TLIET ETAJIET B’KURRIKULU ĠDID
www.kullhadd.com Il-Ħadd, 13 ta’ Mejju, 2018
Ħarġa Nru 1,296 Prezz €1
25%+ Ara paġni 10 u 11
Analiżi tal-kontijiet tal-elettriku llum ma’ qabel roħsu turi kif mhux biss kien hemm ir-roħs ta’ 25% mwiegħed iżda saħansitra iktar minn hekk. Illum nippubblikaw il-kontijiet reali li juru dan iswed fuq l-abjad.
Is-sena skolastika l-ġdida se tkun tfisser kurrikulu ġdid għall-istudenti tal-Kinder Ara 1, Year 3 u Year 7. Fil-ħarġa tal-lum paġna nanalizzaw x’qed isir biex il-pajjiż jitħejja.
IRIDU LIL ARRIGO BARRA
Hemm moviment qawwi biex lil Robert Arrigo itajruh minn Viċi Kap tal-Partit Nazzjonalista. Din il-gazzetta tista’ tiżvela li Robert Arrigo kien viċin li taqbiżlu u jitlaq fl-aħħar jiem, imma lbieraħ fil-Kunsill Ġenerali wieġeb “inzertajt li jien rasi iebsa”. Sostna wkoll li “l-partit mhu ta’ ħadd, lanqas tal-Kap” u żvela wkoll li hemm deputati tal-Partit Nazzjonalista li jaħdmu bi profili ta’ Facebook foloz.
6
Ara paġna 3
DELIA U PULI JSEJĦU LID-DEPUTATI Ara paġna 3
• IWISSUHOM LI JRIDU JKUNU MGĦARRFA B’AFFARIJIET IMPORTANTI JEW KONTROVERSJALI LI JKUNU SE JAGĦMLU. KONFERMA OĦRA TAL-QASMA BEJN ŻEWĠ GRUPPI FIL-PN.
02
13.05.2018
kullhadd.com
Editur ALEANDER BALZAN
L-Ogħla Temperatura: 26°C L-Inqas Temperatura: 16°C L-Indiċi UV: 9 Is-Sitwazzjoni Ġenerali: Arja dgħajfa ta’ pressjoni għolja qed tiksi ċ-ċentru tal-Mediterran. It-Temp: Il-biċċa l-kbira xemxi. Ir-Riħ: Ħafif mill-Punent li jsir ħafif għal moderat mil-Lbiċ. Il-Viżibilità: Tajba. Il-Baħar: Ħafif. L-Imbatt: Ftit li xejn. It-Temperatura tal-Baħar: 18°C
email: aleander.balzan@partitlaburista.org
Reklamar u Distribuzzjoni KIMBERLY CUTAJAR email: sales@kullhadd.com tel: (+356) 2568 2572
Disinn tal-Paġni LEANNE ABELA GRECH tel: (+356) 2568 2571
Kuntatt Ġenerali KullĦadd email: editorial@kullhadd.com tel: (+356) 2568 2570
It-Tnejn
It-Tlieta
L-Erbgħa
Indirizz Postali KullĦadd
One Complex, A 28B, Industial Estate Il-Marsa MRS 3000
23 °C UV 11
16°C
Il-Ħamis
23
UV 11
16°C
24°C UV 11
Il-Ġimgħa
17°C
Is-Sibt
Sit Elettroniku KullĦadd kullhadd.com
Mezzi Soċjali www.facebook.com/kullhadd
22°C UV 11
18°C
24°C UV 11
19°C
25°C
UV 9
17°C
SPIŻERIJI LI JIFTĦU LLUM IL-ĦADD Collis Williams Pharmacy, 15, Triq ir-Repubblika, Il-Belt Valletta – 21226281 Vivien Pharmacy, Triq Patri Magri, Il-Marsa – 21221701 Pinto Pharmacy, 43, Triq San Bastjan, Ħal Qormi – 21487311 Remedies Pharmacy, Triq Tumas Fenech, Birkirkara – 21441589 Mayer Pharmacy, 33, Ix-Xatt ta’ Xbiex, L-Imsida – 21331732 Numri Importanti St. Andrew’s Pharmacy, Triq il-Qasam, Tal-Ibraġġ – 21371062 Is-Servizzi kollha ta’ Emerġenza Harley Pharmacy, 1, Triq Nathalie Poutiatin Tabone, Tas-Sliema – 21334635 112 St. Michael Pharmacy, Misraħ tat-Transfigurazzjoni, Ħal Lija – 21435875 Naxxar Pharmacy, Vjal il-21 ta’ Settembru, In-Naxxar – 21411438 Il-Pulizija ta’ Malta St. Paul’s Bay Pharmacy, 504, Triq il-Kbira, San Pawl il-Baħar – 21575276 2122 4001-9 Tarxien Pharmacy, 59, Triq Ħal Tarxien, Ħal Tarxien – 21802986 Alpha Pharmacy, Triq Bormla k.m Vjal il-Kottoner, Il-Fgura – 21673811 Id-Dipartiment tal-Protezzjoni Ċivili Bellavista Pharmacy, 88 Triq il-Hortan, Marsaskala – 21633788 2393 0000 Green Cross Pharmacy, 8, Misraħ Gregorio Bonnici, Iż-Żejtun – 21693723 Kristianne Pharmacy, Triq Pietru Pawl Saydon, Iż-Żurrieq – 21647391 Il-Gwardjani Lokali 2132 0202 Brown’s Pharmacy, 47, Vjal il-Ħelsien, Ħaż-Żebbuġ – 21465411 St. Anthony Pharmacy, 18 Triq il-Kbira, Ir-Rabat Malta – 21454187
Stampat Progress Press
L-Isptar ta’ Malta 2545 0000
L-Isptar ta’ Għawdex 2156 1600
Servizz Veterinarju ta’ Emerġenza 5004 3888
Servizz ta’ Direttorju Telefoniku 1182
Għawdex Fontana Pharmacy, Triq il-Għajn, Il-Fontana – 21566979 Lauretana Pharmacy, 36, Triq l-Imġarr, Għajnsielem – 21563017 Servizz ta’ tobba fiċ-ċentri tas-saħħa fil-Ħdud u l-festi pubbliċi Iċ-Ċentri tas-Saħħa tal-Mosta, Raħal Ġdid u l-Furjana jiftħu għall-emerġenzi 24 siegħa, sebat ijiem filġimgħa. Fil-Ħdud u fil-festi pubbliċi, iċ-Ċentru tas-Saħħa tal-Gżira jiftaħ għall-emerġenzi bejn it-8.00am u l-5.00pm. Ikun hemm ukoll servizz ta’ infermier bejn it-8.00am u t-8.00pm. Il-pubbliku jrid jattendi ċ-ċentru tas-saħħa tad-distrett tiegħu. Persuni mingħajr karta ta’ identità ma jiġux moqdija.
03
13.05.2018
kullhadd.com
ROBERT ARRIGO KIEN VIĊIN LI TERĠA’ TAQBIŻLU SEW • WARA LI SPLODA FUQ FACEBOOK KOMPLA JINKEDD • ID-DWEJJAQ URIEH FIL-KUNSILL ĠENERALI Il-Viċi Kap tal-Partit Nazzjonalista, Robert Arrigo, kien viċin li taqbiżlu tant li fl-aħħar jiem kienet laqgħa mal-Kap Adrian Delia li kkonvinċietu biex ma jerġax jisplodi pubblikament. Min jaf lil Arrigo mill-viċin qalilna li kien fix-xifer li jgħid li ma jridx jibqa’ fil-kariga anke jekk tennew li issa huwa diffiċli li Arrigo jammetti dan pubblikament peress li jidher li l-Kap tah x’jifhem li l-affarijiet jistgħu jitranġaw. Però, fil-Kunsill Ġenerali lbieraħ Robert Arrigo ma qagħadx lura milli juri b’mod ċar li hemm min iridu barra mill-Partit Nazzjonalista. “Inzertajt li jien rasi iebsa,” qal Robert Arrigo li tenna li n-Nazzjonalisti qegħdin iċekknu l-partit jargumentaw lil xulxin. Arrigo żied: “Mhux kollox kien faċli għalija. Kien hemm ħafna nies li bdew jgħajruni. Ġurnalist jitlob li nkun investigat fuq il-ġbir ta’ fondi li kulħadd għandu rċevuta,” żvela Arrigo, b’dak li nafu hu biss dettall żgħir minn ħafna. “Ikollok għażla. Tibqa’ jew titlaq? Għażla diffiċli imma nzertajt rasi iebsa u determinat,” qal Arrigo li tenna li min iridu jitlaq iktar isaħħu. Arrigo kien ċar. “Il-Partit mhu ta’ ħadd. Lanqas tal-Kap,” qal Arrigo li appella biex jintemmu l-Facebook profiles foloz anke min-naħa ta’ membri parlamentari. Jirriżulta li waħda mill-affarijiet li Robert Arrigo qed tifrustrah huwa l-kunflitt kontinwu mad-Deputat Nazzjonalista u l-President tal-Kunsill Ġenerali Kristy Debono. Debono hija waħda mill-ftit deputati li tagħti l-appoġġ tagħha fil-miftuħ lill-Kap u hija ta’ fiduċja tant li żewġha ċedielu s-siġġu. Dan iwassal biex mhux darba u tnejn jipprovaw jagħtu x’jifhmu li affarijiet li suppost qed jieħu ħsieb Arrigo jidħlu fihom huma. Minkejja li huwa Viċi Kap, Robert Arrigo m’għandux xi simpatija lejn it-tmexxija ta’ Adrian Delia. Ftit tal-ġimgħat ilu, f ’chat ma’ partitarju Nazzjonalist, Robert Arrigo qal li jħossu frustrat bis-sitwazzjoni fil-Partit Nazzjonalista. Qal li Delia jkun waħdu jkun ok, imma n-nies ta’ madwaru problema. Hawn dlonk semma lil Kristy Debono, lil Jean Pierre Debono u lid-Deputat Herman Schiavone. Qal li jekk il-Partit Nazzjonalista se jkompli
bir-ritmu li qabad, se jkun qed jitlef it-tielet siġġu fl-elezzjoni tal-Parlament Ewropew. Is-sorsi tagħna qalulna li raġuni li qed iddejjaq lil Robert Arrigo hi marbuta mas-sitwazzjoni finanzjarja tal-Partit Nazzjonalista. Sorsi fid-Dar Ċentrali qalulna li Robert Arrigo qiegħed jaħdem ħafna sabiex il-Partit Nazzjonalista jkollu fondi biżżejjed sabiex jibqa’ jiffunzjona. Fost oħrajn billi juża l-kuntatti li għandu fid-dinja tan-negozju biex iġib donazzjonijiet filwaqt li anke joħroġ b’inizjattivi ġodda. Madankollu, fl-aħħar ġimgħat Arrigo kien fost dawk id-deputati li beda jitħasseb x’qiegħed isir bil-flus li jiġbor il-partit u li jippretendi rendikont aħjar. Jidher li għalissa Delia rnexxielu jevita li l-Viċi Kap jerġa’ jisplodi pubblikament. Ftit nifs filġimgħa li ħabbar li se jitlaq għalkollox mill-Partit Nazzjonalista Ivan Bartolo, dak li kien kandidat fl-aħħar elezzjoni ġenerali u li Delia ħatru biex imexxi l-proġetti mal-finanzjament tal-partit.
“IWISSU” LID-DEPUTATI • L-AMMINISTRAZZJONI TESIĠI LI TKUN MGĦARRFA BI KWISTJONIJIET KBAR • DAK LI GĦAMEL JASON AZZOPARDI KOMPLA JĦAWWAD IL-BORMA FL-ISTAMPERIJA Kitba ta’ u investigaturi magħrufa għall-ħiNICOLE BUTTIGIEG la tagħhom għamlu dikjarazzjonijiet li xejnu dak kollu li qal Jason Is-Segretarju Ġenerali tal-Partit Azzopardi. Jason Azzopardi ftaħar ma’ The Nazzjonalista, Clyde Puli, bagħat għal deputati tal-Partit Nazzjonalis- Malta Independent li hu ma kienx inta biex jitlobhom jinfurmaw l-am- forma l-Kap b’dak li kien se jgħid ministrazzjoni jekk kemm-il darba fil-Parlament u mistoqsi mill-ġurjkunu se jieħdu xi passi sinifikan- nalisti Delia kellu jammetti dan ti jew jitkellmu dwar suġġetti ta’ ukoll. Iżda, l-iktar ħaġa li dejqet tema nazzjonali. Għal uħud minn lil Delia u lil ta’ madwaru kienet dawn il-laqgħat kien hemm ukoll dik li hu kellu jwieġeb għal dak li il-Kap Adrian Delia. Għalkemm qal Azzopardi meta hu ma kienx dawn il-laqgħat kienu maħsuba infurmat u lanqas jaf b’xejn. Filbħala laqgħat ta’ twissija reġa’ de- fatt prova jitfa’ fuq Azzopardi her ċar kemm it-tmexxija fil-Partit nnifsu d-dikjarazzjonijiet li għamel Nazzjonalista hija dgħajfa, b’sorsi id-deputat tiegħu. jgħidu li kien hemm mumenti fejn Iktar minn hekk id-dikjarazzjoni Delia b’mod partikolari deher qed kompliet turi kemm fil-Partit Nazjittallab għall-koperazzjoni. zjonalista kulħadd għal rasu. Dan il-pass ittieħed wara li fil-ParFil-programm Realtà d-Deputat lament, Jason Azzopardi uża l-priv- Nazzjonalista David Stellini qal li ileġġ parlamentari biex jagħmel d-Deputat Nazzjonalista Jason Azallegazzjonijiet serji li mbagħad zopardi għandu jerfa’ r-responsabma riedx jissostanzja wara. Dawn biltà ta’ dak li qal u jġib il-provi kienu allegazzjonijiet marbu- tal-allegazzjonijiet li għamel bl-imta mal-investigazzjoni fil-qtil ta’ munità parlamentari. Daphne Caruana Galizia u l-Partit Stellini qal li dan għandu jsir għal Nazzjonalista spiċċa mbarazzat bi- fatt li dan jista’ joħloq ħafna ħsara hom għax istituzzjonijiet rispettati lill-persuni involuti.
04
13.05.2018
kullhadd.com
ŻVELATA EMAIL MILL-FAMUŻ LAPTOP TA’ DCG Ġurnalist Olandiż li avviċina lil Alfred Sant fi Brussell dwar l-investiment ta’ Crane Currency f ’Malta urieh email bil-Malti b’theddida li kienet intbagħet lil Daphne Caruana Galizia wara s-sena 2015. Din l-email żgur ma kinitx fil-laptop ta’ Caruana Galizia li hemm depożitat fil-Qorti. Kif ġiet għand il-ġurnalist din
l-email? Staqsa Alfred Sant waqt dibattitu ma’ David Casa f ’Xarabank ilbieraħ filgħaxija. Alfred Sant qal li l-klikka ta’ Simon Busuttil qed thedded l-istituzzjonijiet demokratiċi ta’ pajjiżna bl-istrateġija tagħhom li jpinġu lil Malta bħala stat mafjuż, Gvern korrott u li m’għandux rispett lejn is-saltna tad-dritt.
Din l-istess klikka qed titma’ lill-ġurnalisti barranin b’informazzjoni li tpoġġi lill-Maltin u lill-Għawdxin f ’dawl ikrah. Il-komportament antipatrijottiku tal-klikka ta’ Busuttil huwa perikoluż għax qed ipinġi lillMaltin u l-Għawdxin kollha bħala korrotti u vjolenti u qed jagħti din ir-reputazzjoni lil Malta.
Dr Sant qal li b’hekk qed ikunu affettwati ħażin oqsma ekonomiċi bħal dawk tasservizzi finanzjarji u tal-imħatri bl-internet. Effett ieħor hu li qed tiżdied il-pressjoni kontra Malta u pajjiżi oħra fl-Unjoni Ewropea li jridu jissalvagwardjaw issovranità tagħhom fl-issettjar tat-taxxi.
16-IL MILJUN STIKKA GĦAD-DIJABETIĊI KULL SENA Id-Deputat Prim Ministru u Ministru għas-Saħħa, Chris Fearne nieda t-tielet u l-aħħar parti minn proġett li permezz tiegħu dawk kollha li jbatu mid-dijabete se jkunu qegħdin jingħataw stikek b’xejn biex jiċċekkjaw iz-zokkor. Id-Deputat Prim Ministru qal li hekk kif il-proġett se jasal fi tmiemu fl-aħħar ta’ din is-sena, ta’ kull sena se jibdew jitqassmu mas-16-il miljun stikka fis-sena lil madwar 30,000 persuna dijabetika f ’pajjiżna, bl-ispiża ta’ madwar miljun ewro fis-sena. Il-proġett kien beda fl-2016 fejn l-ewwel li bdew jingħataw stikek b’xejn kienu t-tfal. Wara gradwalment żdiedu d-dijabetiċi Type 1 kollha u wara d-dijabetiċi Type 2 li qegħ-
din fuq l-insulina. Dawn kollha qed jingħataw erba’ stikek kuljum. Issa l-proġett se jkun estiż għad-dijabetiċi kollha li qegħdin fuq medikazzjoni, li minnhom hawn madwar 22,000. Dawn se jkunu intitolati għal stikka b’xejn kuljum. Din il-fażi tal-proġett se tibda fi stadji. Ta’ kull xahar pazjenti li jġibu l-mediċini minn lokalitajiet diversi tal-Ispiżerija tal-Għażla Tiegħek se jkunu qegħdin jirċievu ittra biex jiġbru l-istikek tagħhom. Fl-aħħar jiem intbagħtu l-ittri tal-ewwel erba’ lokalitajiet: il-Marsa, il-Ħamrun, ilBelt Valletta u l-Furjana. Kull xahar se jiżdiedu l-lokalitajiet, sakemm salaħħar tas-sena kemm Malta kif ukoll Għawdex ikunu fl-iskema.
05
DATI IMPORTANTI! 13.05.2018
kullhadd.com
• IT-2, IT-3 U S-6 TA’ ĠUNJU APPUNTAMENT MAL-PARTIT LABURISTA Jekk kien hemm min ħaseb li l-1 ta’ Mejju kien il-qofol tal-attivitajiet li l-Partit Laburista ħejja għal din is-sena arralu xi ftit. Dan għax l-ewwel ġimgħa ta’ Ġunju se tkun waħda bieżla mhux ħażin għall-ikbar partit politiku f ’Malta. Sena wara r-rebħa elettorali ta’ Ġunju 2017 u 10 snin wara li Joseph Muscat inħatar Mexxej tal-Partit Laburista hemm programm ta’ attivitajiet varjat u interessanti mħejji, bit-2, it-3 ta’ Ġunju u s-6 ta’ Ġunju huma jiem li wieħed għandu jżomm vojta biex jieħu sehem fl-attivitajiet li se jkunu qegħdin isiru. Il-Kap Eżekuttiv tal-Partit Laburista, Randolph De Battista, tenna li mhux biss se nkunu sena wara elezzjoni, iżda se nkunu wkoll sena qabel elezzjoni oħra u l-Partit Laburista jrid jibda jaħseb biex jiffinanzja kampanja elettorali tajba bħalma kellu fl-aħħar snin. “Jekk irridu nżommu l-livelli tal-aħħar snin irridu nibdew naħsbu kmieni għall-finanzjament għax aħna niddepen-
du mill-għotjiet li jagħtuna l-ħafna. Biex ittella’ avvenimenti bħalma tellajna fl-aħħar ġimgħa ta’ April u l-ewwel ta’ Mejju hemm bżonn investiment kbir u ma’ dak li nagħmlu minn ġimgħa għal ġimgħa u minn xahar għal xahar irridu nibdew inħarsu lejn Mejju
2019. Għandna l-obbligu li jkollna l-aqwa kampanja biex in-nies tifhem għaliex għandha tafda lill-Partit Laburista fil-Parlament Ewropew. Dan għall-ġid ta’ pajjiżna,” qal De Battista. Fisser li fit-3 ta’ Ġunju se jsir ġbir ta’ fondi mis-sagħtejn ’il quddiem u
kulħadd se jkun imħeġġeġ iżur iċ-Ċentru Nazzjonali Laburista. “Is-sajf se jkun wara l-bieb u allura ejja nagħlqu bil-kbir billi nieħdu sehem f ’dak li se jkun hemm. Se jkun ukoll ġbir ta’ fondi b’differenza b’sehem iktar interattiv u divertenti mill-politiku. Se naħsbu wkoll
biex għall-ewwel darba l-pubbliku jkun iktar involut,” qal De Battista li spjega kif ġurnata qabel ukoll hemm stedina biex in-nies jattendu ċ-Ċentru Nazzjonali Laburista. “Hija xi ħaġa li se nagħtu iktar dettalji dwarha fil-jiem li ġejjin. Però nista’ ngħid li l-Partit għandu bżonn iġedded it-tim ta’ volontiera tiegħu. U min hu interessat se jkun mistieden jiġi jinkiteb fit-2 ta’ Ġunju,” żied il-Kap Eżekuttiv tal-Partit Laburista. Erbat ijiem wara mbagħad il-poplu Malti hu msejjaħ Raħal Ġdid biex jiċċelebra l-għażla biex fil-Partit Laburista u f ’pajjiżna nħolqot Ġenerazzjoni Rebbieħa. “Se jkollna festa ta’ suċċess. Is-suċċess tal-Partit Laburista, iżda iktar minn hekk is-suċċess ta’ pajjiżna. Fuq kollox dan is-suċċess huwa biss ispirazzjoni biex nibnu ’l Malta ta’ Għada fejn irridu nibqgħu nuru li l-Partit Laburista huwa l-moviment politiku f ’pajjiżna li jista’ jwassal għall-pass li jmiss,” temm De Battista.
