BOLDER,10 jaar Arbeidsrecht in Rotterdam

BOLDER 10 jaar Master Arbeidsrecht in Rotterdam

Arbeidsrecht hoort in werkstad 010 Verankerd

Rebels without a pause

in thuishaven Rotterdam

Juridisch onderwijs 3.0 Artificial Intelligence en AR Flix Be Bold &

7 alumni over

Scan Me

‘hun’ master

Bolder | 10 jaar Master Arbeidsrecht

3

I n h o u d

Le grand départ

Typisch R’dam

28

04 Voorwoord 03 Prya Biharie

Alumni 09

14

Renate van Gerven-Schippers & Daniël van Gerven

Samenwerking 10 Rob Sies & Marion van den Brekel Karin Frikkee & Wim Wetzels

Back to the Future

Onderzoek

Through the Decade

22

Arbeidsmarkt 32 Carola van Puffelen, Max Keulaerds & Rutger Ploum

Alumni 34 Eline Leijten & Nienke van Osch

Blik van buiten

36

Pieter van den Brink, Charlotte Dingemans & Ruben van Arkel

18 Alumni 39

Cees Loonstra & Rogier Duk

Shamy Sripal & David Mees

Alumni

21

Tijs Weustenraad & Mascha Boeser

Colofon

Redactie ESL Arnoud Houweling, Kris Kras Context, Content and Design | Fotografie Liesbeth Dingemans, Robin Utrecht, Michelle Muus, Edith Paol | Illustraties Stang Gubbels | Cartoon Arnoud Houweling | Vormgeving Kris Kras Context, Content and Design | Concept Kris Kras Context, Content and Design, Jolanda Bloem, Elma Kuipers, Arnoud Houweling, Zed | Augmented Reality i.s.m. VROWL | Drukwerk De Bondt, oplage 1000 | Het magazine wordt op een CO2-neutrale manier gedrukt | Erasmus School of Law (ESL), masterarbeidsrecht@law.eur.nl

2 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Future of AR

V O O R W O O R D

“Be bold. No… be bolder! Want alleen zij die de ‘rollercoaster of a lifetime’ aandurfden maken deel uit van alweer tien lichtingen master Arbeidsrecht Rotterdam. Deze master is geen gewone studie, maar een bijzondere levenservaring. Wie in de achtbaan van Houweling stapt, staat een intens en turbulent jaar vol ontwikkelingen en emoties te wachten. But it’s all worth it!

40

Topkantoren deden hun deuren voor ons open. Vanuit binnen- en buitenland vlogen de beste docenten in om ons uit te dagen en verder te ontwikkelen.

We werden op handen gedragen en voelden ons echt uitverkoren. We hebben ongelooflijk veel geleerd, niet alleen op arbeidsrechtelijk gebied. We hadden nooit gedacht dat we zoveel uit onszelf zouden halen. Zonder elkaar zouden we dit ook niet hebben kunnen klaren. Bijzonder om te ervaren hoeveel steun en begrip er voor elkaar was.

“ A rollercoaster of a lifetime” Want ook dat is de master Arbeidsrecht: intensief samenwerken en optrekken met 29 andere topstudenten om academisch onderwijs te beleven. De sectieleden en de studenten vormen gedurende een studiejaar een soort familie. En zoals in veel families speelt een wijze vrouw vaak de belangrijkste en verbindende rol, zo ook hier: Elma Kuipers, de coördinator van deze al zes jaar op rij als beste opleiding van Nederland bestempelde master.

Deze master geeft een academisch en op de praktijk georiënteerd fundament dat zo uitzonderlijk is, dat we in de ongewisse toekomst altijd dit baken hebben, een vast ankerpunt, een meerpaal… precies, een bolder. Een betere naam voor deze “lustrum-glossy” voor een opleiding in nota bene de stad die uit bolders is opgebouwd, had dan ook niet kunnen worden gekozen.

We zijn ontzettend gegroeid en zoveel rijker uit de master gekomen.

Vol zelfvertrouwen, vol energie en met een onuitwisbare herinnering aan een geweldig jaar, zien wij uit naar de toekomst. Iemand zou nu zeggen ‘Rock on!’, maar dat kan volgens mij veel bolder…"

Mr. Prya Biharie, Student master Arbeidsrecht, 2018-2019 en voorzitter ARD

Bolder | 10 jaar Master Arbeidsrecht

3

L e g r a n d d é p a r t

François Defaix en Ruben Houweling, founding fathers van de master

Arbeidsrecht hoort in werkstad Rotterdam ‘Kennis van de wereld kan men alleen in de wereld verkrijgen en niet in de studeerkamer’, sprak de Engelse staatsman Lord Chesterfield al in de 18e eeuw.

Maar anno 2000 haalden rechtenstudenten hun bagage nog steeds voornamelijk uit de collegezaal en de bibliotheek. Twee mannen hadden een beter idee.

Zet François Defaix en Ruben Houweling bij elkaar en er gebeurt wat. Anno 2019 wordt er gefilosofeerd over een Law Firm, maar ook gelachen over Lamborghini’s en HEMA-schoenen. Als er geen 21 jaar leeftijdsverschil was, zou je twee schoolkameraden vermoeden. Tien jaar geleden componeerden ze een absolute topopleiding: de master Arbeidsrecht aan Erasmus School of Law.

Striptease-arrest Defaix (1959) studeerde in de tijd dat het arbeidsrecht nog slechts bestond uit een handvol artikelen in het BW. Het curriculum van de Erasmus Universiteit behelsde één keuzevak op dit terrein. “Maar wel mijn favoriete vak”, zegt de advocaat van AKD.

