrachten en ouders.

3 Verrassend dat scholen zo ac tief meedenken over hoe ze

tionele volgsystemen en de link

de inhoud van de training kun-

bereik je juist ook die andere

die je kunt maken met Kwink?

nen overbrengen op kinderen.

ouders?

Dan zou ik alle volgsystemen

Een aantal scholen informeer-

moeten kennen en kunnen ver-

de naar handpoppen bij Kwink

gelijken. Dat vind ik soms lastig.

en naar een doorgaande lijn

een kleine groep, maar hoe

voor peutergroepen.

Trainingen in 2020 Basistraining

Verdiepingstraining

Praktijktraining

Amersfoort

15 januari

05 februari

18 maart

Sittard

15 januari

05 februari

18 maart

Drachten

15 januari

05 februari

18 maart

Amersfoort

15 april

13 mei

10 juni

Drachten

15 april

13 mei

10 juni

Sittard

niet in het voorjaar

Zeeland (Goes of omgeving)

22 januari

12 februari

11 maart

Noot redactie: scholen zijn benaderd met een enquête over handpoppen; en voor kinderen van 2 tot 4 jaar kunnen scholen een aanvullend Kwink-abonnement nemen, evenals voor de BSO.

niet in het voorjaar

Meld je aan via: www.kwinkopschool.nl/kwink-coach.

11

Omgaan met een moeilijke groep Kees van Overveld

Leerkrachten spreken over toenemende werkdruk. Die werkdruk ontstaat niet alleen door meer administratieve werkzaamheden, maar ook door de emotionele belasting die het werken in een uitdagende groep kan opleveren.

In sommige groepen kunnen leerkrachten nauwelijks lesgeven vanwege hardnekkig probleemgedrag. Die leerkrachten zeggen maar moeilijk grip op de groep te krijgen, omdat leerlingen voortdurend op elkaar reageren en elkaars probleemgedrag versterken.

In september 2019 bracht ik een boek uit over het begeleiden van uitdagende klassen in het primair onderwijs: ‘Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep’. In dit boek geef ik een overzicht van allerlei manieren om probleemgedrag te signaleren en te verminderen of te stoppen. In dit artikel ga ik in op een aantal zaken uit het boek: het zogenaamde low-level behavior en de taal van de leerkracht.

‘Low-level behaviour’

De belangrijkste bevinding vanuit al

Veel mensen kennen mij via mijn

die observaties is dat het probleem-

boeken of via de cursussen en

gedrag licht van aard is. Het gaat

lezingen die ik geef. Wat niet ieder-

niet zozeer om ernstige gedragin-

een weet, is dat ik bijna wekelijks

gen die zich incidenteel voordoen,

l

lachen de leerkracht uit;

in groepen kom. In de afgelopen

zoals verbale of fysieke agressie te-

l

spelen met hun mobieltje als dit

jaren heb ik in ruim honderd, vaak

gen de leerkracht of klasgenootjes,

niet de meest gezellige, groepen

vernieling van schooleigendommen

mogen observeren, die volgens de

of spijbelgedrag. Het ordeverstoren-

Als je de gedragingen los bekijkt,

eigen leerkrachten ook als moeilijk

de gedrag is juist minder heftig dan

lijkt het allemaal niet zo erg. Wat

werden ervaren. Mijn komst was

je zou denken. Een korte opsom-

er in sommige klassen gebeurt, is

gewenst, omdat de mogelijkheden

ming. Leerlingen:

dat het aantal ongewenste gedra-

l

12

geven een brutaal antwoord op een vraag;

l

maken rare geluiden waardoor andere leerlingen moeten lachen;

ongewenst is.

gingen langzaam maar zeker in

van de school zelf uitgeput waren.

Observaties lieten zien: licht probleemgedrag

l

l

l

l open ongevraagd van hun plaats;

frequentie toeneemt. Steeds meer

p raten door de uitleg van de

leerlingen dragen bij aan het versto-

leerkracht heen;

rende gedrag. Het is te vergelijken

v olgen de instructies van de leer-

met een omvallende dominosteen

kracht niet op;

die andere stenen in beweging

Achtergrondinformatie

brengt. Naarmate de hoeveelheid

Ik adviseer leerkrachten alert te zijn

voor je probleem. Leerkrachten

verstoringen toeneemt, neemt ook

op dit soort uitingen. Blijf zoveel

ervaren dat investeren in preventie

de spanning in de klas toe: de leer-

mogelijk emotioneel neutraal en

loont.

kracht en klasgenootjes reageren

corrigeer liever non-verbaal.

