Vieren kun je leren - (inter)religieuze feesten (0706)

Vieren kun je leren (inter)religieuze feesten op de basisschool

Vieren kun je leren (inter)religieuze feesten op de basisschool Auteurs:

Illustraties: Samenstelling en redactie: Muzieknotatie: Vormgeving: Druk

Aart van den Berg, Jan Willem Drost, Erik Idema, Jos van Hest, Marjan Knipping en Jacqueline Jongenburger, Marion Korenromp, René van der Rijst, Wim Westerman, Kees van der Zwaard Iris Boter Marita Nijenhuis Compoprint, Ermelo www.compoprint.nl Garage - bureau voor grafisch en illustratief ontwerp BNO www.garage-bno.nl Drukkerij Wilco, Amersfoort

©2007 Kwintessens Uitgevers, Amersfoort www.kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Getracht is alle rechthebbenden te achterhalen. Diegene die meent alsnog aanspraken te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever.

Eerste druk, eerste oplage ISBN 978 90 5788 200 5 NUR-code 193 Bestelnummer 0706

Inhoud Kerst als lichtfeest (interreligieus) Waar komt licht vandaan?

Voorwoord Cora Vlaming

58

Marjan Knipping en Jacqueline Jongenburger

draaiboek - school

Christelijke vieringen Allerheiligen Wonen in de stad van God

9

Marion Korenromp

bouwstenen – middenbouw en bovenbouw

Allerzielen 14 Er is een tijd van komen en van gaan Marion Korenromp

Driekoningen We dragen het licht Jan Willem Drost

draaiboek - school

Maria Lichtmis Een kaarsje aansteken bij Maria

onderbouw, middenbouw, bovenbouw

75

Marion Korenromp

bouwstenen - school

Aswoensdag God maakt een nieuw begin

bouwstenen

68

80

Marion Korenromp

Advent en kerst En toch voorbereiding kerstviering en vier adventsvieringen

19

Weekopening 2de advent

28

draaiboek - school

Weekopening 4de advent

36

Goede Vrijdag en Pasen 92 Pasen als feest van Jezus’ opstanding Samen zijn we sterk

Weekopening 1e advent

Weekopening 3de advent

24

32

Kees van der Zwaard

draaiboek - school

Kerst geboortefeest van Jezus En toch

40

Kees van der Zwaard

draaiboek - school

Kerst als gezelligheidsfeest De wereld wordt mooier Aart van den Berg

draaiboek - school

50

bouwstenen - bovenbouw

Palmpasen Een beetje Idols

84

Jan Willem Drost

Jan Willem Drost

draaiboek – school

Pasen Pasen als lentefeest En toch wordt het weer lente!

Jacqueline Jongenburger en Marjan Knipping

draaiboek - school

101

Hemelvaart Begin maar vast

108

Erik Idema

René van der Rijst

Ramadan Vasten en delen

bouwstenen

onderbouw, middenbouw, bovenbouw

Pinksteren Pinksteren als feest van bezieling God houdt van mensen

112

draaiboek - school

119

174

Erik Idema

Holi Dansen rond de holika

Negeren, toekijken of meedoen de plaats van feesten van wereldgodsdiensten in school

180

Voorbereidende les

Bouwstenen voor de viering

Wim Westerman

Divali Een rij lichtjes

Jodendom

185

Voorbereidende les

Erik Idema

Soekkot of Loofhuttenfeest 133 Vier deuren en een dak van riet ...

Voorbereidende les

Bouwstenen voor de viering

140

Voorbereidende les

Bouwstenen voor de viering

148

Voorbereidende les

Bouwstenen voor de viering

Bouwstenen voor de viering

Eid-oel-Adha of Offerfeest Dankbaar en blij

Hindoeïsme

Wereldgodsdiensten

Voorbereidende les

Bouwstenen voor de viering

Bouwstenen voor de viering

alle bouwen

Pésach of Paasfeest Op weg naar het beloofde land

168

Voorbereidende les

bouwstenen - school

Poerim of Lotenfeest Het vrolijkste feest

Bouwstenen voor de viering

Voorbereidende les

Jos van Hest

Chanoeka of Inwijdingsfeest Een wonder van licht

162

Voorbereidende les

Eid-oel-Fitr of Suikerfeest Na vasten komt suiker

René van der Rijst

Pinksteren Pinksteren als oogstfeest Ik ben de fiere pinksterblom

Islam

155

Bouwstenen voor de viering

Chinees Nieuwjaar 192 Een rode nieuwjaarsdag met monsters en draken Jos van Hest

Bouwstenen Alle bouwen

Voorwoord Vieren kun je leren...