06
13.05.2018
WASAL BIEX JIBDA L-KURRIKULU L-ĠDID
kullhadd.com
• KINDER 1, YEAR 3 U YEAR 7 L-EWWEL LI SE JGAWDU MILL-BIDLA Settembru li ġej mhux biss se jkun ifisser sena skolastika ġdida iżda se jkun ifisser ukoll kurrikulu ġdid għall-istudenti fi tliet snin partikolari. Dan hekk kif wara snin ta’ tħejjija u konsultazzjoni issa wasal iż-żmien li dak imfassal jibda jidħol fil-prattika bil-għan li l-istudenti jibda jkollhom esperjenza ta’ tagħlim iktar kompleta bil-mira li iktar tfal jirnexxu. Il-bidla li se tidħol fis-seħħ fis-sena skolastika li jmiss tolqot il-Kinder 1, Year 3 fl-iskejjel primarji u Year 7 (Form 1) fl-iskejjel medji. F’dawn it-tliet gruppi, apparti t-tibdil kurrikulari li se jidħol, il-ġenituri se jirċievu assessment report tliet darbiet fis-sena fejn jingħata rendikont tal-progress tat-tifel l-eżamijiet ta’ nofs is-sena filjew tifla tagħhom. Mill-Year 4 waqt li jinżammu l-eżamijiet fltal-primarja sal-Year 8 (Form aħħar tas-sena. Kelliema għall-Ministeru 2) tal-iskola medja ser jispiċċaw
tal-Edukazzjoni fissret kif “b’dan il-mod l-istudenti se jirbħu iktar ħin ta’ tagħlim fl-iskola. L-assessjar kontinwu li jsir
matul is-sena se jissarraf ukoll f ’marka li tkun parti, flimkien ma’ dik tal-eżami, tal-marka finali fl-aħħar tas-sena ta’ kull student. B’hekk il-marka totali u finali ser tkun parti minn dak miksub mill-assessjar kontinwu u parti mill-eżami.” Mis-sena ta’ wara, 2019/20, ikomplu jiddaħħlu s-sillabi l-ġodda sena b’sena sakemm dawn jiddaħħlu għal year groups kollha fuq medda ta’ snin. Fil-każ ta’ Year 9 (Form 3), Year 10 (Form 4) u Year 11 (Form 5), is-sena d-dieħla mhu se jsir l-ebda tibdil. Il-bidla hemmhekk se sseħħ fis-sena skolastika 2019/20 bħala parti mir-riforma My Journey. “Permezz ta’ din ir-riforma se jissaħħu u jiġġeddu s-suġġetti akkademiċi u jiżdiedu s-suġġetti vokazzjonali li jeżistu diġà. Se jiġu introdotti suġġetti ġodda vokazzjonali filwaqt li se jiġu introdotti programmi applikati ġodda wkoll,” kompla jkun spjegat. F’dan il-każ dan it-tibdil se jidħol fis-seħħ fil-Year 9 (Form 3) f ’Settembru 2019 u se jiġi rifless f ’tibdil fis-sistema tas-SEC li se jkompli jissaħħaħ. Hawn ukoll it-tibdil fis-snin l-oħra jidħol fis-seħħ sena b’sena. Dan it-tibdil ifisser li se jkun qed jiġi implimentat il-Qafas tal-Kisbiet mit-Tagħlim (Learning Outcomes Framework). It-tħejjijiet għal din il-bidla ilhom jissawru għal numru ta’ snin mill-pubblikazzjoni tal-Qafas tal-Kurrikulu Nazzjonali (National Curriculum Framework) fl-2012 u wara l-publikazzjoni tal-Qafas Strateġiku għall-Edukazzjoni f ’Malta 2014-2024 (2014), tal-Learning Outcomes Framework fl-2015, u ta’ IlVjaġġ Tiegħi: Nasal minn toroq differenti (2016). “Issa wasal izżmien li tibda l-implimentazzjoni ta’ din il-bidla. Il-bidliet se jsiru b’pass meqjus u gradwali
għaliex huma bidliet importanti ħafna li għandhom ibiddlu b’mod pożittiv is-sistema edukattiva għall-ġid tal-istudenti kollha ta’ pajjiżna,” kompliet tgħid il-kelliema għall-Ministeru tal-Edukazzjoni. Kien spjegat li l-għan aħħari hu li tinbidel is-sistema preżenti bbażata fuq sillabi preskrittivi ħafna, mimlijin b’ħafna kontenut u assessjati prinċipalment permezz ta’ eżamijiet. Minflok, ser tidħol sistema li tiffoka fuq l-għarfien, il-ħiliet u l-kompetenzi li kull student għandu jikseb fil-livelli differenti tal-vjaġġ edukattiv tiegħu jew tagħha. Se jitwessgħu l-modi kif jiġi assessjat jekk student ikunx kiseb l-għarfien, il-ħiliet u l-kompetenzi neċessarji. Dan se jsir billi l-assessjar ma jsirx permezz ta’ eżamijiet biss imma jingħata valur lix-xogħol li jsir mill-istudent f ’diversi forom u metodi permezz ta’ assessjar kontinwu li ser jieħu post l-eżamijiet ta’ nofs is-sena. Se jkompli jingħata wkoll feedback regolari lill-istudenti u lill-ġenituri tagħhom dwar l-iżvilupp tal-istudenti lejn il-kisba tal-learning outcomes li jkunu qed jaħdmu biex jiksbu. Naturalment, dan iġib sfidi għall-għalliema u għalhekk kien hemm investiment fit-taħriġ. Is-sena l-oħra ammont kbir ta’ għalliema kienu involuti fi proċess ta’ konsultazzjoni u feedback dwar l-abbozz tal-learning outcomes. Is-sillabi li qed jiġu introdotti ssawru wara dan il-feedback. Bħalissa u sal-aħħar tas-sena skolastika, l-għalliema u l-edukaturi għaddejjin minn sessjonijiet ta’ żvilupp professjonali mmexxija mid-Dipartiment għal Kurrikulu u Tagħlim tul il-Ħajja fi ħdan il-Ministeru għall-Edukazzjoni u x-Xogħol. Dan qed isir bi tħejjija għal dan it-tibdil. Matul is-sena skolastika li jmiss se jkomplu jsiru sessjonijiet ta’ taħriġ kemm fuq livell ta’ skola, kulleġġ u kif ukoll fuq livell nazzjonali. Id-Dipartiment qed jaħseb ukoll sabiex jissaħħu l-istrutturi ta’ sapport kurrikulari għall-iskejjel matul is-sena skolastika li jmiss. Għall-ewwel darba wkoll il-Ministeru għall-Edukazzjoni u x-Xogħol introduċa programm dwar il-well-being u l-immaniġġjar għall-kapijiet u l-assistenti kapijiet tal-iskejjel, u ser ikun qiegħed jassisti wkoll lill-għalliema li jkunu jeħtieġu servizzi ta’ sapport. Iktar informazzjoni dwar it-tibdil li se jseħħ is-sena d-dieħla kif ukoll is-sillabi infushom jinsabu fuq www.curriculum.gov.mt.
07
13.05.2018
kullhadd.com
MA KONTX KONXJU LI HAWN DAQSHEKK NIES IBATU FIS-SKIET • L-IMĦALLEF SCIBERRAS JITKELLEM DWAR L-ESPERJENZA MA’ ĠENITURI BL-IVF U L-BŻONN TA’ BIDLA Iċ-Ċermen tal-Awtorità għall-Protezzjoni tal-Embrijuni, l-Imħallef Philip Sciberras, tkellem mal-gazzetta KullĦadd dwar kif kemm ilu fil-kariga rrealizza iktar kemm hi kbira l-problema tal-infertilità. “Kont naf li hawn koppji bil-kundizzjoni tal-infertilità imma ma kontx nimmaġina li hija daqshekk komuni. Sirt iktar konxju ta’ kemm hawn nies ibatu fis-skiet,” qalilna l-Imħallef meta mitlub jikkummenta dwar dak li jara quddiemu u l-bidliet li hemm bżonn. Fisser kif dawn il-koppji ma jiħdux deċiżjonijiet kif ġieb u laħaq u l-IVF ħafna drabi tkun l-aħħar tama. “Normalment dejjem ikunu għaddew xi sentejn għaliex qabel ma jirrikorru għall-IVF dawn ikunu għaddew minn diversi proċessi oħra. L-IVF tkun l-aħħar tama tagħhom. Biss nista’ ngħid li mir-rapporti tal-Awtorità kellna koppji li kienu qed jagħmlu d-disa’ tentattiv għall-IVF fuq perjodu ta’ snin,” kompla jispjega l-Imħallef. Fil-fatt koppja trid tgħaddi minn proċess mal-Awtorità biex tieħu s-servizz. Kull koppja li tapplika biex tagħmel il-proċess kemm fl-isptar pubbliku jew f ’dak privat trid tiġi approvata mill-Awtorità skont l-eliġibilità kif mitlub mil-liġi. Fil-każ ta’ Mater Dei minħabba li l-maġġoranza tal-każijiet isiru hemm, dawn iridu jgħaddu wkoll mill-ART Prioritisation Committee sabiex jingħataw preċedenza skont il-każ. L-Awtorità hija rrappreżentata mid-Direttur Eżekuttiv u
jn fl-omm prospettiva u tlieta oħra għadhom ffriżati. Nassiguraw lil kulħadd li għalkemm l-Awtorità ma tantx tagħmel ħoss fil-midja, din għaddejja b’ħidma kontinwa kemm mid-Direttur Eżekuttiv kif ukoll mill-membri tal-bord sabiex nassiguraw il-protezzjoni tal-embrijun kif ukoll l-interessi tal-ġenituri prospettivi u l-ulied li jitwieldu minn dawn il-proċessi,” kompla l-Imħallef li kellu appell biex kemm id-dibattitu jdum għaddej ikun hemm kawtela u rispett kemm lejn il-koppji li għaddejin millproċess u anki wliedhom. “Bħala Awtorità nixtiequ li l-poplu inġenerali jifhem li kull tibdil fil-liġi se jkun regolat mill-Awtorità sabiex kull servizz jingħata bl-ogħla standards. Fl-aħħar nett nawguraw sabiex aktar koppji jkollhom iċ-ċans li jwelldu aktar tfal Maltin,” temm jgħid l-Imħallef.
membru tal-bord, għax fl-IVF mhix first come first serve imma skont il-prijorità tal-koppja konċernata. Mistoqsi dwar il-bidliet li hemm proposti, l-Imħallef tenna li filwaqt li hi r-responsabbiltà tal-leġiżlatur li jagħmel il-bidliet meħtieġa, l-Awtorità qiegħda hemm biex tirregola s-settur u tmexxi l-proċess b’serjetà. Sciberras spjega: “Aħna bħala Awtorità nirregolaw is-settur, l-emendi fil-liġi jressaqhom il-leġiżlatur u aħna naraw li l-kliniċi liċenzjati jkunu qed isegwu l-liġi u l-protokol-
li tal-Awtorità. Biss issa wara ħames snin inħaddmu l-liġi preżenti, ir-riżultati kif ippubblikati mill-Awtorità juru biċ-ċar li r-rata ta’ suċċess hija baxxa speċjalment fejn jintuża bajd iffriżat. It-tibdil huwa wkoll meħtieġ fuq bażi ta’ ugwaljanza u l-avvanzi mediċi f ’dan is-settur.” Fil-fatt in-nuqqas ta’ użu ta’ avvanzi mediċi jwassal biex persuni jmorru jieħdu dan isservizz barra l-pajjiż, kif ikkonferma l-Imħallef. “Iva ltqajna ma’ każijiet fejn minħabba nuqqas ta’ gameti l-koppja kellhom isiefru biex jagħmlu
użu minn gameti ta’ donatur li f ’Malta s’issa huwa llegali,” qal b’mod skjett iċ-Ċermen tal-Awtorità li għandha l-għan li tipproteġi wkoll l-embrijun. Affaċċjat bid-domanda dwar dan, l-Imħallef Sciberras tenna li l-iffriżar tal-embrijun mhuwiex xi ħaġa ġdida u spjega dak li ġara u dak li jista’ jiġri. “Dak hu wieħed mill-funzjonijiet tal-Awtorità. F’Malta kemm ilha mwaqqfa l-Awtorità mill-2013 diġà kellna ħames embrijuni krijopreservati biex nippreservaw il-ħajja tal- embrijun u mhux noqtluh. Minn dawn diġà ġew trasferiti tne-
ir-riżultati kif ippubblikati mill-Awtorità juru biċ-ċar li r-rata ta’ suċċess hija baxxa speċjalment fejn jintuża bajd iffriżat
08
13.05.2018
kullhadd.com
LEJN POLITIKA NAZZJONALI KULTURALI Fil-ġimgħat li ġejjin, id-Direttorat tal-Kultura fi ħdan il-Ministeru għall-Ġustizzja, Kultura u Gvern Lokali, ser iniedi sensiela ta’ laqgħat pubbliċi. L-għan ta’ kull laqgħa hu biex mal-pubbliku jiġi diskuss, issir analiżi u evalwazzjoni kif irridu l-kultura tiżviluppa f ’pajjiżna fl-ewwel nofs tad-deċennju l-ġdid. Din sejra tkun it-tieni darba li l-pajjiż qed joħloq politika nazzjonali kulturali. L-ewwel waħda ġiet imnedija fl-2011. Minn dakinhar, żviluppi globali u lokali bidlu għalkollox ix-xenarju kulturali. Uħud mill-miri fil-politika tal-2011 intlaħqu u kien hemm minnhom li anke ksibna fihom aktar suċċess milli kien mistenni. Sadanittant, twieldu wkoll sfidi ġodda. Il-proċess konsultattiv li sejrin nibdew ser jagħti bidu għal diskussjoni wiesgħa ma’ kull min hu interessat biex ikollna politika kulturali b’saħħitha u rappreżentattiva bejn l-2020 u l-2025. Kull laqgħa ser ikollha tema. Nagħtu bidu billi nitkellmu dwar il-komunitajiet kulturali (żewġ laqgħat, waħda f ’Malta fid-19 ta’ Mejju u oħra f ’Għawdex fis-26 ta’ Mejju). L-attività kulturali fil-qalba tal-komuni-
tajiet tagħna huma organizzati min-numru kbir ta’ għaqdiet volontarji u huma mmirati biex jilħqu l-aspirazzjonijiet tal-istess komunità, l-interessi kif ukoll l-identità. Permezz ta’ ħidma volontarja, eluf ta’ Maltin u Għawdxin qegħdin jipparteċipaw f ’attivitajiet tradizzjonali, filwaqt li qed jitwieldu komunitajiet ġodda li qed jagħtu lok għal diversità. Il-politika kulturali ġdida għandha tinkoraġġixxi
għaqdiet non-governattivi sabiex jisfruttaw it-talenti lokali u trid tara kif komunitajiet tradizzjonali u dawk emerġenti jkollhom is-saħħa biex iservu ta’ katalisti għal dan l-iżvilupp kulturali. Aspett ieħor importanti hu l-wirt kulturali għani li għandna (23 Mejju). L-iżvilupp mgħaġġel li qed jara pajjiżna ġab numru ta’ sfidi ġodda fejn tidħol il-preservazzjoni u l-im-
maniġġjar tal-wirt kulturali. Dan il-wirt għandu jitħares, jiġi protett u jkompli jsir magħruf aktar. Hemm bżonn nistaqsu lilna nfusna jekk l-istrutturi amministrattivi li diġà għandna u li ssaħħu aktar f ’dawn l-aħħar snin, hemmx lok li jkomplu jiġu aktar infurzati. Biex politika kulturali tkun waħda li tħares ’il quddiem, wieħed irid jagħti importanza lill-innovazzjoni kulturali u prattiċi kreattivi (24 Mejju). L-ekonomija kreattiva tagħna hi mibnija fuq is-sehem ta’ eluf ta’ individwi li permezz talħiliet u talenti artistiċi, kif ukoll bis-saħħa tas-sens ta’ intrapriża li għandhom, qed jagħġnu dan is-settur. Il-politika l-ġdida għandha tagħti opportunitajiet u għodod ġodda biex dan l-iżvilupp ikompli jikber bħala parti integrali mill-ekononija ta’ pajjiżna. Barra minn hekk, il-politika kulturali għandha tappoġġja mudelli ġodda u tiffaċilita koperazzjoni bejn l-oqsma differenti tal-industrija. Il-globalizzazzjoni saret parti minn ħajjitna. Għalhekk, l-artisti tagħna jridu jkunu parti minnha filwaqt li jkollna viżjoni ċara ta’ kif niftħu aktar il-koperazzjoni internazzjonali (30 Mejju). L-esperjenza internazzjonali ta’ kull min jaħdem f ’dan is-settur tiftħilhom orizzonti ġodda b’impatt pożittiv fuq il-prattika tagħhom. Dan iġib miegħu effett fuq setturi oħra, bħal ngħidu aħna, fir-relazzjonijiet bilaterali, fl-iżvilupp, fitturiżmu, kif ukoll fil-kummerċ. Irridu naħsbu b’moħħ miftuħ, inkissru l-barrieri artifiċjali u nibnu l-pontijiet biex naslu għal koperazzjoni kulturali li tħalli l-frott. Illum qed ngħixu f ’soċjetà multikulturali, ta’ diversità kulturali u rridu nħaddmu politika ta’ inklużjoni (31 Mejju). Il-kultura trid tkun mezz li ġġib għaqda u inklużjoni għal kull min jgħix fostna, kemm jekk hu artist, kif ukoll jekk hu konsumatur. Politika ġdida għandha tassigura li individwi minn komunitajiet diversi u minn livelli kollha tas-soċjetà għandhom ikunu parteċipanti attivi fl-arti
u l-kultura. Ma rridux bibien magħluqa għall-gruppi li qegħdin f ’minoranza; anzi bil-maqlub irriduhom jipparteċipaw. Minħabba li l-maġġoranza tal-artisti u dawk kollha li jaħdmu fis-settur kulturali joperaw permezz ta’ intrapriżi żgħar, kultant anke waħedhom bħala freelancers, l-istat professjonali ta’ dawn il-ħaddiema sar jeħtieġ attenzjoni partikolari (5 Ġunju). Għandhom sfidi partikolari. Hekk kif il-kontribut tagħhom lejn l-ekonomija sar aktar importanti u sostanzjali, il-politika kulturali ġdida għandha tindirizza s-sostenibilità tas-sehem tagħhom ħalli l-kwalità tal-prodott li huma joffru jkompli jkabbar l-ekonomija tagħna. F’dawn l-aħħar snin, ir-reġjuni u l-kunsilli lokali bdew ikunu ferm aktar attivi fl-iżvilupp kulturali (16 ta’ Ġunju f ’Għawdex). Il-kalendarju kulturali ta’ pajjiżna sar miżgħud b’inizjattivi fil-komunitajiet. Biex nassiguraw is-sostennibbiltà tagħhom, oqsfa ġodda jridu jiġu mgħarbla li għandhom iwasslu biex ikun hemm ippjanar aħjar u kollaborazzjoni akbar bejn ir-reġjuni u l-kunsilli lokali kemm ta’ Malta kif ukoll ta’ Għawdex. Il-ħiliet kreattivi, il-kapital kulturali u l-parteċipazzjoni fl-arti għandhom ikunu parti mill-edukazzjoni ħolistika. L-edukazzjoni kulturali (20 Ġunju) għandha impatt sinifikanti u pożittiv fuq l-iżvilupp tat-tfal. Għandha wkoll impatt fuq il-parteċipazzjoni u s-sehem attiv ta’ ġenerazzjoni ġdida li trid tkompli xxerred il-wirt kulturali. Il-politika kulturali ġdida trid tara mezzi ta’ tagħlim ġodda, kemm dawk formali, informali u mhux formali fil-qasam tal-arti, tal-midja u tal-kultura. Trid tipproponi miżuri kif mhux biss min jitgħallem, imma anke min jgħallem ikollu l-għodod ta’ tagħlim li jirriflettu ż-żminijiet moderni. Il-quċċata ta’ dawn il-laqgħat tintlaħaq billi nindirizzaw liżżgħażagħ, il-ġenerazzjoni futura (23 Ġunju). Il-prattika artistika taż-żgħażagħ u l-parteċipazzjoni attiva hi dritt tagħhom li twassal għal ċittadinanza attiva, ħsieb kritiku u empowerment. Din il-politika trid taħseb biex iġġib sinerġija bejn il-kultura, l-għaqdiet taż-żgħażagħ u d-dinja tal-arti. Kulħadd hu mistieden sabiex jieħu sehem attiv f ’dawn illaqgħat għax il-politika kulturali hi ta’ kulħadd u kulħadd jibbenefika mill-kultura għax din iġġib il-mistrieħ tal-moħħ flimkien mal-benesseri. Il-kultura toħroġ il-pożittività ta’ ġo fina. Il-laqgħat kollha f ’Malta ser isiru fil-Fortress Builders, ilBelt Valletta, filwaqt dawk f ’Għawdex ser isiru fis-Sala Ewlenija tal-Ministeru għal Għawdex, Victoria. Il-laqgħat ta’ matul il-ġimgħa jibdew fis6.00 p.m. Dawk li jsiru nhar ta’ Sibt jibdew fid-9.30 a.m.
10
13.05.2018
kullhadd.com
BIL-KONTIJIET ORĦOS F’IDEJNA • L-ESPERJENZI KONKRETI TAN-NIES IĠIBU FIX-XEJN L-ISPIN TAL-PN DWAR KONTIJIET LI MA ROĦSUX • IL-FAMILJI FRANKAW IKTAR MILL-25% IMWIEGĦDA • IKTAR MINN €90 MILJUN FI BWIET IL-FAMILJI Il-Ħadd li għadda Adrian Delia talab il-kontijiet tal-enerġija. Għax irid jgħid li ma roħsux. Però minflok għand Delia kien hemm min ġie għandna bil-kontijiet biex bil-provi u bl-iswed fuq l-abjad jurina kif il-kontijiet imqabbla ma’ qabel il-bidla fil-gvern roħsu u dan b’mod sostanzjali. Mhux għax kien hemm bżonn, iżda l-istħarriġ ta’ din il-gazzetta kien konferma oħra ta’ kemm kien hemm roħs sostanzjali fil-kontijiet tal-enerġija. Kontijiet f ’idejna għandna bil-gzuz iżda għażilna ħames eżempji. Fost oħrajn rajna kont ta’ familja ta’ erbgħa minn nies li bħala medja taħli 735kWh għal kull kont li joħroġ. Ta’
dan il-konsum kienet tħallas €123.08 qabel ir-roħs għall-familji fl-2014. Illum ta’ dak l-ammont tħallas €86.99. Differenza favur il-familja ta’ €36.09. Roħs ta’ 29.3%. Għal familja ta’ tlieta r-roħs ukoll kien konsiderevoli. Ilkont li għandna f ’idejna juri familja li bħala medja taħli 590kWh, kull kont kienet tħallas €98.00. Illum tħallas €68.06 għall-istess konsum. Differenza favur il-familja ta’ €29.94 jew aħjar 30%. Għal familja ta’ tnejn 547kWh f ’kont wieħed kienu jiswew €28 aktar milli jiswew illum. Dan għax qabel ir-roħs tal-2014 kienu jħallsu €90.62 u llum iħallsu €62.62. Differenza li wkoll titla’ għal 30%.