4 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

“’Arbeidsovereenkomstenrecht’

advocatuur. Hier werd hij betrokken

was dat. Er zat alles in hoor, ook

bij het faillissement van een groot

collectief arbeidsrecht. Wat mij altijd is

Nederlands kledingconcern met

bijgebleven, is het striptease-arrest, een

gevolgen voor honderden werknemers.

zaak over een dame die in een kroeg

Daarna wist Defaix dat hij niet meer

op de Binnenweg de heren van enig

terug wilde naar een algemene

genot voorzag. Was er sprake van een

praktijk. Bij AKD specialiseerde hij

dienstverband of ontdeed zij zich toch

zich verder in het arbeidsrecht. “Ik

als ZZP’er van haar kledij? Ik behaalde

had nog een onderhuidse behoefte

mijn hoogste cijfer ooit!”, lacht Defaix,

om te promoveren, maar zo’n traject

die afstudeerde in het civiel recht en het

van een paar jaar leek me toch wat te

staats- en bestuursrecht. Kneppelhout

heavy”, bekent hij. “Laat dat maar aan de

& Korthals bood hem een kans in de

toppers over, zoals Ruben!”

“Toen wij elkaar voor het eerst ontmoetten, zat ik net in de eindfase van mijn proefschrift”, herinnert Houweling (1980) zich. “In die tijd ontwikkelde de arbeidsmarkt zich sterk, er kwam nieuwe wetgeving en meer jurisprudentie. Maar in het onderwijs was arbeidsrecht op zijn hoogst een afstudeervariant. Allebei dachten we: we moeten iets!” Defaix: “Samen met mijn collega Gijs Scholtens zat ik al langer op wat ideeën te broeden.

Het waren de jaren dat grote Engelse kantoren zoals Allen & Overy zich in Nederland vestigden. Die gingen fusies en overnames doen – waar nogal wat arbeidsrecht in zat – en vestigden zich uitsluitend in Amsterdam. Nee, dachten Gijs en ik, niet óók het hele arbeidsrecht naar de Zuidas! Oké, ik geef toe dat er een dosis gezond chauvinisme bij zat. Gijs raadde me aan met Cees Loonstra te praten, gevierd Rotterdams

“ Het creatieve brein van Ruben staat nooit stil”

hoogleraar én kunstschilder. Cees koppelde me aan zijn pupil Ruben. Die had al enige naam gemaakt met zijn AR-updates, een periodieke bundeling van arresten op ons vakgebied.” »

François Defaix

Bolder | 10 jaar Master Arbeidsrecht

5

L e g r a n d d é p a r t

“We hadden het gevoel dat we olie gingen aanboren. Maar in de academie was het een tamelijk revolutionair plan.”

Wij zijn toch de werkstad?!

Defaix’ cri de coeur vond onmiddellijk

Het spreekwoordelijke bierviltje

gehoor. Het aanstormend talent had

was een A4-blocnote, de setting

dezelfde ambities en liep over van de

het AKD-kantoor aan de Kralingse

ideeën. “Wat mij direct aansprak”, zegt

Admiraliteitskade. Houweling:

Houweling, “was de ruimte die François

“We dachten het curriculum uit en

me bood. Hij had visie, durfde groot te

tekenden de poppetjes erbij. We hadden

denken en was wars van egotripperij.

maar een klein clubje. Daarna moesten

Daarbij had François veel ervaring en als

we de verschillende partijen zien te

bestuurslid van de VRAA (Vereniging van

overtuigen: het faculteitsbestuur,

Rotterdamse Arbeidsrecht Advocaten,

de advocatenverenigingen, de

Een stage? Wat is daar academisch aan?

red.) een mooie achterban. We waren

rechterlijke macht, onderwijsinstanties…

De oude aantekeningen van Defaix

twee vuurtjes die elkaar aanwakkerden.”

Dat was nog een hele exercitie!”

ogen als Egyptische hiërogliefen,

Defaix: “Ruben sloeg de brug tussen

“Maar Ruben is een slimme vos”,

maar bevatten één helder leesbare

academie en praktijk. Als advocatuur

valt Defaix in. “Hij trok het oude idee

zin: ‘Het momentum is 1 september

wilden we best kant-en-klaar opgeleide

van een oefenrechtbank uit de la en

2009’. Die datum werd op de valreep

studenten, die snel de stage in konden.”

bood de Universiteit van Amsterdam

gehaald en de trotse founding father

“Daarbij gingen de goede studenten

aan om enkele keuzevakken in te vullen.

Houweling werd meteen beloond

vaak naar Amsterdam”, vult Houweling

Politiek heel handig. Ik benaderde de

met een geweldige eerste lichting

aan. “Maar wíj zijn toch de werkstad?!

verenigingen, maar ook daar ging het

masterstudenten. Het smoelenboek

We bestempelden Rijnmond tot en met

niet vanzelf. Ik was ervan overtuigd dat

wordt erbij gepakt en de namen van

Den Haag tot arbeidsrechtelijk terrein.”

we goud in handen hadden, maar het

onder meer Dymphy, Emily, Elmira,

“Ruben beloofde high-level-studenten

was nog flink lobbyen.” Met de markt

Kim en Jan-Pieter vliegen over de

op te leiden, wij zorgden als kantoren

zat het wel goed. Studenten volgden

tafel als betrof het een schoolreünie.

voor praktijkervaring tijdens de studie”,

massaal bijvakken in het arbeidsrecht

“Het gevoel was direct goed”, glundert

haakt Defaix in.

en de bachelor-master structuur bood

Houweling. “Maar twee dingen

de mogelijkheid een specialistische

moesten we steeds weer uitleggen.

master op te zetten. “Toch was het

Bij de stage kregen we de vraag: wat

soms een dubbeltje op zijn kant”,

is daar academisch aan? We hebben

erkent Houweling in retrospectief.

de stage dus gepositioneerd als keuzevak. Studenten werd gevraagd een observatie te schrijven van het academische onderwijs - dat we Law in Books noemden - en de praktijkervaring, Law in Action.

