Album - Powiat Mogileński

mogileński

Ziemie, które wchodzą dziś w skład Powiatu Mogileńskiego to dla nas, Polaków, region wyjątkowy. To tu, przed ponad tysiącem lat wyłoniło się państwo pierwszych Piastów. I mimo różnych kolei losu, które przez te dziesięć wieków spotykały naszą Ojczyznę, polskość nigdy tu nie zanikła. Nawet w najczarniejszych latach klęsk i rozbiorów. To dzięki temu, że zamieszkiwali i mieszkają tu do dziś ludzie szczególni – uparci, pracowici, nietracący nadziei nawet w sytuacjach wydawałoby się beznadziejnych, cierpliwie, raz za razem, odbudowujący nasz polski gmach. Tak było już u zarania naszego państwa, gdy po czasach sukcesów Mieszka I i Bolesława Chrobrego, przyszły tragiczne lata rządów Mieszka II. Przyniosły one m.in. powstanie zwolenników starych, pogańskich religii, które zmiotło wątłe jeszcze chrześcijaństwo, czy najazd czeski, po którym, jak pisał Gall Anonim, w spalonej gnieźnieńskiej katedrze legowiska urządziły sobie dzikie zwierzęta. Dzieła odbudowy zdewastowanego państwa podjął się Kazimierz Odnowiciel – to jemu zawdzięczamy (około 1045 roku) ufundowanie mogileńskiego klasztoru benedyktynów. Mnisi z Mogilna na nowo szczepili chrześcijaństwo na Kujawach i Mazowszu. Dziewięć wieków później, w czasach zaborów i bismarckowskiej germanizacji, to właśnie z Mogilna, za sprawą księdza Piotra Wawrzyniaka, przyszło wezwanie do walki. Nie orężnej, więc mniej efektownej, ale za to bardzo skutecznej: ekonomicznej, kulturalnej, religijnej. Za sprawą mogileńskiego proboszcza w całym zaborze pruskim zaczęły powstawać polskie biblioteki i czytelnie, ale także spółki handlowe i przemysłowe oraz banki, które finansowo wspierały polskich chłopów, by nie sprzedawali ziemi Niemcom. Mieszkańcy ziem dzisiejszego Powiatu Mogileńskiego potrafili walczyć także z bronią w ręku – sprawnie, szybko i skutecznie. W Powstaniu Wielkopolskim nie tylko sami wyzwoli Mogilno, ale pomogli zrzucić pruskie okowy mieszkańcom m.in. Inowrocławia i Szubina. Taka to ziemia i tacy ludzie. Warte poznania i szacunku.

Piotr Całbecki

Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego

Menadżer w sutannie

Ks. Piotr Wawrzyniak, dzięki swoim wyjątkowym dokonaniom, do dziś pozostał w pamięci – nie tylko mieszkańców Mogilna.

Powiat mogileński to bogaty turystycznie region – wiele tu atrakcji dla entuzjastów zwiedzania ważnych historycznie punktów na mogileńskiej mapie, jak i poszukiwaczy błogiego relaksu. Można tu znaleźć gwarne letnisko pośród licznych jezior i rzek czy doświadczyć relaksującego wytchnienia w leśnej ciszy Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Tutejszą faunę i florę poznamy bliżej wędrując ścieżkami przyrodniczo-dydaktycznymi NPT i odwiedzając ośrodki edukacji przyrodniczej na obszarze półwyspu Potrzymiech czy w zielonych szkołach Nadleśnictwa Miradz.

W rejonie Mogilna występują dwie struktury geologicze: depresja zwana rowem mogileńskim oraz wyniesienie Wysoczyzny Gnieźnieńskiej – wał wydartowski. Wał jest wzgórzem morenowym, pozostałością zlodowacenia bałtyckiego, a występujące tu pokłady soli są wynikiem procesów ługowania się soli i gipsów w epokach od triasu do kredy. Na terenie powiatu, w gminie Mogilno znajduje się czynna kopalnia soli kamiennej „Mogilno”. Położenie geograficzne było w przeszłości ważnym punktem strategicznym, a także kulturowym regionu, leżącego na pograniczu przenikania się wpływów Wielkopolski, Kujaw i Pałuk. To obszary należące do najstarszego osadnictwa, a pierwsze wzmianki dotyczące Mogilna i Ziemi Mogileńskiej są związane z początkami Państwa Polskiego. Przebiega tędy wiele szlaków historycznych Pojezierza Gnieźnieńskiego, w tym najważniejszy ze szlaków – Piastowski, na którego trasie znajdują się zabytki doskonale zachowanej romańskiej architektury sakralnej wczesnego średniowiecza. Na szlaku Camino Polaco – pielgrzymkowej trasie z Kruszwicy do Mogilna znajdują się: Rotunda św. Prokopa z XII w. oraz kościół klasztorny norberatenek pw. Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny z XII w. w Strzelnie, a w Mogilnie kościół z początku XII w. pw. św. Jakuba. W mieszczącej się obok tej świątyni plebani, mieszkał w ostatnich latach swojego życia ks. prałat Piotr Wawrzyniak (1849–1910), proboszcz parafii farnej, patriota i społecznik, nazywany Niekonorowanym Królem Polski. W Strzelnie urodził się Albert Abraham Michelson – amerykański fizyk pochodzenia polsko-żydowskiego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1907 r. W skład powiatu wchodzą gminy miejsko-wiejskie: Mogilno, Strzelno; gminy wiejskie: Dąbrowa, Jeziora Wielkie oraz miasta: Mogilno i Strzelno. Powiat mogileński został utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Mogilno.