De uitgave biedt culturele, godsdienstige en levensloopvieringen aan.

Deze vieringen of vieringsopzetten worden vaak voorafgegaan door een voorbereidende les. Hierin wordt iets verteld over de herkomst van het feest, het verhaal bij het feest, de godsdienst of cultuur waar het feest bij hoort en welke voorbereidingen er getroffen moeten worden voordat het feest kan worden gevierd. De leerlingen leveren hieraan een actieve bijdrage door zelf bijvoorbeeld maskers te maken voor Chinees Nieuwjaar, een palmpaasstok te versieren, een Ode aan de Vreugde te schrijven voor Europadag of een presentatie over hun lievelingsboek voor Kinderboekenweek of een smachtende liefdesrap voor Valentijnsdag voor te bereiden.

Vieren kun je leren

Voorwoord

Dit is een belangrijk uitgangspunt van deze uitgave: vieren is iets wat je kunt leren aan en van elkaar, in elk geval sámen. Het tweede uitgangspunt dat we in deze uitgave hanteren: de school is daarvoor een goede plek.

Maar waarom zou je dat willen: leren vieren? En waarom zou je dat op school doen?

Bijzonder aan vieren is dat het accent ligt op een gezamenlijke beleving, op ervaringen die je met elkaar deelt. Dat is de geheel eigen dimensie van vieren: je doet het samen. Je deelt vreugde en verdriet of gedenkt een bepaalde gebeurtenis met elkaar. Een verjaardag van één persoon bijvoorbeeld wordt een feest voor velen door het samen te vieren.

Het vieren van feest- en gedenkdagen, van de wisseling van de seizoenen, van afscheid en opnieuw ontmoeten, markeren de tijd en geven die extra betekenis. Omdat de school een gemeenschap vormt, is de school bij uitstek geschikt om te vieren: gedeelde ervaringen helpen een gemeenschapsgevoel op te bouwen. Het vieren van markeringsmomenten in de tijd kan een goed schoolklimaat sterk bevorderen.

Vieren heeft ook een educatief element: het is een unieke en voor kinderen zeer aansprekende manier om kennis te maken met onze maatschappij, onze geschiedenis, gebruiken en gewoonten - waarbij vieren zowel multicultureel als multireligieus is.

Koninginnedag, Prinsjesdag, Dodenherdenking en Bevrijdingsdag bijvoorbeeld zijn belangrijke dagen in onze democratie. Maar ook Nationale Boomfeestdag, de Dag van de rechten van het Kind en de Vredesweek geven een maatschappelijke betrokkenheid weer die het cement vormt van onze samenleving: het laat zien dat je samen ergens voor staat, samen verantwoordelijkheid wil dragen voor de wereld om je heen.

Ook de godsdienstige feesten hebben een educatieve en actuele betekenis: van oudsher vieren we in Nederland Kerst, Pasen en Pinksteren, maar welk verhaal en welke gebruiken horen daar bij? En in de laatste decennia worden feesten uit andere godsdienstige tradities steeds zichtbaarder gevierd zoals de ramadan en het Suikerfeest, Divali en Chanoeka. Om kinderen te laten delen in de rijkdom van de verschillende tradities en hen kennis te laten maken met elkaars leefwereld, hebben we deze twee zeer gevarieerde mappen met vieringen samengesteld.

In de viering zelf wordt het verhaal bij het feest verteld en wordt een aantal elementen en rituelen behorend bij het feest uitgevoerd zoals zingen, dansen, eten, iets presenteren en stil zijn. Maar het zwaartepunt van de les ligt bij de viering: het belevingselement is het speerpunt van deze uitgave.

Natuurlijk is het niet de bedoeling dat scholen ‘kerkje gaan spelen of moskee of synagoge’. Het gaat erom dat kinderen kennismaken met cultureel-religieuze gewoonten en uitingen en ontdekken en ervaren dat het vieren van bijzondere gebeurtenissen een belangrijk onderdeel is van het leven. Dat houdt in dat alle vieringen godsdienstig neutraal zijn: je hoeft zelf niet in een bepaalde godsdienstige traditie te staan om de les en de viering te kunnen meebeleven. In de opzet van deze lesmappen deel je met elkaar het verhaal en mag je proeven van de diepere ervaringen van anderen. Zo raken kinderen meer thuis in de samenleving waarin ze leven, in de eigen traditie en de traditie van de ander.