Dan zagen studenten hoe op papier een werknemer beschermd werd, maar er in de praktijk gewoon werd uitgebonjourd. Nu, tien jaar later, is valorisatie een toverwoord, maar destijds was de link tussen theorie en praktijk nog een beetje ‘not done’.

6 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Het tweede taboe was de sponsoring, noodzakelijk om de master te bekostigen.

Die zou de wetenschappelijke onafhankelijkheid in gevaar brengen, dacht men. Ten onrechte, de

“ We waren twee vuurtjes die elkaar aanwakkerden” Ruben Houweling

onafhankelijkheid van ons onderzoek hebben we uitstekend geborgd.”

AKD werd dus de eerste associate van de selectieve, specialistische master Arbeidsrecht van Erasmus School of Law. “Maar Ruben wilde nog verder”, zegt Defaix. »

Bolder | 10 jaar Master Arbeidsrecht

7

L e g r a n d d é p a r t

Maar we gunden de prelude aan Rogier Duk, de grootst denkbare De volgende stap was een leerstoel

naam in de arbeidsrechtpraktijk.”

Bijzondere arbeidsverhoudingen. Ik

De drietrapsraket toponderwijs -

filosoferen over een Law Firm met

was direct enthousiast, maar zag in

associates - leerstoel maakte een

een campus in hartje Zuid-Holland,

de branche de wenkbrauwen alweer

ongekend succes van de master.

waar de crème de la crème van het

richting het plafond gaan.” Houweling:

Al binnen enkele jaren kreeg zij het

arbeidsrecht samen zou komen in de

“Het is toch gelukt. Het werd een

predicaat ‘topopleiding’ toegekend

vorm van een anderhalf jaar durende

tweejarige wisselleerstoel, bekleed door

door de CHOI Keuzegids, een status

topmaster. Voordat het arbeidsrecht

een jong talent.

die duurzaam gebleken is. En de

haar eigen miniatuur Silicon Valley krijgt,

horizon is alweer verlegd. De heren

zullen de nodige ambtelijke molochs moeten worden overwonnen. Defaix

Prof. mr. dr. Ruben Houweling

Mr. François Defaix

maakt zich echter geen zorgen: “Ruben vindt daar wel wat op. Dat creatieve brein van hem staat nooit stil.”

curriculum vitae

curriculum vitae • studeerde Rechtsgeleerdheid

• studeerde aan Erasmus School of

aan de Erasmus Universiteit. Als

Law. In 2009 promoveerde hij in het

advocaat bij AKD in Rotterdam

strafrecht. Hij is de initiator van de

voert hij een praktijk in collectief

selectieve, specialistische master

en individueel arbeids(proces)-

Arbeidsrecht. In juni 2011 werd

recht. François is onder meer

Ruben benoemd tot hoogleraar

bestuurslid van de Vereniging

Arbeidsrecht.

van Rotterdamse Arbeidsrecht Advocaten.

8 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Renate en Daniël zijn in de echt én in arbeidsrecht verbonden. Het echtpaar blikt terug op de studietijd.

Daniël: Ik was geen geweldige bachelorstudent, toegelaten worden was pittig voor

Mr. Daniël van Gerven

iemand met mijn cijfers. Renate: Ja, die selectie met gesprekken, assessments…

Dat was voor mij ook een opgave. Ik had al een master afgerond en was rusty na een tijd zonder studie omdat ik niet in het juridische werkte. Ik wilde wel een

curriculum vitae

juridische baan en mede dankzij jou raakte ik geboeid door het arbeidsrecht.

• Afgestudeerd: 2011

Daniël: Ik heb begrepen dat mijn sollicitatie eerst in de prullenbak terecht was

• Functie: Senior Associate bij De Brauw

gekomen. Volgens mij ben ik door hulp van onze mentor uit het 1e jaar, Barbara

Blackstone Westbroek, docent

Filippo, en Pascal Kruit tóch aangenomen. Gelukkig maar. De zesjes uit de bachelor

Ontslagrecht bij de Erasmus School of Law

werden hogere cijfers in de master. Renate: Niet te bescheiden, je bent cum laude afgestudeerd! Daniël: Dat kwam door het aanstekelijke enthousiasme van de

• Ambitie: excelleren in de advocatuur en wetenschap

docenten en hoe het onderwijs is opgezet. Studenten hielpen elkaar; zo voorzag Menno van Koppen iedereen van samenvattingen. Renate: Dat was in mijn jaar ook zo.

Mr. Renate van Gerven-Schippers

Gelukkig maar; want als jij mij iets probeerde uit te leggen mondde het altijd uit in discussie! Daniël: haha ja: net als op de dansvloer destijds. En dat terwijl het recht uitleggen mijn werk is... Renate: Ik heb veel aan de master gehad. Qua kennis én zelfvertrouwen. Ik stap nu makkelijk op mensen af en weet hoe de praktijk werkt.

Zelfs mijn baan bij het ministerie heb ik dankzij het netwerk van de master.

