Kinderen en projecten & presentaties (0876)

K n d e re n en‌ projecten en presentaties Werkboek om kinderen te leren effectief en vol zelfvertrouwen te communiceren door Phil Schlemmer & Dori Schlemmer

Š 2010 Kwintessens Uitgevers, Amersfoort www.kwintessens.nl Auteurs Phil Schlemmer & Dori Schlemmer Vertaling Studio Imago Redactie Marita Nijenhuis Uitgever Jeroen Hoogerwerf Vormgeving Garage BNO www.garage-bno.nl

Druk Drukkerij Bariet bv, Ruinen Oorspronkelijke uitgave Projects & Presentations for K- 6 Students Free Spirit Publishing Inc. www.freesprit.com ISBN 978 1 57542 317 3 Eerste druk, eerste oplage ISBN 978 90 5788 308 8 Bestelnummer 876 NUR 846

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieĂŤn, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Inhoudsopgave Voorwoord | 5 Hoofdstuk 1. Inleiding | 7 1.1 Kinderen die kinderen onderwijzen | 8 1.2 Waarom zou je starters doen? | 8 1.3 Je starterprogramma opzetten | 9 1.4 Over dit boek | 11 1.5 Aan de slag met dit boek | 12 Deel 1: Differentiatie en sociaal-emotioneel leren | 13 Hoofdstuk 2. Differentiatie en starters | 14 2.1 Wat is differentiatie? | 14 2.1.1 Wat kun je differentiëren? | 14 2.1.2 Hoe differentieer je? | 16 2.2 Waarom differentiëren via starters? | 17 2.3 Differentiatiestrategieën voor starters | 19 2.3.1 De inhoud differentiëren | 19 2.3.2 Het proces differentiëren | 22 2.3.3 Het product differentiëren | 25 Hoofdstuk 3. Sociaal-emotionele ontwikkeling (SEO) en starters | 29 3.1 Hoe starters sociale vaardigheden ondersteunen | 30 3.2 Hoe het bespreken van sociale vaardigheden helpt deze te ontwikkelen | 30 Deel 2: Eerste stappen: starters voor beginners | 33 Hoofdstuk 4. Een inleiding in starters voor beginners | 34 4.1 Starters voor beginners | 34 4.2 Introduceer starters voor beginners | 37 4.3 Opties die je kunt overwegen voor eenvoudige starters | 43 4.4 Eenvoudige starters differentiëren | 44 Hoofdstuk 5. Eenvoudige starters | 46 5.1 Eenvoudige starters voor de onderbouw | 46 5.1a Wie ben ik? | 47 5.1b Ik houd van de ochtendpauze | 50 5.1c Het weer buiten | 50 5.1d Ik heb een vriend | 51 5.2 Eenvoudige starters voor de middenbouw | 51 5.2a Wat ik doe op school | 52 5.2b Wat is hetzelfde? Wat is anders? | 55 5.2c Kies een van de drie | 56

5.2d 5.3 5.3a 5.3b 5.3c 5.3d

Dit is mijn ochtend | 57 Eenvoudige starters voor de bovenbouw | 57 Dat is een schoolregel | 58 Wat ik worden wil | 61 Analyseer dit | 62 Wat je maar trekt | 64

Deel 3: De starters | 67 Hoofdstuk 6. Inleiding in de starters | 68 6.1 Aan de slag | 70 6.1.1 Onderwerpen kiezen of toekennen | 71 6.1.2 Schriftelijke verslagen toekennen | 72 6.1.3 Visuele hulpmiddelen maken | 72 6.1.4 Het voorbeeld geven | 72 6.1.5 De presentatie beginnen en afsluiten | 73 6.2 Checklists voor leerlingen en feedbackformulieren voor het publiek gebruiken | 74 6.2.1 Checklist: Ben ik klaar voor mijn starter? | 74 6.2.2 Feedback door het publiek | 78 6.3 Starters beoordelen | 79 6.3.1 Presentatoren beoordelen | 79 6.3.2 Het luisteren beoordelen | 80 6.4 Ouders informeren over starters | 81 6.5 IdeeĂŤn voor het uitbreiden van starters | 88 6.6 Zelf starters maken | 88 Hoofdstuk 7. Starters voor de onderbouw | 90 7.1 Bij mij thuis | 90 7.2 Wist je dat? | 96 7.3 Woorden om ons heen | 103 Hoofdstuk 8. Starters voor de middenbouw | 108 8.1 Deze dingen zijn geclassificeerd | 108 8.2 Plaatselijke held van het jaar | 122 8.3 Welkom in de dierentuin | 131 Hoofdstuk 9. Starters voor de bovenbouw | 140 9.1 De natuurkenner | 140 9.2 Dat staat in de sterren geschreven | 152 9.3 Experts aan het woord | 165

