Album powiaty - Powiat wąbrzeski

wąbrzeski

Powiat wąbrzeski jest jednym z najmniejszych w naszym regionie. Ale przez to, na tym stosunkowo niewielkim obszarze, szczególnie wyraźnie widać zjawiska, które dotyczyły i dotyczą prawie całego naszego województwa. Chodzi mi przede wszystkim o wielokulturowość. O to, że przez siedem wieków mieszkali tu obok siebie: Polacy i Niemcy. Te ponad 700 lat to dzieje, czasem niełatwego, ale sąsiedztwa.

Kres przyniosła mu, rozpętana przez Hitlera i Stalina, II wojna światowa. Najpierw ten pierwszy nakazał wymordować Polaków. W ciągu zaledwie czterech miesięcy 1939 roku, w Łopatkach, hitlerowcy rozstrzelali ponad dwa tysiące mieszkańców powiatu wąbrzeskiego. Była to część zorganizowanej akcji, którą nazywamy Zbrodnią Pomorską, w ramach której straciło życie 30 tys. naszych rodaków. Dziś o ofiarach tego ludobójstwa przypomina m.in. park pamięci, który z inicjatywy samorządu województwa, powstał w Toruniu.

Przed hordami Stalina, równie zwyrodniałymi jak bandy innego, współczesnego ludobójcy – Putina, w 1945 roku uciekli na zachód niemieccy protestanci. Zostały po nich świątynie, czasem tak niezwykłe jak kryta strzechą modrzewiowa chata z Jarantowic koło Ryńska, które dziś służą katolikom.

Jednak to, co wydawało się, zostało już na zawsze pogrzebane w gruzach światowego kataklizmu, odżywa. Wprawdzie mieszkających dziś na terenie powiatu wąbrzeskiego Niemców zbyt wielu się pewnie nie doliczymy, ale miastem partnerskim Wąbrzeźna jest dolnosaksońskie Syke. A na ścianie kamienicy przy ul. Kościelnej 1, dumni ze swego urodzonego tu przed laty niemieckiego noblisty Waltera Nernsta, wąbrzescy mieszczanie zawiesili pamiątkową tablicę ku jego czci. Najzdolniejsi uczniowie wąbrzeskich szkół wyróżniani są, przez miejski samorząd, nagrodą imienia wybitnego fizyka i chemika, który sformułował trzecią zasadę termodynamiki. Warto poznawać historię polsko-niemieckiego, wielowiekowego sąsiedztwa w powiecie wąbrzeskim. Na pewno pomoże w tym ten album.

Piotr Całbecki

Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego

Powiat wąbrzeski należy do najmniejszych powiatów województwa i pod względem wielkości powierzchni znajduje się na 18. miejscu. Przeważająca jego część leży w obrębie polodowcowej wysoczyzny morenowej, poprzecinanej równoleżnikowo trzema pasmami moreny wąbrzeskiej. Najstarsze ślady osadnictwa słowiańskiego na tych terenach datowane są na przełomie VII i VIII wieku. Na podstawie wykopalisk i znalezisk szacuje się istnienie zaczątków działalności ludzkiej na tym obszarze około 12 tysięcy lat temu. W Sitnie odkryto najstarszą na ziemi wąbrzeskiej osadę kultury ceramiki wstęgowej, nazwanej tak od charakterystycznej ornamentyki zdobniczej naczyń glinianych. Dwa umiejscowione obok siebie kurhany kultury łużyckiej usypane z ziemi i pokryte kamieniami odkryto w Małych Radowiskach. Wczesne osady i późniejsze warownie odkryto w tym regionie w torfowiskach nad Jeziorem Sitno – osady nawodnej czyli budowli na drewnianych palach. Z wykopalisk tej osady wydobyto naczynia ceramiczne, drewnianą łódź rybacką z wiosłem oraz ciężarki do obciążania sieci. Na przesmyku między jeziorami Frydek i Zamkowym, na niewielkim już dzisiaj wzniesieniu, znajdują się ruiny dawnego zamku biskupów chełmińskich – w miejscu tym, w okresie wczesnośredniowiecznym istniał gród i podgrodzie, do którego odnosi się historyczna nazwa Wambrez, utrwalona w źródłach pisanych w 1246 roku. Zamek w Wąbrzeźnie był trzecim zamkiem biskupim na ziemi chełmińskiej, usytuowanym w północno-wschodniej części miasta na sztucznie podwyższonym wzgórzu wcinającym się w wody Jeziora Zamkowego, składał się z zamku głównego oraz przedzamcza, połączonych ze sobą mostem zwodzonym. Do dziś zachowały fragmenty murów dawnego zamku, a na podzamczu założono park. Na Górze Zamkowej powstało miejsce służące do wypoczynku i rekreacji dla całych rodzin pod nazwą „Przyjazne Wzgórze”. W Wąbrzeźnie urodził się Walter Hermann Nernst – fizyk i chemik niemiecki, laureat Nagrody Nobla z chemii w 1920 roku. Medalem „Zasłużony dla Miasta Wąbrzeźna” został odznaczony Witalis Szlachcikowski – regionalista, kronikarz, autor licznych opracowań historycznych, a także popularyzator wąbrzeskich legend. Jego liczne publikacje – przekazane wąbrzeskiej bibliotece – stały się zaczątkiem biblioteki regionalnej. Pod względem administracyjnym powiat wąbrzeski dzieli się na 5 jednostek: gminę miejską Wąbrzeźno– siedzibę powiatu wąbrzeskiego, gminy wiejskiej Ryńsk oraz gminy wiejskie: Dębowa Łąka, Książki i Płużnica.