Daniël: Klopt, de master heeft ook mijn carrière gelanceerd. Van mijn nachtelijke baan in de haven kon ik direct door naar mijn stage bij Simmons&Simmons en ik was ook werkstudent voor Stefan Sagel van De Brauw geworden. Dat was toen best

curriculum vitae • Afgestudeerd: 2012 (strafrecht), 2015 (arbeidsrecht) • Functie: Juridisch adviseur bij het ministerie van SZW • Ambitie: blijven ontwikkelen in het vak,

een drukke combinatie: twee bijbanen en een stage. Een drukke combinatie is er

mogelijk uitbreiden naar wetgeving

nu nog: De Brauw steunt de master al jaren en ik ben dankbaar dat het kantoor mij

en beleid

nu zelfs de ruimte geeft om het vak Ontslagrecht te doceren naast mijn werk als advocaat. Nu is het mijn beurt om de studenten te enthousiasmeren.

“ De master was een prachtige lancering van onze carrières”

A l u m n i

S A M E N W E R K I N G

Rob Sies en Marion van den Brekel over theorie en praktijk

Kennis in de praktijk: de advocatuur Profiteren jullie ook?

Marion: “Zeker. Het is een manier om de krenten uit de pap te halen, dat zeg mensen die de master hebben gedaan.”

Studenten maken tijdens hun stage die stap van theorie naar praktijk. Wat leren ze?

De master werkt nauw samen met advocatenkantoren. Advocaten Rob Sies en Marion van den Brekel over de bijzondere interactie tussen theorie en praktijk.

Rob: “Dat geldt ook voor ons.

Rob: “Opeens werk je voor een cliënt.

Dankzij het onderwijs leren wij alle

Er is druk. Heel wat anders dan een

studenten goed kennen. Er is echt een

fictieve casus waarbij je beide kanten

kruisbestuiving: we halen er goede

van de zaak mag belichten. Nu ben

mensen uit.”

je plots partijdig en moet je kansen

Hoe bevalt de samenwerking met de opleiding?

wetenschappelijk geschoold bent. Wat

Rob: “Erg goed. De samenwerking is

De samenwerking is een ontmoeting tussen theorie en praktijk. Hoe ziet die eruit?

breed en kent meerdere onderdelen

Marion: “Door de AR Updates van

heb je de vraag van je cliënt dan wel

die elkaar aanvullen. Zo bieden we niet

Ruben Houweling blijven we op de

beantwoord?”

alleen een stageplek, maar geven we

hoogte van recente rechtspraak en

ook onderwijs aan studenten.”

wetswijzigingen. Maar het werkt ook

Marion: “Bij het cliëntgericht

ik heel eerlijk. Bij ons werken meerdere

inschatten. Dat is lastig als je alleen heeft een cliënt aan jouw advies? Als je een juridisch memo geschreven hebt,

andersom: voor de wetenschap is het

werken hoort creativiteit, die moet

Marion: “Door de pleitoefening

interessant om praktijkvoorbeelden

je ontwikkelen. Soms moet je van de

die wij samen met Stamoulis

te horen. Men blijft het onderwijs

geijkte paden afwijken. De stage is

advocaten organiseren leren we de

vernieuwen.”

echt kennismaken met het vak. We koppelen stagiairs aan jonge advocaten.

studenten beter kennen. Met een fictieve casus krijgen studenten dan

Rob: “Ik vind het mooi om vanuit onze

Een student gaat mee naar zittingen

rollen toegewezen en spelen een

praktijk met de wetenschap te werken.

en besprekingen. Hij draagt bij aan het

oefenrechtbank op kantoor. Ook onze

Vroeger was deze minder bereikbaar.

uitzoeken van juridische zaken. Hij is

kantoorgenoten doen enthousiast mee.”

Universiteiten waren ivoren torens, er

concreet met dingen bezig. Hierdoor

was een scheiding tussen theorie en

krijgt hij een duidelijk beeld van wat

Rob: “En zo’n casus is ook weer

praktijk. Het overbruggen van die kloof

er verwacht wordt van een advocaat.

handig voor de stage, want zo krijgen

is de verdienste van Ruben Houweling.

Vergelijk het met het behalen van je

studenten alvast een goed beeld van

Hij is een van de beste hoogleraren

rijexamen: je hebt de kennis, maar

onze kantoren”

arbeidsrecht. Samen met de mensen om

moet praktijkervaring opdoen om

hem heen heeft hij voor elkaar gebokst

goed te rijden.” »

dat de master zo goed te boek staat.”

Marion: “En hij heeft een onmetelijke energie!”

10 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

“ Soms moet je van de geijkte paden afwijken” Marion van den Brekel

Mr. Rob Sies

Curriculum vitae

Mr. Marion van den Brekel

Curriculum vitae

• Functie: Partner / advocaat

• Functie: Partner / advocaat

• Kantoor: BASE Advocaten

• Kantoor: Van den Brekel Advocaten

• Ambitie: Glimlachend naar kantoor

• Ambitie: In teamverband vol gaan

fietsen. Elke dag weer!

voor je cliënten!

“ Studenten zeggen: het lijkt net een normaal kantoor!�

Wim Wetzels

Karin Frikkee en Wim Wetzels over de master en de rechterlijke macht

Kennis in de praktijk: de rechterlijke macht Zittingen, stages, gastcolleges…

De samenwerking tussen deze master en de rechterlijke macht kent vele vormen. Raadsheer Karin Frikkee en kantonrechter Wim Wetzels over hun ervaringen.

Hoge Raad, over de toepassing van de

ondernemingsrecht, strafrecht,

wet. ‘Even in de wet kijken hoe het zit’

familierecht, én arbeidsrecht. Maar het

volstaat niet, want daar staat het vaak

arbeidsrecht is ingewikkeld. Zeker sinds

niet.”

de Wwz en zijn listige procesrechtelijke complicaties. Als je die niet onderkent

Is de animo om vervolgens bij jullie stage te lopen groot?

stel je verkeerde verzoeken in of mis

Wat vinden studenten van de zittingen die zij bij jullie bijwonen?