Soms kan ook een programma

steeds emotioneler.

Daarover meer in het volgende

voor sociaal-emotioneel leren niet

De Britse onderwijsinspectie (Ofsted)

nummer van Kwink magazine.

voorkomen dat er heftige problemen ontstaan in een groep.

noemt dit ‘kleine’ probleemgedrag ook wel low-level behavior. Ik vind

- Vaagtaal

Ik hoop dat mijn nieuwe boek

dat een mooie term. Het geeft aan

Veel leerkrachten proberen op een

genoeg handvatten biedt om

dat het individuele gedrag binnen

zo’n positief mogelijke manier leer-

beginnend probleemgedrag van

alle grenzen blijft zolang het niet

lingen te corrigeren. Het gevolg is

leerlingen te signaleren én aan te

door anderen wordt overgenomen

dat de boodschap niet altijd even

pakken. Als de leerkracht succes

en versterkt.

helder is.

ervaart bij de aanpak van het

Taal

Juf Liza corrigeert twee jongens die

genoeg energie en rust hebben

In mijn gedragscoaching vind ik het

kletsen: ‘Ik zie hier een paar jongens

om te doen wat hij graag doet:

belangrijk om leerkrachten te laten

die de opdracht stil voor jezelf wer-

met enthousiasme een mooie les

nadenken over hun eigen gedrag.

ken op een heel typische manier

geven! l

Gedrag van een leerling wordt ver-

aan het uitvoeren zijn. Ik hoor allerlei

minderd of versterkt door de gevol-

geklets terwijl er eigenlijk niets te

gen die het heeft. De wijze waarop

horen zou moeten zijn. Het stoplicht

leerkrachten reageren is daarom

staat op rood.’

bepalend. Als de leerkracht kennis

Het effect op de jongens is nihil; ze

heeft van zijn manier van reageren

snappen de impliciete boodschap

en het effect van de reactie op het

van de leerkracht niet.

low-level behavior zal hij hopelijk

Literatuur Overveld, K. van (2019). Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep. Hoe begeleid je uitdagende klassen in het primair onderwijs? Huizen: Uitgeverij Pica.

gedrag van de leerling of de groep, dan kan hij ervoor kiezen om zijn

Mijn advies aan Liza: wees kort en

gedrag aan te passen.

duidelijk. Zeg wat je bedoelt.

Taal is slechts één van de factoren

- Frustratietaal

die ik centraal stel in mijn begelei-

Als het moeilijk wordt, zie je soms

ding. Er is ook aandacht voor de

dat leerkrachten ‘frustratietaal’

manier van corrigeren en het pak-

gebruiken. Ze stellen bijvoorbeeld

ken van regie.

vragen waarop eigenlijk geen antwoord is gewenst. In het kader staat

Tot slot

een aantal van die vragen.

Door het werken met Kwink leren leerlingen onder meer dat je in

Had

ik jou gevraagd om door

moeilijke situaties je emoties kunt

mijn instructie heen te praten?

reguleren zodat je op een kalme

l

Doe

je dat thuis ook?

manier een oplossing kunt vinden

l

Heet

jij... soms?

l

Spreek

ik soms Chinees?

l

Waarom

doe je dat?

l

Waarom

let je niet op?

l

Vroeg

ik jou iets?