U jekk iffranka kulħadd, min joqgħod waħdu mhux eċċezzjoni. Il-kont li għandna f ’idejna juri li raġel li kien iħallas €37.84 qabel ir-roħs illum iħallas €24.60 ta’ 235kWh ikkonsmati. Differenza ta’ €13.24 jew aħjar 34% favur il-konsumatur. Eżempji bħal dawn għandna biżibilju. Li hu żgur li f ’kull każ li ġie f ’idejna ma kien hemm ħadd li franka inqas minn 25%. Statistika tal-Unjoni Ewropea kkonfermat li wara t-traħħis tal2014 u l-2015, il-familji Maltin igawdu wħud mill-orħos tariffi fl-Ewropa. Konsegwenza ta’ dan, is-sena li għaddiet id-domanda għall-elettriku żdiedet b’aktar minn 6% fuq is-sena ta’ qabel. Iktar minn hekk f ’pajjiżi oħra
qed jiżdiedu t-tariffi filwaqt li f ’pajjiżna baqgħu l-istess. Minkejja dan, il-kumpanija Enemalta m’għandha l-ebda ħsieb li żżid it-tariffi anke jekk hemm pressjoni internazzjonali. Fost oħrajn fil-ġimgħat li għaddew, uħud mill-akbar sitt kumpaniji tal-elettriku fir-Renju Unit ħabbru żidiet qawwija fit-tariffi tal-elettriku tagħhom. Il-British Gas, waħda mill-akbar kumpaniji tal-elettriku fl-Ingilterra, ħabbret żidiet ta’ aktar minn 5.5% li se jidħlu fisseħħ fl-aħħar tax-xahar. Bħalha se tagħmel il-kumpanija Scottish Power, it-tielet l-akbar kumpanija tal-elettriku, li se tgħolli l-prezzijiet ta’ ħafna mill-klijenti tagħha b’5.5% mill-bidu tax-xahar id-dieħel. EDF, kumpanija oħra li tipprovdi servizzi tal-elettriku, ħabbret żidiet ta’ 2.7% ukoll, wara li fl-2017 għolliet it-tariffi tagħha darbtejn, f ’Marzu u f ’Ġunju, bi 8.4% u 9% rispettivament. (EDF) Il-kumpaniji qed iwaħħlu f ’żidiet fil-prezz tal-gass naturali, u fl-ispiża tal-ġenerazzjoni tal-elettriku mill-power stations Brittaniċi. Diskussjoni simili għaddejja
fl-Istati Uniti, fejn hemm tħassib li l-kumpaniji tal-elettriku ser jgħollu t-tariffi tagħhom fis-sajf li ġej, hekk kif id-domanda tal-elettriku se tkompli tiżdied. F’Malta, li wkoll tuża l-gass naturali sabiex tipproduċi l-elettriku, mhux se jkun hemm tibdil fit-tariffi. Fost oħrajn dan jiġri għax l-Enemalta għandha diversi ftehimiet għax-xiri tal-elettriku u tal-gass naturali fit-tul, li jassiguraw stabbiltà ta’ tariffi għas-snin li ġejjin. Il-Partit Nazzjonalista ilu żmien ma jistax iniżżel il-fatt li l-Gvern żamm l-ikbar wegħda elettorali tiegħu; dik li jraħħas il-kontijiet tal-enerġija. Fil-fatt Adrian Delia mhux l-ewwel wieħed li fl-aħħar snin prova joħloq kampanja biex jagħti l-impressjoni li l-kontijiet ma roħsux. Dan meta r-roħs ħalla iktar minn €80 miljun fl-ekonomija Maltija. Simon Busuttil, Beppe Fenech Adami u Tonio Fenech kienu fost dawk li provaw joħolqu dan l-ispin li ma twemminx għax in-nies raw differenza konkreta. Ara paġna 11 >>
11
13.05.2018
kullhadd.com
Qabel ir-roħs
Wara r-roħs
Roħs ta’ 34%
Qabel ir-roħs
Wara r-roħs
Roħs ta’ 30%
Qabel ir-roħs
Wara r-roħs
Roħs ta’ 30%
Qabel ir-roħs
Wara r-roħs
Roħs ta’ 29.3%
Qabel ir-roħs
Wara r-roħs
Roħs ta’ 27%
12
13.05.2018
kullhadd.com
JISMA’ MAL-500 ILMENT F’SENA L-Uffiċċju tal-Ombudsman inħoloq fl-1995. Minn dak iż-żmien ’l hawn kellna tliet Ombudsmen Parlamentari, li jinħatru mill-President ta’ Malta matul is-snin. Huma lkoll servew biex għenu lil bosta persuni li resqu lejhom bi lmenti diversi.
X’inhu sewwasew l-iskop u l-funzjoni tal-Ombudsman? L-Ombudsman huwa uffiċjal awtonomu u indipendenti tal-Parlament, responsabbli mill-investigazzjoni ta’ lmenti fil-konfront ta’ awtoritajiet pubbliċi. L-Uffiċċju tal-Ombudsman mhux parti mill-Gvern, u huwa għalkollox awtonomu. L-istituzzjoni ġiet imwaqqfa fuq il-prinċipju li tkun it-tarka taċ-ċittadin, kif ukoll il-kuxjenza tal-amministrazzjoni pubblika. L-Uffiċċju tal-Ombudsman jilqa’ lmenti minn dawk kollha li jħossuhom li ma ġewx trattati tajjeb u jemmnu li jkunu sofrew xi forma ta’ inġustizzja jew diskriminazzjoni minn xi dipartiment jew awtorità tal-Gvern. Apparti li jirċievi lmenti mill-pubbliku, l-Ombudsman għandu wkoll il-funzjoni li jippromwovi amministrazzjoni pubblika tajba. Din il-parti tal-funzjoni hija intiża biex jekk l-Ombudsman jinnota li hemm xi ħaġa, fl-amministrazzjoni pubblika, li teħtieġ tiġi mtejba, ikun jista’ jidħol fiha u jagħmel ir-rakkomandazzjonijiet tiegħu. B’hekk l-Ombudsman għandu l-poter li jagħmel investigazzjoni fuq inizjattiva tiegħu meta jkun hemm kwistjonijiet importanti u ta’ interess ġenerali, mingħajr il-bżonn li jirċievi lment. Il-kariga ta’ Ombudsman hi l-istess bħal dik ta’ Mħallef. Iżda lil min iwieġeb (min hu fuqu)?
L-Ombudsman huwa uffiċjal indipendenti tal-Parlament, maħtur mill-President tar-Repubblika, fuq riżoluzzjoni tal-Kamra tar-Rappreżentanti bl-approvazzjoni ta’ mhux anqas minn żewġ terzi tal-voti tal-Membri kollha tal-Kamra. Il-mod kif jinħatar l-Ombudsman, bi qbil bejn il-Gvern u l-Oppożizzjoni, jiggarantixxi indipendenza u awtonomija sħiħa. Peress li l-Ombudsman huwa Uffiċjal tal-Parlament, bħala istituzzjoni taqa’ taħt ir-responsabbiltà tal-Parlament. Min ifittex l-aktar l-għajnuna tal-Ombudsman? Għax nemmen li hemm nies, organizzazzjonijiet u Kunsilli Lokali li jersqu lejh. Apparti ċ-ċittadini, għandna jistgħu jiġu wkoll Kunsilli Lokali, Għaqdiet Mhux Governattivi, u kumpaniji privati. Kull min iħoss li b’xi mod sofra xi inġustizzja min-naħa tal-amministrazzjoni pubblika jista’ jiġi għandna u jagħmel l-ilment tiegħu, kemm-il darba, min iressaq l-ilment ikun ilu jaf bil-kwistjoni mhux aktar minn sitt xhur. F’ċirkustanzi speċjali, il-Liġi tal-Ombudsman tagħtina wkoll id-diskrezzjoni biex ninvestigaw ilment li jitressaq quddiemna wara dan il-perijodu. Barra minn hekk, kull kumitat tal-Kamra tar-Rappreżentanti jista’ jirreferi lill-Ombudsman biex jinvestiga kull materja li tkun qed tiġi kkunsidrata mill-istess kumitat. Il-Prim Ministru jista’ wkoll,
L-Ombudsman preżenti hu Anthony C. Mifsud li miegħu l-KullĦadd għamlet din l-intervista. Minn Charles B. Spiteri
f ’kull stadju, jirreferi lill-Ombudsman kull materja li hu jħoss li għandha tiġi investigata. Tista’ tagħtina indikazzjoni ta’ xi jkunu l-akbar ilmenti? L-ilmenti jvarjaw ħafna, u fl-aħħar snin qed tinbidel ukoll ix-xejra tal-ilmenti li jitressqu quddiem l-Ombudsman jew il-Kummissarji. Dan minħabba li l-ilmenti qed ikunu aktar speċjalizzati. Ikollna numru ta’ lmenti mill-ħaddiema tas-servizz pubbliku dwar promozzjonijiet jew kwistjonijiet li jkunu relatati ma’ inġustizzji fil-post tax-xogħol. Ikollna wkoll ilmenti kontra entitajiet li jipprovdu servizzi lill-konsumatur, bħal pereżempju fuq kontijiet tad-dawl u l-ilma, servizzi soċjali jew dwar kwistjonijiet ta’ taxxa. Ikun hemm ukoll ilmenti fuq servizzi tas-saħħa bħal pereżempju dwar mediċini b’xejn. Biex l-Uffiċċju tal-Ombudsman ikun imħejji għal dan it-tibdil, fl-2010, kienet ġiet emendata l-Liġi tal-Ombudsman biex jiġu introdotti Kummissarji speċjalizzati f ’oqsma ta’ importanza, sabiex jiffukaw fuq ilmenti li jkunu fuq suġġetti speċjalizzati. Bħalissa, fl-uffiċċju tal-Ombudsman għandna tliet Kummissarji: dak tas-Saħħa, dak tal-Ambjent u dak
tal-Ippjanar u l-Edukazzjoni. Semmejt ilKummissarji fi ħdan l-Uffiċċju tal-Ombudsman. X’inhu r-rwol tagħhom? Il-Kummissarji huma, bħall-Ombudsman, uffiċjali tal-Parlament u jaqdu dmirijiethom b’indipendenza u awtonomija assoluta. Huma integrati fl-uffiċċju tal-Ombudsman u jispeċjalizzaw fl-oqsma assenjati lilhom. Huma għandhom l-istess poteri li għandu l-Ombudsman u apparti li jinvestigaw l-ilmenti assenjati lilhom, jistgħu jagħmlu wkoll investigazzjonijiet fuq inizjattiva tagħhom. Dan it-tibdil kien strumentali biex l-ilmenti fl-oqsma tas-saħħa, l-ambjent u l-ippjanar u l-edukazzjoni jiġu investigati bi professjonalità minn uffiċjali ta’ esperjenza kbira fil-qasam tal-kompetenza tagħhom. Wara kważi sitt snin ta’ ħidma fl-istruttura tal-Uffiċċju tal-Ombudsman, il-Kummissarji integraw sewwa fl-operat tal-uffiċċju u flimkien qegħdin nipprovdu servizz komprensiv fl-investigazzjoni tal-ilmenti. Bħalissa fl-Uffiċċju tal-Ombudsman hemm tliet Kummissarji: Il-Kummissarju għas-Saħħa, is-Sur Charles Messina, il-Kummissarju għall-Edukazzjoni, is-Sur Charles Caruana Carabez
13
13.05.2018
kullhadd.com
u l-Kummissarju tal-Ambjent u l-Ippjanar, il-Perit Alan Saliba. Il-ħatra tal-Kummissarji qed ikollha effett ferm pożittiv fuq l-operat tal-istituzzjoni. L-element ta’ speċjalizzazzjoni mhux biss qiegħed iwassal għal żieda fin-numru ta’ ilmenti iżda wkoll fl-għoti ta’ servizz professjonali fl-investigazzjonijiet u l-opinjonijiet finali. Kemm hi awtonoma s-saħħa talOmbudsman meta jiġi f ’relazzjoni ma’ każi marbuta mal-Gvern? Il-mod ta’ kif issir il-ħatra tal-Ombudsman tiggarantixxi awtonomija sħiħa. L-Ombudsman għandu wkoll kariga protetta mill-Kostituzzjoni ta’ Malta, li hija l-ogħla liġi fil-pajjiż. Il-Liġi tal-Ombudsman tagħmilha ċara li l-Ombudsman ma jistax jinforza r-rakkomandazzjonijiet tiegħu u lanqas ma jista’ jissostitwixxi d-deċiżjonijiet u l-azzjonijiet tiegħu ma’ dawk tal-awtoritajiet pubbliċi u jobbligahom jipprovdu rimedju. Meta lment ikun sostnut, l-Ombudsman jista’ jitlob lill-awtoritajiet pubbliċi involuti jinfurmawh, fi żmien stipulat, x’passi jkunu beħsiebhom jieħdu biex jimplimentaw ir-rakkomandazzjonijiet tiegħu. Jekk ir-rakkomandazzjonijiet tal-Ombudsman biex jingħata rimedju jibqgħu pendenti jew ma jiġux aċċettati, l-Ombudsman jista’ jibgħat kopja tar-rapport u r-rakkomandazzjonijiet tiegħu lill-Prim Ministru u lill-Kamra tar-Rappreżentanti. L-Ombudsman jista’ wkoll jgħaddi biex jippubblika rapport fuq dawn il-każi fil-midja lokali. Xi kemm hemm każi pendenti quddiem l-Ombudsman; u dawn għadhom pendenti minn qabel ma ngħata l-kariga hu? F’sena, l-uffiċċju jinvestiga ’l fuq minn 500 ilment. Dan apparti li nassistu persuni li jitolbu l-għajnuna lilna qabel ma jiftħu lmenti formali. Bħala istituzzjoni, nagħmlu ħilitna kollha sabiex dawn l-ilmenti ninvestigawhom fl-iqsar żmien possibbli, iżda dan jiddependi ħafna mill-kooperazzjoni li nsibu mid-Dipartimenti u entitajiet meta nitolbu l-informazzjoni sabiex inkunu nistgħu ninvestigaw. Ikun hemm ilmenti li waqt l-investigazzjoni jirriżulta li biex jiġu solvuti jkun jeħtieġ li jkun hemm tibdil fil-proċeduri jew fir-regolamenti u allura jkollna nidħlu aktar fil-fond tal-problema biex mhux jiġi biss riżolt l-ilment li jkollna quddiemna, iżda wkoll jiġu emendati l-proċeduri sabiex ikun evitat li jkun hemm ilmenti simili. Sa fejn tasal il-ġurisdizzjoni tal-Ombudsman? L-Ombudsman jinvestiga lmenti mressqa minn persuni li jallegaw li jkunu nkisrulhom id-drittijiet ekonomiċi, soċjali jew kulturali tagħhom b’riżultat ta’ amministrazzjoni ħażina li tkun ikkawżata, sew jekk involontarjament jew intenzjonalment, minn użu ħażin jew abbuż ta’ poter jew aġir żbaljat, irraġonevoli jew inadegwat minn awtoritajiet pubbliċi. Dawn l-ilmenti jitressqu mill-pubbliku li jħoss li jkun sofra minn xi inġustizzja, tbatija jew diskriminazzjoni minn xi dipartiment jew awtorità tal-Gvern. L-Ombudsman ma jistax jinvestiga materji li dwarhom jista’ jinstab rimedju quddiem tribunal indipendenti. L-Ombudsman ma jistax jinvestiga lanqas deciżjonijiet meħudin mill-Qrati jew Tribunali.
L-Ombudsman jippreżenta is-37 edizzjoni tal-Case Notes 2017 lill-Ispeaker Hemm numru ta’ raġunijiet li joħorġu mil-Liġi tal-Ombudsman fejn ma nistgħux ninvestigaw. Pereżempju jekk min jilmenta ma jkunx ipprova jikseb rimedju mill-awtorità pubblika ikkonċernata, jew il-persuna li tressaq l-ilment ikollha mezz ieħor alternattiv skont il-liġi kif hi tista’ tikseb rimedju u jekk il-persuna li tressaq l-ilment tkun ikkunsidrata li m’għandhiex biżżejjed interess personali fil-kwistjoni li tkun qed tilmenta dwarha. Ngħid sew li s-servizz li joffri l-Ombudsman hu bla ħlas għall-individwi li jirrikorru għandu? Iva, is-servizzi tal-Ombudsman huma kollha mingħajr ħlas u persuna li tirrikorri għandna u jkollha bżonn assistenza ma hemmx bżonn li tqabbad avukat. Dan għax bħala uffiċċju, noffru wkoll l-għajnuna meħtieġa qabel ma dak li jkun, jagħmel ilmenti formali. Ta’ min isemmi wkoll li aħna nwettqu l-investigazzjonijiet tagħna b’mod kunfidenzjali u l-informazzjoni kollha li tasal fl-uffiċċju tagħna tintuża biss għal skopijiet ta’ investigazzjoni. Kemm tħoss li dan l-uffiċċju kien ta’ benefiċċju għall-persuni Maltin? Sa mit-twaqqif tal-istituzzjoni fl-1995, l-Uffiċċju tal-Ombudsman irċieva ’l fuq minn 13,000 ilment. Mhux kull min iressaq ilment ikollu raġun. Madanakollu, fil-maġġoranza tal-każi anki dawk li ma kellhomx raġun fl-ilment tagħhom, ikunu sodisfatti li xi ħadd semagħhom u daħal fl-ilment tagħhom u spjegalhom l-affarijiet kif inhuma.
F’dawk il-każi li nsibu li min ressaq l-ilment kellu raġun, kemm jekk b’mod sħiħ jew anki parzjalment, nagħmlu r-rakkomandazzjonijiet li jidhrilna xierqa biex tiġi riżolta l-kwistjoni u nindikaw ir-rimedju meħtieġ u nibagħtuhom lill-awtorità pubblika konċernata. F’dawn il-każi, l-iskop ewlieni tal-Ombudsman hu li jpoġġi lill-persuna li tkun ressqet l-ilment fis-sitwazzjoni li kienet fiha qabel ma seħħ il-każ. Għalkemm l-Ombudsman m’għandux il-poter li jinforza l-opinjonijiet finali tiegħu, ġeneralment dawn jiġu milqugħa. Filfatt, ħafna mill-ilmenti jiġu riżolti matul l-investigazzjoni, mingħajr il-ħtieġa li jsiru rakkomandazzjonijiet formali dwarhom. Jekk ir-rakkomandazzjonijiet tal-Ombudsman ma jorbtux u m’għandux il-poter li jinfurzahom, x’inhuma l-vantaġġi li jitressaq ilment? Jekk jinstab li l-istituzzjoni aġixxiet b’mod skorrett fil-konfront tal-persuna li tkun ressqet l-ilment, nagħmlu dak kollu possibbli sabiex tinstab l-aħjar soluzzjoni u nużaw il-poteri kollha li tagħtina l-Liġi. Meta l-opinjoni finali tal-Ombudsman tkun tinkludi rakkomandazzjonijiet, aħna naħdmu mal-istituzzjoni konċernata sabiex dawn jiġu implimentati u nitolbu lill-istituzzjoni sabiex tindikalna, fi żmien raġonevoli, x’passi tkun beħsiebha tieħu biex timplimenta r-rakkomandazzjonijiet tiegħu. Li tirrikorri għand l-Ombudsman hu vantaġġjuż ukoll, minħabba li l-istituzzjoni tagħna hi għalkollox indipendenti mill-Gvern u l-awtoritajiet pubbliċi li ninvestigaw, u b’hekk nistgħu mmexxu
l-investigazzjoni b’mod kunfidenzjali. Sabiex ninvestigaw, il-liġi tagħtina l-poter li jkollna aċċess għall-files u d-dokumenti pubbliċi kollha u jekk ma ningħatawx l-aċċess għal dak li għandna bżonn sabiex nagħmlu investigazzjoni ġusta, nistgħu wkoll inħarrku lil kull persuna, inklużi uffiċjali pubbliċi, biex tidher u tagħti l-evidenza meħtieġa. Waqt l-investigazzjoni aħna nisimgħu l-fehmiet u nikkunsidraw kemm is-sottomissjonijiet ta’ min jilmenta, kif ukoll tal-awtorità konċernata b’mod ġust u ekwu għall-partijiet kollha involuti u ma nadottawx sistema konfrontali fl-investigazzjoni tagħna. Tara li l-perjodu tal-ħatra ta’ Ombudsman hu biżżejjed, jew tħoss li għandu jkun itwal? Dan l-uffiċċju kien irrakkomanda li t-terminu tal-ħatra tal-Ombudsman u tal-Kummissarji m’għandux jibqa’ dak ta’ ħames snin rinovabbli għal terminu ieħor ta’ ħames snin. Il-ħatra għandha tkun għal terminu wieħed ta’ seba’ jew disa’ snin. F’kull każ; terminu li għandu jkun twil biżżejjed biex jippermettilhom iwettqu l-viżjoni tagħhom għall-uffiċċju li jkunu ser jokkupaw. B’dan il-mod tiġi evitata l-inċertezza li inevitabbilment tinħoloq meta jkun se jispiċċa l-ewwel terminu tal-ħatra, kif ukoll tingħeleb il-perċezzjoni li l-fatt li terminu jrid jiġi kkonfermat jista’ jinfluwenza l-indipendenza tal-istituzzjoni u jikkundizzjona wkoll l-operat tagħha. Din hi, filfatt, is-sistema li qed tiġi użata fil-parti l-kbira tal-istituzzjonijiet Ewropej ta’ din ix-xorta. Hu tajjeb li wieħed jitgħallem mill-esperjenza ta’ ħaddieħor.
14
13.05.2018
kullhadd.com
HELENA DALLI Mill-aspett ta dedikazzjoni, impenn, imħabba għal dak li qed tagħmel – trabbi familja – iva li tkun omm hija vokazzjoni imma hija wkoll fl-istint ta’ kull omm li tagħti kulma tista’ lil uliedha. Nemmen li kull omm għandha iżjed minn vokazzjoni waħda. Fil-każ tiegħi hemm il-politika li għaliha tajt parti kbira minn ħajti matul is-snin, dejjem biex nagħti l-parti tiegħi lejn il-ġid komuni. U kien hemm ukoll ix-xogħol tiegħi fl-Università li nħobb ħafna. Kull omm tipprova tagħti l-aħjar tagħha għall-akbar ġid ta’ wliedha. Għal dawk li jixtiequ jsiru ommijiet, ngħidilhom li hija l-isbaħ ħaġa tad-dinja. Imma ovvjament hemm bżonn ta’ preparazzjoni tajba għal avveniment li jibdillek ħajtek għal dejjem. Nieħu l-opportunità biex nirringrazzja lill-ommijiet kollha ta’ kulma jagħmlu għal uliedhom u nixtieq ukoll li l-ulied japprezzaw, għalkemm naħseb li jifhmu aktar is-sagrifiċċju tal-ġenituri meta jkollhom it-tfal tagħhom huma.