Karin: “Absoluut. Studenten hebben

bijwonen zijn soms flabbergasted over

veel belangstelling voor een stage bij

het niveau van advocaten. En dat

de rechtspraak. Ze kijken mee achter

zegt iets over hun eigen kunnen en

Wim: “Studenten zijn na afloop erg

de schermen en zien veel advocaten

kennis. Ze zijn schrijfvaardig, analytisch,

enthousiast. In de masteralmanak lees

in actie. We zetten ze bij het hof in

formuleren goed en zijn enorm

je vaak dat het bezoek aan de rechtbank

als griffier, ze lezen processtukken,

ambitieus. Hun hoge niveau komt ook

of het hof het hoogtepunt was van de

maken processen-verbaal en doen

door het ongebreideld enthousiasme

master. Het regelwerk blijft wel een

mee in de raadkamer.”

van Ruben Houweling en zijn groot hart

je termijnen. Studenten die zittingen

voor het arbeidsrecht.”

uitdaging. Vaak gaan zittingen last minute niet door wegens een schikking

Wim: “Bij een kanton hebben we 1 à 2

of maakt een advocaat bezwaar tegen

stageplekken, maar de belangstelling

Wim: “Zeker. Zijn actualiteitencolleges

de aanwezigheid van studenten. Laatst

is soms groter. Studenten vinden het

zijn jaloersmakend goed!”

had ik studenten bij een gastcollege

reuze interessant om een tijd mee te

lekker gemaakt met een ‘typische casus’

kijken. Sommigen zeggen dan: “Het lijkt

over een loodgieter die met de iPad

net een normaal kantoor!” Ja, wat had

van zijn werk vrouwenbillen filmde en

je dan gedacht?”

daarom ontslagen was. Zijn advocaat vond het maar niets dat dertig mensen

curriculum vitae

Karin: “We zijn net normale mensen.”

• Functie: Raadsheer

de zitting wilden bijwonen. Uiteindelijk is besloten om ervan af te zien, tot grote teleurstelling van de studenten.”

Mr. Karin Frikkee

• Hof Den Haag

Hoe luidt het vonnis over de studenten?

• Ambitie: een rechtvaardig en juist oordeel vellen

Wim: “Het niveau van de studenten is Karin: “Arbeidszaken zijn bijzonder

erg hoog. Als ik met studenten zittingen

en leerzaam voor studenten. Een

naspeel, ben ik elke keer verrast. Menig

ontslagzaak is ingrijpend. Ik heb soms

advocaat kan een puntje zuigen aan

huilende werknemers én huilende

hun pleidooien. Sommigen doen niet

werkgevers op zitting. Een rechter

onder voor de gemiddelde advocaat. Ze

moet daarom een zeker empathisch

hebben soms zelfs een hoger niveau.”

Mr. Wim Wetzels

curriculum vitae • Functie: Kantonrechter

vermogen hebben, naast een gedegen

• Rechtbank Rotterdam

en actuele kennis van het arbeidsrecht.

Karin: “Er zijn veel goede

De Wet werk en zekerheid (Wwz) is

arbeidsrechtadvocaten, maar ook

lastig. Er is veel rechtspraak, ook van de

mensen die denken dat ze alles kunnen:

• Ambitie: zorgen dat partijen zich op zitting gehoord voelen

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 13

S A M E N W E R K I N G

t y p i s c h r’ D A M

14 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Cees Bos en Gerdien van der Voet over arbeidsrecht in de Rotterdamse haven

Dit is de stad van de praktische oplossingen Rotterdam is niet alleen de poort van Europa, maar ook een dynamisch speelveld van vakbonden en werkgevers. Lullen én poetsen, dus. Nergens anders is Rotterdams DNA duidelijker te vinden dan in de zeevaart en de haven. Hoogleraar Gerdien van der Voet en FNV Havens-bestuurder Cees Bos over de arbeidsverhouding in deze sectoren, die in Rotterdam bij elkaar komen.

In Rotterdam, een plek van verbinding, is arbeidsrecht van groot belang. Afspraken worden vastgelegd, regels worden gemaakt, en de ruimte die er is wordt opgezocht. Dit geldt zowel voor de zeevaart als de haven. Bij de zeevaart

“Mondiale afspraken zorgen voor bescherming en een gelijk speelveld”

regelt maritiem arbeidsrecht - het ‘natte’ arbeidsrecht – de arbeidsrechtelijke positie van de zeevarende. Een bijzondere tak van sport, vertelt Gerdien van der Voet. Zij is bijzonder hoogleraar aan de Erasmus School of Law en onderzoekt het Maritiem Arbeidsverdrag 2006. “Mede door de aard van het werk vereist de zeevarende een aparte regeling van zijn rechtspositie. Hij is lang weg van huis, maakt lange dagen en gevaar ligt op de loer. Ook de context speelt een rol. De zeescheepvaart is erg internationaal.

Er wordt scherp geconcurreerd op de kostprijs. De prijs van arbeid is hiervan een belangrijk variabel onderdeel.

Omdat scheepvaartbedrijven de vlag en vestigingsplaats kunnen wijzigen en bijgevolg het geldende recht, komen arbeidsvoorwaarden erg onder druk te staan. Het Maritiem Arbeidsverdrag zorgt voor bescherming, maar ook voor een internationaal gelijk speelveld voor zeewerkgevers.” »

Gerdien van der Voet

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 15

t y p i s c h r’ D A M

“ De haven is een klein dorp” Cees Bos

boord onder de ILO-norm werden betaald, slecht proviand hadden en dat er geld werd ingehouden tot het einde van de reis. Maar de inspecteurs van de vakbond werden stelselmatig

Eendracht maakt macht

geweigerd.”