wąbrzeski

Płuznica Książki

Dębowa Łąka Ryńsk

WĄBRZEŹNO

POWIAT WĄBRZESKI

Powiat wąbrzeski z urokliwymi walorami krajobrazowymi wokół 17 jezior polodowcowych, w tym: Płużnickiego, Wieldządza czy Blizno – stanowi atrakcję nie tylko dla amatorów wędkowania. Wkomponowane w wiejski pejzaż pól i łąk – są idealnym miejscem sprzyjającym rozwojowi ekoturystyki, tendencji przeciwstawnej do turystyki masowej. Na terenie powiatu znajdują się dwa znaczące kompleksy leśne – jeden większy w gminie Wąbrzeźno i drugi mniejszy w gminie Dębowa Łąka. Na terenach rekreacyjnych i parkowych wokół Wąbrzeźna znajduje się ponad 16 km ścieżek pieszo-rowerowych, urozmaiconych platforami widowkowymi, stanowiskami piknikowymi czy parkami fitness. Wąbrzeźno jest siedzibą powiatu wąbrzeskiego, gminy wiejskiej Ryńsk i gminy miejskiej Wąbrzeźno. Strategiczne położenie Wąbrzeźna (pomiędzy trzema jeziorami: Zamkowym, Sicieńskim i Frydek) sprzyjało utrzymywaniu intensywnych kontaktów handlowych, we wczesnym średniowieczu przebiegał tędy szlak handlowy z Kujaw do Prus. Na sztucznie uformowanym półwyspie przy jeziorze Zamkowym znajdują ruiny zamku w Wąbrzeźnie.

Nad Przesmykiem Zamkowym

Prowadzone między jeziorami Frydek i Zamkowym badania archeologiczne wykazały istnienie tu w VII–XIII wieku, słowiańskiego grodu i osady podgrodowej. Zachowane fragmenty murów dawnego zamku w Wąbrzeźnie pozwoliły na odtworzenie wyglądu dawnego założenia zamkowego, który składał się z zamku wysokiego oraz przedzamcza, oddzielonego od zamku fosą. Całe założenie wzniesione było z cegły i otoczone murem. Wjazd do zamku zwodzonym mostem nadzorowany był z wysokiej, ośmiobocznej wieży. Przy murach znajdowały się budynki gospodarcze: stajnie, wozownia, składnica broni i spichlerz.

Skarby w lochach zamku

Na terenie Wąbrzeźna odnaleziono skarby –srebrne monety, fragmenty lanego kruszcu oraz liczne ozdoby. Znaleziska te, pochodzące w większości z połowy XI w., mogą świadczyć o ponadregionalnych kontaktach handlowych, którym sprzyjał przebiegający tu we wczesnym średniowieczu szlak handlowy. Legenda głosi, że w ruinach wąbrzeskiego zamku ukryte są skarby z czasów, gdy zamek wąbrzeski był potężną siedzibą biskupów chełmińskich. Skarby te są pilnie strzeżone, ponieważ nocą w okolicy wzgórza... straszy. Podobnych niesamowitych opowieści, zebranych w zbiór Legend Wąbrzeskich jest dużo więcej.

Legendy Wąbrzeskie

Pierwsze legendy powstawały w średniowieczu, w celu propagowania wiary chrześcijańskiej. Nastrój długich, zimowych wieczorów sprzyjał gawędom i przedziwnym opowieściom przekazywanym w formie ustnej na długo przed utrwaleniem ich na piśmie. Składały się często z nieprawdopodobnych historyjek o istnieniu wymyślnych stworzeń –bazyliszków, czartów, duchów i wszelakich zjaw. Opowieści bajkowe przeplatały się z wydarzeniami i postaciami historycznymi. Potrzebę spisania wszystkich legend o Wąbrzeźnie odczuwał regionalista i miłośnik Ziemi Wąbrzeskiej – współczesny kronikarz –Witalis Szlachcikowski, który w latach 70. wszystkie swoje publikacje przekazał wąbrzeskiej bibliotece.

