190
Recenzje
m i ę c i tych wydarzeń, co pozwala nie tylko na sproblematyzowanie tylokroć już omawianych relacji między pamięcią a historią właśnie, ale także na wpisanie tej dyskusji w kontekst teraźniejszych sporów o tożsamość zbiorową i polityki pamięci (zarówno przeszłe, jak i obecne). Książka Napiórkowskiego jest przez to, choć bazuje na obfitym materiale historycznym, na wskroś kulturoznawcza, dotyka bowiem problematyki kształtowania się zbiorowego „My” oraz ścierania się przeciwstawnych tradycji i światopoglądów, bada kwestie relacji między semiotycznym centrum a peryferiami, między systemem a działaniami antysystemowymi, w końcu proponuje wnikliwą analizę „semiotycznego przekładu” historycznie ugruntowanych symboli na nowy język, odpowiadający bieżącym potrzebom społecznym. Napiórkowski przedmiotem analiz czyni, jak wspomniano, historię pamięci o PW, a zatem historię pamięci o historii, czy w końcu, jak sam to określa, p a m i ę ć o p a m i ę c i. Panorama historyczna nakreślona jest z rozmachem – od upadku PW i czasów stalinowskich, przez krótkie lata odwilży, lata 60. i 70., karnawał „Solidarności”, czasy transformacji ustrojowej, aż po dziś. Na warsztacie badacza znajdują się zarówno indywidualne biografie (powstańców, powstańczych rodzin czy chętnie korzystających z powstańczej symboliki opozycjonistów z lat 80. oraz współczesnych polityków), jak i losy instytucji, książek, pomników, świąt i innych mechanizmów czy form upamiętniania omawianych wydarzeń. Bohaterem rozważań jest w końcu i samo miasto: Warszawa walcząca, Warszawa jako nekropolis, Warszawa jako pomnik socjalizmu, w końcu Warszawa jako świadectwo udanej (?) transformacji. Napiórkowski bazuje na bogatym i zróżnicowanym materiale źródłowym – analizuje opowieści, zeznania, wspomnienia, czyli to wszystko, co stanowi przedmiot zainteresowania tzw. historii mówionej, a także wycinki prasowe, oficjalne komunikaty władz, materiały bezpieki, materiały telewizyjne, wreszcie oryginalne zbiory Muzeum Powstania Warszawskiego. Wszystko to w kontekście wnikliwych lektur piśmiennictwa naukowego – zarówno z obszaru pamięcioznawstwa, jak i historii. Książka Napiórkowskiego napisana jest z rozmachem. Autor wnikliwie, drobiazgowo wręcz, omawia wybrane problemy, opierając się na analizach licznych źródeł i wspierając swe rozważania prawdziwie erudycyjnymi fragmentami poświęconymi zagadnieniom metodologicznym. Snuje rozważania nad historią, pamięcią, kształtami życia społecznego, wreszcie – polityką. Z wielości wątków i problemów chciałabym wybrać kilka, które moim zdaniem są nieco dyskusyjne lub też pobudzają do dalszych refleksji i badań. Napiórkowski potrzebę upamiętniania Powstania Warszawskiego, a także innych traumatycznych wydarzeń historycznych, jak choćby zbrodnia katyńska, postrzega przez pryzmat antropologicznej figury „opętania przez duchy przodków” (s. 41) czy „powrotu umarłych” (s. 40). Stąd wszelkie próby przywróce-