De vieringen zijn afwisselend uitgewerkt als draaiboek en als bouwstenen.

Een draaiboek is een volledig uitgewerkte viering. Bouwstenen bestaan uit verschillende activiteiten rond de feest- of gedenkdag op basis waarvan de school een eigen viering kan voorbereiden.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen vieringen voor de hele school of voor één of meer bouwen: onderbouw, middenbouw en bovenbouw. Laatstgenoemde vieringen kunnen worden gehouden met alle kinderen van een bouw of in het klaslokaal met de eigen groep.

Ruim twintig auteurs hebben met enthousiasme, creativiteit en deskundigheid deze schat aan vieringen bij elkaar geschreven.

Wij wensen u en uw leerlingen er veel plezier mee!

Voorwoord

Cora Vlaming Uitgever Kwintessens Uitgevers

Vieren kun je leren

Christelijke vieringen

Allerheiligen 1 november bouwstenen middenbouw bovenbouw

Wonen in de stad van God Voorbereidende les

Achtergrond

Intro

– Vertel de kinderen de aanleiding van de les: Allerheiligen. We staan stil bij alle mensen die heilig zijn geworden. Wellicht zijn er voorbeelden uit de omgeving aan te dragen. De school kan de naam van een heilige dragen. Of de parochie is naar een heilige vernoemd. Maar er zijn ook bijzondere dagen in het jaar die met een heilige te maken hebben, zoals 4 oktober (Sint Franciscus) of 11 november (Sint Maarten) of 5 december (Sint Nicolaas). Maar wat betekent Allerheiligen nu precies? Wat vieren we dan?

– Lees Psalm 122 uit Het hoogste woord:

Vieren kun je leren

9

Allerheiligen

Allerheiligen is een feest dat wordt gevierd in de rooms-katholieke kerk waarbij de gedachte over ‘heilig zijn’ centraal staat.

In wat volgt worden heiligen gezien als mensen die gestalte hebben gegeven aan het visioen van de stad van vrede, de stad van God. In deze les gaat het erom dat: – de kinderen beelden kunnen vinden voor de stad van God die in Psalm 122 wordt bezongen – zij die stad kunnen benoemen als een visioen, een droom – zij namen kunnen noemen van mensen die dat visioen hier en nu al gestalte geven of hebben gegeven – zij de heiligheid van die mensen kunnen benoemen en waarderen – zij eigenschappen, kwaliteiten en talenten kunnen noemen waarmee mensen van nu onderweg zijn naar die stad.

Alles past samen in deze ene stad naar Psalm 122 ‘Kom op, ‘zeiden ze, we moeten er nu echt vandoor.’

Ik was zo blij dat ze me vroegen mee te gaan.

Luidkeels zongen wij onderweg toen het nog ver was: ‘We zijn er bijna maar nog niet helemaal.’

Nu zijn we er dan.

Hier staan we dan.

We staan in de poort van waar we willen zijn.

Dit was dus ons doel Hier is de plek waar ik terechtkom, waar ik thuis ben.

Deze stad steekt zo goed in elkaar.

Elke steen sluit naadloos aan op de andere.

Het voegwerk is vakwerk van vaklui.

Huizen staan stevig schouder aan schouder en maken ruimte voor pleinen en parken.

Alles past samen in deze ene stad.

10

Allerheiligen

Ook de mensen horen hier bij elkaar samen.

Iedere wijk is vol van leven, er wordt gezongen in de straten van vriendschap, vreugde en vrolijkheid.

Je komt tot je recht je komt hier tot rust in deze stad van saamhorige mensen.

Wens deze stad toch vrede toe die is er zo goed aan besteed.

Dan zal God zelf hier willen wonen: Jeruzalem.

Karel Eykman in: Het hoogste woord (NZV Uitgevers)

– – – – –

Om over te praten

Waar naar toe is de ik-persoon onderweg?

Wat zou hij daar willen doen?

Hoe vindt hij die stad als hij er aankomt?

Hoe zijn de mensen in de stad?