4

1

Inleiding

Dit boek is geschreven om leraren van leerlingen van groep een tot en met acht van de basisschool te helpen vier doelen te bereiken. Doelen die zelfs de jongste leerlingen zullen helpen op school te slagen: 1. De basis te leggen voor vaardigheden in mondelinge, visuele en geschreven presentaties die kinderen voorbereiden op meer diepgaande, op projecten gebaseerde lessen in latere jaren. De leerlingen zullen zich tijdens het doorlopen van de groepen steeds meer bezig gaan houden met steeds ingewikkelder projecten waaraan allerlei eisen zijn verbonden. Je leerlingen zullen er sterk van profiteren de vaardigheden te hebben ontwikkeld die ze nodig hebben om onderzoek te kunnen doen en te kunnen presenteren wat ze denken, weten en kunnen.

2. Kansen te bieden voor gedifferentieerde leerervaringen. Gedifferentieerd onderwijs is een noodzakelijk onderdeel geworden van kwalitatief hoogwaardige educatie, omdat klassen steeds diverser zijn geworden en we beter zijn gaan begrijpen dat individuele kinderen unieke talenten en eisen hebben. Het kennen en gebruiken van effectieve differentiatiestrategieĂŤn maakt het je mogelijk elke leerling te helpen om kennis op te doen en belangrijke leer- en communicatievaardigheden te verbeteren.

3. Het bevorderen van sociaal-emotioneel leren in de klas. Leerlingen moeten zichzelf zien als actieve leden van een warme, veilige, veelomvattende leergemeenschap die er waarde aan hecht (en verwacht) dat iedereen zijn steentje bijdraagt.

De meeste leraren weten dat het sociale en emotionele welzijn van leerlingen bijdraagt aan hun gevoel van bekwaamheid en hun inzet voor het leren. De huidige trends op educatief gebied leggen steeds meer nadruk op de waarde van sociaalemotioneel leren (SEL). Sommige landen en organisaties zijn bezig standaarden en toetsen te ontwikkelen waarmee leraren de groei van hun leerlingen op dat gebied kunnen meten. Het geven van mondelinge presentaties is niet alleen een intellectuele en creatieve bezigheid voor kinderen. Ze ontwikkelen ook persoonlijke vaardigheden en doen ervaring op die bijdraagt aan hun algehele emotionele welzijn en hun sociale vaardigheden.

4. De afweging aan standaarden voor basisonderwerpen te moeten voldoen versus het doel een rijke klassenomgeving te bieden waarin leerlingen gedijen. Scholen richten zich natuurlijk voornamelijk op succes op het cognitieve vlak. De kinderen moeten materiaal van hun niveau in zich opnemen en hun kennis demonstreren aan de hand van gestandaardiseerde toetsen. De mondelinge presentaties

7

die de leerlingen in dit boek ondernemen, zijn gekoppeld aan standaarden voor de Nederlandse taal, rekenen, wereldoriëntatie en natuur en techniek. Het lezen, schrijven, rekenen en het verkrijgen en toepassen van kennis op allerlei gebieden kunnen in een uitgebalanceerde klassenomgeving worden gedaan. Hierin worden leerlingen persoonlijk en onderling uitgedaagd en zullen ze groeien. Ook zal in deze omgeving aan hun eigen, unieke leerbehoeften worden tegemoet gekomen. Het benadrukken van deze doelen zal ongetwijfeld een blijvende en positieve invloed hebben op je leerlingen.