„Strażnik zamkowych skarbów”

Legenda głosi, że gdy jeden z miejscowych chłopów zaczął, na odbudowę swojej spalonej chałupy, wybierać cegły i kamienie z zamkowych piwnic – usłyszał przerażające odgłosy. Wszedłszy z ciekawości głębiej – ujrzał straszydło o wyglądzie czarnego psa z białymi kłami i płonącymi oczami. Wieść o okrutnym duchu pilnującym skarbów zamkowych, szybko rozeszła się po Wąbrzeźnie, a wejście do piwnic zamkowych nakazano zamurować. Podobno wielkie szczęście zawita pod dach śmiałka, który kiedyś odnajdzie skarb ukryty na Podzamczu, chociaż na Górze Zamkowej coś nadal straszy po zachodzie słońca...

„Podziemny tunel”

Podobno zamek w Wąbrzeźnie posiadał tunel łączący zamek z kaplicą św. Marka, położoną na przeciwległym brzegu jeziora, w Cymbarku. Poprowadzony pod dnem Jeziora Zamkowego miał uratować obrońców zamku podczas oblężenia w czasie potopu szwedzkiego. Szwedzi usadowili się naprzeciwko zamku w tak zwanym „szańcu szwedzkim”, skąd ostrzeliwali go z armat tak długo, aż zajął się ogniem. Gdy weszli do zdobytej twierdzy, nie zastali w niej żywej duszy, ponieważ obrońcy zamku – zdając sobie sprawę z kończących się zapasów amunicji i żywności –ewakuowali się do Cymbarku tunelem.

Nadal istnieje nadzieja, że może kiedyś znajdzie się śmiałek, który owo przejście odnajdzie.

„Pani Jeziora”

Niektórzy widują na tafli Jeziora Zamkowego łódź z tajemniczą damą, ubraną w białą i powłóczystą suknię, która z rozpostartymi ramionami opływa jezioro.

Kim jest? Legenda głosi, że to Halszka, żona rycerza z Cymbarku. Podczas napaści na Cymbark, ratując się ucieczką wsiadła do łódki, by popłynąć do zamku

na drugim brzegu jeziora. Łódka jednak była dziurawa i Halszka utonęła. Od tamtego czasu strzeże wód otaczających Górę Zamkową jako duch Pani Jeziora.

Komu dane będzie ją ujrzeć, tego Pani Jeziora otoczy swą opieką i szczęściem...

„Skarby na dnie jeziora”

Według legendy, bogata mieszkanka Wąbrzeźna odrzucała zaloty wielu rycerzy, którzy oprócz jej ręki, chcieli w łatwy sposób zdobyć jej majątek. Aż zjawił się młodzieniec, na widok którego serce panny zabiło mocniej i gotowa była go poślubić. Rycerz odwzajemniał uczucia do dziewczyny, jednak obawiał się pomówień o ożenek dla majątku.

Zakochana Panna wzięła więc wszystkie swoje kosztowności, stanęła u stóp zamku wąbrzeskiego i... wrzuciła swoje kosztowności do wody. Huczne wesele Panny i Rycerza odbyło się, żyli długo i szczęśliwie. Gdy słońce zbliża się ku zachodowi, na tafli wody widać odblaski mieniącego się złota, spoczywającego na dnie jeziora...

„Zaklęta Panna”

Dawno temu w ruinach zamku wąbrzeskiego ukazywała się postać pięknej dziewczyny, uwięzionej w nałożonym nań zaklęciu. Aż znalazł się śmiałek, który odważył się ją z czarów uwolnić – przywołał Pannę, a ta nakazała mu przyjść ze święconą kredą. Śmiałek miał jej użyć do zakreślenia magicznego kręgu, zapewniającego mu ochronę przed siłami nieczystymi, z którymi miał stoczyć walkę. Pierwszej nocy zatakowała go horda wojska, drugiej nocy – dzikie i krwiożercze zwierzęta. Dopóki nie opuszczał kręgu z kredy – był bezpieczny. Trzeciej nocy ukazała mu się wielka żaba, która chciała śmiałka pocałować. Niestety, młodzieniec tylko się wzdrynął z obrzydzenia i uciekł. Żaba okazała się być ową Panną, z której tylko pocałunek odważnego młodzieńca mógł zdjąć moc zaklęcia.