l

Vragen verkregen via mijn volgers op Twitter

www.keesvanoverveld.nl

13

SEL is overal

R A V e d n a d r e Bet

lbespraakte . Zo prentte een we de rio pe me rza lee n tijdje op voetbal. Ee k als hij niet de Als kind zat ik een altijd gelijk had – oo r te ch re ids he sc beeld in dat de trainer ons bijvoor zo was het. waarheid sprak. En en? Als ter altijd gelijk hebb u een scheidsrech zo om ar Wa rs. de ar rdig an discussie da over Dat ligt tegenwoo at? Om al te veel sta l pe ns ite bu je die op lf het best of eoscheidsrechter spits voel je toch ze bal de VAR: een vid et vo e ald ta be t in he t een winnend te voorkomen, is er ding. Iemand maak vin uit e lijk er he n af… en dan Ik vind het ee uipen teleurgesteld afstand meekijkt. dr s er nd ta ns ge te n staat op zijn kop, doelpunt, het stadio urd. Geweldig! t toch nog afgeke wordt het doelpun hadden publiek en kpan. In het begin oo elk sn ele ion ot aarom zijn die een sociaal-em stond zo’n man (w n Het stadion wordt Da s. wa nd ha n de n en idee wat er aa n het veld naar ee spelers daarbij ge ng aan de rand va nla te nu mi ?) en n het na altijd mann ar hij naar keek. Ko scheidsrechters bij zich afvroegen wa en ns me en enlijk en ljo mi terwijl Een speler die eig scherm te staren, ef gestrikte veter? he sc n Ee g? din geheel ? Een overtre daarna werd niet toch buitenspel zijn st het niet. En ook wi Je ? de or ho team alleen met zijn helemaal niet bij dit idsrechter tekende he sc De . lde te t nie r het gebaar het doelpunt discussie! (Ik probee duidelijk waarom de Ein R. VA . urd e in de lucht: Afgeke gebaar van ultiem vingers een scherm maar die pikken dit rs, te ch do jn mi t discussies me de laatste tijd uit in echt op.) autoriteit nog niet t veld niet ssies in en rond he ent is dat de discu im er xp R-e VA le t he erderlei uitleg Het aardige van he en blijken voor me eld be eo vid k Oo erd deed.

– integendeel. el dat hij niets verke verminderd lijken vo ge t he ar ma zo t its ontneem je nie beslissing nemen. vatbaar, en een sp n waaróm ze een ge leg uit al or vo rs heidsrechte Daarom moeten sc te voorkomen. t alles verloze discussies n juf of meester nie Alleen dan zijn oe t is niet erg dat ee He e. lfd tze he ik sing genomen geldt denk waarom een beslis Voor leerkrachten t leg uit ar ma hij of R! gebeurt. Zolang zij s. Beter dan de VA ziet wat in de klas voor de omstander tig et pr en n re de r voor de kin wordt. Dat is helde Erik Idema

werkte in het bij Kwintessens. Hij r ve ge uit is ma Erik Ide gemeenschap in nt op een scholen verleden als doce rs van 12 en 13. r van twee dochte de va is en am rd Amste

14

Sociaalemotioneel leren thuis

‘Waarom je nooit moet zeggen: ‘Dat kan jij wel!’

Ouderinformatie

Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach

‘Natuurlijk kun je dat wel!’ Kinderen met weinig zelfvertrouwen krijgen dit geregeld te horen. Een goedbedoelde aanmoediging die helaas weinig zoden aan de dijk zet. Sterker nog… die vaak averechts werkt.

‘Dat kan jij wel!’

doen waarmee het nog géén of

vuist’. Voordat je het weet heb je

Die vier woorden echoën bij een

helaas negatieve ervaringen mee

een patroon dat moeilijk te door-

kind met weinig zelfvertrouwen

heeft – niet te springen om een

breken is.

nog lang na. De eerste reactie

nieuwe uitdaging aan te gaan.

van het kind is: ‘Ja, maar…’ Het

Dat geldt zeker voor kinderen die

Informatie uit het verleden,

zet direct zijn hakken in het zand.

van nature wat risicomijdend en

garantie voor de toekomst!

Helemaal als de ouder (of een

behoudend zijn. Hun reflex is dan

Een kind wil dus, heel simpel, serieus

leerkracht) dan doorgaat om het

om zich terug te trekken. Precies

genomen worden. En dus helpt

kind te overtuigen. Dat is bijna al-

die terugtrekkende beweging wijst

een botte ontkenning van zijn

tijd zinloos, omdat je het over het

op een vorm van angst. En omdat

angst niet. Wat echt helpt, is het

gevoel van het kind, want daar

het niet als angsthaas gezien wil

kind erkenning geven. Dus: ‘Ach

praten we over, niet zomaar

worden, gaat het kind de angst

ja, dat is ook lastig en een beetje

samen eens kunt worden. Dat

camoufleren om zo ver mogelijk

eng.’ Daarna kun je doorvragen

heeft iets anders nodig.