MIRIAM DALLI Ma nħossx li t-tifsira li tkun omm tinbidel maż-żmien. Illum il-ġurnata bil-ħajja mgħaġla li ngħixu fejn it-teknoloġija qed tieħu parti kbira mill-ħajja tagħna nemmen li hemm aktar sfidi milli kien hemm qabel. Però li tkun omm għalija jibqa’ jfisser l-istess - li tħobb lit-tfal qablek innifsek u tpoġġi l-prijoritajiet tagħhom qabel tiegħek. Nawgura lill-ommijiet jew dawk li se jkunu ommijiet, kuraġġ u saħħa biex ikomplu jkunu ta’ eżempju tajjeb għal uliedhom u jservu ta’ role models għal uliedhom, f ’dak kollu li jagħmlu, kemm fix-xogħol tagħhom kif ukoll fil-ħajja privata, sabiex inrawmu tfal li kapaċi jirrispettaw lil ħaddiehor u lil ambjent ta’ madwarhom.
JANICE BARTOLO Naħseb li l-kunċett ta’ omm jibqa’ pjuttost kostanti tul is-snin, minkejja li jinbidlu ċ-ċirkostanzi u l-istili ta’ ħajja. Ġeneralment l-omm tixtieq l-aħjar għal uliedha. L-idea ta’ x’inhu l-aħjar ivarja skont iż-żminijiet u skont is-soċjetajiet li l-omm tkun tgħix fihom. Ngħid għalija, li nkun omm ifisser li nlaħħaq mal-familja filwaqt li nlaħħaq max-xogħol u l-istudji wkoll, għax nemmen f ’ċerti valuri li nixtieq li ngħaddihom lil ibni. Pereżempju l-indipendenza finanzjarja, it-tagħlim akkademiku tul il-ħajja u l-valur tax-xogħol. Li nkun omm illum ifisser li dawn il-valuri għandi responsabbilità doppja fejn huma kkonċernati; mhux biss irrid inħaddanhom jien, iżda nixtieq li ibni jikber japprezzahom ukoll. L-aħjar tiegħi mhux l-aħjar ta’ ħaddieħor. Allura l-messaġġ tiegħi nippreferi nillimitah għal dan: agħmel dak li temmen li hu l-aħjar, fiċ-ċirkostanzi u r-realtajiet tiegħek.
MELANIE KELLY Nemmen li r-rwol ta’ omm ta’ 300 sena ilu u dik tal-lum baqgħu l-istess minħabba li xorta trid tagħti prijorità lit-tifel jew it-tifla li jkollok. Id-dinja tinbidel ta’ taħt fuq u ma jgħoddx aktar x’taħseb jew x’għandek bżonn int iżda trid iddur madwar uliedek. Fi ftit kliem it-tfal jiġu l-ewwel u qabel kollox. Fiż-żminijiet tal-lum li tkun omm xejn mhu faċli minħabba li n-nisa jridu jlaħħqu mal-karriera tagħhom, max-xogħol tad-dar u fuq kollox ma’ wliedhom. Wieħed irid ikun verament organizzat u effiċjenti filwaqt illi kapaċi jlaħħaq ma’ mitt elf ħaġa. Nemmen illi l-istat ta’ omm huwa wieħed mill-isbaħ mumenti li qatt tista’ tesperjenza. Mhux stat faċli minħabba li xi kultant tkun fis-seba’ sema iżda mumenti oħra jafu jkunu diffiċli.
L-OMM JGĦIDU TA F’JUM L
Hekk kif illum qed niċċelebra Jum l-Omm, il-Kullħadd tkellm
minn diversi strati tas-soċjet tal-ħajja, fejn qasmu mag rigward xi jfisse fil-ġurnata
SVETLANA MUSCAT Il-ħajja għalija nbidlet mil-lejl għan-nhar meta fis-sigħat ta’ tard billejl 14-il sena ilu ħaddant għall-ewwel darba lit-tifel tiegħi. Hija emozzjoni li mhux facli tispjegaha - hija emozzjoni ta’ mħabba. Kien mument fejn irrealizzajt minnufih li jien responsabbli minn tarbija, minn ħajja. Ġurnata speċjali li bla dubju terġa’ ġġedded il-memorji ta’ dakinhar hija Jum l-Omm. Ġurnata fejn l-omm tiġi ppremjata u u mfakkra għal dawk is-sagrifiċċji kollha li tagħmel matul is-sena għal uliedha. Omm tieħu rwoli diversi fil-ħajja, tabiba, għalliema, xufiera, koka, eċċ u qatt ma tistenna xejn lura għaliex taf li dak huwa d-dmir tagħha. Bil-ħajja li ngħix jien fejn irrid inrabbi lit-tifel mingħajr il-preżenza tal-missier mhux dejjem kienet faċli, iżda grazzi għas-sapport kontinwu ta’ ommi dejjem irnexxieli nagħti littifel il-valuri u l-imħabba. Il-messaġġ tiegħi għall-ommijiet kollha huwa sempliċi ħafna. Għożżu kull minuta li tgħaddu mattfal tagħkom għaliex dak huwa ħin li qatt ma jista’ jerġa’ jiġi mirbuħ.
RITIANNE FRENDO Li tkun omm hu privileġġ kbir, u kull omm li qatt eżistiet minn dejjem kellha l-iktar rwol importanti fil-familja, iżda fl-opinjoni tiegħi li tkun omm fil-ġurnata tal-lum hi xi ħaġa aktar speċjali minħabba l-fatt li r-rwol tal-mara fil-ħajja inġenerali nbidel, hi aktar impenjata, bejn bix-xogħol u l-karriera, xi studju li tibqa’ tagħmel, u bix-xogħol tad-dar u l-familja. Xi kultant negħjew, xi kultant inħossuna li mhux qed nagħmlu biżżejjed jew li m’aħniex qed nagħtu l-aħjar lit-tfal tagħna. Xi kultant naraw li dak li ħlomna jista’ jisfaxxa fix-xejn għax mhux kollox imur kif pjanajna mat-tfal. Iżda l-ħidma li qed niżirgħu llum xi darba għad ikollna l-frott u se narawh għada meta t-tfal jikbru u jieħdu l-istat tagħhom. Anke jekk din il-ħajja ta’ omm xi kultant tidher diffiċli u impenjattiva, jeħtieġ li nżommu f ’moħħna li li tkun omm hu rigal ferm prezzjuż. Ejjew ngħożżuh flimkien, jekk hemm bżonn ngħinu lil xulxin u nqawwu ’l xulxin b’kuraġġ.
15
13.05.2018
kullhadd.com
JULIA FARRUGIA PORTELLI Inqerr miegħek li bħal-lum inħossha diffiċli ntella’ status fuq Facebook nawgura Jum l-Omm it-tajjeb. Għax konxja li b’dak l-awguri nista’ nkun qed inweġġa’ eluf ta’ familji li sallum għadhom m’għaddewx minn din l-esperjenza. Binti, li bħal-lum ġimgħa għalqet 5 snin, twieldet f ’dik il-ġimgħa ta’ Jum l-Omm. Inħoss li dan għalija kien l-akbar rigal li qatt stajt nirċievi. Dakinhar xiddejt emozzjoni li diffiċli nispjegaha. Hi xi ħaġa li tgħabbik b’responsabbiltà … li tagħtik sens għal xiex tgħix anke forsi f ’mumenti li ma jkunux jagħmlu sens. Ir-responsabbiltà hi kbira u fil-verità ħadd u xejn qatt ma jippreparak biex jagħmlek omm jew missier tajjeb. Jekk kelli nkejjilha mal-eżempju ta’ soru jew qassis, allura nemmen li l-esperjenza naturali ta’ ġenitur hi dik l-esperjenza li biha titgħallem li għada tkun ġurnata aħjar minn ta’ qabilha. Niftakarni ftit ġimgħat qabel sirt omm, niżlet fuqi bħal biża’, se nkun omm tajba, se nkun kapaċi ntella’ b’mod tajjeb ħolqien ġdid?
CLAUDETTE ABELA BALDACCHINO Kulħadd jaħseb li biex issir omm hija l-aktar ħaġa faċli fid-dinja. Għal dak li għal ħaddiehor kien naturali, għal oħrajn mhuwiex, u għal dak li għal ħafna huwa b’xejn għal ħaddieħor jiswa l-flus. Jien qatt ma nixba nirrakkonta l-ġrajja tagħna. U nirrepetiha kemm nirrepetiha dejjem insib xi ħaġa li qatt ma kont għidt qabel. Pinar u Arthur għadhom kemm għalqu sena u nofs. Twieldu ta’ 33 ġimgħa, u għamlu tmien ġimghat ġol-inkubatur l-NPICU. Dak li forsi ħafna ma jafux huwa li biex jien u Kevin għandna lil Pinar u Arthur ma kellniex triq oħra ħlief li mmorru barra minn Malta għaliex il-liġi preżenti tal-IVF f ’pajjiżna ma kinitx tajba għall-ħtiġijiet tagħna. Jgħidu li ż-żmien itir meta tkun qed tagħmel affarijiet li tħobb. Sinċerament nemmen li għax il-ħajja mgħaġġla, għandna napprezzaw ferm aktar il-ħin flimkien qabel ma tinqala’ xi problema u mbagħad ikun tard wisq.
IRA LOSCO Fl-opinjoni tiegħi naħseb illi meta tkun omm fil-ġurnata tal-lum trid tippjana ħafna iktar il-ħin. Illum nafu li l-mara daħlet sew fid-dinja tax-xogħol u għalhekk teħtieġ ħafna ppjanar sabiex tlaħħaq mal-affarijiet l-oħra. Mhux faċli iżda hemm ħafna nisa li qed jagħmluha b’mod komdu u tajjeb. Dan mhux fenomenu t’issa għax issa l-mara stabbilixxiet ruħha sew fid-dinja taxxogħol. Din saret realtà għal ħafna nisa. Riċetta partikolari biex tkun omm ta’ suċċess m’hemmx. Kulħadd għandu jagħmel dak li jħoss u li jara li jkun tajjeb u ta’ ġid għal uliedu. Min-naħa tiegħi ma kinitx ippjanata li kien ser ikolli lil Harry iżda min-naħa l-oħra kieku qgħadt nippjana li ser ikolli tifel jew tifla forsi ma kinitx tiġi. Xi minn daqqiet dak li ma jkunx ippjanat jirnexxi aktar. It-tfal huma prezzjużi ħafna u importanti li nsibu ħin għalihom għax jikbru malajr!
MIJIET AGĦHOM L-OMM
aw il-ġurnata tant għażiża ta’ met ma’ diversi ommijiet ġejjin tà Maltija u minn kull qasam għna l-fehmiet tagħhom er li tkun omm a tal-lum.
PAULINE AGIUS Li tkun omm huwa wieħed mill-isbaħ rigali li Alla jista’ jagħtik! Rigal li jiġi b’ħafna responsabbilitajiet u inkwiet li ma jieqaf qatt imma nerġa’ nirrepeti li huwa wieħed millisbaħ rigali tal-ħajja! Li tkun omm tfisser li tkun ukoll ħafna affarijiet oħra - Superwoman! Ħafna ommijiet illum għandhom karriera, tfal, u passatempi, fost oħrajn. Imma jien nemmen ħafna li jekk ikollok bilanċ tajjeb u sapport kontinwu, kull omm tista’ tlaħħaq ma’ kollox. Apparti minn hekk, nemmen ukoll li n-nisa huma multitaskers professjonali għall-aħħar u bijoloġikament kapaċi jagħmluha! L-ommijiet li diġà qed jagħtu l-aħjar lil uliedhom ngħidilhom li qed jagħmlu investiment kbir u jalla s-sagrifficji li jgħaddu minnhom jissarrfu fi frott ’il quddiem fil-ħajja ta’ wliedhom. Kull sekonda li tqatta’ mat-tfal hi l-aktar ħaġa prezzjuża fid-dinja għax il-valur tal-ħin ma jistax jitkejjel jew jingħata prezz! Lill-ommijiet li jixtiequ jsiru ommijiet, ngħidilhom, kunu afu li deħlin għallisbaħ esperjenza imma kunu ċerti li lesti biex vera tkunu l-aħjar ommijiet li uliedkom jixiriqilhom!
MANDY MASSA DIAS Li tkun omm hu rigal sabiħ ħafna. L-omm hi l-pilastru tal-familja, trid tagħmel kull sagrifiċċju biex iżżomm il-familja magħquda u trid dejjem tkun preżenti fil-ħajja ta’ wliedha. Tħallu lil ħadd u xejn itellef il-ħin tagħkom ma’ wliedkom, it-tfal għandhom bżonn l-attenzjoni kontinwa tagħna. It-tfal ma jridux ħafna ġugarelli biex ikunu kuntenti iżda l-ħin tagħkom. Qabel ma tibda taħseb biex issir ġenitur, trid tkun lest biex issib il-ħin meħtieġ u l-paċenzja għat-trobbija tal-ulied.
JOANNA CAMILLERI ‘Jum l-Omm’ ifisser ħafna għalija. Ibni Sven ifisser ħajti u irrelevanti kemm għamilt affarijiet u suċċessi f ’ħajti mingħajru ma ngħixx. Inqum nitkellem miegħu u qabel norqod l-aħħar bewsa tkun lilu. Lill-ommijiet kollha ngħidilhom biex mat-tfal ikunu pożittivi, ma jaqtgħulhomx qalbhom fl-affarijiet li jixtiequ jagħmlu. Importanti li kull omm iżżomm relazzjoni tajba mattfal b’komunikazzjoni mill-aqwa anke sempliċiment nota ta’ mħabba fil-kolazzjon tal-iskola kif nagħmel jien. U ngħid ħaġa - jien nemmen fil-kwalità ta’ ħin li tagħmel mat-tfal aktar mill-kwantità.
16
13.05.2018
kullhadd.com
GVERN GĦAL KULĦADD
Mid-Djarju ta’ Nazju n-Nazzjonalist Il-Ħamis, 3 ta’ Mejju Ħadt gost nisma’ lill-Kap talPartit Adrian Delia jgħid waqt il-programm Iswed fuq l-Abjad li hu jemmen fil-prinċipju li m’hemm ħadd akbar mill-partit. Jien bħalu nemmen. U anke missieri bħalu kien jemmen. Għax li kieku ma kienx hekk jien ma jisimnix Nazju għax missieri semmieni Nazju għax il-kappillan ma ħallihx isemmini Nazzjonalist. Li kieku ma nemminx fil-prinċipju li semma Adrian Delia, kieku jien ma nistax niftaħar li jien l-akbar Nazzjonalist li hawn fil-pajjiż. Imma ħej dan il-ħafna diskors dwar dak li għaddej fil-partit tagħna qiegħed jinkwetani, mhux biss għax jikkonferma li għandna l-inkwiet, imma għax donnu qiegħed joqrob iż-żmien meta jien se jkolli niċħad lil Simon Busuttil li tant inħobb u nammira. Ħaġa bħal din nasal nagħmilha biss kontra qalbi, imma jkolli nagħmilha, għax għalija, l-ewwel u qabel kollox jiġi l-partit glorjuż tagħna, u ħadd u xejn iżjed. Għalhekk jien dejjem nappoġġja lill-kap li jkollna, ikun min ikun, u jkun kapaċi kemm hu kapaċi. Il-Ġimgħa, 4 ta’ Mejju Il-ġimgħa d-dieħla ġimgħa taħbit għandna, man! Minn nhar il-Ħadd jibda jiltaqa’ l-Kunsill Ġenerali tal-partit glorjuż tagħna, u din id-darba, billi kkuppjajna lill-partit l-ieħor, se ndumu għaddejjin b’attivitajiet tul ġimgħa sħiħa sakemm, ovvjament fl-aħħar nisimgħu l-messaġġ tal-Kap tal-Partit Adrian Delia. Min jaf kemm se nisimgħu diskors millaqwa, mhux biss minn Adrian Delia, imma mill-Viċi Kapijiet, mid-deputati, (forsi anke jekk mhux kollha se jattendu biex jgħidu xi ħaġa) u wkoll minna l-kunsilliera. Kemm nixtieq li kont kapaċi nitkellem quddiem sala nies, għax veru għandi xi ngħid kieku. Kieku jaħasra lillkunsilliera nagħmlilhom kuraġġ kbir għax nikkonvinċihom li fl-elezzjonijiet tas-sena li ġejja lil Joseph Muscat se nagħtuh tkaxkira kbira. U mela joqogħdu jaqtgħu qalbhom għax jisimgħu lin-naħa l-oħra tgħidilna li aħna mifrudin”?! Mela huma x’inhuma, x’kull waħda! Aħna maqsumin f ’biċċtejn, u huma ma nafx f ’kemm-il biċċa huma maqsumin. Is-Sibt, 5 ta’ Mejju It-taħbit sa mil-lum beda! Qattajt aktar ħin l-istamperija milli nagħmel is-soltu kull nhar ta’ Sibt, peress li kien hemm determinazzjoni u dinamiżmu ferm aktar mis-soltu minħabba li għada se jibda jiltaqa’ l-Kunsill Ġenerali. Ħadt gost nara lill-
kbarat kollha jaħdmu u jħejju bla heda. Ma kienx hemm il-Kap Adrian Delia imma kif qaluli dak ma jħobbx joqgħod jaħli l-ħin l-istamperija. Jippreferi jmur jiltaqa’ man-nies biex jisma’ mingħandhom xi problemi għandhom u m’għandhomx. Huwa proprju għalhekk li bħala tema għal dan il-Kunsill Ġenerali għażel “Infasslu futur flimkien”. Jien kont qiegħed nifhem li din it-tema tirreferi għal pajjiżna, imma skont wieħed minn dawk li ltqajt magħhom l-istamperija, dan huwa messaġġ lil dawk iddeputati li Pierre Portelli, l-id illeminja tal-kap tal-partit glorjuż tagħna, jgħaddi għas-sitwazzjoni mwiegħra li jinsab fiha l-partit. Imma jien kont pront weġibt li jien ma naqbilx ma’ Pierre Portelli li l-partit tagħna jinsab f ’sitwazzjoni mwiegħra. Il-Ħadd, 6 ta’ Mejju X’ma nagħmilx kuraġġ, man! Bdejna l-Kunsill Ġenerali bilkbir. Diskorsi mill-aqwa. U mhux biss mill-Kap Adrian Delia. Ħadt gost nisma’ tista’ tgħid lil kulħadd. Mill-kbir saż-żgħir. Diskorsi kbar saru mis-Segretarju Ġenerali Clyde Puli, mill-President Kristy Debono, minn Pierre Portelli u l-oħrajn kollha. Ngħid is-sewwa lanqas biss kont naf li f ’dan ilpartit glorjuż tagħna għandna daqshekk fergħat, sezzjonijiet jew ma nafx xi jsejħulhom. Għandna forum opportunitajiet indaqs, għandna forum għallintrapriżi żgħar u ta’ daqs medju, forum professjonisti, kulleġġ eks membri parlamentari. Insomma ma nafx xiex iżjed. U kulħadd magħqud kien man! Kieku xi ħadd qal nofs ta’ kelma kontra l-kap tal-partit. Anzi kulħadd beda jfaħħru u jgħid li mnalla sibna lilu biex imexxina Li dejqitni biss kienet l-assenza ta’ għadd ta’ deputati li naħseb li huma fil-lista ta’ Pierre Portelli bħala deputati li ġabu lillpartit fis-sitwazzjoni, skont hu mwiegħra, li jinsab fiha. It-Tnejn, 7 ta’ Mejju Sewwa bsart li llum kienu se jiġu qabda nies l-istamperija wara li lbieraħ il-Kap tal-Partit Adrian Delia stieden lin-nies biex iġibu l-kontijiet tad-dawl u tal-ilma biex naraw jekk Joseph Muscat hux jisraqhom jew le. Jien kont wieħed minn tal-ewwel li mort l-istamperija, mhux bil-kont tiegħi, għax il-kont tiegħi irħas qiegħed jiġini, u allura Joseph Muscat lili mhux jisraqni. Mort biex nilqa’ lil dawk li ġew bil-kontijiet u nispjegalhom kif Joseph Muscat qiegħed jisraqhom. Kien hemm min ġie għax ħaseb li Adrian Delia qal li se nħallsulhom il-kontijiet aħna. Lil dawn għedtilhom li aħjar jagħtuna xi ħaġa huma biex forsi
nħallsu d-djun kbar li għandu mhux biss il-partit, imma anke l-kap Adrian Delia. Tgħidx kemm ħadt gost għax għamilt nofstanhar sħiħ naqlgħalhom lil Joseph Muscat u lil sħabu. Lil kull min ġie bil-kont għedtlu li Joseph Muscat kien qiegħed jisraqhom. Ovvjament ma kontx naf x’qiegħed ngħid, għax jien fil-kontijiet ma nifhimx. Imma l-aqwa li kelli ċans ngħaddi nofstanhar nagħmel il-ħsara lill-Gvern. It-Tlieta, 8 ta’ Mejju Erġajna koppi, man! Nhar ilĦadd li għadda, minn daqs dawk kelliema, ħadd ma semma l-firdiet li għandna f ’dan il-partit glorjuż tagħna, illum kellu jerġa’ jkun il-kap li rrefera għall-firdiet. Tal-anqas jien hekk fhimtu meta qal li jeħtieġ li nitkellmu b’leħen wieħed, leħen sod, il-leħen tal-Parit Nazzjonalista. Imma l-aktar li inkwetani kien meta qal li qabel ma wieħed jistaqsi kif se ningħaqdu bħala partit, wieħed irid jiftakar x’inhu dak li jgħaqqadna. Għalija ammissjoni ċara li ninsabu mifrudin, jew forsi aħjar ngħid mhux magħqudin, biex ma nkunx daqshekk pessimist. Kemm kien żmien isbaħ meta fi żmien il-kbir Eddie, konna nkantaw “għax għandna lil Eddie magħna, ahna magħqudin”. Ilna mifrudin minn dak iżżmien. L-ewwel b’ta’ Gonzi kontra ta’ Dalli, imbagħad b’ta’ Simon kontra DeMarco! Imma xorta mhux se naqta’ qalbi li flelezzjonijiet tas-sena d-dieħla nagħtuhom tkaxkira għax issa nini nini jbagħbsu fil-voti! L-Erbgħa, 9 ta’ Mejju Kif jgħidu l-Ingliżi, il-bravu ġurnalista tagħna Joe Mikallef (bil-k u mhux bis-c) illum made my day. Għax kellu jkun hu biex sirt naf li Joseph Muscat iżomm mal-Milan u li mar Ruma biex jara l-final tal-Coppa Italia kontra l-Juventus. Joe Mikallef (bil-k u mhux bis-c) made my day għax filgħaxija qgħadt nara l-logħba u tgħidx kemm fraħt nara lillJuventus jagħtu tkaxkira lit-tim ta’ Joseph Muscat, il-Milan. Mhux għax jien xi juventin, imma għedt fl-aħħar Joseph Muscat sab kappell jiġih u li jekk sa issa ma kien hawn ħadd li sab kif jista’ jagħti tkaxira lill-partit tiegħu, tal-anqas il-Juventus paxxewna billi taw tkaxkira littim tiegħu. U mhux jien biss fraħt, għax milli smajt għall-final ma telgħux biss Joseph Muscat u dawk ta’ madwaru, imma marru ħafna u ħafna Maltin għax iżżewġ timijiet għandhom ħafna supporters hawn Malta. Ma nafx minn fejn iġibuhom il-flus, għax skont Joe Mikallef (bil-k u mhux bis-c) hawn Malta ħlief nies foqra u batuti m’hawnx!
