Kinderen en binnenstebuitenen met gevoelens (0792)

Kinderen en‌ Binnenstebuitenen met gevoelens een programma voor emotionele vaardigheden voor kinderen van 7 - 12 jaar door Lisette Spannenberg-Knol

Advies Corry Wolters Illustraties Iris Boter Lisette Spannenberg-Knol (foto’s) Foto omslag © Klaus Tiedge/Corbis Redactie Marita Nijenhuis Uitgever Jeroen Hoogerwerf Liedjes Tekst: Orna Gabay (1 t/m 4); Gerton van Aalderink (2 en 3) Melodie: Orna Gabay (1 t/m 4); Roy Kuschel (3); Marius Klein (4) Arrangement: Coos Grevelink(1 en 2) Roy Kuschel (3 en 4); Roel – Bel Sound(4); Liedje 5: tekst Hinke Wever; compositie Bart Noorman Vormgeving Garage BNO, Kampen Druk Jurriaans Lindenbaum, Amsterdam Zuid Oost ©2009 Kwintessens Uitgevers, Amersfoort www.kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Eerste druk, eerste oplage ISBN 978 90 5788 265 4 Bestelnummer 792

Inhoudsopgave Voorwoord | 6 Deel 1: Het programma | 9 1.1 Wat is Binnenstebuitenen? | 10 1.2 Wat is het theoretisch kader? | 12 1.3 Wie kan er mee werken? | 14 1.4 Wat zijn de doelen? | 15 1.5 Voor welke kinderen? | 17 1.6 Wat is de opbouw van het programma? | 19 1.7 Welke materialen worden er gebruikt? | 22 1.8 Wat moet de begeleider weten? | 26 1.9 Welk contact is er met de ouders? | 28 1.10 Welk contact is er met de leraar? | 30 Deel 2: De bijeenkomsten Bijeenkomst 1: Introductie | 32 Bijeenkomst 2: Je buitenste | 38 Bijeenkomst 3: Boos - binnenstebuitenen door bewegingsexpressie | 42 Bijeenkomst 4: Boos - binnenstebuitenen door beeldende expressie | 48 Bijeenkomst 5: Verdrietig - binnenstebuitenen door dramatische, muzikale en beeldende expressie | 52 Bijeenkomst 6: Verdrietig | 59 Afhankelijk van de problematiek van de betreffende kinderen wordt een keuze gemaakt tussen: a. Pesten - binnenstebuitenen door schrijven en dramatische expressie | 61 b. Rouw - binnenstebuitenen door beeldende expressie | 65 Bijeenkomst 7: Bang - binnenstebuitenen door dramatische en beeldende expressie | 72 Bijeenkomst 8: Bang - binnenstebuitenen door beeldende expressie | 78 Bijeenkomst 9: Blij - binnenstebuitenen tijdens een feestje | 82 Bijeenkomst 10: Het emotiespel | 86 Bijeenkomst 11: Afsluiting | 89 Bijeenkomst 12: Terugkombijeenkomst | 93 Deel 3: Materialen | 99 3.1 De Binnenstebuitencirkel | 100 3.2 Het Bewegingsopzegversje | 102 3.3 Het kernlied | 104 3.4 Het Binnenstebuitenwerkblad | 105 3.5 De Emotiegezichten: boos, verdrietig, bang, blij | 106 3.6 Binnenstebuitenmanieren: een overzicht | 110 3.7 Evaluatiebriefjes | 111

Deel 4: Ouderbrieven | 114 Ouderbrieven 1 – 11 Uitnodigingsbrief terugkombijeenkomst ouder Uitnodigingsbrief terugkombijeenkomst kind Deel 5: Checklists en formulieren | 133 Checklist voorbereiding | 134 Checklist intake | 135 Checklist tussenevaluatie | 137 Checklist eindevaluatie | 138 Formulier verslaglegging aan leraar | 139 Formulier verslaglegging aan ouder | 141 Literatuur | 143 Het Binnenstebuitenspel | 145 Handleiding | 145 Spelkaarten | 148 Spelbord | 163 Nawoord | 165 Over de auteur | 166 De begeleidersmiddag | 167