Alles wat ze leren – of dat nu gemeten en getoetst kan worden of niet – is zeker de tijd, moeite en energie waard. De projecten in dit boek zijn ontwikkeld om je te helpen al deze doelen te bereiken bij je leerlingen.

1.1 Kinderen die kinderen onderwijzen

Kinderen en… projecten & presentaties

Onderwijzen is een prima manier om te leren! Je zult als professionele leraar, dankzij je eigen ervaring voor de klas, weten hoe waar dat is: je kunt geen lessen geven over iets dat je zelf niet begrijpt. Dat geldt even goed voor kinderen als voor volwassenen.

Kijk maar eens naar een willekeurige groep van kinderen die onder elkaar zijn. Ze leren elkaar voortdurend dingen. Dat zullen misschien niet altijd dingen zijn die je belangrijk of zelfs maar toepasselijk vindt, maar je kunt er zeker van zijn dat ze van elkaar leren. Een kind dat onderwijst, spreekt zijn of haar eigen kennis aan, vindt belangrijke verbindingen, modelleert hoe dingen worden gedaan, merkt overeenkomsten en verschillen op, gebruikt verklarende taal, legt op allerlei verschillende manieren uit en verdiept uiteindelijk het eigen begrip. Als het ons doel is leerlingen te helpen te demonstreren wat ze weten en kunnen, is het zinvol hun de kans te geven te onderwijzen. Moedig je de kinderen in je klassen aan uit te leggen, te beschrijven, demonstreren, rapporteren, presenteren, vertonen, debatteren en uit te beelden?

Als je het je leerlingen toestaat nuttige informatie formeel met hun klasgenoten te delen, dan hecht je er waarde aan dat kinderen lesgeven aan kinderen.

Het is een krachtig idee kinderen te laten lesgeven aan kinderen. De leerling komt centraal te staan in het leerproces. Er wordt nadruk gelegd op nauwgezetheid, relevantie, motivatie, begrip, gedifferentieerde educatie en het op projecten gebaseerd leren. Leerlingen die er verantwoordelijk voor zijn ‘experts’ te worden en hun kennis aan anderen over te dragen, leggen er de basis voor hun hele leven lang zelfstandig te blijven leren. Dat zijn heel belangrijke doelen voor hedendaagse kinderen. Het kunnen vinden en organiseren van informatie en het zelfverzekerd kunnen presenteren aan een publiek legt een sterke basis voor toekomstig succes. Dit boek gaat helemaal over kinderen die kinderen onderwijzen, te beginnen met de jongste schoolkinderen (en ja, de kleuterschool is de beste plaats om te beginnen!).

1.2 Waarom zou je starters doen?

Starters zijn projecten waarbij leerlingen presentaties voor andere leerlingen voorbereiden en geven. Ze combineren standaarden van alle zes de Nederlandse taalvaardigheden (lezen, schrijven, spreken, luisteren, bekijken en visueel weergeven) in een enkel geïntegreerd project. Je kunt starters gebruiken om leerlingen te helpen leren en informatie over vrijwel elk onderwerp waar je les over geeft, te begrijpen. Het is

8

een model dat telkens kan worden gebruikt, waarbij steeds een ander onderwerp centraal kan staan. Zelfs voor de meest eenvoudige starters moet goed worden nagedacht en ze bevorderen het goed onthouden van het geleerde, als resultaat van het lesgeven aan anderen. Door starters te doen dragen leerlingen iets aan de groep bij en ze bouwen vertrouwen op dat ze presentaties kunnen geven.