Towarzystwo

Jaszczurcze

Maskotką promocyjną Wąbrzeźna jest jaszczurka, od kiedy fontannę na rynku zdobią dwie jaszczurki. Jaszczurka jest symbolem prężnie działającego na Ziemii Chełmińskiej Towarzystwa Jaszczurczego –założonego w 1397 roku związku rycerstwa ziemii chełmińskiej, utworzonego w celu walki z zakonem krzyżackim o obronę praw i interesów. Założycielami Towarzystwa Jaszczurczego było czterech rycerzy: Mikołaj i Hanusz z Ryńska oraz ich kuzyni Fryderyk i Mikołaj z Kitnowa. Towarzystwo działało legalnie i jawnie w Radzyniu Chełmińskim na podstawie statutu, zatwierdzonego przez Krzyżaków, aż do pierwszego pokoju toruńskiego w 1411 roku, kiedy to wielki mistrz krzyżacki Heinrich von Plauen krwawo rozprawił się z opozycją rycerską. Przywódcę Towarzystwa –chorążego Ziemii Chełmińskiej, Mikołaja z Ryńska –podstępnie uwięziono i po czterech dniach stracono na grudziądzkim rynku.

Serce miasta

Drogi prowadzące do miasta zbiegały się zazwyczaj na rynku, gdzie toczyło się życia handlowe i społeczne.

Tu odbywały się targi i jarmarki, na których można było nabyć produkty rolne, wyroby codziennego użytku.

Tu swoje usługi oferowali okoliczni rzemieślnicy. Rynek był sceną dla wędrownych śpiewaków, trup teatralnych czy kuglarzy, tutaj witano znamienitych gości oraz organizowano uroczystości religijne i obywatelskie. Rynek był świadkiem wielu wydarzeń.

W centrum lokalizowano ratusz, a w jego pobliżu zazwyczaj główną świątynię miasta.

Sercem Wąbrzeźna był i jest rynek.

Profesor Walter Nernst

Przy ulicy Kościelnej 1 stoi dom, w którym urodził się profesor Walter Nernst (1864–1941) – niemiecki fizyk i chemik, laureat Nagrody Nobla z chemii w 1920 roku, którą otrzymał za sformułowanie III zasady termodynamiki. Pięćdziesiąt lat po jego śmierci mieszkańcy Wąbrzeźna ufundowali pamiątkową tablicę. W roku 2000 Nernst został patronem samorządowej nagrody, przyznawanej przez władze, najzdolniejszym uczniom z Wąbrzeźna.

Miasto partnerskie

Syke leży w północno-zachodnich Niemczech w landzie Dolna Saksonia (Niedersachsen), w powiecie Diepholz, 20 km na południe od Bremy. Wśród licznych aktywności partnerskich polsko-niemieckiej współpracy był „Meeting Partnerski” zrealizowany przez Międzyszkolny Klub Przyjaciół Wąbrzeźno-Syke oraz liczne wydarzenia kulturalne: wystawy, koncerty, festiwale. Została wydana publikacja autorstwa Pawła Beckera „Wąbrzeźno i Syke w legendzie”. Pięknym symbolem współpracy partnerskiej był przelot około 3 tysięcy gołębi z Syke do Wąbrzeźna. Gołębie pokonały ponad 800 km.

Przyjazne Wzgórze –

to zrewitalizowana część zielonego i historycznego terenu nad Jeziorem Zamkowym. Podzamcze stało się estetycznym i nowocześnie urządzonym miejscem, zachęcającym do korzystania z urządzeń, które bawią, rozwijają sprawność motoryczną i fizyczną. To miejsce rekreacji i wypoczynku zachęcające do czynnego uprawiania sportu i turystyki pieszo-rowerowej, a także sportów wodnych.

Jak malowane...

Studenci Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu malują w przestrzeni publicznej Wąbrzeźna. Tematyka murali nawiązuje do miejsc, w których powstają. Na murze ogrodzenia Stadionu Miejskiego im. Jana Wesołowskiego powstało graffiti o tematyce sportowej. Murale i projekty powstały w ramach studenckiej praktyki zawodowej.

Amfiteatr przy plaży

Tu można się poczuć jak na południu Europy!

W Amfiteatrze na podzamczu mieszkańcy spotykają się przy okazji świętowania ważnych wydarzeń. Długa plaża, niczym w egotycznym kurorcie, przyciaga licznymi atrakcjami. Stoliki pod palmami, trzy pomosty, pływający plac zabaw, wypożyczalnia sprzętu wodnego, promenada dla wózków, bar, a w pobliżu piękny park z małą tężnią –cały asortyment plażowy ogólnodostępny. Wszędzie ścieżki dla spacerowiczów i rowerowe, zawsze cudne zachody słońca. W środku tygodnia –wolna od tłumów – zaprasza do leżakowania pod... palmami. Rajska plaża!