GISLAINE
BONGAILAS
Il-maġġoranza hija importanti. Iżda fiha ssib dawk il-minoranzi li ma jkollhomx bżonn affarijiet materjali bħal xi bankina quddiem xi propjetà, jew xi xogħol mal-gvern. Iżda il-preokkupazzjoni tagħhom tkun waħda morali u emozzjonali li mhumiex se jkunu jistgħu jirċevuha jekk ikellmu lil xi ħadd. Ikun hemm il-bżonn li tinbidel il-liġi jew agħar min hekk tiżdied liġi totalment ġdida fil-kostituzzjoni ta’ Malta. Iżda min ser ikun li jaħseb f ’dawn il-gruppi żgħar ta’ nies, Maltin bħalna li wkoll għandhom drittijiet u dmirijiet bħal kulħadd? Kellu jkun il-Partit Laburista fil-Gvern li jaħseb f ’dawn il-minoranzi. Immorru lura għas-sena 2014 meta ddaħħlet f ’Malta l-liġi tal-Unjoni Ċivili fejn koppji tal-istess sess setgħu jiżżewġu lill-imħabba ta’ ħajjithom mingħajr ebda preġudizzju. Il-Gvern Laburista dak iż-żmien sema’ l-karba tal-minoranza. Għaraf li l-imħabba qiegħda hemm għal kulħadd, u kulħadd għandu d-dritt li jgawdi minn Unjoni Ċivili. Għaraf li għal imħabba m’hemmx raġel jew mara, abjad jew iswed, aħmar jew blu, razza, karnaġġjon, reliġjon, jew kwalunkwe tip ta’ ħaġa oħra li tista’ tagħmel lill-individwu jħossu differenti minn ħaddieħor. L-imħabba tibqa’ hemmhekk l-istess għal kulħadd. Permezz ta’ din il-liġi koppji tal-istess sess segħtu wkoll jibdew il-familja tagħhom. Iżda dan ma kienx kollox għal-liġi tal-Unjoni Ċivili. Gvern Laburista baqa’ jisma’. Għalhekk tliet snin wara, eżattament fis-sena 2017, saret emenda fil-liġi Maltija taż-żwieġ sabiex tkun miktuba b’terminoloġija ta’ newtralità għal kull ġeneru. Iżda dan kien biss il-bidu.
Gvern Laburista qatt ma waqaf jisma’ l-minoranzi – issa bil-liġi tal-IVF. Permezz ta’ din il-liġi ngħataw iċ-ċans koppji tal-istess sess u koppji eterosesswali infertili li jħaddnu magħhom it-tarbija bijoloġika għażiża tagħhom. Min hu dak li għandu dritt iċaħħad koppji Maltin, ħutu, familtu, tal-istess demm, milli jibnu l-familja tagħhom għaliex kellhom il-kumplikazzjonijiet? Illum il-ġurnata grazzi għall-Gvern preżenti dan il-fattur m’għadux jitqies bħala tabù jew stigma. Iżda dritt lejn ir-raġel li jixtieq ikollu t-tfal u dritt lejn ilmara li tixtieq tibni familja. Illum huwa dritt li jkollok min isejjaħlek “Ma,” “Pa,” “Nann” jew “Zi”. Nismagħhom jgħidu li ittfal iġibu l-ferħ, il-kuntentizza u t-tama għall-futur fil-familja. L-istess qiegħed jagħmel Gvern Laburista ma’ dawn il-koppji. Qiegħed jagħtihom tama għal ħajja, tama għal familja, tama għal raġġ ta’ dawl, u jagħtihom il-kuntentizza li jixtiequ. Iżda mhux kulħadd għandu l-istess aġenda bħall-Paritit Laburista. Għalkemm il-Partit Nazzjonalista ġie elett fl-oppożizzjoni minn parti mill-elettorat Malti, qatt ma qabel ma’ dawn il-liġijiet, lanqas meta kienu qed jiġu emendati. Fil-liġi tal-Unjoni Ċivili, il-Partit Nazzjonalista astjena, jiġifieri ġie mingħajr opinjoni rigward din il-liġi. Min-naħa l-oħra fil-liġi talIVF huma kienu kontra. Jiġifieri li ma ridux jagħtu d-dritt lill-familji ħuthom Maltin li jkollhom familja. Għall-Partit Laburista kulħadd huwa importanti. Ġie elett b’maġġoranza kbira f ’żewġ elezzjonijiet. Iżda qatt ma nesa l-minoranza tal-maġġoranza. Dejjem sema’ l-karba u l-weġgħa tal-batut. Dejjem kien hemmhekk għal kulħadd. Bħalma kulħadd jaf, l-aġenda tal-Partit Laburista mhix se tinbidel iżda aktar ma jgħaddi ż-żmien aktar se tissoda. Se jibqa’ jaħseb fil-batut u f ’min l-aktar li għandu bżonn. Gvern Laburista huwa Gvern ta’ kulħadd. Huwa Gvern li ġie elett min-nies u se jibqa’ tan-nies.
17
13.05.2018
kullhadd.com
“EĊĊEZZJONALI” EDITORJAL
Iż-żmien li ninsabu fih għas-setturi talgaming u s-setturi tat-teknoloġiji emerġenti bħallblockchain u l-muniti virtwali huwa wieħed eċitanti
‘Eċċezzjonali’ kien dan il-mod kif il-Fond Monetarju Internazzjonali ddeskriva l-ħidma li qed jagħmel pajjiżna fil-qasam tal-gaming. Qasam li miegħu hemm dipendenti numru kbir ta’ ħaddiema u li jiġġenera miljuni fl-ekonomija tagħna. Il-Fond Monetarju Internazzjonali mhux biss ifaħħar lil pajjiżna f ’dan il-qasam għax huwa ċentru uniku ta’ kumpaniji li jaħdmu f ’dan il-qasam iżda anke għax pajjiżna joffri ambjent favur in-negozju iżda anke għax pajjiż fejn il-lingwa Ingliża hija lingwa uffiċjali u allura l-komunikazzjoni tkun ferm aktar faċli. L-istess istituzzjoni, l-IMF qed tfaħħar il-punt ukoll li minkejja li dan is-settur diġà huwa wieħed b’saħħtu ħafna, pajjiżna qed jibqa’ jtejjeb il-leġiżlazzjonijiet tiegħu anke billi fost l-oħrajn daħħal fis-seħħ il-leġiżlazzjoni Ewropea kontra l-ħasil tal-flus (AML). Dan iċ-ċertifikat pożittiv ħabat proprju fl-istess ġurnata fejn il-Parlament Malti approva tibdil fil-liġi tal-logħob,
fosthom it-transpożizzjoni tad-Direttiva Ewropea kontra l-ħasil tal-flus. Dan it-tibdil se jibqa’ jassigura li l-industrija tal-logħob tkun immexxija b’mod responsabbli, b’ġustizzja u ħielsa minn attivitajiet kriminali biex b’hekk nassiguraw ambjent sigur lill-pubbliku inġenerali li wkoll huwa sors importanti ta’ qligħ iġġenerat u impjiegi. Il-Gvern se jkun qed jassigura li l-Awtorità Maltija għal-Logħob ikollha r-riżorsi u s-saħħa neċessarja biex tirregola b’mod effiċjenti l-industrija tal-gaming, tipproteġi lill-konsumatur kif mistenni u tiffoka fuq evidenza abbażi ta’ metodoloġiji. Din il-ħidma favur aktar titjib fis-settur, minkejja li huwa settur li fih aħna pijunieri bħala pajjiż, attira l-attenzjoni ta’ istituzzjoni bħall-IMF li żgur m’għandha mill-ebda Gvern u tgħid iswed dak li hu iswed u abjad dak li hu abjad. Minkejja din il-ħidma li qed titwettaq u r-rizultati li qed jinkisbu, qed naraw dejjem
aktar min għandu interess li b’xi mod jipprova jagħti l-gambetti lil dan is-settur. Fil-mezzi tax-xandir dehru stejjer riċiklati u li diġà ngħataw it-tweġibiet fuqhom. Filfatt l-Awtorità Maltija għalLogħob fissret kif artiklu li qed jgħidu li b’xi mod hemm kumpaniji li qed jgħidu li se jitilqu jekk ma jitnaddafx is-settur huwa totalment gidba fejn dejjem isiru l-kuntatti mal-counterparts f ’pajjiżi oħra. L-Awtorità Maltija għal-Logħob issegwi proċessi rigorużi ta’ due diligence tal-kumpaniji li japplikaw biex jibdew joperaw minn pajjiżna u jsiru ċ-checks & balances regolari tal-kumpaniji li diġà joperaw minn Malta. Hija ħasra li l-qrusa politika kif ukoll stejjer imsejsa sabiex issir il-ħsara jistgħu jwasslu biex jipperikolaw ix-xogħol ta’ tant ħaddiema u l-ġid li jħalli dan is-settur. Dan biss jista’ jagħmel il-ħsara u xejn aktar, għax il-bqija r-regolatur fil-qasam iwettaq ix-xogħol tiegħu bl-aħjar mod.
Iż-żmien li ninsabu fih għas-setturi tal-gaming u s-setturi tat-teknoloġiji emerġenti bħall-blockchain u l-muniti virtwali huwa wieħed eċitanti. Malta qed tkun pijuniera mhux biss fl-Ewropa, iżda fid-dinja f ’dan il-qasam u minkejja li l-liġijiet imressqa ftit tal-ġimgħat ilu għadhom fit-tieni qari, liġijiet li se jkunu qed joħolqu l-qafas regolatorju għal dawn it-teknoloġiji l-ġodda, kienu bosta l-kumpaniji dinjin li ressqu lejn pajjiżna sabiex jibdew joperaw minn hawn. Dawn it-teknoloġiji l-ġodda se jkunu qed joffru aktar opportunitajiet għal pajjiżna mhux b’inqas għas-settur tal-gaming. Għaldaqstant irid jitneħħa l-għamad politku u dak mimli qrusa li qed iwassal sabiex potenzjalment issir il-ħsara f ’pajjiżna sabiex jinġibed l-istess ħabel. Malta għandha l-potenżjal kollu possibbli sabiex tkompli tikber u tkun minn ta’ quddiem nett u dan huwa dak li qed jaħdem fuqu l-Gvern.
HOUSING SOĊJALI BLA PREĊEDENT MARLENE
MIZZI
MEP
Nhar l-1 ta’ Mejju li għadda l-eluf kbar ta’ nies li wieġbu għas-sejħa tal-Partit Laburista u attendew għall-attività organizzata mill-Partit fi Pjazza Tritoni semgħu lill-Prim Ministru u Mexxej Laburista Dr Joseph Muscat iħabbar proġett bla preċedent fejn jirrigwarda housing soċjali. Proġett ta’ €50 miljun li se jfissru aktar minn 1,000 unit għal min verament ma jistax jasal waħdu f ’dan il-qasam. Qabel ma nidħol fil-proġett innifsu xtaqt nuri d-differenza li tispikka bejn amministrazzjoni Laburista u amministrazzjoni Nazzjonalista. Qed nirreferi għall-fatt li l-proġett fih innifsu juri li l-Gvern qiegħed jirrikonoxxi li f ’dan il-qasam hemm problema. Problema mhux żgħira, li bħal diversi problemi oħrajn Gvern Nazzjonalista kien waddab taħt it-tapit u allura għalih ma kinetx teżisti. Hekk kienu għamlu wkoll fejn
jirrigwarda l-faqar. Niftakruh lill-Eks Prim Ministru Lawrence Gonzi jgħid li l-faqar kien perċezzjoni. Li l-faqar kien f ’moħħ biss dawk li kienu qegħdin jitkellmu dwaru. U ladarba ma tirrikonoxxix li hemm problema t-tali problema mhux se tiġġilidha għax ma teżistix. U la l-problema ma teżistix, m’hemmx bżonn tfittex soluzzjoni. U min kien fqir ma sabx kenn fil-Gvern Nazzjonalista, għax li ma tlaħħaqx mal-ħajja, li tgħix bla dinjità li jagħtuk l-aktar affarijiet bażiċi, li t-tfal neqsin minn kollox, ukoll mil-lunch tal-iskola, li familja tgħix f ’kamra waħda umda u nieqsa minn kollox kienet biss perċezzjoni! Il-faqar u l-bżonn ta’ housing soċjali jikkumplimentaw lil xulxin. Ma neħodhiex bi kbira li joħroġ xi ħadd min-naħa l-oħra tal-ispettru politiku jgħid li l-problema tal-housing soċjali tfaċċat tul dawn l-aħħar ħames snin, taħt Gvern Laburista. Il-verità hi li din hija problema li ilha tkarkar magħna s-snin u se jkun Gvern Laburista li se jkun qiegħed jidħlilha birras. Lanqas nistagħġeb li jkun hemm xi ħadd jgħid li dan ilproġett hu biss aljenazzjoni minn problemi oħra. Ma nistagħġibx li hemm min ma
jiħux gost jara l-poplu jistagħna taħt it-tmun ta’ Gvern Laburista. Illum ma nistagħġeb b’xejn meta ġej mill-Oppożizzjoni Nazzjonalista. Huwa fatt magħruf u li bħala poplu għandna biex niftaħru bih, li l-maġġoranza kbira talMaltin u l-Għawdxin huma sidien ta’ djarhom. Daqstant ieħor huwa fatt li għandna faxxa tal-popolazzjoni li tgħix fil-kera, li wkoll qed tittrasforma ruħha fi problema, u oħrajn li l-unika tama għalihom huwa l-istat, għalhekk il-housing soċjali. Kif stqarr il-Prim Ministru nhar il-Ħadd li għadda waqt attività politika f ’Ħad-Dingli, ħadd m’għandu jippretendi li jkun il-privat li jipprovdi saqaf fuq ras dawk li la jistgħu jixtru r-residenza tagħhom u lanqas jistgħu jidħlu għal kirjiet li r-rata tas-suq issa qed tirrendihom pjuttost għoljin. Huwa dmir l-Istat li jara li kull ċittadin tiegħu jkollu saqaf diċenti fuq rasu. Anke jekk jibqa’ l-punt li ċ-ċittadin min-naħa tiegħu jrid jgħin lilu nnifsu u ma jibqax jaħseb biss kif se jieħu millIstat dak kollu li joħlom bih. Imma s-sitwazzjoni hija dik li hi. Minkejja l-progress indiskutibbli li sar fejn jirrigwarda ħolqien ta’ xogħol u opportunitajiet, fejn min verament
irid jaħdem jista’ jagħmel dan, xorta għandna min hu fil-problema fejn jikkonċerna l-qasam tal-housing. Jingħad x’jingħad, ir-realtà tibqa’ li minkejja kull rieda li jkollok ma tistax tqassam minn dak li m’għandekx. Kienet għalhekk kwistjoni ta’ prijorità t-tisħiħ tal-ekonomija ta’ pajjiżna. Ma tistax tgħin kemm tixtieq ladarba ma jkollokx ekonomija soda. Ma tistax tqassam minn kejk li ma jkollokx. Trid tkun l-abjad issejjaħlu iswed biex ma tammettix li l-pajjiż kellu problemi ekonomiċi u finanzjarji bil-Kummissjoni Ewropea b’għajnejn ta’ seqer fuqna kull meta jkun se jitressaq il-baġit tal-pajjiż. Kellu kollox jaqa’ lura taħt amministrazzjonijiet Nazzjonalisti ladarba pajjiż kienu litteralment faqqruh. Konna għal aktar minn darba taħt il-proċedura ta’ defiċit eċċessiv (excessive deficit procedure) imponut mill-Unjoni Ewropea. Konna aktar minn darba taħt l-iskrutinju. Kienet aktar minn darba li Gvern Nazzjonalista kellu jirrevedi l-baġit għax ma kienx aċċettabbli għall-Kummissjoni Ewropea. Konna pajjiż fallut. Illum pajjiż sinjur, li jista’ jroxx il-ġid lejn min għandu bżonn. Għalhekk id-differenza bejn
amministrazzjoni u oħra. Għax filwaqt li amministrazzjoni Nazzjonalista kienet titfa’ taħt it-tapit il-problemi għax finanzjarjament ma kienx possibbli tattakkahom, amministrazzjoni Laburista l-ewwel saħħet l-ekonomija u l-finanzi talpajjiż, imbagħad bdiet tqassam il-frott tat-tali ħidma. Bħal f ’kull ħaġ’oħra, se ssib min jabbuża. Imma anke hawn tispikka d-differenza bejn amministrazzjoni u oħra. IlPrim Ministru Joseph Muscat għamilha ċara daqs il-kristall li seta’ kien hemm, għad hemm u jipprova jerġa’ jkun hemm min jittanta japprofitta ruħu, imma se jsib l-iebes. Il-housing soċjali huwa speċifikament għal min jeħtieġu. Imma mhux biss. Min illum jeħtieġ il-housing soċjali se jkun megħjun b’kull mod biex joħroġ lilu nnifsu minn sitwazzjoni bħal din. Biex din il-problema ma tibqax miegħu għomru kollu. Il-proġett ta’ €50 miljun f ’housing soċjali se jkun ħolqa oħra fil-kullana ta’ miżuri li Gvern Laburista dejjem ħa fl-interess ta’ min ikun l-aktar batut. Il-poplu Malti mhux ċuċ kif kienu jaħsbuh u jagħmluh! Jaf biżżejjed min hu medhi biex ikisser lil pajjiżu, u min medhi jkisser il-faqar u joħloq il-ġid.
18
13.05.2018
kullhadd.com
ĦAJTU JINKWIETA BIL-KORRUZZJON Franz Tabone Il-moħħ u l-edukatur wara l-ġlieda kontra l-kankru tal-korruzzjoni fil-futbol lokali li ma tistax tħallina kwieti. Huwa l-Integrity Officer tal-MFA u rikonoxxut bħala wieħed millaqwa fl-Ewropa mill-UEFA fost il-persuni li jokkupaw din il-kariga ferm delikata u li ġġorr magħha responsabbiltà kbira.
Spjegalna fid-dettall x’inhu l-irwol u x’jinvolvi eżatt ix-xogħol tiegħek bħala Integrity Officer tal-MFA. L-Integrity Officer jifforma parti mill-Uffiċċju tal-Prosekutur tal-MFA. Jien nopera b’mod individwali b’komunikazzjoni kontinwa mal-President, mas-Segretarju Ġenerali u mal-Kap Legali tal-MFA, barra ovvjament mal-Prosekutur. Hija pożizzjoni li l-UEFA tesiġi u li tiffinanzja waqt li żżomm ruħha aġġornata u f ’kuntatt kontinwu mal-Integrity Officers madwar l-Ewropa. Inħoss li huwa rwol delikat li trid ħafna maturità u kuraġġ sabiex tkun tista’ tesegwih bl-aħjar mod possibbli. Hekk kif ili nokkupa din il-kariga għal seba’ snin sħaħ, issa nħoss li stabbilixxejt sew il-kuntatti tiegħi f ’dan il-qasam delikat, ma’ organi diversi lokali u internazzjonali Ewropej u iżjed importanti man-network tal-Integrity Officers kollha fuq il-kontinent. Ma’ dawn kollha fuq bażi personali, ma’ individwi li lkoll kienu ferm strumentali biex isaħħu l-pożizzjoni tiegħi u anke l-għarfien tiegħi bħala Integrity Officer tal-MFA. Kont issettjajt bħala l-prijorità tiegħi li nassisti lill-persuni onesti fil-futbol u li nkeċċu ’l barra persuni ħżiena li kienu nfiltraw fil-futbol b’mod veloċi wisq u li għamlu kapital minn sitwazzjoni li diġà kienet waħda kompromessa u vulnerabbli. Il-match-fixing, l-irranġar tal-logħob, kien laħaq livell ieħor u kellu jiġi indirizzat b’mod differenti u jingħata prijorità u attenzjoni speċifika. B’hekk jien bħala Integrity Officer talMFA kelli nibda r-riċerki dettaljati tiegħi u nibda nifhem dan is-suġġett vast ferm u kumpless, imma fl-istess ħin faċli biex ikun esegwit għal skopijiet kriminali. Bdejt indur Malta kollha nitkellem fuq dan is-suġġett f ’dawk li huma msejħin bħala Integrity Tours, u anke barra minn Malta fejn mexxejt lectures rigward l-irranġar tal-logħob lil mijiet ta’ persuni midħla tal-futbol u anki barra mid-dinja tal-futbol. Tajjeb ngħidlek li bħalissa jien, skont kif jgħidu dejjem,
kommessi u mhux jibqgħu jagħlqu għajnejhom meta jaqblilhom. Jien inħoss li nies kapaċi u li għandhom il-futbol għal qalbhom jindunaw li bis-saħħa tagħhom stess jingħaqdu iżjed minn qatt qabel u jiġġieldu minn ġol-futbol Niġu issa għad-diskussjoni stess. Lesti li jagħmlu hekk, imma? prinċipali li tinvolvi lilek bħala Nippreferi li fil-pożizzjoni tiegħi l-Integrity Officer tal-MFA. partikolari u sensittiva li fiha għandek Kont tħoss li diġà kienet teżisti bżonn diskrezzjoni, psikoloġija u għarl-korruzzjoni fil-futbol lokali lura fien speċjali, ikun aħjar li nkun waħdi u fiż-żmien li int stess kont plejer? fis-sitwazzjoni, għaliex ċerta informazzIl-korruzzjoni bażikament tfisser meta joni jien ma naqsamhiex qabel ma nkun timmanipula riżultat għal skopijiet dif- ċert. Il-mod kif naħdmu huwa biżżejjferenti. Minn dejjem ta’ dejjem kien ed speċjalment meta l-assistenza tal-puhemm dubji dwar jekk avvenimenti sportivi ġewx immanipulati jew le. Issa llum dan il-fenomenu ħareġ iżjed fil-beraħ għaliex ħa qabża f ’ambjent ieħor. Fejn fil-passat il-korruzzjoni setgħet kienet preżenti prinċiparjament sabiex tim jirbaħ lill-ieħor, fejn anke kienu jintlagħbu mħatri, illum hawn iżjed opportunitajiet u l-flus huma ferm akbar. Dan kompla jikber u jsir iżjed possibbli minħabba t-teknoloġija li tant żviluppat illum il-ġurnata u saret iżjed sofistikata li l-aċċessibilità biex tilgħab hija faċli ħafna. B’hekk it-tentazzjonijiet laħqu livell għoli. rikonoxxut mill-UEFA bħala wieħed mill-aqwa Integrity Officers fl-Ewropa. L-esperjenza u x-xogħol tiegħi huma mfittxija minn organi Ewropej.