1 Inleiding

Starters: • ondersteunen het bestaande lesprogramma en versterken al behandelde standaardonderwerpen; • bieden een duidelijke structuur die leerlingen kunnen volgen, terwijl ze toch de vrijheid bieden uniek te zijn; • leggen de nadruk op belangrijke vaardigheden die later in hun opleiding uitermate nuttig zullen zijn; • scheppen een context waarin het leren plaatsvindt (leerlingen worden ‘leraren’ of ‘experts’); • leveren duidelijk gedefinieerde verwachtingen voor het zelfstandig demonstreren van kennis en vaardigheden door leerlingen; • zetten een nuttig systeem op voor het beoordelen van zelfstandig leren, van de kennis van het onderwerp en van mondelinge presentatievaardigheid; • maken het leraren mogelijk zich op individuele leerlingen te concentreren met als doel ze diepgaand te observeren, te beoordelen en feedback te leveren; • bieden een natuurlijke kans voor differentiatie – elke leerling krijgt dezelfde opdracht, maar de starter van elke leerling kan aangepast of verpersoonlijkt worden (bijvoorbeeld door de keuze van het onderwerp, eisen aan de inhoud, hulpbronnen, visuele hulpmiddelen, presentatiestijl of ondersteuning door de leraar); • geven leerlingen vertrouwen in hun mondelinge presentatievaardigheden.

1.3 Je starterprogramma opzetten Hoewel je de leerlingen al een zeer waardevolle leerervaring zult bieden als ze ook maar één starter doen per schooljaar, zullen ze er het meest uithalen als ze er meer doen. Het optimale aantal is drie starters per jaar – een in het najaar, een in de winter en een in het voorjaar. Als je dit basisschema volgt, zul je een enorm verschil zien in de kwaliteit van de presentatie, de ontwikkeling van vaardigheden en het zelfvertrouwen van je leerlingen tussen de eerste en de tweede starter en tussen de tweede en de derde. De enorme toename in kwaliteit en zelfvertrouwen zal daarna afnemen, omdat de leerlingen de basisvaardigheden ondertussen zullen beheersen en ze echt in zichzelf zijn gaan geloven als presentatoren en onderwijzers. Starters kunnen zich op vrijwel elk gebied van het lesprogramma richten. Het doen van meer starters per jaar zal het je leerlingen daardoor mogelijk maken op een andere en interessante manier met belangrijke onderwerpen om te gaan dan ze dat anders misschien zouden doen.

Volledige starters vereisen dat leerlingen zich in het onderwerp verdiepen, er onderzoek naar doen, visuele hulpmiddelen maken en hun starter dan in een heldere en interessante indeling voor de klas presenteren. De eerste vraag waar je over moet nadenken als je van plan bent een starterprogramma te implementeren is: zijn mijn leerlingen daar klaar voor? Veel leerlingen kunnen starters prima aan zonder veel

9

voorbereiding nodig te hebben. Kan de meerderheid van je leerlingen volgens jou starters aan zonder voorafgaande ondersteuning, dan kun je meteen beginnen met de volledige starters die je in deel 3 van dit boek vindt. Je kunt de starters op allerlei manieren differentiëren als er leerlingen in je klas zijn die extra hulp nodig hebben.

Mocht je echter veel leerlingen hebben die niet gewend zijn aan het geven van presentaties, die niet hebben geleerd voor een groep te spreken, of voor wie het Nederlands niet de moedertaal is, dan zul je misschien met de eenvoudiger starters willen beginnen die je in deel 2 vindt.

Houd rekening met de volgende factoren als je een starterprogramma plant voor je klas: • de leeftijd van je leerlingen; • hoeveel voorbereidend werk voor de starters je als huiswerk zult geven en hoeveel je door de leerlingen in de klas wilt laten doen; • hoeveel starters je per dag door je leerlingen wilt laten doen.

Je kunt starters gebruiken om je leerlingen te helpen iets over vrijwel elk onderwerp waar je les in geeft, te leren en het begrip te bevorderen.

Kinderen en… projecten & presentaties

10

Starters voor de onderbouw vereisen ongeveer een uur werk door de leerling, verspreid over een aantal dagen – zeg vijftien tot twintig minuten per dag gedurende drie dagen voordat de presentaties beginnen. De starterpresentaties zelf nemen ongeveer twee tot drie minuten in beslag per leerling, met misschien nog een minuut of twee voor het opzetten en afsluiten. Je zult dus vijf weken nodig hebben voor een enkele ronde starters als je 25 leerlingen in je klas hebt en je elke dag een leerling een starter laat doen. Tel daar de week voor de voorbereidingen bij op en de ronde zal zes weken in beslag nemen. Dezelfde ronde starters zal twee tot drie weken in beslag nemen als je elke dag twee leerlingen een starter laat doen. De week voor de voorbereidingen zal daarbij hetzelfde blijven. Sommige leraren doen drie of meer eenvoudige starters per dag, waarvoor dan maximaal een dag of tien nodig zullen zijn.