GMINA RYŃSK

Walory przyrodnicze gminy stanowią wydzielone obszary chronionego krajobrazu, jak: rezerwat przyrody „Wronie”, obszar kompleksu leśnego Zgniłka-Wieczno-Wronie wraz z występującymi tu torfowiskami, a także liczne pomniki przyrody. Do chronionych użytków ekologicznych należą także śródleśne bagna i mokradła, czy torfowe zagłębienia polodowcowe położone w leśnictwach: Wronie, Nielub i Czystochleb. Znaczącym elementem środowiska przyrodniczego w gminie są zabytkowe parki. Na szczególną uwagę zasługują parki w Ryńsku, Wałyczu i Wroniu. W przypałacowym parku w Ryńsku znajduje się tablica upamiętniająca 550. rocznicę śmierci Mikołaja z Ryńska (Nicolas von Renis – urodził się około 1360 roku w Ryńsku, został ścięty na rynku w Grudziądzu w 1411 roku) –był rycerzem, chorążym Ziemii Chełmińskiej w państwie krzyżackim, jednym z założycieli i przywódców bractwa rycerskiego zwanego Towarzystwem Jaszczurczym. Jaszczurka w herbie gminy nawiązuje do działającego na tym terenie Towarzystwa. Przez teren gminy przebiega także szlak turystyczny im. Towarzystwa Jaszczurczego.

Jarantowice

W krajobrazie tej malowniczej wsi rozpostartej na dnie doliny, uwagę przyciąga drewniana chata kryta strzechą z trzciny i słomy. Z zewnątrz przypomina chłopską zagrodę z drewnianych bali modrzewiowych na kamiennej podmurówce. Tylko krzyż na wieży budynku informuje, że jest to świątynia – dawny kościół ewangelicki, będący w rękach zboru ewangelickiego do 1945 roku. Po II wojnie światowej został przeznaczony na magazyn rolny, po kolejnym remoncie służył jako sala gimnastyczna. Po 1989 roku przeszedł na własność kościoła, otrzymując patronat św. Ojca Maksymiliana Marii Kolbego.

Rezerwat „Wronie”

Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie lasów liściastych z fragmentem buczyny pomorskiej.

W silnie zacienionych poszyciach lasów bukowych występują przeważnie rośliny cieniolubne oraz te, które kwitną wiosną jeszcze przed pojawieniem się liści. Niegdyś dużą popularnością cieszyły się orzeszki bukowe, z których tłoczono olej chętnie dodawany do różnych potraw. Wyrabiano z niego także margarynę, która zastępowała drogie i trudno dostępne masło.

W skład rezerwatu „Wronie” wchodzą oddziały leśne leśnictwa Wronie, Nadleśnictwa Golub-Dobrzyń o łącznej powierzchni 68,74 hektarów.

GMINA PŁUŻNICA

Płużnica pojawiła się w dokumentach pisanych w 1400 r. jako Plotenz. W czasach państwa krzyżackiego Płużnica stanowiła rycerskie dobra lenne, a po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku i włączeniu Ziemii Chełmińskiej do Królestwa Polskiego była wsią szlachecką. W latach 1745–1773 wieś i folwark w Płużnicy należały do grudziądzkich Benedyktynek. Znaczącym atutem tego terenu są unikatowe walory przyrodnicze oraz zabytki. By przyciągnąć gości, nie tylko z najbliższego regionu, władze gminy inwestują w rozwój ofert turystycznych, agroturystycznych i bazę noclegową. Urokliwe gminne miejscowości można objechać rowerem, odwiedzając liczne przydrożne kapliczki, gminne zabytki, kościoły, pomniki pamięci narodowej czy wał grodowy nad jeziorem Wieldządzkim, gdzie odkryto ślady po osadnictwie pradziejowym (neolit, okres rzymski) oraz warstwy późnośredniowieczne. Gotycki kościół pw. św. Małgorzaty w Płużnicy należy do grupy cennych zabytków gotyckich Ziemii Chełmińskiej i wraz z innymi kościołami wiejskimi tego regionu tworzy zespół o dużych wartościach historycznych i architektonicznych.