In de haven lijkt de positie van werkgevers minder sterk.

Ook de in de havenstad gezetelde

Havenarbeiders beschermen zich

rechtbank heeft het Rotterdams

met een hoge organisatiegraad van

DNA. Zo is er een ‘natte kamer’ voor

gemiddeld 86 procent. Dit komt voort

geschillen binnen het zeerecht en

uit een eigen, typische werkcultuur.

is het de aangewezen plek voor

Cees Bos: “Het is net een klein dorp.

maritieme arbeidsgeschillen. “Op

Er is veel kameraadschap en men is

de een of andere manier, misschien

afhankelijk van elkaar, zeker voor de

omdat Rotterdam een werkstad is,

arbeidsverhoudingen - de zeevarende’

veiligheid. Havenwerkers zijn de beste

ben je hier als werknemer beter af

aan Erasmus School of Law (2017-2019)

onderhandelaars. Ze hebben een sterke

dan in Den Haag”, vertelt Bos. “En er

en advocaat bij AKD

positie: als een schip niet wordt gelost,

liggen voor de werknemer best wat

zijn de kosten voor een bedrijf gigantisch.”

uitdagingen in het verschiet. Denk aan de toenemende automatisering in de

Prof. mr. dr. Gerdien van der Voet

curriculum vitae • Functie: Bijzonder hoogleraar ‘Bijzondere

• Specialisatie: bijzondere arbeidsverhoudingen waaronder het maritiem arbeidsrecht

Onder havenarbeiders en zeevarenden

haven en het doorwerken op latere

heerst ook een wij-gevoel. Dit komt

leeftijd. Gelukkig is dit de stad van de

‘grand design’ van het (inter)nationale

van pas bij de bescherming van

praktische oplossingen.” “Sterker nog,

arbeidsrecht

arbeidsvoorwaarden. “Vanuit de

het Rotterdams DNA geeft antwoorden

zeevaart is bekend dat havenarbeiders

op mondiale vraagstukken”, vult

solidair zijn met zeevarenden”, vertelt

Van der Voet aan. “Door de opzet

Van der Voet. “De internationale

met firm on rights and flexible on

vakbond voor zeevarenden doet soms

implementation – met ruimte voor

een beroep op de havenarbeiders

alternatieve implementatie mits deze

om, als men niet aan boord mag

een gelijkwaardige bescherming biedt,

van een schip om dit te inspecteren,

én een stevige handhaving – is het

het schip niet te lossen. Dan heeft

Martiem Arbeidsverdrag ondertekend

de scheepvaartbeheerder een groot

door ruim negentig landen. Bijzonder

probleem. Ik adviseer bedrijven meestal

aan dit verdrag is voorts dat ZZP’ers op

om de inspecteur dan toch toe te laten,

zeeschepen onder de werkingssfeer

maar dat advies is lastig te verkopen.

van dit verdrag vallen. Ontwerpers van

De houding van havenwerkers voelt

het ‘Wetboek van Werk’ doen nu iets

• Functie: Bestuurder FNV Havens

bijna aan als chantage.” “Zo wordt het

soortgelijks. Op meerdere manieren

• Opleiding: Arbeidsrecht, Universiteit

ook gezien hoor!”, vult Bos lachend

vervullen zeevarenden dus een

aan. “Maar het is nodig. We vernamen

pioniersfunctie omtrent de toekomst

in een recent geval dat de mensen aan

van het arbeidsrecht.”

16 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

• Ambitie: bijdragen aan een duurzaam

Mr. Cees Bos

curriculum vitae

Utrecht • Ambitie: bijdragen aan een eerlijke samenleving

t y p i s c h r’ D A M

Ruben Houweling beleefde ooit een legendarische nacht met Jules Deelder. De nachtburgemeester en de hoogleraar deden mee aan een marathonsessie van 24 uur van de Rechtswinkel Rotterdam, als protest tegen de voorgenomen stopzetting van hun subsidie. Rond 03.43 uur schreef Jules voor Ruben ter plaatse een gedicht over arbeidsrecht.

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 17

B a c k t o t h e

In gesprek met de anciens Rogier Duk en Cees Loonstra

Flashback & flashforward De arbeidsmarkt lijkt grilliger en minder voorspelbaar dan ooit.

Doemt een dystopisch scenario of vinden we een nieuw evenwicht?

Twee experts geven hun visie.

“Het vinden van een oplossing die voor beide partijen goed is. Dat is wat het arbeidsrecht zo uitdagend maakt.

En tevens uniek.” Aan het woord is Rogier Duk, die zijn imposante carrière als advocaat net vier dagen eerder

f u t u r e

heeft afgesloten. De man die bijna vijf decennia het arbeidsrecht mede vormgaf, kijkt terug en vooruit. “In mijn studietijd - we spreken over de jaren 60 - was het nog niet eens een zelfstandig vakgebied. Maar het arbeidsrecht is groot geworden en blijft transformeren.

Ik herinner me uit de jaren 70 een zaak bij het Gewestelijk Arbeidsbureau, thans het UWV. Daarin werd vergunning verleend tot ontslag, simpelweg omdat dit niet kón worden geweigerd bij werknemers die minder dan vijf jaar in dienst waren. Als de baas je kwijt wilde, moest je weg.”