mogileński

Dąbrowa

Jeziora Wielkie

MOGILNO Strzelno

Na półwyspie otoczonym wodami i mokradłami, na niewielkim wzniesieniu opadającym ku brzegom Jeziora Mogileńskiego, od VII wieku rozwijała się osada obronna. Rozwojowi osadnictwa na tych terenach sprzyjało krzyżowanie się dróg handlowych szlaku bursztynowego i prastarych traktów piastowskich.

Wody jeziora Mogileńskiego, otoczone dziewiczą i bujną przyrodą, zapewniały pożywienie mieszkańcom, którzy zajmowali się także połowem ryb czy łowiectwem. Część dawnego grodu zajął klasztor zakonny benedyktyńskich mnichów, których tu sprowadził król Kazimierz Odnowiciel. Ufundowany klasztor posiadł dobra w postaci kilku wsi w Wielkopolsce, na Kujawach oraz w okolicy Płocka. Dochody czerpał także z opłat pobieranych za przejazdy na przeprawach i traktach. Klasztor, będący przede wszystkim ośrodkiem chrystianizacji, niewątpliwie przysłużył się miejscowej ludności. Z zachowanych dokumentów wiemy też, że mogileńscy Benedyktyni zaopatrywali się w ryby u miejscowych rybaków. Osada, która powstała przy klasztorze otrzymała w 1398 r. prawa miejskie (magdeburskie) nadane przez króla Władysława Jagiełłę.

Zgodnie z Regułą

Papież Paweł VI powiedział o benedyktynach, że przyczynili się do chrystianizacji Europy w trojaki sposób: krzyżem, pługiem i piórem. Zajmowali się głównie pracą duszpasterską, ale też wnieśli olbrzymi wkład w rozwój budownictwa sakralnego, ogrodnictwa, zakładali przyklasztorne szkoły i szpitale. Wsławili się między innymi wielką cierpliwością i dokładnością w przepisywaniu i ilustrowaniu ksiąg – stąd wzięło się powiedzenie „benedyktyńska praca”. Benedyktyni dotarli na ziemie polskie w XI w. Pierwsze opactwa powstały w Tyńcu i Mogilnie.

Benedyktynów nazywano – ze względu na kolor ich habitów – mnichami czarnymi.

Otwarty klasztor

Do klasztoru Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów i parafii pw. św. Jana Apostoła wiedzie osiemnastowieczna brama z widoczną datą 1065 roku, upamiętniającą fundację. Po romańskim kościele kamiennym z XI w. pozostała tylko część murów. Mimo przebudowy w okresie późnego gotyku i baroku, zachował pierwotną formę bazyliki romańskiej. Drzwi klasztoru są zawsze otwarte, a przechadzając się cichymi krużgankami można doświadczyć klasztornej kontemplacji w modlitwie i rozmyślaniach. „Nasz klasztor – nasz dom” – tym przesłaniem zaprasza ludzi różnych kultur i wyznań utworzone w klasztorze pierwsze w Polsce Europejskie Centrum Spotkań Młodzieży Wojciech-Adalbert.

Wyjątkowe miejsce

Podczas prac renowacyjnych dokonano wielu archeologicznych odkryć, dzięki którym w klasztorze podziwiać można relikty romańskiej i późniejszej architektury benedyktyńskiej. W skrzydle zachodnim odsłonięto spod warstwy wiekowych tynków mury romańskie, w skrzydle południowym – kamienne piwnice, ukryty, ceglany portal prowadzący z krużganków do kościoła, a w prezbiterium posadzkę i fragmenty wczesnogotyckich polichromii z XIII wieku. Ciekawostką jest odrestaurowany klasztorny system grzewczy typu hypocaustum – to system grawitacyjnego ogrzewania górnych pomieszczeń ciepłym powietrzem, wydobywającym się z pieca poniżej.

Zielona enklawa

Nieodłączną częścią założenia klasztornego był wirydarz –ukryty ogród wewnątrz murów klasztornych. Wysoki mur klasztorny skrywał wewnętrzny ogród, sad lub kwietny park, pośrodku którego znajdowała się zazwyczaj studnia albo fontanna, niekiedy nawet staw rybny. Wirydarze w formie ogródków kwiatowo-ziołowych rozpowszechniły się w XVI wieku.

W czasach mogileńskich benedyktynów, w części południowej zabudowań klasztornych, znajdowało się mieszkanie opata, refektarz i kuchnia, w części wschodniej – pomieszczenia dla służby i dormitorium czyli sypialnie zakonników.

W obecnych skrzydłach klasztornych znajduje się schronisko, oferujące nocleg ze śniadaniem.

Romańskie ślady

Głównym elementem na klasztornym wirydarzu jest sięgająca czasów powstania opactwa, i prawdopodobnie najstarsza w Polsce, romańska studnia kamienna z XI wieku. Zasypana w XV w. i odkryta współcześnie przez archeologów ma 8 metrów głębokości, ale przypuszcza się, że pierwotnie jej głębokość sięgała 14 metrów.

Kościół św. Jana Apostoła

Gwiaździste sklepienia w nawie głównej i prezbiterium, a także bardzo rzadko spotykane sklepienie kryształowe z XIV wieku w nawach bocznych – przyciągają nasze spojrzenia już od samego wejścia do świątyni. Obraz Matki Bożej Śnieżnej z XVII wieku w ołtarzu głównym – zdaje się być skromnym – w otoczeniu bogato złoconych rzeźb biskupów i papieży. Bogactwo form ornamentalnych odnajdziemy także w zdobieniach stalli (ławek) z XVIII w., rokokowej ambonie, a także w zdobieniach chóru muzycznego. XI-wieczne dzieje klasztoru zostały przedstawione w serii malowideł ściennych z 1814 roku, znajdujących się pod chórem.

W polskim języku

Jedno z malowideł naściennych znajdujących się pod chórem (sygnowane przez Jana Okrolniewicza z Gniezna –1814 rok) przedstawia kilka scen rodzajowych z życia fundatora Klasztoru – Bolesława II, zwanego Śmiałym. Miał on odpokutować za grzechy swojego życia – które rzuciły cień na całe jego panowanie –wstąpieniem do klasztoru. Sentencja zamieszczona na malowidle w języku polskim brzmi: Że był Królem powiada i że żył złośliwie, siedem lat pokutował i umarł szczęśliwie.

Kościół dolny

Schodząc niżej po kamiennych stopniach, czujemy przejmujący i wilgotny chłód krypty, wzrok potrzebuje

kilku minut na oswojenie się z ciemnością, symbolicznie przekraczamy własną granicę dobra i zła, światła i ciemności... Koniecznie należy odwiedzić podziemia – to doznania z pogranicza świata i ducha.

W czasie prac wykopaliskowych w latach 1970–1976 odnaleziono tu m.in. kamienną podstawę ołtarza oraz wykonany z cegieł grobowiec jednego z opatów. Zachodnia krypta ze sklepieniem krzyżowym oparta na jednej kolumnie zwanej „opatem”, pochodzi z czasów wznoszenia świątyni i uważana jest za najlepiej zachowane w Polsce (obok wawelskiej krypty św. Leonarda) pomieszczenie podziemne z epoki romańskiej. W środkowej krypcie zorganizowano wystawę odkryć archeologicznych z lat 70. XX w., które przybliżają historię kościoła i klasztoru.

Krypta zachodnia

Ołtarz w krypcie daje świadectwo, że odprawiano tu nabożeństwa przez ponad 800 lat, ponieważ w kamieniu będącym poziomą częścią ołtarza znajduje się wytarte wgłębienie sugerujące długie użytkowanie. Mogileńskie krypty należą do światowych zabytków w klasyfiakcji „0” – to zabytki o najwyższej wartości artystycznej, historycznej i naukowej.

Chorał i mnich

Atrakcją w mogileńskim klasztorze jest stała wystawa historii kościoła i klasztoru pobenedyktyńskiego. Ekspozycja mieści się w zachodniej i środkowej krypcie. Zwiedzanie wystawy muzealnej rozpoczyna się chorałem gregoriańskim, który rozbrzmiewa w XI-wiecznej krypcie, tam też przywita zwiedzających postać mnicha.

Wśród znalezisk wyeksponowanych w gablotach, zobaczymy m.in. unikatowe ceramiczne naczynie liturgiczne do obmywania rąk kapłana podczas sprawowanej liturgii – tzw. akwamanilę, czy kopię XII-wiecznej notacji muzycznej znalezionej w grobie opata.

Opuszczając klasztor

Po przeciwległej stronie jeziora znajduje się mogileński cmentarz, w którego najwyższym punkcie znajdował się niegdyś drewniany kościół św. Klemensa, zniszczony przez hitlerowców w 1945 roku. Dzisiaj w tym miejscu wzniesiono mauzoleum. W centralnej części cmentarza znajduje się zbiorowa mogiła Powstańców Wielkopolskich oraz grób ks. Piotra Wawrzyniaka – wielkiego orędownika polskości, posła na Sejm Pruski w Berlinie (1894–1898), proboszcza mogileńskiej fary.

W Parku Miejskim znajduje się pomnik uświetniający postać księdza.

Gębice

Miejscowość położona jest nad rzeką Kwieciszewką, dziewięć kilometrów od Mogilna. Jest największą wsią w gminie. O miejskiej jej przeszłości świadczy przede wszystkim dobrze utrzymany Rynek i sąsiednie uliczki, przy których znajdują się kamienice z końca XIX i początku XX stulecia. Głównym zabytkiem miasta

jest gotycki kościół św. Mateusza z końca XVI w. Wewnątrz trójnawowej świątyni uwagę przyciągają sklepienia i wystrój. Obok kościoła znajduje plebania z drewnianym gankiem wybudowana w 1847 roku.

Strzelno leży na Szlaku Piastowskim, Szlaku Romańskim oraz europejskim Szlaku św. Jakuba, prowadzącym do Santiago de Compostella. Ze Strzelnem wiąże się legenda o świętym Wojciechu, który miał tędy przejeżdżać podczas swej podróży chrystianizacyjnej w 997 roku. „Strzelno jest warte nawet najdalszej podróży” – tu możemy odbyć historyczną podróż w czasie – doświadczając poznania różnych stylów architektonicznych, od romańskiego poprzez gotyk do baroku. To kilka wieków w jednym miejscu, to tu znajdują się „Romańskie perły Strzelna” w odłegłości zaledwie 300 metrów na wschód od rynku. Kompleks zabytkowych budowli znajduje się na wzgórzu nazwanym imieniem św. Wojciecha, a stojąca przed romańskim zespołem klasztornym Norbertanek z kościołem Świętej Trójcy – figura św. Wojciecha – wita nas zapraszającym gestem błogosławieństwa. Istniejąca tu wcześniej osada – od XII wieku należała do klasztoru Norbertanów w Trzemesznie, którzy około 1170 roku założyli w Strzelnie klasztor żeński Norbertanek. W 1356 roku osada otrzymała prawa miejskie i świetnie się rozwijała, stanowiąc ośrodek dóbr klasztornych.

W drodze na Wzgórze

Rynek 18 – pod tym numerem znajduje się eklektyczna kamienica z końca XIX wieku. W niszy tego budynku, między górnymi oknami widnieje rzeźbiona postać mężczyzny z maczugą, mająca wyobrażać herszta zbójeckiego imieniem Dąbek, którego ścięto na Rynku w Strzelnie. W narożniku rynku oraz ulicy 15 Grudnia znajduje się pamiątkowa tablica poświęcona pamięci Alberta Abrahama Michelsona (1852–1931) wybitnego fizyka amerykańskiego, urodzonego w Strzelnie.

Ośrodek kultury

Do zespołu wzgórza klasztornego ss. Norbertanek w Strzelnie należą kościół pw. św. Prokopa, kościół pw. Świętej Trójcy, klasztor oraz prepozytura klasztorna. Muzeum Romańskiego Ośrodka Kultury Ottona i Bolesława, wchodzący w skład ponorbertańskiego zespołu klasztornego wpisany jest na listę Pomników Historii Polski.

Cenniejsze niż złoto

Muzeum Romańskiego Ośrodka Kultury powstało w 2000 roku, w oryginalnej części dawnych zabudowań klasztoru Norbertanek. Zbiory części romańsko-archeologicznej to ekspozycja cennych zabytków rzeźby romańskiej oraz elementów architektonicznych, w tym bogato rzeźbiony tympanon, płyty nagrobne czy płaskorzeźby. W części liturgicznej muzeum można obejrzeć przepiękne relikwiarze, dokumenty, rzeźby, szaty liturgiczne, a także eksponaty dotyczące bogatej historii zakonu Norbertanek. Ekspozycję romańską i lapidarium zalicza się do największych w Polsce zbiorów rzeźby romańskiej z XII i XIII wieku.

Białe kanoniczki św. Norberta

Pierwszy zakon został założony w 1120 roku przez świętego Norberta von Gennep z Xanten w Niemczech, który był szlachcicem, pokutnikiem, wędrownym kaznodzieją oraz arcybiskupem Magdeburga. Klasztor Norbertanek w Strzelnie funkcjonował nieprzerwanie od XII do XIX w., był klasztorem zakonnym, w którym obowiązywała klauzura i zakaz wychodzenia poza jego teren. Motto „Jedno serce i jedna dusza w Bogu” –przyświecało realizacji świadomego wyboru życia we wspólnocie zakonnej. Habit Norbertanek, jak i szkaplerz jest koloru białego, welon zaś czarny.

Kościół klasztorny

Kościół Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny w Strzelnie należał do opactwa Norbertanek. Budowę kościoła z granitu rozpoczęto w XII wieku i ukończono dopiero w połowie XIII. Kościół był wielokrotnie przebudowywany, pokryty późniejszą, nowożytną fasadą wygląda na barokowy, lecz zachował bryłę i zasadniczy plan budowli romańskiej. Jest jednym z cenniejszych, średniowiecznych obiektów architektonicznych w Polsce.

Sztuki dawne

Na uwagę zasługują: zespół pięciu drewnianych, kolorowych konfesjonałów wykonanych w 1741 roku, ozdobionych barokowymi malowidłami opatrzonymi inskrypcjami w XVIII-wiecznym języku polskim, empora muzyczna z końca XVIII w. z balustradą płytową, zdobioną scenami z życia Norbertanek. Na emporze znajdują się 19-głosowe organy z końca XIX wieku. Jednak do najcenniejszych i unikatowych zabytków znajdujących się w bazylice należą romańskie kolumny.

Zdobiące je rzeźby, przez setki lat pozostawały w ukryciu, zamurowane w kształt prostokątnych filarów.

Złość szarpiąca włosy

Sztuka romańska zawiera w sobie bogactwo symboliki, ponieważ odbiorcami byli prości, niewykształceni i nieumiejący czytać ludzie, a najprostszym przekazem wizualnym wiary była tak zwana „Biblia dla ubogich”. Poprzez ikonograficzne personifikacje – przypisywanie przedmiotom, zjawiskom, pojęciom abstrakcyjnym cech ludzkich – nauczano prawd wiary i ukazywano następstwa ich nieprzestrzegania. Tematyka związana była z Pismem Świętym, głównie Starym Testamentem, a także Żywotami Świętych. Najcenniejszym zabytkiem poklasztornego kościoła św. Trójcy w Strzelnie są kolumny, dekorowane wizerunkami Cnót i Przywar.

To najbardziej oryginalny zespół rzeźby romańskiej w historii sztuki polskiego średniowiecza.

Biblia w kamieniu...

Na każdej kolumnie znajduje się 18 postaci. Zgodnie z symboliką wnętrza kościelnego, lewa strona –północna – jest stroną ciemności, grzechu, diabła i personifikuje Przywary: Gniew, Morderstwo, Pychę, Krzywoprzysięstwo, Obżarstwo, Rozpustę, Swawolę, Bluźnierstwo i Zawiść. Strona prawa – południowa –jest stroną jasności i życia w cnocie. Stąd postacie na kolumnie południowej to personifikacje Cnót: Wiary, Mądrości, Cierpliwości, Pokory, Posłuszeństwa, Wstrzemięźliwości, Czystości i Pokoju Chrystusowego. Nie wszystkie postaci udało się zidentyfikować, można więc samemu, w skupieniu i ciszy, kontemplować kamienną zagadkę.

Cenne relikwiarze

Celem pielgrzymek wiernych jest znajdujący się w nawie bocznej relikwiarzowy ołtarz Krzyża Świętego. Umieszczono w nim relikwie Krzyża Świętego, a także 658 relikwii świętych i męczenników, jak: doczesne szczątki, szaty czy inne przedmioty należące nie tylko do polskich świętych, m.in. Wojciecha czy Stanisława, ale także św. Marii Magdaleny, św. Benedykta z Nursji czy św. Ignacego Loyoli. W ołtarzu znajduje się słynący łaskami krucyfiks z 1361 roku – unikatowa rzeźba gotycka z naturalistycznym wizerunkiem Chrystusa umierającego na krzyżu.

W obronie wiary

Obiektem kultu jest także rokokowy relikwiarz św. Restytuta – tu w formie trumny, z figurą leżącego Rzymianina trzymającego w dłoni krzyż. Świętemu została poświęcona osobna kaplica, obecnie barokowa z zewnątrz przykryta miedzianym dachem kopułowym.

Restytut był biskupem Kartaginy, o jego męczeńskiej śmierci w obronie chrześcijańskiej wiary pisał św. Augustyn. Relikwie św. Restytuta trafiły z Rzymu do bazyliki w Strzelnie dzięki papieżowi Benedyktowi XIV w 1755 roku.

Chleb św. Antoniego

Święty Antoni, najłagodniejszy ze wszystkich świętych, czyniący cuda za życia jak i po śmierci. Pięćdziesiąt trzy cuda – uzdrowienia kalek, chorych i sparaliżowanych, a nawet dwa wskrzeszenia zmarłych –zostały potwierdzone przez Stolicę Apostolską. Dziś w niemal wszystkich kościołach katolickich można spotkać skarbonki z napisem: „Chleb świętego Antoniego”. Wierni wrzucają do nich datki wraz z karteczkami zawierającymi prośby o wstawiennictwo i podziękowania za łaski.

Rotunda św. Prokopa

To największa w Polsce i jedyna w Europie romańska świątynia na planie koła, ale z prezbiterium w kształcie prostokąta, zwieńczona sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Jej romański układ przestrzenny oraz surowe, nieotynkowane wnętrze, już z momentem przekroczenia progu i grubych na ponad 100 centymetrów kamiennych murów – daje wrażenie podróży w czasie. Z trudem wpadające przez małe okna promienienie światła, wyłaniają z półmroku masywny i prosty ołtarz, elementy architektoniczne z piaskowca oraz emporę na piętrze z wewnętrznym arkadowym oknem przedzielonym kolumną. Na emporę (biforium) –prowadzą nas strome, drewniane schodki i niczym dawny pielgrzym, możemy z wysoka objąć wzrokiem harmonijną prostotę przestrzeni i chłonąć duchową atmosferę sprzed dziewięciu wieków...

Tympanon fudacyjny

W świątyni znajdują się: kropielnica z XII wieku wykonana z jednej bryły kamienia, romański grobowiec, rzeźbione w drewnie lipowym pięć stacji drogi krzyżowej, a także odlew rekonstrukcyjny tympanonu fundacyjnego z XII wieku, którego oryginał uległ zniszczeniu w 1945 roku. W centralnej części tympanonu znajduje się Chrystus na tronie, trzymający w lewej ręce otwartą księgę. Po jego lewej stronie –postać fundatora z modelem świątyni, a po prawej – kobieta z otwartą księgą.

We wspólnocie

W Niedzielę Palmową wierni święcą palmy, które w tradycji chrześcijańskiej symbolizują odradzające się życie. W zależności od regionu, palmy różnią się wyglądem i techniką wykonania.

Z palmami wielkanocnymi wiąże się wiele ludowych zwyczajów i wierzeń –poświęcona chroni ludzi, domy oraz zwierzęta.

Tradycje wielkanocne...

Jedną z nich jest święcenie różnorodnych pokarmów, umieszczonych w koszyczkach. Poświęcenie pokarmów ma zapewnić obfitość pożywienia, zdrowie oraz dostatek, a każdy element święconk ma swoją określoną symbolikę. Baranek wielkanocny jest symbolem Jezusa Chrystusa, jego męki, śmierci i zmartwychwstania. Jajko to symbol tryumfu życia nad śmiercią. Kolorowych pisanek, czy ugotowanych na twardo jaj nie może zabraknąć, ani w koszyczku, ani na świątecznym stole. Właśnie od dzielenia się jajkiem i składania bliskim życzeń – zaczyna się świąteczne śniadanie.

Wiatrak w Ostrowie –

drewniany, na rzucie prostokąta, ustawiony na tzw. koźle, wsparty na fundamencie z kamieni polnych. Zachowało się jego pierwotne wyposażenie –mechanizm napędowy z założeniem kamieni młyńskich i urządzeniami drewnianymi. Na belce stropu pierwszej kondygnacji znajduje się inskrypcja w języku niemieckim z datą budowy z 1803 roku i nazwiskiem budowniczego – Gottlieba Giendera, cieśli ze Strzelna. Przed II wojną światową wiatrak miał trzech właścicieli. Po 1948 r. władze odebrały wiatrakowi prawo do przemiału zboża. Zdemontowano wówczas większość urządzeń i od tego czasu we młynie śrutowano tylko zboże na potrzeby okolicznych rolników.

Młyn czasu...

Młyn, a zwłaszcza wiatrak, od dawna stanowi przedmiot wielu wierzeń i tradycji. Moc wprawiania młyna w ruch i jego możliwość przekształcania ziaren w drobny pył –nabiera głębokiej symboliki. Mistyczne znaczenie „młyn czasu” to moc pochłaniania przeszłości i teraźniejszości, wskazuje na cykliczność ludzkiego życia, przemijanie, nieistotność namiętności i pragnień. W chrześcijaństwie młyn jest symbolem pokory.

Aurora borealis –

uważano, że zwiastuje ona coś złego. W średniowieczu miała oznaczać nadchodzącą wojnę lub głód. Efekty świetlne na niebie porównywano do palącej się pochodni lub ogniska. Gdy wyrzucone przez Słońce, cząstki gazu z dużą prędkością uderzają w górną warstwę atmosfery Ziemii, istnieje możliwość na obserwację zorzy polarnej.

GMINA DĄBROWA

Warto zajrzeć do gminy Dąbrowa, gdzie z dala od zgiełku cywilizacji odnajdziemy ciszę i spokój pośród wyjątkowo licznych, żywych pomników przyrody. W parku wiejskim w Dąbrowie znajduje się klon „Jawor” o obwodzie pnia 380 cm, a nieopodal Szczepankowa, w leśnictwie Niedźwiedzi Kierz – zabytkowa i prawem chroniona aleja modrzewiowa. Na terenie gminy znajduje się także źródełko „Świętego Huberta”, głaz narzutowy „Kamienny Dom” o obwodzie 14 m oraz tajemniczy kamień w Mierucinie, na którym wyryty jest krzyż maltański i rok 1741. Szczególną wartość przyrodniczą ma posadzony pod koniec XIX wieku las bukowo-dębowy, chroniony jako rezerwat przyrody Mierucinek. Lasy są także miejscem, pozwalającym niwelować negatywne wpływy przemysłowego środowiska. Warto zatem, podczas spaceru zanurzyć się w leśnej atmosferze, używając przy tym wszystkich zmysłów – wzorem japońskiej praktyki „kąpieli leśnej”. Istotą jest zmysłowe poznawanie lasu – dotknięcie mchu czy kory, poczucie ich faktury, wdychanie zapachu leśnego poszycia, bądź wsłuchiwanie się w szum drzew i śpiew ptaków.

Rezerwat Mierucinek

Obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym: ekosystemy, ostoje, siedliska roślin, zwierząt i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi lub walorami krajobrazowymi – to obszary ustanowione prawnie jako rezerwaty przyrody. Rezerwat przyrody Mierucinek jest rezerwatem leśnym powstałym w 1995 roku i zajmuje powierzchnię 30 hektarów w kompleksie mierucińskiego lasu. Rezerwat ten ustanowiono dla ochrony lasu dębowego.

Aleja Modrzewiowa w Szczepankowie

Modrzew symbolizuje związek między niebem a ziemią, młodość, urodę i odnowę życia. Modrzew wzmacnia siły witalne, poprawia humor, przywraca wiarę i umacnia cierpliwość...