Hoe zou het leven zijn in zo’n stad? Wat doen de grote mensen? Wat doen de kinderen?

– Zouden er ook mensen zijn die er niet willen of niet mogen wonen?

– Wat is de grootste wens van de ik-persoon voor die stad?

Vieren kun je leren

Om te doen

Maak in groepjes een collage of maquette van de stad van God waar deze dichter het over heeft. Laat elkaar de resultaten zien.

Om over te praten

Vertel dat de bewoners van de stad van God de heiligen zijn. Misschien valt dat te verduidelijken aan de hand van het inleidende gesprek. Wat deed Sint Maarten zodat hij mag wonen in de stad van God? Hoe leefde Franciscus? Probeer het te verbinden met kernwoorden uit de psalm: leven in vrede, vriendschap en vrolijkheid; anderen tot hun recht laten komen. Zoek ook naar voorbeelden van mensen dicht bij huis: vaders en moeders, (pop)idolen, plaatselijke mensen die veel voor een ander over hebben. Benoem hun inspirerende talenten, kwaliteiten, eigenschappen.

Om te doen

Vertel de kinderen dat iedereen welkom is in de stad van God. Maar dat je wel de goede weg ernaar toe moet nemen.

Laat de kinderen voetstappen maken van papier en vraag hun op die voetstap naar aanleiding van het gesprek eigenschappen/kwaliteiten/talenten te schrijven waarmee zij zelf op weg gaan naar de stad van God.

Bouwstenen voor een viering

Goed zichtbaar voor iedereen komen de werkstukken van de stad van God te hangen/ staan.

Intro

Het is vandaag feest. We staan vandaag stil bij alle mensen die met God en elkaar in vrede, vriendschap en vrolijkheid leven. We denken aan alle heiligen (aan… bijvoorbeeld). Zij wonen in de stad van God die we hier voor ons zien. We denken niet alleen aan hen. Ze zijn voor ons ook een voorbeeld. Ze wijzen ons de weg…

Om te lezen

Psalm 122 uit Het hoogste woord – zie Voorbereidende les.

Om te doen

Kinderen leggen hun voetstappen neer in de richting van de stad en vertellen wat ze er op hebben geschreven.

Om te zingen

‘Leek shalom’, Zitten of opstaan deel 5 (SGO)

Vieren kun je leren

11

Allerheiligen

Aankleding van de ruimte

‘Help een ander in de droom’, Zitten of opstaan deel 5 (SGO) ‘Onderweg’, Zitten of opstaan deel 5 (SGO) ‘Wie zich niet naar voren vecht’, Bloemenmensen (Abdij van Berne) ‘Als je eenvoudig bent’, Ik zing want ik ben blij (Averbode/Berne)

12

2.

Dan krijgt wie hongert weer te eten van onze overvloed.

Dan zitten arm en rijk aan tafel en wordt het leven goed.

Allerheiligen

Refrein Leek leshalom, ga tot vrede.

Leek leshalom doe het recht.

Leek leshalom, leek leshalom, shalom, shalom, doe het echt.

1.

Dan gaan de groten door de knieën En komt er oog voor klein.

Dan vallen muren tussen mensen En kan er vrede zijn.

Om te bidden

3.

Dan komt er vrede tussen volken met eerbied voor elkaar.

Als mensen doen wat ze beloven, dan wordt shalom echt waar.

Heilige God, vandaag voelen we ons omringd door talloze heilige en goede mensen, door bekende mensen als NN en NN (heiligen van de school of de parochie) door onze helden (voorbeelden) en door gewone mensen dichtbij met het hart op de goede plaats: onze vaders en moeders, een lieve oppas, aardige buren.

Zij laten zien wat belangrijk is in het leven.

Zij zijn voor ons een voorbeeld.

Wij bidden u: geef ook ons iets van hun liefde en vriendelijkheid.

Leg ook in ons … (eigenschappen op de voetstappen).

Zo zullen we samen de weg vinden naar uw Rijk. Amen.

Vieren kun je leren

of Heilige God, maak onze handen zacht en warm zodat ze een ander vriendelijk kunnen aanraken.

Maak onze ogen licht en helder zodat we kunnen zien hoe het met een ander gaat.

Raak onze lippen aan zodat we woorden spreken van vergeving en van vrede.