In de revolutionaire jaren 60 en 70 kregen werknemers meer wettelijke bescherming. Duk: ”Arbeidsbureaus kregen meer te vertellen. Mijn Rotterdamse collega en vriend wijlen Gijs Scholtens belde eens naar een arbeidsbureau met de vraag wanneer hij toestemming voor ontslag kon

18 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

“ Mensen willen meer vrijheid in hun werk” Mr. Rogier Duk

verwachten in een bepaalde zaak. Hij

gaan weigeren?’ Dit soort zaken

Arbeidscontract

kreeg te horen: ‘We hebben te weinig

leidde ertoe dat werkgevers zich tot

Over de huidige wetgeving is Duk

ontslagcommissies, dat kan nog wel

de kantonrechter wendden om een

kritisch: “De Wwz heeft het vak niet

een halfjaar duren. En bovendien,

arbeidscontract te kunnen ontbinden.

minder, maar juist méér juridisch

meneer Scholtens, waarom wilt u de

Hieruit kwam de welbekende

gemaakt. Ik heb het nooit een goed

reden weten dat we die vergunning

Kantonrechtersformule voort.”

idee gevonden om werkgevers te laten opdraaien voor de eerste twee jaar ziekte van werknemers. Philips kan zich daartegen indekken, maar de bakker om de hoek natuurlijk niet. Bedrijven nemen mede daarom steeds minder vaak mensen in dienst. Vrij Nederland heeft net al zijn journalisten ontslagen, ook succesvolle bladen als de Linda hebben nog maar een kleine redactie.

Diezelfde journalisten doen hun werk nu als freelancer tegen een lagere vergoeding.”

Desalniettemin is de berichtgeving soms wat eenzijdig, aldus de oudtopadvocaat. “Mensen wíllen ook meer vrijheid. Een bezorger van Deliveroo is in veel gevallen een student die, buiten de drukke tentamenperiodes, een paar centen wil bijverdienen. Juist het ontbreken van een arbeidscontract maakt dit mogelijk. Dan is er geen sprake van uitbuiting, zoals wel eens wordt gesuggereerd. Maar wat ik nog mis, is een serieuze analyse van de problematiek. Ik hoop dat de commissie-Borstlap deze zal leveren.

“ De discussie over de inhoud is verschraald” Prof. mr. Cees Loonstra

Helder is dat het klassieke model niet geschikt is voor deze nieuwe vormen van arbeid, maar het is de vraag in hoeverre de overheid dit succesvol kan sturen. Temeer daar, vergeleken met de besluitvorming van de overheid, stroop een snel vloeiende substantie is.” Dus hoe zijn vakgebied er over tien jaar uitziet? Duk citeert glimlachend de Britse politicus Harold Wilson: ”A week is a long time in politics.” »

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 19

B a c k t o t h e f u t u r e

leiden we óók voor de rechtspraktijk op, Het waren de colleges over het kort

studenten moeten later een togaberoep

geding bij werkstakingen van zijn latere

kunnen uitoefenen. Maar juist

promotor, de hoogleraar Burgerlijk

reflectieve vakken als rechtssociologie

procesrecht O.A.C. Verpaalen, waardoor

en rechtstheorie brengen het debat

Cees Loonstra verslingerd raakte aan

Reflectie

op academisch niveau en bewaken de

het arbeidsrecht. Opstand tegen de

Echter, de hedendaagse betrekkelijkheid

eigenstandigheid van het vakgebied.

gevestigde orde is een thema in zijn

raakt ook zijn vak. “De inhoud van

Arbeidsrecht is een vorm van sociaal

leven, terug te voeren op zijn christelijke

het arbeidsrecht wordt steeds meer

recht en moet niet opnieuw een

opvoeding, waarin de ‘machtsvraag’

bepaald door statistieken en cijfers”,

verlengstuk van het privaatrecht

niet mocht worden gesteld. Als

vindt Loonstra. “Als we bijvoorbeeld het

worden, zoals dat ruim honderd jaar

wetenschapper publiceerde Loonstra

fenomeen ZZP beschouwen, denken we

geleden het geval was.”

veel over de gezagsverhouding. Die

meteen in oplossingen. Een zelfstandige

gaat immers veel verder dan: ‘Jij doet

moet ten minste 16 euro bruto per uur

wat ik zeg, omdat ik jou ervoor betaal.’

verdienen. En zich verzekeren tegen

Of straks niet meer?

arbeidsongeschiktheid.” Maar dat

Mr. R.A.A. Duk

mag voor Loonstra niet het startpunt “Ik weet nog”, zegt de hoogleraar

zijn. “Laten we ons eerst afvragen

Arbeidsrecht, “dat ik in een college de

wat die ZZP’er eigenlijk wil en kan, als

stelling verdedigde: ‘Over 25 jaar is er

participant van de samenleving”, zegt

geen academische beoefening van het

hij. “En wat dit voor de factor arbeid

van Amsterdam en Columbia University

arbeidsrecht meer’. Dat was natuurlijk

betekent. Vroeger werd in de politiek

School of Law. Als advocaat was hij

prikkelend bedoeld. Mijn boodschap

uitgebreid over arbeidsrechtelijke

werkzaam bij De Brauw Blackstone

was: laten we de discussie weer eens

vraagstukken gedebatteerd. De ethische

Westbroek (1972-2011) en BarentsKrans

fundamenteel aangaan. Waar gaat

en ideologische visies waren hierin

(2012-juli 2019). Hij beoefende zowel

het écht over in het arbeidsrecht, en

belangrijk. De afgelopen decennia

de feitelijke als de cassatiepraktijk. Van

wat is de rol van de wetenschap? In

is de discussie over de inhoud en

november 2013 tot november 2015

één van mijn laatste publicaties citeer

ontwikkeling van het arbeidsrecht

was Rogier Duk bijzonder hoogleraar

ik de criminoloog Jac. van Weringh,

verschraald.”