De leerlingen zullen ongeveer twee uur werk moeten doen, verspreid over meerdere dagen, voor starters voor de middenbouw – zeg twintig tot dertig minuten per dag gedurende vier dagen voordat de presentaties beginnen. De starterpresentaties zelf nemen ongeveer drie tot vier minuten in beslag per leerling, met misschien nog eens twee of drie minuten voor het opzetten en afsluiten. Een enkele ronde starters zal dus vijf weken in beslag nemen als je een klas met 25 leerlingen hebt en je één leerling per dag een starter laat doen. De ronde zal korter zijn als je meer leerlingen per dag starters laat doen.

Starters voor de bovenbouw vereisen ongeveer vier uur werk door de leerling, verspreid over een aantal dagen – zeg veertig tot zestig minuten per dag gedurende vier of vijf dagen voordat de presentaties beginnen. De starterpresentaties zelf nemen ongeveer vijf tot zes minuten in beslag per leerling (en mogelijk langer voor sommige leerlingen, die echt enthousiast zijn geworden over het starterproces), met misschien nog eens drie of vier minuten voor het opzetten en afsluiten. Je zult dus vijf weken nodig hebben voor een enkele ronde starters als je 25 leerlingen in je klas hebt en je

elke dag één leerling een starter laat doen. De ronde zal korter zijn als je meer leerlingen per dag starters laat doen.

Deze richtlijnen zijn heel algemeen. De tijden kunnen verschillen, afhankelijk van je opdrachten en verwachtingen.

1.4 Over dit boek

1 Inleiding

Kinderen en… jezelf presenteren is onderverdeeld in drie delen.

Deel 1. Differentiatie en sociaal-emotioneel leren vat basiselementen voor differentiatie samen en biedt specifieke differentiatiestrategieën om je te helpen starters te verpersoonlijken. Je zult daardoor aan de unieke leerstijlen en eisen van je leerlingen tegemoet kunnen komen en starters kunnen gebruiken om je leerlingen te helpen zelfbewustzijn, zelfstandigheid en sociaal bewustzijn te ontwikkelen. Deel 1 geeft ook achtergrondinformatie over hoe starters de sociaal-emotionele ontwikkeling (SEO) van leerlingen ondersteunen.

Deel 2. Eerste stappen: starters voor beginners introduceert en levert eenvoudige starters. Dat zijn korte presentaties (van maximaal een minuut) die leerlingen helpen de basis van starters te leren. Starters voor beginners zijn bedoeld om jou en je leerlingen te helpen bekend te worden met de eisen, de verwachtingen en het potentieel van presentaties door leerlingen. Ze vormen de basis voor later succes met uitgebreidere starterprojecten. Je kunt je leerlingen het best op hun eerste ervaring met starters voorbereiden door elk van hen een of twee eenvoudige starters te laten doen. We moedigen je aan er wat tijd aan te besteden deel 2 te verkennen. Dat zal je helpen te visualiseren hoe starters aan je leerlingen geïntroduceerd kunnen worden en hoe je ze in je klas kunt gebruiken.

Deel 3. De starters biedt vijf complete, kant-en-klare projecten voor elk van de drie niveaus van leerlingen: onderbouw (groep 1, 2 en 3), middenbouw (groep 4 en 5) en bovenbouw (groep 6, 7 en 8). De projecten zijn op onderwerpen gebaseerd en vereisen dat leerlingen hun uiteindelijke resultaat als starters aan de klas presenteren. Elke projectbeschrijving omvat alle informatie en alle materiaal die je nodig hebt om deze samen met je leerlingen te doen.