Geef ons kracht in onze benen zodat we kunnen gaan naar wie ons nodig heeft.

Geef ons een nieuw hart, sterk in liefde. Amen.

Om voor te lezen

Toen Jezus zag dat er een heleboel mensen voor hem samengekomen waren, ging hij op een berg zitten. Hij hield de volgende toespraak:

naar Matte端s 5:1-12

Vieren kun je leren

13

Allerheiligen

Op de goede weg ben je als je niet van de hoogste toren schreeuwt hoe goed je bent.

Je zult wonen in de stad van God Op de goede weg ben je als je verdriet hebt, want er zullen mensen zijn die je troosten.

Op de goede weg ben je als je er niet meteen op los slaat als je boos bent, want jij krijgt een huis in de stad van God. Op de goede weg ben je als je vindt dat alles eerlijk gedeeld moet worden, want op een dag zal het zo gebeuren.

Op de goede weg ben je als je met je hand over het hart kunt strijken, want dat zullen anderen dan ook een keer voor jou doen.

Op de goede weg is ieder die het hart op de juiste plek heeft.

Zo iemand zal God zien.

Op de goede weg ben je als je vrede sticht.

Kind van God noem ik je dan.

Op de goede weg zijn de mensen die worden gepest en gemarteld, omdat ze doen zoals ik.

Zij zullen wonen in de stad van God. Wees blij en juich als je op deze wegen gaat.

Vieren kun je leren (inter)religieuze feesten op de basisschool Vieren kun je leren biedt concrete en originele vieringen voor in de klas en voor de hele school. De vieringen zijn ondergebracht in twee mappen: de eerste map biedt vieringen bij de godsdienstige feesten die in ons land worden gevierd. Hiermee leren kinderen de verhalen kennen die bij feesten als Kerstmis, Pasen, Suikerfeest en Divali horen.

Maar vieren is meer dan leren. Vieren heeft te maken met ervaren, ontdekken, voelen, beleven. Heeft te maken met aandachtig zijn, luisteren, zien en doen: zingen, bewegen, dansen, spelen, eten en drinken. Aan al deze elementen van vieren wordt aandacht besteed.

In de tweede map staan allerlei vier- en gedenkdagen die horen bij ons samen leven thuis, op school en in de maatschappij. Zoals de vierdagen die ons leven markeren: verjaardagen, het begin van het schooljaar, de wisseling van de seizoenen. Maar ook de traditionele feesten die we in ons land kennen en die voor kinderen zo belangrijk zijn: Dierendag, Sint Maarten, Sinterklaas, Valentijnsdag. Als laatste is er een categorie feest- en gedenkdagen opgenomen die hun basis hebben in de maatschappij waarin we leven en de geschiedenis die we delen: Koninginnedag, 4 en 5 mei, Prinsjesdag. Maar ook Anti-racismedag, Europadag, Wereldmilieudag, de Vredesweek, Internationale Vrouwendag en andere gedenkdagen komen vierenderwijs volop aan bod.

Het speelse en diepzinnige materiaal laat kinderen kennismaken met culturele en religieuze gewoonten en uitingen. Het leert ze ontdekken en ervaren dat het vieren van feesten en het stilstaan bij bijzondere gebeurtenissen een belangrijk aspect is van het leven. De vieringen sluiten aan bij onze multiculturele en multireligieuze samenleving en voegen een heel eigen dimensie toe: de gezamenlijke beleving en de gedeelde ervaring. Samen vieren helpt om echt samen te leven.

Twintig auteurs hebben vanuit hun eigen achtergrond en deskundigheid van Vieren kun je leren een feestelijk en afwisselend geheel gemaakt.

Christelijke feesten: Allerheiligen, Allerzielen, Advent en Kerstmis, Kerst als gezelligheidsfeest, Kerst als lichtfeest, Driekoningen, Maria Lichtmis, Aswoensdag, Palmpasen, Goede Vrijdag en Pasen, Pasen als lentefeest, Hemelvaart, Pinksteren, Pinksteren als folkloristisch oogstfeest Wereldgodsdiensten: Jodendom: Soekkot, Chanoeka, Poerim en PĂŠsach Islam: Ramadan, Suikerfeest en Offerfeest HindoeĂŻsme: Holi en Divali Chinees Nieuwjaar

Bestelnummer 0706 ISBN 978 90 5788 2005

9

789057 882005

00000