Bosta jsaqsuni jekk Franz Tabone huwiex jiġġieled “battalja mitlufa” kemm għax il-korruzzjoni fil-futbol permezz tal-betting illum infirxet wisq madwar id-dinja kollha u anki għaliex int bħala Integrity Officer tal-MFA qiegħed waħdek. Xi twieġeb għal dan? Li hija battalja diffiċli, dak huwa minnu. Sfortunatament hija ta’ tentazzjoni kbira għaliex il-flus kapaċi jagħmuk, speċjalment f ’sitwazzjoni fejn tkun tinsab dahrek mal-ħajt. Battalja mitlufa? Kieku ili li waqaft niġġilidha. Ma naħsibx għaliex hawn ħafna nies li jistgħu jipprevjenu li dan l-isfreġju jibqa’ jikber. Dawn huma n-nies ġenwini fil-futbol li llum jew għada ta’ bilfors iridu jkunu parti akbar fil-ġlieda jekk veru huma
Nemmen li wħud mill-klabbs lokali tal-futbol, sfortunatament, jistgħu jiġu ttantati u sfruttati biex jiffinanzjaw ruħhom esklussivament mill-match-fixing u mill-betting
lizija tkun f ’postha. Jien u l-Prosekutur tal-MFA, Dr Adrian Camilleri, irnexxielna nifformaw partnership soda. Nitkellmu dwar il-kunċett li ħloqt int ta’ dawk li huma msejħa Integrity Tours. Jekk inżommu quddiem għajnejna l-valur edukattiv tagħha, kemm qed tkun suċċess din l-inizjattiva? Nista’ ngħid li kont sodisfatt b’dak li ħareġ minn din l-inizjattiva. Ħafna jaħsbu li jien xi pulizija jew detective li mmur biex ninvestiga, iżda l-kunċett kollu kif semmejt tajjeb int hi l-edukazzjoni. Tour partikolari li qed nagħmlu filklabbs kollha, jiġifieri l-Malta FA Tour 2018, attendew għalih viċin l-2,000 ruħ. Għamilt laqgħat diretti li jdumu madwar 30 minuta fejn inkludejt video clips, ġew spjegati r-regoli u l-liġijiet kif ukoll kwotazzjonijiet ta’ nies li huma involuti f ’dan il-qasam. Għamilt enfasi wkoll fuq ċerti nies illi għandhom għan wieħed dak li jbagħbsu l-logħob għal skopijiet tagħhom. Ġibt eżempji fuq dawk li jinqabdu fiċ-ċirku vizzjuż tal-korruzzjoni. Ovvjament regoli internazzjonali japplikaw ukoll għalina l-Maltin minħabba li dan il-fenomenu nfirex kullimkien u diversi pajjiżi qed jagħtu xi soluzzjonijiet sabiex ninvestigaw ċerti każijiet. B’hekk nistgħu ngħidu li int tispjega l-istess affarijiet kullimkien. Iva, jien inħobb inpoġġi ruħi fiż-żarbuna ta’ min qed jisma’ u huwa għalhekk illi nipprova nagħmel laqgħat li jkopru s-suġġett minn perspettiva ta’ plejer u uffiċjal. Kif għedtlek jien l-istil tiegħi huwa li nagħmel messaġġi diretti mingħajr ma noqgħod nistaħba għax isbaħ mill-verità m’hawnx. B’hekk nuri l-istampa vera kif inhi. Spjegajt il-fenomeni tal-betting u dak imsejjaħ bħala match-fixing. Kulħadd qisu qed juża l-paraventu tal-betting iżda
19
13.05.2018
kullhadd.com
naħseb wasal iż-żmien illi nbiddlu ftit ċerti kulturi biex kollox ikun iktar trasparenti. Il-match-fixing għall-betting mhux il-kawża tal-kollass tal-onestà fil-futbol tagħna. Il-kultura tal-futbol irranġat fil-futbol tagħna tmur aktar minn hekk. Forsi ftit nies ma jafux mod ieħor kif jirbħu? Dan l-aħħar kellna l-każ tat-tim nazzjonali ta’ taħt il-21 sena kontra l-Montenegro. Kien hemm min qal illi s-sospensjonijiet kienu ħarxa u oħrajn li kellhom opinjoni differenti. Int x’taħseb dwar dan kollu? Fil-verità, int tisma’ l-opinjonijiet ta’ kulħadd għax kull individwu għandu dritt għall-opinjoni iżda wara kollox il-bord tad-dixxiplina jimxu fuq il-fatti li jkun hemm quddiemhom. Issa jekk dawn il-fatti jmorru kontra r-regoli jew il-liġijiet mħejjija, allura l-każ jiġi deċiż fuq il-fatti ppreżentati mingħajr tgħawwiġ. Fl-aħħar mill-aħħar jekk kien hemm regola li nkisret u min kien qed jiġġudika ra dan kollu li kien hemm quddiemu, allura bilfors imbagħad trid toħroġ piena fuq dak li ġie ppreżentat. Iżda wara kollox kemm taħseb illi dawn il-fatti huma koroh għall-futbol Malti? Kull fejn mort għedt illi dan kien każ verament sfortunat iżda meta dan ilkaż jinvolvi plejers tat-tim nazzjonali tweġġgħek ferm iżjed, filwaqt illi internazzjonalment hija tebgħa kbira. Ma naħsibx li qatt smajna timijiet nazzjonali Ewropej involuti f ’każijiet bħal dawn. Jien insaqsi: din il-ħaġa tagħti dehra sabiħa lit-tim nazzjonali u l-futbol Malti? Mhux biss barra minn Malta imma hawnhekk? Jien inħalli lil kulħadd iwieġeb din il-mistoqsija f ’qalbu. Iżda jekk noqogħdu naħsbu ftit, jekk dawn il-plejers jikxfu dak li raw jew semgħu jistgħu jiġu mhedda jew inkella jiġrilhom xi ħaġa. Ma taħsibx li din hija sikkina taqta’ miż-żewġ naħat?
X’inhi l-opinjoni tiegħek dwar dan kollu? Jien ngħidlek illi min qed jitkellem fuq miljuni ma jafx fuq xiex qed jitkellem. Hawn ħafna nies li qed jispekulaw u jinterpretaw il-figuri mingħajr bażi. Il-betting fuq il-futbol isir fuq kwalunkwe kampjonat fid-dinja f ’kull livell. Il-betting fuq il-futbol tagħna mhuwiex differenti. Jien ngħid biss illi l-betting qed ninqdew bih bħala paraventu għal dak li għadu jsir s’issa fil-futbol tagħna. Ħafna jgħidu li l-betting irrovinalna l-futbol tagħna. U jien ngħid illi ilu rrovinat għal ħafna snin minħabba li ilu bis-suspetti għal ħafna snin, forsi minn dejjem. Jiġifieri inutli nsemmu l-betting biex ninħbew minn problemi oħra li b’xorti ħażin għadhom hemm. L-istorja tal-futbol tagħna ma tgħinx.
Jinkwetak il-fatt illi qed isir betting fuq logħbiet ta’ Jekk int tiġi avviċinat, min kellmek diviżjonijiet inferjuri kif ukoll jista’ jieħu ċans u jipprova jasal fejn fil-kampjonat tan-nisa? irid hu filwaqt illi jittestja l-karattru tiegħek. Nerġa’ ngħidlek li l-kultura Li nista’ ngħid hu li min ikollu l-vizzju li tal-futbol f ’pajjiżna hija unika minħab- jilgħab il-betting ifittex logħbiet li mhuba li xi kultant naħseb illi m’aħniex miex daqstant magħrufin, iżda minħabpajjiż normali. Il-mentalità tagħna ta’ ba li ma jistax jgħaddi mingħajru allupajjiż żgħir hi xi ftit żbilanċjata. Min ra jista’ wkoll jagħmel bet fuq partita weħel xi piena jew sospensjoni fil-fut- partikolari. bol jien narah li jiġi trattat qisu xi eroj. Biex inkun għedtlek kollox aħna għandU min ikun għamel xogħlu u rrapporta na regola li tgħid li jekk int tkun fi rwol jiġi mgħajjar u jibqa’ jbati għal għom- uffiċjali u rreġistrat fil-kotba tal-MFA, ru. Jekk dik hija ħaġa normali, allura ma tistax tagħmel betting fuq il-futbol ma nafx. Dan hu l-messaġġ. Ma nist- tagħna għax teħel xi sanzjonijiet. Din għux nipproteġu l-ħażin u nikkundan- ir-regola issa ser nestenduha bħalma naw it-tajjeb biex inkomplu ngħaffġu għamlu l-FA Ingliża fejn kull uffiċjal, fil-futbol għaliex hekk nafu nagħmlu. kowċis, plejers, referìs u nies li huma fi ħdan il-federazzjoni ma jkunux jistgħu Taħseb li l-MFA tagħti sapport? jagħmlu betting fuq l-ebda tip ta’ futbol f ’kull livell ta’ kampjonat u kompetizzAħna bħala MFA nagħtu sapport u joni madwar id-dinja. hemm mekkaniżmi ta’ protezzjoni li jittieħdu mill-qrati u mill-pulizija. Ma Imma fil-verità kif ser nġibux skużi! Jekk wieħed jagħti dehra jirnexxielek tikkontrollaha? tajba tiegħu nnifsu jaħrab kif ixomm l-intiena, qatt mhu ser ikollu prob- Ħa ngħidlek, din hija bħal kull liġi. lemi biex jirrapporta. Għax ma jkollux Staqsi lil min jinqabad ħa jgħidlek. Din, bżonn. fl-opinjoni tiegħi ħa tkun ta’ deterrent u fl-istess ħin ta’ għajnuna lil dawk li Kemm hu allarmanti l-betting qegħdin jaqgħu fil-vizzju tal-betting u fil-futbol Malti? Jien rajt daqsxejn b’hekk jiftħu ruħhom għall-korruzzstatistika fejn jintlagħbu l-miljuni joni. Jien ser naħdem bis-sħiħ sabiex fuq logħbiet mhux biss tal-Premier din ir-regola tidħol fis-seħħ kemm jista’ iżda anke ta’ diviżjonijiet inferjuri. jkun malajr.
Huwa fatt magħruf li l-kultura tal-futbol tagħna hija mbenġla
Dan ma jistax ikun li nħallu l-betting jiddomina l-futbol. Tkun il-grawnd tara lil kulħadd bl-ismartphone ġeneralment bi screen aħdar filwaqt li jkunu qed jintlagħbu bets fuq il-logħbiet tagħna. Hija ħaġa komuni u kulħadd, Alla jbierek, sar espert tal-betting odds. Issa nista’ nikkonferma li għalkemm ir-regola li tirrigwardja l-futbol tagħna diġà qiegħda hemm, ħa nestenduwha biex inżidu l-ġlieda u ngħinu n-nies biex ma jaqgħux fil-vizzju. Ta’ kull xahar int toħroġ newsletter ferm informattiva b’informazzjoni relatata mal-match-fixing u l-betting. Iżda newsletter partikolari li għamlet tant ħoss fil-midja sportiva u mhux biss kienet dik numru 35. X’kont għidt eżatt f ’dik in-newsletter? Ma nixtieqx nirrepeti x’kont għidt dakinhar. In-newsletter tista’ tinqara onlajn fuq il-websajt tal-MFA. Li nista’ ngħid bi kburija li kont irnexxieli nċaqlaq pajjiż sħiħ, saħansitra ssemmejt fil-Parlament u l-ittra nqrat hemmekk ukoll. Qisni tkellimnt fuq xi ħaġa li ħadd ma kien jaf biha. Imma naħseb li kont l-ewwel wieħed fl-istorja ta’ pajjiżna li tkellem d’daqshekk insistenza u fl-istess ħin diqa għall-futbol imkisser f ’pajjiżna. Minn hemmhekk wasalna biex illum se tgħaddi liġi ferm imsaħħa kontra l-korruzzjoni fl-isport. Jien naħseb li nżilt fl-istorja ta’ pajjiżi u n-newsletter 35 hija ikonika. Dan kollu għax inħobb il-futbol nadif. Ninsab ferm kburi fuq dak li s’issa rnexxieli nagħmel. Inħeġġeġ lil kull min qed jaqra din l-intervista biex jaqra l-54 newsletters kollha li jien ħriġt s’issa.
Issib għajnuna mill-Pulizija ta’ Malta fil-ġlieda bla heda tiegħek kontra l-korruzzjoni fil-futbol Malti? Smajt intervisti passati tiegħek fuq il-mezzi tax-xandir, fejn int bla tlaqliq kont għidt li sfortunatament, l-għajnuna li ssib mill-Pulizija ta’ Malta hija waħda minima għall-aħħar. Din għadha hekk illum il-ġurnata, jew inbidlet mal-medda tas-snin? Kemm ili nokkupa l-kariga ta’ Integrity Officer tal-MFA, rajt ħafna tibdiliet fl-operat dirett tiegħi mal-Pulizija. Huwa minnu li fil-passat, meta bdejt nokkupa din il-kariga, l-għajnuna mill-Pulizija ta’ Malta ma kinitx konsistenti għal raġunijiet li llum nifhimhom ferm iżjed. Iżda llum b’wiċċi minn quddiem nista’ ngħid li l-folja nqalbet ħafna għall-aħjar fejn qed insib għajnuna kbira mill-pulizija speċjalment minn dawk li taħthom taqa’ r-responsabbiltà li jiġġieldu u jinvestigaw il-kankru tal-korruzzjoni fl-isport, fosthom fil-futbol. Kienet parti mill-programm edukattiv tagħna li nuru lill-pulizija d-diffikultajiet vera x’inhuma. Fehmuna bis-sħiħ u jien ottimist li fil-futur ħa jkun hemm iżjed żviluppi. Fl-aħħar iżda mhux l-inqas, Franz Tabone kif qed iħares lejn il-futur ta’ din il-battalja kontra l-kankru tal-match-fixing fil-futbol lokali u anke dak internazzjonali? L-edukazzjoni hija s-sigriet ta’ kollox u tirbaħ dejjem fuq dawk li fl-aħħar jibdew jisimu. Din hija arma importanti u l-aktar b’saħħitha li għandna. Aħna mhux se nieqfu milli nxerrdu l-kelma fuq kull livell tal-futbol u fis-soċjetà. Inħoss li l-avvenimenti riċenti u skonċertanti għandhom fihom timbru pożittiv tal-edukazzjoni li aħna tajna madwar il-klabbs lil aktar minn 2,000 plejer u uffiċjal. Inħoss li l-messaġġ tagħna fetaħ għajnejn ċerti individwi u l-awtoritajiet. M’għandix il-poter biex inwaqqaf il-problema. Min qiegħed fil-vera qalba tal-futbol milgħub għandu iżjed saħħa biex jagħmel dan… Hemm biss qiegħda s-soluzzjoni. Jien, issa ħajti saret biss tiċċirkola fuq is-salvazzjoni tal-futbol u ninsab kuntent li qiegħed nagħmel dan, għalkemm hemm problemi serji sabiex inkun nista’ nagħmel dan b’suċċess immedjat. Mhux kulħadd qiegħed jew irid jismagħni!
20
13.05.2018
kullhadd.com
MHUX GĦAL GĦAJNEJN KULĦADD MILL-
ISTORJA
MARY CHETCUTI
Dr George Witt kellu karriera brillanti bħala tabib u aktar tard sindku ta’ Bedford fl-Ingilterra. Fl-1850 emigra lejn l-Awstralja fejn tħajjar jispekula fis-settur bankarju u far bil-flus. Dr Witt irritorna għani lejn pajjiżu u xtara dar fil-kwartier għoli ta’ Hyde Park, Londra. Minn hawn ’il quddiem iddedika ruħu għall-passatemp favorit tiegħu li jikkollezzjona oġġetti antiki. Kellu kollezzjoni varjata mhux ħażin ta’ oġġetti li jmorru lura eluf ta’ snin u oħrajn kontemporanji. Iż-żmien beda jagħmel tiegħu fuq dat-tabib avventuruż u meta fl1865 marad serjament iddeċieda li jgħaddi l-kollezzjoni tiegħu fl-intier tagħha lill-British Museum sabiex tkun tista’ titgawda mill-pubbliku. Id-direttur tal-mużew, li f ’dak iżżmien kien Sir Anthony Panizzi, laqa’ bil-qalb id-donazzjoni ġeneruża ta’ Dr George Witt. Din kienet tinkludi oġġetti minn ċiviltajiet antiki Griegi, Rumani, Eġizzjani, Indjani, Ċiniżi, Tibetani, Ġappuniżi u saħansitra Amerikani. Dr Witt apprezza ħafna li l-kollezzjoni tant għal qalbu ġiet aċċettata u biex tkun kompluta ppubblika katalogu għaliha bl-isem ta’ Catalogue of a Collection Illustrative of Phallic Worship. Meta kienu konklużi l-formalitajiet kollha, id-direttur tal-mużew qabad il-kollezzjoni sħiħa ta’ Dr Witt u ttrasferiha ġos-Secretum (drabi oħrajn magħruf bħala Armarju 55) fejn kellha tibqa msakkra bogħod mill-għajn sal-1939. Għaliex? Għax skont l-Obscene Publications Act, liġi li għaddiet fl-1857, stampi u oġġetti meqjusin oxxeni u li jof-
fendu l-morali pubblika kienu jiġu ssekwestrati u meqruda filwaqt li jittieħdu passi bil-Qorti kontra l-proprjetarju tagħhom. Anki jekk kellha valur storiku kbir, ngħiduha kif inhi kollezzjoni mdaqqsa magħmula kollha kemm hi minn organi ġenitali maskili ta’ kull daqs u pożizzjoni mnaqqxin mill-ġebel, irħam jew saħansitra tal-bronż u ċomb ma kinux għal għajnejn jew għall-ġosti ta’ kulħadd fl-era moralista Vittorjana. Fil-fatt, l-aktar persuni meqjusin vulnerabbli u jeħtieġu protezzjoni minn dit-tip ta’ oxxenità kienu n-nisa, it-tfal u l-klassi kollha tal-ħaddiema. Setgħu jżuru l-esibiti tas-Secretum irġiel mill-klassi għolja li juru mġiba matura u moralità soda; dan b’permess speċjali miksub għal skopijiet ta’ studju profond u serju. Jingħad li l-Armarju 55 kien wieħed mill-aktar partijiet tal-British Museum iffrekwentat u dan jurih l-ammont konsiderevoli ta’ permessi speċjali li l-mużew ħareġ fi żmien din il-projbizzjoni. Però, il-British Museum ta’ Londra ma kienx l-uniku mużew bil-moħba ta’ oxxenitajiet. Fil-kurituri mudlama tan-naħa l-anqas iffrekwentata tal-British Library kienu jeżistu tlett ikmamar fejn kien jinżamm materjal stampat ittimbrat bħala pornografiku anki jekk ħafna minnu kien magħmul fil-kuntest ta’ riċerka antropologa. Fl-1953 saret skoperta interessanti f ’waħda minn dawn il-kmamar. Waqt li membru tal-librerija kien qed iqalleb il-folji ta’ ktejjeb ippubblikat fl-1783 bl-isem Guide to Health, Beauty, Riches and Honour ġie f ’idejh
kontraċettiv (condom) magħmul mill-imsaren imnixxfin tan-nagħaġ komplut b’qafla rqiqa li tinġibed biex jingħalaq minn tarf minnhom. Mid-dehra s-sid oriġinali ta’ dalktieb progressiv kien sab iktar minn użu wieħed għall-kontraċettiv. L-esploraturi fl-aqwa żminijiet tal-Imperu Brittaniku wettqu spedizzjonijiet u mmarkaw territorji mbiegħda li ħadd ma kien għadu jaf li jeżistu bħala akkwisti ġodda għall-kuruna. Ġabu lura magħhom nies, annimali u pjanti eżotiċi flimkien ma’ ħaġar u oġġetti prezzjużi li kulħadd ra u tpaxxa bihom. L-esploratur Sir Richard Burton ġab lura miegħu u ttraduċa għall-ilsien Ingliż il-Kama Sutra – ktieb antik fil-kultura Indjana Ħindi li bejn versi poetiċi u stampi erotiċi jagħti pariri ġenwini lill-koppji għal ħajja sesswali armonjuża. M’għandniex xi ngħidu, Burton baqa’ jżomm it-traduzzjoni fil-kollezzjoni privata tiegħu għax kien impossibbli jippubblikaha fi ktieb. Madankollu, is-Secretum ma eżistewx f ’mużewijiet Brittaniċi biss. Sa mill-1836 il-Bibliotheque Nationale de France bdiet tibni l-kollezzjoni tagħha ta’ kotba u manuskritti ta’ natura erotika jew pornografika; xogħlijiet li jmorru lura sas-seklu 16. Ilkmamar ipprojbiti li jissejħu Enfer (Infern) jilqgħu fihom madwar 3,000 volum li sal-ġurnata tallum wieħed jista’ jarahom biss jekk jingħata permess. L-Italja, pajjiż favorit ma’
vjaġġaturi Maltin, kellha rkejjen fil-mużewijiet u postijiet storiċi li ma kinux għal għajnejn kulħadd. L-aktar popolari fosthom huma l-iskavi li saru fil-bliet Rumani ta’ Pompej u Erkolano fejn inkixfu affreski erotiċi ma’ ħitan ta’ kmamar tas-sodda fi djar privati kif ukoll ta’ ħwienet tax-xorb u briedel li juru koppji f ’pożizzjonijiet sesswali differenti. L-aċċess pubbliku għal dawn l-affreski kien ġie pprojbit mir-Re Franġisku ta’ Napli fl-1819 wara żjara imbarazzanti ferm li għamel akkumpanjat minn martu u wliedu bniet. Fl-2000 l-esibiti kollha ta’ Pompej u Erkolano reġgħu nfetħu għal kulħadd bla limitu ta’ età jew sess. Bħalhom għamlu ħafna mużewijiet oħrajn madwar id-dinja ħlief għal xi ftit eċċezzjonijiet. Sintendi meta żżur mużew li jħaddan esibiti erotiċi trid dejjem tħares lejhom minn perspettiva storika u xejn aktar.