Voorwoord ‘Er is iets gebeurd. Syl komt stampend aangelopen en gaat half met de rug naar me toe zitten. Hoofd naar beneden. Wenkbrauwen laag. Lijntjes in haar voorhoofd. Strakke mond. Een nukkig ‘muh’ komt uit haar mond. Op geen enkele vraag reageert Syl, slechts een kleine, maar duidelijke, non-verbale reactie is zichtbaar: ik krijg nog meer rug te zien! Syl is boos! Of misschien verdrietig. Of gekwetst? Of ...? De resterende tijd van de morgen verandert er niets …’

Ondanks veelvuldige aandacht van de school voor sociaal-emotionele lessen, zit Syl hier volledig vast. Van haar tenen tot haar kruin blokkeert ze; zelfs haar ogen gaan ‘stil’ staan. Wat heeft ze nodig?

Kinderen en… binnenstebuitenen met gevoelens

‘Jurgen bijt. Al jaren lang, vanaf groep 1. Zodra iets niet gaat zoals Jurgen het wil, bijt hij de ander. Het liefst zo hard mogelijk. Zowel ouders als leraren begeleiden Jurgen in sociale vaardigheden; ze vertellen hem en laten hem zien hoe het wel moet wanneer iets niet gaat zoals je wil; ook wordt hem geleerd een hand te geven en sorry te zeggen. Het helpt nauwelijks. Het bijten wordt hoogstens vervangen door schoppen of schreeuwen ...’

‘Je moet oppassen dat hij niet ondersneeuwt: Klasgenoten zeggen dat het niet leuk is met Kenneth, hij zegt niets. Uit pure frustratie pesten ze hem; misschien reageert hij dan wel. Spreekbeurten zijn een ramp voor Kenneth. Het lukt zijn ouders nauwelijks om een gesprek met hem aan te gaan. Hij reageert neutraal en toont nagenoeg geen emotie ...’

‘En dan Lise. Leraren gebruiken wel eens het woord zwaan-kleef-aan wanneer ze het over Lise hebben. Ze zoekt steeds lichamelijk contact. Wil voortdurend aandacht.

Ze pakt je hand op het schoolplein. Komt zodra het kan naar je toe met een verhaal.

Vaak klaagt ze over buikpijn of hoofdpijn. Je wordt er zelf wel eens moe van ...’

Teruggetrokken, zwijgzaam, hangerig, blind agressief, bokkig, en ander, in de ogen van volwassenen ongehoord gedrag, is een vraag om gehoord te worden, een vraag om hulp. Kinderen die tijdens de sociaal-emotionele lessen in de groep niet voldoende oppikken, de vertaalslag naar het dagelijks leven niet kunnen maken of gewoonweg door gevoelens overspoeld dreigen te worden ten gevolge van bijvoorbeeld een belastende thuissituatie, hebben een extra handvat nodig om in het omgaan met de eigen gevoelens vaardig te worden. Dit programma voor emotionele vaardigheden geeft dat handvat.

Waarom deze methodiek? De sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen krijgt het laatste decennium ruim aandacht op de scholen. Elke school werkt inmiddels met een lesmethode naar keuze. Een aantal kinderen wordt daarnaast een sociale vaardigheidstraining aangeboden. Een voorwaarde echter om sociaal vaardig te kunnen zijn, is het emotioneel vaardig zijn. Immers, hoe kunnen we de interactie met de ander aangaan, als we de interactie met onszelf niet op peil hebben?

6

Kijk eens naar Jurgen: het bijten, schreeuwen of schoppen blijft. Ondanks het aanleren van sociale regels. Hoe komt dit? Het gedrag van Jurgen is slechts het uiterlijk waarneembare gedeelte. Onder dit uiterlijk waarneembare gedrag zit een heel diepe bodem van gevoelens. Gedrag komt ergens vandaan! Denk maar aan een grote ijsberg; voor driekwart zit hij onder water, slechts voor een kwart zie je hem, het topje.

Zo werkt het met gevoelens en gedrag. Het bijtgedrag van Jurgen is dat kwart dat je ziet. Dat is een gevolg van diepe gevoelens die daaronder zitten, die driekwart. Jurgen wil, onbewust, met zijn gedrag laten zien dat het met zijn gevoelens niet goed zit!