Non solo Italia

Nad drzwiami organistówki kościoła pw. św. Małgorzaty w Płużnicy znajduje się płaskorzeźba nawiązująca do „Madonna della Mella” – dzieła wczesnego renesansu z około 1443 roku, stworzonego przez włoskiego rzeźbiarza Luca della Robbi. Oryginalna płaskorzeźba z glazurowanej ceramiki jest przechowywana w Muzeum Narodowym Bargello we Florencji. Przykładem Madonny z Dzieciątkiem – przedstawianych z jabłkiem – może być słynna rzeźba Madonny z Krużlowej. Jabłko odnosi się do chrześcijańskiej symboliki zakazanego owocu, grzechu Adama i Ewy.

Regelbau 701

Niemcy budowali schrony na działa przeciwpancerne. Regelbau 701 miał jedną zasadniczą rolę – ochronić działa przeciwpancerne przed ostrzałem nieprzyjaciela. Bunkier jest konstrukcją żelbetową składającą się z tzw. izby bojowej, na podłodze której stacjonowały działa, a pod podłogą magazynowano amunicję.

Podobno w okolicach kościoła św. Małgorzaty, znajdował się kolejny duży schron-bunkier, który został zasypany.

Nad jeziorami...

Atrakcją turystyczną gminy są trzy naturalne jeziora polodowcowe: Wieldządz, Płużnica, Wieczno Północne i Południowe. Kąpielisko, przejrzysta woda i szeroka, piaszczysta plaża w Ostrowie to doskonałe miejsce do wypoczynku. Można tu popływać łódką, kajakiem czy na desce surfingowej. Jezioro Wieldządz to płytkie i muliste jezioro, z którego bierze początek Struga Toruńska. Jezioro posiada dobre warunki do łowienia ryb, można tu złapać duże okazy leszcza czy okonia. Na półwyspie w południowo-zachodniej części Jeziora Wieldządzkiego od strony wysoczyzny, widoczny jest wał poprzeczny o wysokości około 3 m, gdzie odkryto pozostałości wczesnośredniowiej osady.

Jeziora Wieczno

Wąski przesmyk dzieli jezioro na część północną i południową. W południowej części jeziora, położony jest ośrodek wypoczynkowy z plażą i domkami do wynajęcia. Turyści mogą korzystać z wypożyczalni sprzętu wodnego oraz pola namiotowego. Znajdująca się przy zachodnim brzegu jeziora południowego wyspa jest miejscem lęgowym ptaków, głównie kormorana czarnego.

GMINA DĘBOWA ŁAKA

Wieś Dębowa Łąka została założona w czasach krzyżackich około 1300 roku. Była własnością rycerską, a później szlachecką. Na terenie gminy Dębowa Łąka znajdują się cztery parki wiejskie: w Dębowej Łące, Niedźwiedziu, Kurkocinie oraz Feliksowie (trzy pierwsze wpisane do rejestru zabytków). Najlepiej zachowany i najbardziej malowniczy jest park w Dębowej Łące, gdzie znajduje się największy w województwie platan klonolistny o obwodzie 495 cm. W centrum parku stoi piękny, klasycystyczny pałac, zbudowany w połowie XIX w. W Kurkocinie działa prężnie Koło Gospodyń Wiejskich, które w ramach integracji mieszkańców i popularyzacji kuchni regionalnej, organizuje święto ziemniaka i kukurydzy. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemia Wąbrzeska skupia mieszkańców, przedsiębiorców i producentów żywności na rzecz poszukiwania nowych kierunków rozwoju rolnictwa i promowania ekologicznych produktów lokalnych. Na malowniczych pagórkach w Kurkocinie znajduje się także winnica produkująca lokalne wino.

Olbrzymy na służbie

Wchodzący niegdyś w skład majątku drewniany wiatrak w Kurkocinie wyróżnia się – wyjątkowym w tego typu budowlach – pokryciem dachowym z blachy. Chociaż konkuruje w pejzażu z krewniakami z betonu i stali –dzielnie walczy o uwagę. Stary wiatrak widnieje w logo Koła Gospodyń Wiejskich oraz winnicy w Kurkocinie.

Patron winnic

Nieopodal wiatraka w Kurkocinie znajduje się kościół rzymskokatolicki pw. św. Bartłomieja. Święty Bartłomiej (opisywany też jako Natanael) był skromnym i pobożnym synem rybaka i jednym z uczniów Jezusa, najbardziej zasłuchanym w Jego nauki. W Polsce wybudowano ponad 150 kościołów pod wezwaniem świętego Bartłomieja, który jest patronem: introligatorów, tynkarzy, górników, krawców, szewców, garbarzy, rzeźników, piekarzy, pasterzy, rolników oraz właścicieli winnic. W parafii św. Bartłomieja w Kurkocinie obchodzone jest doroczne Święto Plonów, połączone z obrzędami dziękczynnymi za ukończenie żniw i prac polowych.