weg te blijven van die eventuele

en samen ontdekken dat de nieu-

nieuwe ervaring. Het kind verzint

we situatie minder moeilijk is dan

Deze vuist op deze vuist

redenen die al dan niet geldig zijn.

die lijkt. Met vragen als: ‘Hoe is het

Vaak gaat aan de opmerking ‘Dat

Als de reactie van een opvoeder

je de vorige keer gelukt? Heb je

kan jij wel!’ een aantal duidelijke

dan is: ‘Je kunt het wél en je zal

het al geprobeerd? Wat ging er

signalen van het kind vooraf. Bij-

zien dat je het nog leuk gaat vin-

toen goed? Wat zou je nu kunnen

voorbeeld: ‘Ik kan het niet; ik snap

den ook!’ ben je het kind kwijt in

doen of zeggen?’

het niet; ze vinden me niet leuk;

de communicatie. Daar trapt een

Zo haal je informatie uit het verle-

ik doe het toch fout; ze willen niet

kind namelijk niet in. Het voelt dat

den op die garantie geeft voor de

met me spelen.’ Dit soort zinnetjes

zijn angst en weigering niet serieus

toekomst. Het kind moet dan zelf

zijn vaak uitingen van spanning of

genomen worden. Dus gaat het

gaan nadenken en met oplossin-

angst.

piepen, zeuren, argumenteren,

gen komen en wordt eigenaar van

Een kind met weinig zelfvertrou-

huilen, schreeuwen, waardoor

het probleem. En als het dan lukt?

wen staat – als het iets (nog)

alles nog een tandje erger wordt.

Dan kun je met een gerust hart

spannend vindt óf als het iets moet

Dat noem ik ‘deze vuist op deze

zeggen: ‘Zie je? Je kon het wel!’

15

Kwink voor burgerschap en mensenrechten

D

e site www.kwinkvoorburgerschap-enmensenrechten.nl sluit naadloos aan bij

de inhoudelijke voorstellen van Curriculum.nu die op 10 oktober 2019 aan minister Slob zijn gepresenteerd. Kwink speelt daar nu al op in.

Met voor elke bouw vijf gratis lessen. Op deze pagina’s een helder overzicht van de

Onderbouw Les 1: Hulp nodig?

Ik leer dat iedereen recht heeft op een zo gezond mogelijk leven.

Les 2: Wie is de baas?

Ik leer dat ook een leider zich aan de regels moet houden.

Les 3: Anders zijn, hetzelfde mogen Ik leer dat iedereen anders is en hetzelfde mag.

Les 4: Iedereen naar school Ik weet dat ieder kind recht heeft op onderwijs en kan iets vertellen over hoe een school georganiseerd is.

Les 5: Houd het schoon!

Ik weet dat we samen moeten zorgen voor een schone wereld.

uitgewerkte burgerschapsdoelen, de mensenrechten, de unieke animaties en de link met Kwink voor sociaal-emotioneel leren.

Middenbouw Les 1: Regels en rechten Ik weet dat er regels zijn om mijn rechten en die van een ander te beschermen.

Les 2: Wie heeft het hier voor het zeggen?

Ik weet hoe democratische besluitvorming werkt en kan beslissingen nemen op een democratische manier.

Les 3: Iedereen is anders en gelijkwaardig Ik leer dat iedereen verschillend is maar gelijkwaardig.

Les 4: Mensenrechten, altijd en overal Ik ontdek dat ik mensenrechten altijd en overal tegenkom en dat ze voor iedereen gelden.

Les 5: Een schone leefomgeving Ik weet dat ik recht heb op een schone leefomgeving en verken hoe ik daar ook zelf verantwoordelijk voor ben.

16

Bovenbouw Les 1: Mensenrechten zijn nodig Ik weet wat mensen nodig hebben om veilig en in vrijheid te leven en dat er rechten zijn om dit mogelijk te maken.

Les 2: Onze democratische rechtstaat Ik weet hoe goed kunnen discussiĂŤren ertoe bijdraagt om in een democratische rechtstaat verantwoorde beslissingen te nemen waarbij ook het recht van de minderheid gerespecteerd wordt.