21
13.05.2018
kullhadd.com
reċensjoni tal-
KTIEB L-ISTAR TAL-IMGĦODDI Fl-1968, jiġifieri 50 sena ilu, l-Unjoni Sovjetika u l-Qawwiet tal-Patt ta’ Varsavja invadew iċ-Ċekoslovakkja. Illum dan il-pajjiż jinsab maqsum fi tnejn, ir-Repubblika Ċeka u s-Slovakkja.
Din l-invażjoni kienet ħasdet lid-dinja tal-Punent, l-aktar għax 12-il sena qabel (1956) l-istess pajjiżi mmexxija mill-Unjoni Sovjetika kienu wettqu l-istess att infami ġewwa l-Ungerija. Din l-invażjoni taċ-Ċekoslo-
vakkja kienet impressjonat ħafna kittieba, inkluż lil Alfred Massa, li niseġ rumanz storiku bl-isfond ta’ dak li għadda minnu l-poplu Ċekosalovakk; rumanz li semmieh L-Istar tal-Imgħoddi.
hekk nistgħu nitkellmu bla ħabi. M’hawn ħadd jismagħna, serraħ rasek dwar dan. Ħallini nagħmillek mistoqsija. Għid is-sewwa, hawn tinsab kuntenta taħdem jum wara l-ieħor minn kmieni sa tard?” “Imdejqa m’iniex. Hekk jew hekk kull xogħol fih it-tbatija tiegħu. Barra dan, kulħadd irid jaħdem, mhux hekk?” “Qatt għaddielek minn moħħok li tista’ tgħix aħjar? Tgħix ħajja aktar hienja?” Kemmxet xofftejha, baxxiet rasha u ma weġbitnix. “Nina,” issoktajt ngħidilha wara pawsa qasira ta’ skiet. “Jien noffrilek tgħix ħajja ħielsa, f ’pajjiż ħieles fejn tista’ titkellem u tagħmel dak li tixtieq bla biża’ ta’ xejn. Int ma tafx xi tfisser tgħix f ’pajjiż ħieles...” “Tassew qed tħawwadni, Sinjur. Kliem bħal dan widnejja qatt ma semgħuh. Forsi qiegħed toffrili ħolma, ġenna li ma teżistix. Qiegħed iġġegħelni nixtieq xi ħaġa li ma tistax tkun,” qaltli hekk kif qamet minn fejn kienet u baqgħet wi-
eqfa f ’nofs il-kamra. “Le, Nina. M’iniex noffrilek ħolma. Din tista’ tkun għalik realtà. Nagħtik il-kelma tiegħi.” “Fissirli kif dan li qiegħed toffrili jista’ jkun minnu.” “Billi tiġi miegħi Malta. Malta pajjiż ħieles, il-poplu huwa ħieles. M’hemmx biża’ ta’ pulizija sigrieta, m’hemmx priġunieri politiċi....” Għal dik l-aħbar tbissmet. Reġgħet ħasbet li ridt ngħaddiha biż-żmien. Jien intbaħt u għamilt ħilti biex nuriha li ma kontx qiegħed niċċajta. “Niġi Malta!... Niġi Malta!” bdiet ittenni waqt li bdiet tippassiġġa tul il-kamra b’idejha wara daharha. “Iva, Nina. Tiġi Malta u tara d-differenza bejn il-ħajja li qiegħda tgħix hawn u l-ħajja li tista’ tgħix f ’pajjiż ħieles mill-ħakma Russa komunista. Taħsibx li qed inxewxek kontra pajjiżek; le, iżda emminni nixtieqek b’qalbi kollha tkun kuntenta.” Dehret ħosbiena. Reġgħet qa-
SILTA MILL-KTIEB Kien fost il-ġimgħa, jekk m’iniex sejjer żball, il-Ħamis filgħodu meta Nina u jien iltqajna fil-kamra tal-lukanda. Barra kien hemm Robert jagħmel l-għassa kif konna ftehemna. Jien kont naf li kien ser ikolli niġġieled mal-ħin, għalhekk, ma ridtx li nintilef fi kliem żejjed. “Għedtli li trid tkellimni hux, Dr Cassar?” Staqsietni. “Iva. Għandi bżonn inkellmek ftit dwar ħaġa ta’ ħtieġa kbira.” “Dwar Alexander, jaqaw?” “Le. Dwarek.” “Dwari?” kienet pronta staqsietni waqt li nġibdet lura u sserjat. “Għaliex qiegħda tistagħġeb? Imma qabelxejn poġġi ftit bilqiegħda. Tħabbilx rasek, barra hemm sieħbi għassa, tifhimni....” Hekk għamlet, imma wiċċha baqa’ mqarras. Sadattant, jien poġġejt bilqiegħda faċċata tagħha. “Nina, issa drajna sewwa l-kumpanija ta’ xulxin, għal-
għdet bilqiegħda u ffissat ħarsitha fuqi. “Ħallini nfiehmek. Ismagħni. Inti moħħok miftuħ għalhekk tifhimni. Illum int tfajla matura, bil-għaqal u forsi wasalt ukoll biex tagħmel l-għażla talistat tiegħek. Kemm sa ddum xebba? Wasal iż-żmien li tista’
tibni familja, għala le! Aħfirli jekk ser naħsdek, imma int qatt smajt fil-frażi Ingliża love at first sight? Aktarx li le. Ma jimpurtax. Imma rrid nistqarr miegħek, hawn f ’din il-kamra, li sa mill-ewwel darba li rajtek ħassejtni ninġibed lejk. Fi ftit kliem ħabbejtek.
Mistoqsija: X’kien ġralu Dr. Cassar meta ra lil Nina għall-ewwel darba? Ibagħtu r-risposta tagħkom lil: Kompetizzjoni Ktieb, KullĦadd, ONE Complex A 28B, Industrial Estate, il-Marsa MRS 3000, u tidħlu biċ-ċans li tirbħu l-kotba L-ISTAR TAL-IMGĦODDI. Ir-rebbieħ jitħabbar nhar il-Ħadd 20 ta’ Mejju. Ir-rebbieħa huma mitluba jiġbru l-ktieb mill-ONE Complex, il-Marsa, billi jippreżentaw il-karta tal-identità, flimkien mal-ittra li se tintbagħtilhom minn din il-gazzetta, mit-Tlieta sal-Ġimgħa bejn id-09.00 u t-15.00, u s-Sibt bejn l-10.00 u l-16.00, festi pubbliċi esklużi. Intant, ir-rebbieħ tal-kotba MAGNA TAŻ-ŻMIEN u KULLEĠĠ TAL-PRINĊPIJIET PERFETTI huwa: MIREILLE ZAMMIT - FGURA
IDĦOL BIĊ-ĊANS LI
TIRBAĦ €100
05
Ġemma’ l-kupuni ta’ ħames ġimgħat wara xulxin kif ukoll wieġeb il-mistoqsija marbuta mal-aħbarijiet. Ibgħathom f’daqqa lil: KOMPETIZZJONI €100, KullĦadd, ONE Complex, A 28 B, Industrial Estate, Il-Marsa MRS 3000
Kemm hu l-persentaġġ tar-roħs fil-kont tad-dawl ta’ tnejn min-nies? It-tweġiba: Isem: Numru tat-telefown:
Indirizz:
22
13.05.2018
1
MADWAR kullhadd.com
L-AMERKA
FIL-QOSOR
1
SE TIRTIRA MILL-FTEHIM NUKLEARI MAL-IRAN Il-President tal-Istati Uniti, Donald Trump qal li se jirtira l-ftehim nukleari tal-Istati Uniti mal-Iran. Meta rrefera għallftehim bħala mħassar u mmuffat, Trump qal li l-ftehim kien imbarazzanti għalih bħala ċittadin. Huwa mar kontra l-parir mill-alleati Ewropej u qal li se jerġa’ jimponi sanzjonijiet ekonomiċi li ġew rinunzjati meta l-ftehim ġie ffirmat fl-2015. B’rispons, il-President tal-Iran qal li l-Istati Uniti ħabbret li ma tirrispettax l-impenji tagħha.
2
L-ITALJA
3
IL-LEBANON
TOQROB LEJN ELEZZJONI ĠENERALI OĦRA It-taħditiet biex jiġi ffurmat gvern fl-Italja fallew, bilpoplu Taljan jaf jerġa’ jiġi msejjaħ biex jivvota f ’elezzjoni ġenerali oħra sakemm ma jintlaħaqx qbil għal gvern newtrali proviżjorju li jservi sa tmiem is-sena. Il-President Taljan Sergio Mattarella qal li dawk huma l-uniċi żewġ għazliet li fadal wara li n-negozjati għall-gvern ġdid ma waslu mkien. Dan wara li fl-elezzjoni ta’ Marzu l-ebda partit ma ġab maġġoranza. Iżżewġ partiti influwenti, il-Movimento Cinque Stelle u l-Lega Nord, jaqblu li tissejjaħ elezzjoni oħra iżda l-aħħar kelma hi tal-President Mattarella. Fil-każ ta’ gvern temporanju, dan iservi għal ftit xhur biex ikun jista’ jgħaddi baġit għas-sena d-dieħla, bl-elezzjoni ġenerali iseħħ fil-bidu tal-2019.
L-EWWEL ELEZZJONI FI KWAŻI DEĊENNJU Il-poplu tal-Lebanon ħareġ jivvota fl-ewwel elezzjoni fi kważi deċennju. Dan hekk kif l-aħħar elezzjonijiet fil-pajjiż kienu saru fl-2009 għal dak li kellu jkun terminu ta’ erba’ snin. Iżda minħabba l-instabbiltà fil-pajjiż ġar, is-Sirja, it-terminu kien estiż darbtejn. Minn dik l-elezzjoni ’l hawn, inbidlet is-sistema ta’ voti, tnaqqsu n-numru ta’ distretti, u qed jitħallew jivvutaw l-espatrijati. Ivvutaw ftit inqas minn 50% tal-votanti eliġibbli. Il-mexxej tal-Hezbollah qal li l-grupp Shia, militant appoġġjat mill-Iran, u l-alleati tiegħu kisbu “rebħa storika”.
R ID-DINJA
23
13.05.2018
kullhadd.com
2
6
IS-SOMALJA
6
3
4
5
IĦAĠĠRUHA WARA LI ŻŻEWĠET 11-IL DARBA Mara sfat imħaġġra għall-mewt fis-Somalja wara li ġiet ikkundannata mill-qorti mmexxija minn al-Sahab li żżewġet diversi rġiel. Il-grupp tal-militanti tas-Somalja sostna li Shukri Abdullahi Warsame żzewġet 11-il darba, mingħajr ma ddivorzjat l-irġiel preċedenti tagħha. Hi ġiet maqtula b’diversi daqqiet ta’ ġebel imwaddbin lejha minn ġellieda ta’ al-Shabab. Il-militanti jikkontrollaw avvenimenti kbar fis-Somalja u ħafna drabi jwettqu rejds u attakki sabiex iwaqqgħu l-Gvern ċentrali bbażat fil-kapital Mogadishu.
5 4
IL-MALASJA
IL-KOREA TA’ FUQ
ELETT PRIM MINISTRU FL-ETÀ TA’ 92 SENA
TEĦLES TLIET PRIĠUNIERI AMERIKANI
Wara l-laqgħa li saret bejn is-Segretarju tal-Istat Amerikan Mike Pompeo u Kim Jong Un, inħelsu it-tliet pruġunieri Amerikani li kienu miżmuma ġewwa l-Korea ta’ Fuq. Dan sar magħruf permezz ta’ tweet li għamel il-President Amerikan Donald Trump fejn qal li t-tliet priġunieri se jkunu meħlusa u li jinsabu f ’kundizzjoni ta’ saħħa tajba. Imbagħad fi tweet oħra kiteb li se jkunu qegħdin jaslu l-Istat Uniti ġewwa l-Bażi ta’ Andrews u għandhom jaslu għassagħtejn ta’ filgħodu ħin Amerikan. It-tlett priġunieri Kim Dong Chul, Tony Kim u Kim Hak Song kienu akkużati li kienu attivisti kontra l-istat Korean. Il-mossa qed titqies bħala ġest ta’ rieda tajba qabel is-summit storiku bejn Trump u l-mexxej tal-Korea ta’ fuq, Kim Jong-un.
Mahathir Mohamed, ta’ 92 sena ġie elett bħala l-mexxej tal-Malasja. Hu qed ikun meqjus bħala l-ixjeħ mexxej f ’din l-elezzjoni kif ukoll fid-dinja. Mohamed diġà kien inħatar Prim Ministru u r-rebħa storika tiegħu neħħiet il-koalizzjoni ta’ Barisan Nazzjonali (BN), li kienet ilha fil-poter mill-1957. Il-partitarji favur Mahathir Mohamed ħarġu jiċċelebraw fittoroq meta semgħu l-aħbar tar-rebħa. Is-Sur Najib sostna li hu ser jaċċetta u jikkontribwixxi mal-verdett tan-nies, u wiegħed li l-koalizzjoni tiegħu se terġa’ tikseb id-drittijiet mistennija fil-pajjiż. Il-partit ta’ Mohamad irnexxielu jikseb 113-il siġġu minn 222 filwaqt li l-koalizzjoni ta’ Barisan Nasional, kisbet 79 siġġu. Iċ-ċerimonja ta’ din il-ħatra spettakolari ser issir illum stess u huwa mistenni wkoll li jkun hemm jumejn vaganza sabiex in-nies ikollhom ċans jiċċelebraw din ir-rebħa storika.
24
13.05.2018
kullhadd.com
SFIDA LI EVOLVIET MAŻ-ŻMIEN
Kitba ta’ fejn tidħol l-istorja u s-sbuħija RAMONA PORTELLI tan-natura. Minħabba li matul l-exchange tqatta’ madwar tliet Huma ħafna ż-żgħażagħ de- xhur ’il bogħod mill-familja, għal terminati li jaqsmu t-talenti ħafna studenti dan ikun l-itwal tagħhom mal-oħrajn, filwaqt li żmien li qatt kienu waħedhom, wħud ikunu ftit xettiċi dwarhom inkluż jien. L-apprezzament infushom. Dan l-aħħar sirt naf tan-natura, kif ukoll l-emozzb’kumbinazzjoni b’żagħżugħ, li jonijiet rigward in-nuqqas ħoloq mużika u anke xerred xog- tal-familja ispirawni biex nikteb ħlu online għall-ebda qligħ par- liriki u anki xi melodiji fil-ħin tikolari, ħlief għas-sodisfazzjon liberu. Viċin ħafna tal-akkomopersonali tiegħu. Qed nirreferi dazzjoni tal-istudenti kien hemm foresta bil-bankijiet, u kienet għal Andrea Portelli. Għandu 21 sena, minn Ħal l-għaxqa tiegħi nikteb kulma jiġi Safi u qiegħed fl-aħħar sena fil- f ’moħħi qalb il-ħsejjes tan-natukors tal-Inġinerija l-Università ta’ ra,” beda jgħidli Andrea. Malta. Bħala passatempi jħobb Proprjament minn dejjem kien jirrilassa fil-ġnien fil-kumpanija iħobb jirrekordja, imma s-sena li tal-annimali, mixjiet fil-kam- għaddiet iddeċieda li jiffinalizza panja, ħruġ mal-ħbieb, jisma’ xi ideat li kellu, allura meta ġie u jdoqq il-mużika, kif ukoll lura Malta qisu sfida lilu nnifsu iżomm fiżikament attiv per- li sal-aħħar tas-sena 2017 ilesti mezz ta’ sports bħal ġiri, futbol album u jtellgħu għall-pubbliku, ħalli jimmotiva lilu nnifsu biex u table-tennis. Is-sena l-oħra kien mar eras- ilesti xi ħaġa uffiċjali u mhux mus ġewwa l-Irlanda u r-Repub- sempliċiment ideat ’l hemm u ’l blika Ċeka bħala parti mill-istudji hawn. “Anke minn qabel sifirt, tiegħu. Hemmhekk seta’ josserva u japprezza aktar in-natura, kif ukoll ħass in-nuqqas u l-importanza tal-familja. B’hekk kollox ma’ kollox kien ispirat biex jibda jikteb il-kanzunetti, fil-ħin liberu tiegħu meta kien għaddej bl-istudji tiegħu. Ħallejt f ’idejh sabiex jgħidli aktar. “Bħal diBiex tirkeb versi korsijiet oħra fl-Università, id-dubju u l-istudenti għandhom l-opportunità li mat-tieni jew mat-tielet tesponi xi ħaġa sena skolastika jieħdu sehem fl-ERASMUS+ Exchange proli hi parti gramme, fejn dak li jkun jista’ minn hekk jagħmel tliet xhur jistudja f ’Università barranija. Minbarra l-fatt għall-kritika hi li dak li jkun jitgħallem, isir indiffiċli, imma dipendenti u responsabbli wara esperjenza bħal din, huwa ċans jekk tkun ukoll biex dak li jkun iżur ħafimdawwar bi na postijiet u jkun avventuruż waqt li jiskopri kulturi u nies ħbieb u familja li differenti. Personalment iż-żewġ pajjiżi kienu ta’ ispirazzjoni kbira jridulek il-ġid
minn dejjem kien passatemp li nirrekordja ideat żgħar jew nikteb poeżiji qosra. Ħafna drabi kienu jkunu sporadiċi u bla struttura, allura qisu qatt ma ħriġt xejn minnhom. Minn daqshekk xorta kont inħobb nesperimenta bi stili ta’ kitba u mużika differenti, kif ukoll modi differenti ta’ kif wieħed jista jirrekordja. Waqt li kont imsiefer indunajt li rnexxieli ngħaqqad materjal biżżejjed biex nirrekordja album u kont kunfidenti li kelli l-kapaċità u l-esperjenza biżżejjed biex niffinalizza l-viżjoni li kelli f ’moħħi. Il-fatt li kont dejjem qed nitgħallem biż-żmien, kienet tkun rutina li mmur lura fuq ideat li nkun lestejt u nerġa’ naħdem fuqhom, minħabba l-fatt li nkun nista noħroġ b’riżultat aħjar. Ovvjament li rriżulta kien li nqbadt f ’ċiklu fejn kull ftit xhur kont insib ruħi f ’kunflitt bejn li nikteb affarijiet ġodda jew li nerġa’ nikteb jew nirrekordja dak kollu li nkun ħdimt sa dak il-punt,” kompla jgħidli Andrea. Sfida fuqu nnifsu li evolviet maż-żmien Żied jgħid li allura bi sfida fuqu nnifsu, iddeċieda li bħala viżjoni fit-tul jagħmel iktar sens li l-kitbiet tiegħu jagħtihom data u jiffinalizzahom, anki jekk ma jkunux perfetti. “L-idea hi li wara ammont ta’ snin dak li jkun jista’ jħares lura u idealment jara x’tgħallem u kif tjieb maż-żmien, f ’sens ta’ produzzjoni, maturità fil-kitba, kumplessità. Minħabba li l-ideat li ktibt waqt l-Erasmus kienu stil pjuttost kalm u melodiku, iddeċidejt li nitfa’ l-enerġija tiegħi biex nikkonkludi lilu l-ewwel, minkejja li kelli materjal ieħor miktub ukoll. L-isfida li nlestih sal-aħħar tas-sena dehret realistika kif ukoll eċitanti.” Sirt naf li f ’ammont ta’ xhur
kellu l-libertà li jipproduċi l-album b’mod komdu, kif ukoll ċans biex jerġa’ jirrevedi u jirranġa fuq li jkun lesta. Fl-istess ħin dejjem kien qed iżomm f ’moħħu li dan irid jitlesta, u għalhekk kien differenti minn meta kien jaħdem fuq ideat ġenerali bla oġġettiv, imma sempliċiment bħala passatemp rikreattiv. “Fl-aħħar ftit ġimgħat ta’ Diċembru 2017 irnexxieli nikkonkludi l-album u nippubblikah fuq siti elettroniċi ddedikati għat-tqassim tal-mużika. Il-feedback kien ferm aħjar milli stennejt għax kont qed nistenna li ħadd ma jagħti kas u l-ħajja tibqa’ għaddejja. Għalkemm kont inkun kuntent xorta għax naf li l-album m’għadux għandi biss, imma jista’ jinstema’ mid-dinja, kont vera kuntent li ħafna nies kienu entużjasti biex jisimgħu l-album,” sostna miegħi ħerqan Andrea. Fil-fatt kien hemm ħafna persuni li għoġobhom il-livell ta’ produzzjoni, u dan huwa kumpliment kbir għal Andrea, kif ukoll kien hemm min għoġbuh ħafna l-liriki u l-atmosfera li joħloq l-album. “Kont vera kuntent li ħafna kienu li apprezzaw il-fatt li kien proġett mużikali miktub minn persuna waħda bla esperjenza, bi produzzjoni indipendenti b’apparat limitat.” Oriġinarjament Andrea huwa drummer, kitarrist u jdoqq ftit il-pjanu wkoll. Dawn kollha tgħallimhom waħdu – jiġifieri Andrea huwa self-taught. Mistoqsi, kif irnexxielu jaqbad tant strumenti u jitgħallimhom waħdu, Andrea kien pront weġibni: “Biex inkun perfettament onest, meta kelli sitt snin kont bdejt nitgħallem il-flawt l-iskola tal-mużika ta’ Johann Strauss, il-Belt, kif ukoll it-teorija mużikali. Il-ġenituri kienu dejjem jagħtu s-sapport tagħhom u
