Czy projekty i wyroby są chronione?

autor: Marta Daćków

Zapraszamy Państwa do cyklu „Twórczość w kamieniu”, czyli 6 artykułów opracowanych przez Kancelarię Radców Prawnych Daćków i Chwastyk sp. p. W poszczególnych publikacjach przybliżymy tematykę komercjalizacji i ochrony własności intelektualnej.

Tworzenie unikalnych projektów i wykorzystanie nowoczesnych technologii może stanowić o sukcesie przedsiębiorcy na rynku kamieniarskim i jego przewadze konkurencyjnej. Dla branży kamieniarskiej kluczowa staje się zatem wiedza, w jaki sposób i za pomocą jakich instytucji prawnych chronić swoje projekty, jak prawidłowo nabywać prawa do nagrobków od projektantów, i jak skutecznie bronić się przed ewentualnymi zarzutami plagiatu.

Czym jest własność intelektualna?

To zbiór praw chroniących niematerialne dobra o charakterze twórczym lub intelektualnym. Obejmuje zarówno dzieła artystyczne, naukowe i literackie, jak i wynalazki, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, know-how oraz tajemnice przedsiębiorstwa. Jej celem jest ochrona twórczości oraz innowacyjności, dając ich autorom możliwość korzystania z efektów swojej pracy na wyłączność. Jest to pojęcie zbiorcze, obejmujące kilka systemów ochrony, które mogą się uzupełniać i przenikać.

W branży kamieniarskiej różne aspekty działalności mogą podlegać ochronie prawnej z punktu widzenia własności intelektualnej, np. projekty całego nagrobka (jako projektu architektonicznego), ale także poszczególne elementy dekoracyjne (np. rzeźby, płaskorzeźby, wzory lub motywy zdobnicze). Nagrobek może być również chroniony jako wzór przemysłowy, zarejestrowany zgodnie z prawem własności przemysłowej. Jakie są zatem podstawowe różnice tych systemów ochrony?

Co i kogo chroni prawo autorskie?

Prawo autorskie ma chronić utwory o indywidualnym charakterze, w tym m.in. projekty architektoniczne, wzory i inne prace twórcze. Ochrona powstaje automatycznie w momencie stworzenia utworu, bez potrzeby rejestracji, i przysługuje twórcom lub właścicielom autorskich praw majątkowych. Twórcą może być wyłącznie człowiek, ale właścicielem autorskich praw majątkowych również spółka lub inny podmiot prawny (stowarzyszenie czy fundacja).

W obszarze prawa autorskiego rozróżniamy:

1) Prawa autorskie osobiste – dotyczą samej więzi twórcy z utworem, która jest nieograniczona w czasie i nie podlega zrzeczeniu się (np. autorstwo utworu czy oznaczenie go swoim nazwiskiem lub pseudonimem, oraz zakaz modyfikacji utworu bez zgody twórcy, tzw. integralność utworu);

2) Prawa autorskie majątkowe – obejmują uprawnienie do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do pobierania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawa autorskie majątkowe wygasają wraz z upływem oznaczonych terminów (np. 70 lat od śmierci twórcy) i mogą być przedmiotem obrotu gospodarczego (tzn. można nabyć ich własność), jak i mogą stać się przedmiotem użytkowania (tzw. licencji).

Nie ma jasnej granicy dla poziomu oryginalności i indywidualności utworu, co do którego istnieje ochrona, ale przyjmuje się, że nie istnieje ochrona dla dzieł, które nie osiągają wymaganego poziomu twórczości. Prawo autorskie nie chroni również idei, zasad działania ani metod.

Czym jest własność przemysłowa i komu przysługuje?

Jeśli chodzi o prawa na dobrach niematerialnych, to z drugiej strony mamy także własność przemysłową. Chroni ona rozwiązania techniczne, innowacje i oznaczenia wyróżniające przedsiębiorców na rynku. Uzyskanie tej ochrony wymaga formalnej rejestracji w odpowiednich urzędach (np. w Urzędzie Patentowym). Ochrona ma charakter odpłatny, terytorialny i czasowy. Przedmiotami tego rodzaju praw są m.in.: znaki towarowe, patenty i wzory użytkowe, przy czym kluczowym narzędziem ochrony nagrobków jest wzór przemysłowy. Wzór przemysłowy to cecha estetyczna przedmiotu wynikająca z jego kształtu, konturów, struktury powierzchni, ornamentacji, barwy lub kombinacji tych elementów (nie obejmuje funkcji technicznych czy materiałowych, które mogą być chronione patentem).

W przypadku nagrobków wzór może obejmować zarówno ogólny wygląd formy, jak i detale dekoracyjne, które wyróżniają dany projekt na rynku. Rejestracja daje uprawnionemu lub właścicielowi wzoru wyłączne prawo do jego wykorzystania i jest dodatkowym narzędziem do obrony praw w przypadku plagiatu.

Wytwory sztucznej inteligencji

Odrębną kategorią są wytwory, czyli dzieła wykonane przez sztuczną inteligencję. Obecnie sztuczna inteligencja nie jest uznawana za podmiot prawny, co oznacza, że np. projekt stworzony przez system sztucznej inteligencji nie jest objęty tradycyjnym prawem własności intelektualnej i możliwe jest jego powszechne wykorzystanie. Jeśli jednak człowiek odgrywa istotną rolę w procesie twórczym wykorzystania sztucznej inteligencji, np. poprzez instrukcje, selekcję lub edycję wytworów sztucznej inteligencji, wtedy prawo autorskie może przysługiwać tej osobie. Kwestia ta jest jednak złożona i podlega dynamicznym dyskusjom, zatem w tym miejscu jedynie zaznaczamy konieczność odróżnienia utworów od wytworów sztucznej inteligencji, pozostawiając tę tematykę na kolejne etapy naszego cyklu.

Podsumowanie

Wykorzystanie instytucji prawnych przysługujących na podstawie prawa autorskiego czy poprzez rejestrację wzorów przemysłowych i patentów pozwala skutecznie chronić projekty i technologie, a w konsekwencji budować pozycję przedsiębiorcy na rynku i jego wizerunek profesjonalisty. Ochrona własności intelektualnej w branży kamieniarskiej to klucz do budowania przewagi konkurencyjnej i długofalowego sukcesu. Z drugiej strony zrozumienie tej dziedziny daje bezpieczeństwo i pozwala ograniczyć ryzyko postępowań związanych z plagiatami. Zapraszamy do kolejnego artykułu, w którym wyjaśnimy, skąd kamieniarz ma wiedzieć, że narusza cudze prawa.

-------------------------

Marta Daćków

jest radcą prawnym, specjalizuje się w prawie mów, ochronie własności intelektualnej oraz danych osobowych. Jako partner kancelarii kieruje działem obsługi korporacyjnej, wspierając klientów.

Kontakt do autorki: tel. 518 480 198

e-mail: kancelaria@dclaw.pl www.dclaw.pl