Les 3: Gelijke behandeling Ik weet wat gelijke behandeling van mensen en discriminatie betekent.

Les 4: Mediawijs Ik kan mijn privacy en veiligheid op internet zo goed mogelijk bewaken.

Les 5: Verantwoordelijkheid voor je leefomgeving Ik laat zien dat ik me verantwoordelijk voel voor een duurzame leefomgeving.

Burgerschap en mensenrechten

Mensenrechten

De animaties

Kwink

Alle lessen hebben een link met

Speciaal voor Kwink voor burger-

In samenhang met Kwink voor

mensenrechten. Voor de boven-

schap en mensenrechten hebben

sociaal-emotioneel leren

bouw verbeeld met posters:

we een nieuwe ‘wereld’ gecreëerd.

Die speelt zich voor de onderbouw

De vijf lessen zijn uitstekend te

af op boerderij ‘De Kakelhoeve’.

gebruiken in combinatie met Kwink

Daar ontdekken de boerderijdieren

voor sociaal-emotioneel leren.

hoe ze zo goed mogelijk kunnen

Daarom geven we bij de lessen

samenleven en dat daar ook

burgerschap aan welke SEL-lessen

rechten en plichten bij horen.

hier goed bij passen en/of een verdieping zijn.

Voor de middenbouw nemen we een kijkje in de wereld van de nieuwsgierige en eigenzinnige stokstaartjes.

En voor de bovenbouw werken we met geacteerde filmpjes, YouTubefilmpjes en cartoons met voice-over.

Kwink voor burgerschap en mensenrechten is ontwikkeld in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens.

17

Nieuw: het Kwink Oudermagazine O

uders nóg meer betrekken bij Kwink? Dat kan – naast de ouderbrief en de Koelkastposter – nu óók

met het speciale Kwink Oudermagazine. Dit digitale magazine informeert ouders inhoudelijk over de achtergronden van Kwink en laat hen kennismaken met de dierenwereld. Het magazine is te downloaden via www.kwinkopschool.nl/oudermagazine.

Hieronder een aantal pagina’s uit het oudermagazine:

De dieren geven de ouders uitleg over Kwink

Ouders doorlopen alle fases uit een Kwink-les

Tien redenen waarom de school met Kwink werkt

Tip: plaats de link naar het oudermagazine in de nieuwsbrief van de school

18

SEL-inspiratie

SEL-producten en tips

De laatste ontwikkelingen van SEL, interessante producten en verwijzingen.

Om uzelf en het team te inspireren.

Webinar CASEL

Mindset gesprekskaarten

Op de vrolijke MINDSET gesprekskaarten wordt uitgelegd hoe je hersenen leren, wat je kunt doen

plementatie van SEL In de school. Dit webinar van

wanneer iemand kritiek op je heeft en hoe je positief

CASEL (Engelstalig) laat zien hoe de schoolleider

kunt leren denken. De vragen sporen de leerlingen

deze rol kan vervullen. Een aanrader! Kijk op:

aan om actief te werken aan een positieve mindset

www.kwinkopschool.nl/casel-webinar.

(www.kwinkopschool.nl/mindset-kaarten).

Emotiewoorden

Maak Kwink zichtbaar in de school

Kwink vergroot met emotiewoorden de emotie-

Met de Kwink roll-up banner is het voor iedereen

woordenschat van leerlingen. Bekijk de download

direct duidelijk welke sociaal-emotionele doelen

met alle emotiewoorden en bijbehorende tekenin-

de school nastreeft. Alle SEL-competenties staan in

gen in het leerkrachtdeel van de digibordomge-

een vrolijk groeiende bloem. Bestel de roll-up ban-

ving (www.kwinkopschool.nl/emotiewoorden).

ner op www.kwintessens.nl/roll-up-banner-kwink.

205cm

Schoolleiders hebben een belangrijke rol bij de im-

19

Gratis pr oef abonnem ent voor de hele school

Kwink bestaat 5 jaar! Al meer dan 800 scholen werken aan sociaal-emotioneel leren op school.

Probeer Kwink ook uit.

Een sociaal veilige school met Kwink.

Meer weten? www.kwinkopschool.nl/proefabonnement

Kwink is een methode van

T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl