Album - powiat radziejowski

radziejowski

Wojny i najeźdźcy, przez wieki, nie omijali tych ziem. Krzyżacy, Szwedzi, Rosjanie, Niemcy – wielokrotnie niszczyli i palili: zamki, dwory, pałace i kościoły. Dlatego tak niewiele zachowało się pamiątek przeszłości. Choć to stąd, z Kujaw, znad Gopła, wiedli swój ród Piastowie.

Stolicę powiatu radziejowskiego założył w 1252 roku, Kazimierz I, syn nieszczęsnego Konrada Mazowieckiego, który sprowadził do Polski Krzyżaków. Prawa miejskie Radziejów otrzymał 46 lat później. Paradoksalnie od wnuka Konrada – Władysława Łokietka.

Pierwszego polskiego władcy, który pokonał Krzyżaków. A stało się to w 1331 roku pod Płowcami, kilka kilometrów od Radziejowa. Co roku, dla upamiętnienia zmagań sprzed siedmiu wieków, pod Płowce zjeżdżają turyści z całej Polski by obejrzeć zmagania grup rekonstrukcyjnych. Łokietek był przedostatnim polskim monarchą z dynastii Piastów. Rodu, któremu według legendy, dał początek skromny nadgoplański rolnik. Minęło ponad tysiąc lat, a mieszkańcy powiatu radziejowskiego nadal trudnią się przede wszystkim rolnictwem i przerobem jej płodów.

To spokojni, pracowici, ceniący tradycję ludzie, którzy jednak, gdy było trzeba potrafili w czasie Powstania Styczniowego, przekuć kosy na sztorc w obronie wiary i języka ojców.

Ruszajmy zatem razem by poznać piękno kujawskiej ziemi, która rodzi niezłomnych ludzi.

Powiat radziejowski to miejsce tętniące życiem, gdzie współczesność przeplata się z historią. Zabytki oraz miejsca słynnych bitew zapraszają do odbycia wędrówki w przeszłość. W pamięci mieszkańców cały czas pozostają dzieje ich przodków, które napawają dumą, ponieważ byli to ludzie odważni, skłonni do poświęceń w imię wyższego dobra a także pracowici. To właśnie dla uczczenia ich pamięci odbywa się wiele uroczystości i imprez plenerowych. Jedną z nich jest rekonstrukcja bitwy pod Płowcami odbywająca się co roku w sierpniu na płowieckich polach, które są symbolem pierwszego zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami.

Piotr Całbecki

Jarosław Kołtuniak

Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego

Starosta Radziejowski

Współcześnie powiat zachęca do odwiedzin wspaniałymi terenami rekreacji. Jeziora i lasy są doskonałym miejscem do odpoczynku i wytchnienia po pracy. Rozwijająca się baza turystyczna oraz powiększająca się z roku na rok sieć ścieżek rowerowych, przyciągają amatorów wypoczynku. Atutem powiatu jest również czyste powietrze nie zatruwane przez przemysł i duży ruch komunikacyjny oraz słynna gościnność Kujawiaków witających gości z otwartymi ramionami i sercami, przy suto zastawionym stole.

Zapraszam serdecznie do odwiedzenia powiatu radziejowskiego, poznania jego przeszłości i teraźniejszości.

Położony w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego powiat radziejowski obejmuje 7 jednostek administracyjnych: miasto Radziejów, miasto i gminę Piotrków Kujawski, a także 5 gmin wiejskich: Bytoń, Dobre, Osięciny, Radziejów, Topólka. W takim kształcie powiat funkcjonuje od 1999 r. Populacja gmin składających się na powiat radziejowski liczy 41 tys. Na uwagę zasługuje stosunkowo niewielka gęstość zaludnienia – zaledwie 68 osób na km kw. Charakterystyczną cechą powiatu radziejowskiego jest jego rolniczy charakter. Użytki rolne zajmują 88 proc. powierzchni, na której działa prawie 3500 gospodarstw rolnych, specjalizujących się nie tylko w uprawie, ale i w hodowli bydła oraz trzody chlewnej. Położone na północy obszary równinne (gminy Dobre, Osięciny i Radziejów) znane są z urodzajnych gleb – czarnoziemu kujawskiego. Stąd tradycyjna nazwa „Czarne Kujawy”. Południowa część powiatu (gmina Piotrków Kujawski, Bytoń, Topólka) obfituje w ciekawe geologicznie zagłębienia i rynny polodowcowe. Niektóre z nich utworzyły jeziora (Głuszyńskie, Gopło, Czarny Bród, Chalno, Kamieniec) oraz mniejsze akweny. Obszary te, obfitujące również w lasy (głównie na terenie gmin Radziejów i Topólka) stanowią dziś zaplecze rekreacyjne powiatu.

Powiat radziejowski położony jest w bliskiej odległości od najważniejszych polskich autostrad (A1 i A2), a przez jego obszar przechodzi droga krajowa z Poznania do Warszawy oraz drogi wojewódzkie, umożliwiające dojazd w kierunku północnym (Toruń, Bydgoszcz, Gdańsk) oraz południowym (Konin, Kalisz). Jeśli dodać do tego magistralę kolejową biegnącą ze Śląska do Gdyni, powiat radziejowski jawi się jako ważny węzeł komunikacyjny.

Najważniejszym przedsiębiorstwem jest Proszkownia Mleka w Piotrkowie Kujawskim. Istotnym punktem na mapie powiatu jest Ośrodek Hodowli Zarodowej w Osięcinach. Pozostałe firmy działają głównie w sektorze rolno-spożywczym i budowlanym. Istotną cechą powiatu jest wyjątkowo niewielka liczba zakładów uciążliwych dla środowiska.

radziejowski Dobre

Osięciny

RADZIEJÓW

Bytoń Piotrków Kujawski

Topólka

Radziejów uhonorował króla Władysława Łokietka, który poprowadził polskie wojska do bitwy pod Płowcami.

radziejowski POWIAT WYROSŁY Z ZIEMI Podróż, do której zapraszamy będzie przesycona zapachami ziemi. Bo nie ma w województwie kujawsko-pomorskim drugiego powiatu, tak silnie związanego z ziemią i jej darami.

Ta wdzięczna, żyzna ziemia doczekała się dziś nie tylko godnego siebie nowoczesnego rolnictwa, ale i rozważnych ludzi, którym bliska jest tradycja i świadomość historyczna. A historia to nietuzinkowa, bo kasztelania radziejowska widniała na mapie już w XIII wieku. Wśród tutejszych starostów znajdujemy samego Stefana Czarnieckiego. Dopiero carskie represje po Powstaniu Styczniowym wymazały z mapy powiat, który odrodził się w kolejnym stuleciu.

Znakiem rozpoznawczym powiatu radziejowskiego, jest nieczęste dziś, harmonijne współistnienie ludzi z przyrodą w czystym środowisku naturalnym. Rozsądne połączenie otwarcia na nowoczesność z dbałością o krajobraz i walory turystyczne sprawia, że warto wybrać się w tę podróż pośród malowniczych miejsc i gościnnych ludzi.

radziejowski

ZIMA czyli podróże z kozą Czy to dobrze, czy źle: tak usypiać we mgle?

Szeptać wieści pośnieżne, podzwonne, spóźnione?

Czy to dobrze, czy źle: snuć się cieniem na tle Kołującej śnieżycy i epoki przyćmionej?

Julian Tuwim, „Zadymka”

10

11

W zimowej szacie Dziwny to widok… Otoczony śniegiem kościół, który równie dobrze mógłby stać w środku włoskiego miasteczka. To Broniewo, którego dumą jest późnoklasycystyczna świątynia pod wezwaniem św. Wojciecha Biskupa i Męczennika. Kościół pochodzi z 1860 roku i jest czwartą z kolei wybudowaną w tym miejscu. W burzliwe dzieje tej niewielkiej wsi, będącej na przestrzeni wieków własnością wielu rodzin, wpisało się założenie pierwszego na Kujawach zboru kalwińskiego. Założył go w 1560 roku Wojciech Zakrzewski herbu Ogończyk. W dzisiejszej świątyni na uwagę zasługuje m.in. XVII-wieczny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem.

12

13

14

15

Historia majątku w Jarantowicach rozpoczyna się w drugiej połowie XIII wieku, obecny kształt dworu jest pamiątką po warszawskim przemysłowcu Janie Glazerze. Pozostałością po właścicielach jest również dobrze zachowany park, którego nie zmogły wichry historii.

16

17

Zabytki romańskie są rzadkością w Polsce. Kościół św. Wawrzyńca z XII-wieczną kamienną nawą jest więc oczkiem w głowie mieszkańców gminy Osięciny. We wnętrzu pozostały jeszcze fragmenty XV-wiecznych polichromii. Niepokoje religijne często były udziałem tego miejsca. Średniowieczni kronikarze odnotowali, że w XV wieku wieś sympatyzowała z husytami, a w kolejnym stuleciu, na pół wieku kościół przejęli kalwini. Warto dotknąć murów świątyni pielęgnowanych z troską przez dziesiątki pokoleń.

18

19

20

21

Styczniowy korowód przyciąga do Radziejowa tłumy. Dzieci i dorośli dzielą tego dnia między siebie role. Rolą jednych jest odnaleźć i przywitać Zbawiciela, drugich – jako siły piekielne – robić wszystko, aby im w tym przeszkodzić.

Jest dwór Heroda, są trzej królowie, anioły, pastuszkowie i oczywiście Święta Rodzina. Tego dnia karty Ewangelii ożywają na ulicach miasta. Centralnym punktem jest tego dnia betlejemska szopka. Dzień Objawienia Pańskiego jest wspólnym, radosnym świętem, które jednoczy miasto i wieńczy najpiękniejsze polskie święta.

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

Przemystka – koza na ulicach Sypcie pączki, sypcie chrusty – jak zapusty, to zapusty Rzuć gosposiu do czapeczki chociaż ze dwie złotóweczki Bo jak będziesz chować kiesę, to cię na widłach do piekła poniosę!

– wykrzykują chłopcy i dziewczęta z Przemystki.

Zwyczaj chodzenia z kozą pomiędzy tłustym czwartkiem a środą popielcową wskrzesili uczniowie miejscowego Technikum Rolnicznego.

40

41

42

43

44

45

46

47

Zapustowi przebierańcy z Osięcin znani są z ostrego dowcipu i nie przepuszczą przytyków nikomu. O tej porze roku władzę we wsi przejmują humor i wyobraźnia. Pradawny zwyczaj chodzenia z kozą ocalał już tylko na Kujawach.

48

49

Można tu spotkać całą galerię postaci z ludowych opowiastek. Jest koza, koń, dziad, baba, diabeł, kominiarz, strażak.

Do korowodu dołączają nawet postaci tak odległe, jak lajkonik i milicjant.

50

51

52

53

radziejowski

WIOSNA czyli z głową w gwiazdach Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju!

O wiosno! kto cię widział, jak byłaś kwitnąca Zbożami i trawami, a ludźmi błyszcząca, Obfita we zdarzenia, nadzieją brzemienna!

Ja ciebie dotąd widzę, piękna maro senna!

Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz” księga IX

54

55

56

57

Pola i wilgotne łąki� to charakterystyczny krajobraz dla powiatu radziejowskiego.

Nic dziwnego, że tutejsze tereny są królestwem ptaków.

Trudno o lepsze warunki do obserwacji żurawi i wielu gatunków drapieżnych.

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

Radziejów spogląda w kosmos… za sprawą znakomitych teleskopów, w jakie wyposażona jest miejscowa astrobaza.

Połączony z piknikiem Astrofestiwal jest dla jednych unikalną możliwością zetknięcia się z prawdziwą nauką, a dla innych – szansą na zaprezentowanie swoich osiągnięć. Młodzi adepci astronomii z Radziejowa mają ich już sporo.

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

Najstarsze ślady osadnictwa w Byczynie sięgają czasów kultury ceramiki wstęgowej i kultury pucharów lejkowatych.

Wieś wielokrotnie zapisała się w historii, w tym podczas Powstania Styczniowego.

Bolesną kartą był tu czas II wojny światowej.

Symbolem wojennego dramatu było spalenie przez okupantów liczącej kilka tysięcy tomów biblioteki (w tym wielu starodruków), należącej do miejscowego właściciela ziemskiego.

90

91

Niczym symbol ludzkiej marności spoziera na okolicę ostatni z byczyńskich wiatraków. Zabytkowa budowla przed laty przegrała walkę z wiatrem.

Dawne dzieło wprawnych, ludzkich rąk jest już tylko pamiątką odległej przeszłości. Dziś miejsca po dawnych wiatrakach w powiecie radziejowskim coraz częściej zajmują nowoczesne turbiny wiatrowe.

92

93

94

95

Noc Świętojańska Czas codzienny i świąteczny to dwoistość znana każdej społeczności. Noc świętojańska – lub noc Kupały, bóstwa płodności – jest świętem wyjątkowym, bo sięgającym czasów zamierzchłych.

Przedchrześcijańskie zwyczaje ocalały jedynie w języku, obyczaju i znaleziskach archeologicznych. Połączona z zabawą inscenizacja ściąga nad piękny staw w Czołowie nie tylko artystów, ale i tłumy mieszkańców.

Koncerty, zawody sportowe, występy dzieci, a wszystko w atmosferze tej jedynej czarodziejskiej nocy…

W tym dniu wszystko może się zdarzyć. Wiosna odchodzi z przytupem.

96

97

98

99

Noc Kupały� to święto ognia i wody, urodzaju i płodności, słońca i księżyca.

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

Płyną wianki panien… tradycja rzucania do wody wianka (symbolu panieństwa) związana jest wróżbami dotyczącymi zamążpójścia.

112

113

radziejowski

LATO czyli ogień, miecz i odpust Wraz z wonią polnych kwiatów, Z gasnącym blaskiem zórz Cicha poezja światów W głąb ludzkich spływa dusz.

Adam Asnyk, „Letni wieczór”

114

115

116

117

Piotrków Kujawski choć należy do najmniejszych miast w województwie, z dumą pielęgnuje miejskie tradycje. Nie zapomina o wybitnych osobowościach, które się stąd wywodzą oraz o gościach, którzy tu bywali (m.in. prezydent Ignacy Mościcki i kardynał Stefan Wyszyński).

Dumą miasta jest widoczny z daleka późnogotycki kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła.

118

119

Najlepszym miejscem do wypoczynku w Piotrkowie jest zrewitalizowany park miejski.

Kiedyś wyniosłe lipy, jesiony i dęby były oczkiem w głowie właścicieli pobliskiego dworu, dziś są ulubionym miejscem spacerów wszystkich piotrkowian.

120

121

Zbudowany z dębowego drewna kościół w Krzywosądzy stanął na miejscu swojego poprzednika w 1863 roku.

Data ta każe wrócić myślami do bitwy w czasie Powstania Styczniowego.

122

123

124

125

Mogiły przypominają o tym, jak wiele krwi musiało wsiąknąć w tę ziemię, aby zaznała ona dzisiejszego spokoju. W Krzywosądzy pochowany został między innymi brat Marii Konopnickiej, który zginął w Powstaniu Styczniowym.

Pisarka przyjechała tu w poszukiwaniu jego mogiły. Uwagę turystów zwraca dziś jednak inny grób – Heleny Modlińskiej, wnuczki Adama Mickiewicza.

126

127

Na Byczyńskim cmentarzu również odnajdziemy groby przypominające o dramacie powstańców styczniowych. Spoczął tu między innymi pułkownik Bartłomiej Nowak. Zawsze świeże kwiaty pokrywają grób największego poety Kujaw Franciszka Becińskiego.

128

129

130

131

Obecność Żydów w Radziejowie wzmiankowana była już w XV wieku. Przed rokiem 1939 społeczność żydowska na terenie powiatu była dobrze zorganizowana i różnorodna. Druga wojna światowa w dramatyczny sposób przerwała to współistnienie.

Rozkazem niemieckich okupantów zniszczone zostały domy modlitwy, cheder i jesziwa oraz liczne kirkuty.

Większość Żydów z Radziejowa i okolic zamordowana została w Chełmie nad Nerem.

O ich obecności na tych ziemiach przypomina jeden z nielicznych świadków historii – budynek osięcińskiej synagogi.

132

133

Radziejów opisywany był w kronikach już w 1142 roku (o stulecie wcześniej niż Toruń). Nic więc dziwnego, że Radziejów należy do kapituły Najstarszych Miast Polskich. Widok grodu przez wieki zdominowany był przez zamek, który upodobał sobie zwłaszcza Władysław Jagiełło (król wybrał go m.in. na miejsce zaręczyn córki). Drewniana, a później murowana siedziba starostów królewskich została zniszczona podczas wojen szwedzkich.

134

135

O znaczeniu Radziejowa świadczyło ulokowanie w tym mieście szkoły pijarów (1720), a później ponadwydziałowej szkoły powołanej do życia przez Komisję Edukacji Narodowej.

Szkoła ta kładła szczególny nacisk na edukację kulturalną i artystyczną. Miłośnicy historii odnajdą w mieście sporo interesujących tropów.

Dość powiedzieć, że ocalały tu dwa, pamiętające średniowiecze, kościoły.

136

137

Odpust ku czci Matki Bożej Nieustającej Pomocy ustanowił papież Leon XIII w 1898 roku. Uroczysta procesja sama w sobie stała się atrakcją turystyczną. Święto religijne splotło się trwale z atmosferą jarmarku.

W dniu odpustu dziesiątki kramów oplatają ulice opodal kościoła.

138

139

140

141

142

143

Jarmark Królewski w Radziejowie związany jest z wydarzeniami bitwy pod Płowcami w 1331 roku. Jest hołdem dla tradycji i okazją do prezentacji obyczajów rycerstwa średniowiecznego.

Mieszkańcy powiatu, przypominając wielką bitwę, postanowili przekuć wspomnienie o niej w czas radości. Imprezie towarzyszą pokazy rycerskie i jarmark, na którym można dać się ponieść plebejskiej zabawie przy średniowiecznych rytmach i zaopatrzyć w wyroby rzemiosła.

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

Bitwa pod Płowcami Krwawa i straszna była to bitwa, a w zasadzie dwie.

27 września 1331 roku wojska króla polskiego z rycerzami zakonu krzyżackiego zmierzyły się najpierw pod Radziejowem, a później pod Płowcami.

Pierwszą bitwę wygrali Polacy, w drugiej o zwycięstwie mogli mówić Krzyżacy. Obie strony poniosły duże straty – na polu w Płowcach zostało na zawsze ponad 4 tys. wojów.

158

159

160

161

162

163

Dla grup rekonstrukcyjnych z całej Polski to ważne wydarzenie, bo upamiętnia pierwsze zwycięstwo wojsk polskich nad Zakonem w otwartym polu. Dziś obie strony wspólnie bawią się po walce na okolicznościowych koncertach.

164

165

166

167

168

169

170

171

radziejowski

JESIEŃ czyli beczka śmiechu Zanurzać, zanurzać się w ogrody rudej jesieni i liście zrywać kolejno jakby godziny istnienia Edward Stachura, „Jesień”

172

173

174

175

Jesień to dla jednych czas odlotów i długiej podróży, dla innych czas zasłużonego odpoczynku. Gdy spichlerze są już pełne, czas raz jeszcze rzucić okiem na pola i łagodne pagórki zatopione w złotym blasku.

176

177

178

179

180

181

Lato się skończyło, ale nie jego smak. Ten pozostanie na całą zimę w beczkach. Kiszona kapusta jest jednym z kulinarnych symboli polskiej kuchni, a ukiszona w okolicach Radziejowa należy do najlepszych. Być może to kwestia dobrej ziemi, na której rośnie, ale na pewno serca, jakie wkładają w proces kiszenia miejscowi rolnicy.

Kiszenie kapusty jest niczym misterium, w którym praca łączy się z zabawą.

182

183

Zbieranie się w domach jesienną porą jest obyczajem, który stanowi o uroku wiejskiego życia.

Jest czas na intensywną pracę, ale jest też ofiarowany przez przyrodę okres oddechu i wzmocnienia relacji z innymi.

184

185

186

187

Złota polska jesień ma tu inne oblicze. Nie obnosi się bogactwem różnorodnych lasów, ale rozświetla wiejskie pejzaże porozrzucaną po polach liściastą biżuterią…

188

189

190

191

192

193

Pierwsze przymrozki to czas, w którym życie wcale nie ustaje.

Zielona ozimina przypomina, że zatrzymało się tylko na moment.

194

195

Publikacja powstała w serii wydawniczej

na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu

Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu

FOTOGRAFIE: Pachphoto www.pachphoto.pl Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu

TEKST:

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Ewa Lemke i Gospodarki Wodnej w Toruniu

WYDAWCA: ArtStudio www.klonowski.eu Wszelkie prawa zastrzeżone ISBN 978-83-946861-7-8

ISBN 978-83-946861-7-8