Dit programma voor emotionele vaardigheden steekt in op die driekwart. Wanneer deze bodem van gevoelens een gezonde bodem wordt, namelijk wanneer het kind weet welke gevoelens het heeft, dat deze er mogen zijn, dat ze er uit kunnen en hoe dit adequaat kan, dan verandert als een logisch gevolg hiervan vanzelf het gedrag.

Een uitgangspunt bij deze methodiek is dat het omgaan met gevoelens voor ieder kind verschillend werkt; elk kind mag zicht krijgen op de manieren die hèm helpen.

Voor de één helpt het om over zijn angst te tekenen, de ander vermindert zijn angst door te schommelen en zo ontspanning te ervaren. Het ene kind uit zijn boosheid door op een kussen te slaan, het andere rent liever tien rondjes om het huis. Unieke manieren voor unieke kinderen.

Jurgen heeft het programma Binnenstebuitenen gevolgd. Hij heeft gehoord en ervaren dat zijn boosheid er mag zijn. Wat een opluchting was dit voor hem! Ook gevoelens van verdriet en bangheid (immers; hoe bozer van buiten, hoe banger van binnen) heeft hij maximaal kunnen uiten. Jurgen is opengebroken. Hij loopt letterlijk meer rechtop. Jurgen uit zijn gevoelens nu adequaat, het bijt- en schopgedrag in sociale situaties is niet meer gezien.

Gevoelens kunnen herkennen, kunnen erkennen en op een goede manier kunnen uiten leidt tot zelfwaardering en zelfvertrouwen bij het kind. Een kind met deze basis voelt zich van binnen sterk en kan hierdoor op een gezonde wijze de interactie aangaan in sociale situaties.

Emotionele vaardigheid als basis voor sociale vaardigheid; daarom deze methodiek!

Het geheel gaat uit van de eigen, innerlijke kracht van het kind, van zijn unieke oplossingen die het zélf vindt. Help kinderen hun kracht te ontdekken door samen te gaan binnenstebuitenen!

Jezelf kennen en jezelf durven zijn maakt je weerbaar, krachtig, uniek en PRACHTIG …

7

Kinderen en…

Binnenstebuitenen met gevoelens Een programma voor emotionele vaardigheden voor kinderen van 7 – 12 jaar Sociale vaardigheden van kinderen krijgen het laatste decennium ruim aandacht op de scholen.

Een voorwaarde echter om sociaal vaardig te kunnen zijn, is het emotioneel vaardig zijn.

Dit programma voor emotionele vaardigheden steekt in op de omgang met eigen gevoelens. Wanneer een kind weet welke gevoelens het heeft, dat deze er mogen zijn, dat ze er uit kunnen en hoe dit adequaat kan (het zogenoemde binnenstebuitenen), dan verandert als een logisch gevolg hiervan het gedrag.

Gevoelens kunnen herkennen, kunnen èrkennen en op een goede manier kunnen uiten leidt tot zelfwaardering en zelfvertrouwen bij het kind. Een kind met deze basis voelt zich van binnen sterk en kan hierdoor op een gezonde wijze de interactie aangaan in sociale situaties.

Emotionele vaardigheid als basis voor sociale vaardigheid; daarom dit programma!

Het kind gaat, op zijn eigen unieke wijze, zijn binnenste naar buiten brengen, door bijvoorbeeld zijn bange gevoelens te tekenen, zijn angst te verminderen door ritmisch te schommelen, boosheid te uiten met het slaan op een kussen of met het rennen van tien rondjes om het huis.

Het geheel gaat uit van de eigen, innerlijke kracht van het kind, van zijn unieke oplossingen die het zélf vindt. Help kinderen hun kracht te ontdekken door samen te gaan binnenstebuitenen!

Over de auteur Lisette Spannenberg-Knol is speltherapeut en behandelt kinderen met psychosociale problematiek. Vanuit haar eigen praktijk is zij werkzaam in het (speciaal) onderwijs en in haar eigen praktijkruimte. Daarnaast verzorgt zij therapeutische groepsprogramma’s op het gebied van kinderen en gescheiden ouders, kinderen en rouw en kinderen en emotionele vaardigheden.

Voorheen was zij groepsleraar in zowel het regulier als het speciaal onderwijs. Momenteel volgt zij de universitaire studie psychologie.

Bestelnummer 792 NUR 854 ISBN 978 90 5788 265 4

9 789057 882654