Kamienny Dom czarownika

W lesie, w odległości 1,5 km na zachód od Szczepankowa znajduje się Kamienny Dom (Olbrzym) – głaz narzutowy, uznany w 1955 roku za pomnik przyrody. Jest największym głazem narzutowym Pałuk. Przypuszcza się, że w przeszłości był większy, gdyż nosi liczne ślady łupania. Ten osobliwy głaz posiada swoją opowieść –ta wiąże się z miejscową legendą o złym czarowniku, który na wieki został uwięziony w jego wnętrzu.

Źródełko św. Huberta

Około 40 metrów od wschodniego brzegu Jeziora Ostrowieckiego, w gminie Dąbrowa, pośród lasu mieszanego bije niezamarzające źródełko św. Huberta. Wypływająca z niego woda w tempie około 8 litrów na minutę, zawiera dużo żelaza, o czym świadczą zabarwione na rdzawy kolor kamienie. To idealne miejsce dla szukających wytchnienia wędrowców. Murowana studnia posiada zamontowaną metalową tulejkę, umożliwiającą napełnianie. Warto zatem zabrać ze sobą naczynie i cieszyć się walorami smakowymi tej wody. Wsłuchując się w szmer źródełka, można czasem usłyszeć legendę tego niezwykłego miejsca... z Lucyferem w tle.

Dąbrowa

Neobarokowy kościół w Dąbrowie pod wezwaniem NMP Królowej Polski wybudowany został przez niemieckich protestantów i oddany do użytku jako zbór protestancki w 1912 roku. Jest to jeden z czterech – Wszedzień, Kołodziejewo, Janikowo –zachowanych kościołów poluterańskich w okolicy.

Utrzymany w stylu neobarokowym, jednonawowy, z drewnianymi stropami i galerią balkonów wzdłuż nawy na piętrze. Świątynia może pomieścić około 1000 wiernych zgromadzonych na parterze i na piętrze. Kwadratowa wieża zegarowa wcina się w bryłę kościoła od strony zachodniej.

Miejsce modlitwy

Wnętrza kościołów protestanckich są zazwyczaj bardzo skromne i odpowiadają wymaganemu przez religię ewangelicką zachowaniu prostoty i umiaru zdobniczego. Pierwotnie cały kościół zdobiły polichromie ścienne, dziś na uwagę zasługują głównie witraże w prostych, skromnych oknach.

Malowane światłem...

zachowane witraże ukazują przymioty oraz atrybuty wiary luterańskiej (m.in. róża Lutra) są kopiami grafik Albrechta Dürera. Sceny z Biblii przedstawiane w witrażach służyły nie tylko dekoracji okien, były też sposobem przekazywania wiedzy na temat wiary wszystkim zgromadzonym na modlitwie.

Gminny Ośrodek Kultury i Rekreacji w Jeziorach Wielkich organizuje corocznie Wielki Festyn Pomidorowy, podczas którego miejscowe Koła Gospodyń Wiejskich serwują potrawy, których głównym składnikiem są pomidory. Uprawa pomidorów w tym regionie cieszy się zainteresowaniem licznych plantatorów, stąd gminę uznaje się od lat za kujawskie zagłębie pomidorowe. Sporą powierzchnię gminy zajmują lasy wraz z wydzielonym kompleksem Obszaru Krajobrazu Chronionego Lasów Miradzkich. Bogactwo flory i fauny, liczne torfowiska oraz tereny wodno-leśne, przyciągają nie tylko przyrodników czy ornitologów, ale także liczne rzesze turystów. Dominuje tu sosna pospolita, porastająca suche i piaszczyste gleby. Gatunki liściaste z przewagą dębu szypółkowego, buka zwyczajnego, klonu, brzozy występują tu dość licznie. Część obszaru leśnego gminy stanową lasy łęgowe i wierzbowo-topolowe występujące w dolinie Gopła, a także łęgi jesionowo-olchowe i roślinność łąkowa, porastającą łąki bagienne. Obszary leśne zamieszkiwane są przez liczne gatunki zwierząt. Można tu spotakć jelenia, sarnę, dzika i zająca.

GMINA

JEZIORA WIELKIE

Lasy Miradzkie

leżą na granicy Kujaw i Wielkopolski, to pozostałości po pradawnej puszczy nadnoteckiej. W 1991 roku na tym terytorium utworzono Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Miradzkich o powierzchni 5684 ha. Na podmokłych łąkach śródleśnych rezerwatu przyrody „Ostrowo” można spotkać żurawia oraz kolonie czapli siwej gnieżdżącej się w rezerwacie „Czapliniec”. Do ważniejszych gatunków roślinnych występujących na terenie lasów zaliczyć należy roślinność łąkową, m.in.: kosaćce syberyjskie i pierwiosnek lekarski, lilie złotogłów, naparstnice zwyczajne, kruszczyka szerokolistnego oraz roślinność porastającą łąki bagienne i torfowiska. Z grubej zwierzyny obok dzików, saren i jeleni można wypatrzeć migrujące łosie.