dejjem ħadu paċenzja fl-avventuri mużikali tiegħi. Mal-età ta’ 14-il sena, iddeċidejt li naqleb għad-drums wara li għalliem l-iskola rani ndoqq ma’ sħabi fil-music room għax inzerta ma kellhomx drummer u ħajjarni biex nieħdu bis-serjetá. Ftit snin wara ddeċidejt li nixtri kitarra u permezz tal-bażi fit-teorija mużikali kont kapaċi nagħmel sens mill-istrumenti u nimxi ħafna fuq il-widna. Il-pjanu kelli idea ċara tiegħu wkoll minħabba s-snin fl-iskola tal-mużika, imma kien iktar mill-esperimentar fl-istil elettroniku li tgħallimt il-manipulazzjoni tal-ħsejjes tas-synthesizer fost affarijiet oħra,” spjegali Andrea. Dejjem kien iħobb jagħmel l-affarijiet waħdu Fil-fatt ftit snin ilu beda jdoqq il-kitarra wkoll, għalhekk kellu idea biżżejjed biex idoqq kull strument li jgħaqqad band inkluż effetti elettroniċi. B’hekk matul is-snin, tgħallem kif jirrekordja, fejn illum saret eħfef ħafna kumparat ma’ qabel, anki finanzjarjament, u ddeċieda li jagħmel kollox indipendentement, mhux ma’ studio professjonali. Jista’ jissejjaħ DIY project bażikament. “Minn dejjem kont affaxxinat bil-kunċett tar-rekordjar. L-evoluzzjoni tat-teknoloġija għamlitha ħafna iktar possibbli għal nies mhux professjonali biex ikollhom sistema bażika d-dar li dak li jkun jista’ jirrekordja l-ideat tiegħu permess tagħha. Fuq l-internet issib ħafna dokumentarji u suġġerimenti ta’ metodi differenti ta’ rekordjar u hemm komunitajiet sħaħ fuq forums ta’ nies indipendenti u professjonali li jagħmlu parti minn dan is-settur ta’ rekordjar. Personalment dejjem kont inħobb nagħmel l-affarijiet waħdi,
25
13.05.2018
kullhadd.com
insib ċertu element ta’ kumdità u anki eċitament. Minkejja li ma jkollokx perspettiva differenti li jaf tkun żvantaġġ fiha nnifisha, il-fatt li int biss tkun qed taħdem fuq l-ideat tiegħek tirriżulta fi prodott li jirrifletti l-viżjoni oriġinali tiegħek bl-iktar mod pur, għax ma tkunx influwenzat minn elementi barranin.” Kompla jgħidli li minn daqshekk il-problema l-oħra li persuna taħdem waħedha hi li jrid ikollha l-għodda kollha neċċessarji biex l-album isir realtà. Minn aspett ta’ kitba, daqq ta’ strumenti, metodi ta’ rekordjar u anki produzzjoni finali tal-album. “Tħares lejn dak li jrid isir biex jitlesta album, jaf jidher bħala ħafna xogħol u ħafna ħin, imma personalment sirt inħares lejn il-proċess bħala logħba, fejn iktar kemm jgħaddi żmien iktar nitgħallem u nżid l-esperjenza, u huwa fatt li qatt ma tista’ tkun taf biżżejjed fejn jidħol kull forma ta’ strument jew kull tip ta’ rekordjar u produzzjoni.” Ta’ min jgħid li l-album beda jiktbu madwar Ottubru ta’ 2016 meta kien qed jistudja l-Irlanda, imma l-maġġoranza tiegħu kitbu fl-ewwel nofs ta’ 2017 fir-Republika Ċeka. “Fis-sajf inżilt lura Malta u bdejt sistematikament nirrekordja fuq id-demo tracks li kont irrekordjajt qabel. Il-kitarri rrekordjajthom l-ewwel, u wara mxejt għal drums li kien l-iktar parti diffiċli tal-proċess. Drumkit huwa strument akustiku li jirrikjedi numru ta’ microphones jirrekordjaw fl-istess ħin. Minbarra l-kumplessità tas-setup, kmamar differenti jirriflettu l-ħsejjes differenti allura minħabba li d-dar mhix studio professjonali kelli nagħmel kif nista’ biex innaqqas l-irbumbjar u l-ħsejjes tal-karozzi għaddejjin. Wara ħafna provi u lożor mal-ħitan irnexxieli noħroġ b’riżul-
tat sodisfaċenti. L-aħħar parti tar-rekordjar kienet il-vuċi. Kont dubjuż sal-aħħar mument jekk għandix inkanta jien fuq l-album minħabba li qatt ma kantajt qabel u ma kelli l-ebda esperjenza fil-kant. Minn daqshekk ħassejt li biex il-proġett ikun komplut, kellu jkun leħni fuq l-album avolja naf li hemm ħafna kantanti li kapaċi jagħmlu xogħol aħjar,” sostna miegħi Andrea. Fil-fatt stqarr miegħi li prova jkun matur fil-kitba u juża leħnu fejn hemm bżonn biss, kif ukoll ikanta melodiji li mhumiex ambizzjużi żżejjed. L-idea kienet ukoll li biż-żmien, bħal kull aspett ta’ rekordjar u produzzjoni, jitjieb fil-kant u fi ftit snin ikun jista’ jara kif żviluppa bħala leħen. Fl-aħħar ftit xhur tas-sena ffoka fuq il-produzzjoni, fejn dak li jkun jirranġa l-volumi, iżid l-effetti u jara li l-album huwa koerenti bħala proġett sħiħ. Finalment il-prodott ġie magħqud u ħareġ album sħiħ ta’ mużika fuq stil indie rock, simili forsi ta’ daft punk. L-album jismu Echoes. L-album jikkonsisti fi 12il kanzunetta, kemm strumentali kif ukoll bil-kant u jinkludi elementi ta’ strumenti konvenzjonali bħal drums u kitarra elettrika, kif ukoll elementi elettroniċi. Minn aspett lirikali l-album idur fuq tliet temi; l-ambjent jew in-natura, il-familja u l-ħin. Fi kliem Andrea, l-album qisu jħares lejn dawn it-temi wieħed wara l-ieħor. “L-album jibda bil-frustrazzjoni lejn in-nuqqas ta’ ħarsien fejn jidħol l-ambjent u kif il-gwadann personali filpreżent ser jispiċċa fix-xejn jekk ma nippreparawx għall-futur. It-ton jinbidel ftit fid-diski ta’ wara fejn il-liriki huma indirizzati lejn in-natura direttament u s-sbuħija tagħha, primarjament ix-xemx. Kif semmejt tajjeb, id-diska “Sunset” kienet ispira-
L-evoluzzjoni tat-teknoloġija għamlitha ħafna iktar possibbli għal nies mhux professjonali biex ikollhom sistema bażika d-dar li dak li jkun jista’ jirrekordja l-ideat tiegħu permess tagħha
ta minn inżul ix-xemx f ’Għajn Tuffieħa, li hi memorja sabiħa minn tfuliti li dejjem tfakkarni dwar is-sbuħija ta’ pajjiżna u d-dinja li ngħixu fiha. It-tieni nofs tal-album jiżvolġi t-tieni tema, primarjament it-telf ta’ familjari, kif ukoll il-memorji sbieħ tat-tfulija. Id-diska “Without You” partikolarment titkellem dwar id-dubju ta’ meta tħalli l-familja warajk biex tfittex l-avventura jew tkompli l-istudju/il-karriera ’l bogħod minn xtutna. L-aħħar parti tal-album tħares lejn l-aħħar tema, kif ilħin ma jistenna lil ħadd. Id-diska “The River” kienet ispirata mixxmara Shannon li tgħaddi minn ġol-Università ta’ Limerick, fl-Irlanda. L-ilma għaddej mixxmara huwa simbolu taż-żmien, simili ta’ mewġ fuq bajja,” fissirli Andrea. Miegħi waqt din l-intervista, Andrea stqarr l-iskop tiegħu wara l-album, mhux li jagħmel il-flus, imma iktar il-fatt li jimmotiva ruħu billi jqassam il-mużika tiegħu mal-oħrajn, u mhux iżżommha għalih biss. Intom u taqraw, forsi qed tarawha stramba għall-fatt li ħa ħafna x-xogħol, u issa l-mużika tiegħu ser tkun hemm għal ebda qligħ finanzjarju. Ħadt il-kummenti personali tiegħu rigward dan il-fatt. “Illum il-ġurnata d-dinja
tal-mużika nbidlet ħafna. Fejn qabel biex tisma’ l-mużika kellek tixtri casettes jew CDs jew inkella tisma’ r-radju, permezz tal-internet l-industrija tal-istreaming hi suprema u fil-fatt anki artisti kbar ma baqgħux jagħmlu l-qligħ finanzjajru primarjament mill-bejgħ tal-mużika. Il-vantaġġ tad-dinja tal-istreaming hi li l-mużika tiegħek tiġi aċċessibbli minn udjenza kbira li m’hemmx għalfejn iħallsu biex jisimgħuha. Dan iwassalhom biex jiskopru ħafna iktar mużika ġdida milli kieku kellhom jixtru kull album jew diska li riedu jisimgħu. Personalment l-iskop li nagħmel l-album pubbliku ma kienx li ndaħħal il-flus, imma iktar li jkun “hemm barra”. Ikun fix-xena mużikali fid-dinja tal-istreaming u jkun jista’ jisimgħu min irid, minflok l-alternattiva li jibqa’ dejjem moħbi u ma jisimgħu ħadd. Ħafna mużiċisti llum jagħmlu l-qligħ tagħhom minn live performances f ’kunċerti, gigs u anki tiġijiet,” sostna miegħi Andrea. Ritmu ta’ album kull sena biex jara kif ikun evolva bħala artist matul is-snin Bħal ħafna artisti oħra li jiktbu jew jikkomponu bħala passatemp, l-ideat li joħroġ bihom huma sporadiċi u bla struttura. Madanakollu, fl-aħħar sena jew sentejn Andrea beda jinduna li kien qed jifforma volum sinifikanti ta’ materjal li ma kienx sempliċement ideat ’l hemm u ’l hawn, imma b’temi u stili komuni. Fil-fatt, ftit ftit għaqqad tliet albums ta’ stili differenti, b’influwenzi elettroniċi, orkestrali, kif ukoll stili iktar agressivi u tekniċi bħal rock u anki metal. “Sfortunatament għaddejt minn fażi fejn qtajt qalbi li qatt ser inlesti dawn il-proġetti
uffiċjalment minħabba li dejjem kont immur lura u nirranġa, jiġini d-dubju jekk huwiex materjal ta’ livell u ħsibijiet oħra. Fl-istess ħin kont qed naħdem fuq materjal ġdid, imma kont inħossni skomdu naħdem fuq affarijiet ġodda meta kont naf li kelli materjal pendenti li għadu mhux komplut. Allura biex nelimina dik is-sħaba minn fuq rasi u nillibera ruħi biex naħdem fuq materjal ġdid, iddeċidejt li npoġġi data fuq kull proġett jiġifieri wieħed kull sena. L-oġġettiv hu li fi ftit snin ikolli diskografija sinifikanti li fiha nkun nista’ nara kif evolvejt bħala artist matul issnin,” ikkonfermali Andrea. L-album Echoes jista’ jinstema’ u anki jitniżżel minn fuq is-siti tal-mużika bħal Youtube, Spotify, iTunes, Bandcamp eċċ. u l-links huma - Youtube: https://www. youtube.com/watch?v=5v9RBzLn7rg&feature=youtu.be jew Spotify: https://open.spotify. com/album/5klNnWhK4hXRQo147DPXzq jew iTunes: https://itunes.apple.com/us/ album/echoes/1329808104?app=itunes&ign-mpt=uo%3D4 jew Bandcamp: https://andreaportelli.bandcamp.com/ album/echoes Fl-aħħar nett, Andrea xtaq jieħu l-opportunità biex iħeġġeġ lil qarrejja biex jekk huma jew xi ħadd li jafu huma artisti li qatt ma wrew l-arti tagħhom ma’ nies oħra, ma jħossuhomx skomdi biex iqassmu dak li ħolqu mad-dinja. “Biex tirkeb id-dubju u tesponi xi ħaġa li hi parti minn hekk għall-kritika hi diffiċli, imma jekk tkun imdawwar bi ħbieb u familja li jridulek il-ġid – li turihom dak li taf tagħmel hi xi ħaġa sabiħa ferm. Hi wkoll opportunità kbira biex titgħallem u tikber bħala artist u anki bħala persuna,” temm jgħid Andrea.
26
13.05.2018
kullhadd.com
] SUDOKU SPONSORJATA MINN WELLA
Irbaħ xampù u conditioner tad-ditta Wella. Aqta’ din il-logħba u ibgħatha lil: KOMPETIZZJONI WELLA, KullĦadd, ONE Complex, A 28 B, Industrial Estate, Il-Marsa MRS 3000 Isem: Indirizz:
M.R. MIFSUD - TARXIEN
TISLIBA 226
Mimdudin:
Bi 3 Numri
B’4 Numri
057 083 095 099 120 207 269 329 345 405 522 526 551 690 718 807 870 937
0975 1302 1333 1890 2312 2868 3268 3413 3524 5678 5893 5896 6048 6176 6231 6705 6763 7060 7297
7479 7680 7785 8497 8630 8687 9491 9577 9580 B’5 Numri 01368 01821 02525 04690 06848 10932 15091 18615 20407
22683 25179 37491 37598 56407 58873 59983 72166 77272 80363 80730 85177 85557 91221 95593 B’6 Numri 021129 028656 135977
172935 175074 276704 301357 304213 711996
756339 918956 961857
IR-RIŻULTAT TAL-ĦADD LI GĦADDA
1. 4. 7,9. 9. 10. 12. 16. 18. 19. 20. 21. 23. 24.
Kompli l-qawl: Dak li .....fid-dras ma jxabbax (5) Ħażin għad-dijabetiċi (4) Naddaf ? (5) Ara 7 Tagħmel hekk lil min ikun isuq b’lura (6) Impjega (6) Ajk (3) Ara 6 Ħares (3) Isarrfu l-flus dawn (5) Taxxa Ingliża (3) Ħaddem saqajk (4) Niktbu fuqhom (5)
Weqfin:
1. Jagħti għal ftit (6) 2,3. Gerfex (6) 3. Ara 2 5,11. Ħeles? (5) 6,18. Self illegali (5) 8. Għannaqtek (9) 11. Ara 5 12,22. Ġeneralment dejjem aħdar ikun (5) 13,21W. Saret tafni (6) 14. Illum jintużaw ħafna t-tissues floku (6) 15. Belt (6) 17. Ray Briffa Attard (1,1,1) 21. Ara 13 22. Ara 12
SOLUZZJONI TAL-AĦĦAR TISLIBA Mimdudin:
Weqfin:
1.Anqas, 4.Melħ, 7,23.Aktarx, 1.Akkuża, 2,3.Qassam, 9.Kus, 10.Musmar, 12.Sammut, 5.Emm, 6.Hur, 8.Kummiedja, 16.APQ, 20.Dieta, 24.Ivara 11,18.Bali, 12,21 wieqfa. Sqejt, 13,21M. Mlietu, 14.Traqqa, 15.Inħela, 17,19.Patrun, 22.UAR
27
13.05.2018
kullhadd.com
GĦAQQAD IL-KAXXI
Għaqqad skont kemm hu l-valur li hemm fil-kaxxi. Eżempju: Jekk f’waħda mill-kaxxi hemm valur ta’ 10, trid tgħaqqad 10 kaxxi żgħar li jridu jkunu jmissu ma’ xulxin u f’forma ta’ kaxxa jew rettanglu. Il-kaxxi kollha jridu jintużaw u kaxxa tista’ tintuża darba biss. Innumru huwa indikazzjoni tattotal ta’ kaxxi żgħar u mhux neċessarjament juri minn fejn għandha tibda l-kaxxa.
SIB IL-VALUR
Kull ittra fiha valur, uħud mill-valuri huma diġà mpoġġija. Uża dawn il-ħjilijiet biex issib ilkumplament tal-valuri tal-ittri.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12
13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
28
13.05.2018
kullhadd.com
KONFERMA TA’ DAK LI ŻVELAJNA Iżda ladarba beda jidher li kien hemm oppożizzjoni għall-emendi tal-Gvern minn bnadi qrib il-Partit Nazzjonalista, anke dawk li fl-eżekuttiv kienu voċiferi dwar din il-kwistjoni pubblikament, bdew jirtiraw
proposti l-emendi kien hemm laqgħa tal-eżekuttiv, li dwarha rrappurtat il-Maltatoday, li kienet waħda taħraq b’nies ta’ ħsieb differenti jiġbdu lejn direzzjonijiet opposti. Fil-fatt, dik kienet laqgħa li l-Maltatoday ddeskriviet bħala ‘circus’. Iżda ladarba beda jidher li
www.kullha
Il-Ħadd, 22
ta’ April, 2018
dd.com Ħarġa Nru
JAF IKUN FREE VOT E TAPARSI
1,293 Prez z €1
ĠIMGĦA IMPORTA NTI GĦALL-PAR TIT LABU RISTA Ara paġni
13-16
Dawk fa vu fil-PN jid r l-emendi fil-liġ he i tal-IVF u fl-aħħa r li se jintrebħu r m il-linja tal-P mill-aħħar jivvuta ill-biża’ w skont N.
Ara paġna
8
MILL-KAŻ IN MALTI GĦALL-IS TAMPERIJ A
• ŻEWĠ GR UP TA’ STRATE PI ĠI FIL-PN JIĠ JA BDU NAĦAT DIFFEREN TI Ara paġna
KAPITALI
TALi -F l -UkTwBiOsLt j o n i
Il-Beltin jins Kapitali Ew abu fis-seba’ sema hekk rop Bir-rebħa tagħ ea tal-Kultura reġgħu kif fis-sena li għandhom reġgħet laqg hom fuq Gżira lbieraħkisbu t-titlu tal-kapitali it-titlu ta’ Belt ħet fiha t-ta zza tal-Prem u t-telfa ta’ Balzan ma’tal-futbol Malti. ier Malti. Hibs, Valletta
pubblikament, bdew jirtiraw. Saħansitra saru dikjarazzjonijiet li kisbu kundanna. Fosthom dik ta’ Simon Busuttil fl-aħħar jiem meta qal li min in-natura ma tkunx daħqitlu
TFAL FIL-M 6
kien hemm oppożizzjoni għall-emendi tal-Gvern minn bnadi qrib il-Partit Nazzjonalista, anke dawk li fl-eżekuttiv kienu voċiferi dwar din
IRA
F’omelija f’quddiesa il-qassis għat-tf prova jw ċkejkna erwer lit al seta’ nqabeż quddiem kull limitu u billi qa -tfal Iżd li f’Malta lilhom Nu a, din mhix fu . jeżisti gv la f’q ern li jrid mru ta’ jew ibigħ joqtol wk il-babies. skejjel ta argħa. oll għad l-K Din l-inter de jjin b’kam nisja pretazzjon li fil-mira estrema i qa rri ta eqa u tfa tal-emedi għha he panja l. mm ittneħħiet fil-liġi ta minn fuq l-IVF mo Dan biex jopponu d bidliet YouTube iċ-channe b’k ull li se l ta wara li kie l-Knisja tax-Xew ta’ familji kunten jagħmlu iktar n hemm kija għal ti min inteb iktar ħajjie u se jwasslu aħ li servi t permez z taszz tal-IVF.
las
Id-dibattitu parlamentari dwar l-emendi fil-liġi tal-IVF jikkonferma dak li żvelajna aħna fit-22 ta’ April li għadda meta fil-faċċata ta’ din il-gazzetta rrappurtajna kif il-vot ħieles mill-Kap tal-PN dwar il-liġi tal-IVF kien se jkun vot ħieles taparsi. Dan għax il-Grupp Parlamentari kollu tal-Partit Nazzjonalista se jkun qed jivvota kontra l-emendi fil-liġi li jwasslu biex iktar familji jkollhom l-ulied. L-aħbar żvelata fit-22 ta’ April, saħħanieha b’dikjarazzjonijiet li ġew ippubblikati fil-ħarġa tad-29 ta’ April u llum nistgħu ngħidu li s-sorsi tagħna fid-Dar Ċentrali reġgħu kienu korretti 100%. Fil-Parlament, deputat wara ieħor tal-Partit Nazzjonalista qamu jopponu għall-emendi proposti mill-Gvern. Min għal raġuni u min għal oħra. Min konsistenti ma’ dak li dejjem emmen u min għax deher li kellu jċedi għall-pressjoni li qed issir minn gruppi li ilhom imwaqqfa ż-żmien u saħansitra l-Knisja. Fil-fatt, irrappurtajna tliet ġimgħat ilu kif anke dawk li huma meqjusa bħala l-iktar liberali fil-Partit Nazzjonalista ma kinux lesti jappoġġjaw dawn il-bidliet fid-dieher u dan anke jekk ftit wara li kienu
Ara paġna
9
m’għandux jippretendi għajnuna permezz tal-emendi proposti mill-Gvern. Diskors li fost oħrajn ġab il-kundanna tal-Malta Infertility Network u l-Partit Laburista. “Sur President, tagħmilli sinjal li skada l-ħin u nagħlaq b’dan il-kumment. Jien millġdid nerġa’ nappella lill-Gvern sabiex jerġa’ jaħsibha u ma jgħaġġilx. Din hi liġi sensittiva immens li anke dawk fostna li huma ħafna, bħali, favur il-libertajiet ċivili għandhom diffikultajiet kbar u kif inhi se jivvutaw kontra. Jien nappella lill-Gvern jieħu l-parir ġenwin tal-President tar-Repubblika biex jieqaf u jikkonsulta. Infakkru li aħna leġiżlaturi. Aħna m’aħniex allat. Ma nistgħux aħna nagħmlu affarijiet li huma akbar minna. Bħalma nagħtu xi dritt li jkollok tarbija meta la n-natura u lanqas alla ma jagħtihulek.” Għal dan, il-Partit Laburista wieġeb bi kliem iebes. Iddeskriva lil Busuttil insensittiv u qal ladarba x-xjenza toffri l-għajnuna u s-soluzzjonijiet ilGvern għandu jara li jipprovidhom mis-servizz tas-saħħa pubblika. Il-Partit Laburista qal ukoll li dan hu każ li juri d-differenza bejn iż-żewġ partiti.