1.5 Aan de slag met dit boek Duik er gewoon in! Gebruik dit boek op de manier die het best past bij je interesses en de eisen van je leerlingen. Je zult deel 1 misschien deels of in zijn geheel willen lezen om de differentiatiestrategieën en SEO-concepten te leren kennen die voor jou en je leerlingen van nut zullen zijn als je klas aan starters werkt. Je kunt ook beginnen door de starters voor beginners (deel 2) en de uitgebreidere starters (deel 3) eens door te bladeren om bekendheid op te doen met starters en met de diverse projecten die je in dit boek vindt. Kijk in elk geval naar starters voor alle drie de niveaus – onderbouw, middenbouw en bovenbouw van de basisschool – want je zult misschien ideeën vinden voor het ene niveau die je kunt aanpassen voor gebruik door leerlingen in andere groepen of met andere vaardigheden.

Zodra je starters probeert in je klas, zul je merken dat de leerlingen zich, dankzij dit proces, echt in hun lessen zullen verdiepen. De leerlingen zijn vaak sterk gemotiveerd hun onderwerpen goed te bestuderen, omdat ze de rol op zich nemen van experts die informatie kunnen overdragen. Ze weten daardoor vaak echt waar ze het over heb-

11

ben als ze hun presentaties geven. Leerlingen zullen vaardigheden ontwikkelen en oefenen door aan starters deel te nemen. Ze zullen ontdekken waar ze goed in zijn, hun potentieel ontdekken en leren met vertrouwen presentaties te geven.

Het helpen van leerlingen om effectief te leren communiceren lijkt wel wat op het trainen van een atleet om in een sport uit te blinken of het helpen van een musicus om een instrument te beheersen. Het draait allemaal om vaardigheden, motivatie en herhaling. Het is jouw werk als de trainer om je leerlingen te helpen in te zien hoe mensen effectieve sprekers worden. Je moet het proces van het bereiken van dat doel leuk en interessant maken en je leerlingen veel kansen bieden te oefenen en zich te ontwikkelen. Je zult daar zelf ook voor beloond worden: je zult de voldoening ervaren je leerlingen de kennis te hebben gegeven die ze hebben opgedaan door experts te worden, evenals vaardigheden voor het voorbereiden en presenteren van die kennis en een blijvend geloof in zichzelf als mensen die effectief en zelfverzekerd kunnen communiceren. We zijn er zeker van dat je, samen met je leerlingen, van de prachtige wereld van starters zult genieten!

Kinderen en‌ projecten & presentaties

12

Dit boek wil leerlingen helpen mondelinge presentaties - ‘starters’ - te geven op een interessante gedifferentieerde en op projecten gebaseerde manier. Het uitgangspunt is dat leerlingen die al jong leren gericht en zelfverzekerd onderzoek te doen en hun kennis, begrip, ontdekkingen en meningen mondeling te presenteren, goed zijn voorbereid op de eisen en uitdagingen van het voortgezet en hoger onderwijs. Want daar moeten leerlingen hun begrip op allerlei verschillende manieren demonstreren.

Starters, zo heten de presentaties in dit boek, bereiken dat doel op een effectieve manier. Dit boek biedt kant-en-klare starterprojecten, die zijn ontworpen voor leerlingen uit de onderbouw, middenbouw en bovenbouw van de basisschool.

Starters kunnen leerlingen op een uitstekende manier helpen effectief te leren communiceren en zelfstandig te leren. Ze gaan goed samen met het basisleerplan en met differentiatiestrategieĂŤn die het leerlingen mogelijk maken op de manier te leren die het beste bij hen past.

Over de auteurs

Phil Schlemmer is al sinds 1973 leraar, consultant en leerplanontwikkelaar. Hij heeft veel publicaties op zijn naam op het gebied van creatief leren en heeft als missie leerlingen te helpen en te stimuleren levenslang te leren. Zijn echtgenote Dori Schlemmer ontwikkelt les- en cursusmateriaal voor leerlingen en leraren. Samen hebben Phil en Dori diverse boeken over onderwijs geschreven.

ISBN NUR-code Bestelnummer

ISBN 978 90 5788 308 8

9 789057 883088

978 90 5788 308 8 846 876