Grobowce w Miradzkim lesie

Za pomocą skaningu laserowego terenu, odkryto tu skupiska grobowców neolitycznych, sięgających swą historią ponad pięć tysięcy lat i czekające jeszcze na dokładniejsze badania i analizy. Stowarzyszenie Stodoły i Nadleśnictwo Miradz w celu spopularyzowania tego miejsca realizuje działania „Kamienne Miasto” –to projekt którego celem jest propagowanie wiedzy o istniejących tu dawnych osadach.

Nadgoplański Park Tysiąclecia

prowadzi działalność edukacyjną, mającą na celu kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci, młodzieży, a także dorosłych. Ośrodek organizuje spotkania tematyczne, konkursy plastyczne, wędkarskie oraz takie przedsięwzięcia, jak: sprzątanie świata czy akcja dokarmiania zwierząt zimą. W okresie letnim poza studenckimi obozami naukowymi, odbywają się tu obozy harcerskie, półkolonie oraz liczne rajdy rowerowe.

„Rysiówka”

Zajęcia edukacyjne odbywają się na półwyspie Potrzymiech, gdzie mieści się Ośrodek edukacji ekologicznej „Rysiówka”. W ramach zajęć odbywają się wędrówki ścieżkami edukacyjnymi. Należą do nich – oprócz najczęściej wykorzystywanej ścieżki „Potrzymiech” – ścieżka przyrodniczo-historyczna „Gopło Mare Polonorum” i ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza „Jezioro Gopło-Mietlica-Przewóz”. Ośrodek Edukacji Ekologicznej Rysiówka – to również miejsce odpoczynku i relaksu, z którego można podziwiać panoramę północnej części półwyspu.

Chronione lęgowiska

Półwysep Potrzymiech stanowi najcenniejszy obszar na terenie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia.

W przeszłości teren półwyspu stanowił grupę oddzielnych wysepek. Ekstensywna gospodarka człowieka – odwadnianie terenów podmokłych, czy wylesianie terenów pod uprawę – przyczyniła się do zmiany krajobrazu i warunków geologicznych. Pośród bagien i trzcinowisk na niedostępnych wysepkach – swoje miejsca lęgowe i żerowiska znalazły liczne kolonie ptactwa błotnego i wodnego.

Spichlerz w Rzeszynku

jest przykładem drewnianej zabudowy folwarcznej i jednym z ostatnich obiektów osiemnastowiecznej zabudowy gospodarskiej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Spichlerz został wzniesiony w 1709 roku. Posadowiony na kamiennej i ceglanej podmurówce, w konstrukcji zrębowej z bali wiązanych, na tzw. jaskółczy ogon – popularne w tradycyjnym budownictwie drewnianym mocowanie belek na narożach. Dawniej budynek służył mieszkańcom jako świetlica wiejska, obecnie stanowi zabytkową atrakcję. Być może powstanie tutaj centrum edukacji ekologicznej i historycznej Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia.

Kościeszki

Niewiele drewnianych świątyń ocalało na Kujawach, jak ten barokowy kościół św. Anny z XVIII wieku w Kościeszkach. Na uwagę zasługują: drewniany ołtarz główny z roku 1770 oraz czternastowieczna figurka św. Anny z Dzieciątkiem, liczne gotyckie i barokowe rzeźby, a także zachowane w tonacji bieli ze złotem detale polichromii na płaskim stropie i drewnianych ścianach. W pobliżu kościoła, nieopodal plebanii znajduje się tajemniczy kamień z romańskim z rytem przypominającym krzyż.

Tajemnica w kamieniu...

Przeznaczenie kamienia jest zagadką czekającą na wyjaśnienie. Według różnych wierzeń, w wielkich i osobliwych kamieniach drzemie nagromadzona moc i energia, a każdy kamień posiada duszę. Dlatego nie bez przyczyny kamienie stawały się symbolami mocy. Jeżeli przypominały ludzkie kształty, często nadawano im imiona i przypisywano własności uzdrawiające. Kamienne kręgi mocy sięgały dawnych tradycji, a miejsca kultu Słowian były tak różne, jak ich potrzeby religijne. Miejscem kultu stawały się osobliwe miejsca w najbliższej przestrzeni –w gęstym lesie, na rozstajach dróg, u źródeł, nad rzekami, jeziorami, pod koronami wielkich drzew, a także u stóp kamieni...

Jezioro Ostrowskie –

to jezioro polodowcowe o typie rynnowym, niegdyś stanowiło fragment drogi wodnej, mającej połączenie z Gopłem i Wisłą. Położone w Obszarze Chronionego Krajobrazu Lasów Miradzkich o powierzchni 349 ha i maksymalnej głębokości 32,6 m. Jezioro można podzielić na część wschodnią i tę zachodnią – nad którą położona jest wypoczynkowa miejscowość Przyjezierze – atrakcyjna dla turystów, jak również miłośników wędkarstwa. Łagodne zimy połączone z brakiem opadów, przyczyniają się do stopniowego obniżania lustra wody.

Publikacja powstała w serii wydawniczej

na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego

FOTOGRAFIE:

Pachphoto www.pachphoto.pl TEKST: ArtStudio WYDAWCA: ArtStudio www.klonowski.eu

Wszelkie prawa zastrzeżone ISBN 978-83-958465-5-7