Kurkocin

Gotycki kościół pw. św. Bartłomieja w Kurkocinie zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku jest niewielką świątynią parafialną. Z początku XVI stulecia pochodzi gotycki krucyfiks oraz rzeźby z Grupy Ukrzyżowania, a także figura Chrystusa Zmartwychwstałego. Ołtarz główny, chrzcielnica i prospekt organowy powstały w stylu barokowym, natomiast ołtarze boczne są zaliczane do dzieł renesansowych. Konfesjonał, ambona i chór muzyczny, a także kilka obrazów i rzeźb pochodzą z XVII wieku. Wokół świątyni znajduje się współczesny cmentarz otoczony ceglanym murkiem.

Pałac w Niedźwiedziu

Późnoklasycystyczny pałac z połowy XIX w. należał do rodziny Kucharskich, a po 1940 roku do Mieczkowskich. Według Heleny Mieczkowskiej, dwór liczył 17 pokoi, kuchnię, spiżarnię, łazienkę, pokoje dla służby, korytarze, piwnice. Same pokoje na piętrze zajmowały 140 m2. Zdecydowana większość z nich przeznaczona była na ekspozycję muzealną. Jan Kucharki oraz Józef i Wacław Mieczkowscy byli miłośnikami archeologii i mecenasami sztuki. Wacław Mieczkowski chętnie podróżował, a celem jego wędrówek po Europie było poszukiwanie na aukcjach dzieł sztuki, które trafiały potem do Niedźwiedzia. Wacław powiększał kolekcję zbiorów rozpoczętą przez swego teścia. Budynek był jednocześnie dworem, domem mieszkalnym jego właścicieli i zarazem w pełni działającym Muzeum Mieczkowskich.

Narodowe pamiątki

Mieczkowski nabywał w antykwariatach Berlina, Wiednia, Drezna czy Paryża nie tylko dzieła sztuki, ale też cenne pamiątki narodowe, w tym: różaniec królowej Jadwigi, prochownicę króla Jana III Sobieskiego. Szczególnym sentymentem Mieczkowski darzył pamiątki po Tadeuszu Kościuszce i księciu Józefie Poniatowskim. Posiadał krzyżyk Tadeusza Kościuszki, serwis porcelanowy z Korca, ofiarowany księciu Józefowi Poniatowskiemu przez wojsko polskie oraz szereg przedmiotów z wizerunkami bohaterów. Wśród zbiorów znalazły się również zegary należące do Napoleona I i Ludwika XVI, dzwonki Piusa IX, relikwiarz z 56 relikwiami świętych, a także łoże, w którym miał spać Napoleon Bonaparte.

Herby Mieczkowskich i Kucharskich

Inicjatorem budowy obecnego dworu był Jan Kucharski, dziedzic Niedźwiedzia. Od 1882 roku obiekt był w rękach Zofii Mieczkowskiej z domu Kucharskiej, herbu Prawdzic i jej męża, Józefa Mieczkowskiego herbu Zagłoba. Na elewacji północnej między oknami na wysokości gzymsów znajdowało się dziesięć łbów niedźwiedzich, nawiązujących do nazwy miejscowości – na obecną chwilę, pozostały tylko dwie niedźwiedzie głowy.

Ostatnia szarża

Podczas festynu historycznego – wąbrzeska grupa motocyklowa wraz z rycerskimi bractwami z Torunia, Radzynia Chełmińskiego i Elbląga – przeniosła na teren posiadłości w Niedźwiedziu pomnik Ostatniej Szarży Husarii Polskiej w 302. rocznicę bitwy pod Kowalewem Pomorskim. 5 października 1716 roku doszło do bitwy między wojskiem polskim a oddziałami saskimi. Po raz ostatni w historii Polski – w bitwie tej –walczyła husaria. Pomnik został przewieziony na wąbrzeską ziemię z Ostrowitego.

Pałac w Dębowej Łące

Powierzchnia zespołu pałacowo-parkowego w Dębowej Łące zajmuje ponad 11 hektarów. W południowej części parku zbudowano późnoklasycystyczny pałac z XIX wieku. Park przypałacowy jest miejscem Mityngów w Biegach Przełajowych Olimpiad Specjalnych, Powiatowych Festynów Ekologicznych. Od 1984 roku w budynku mieszczą się szkoły i internat Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Dębowej Łące.

Ukryty w zieleni

W Dębowej Łące stoją dwa kościoły, parafialny z przełomu XIII i XIV wieku pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła oraz filialny. Historia parafii w Dębowej Łące sięga czasów krzyżackich, a pierwszy kościół we wsi powstał dzięki rycerzom. Przez Dębową Łąkę przelał się potop szwedzki, wieś była palona i niszczona, ale zawsze pozostawała w rękach prywatnych. Kościół Matki Boskiej Bolesnej w Dębowej Łące to świątynia wybudowana w latach 1900–1901 i była własnością ewangelików. Budowla została wzniesiona w stylu neogotyckim z murowanej cegły z emporą i chórem organowym.

Światło z nieba

Migocząca żyrandolowa fontanna światła, przypominająca nieboskłon usiany gwiazdami, rozrzuca lusterka pobłysków na półmrok wnętrza. Wielopoziomowy, świetlisty żyrandol jest uosobieniem hierarchii, wskazówką porządku istniejącego w Niebie. Wnętrze świątyni – jednonawowe z otwartą więźbą dachową – posiada wyposażenie głównie w stylu neogotyckim. Przy ścianie południowej znajduje się empora i chór organowy w oprawie drewnianej i wyposażeniu z końca XIX stulecia.

Śpiew i muzyka

Św. Augustyn już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa wypowiedział celne słowa: „Bis oret qui cantat” – „Podwójnie się modli ten, kto śpiewa”. Śpiew bowiem, raduje człowieka i wyzwala z niego to, co najszlachetniejsze. Śpiewać wspólnie ze zborem lub chórem to znaczy także wsłuchiwać się w drugiego człowieka.

Parafia św. Jakuba

Apostoła

Wielkie Radowiska – najstarsze źródła wymieniające nazwę miejscowości pochodzą z 1340 roku.

Najprawdopodobniej już w tym czasie istniała parafia i kościół, który został przebudowany w XIV i XV w.

W czasie II wojny światowej w obozie w Stutthofie zginął proboszcz parafii – ks. dr Władysław Łęgowski.

W miejscowości znajduje się pałac z około 1875 roku z parkiem oraz zabudowaniami gospodarczymi z końca XIX wieku.

Łobdowo i kościół pw. św. Małgorzaty

Wieś Łobdowo (pierwotnie Lobedau, Lowdaw, Labedow) założona została około 1303–1309 roku przez komtura Chełmna – Günthera von Schwarzburg, a kościół farny wzniesiono pod koniec XIV wieku. Kościół zachował do dziś bryłę oraz układ przestrzenny prawie identyczny, jak w średniowieczu. Najstarszym elementem kościoła jest charakterystyczna wieża, a szczyt wschodni kościoła, jest jednym z najokazalszych pośród wiejskich pejzaży – kościołów farnych.

GMINA KSIĄŻKI

Wiejskie, malownicze pejzaże pól, sady i łąki pełne życia poprzecinane błękitami sześciu jezior, nieskażone środowisko wodne i powietrze wolne od wpływu zanieczyszczeń przemysłowych sprzyjają inwestycjom o charakterze turystycznym i rekreacyjnym. Grunty wysokiej klasy wykorzystywane są rolniczo, osiągając wysokie plony jęczmienia, żyta, owsa, ziemniaków, buraków cukrowych i rzepaku. Interesującym walorem przyrodniczym są także torfowiska, gdzie swe siedliska znajdują chronione płazy i gady. Potorfia stanowią miejsce bytowania, żerowania i rozrodu wielu gatunków zwierząt łownych. Z ptaków gniazdujących tu spotkać można: żurawia, dudka, świerszczaka, derkacza, remiza i świergotka łąkowego. Jedną z atrakcji przyrodniczych gminy jest zabytkowe skupisko 121 drzew igliczni trójcierniowej wzdłuż alei drogi powiatowej w Osieczku. Przy południowo-zachodnim brzegu jeziora Wielkiego na dnie rynny polodowcowej znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko. Wysoczyzna w tym miejscu przewyższa dno rynny o około 10 m.

Energia w Książkach

Rozwój odnawialnych źródeł energii stał się koniecznością. Coraz częściej będziemy inwestować w rozwój dużych elektrowni słonecznych. Okazuje się, że udział fotowoltaiki, spośród wszystkich metod generowania zielonej energii, będzie rosnąć najszybciej, chociaż najwięcej energii wyprodukują elektrownie wiatrowe, w tym najbardziej efektywne – morskie. Panele fotowoltaiczne wytwarzają energię nawet poza godzinami szczytu, pod warunkiem, że świeci słońce. Książki zalicza się do gmin z bardzo dobrym nasłonecznieniem.

Publikacja powstała w serii wydawniczej

na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego

FOTOGRAFIE:

Pachphoto www.pachphoto.pl

TEKST: ArtStudio WYDAWCA: ArtStudio www.klonowski.eu Wszelkie prawa zastrzeżone

ISBN 978-83-958465-6-4