Bijzondere Arbeidsverhoudingen aan

die stelde dat ‘iedere maatschappij

curriculum vitae • studeerde rechten aan de Universiteit

Erasmus School of Law.

de criminaliteit krijgt die zij verdient’.

Vanuit dit gegeven is Loonstra blij

Dat geldt ook voor de arbeidsmarkt.

met het debat, dat de Vereniging voor

Denk aan het gegeven dat er steeds

Arbeidsrecht en de VAAN uitlokken met

minder vaste arbeidsovereenkomsten

de publicatie van het Wetboek van Werk

worden afgesloten. Is dat toeval?

2025. “Hoe wensen we de toekomstige

Welnee. ZZP’ers die ervoor kiezen om

arbeidsmarkt te beïnvloeden, in het

niet meer in een afhankelijke relatie

besef dat deze - evenmin als de

te werken, zijn een symptoom van

samenleving - maakbaar is? Hoe willen

Utrecht, waar hij ook promoveerde. Hij is

de steeds grotere maatschappelijke

we het toekomstige arbeidsrecht

werkzaam als hoogleraar Arbeidsrecht bij

individualisering. Minder sociale

vormgeven, ook als dit economisch niet

Erasmus School of Law, waar hij van 2001

zekerheid? Het solidariteitsdenken

steeds het meest voordelig is? Helaas

tot 2007 tevens de functie van onderzoeks-

neemt in de hele maatschappij af. Dat

mis ik die discussie soms ook in het

decaan bekleedde. Daarnaast is Cees

heeft onmiskenbaar zijn invloed op de

onderwijs. Natuurlijk, aan de universiteit

Loonstra raadsheer bij het Gerechtshof

Prof. mr. C.J. Loonstra

curriculum vitae • studeerde rechten aan de Universiteit

inhoud van het arbeidsrecht. Je kunt

Den Haag en adviseur bij Boontje

het arbeidsrecht niet los zien van het

Advocaten. Hij heeft tal van publicaties

grotere geheel.”

over het arbeidsrecht op zijn naam staan.

20 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

A l u m n i

“ Een knikje met mijn hoofd was voldoende” De beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid op de vervaltermijn van artikel 7:686a BW uitleggen en begrijpen… maar dan in gebarentaal: hoe doe je dat? Student Tijs en zijn tolk Gebarentaal Mascha speelden het klaar.

Tijs: “Voor mij was arbeidsrecht een natuurlijke stap na mijn studie Management, Economie en Recht. Het recht sprak me aan. Waaronder het arbeidsrecht: er is niets zo persoonlijk, arbeidsrecht staat dichtbij de mens. Mascha was al mijn vaste

Mr. Tijs Weustenraad

tolk toen de master begon. Erg fijn, want elke tolk heeft een eigen stijl en je moet op elkaar ingespeeld raken.” Mascha: “Niet dat alles van een leien dakje ging!

Tijdens colleges dacht ik soms: ik begrijp er helemaal niets van. Gelukkig kreeg ik van

curriculum vitae

de docenten voor een les de PowerPoints om alvast te kijken naar moeilijke begrippen.

• Afgestudeerd: 2015

Voor termen als ‘jurisprudentie’ of ‘Hoge Raad’ zijn er gebaren, maar voor andere niet.

• Functie: jurist IE-, ICT- en

Dan moet je vingerspellen. We spraken ook soms samen vooraf een gebaar af voor

privacyrecht bij Elferink & Kortier

moeilijke termen.” Tijs: “Maar jij kon heel goed zien aan mij of ik dingen meekreeg.

Advocaten

Een knikje met mijn hoofd was voor jou voldoende om te zien dat ik iets begreep,

• Ambitie: ontwikkeling tot

zelfs als jij het niet kon volgen.” Mascha: “Het recht is heel concreet. Dat werkt

professioneel jurist

voor mij makkelijker dan abstracte onderwerpen, zoals wiskunde. Het was een fijne samenwerking.” Tijs: “En vruchtbaar: ik heb veel kennis opgedaan. Alleen al door

Mascha Boeser MSc

mijn afstudeerproject over privacywetgeving, waarin ik nu ben gespecialiseerd.

Daarnaast heb ik analytische vaardigheden opgedaan die ik gebruik bij ingewikkelde vraagstukken van cliënten. Dat vergt gedegen onderzoek.” Mascha: “Docenten waren altijd bereid om mee te werken en ik voelde me echt onderdeel van de groep. Dat werd bevestigd toen ik bij de buluitreiking naar voren werd geroepen

curriculum vitae • Opleiding: Master Hermetische Filosofie

omdat ik als schaduwstudent de studie had meegedaan. Toen kreeg ik zelfs een

• Functie: tolk gebarentaal

soort bul uitgereikt!”

• Ambitie: de opleiding tot psychotherapeut voltooien

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 21

T H R O U G H T H E D E C A D E

Een master van woorden én daden De Rotterdamse masteropleiding Arbeidsrecht slijpt ruwe diamanten tot gepolijste juwelen voor de academie en de praktijk. Excelleren, innoveren en samenwerken zijn al tien jaar de sleutelwoorden. Elmira van Vliet en Elma Kuipers maakten de reis mee, als student én als docent bij de sectie Arbeidsrecht.

Een tweegesprek.

Elma: “Dat is ons uitgangpunt. We beginnen met dertig studenten en we Elma: “Ik had al een carrière achter de

eindigen met dertig. En alumni blijven

rug bij de politie en in het bedrijfsleven,

betrokken. Sommigen bellen als ze een

toen ik weer eens zo’n stemmetje

mooie baan gevonden hebben.”

hoorde: ‘Elma, je had tóch rechten

Elmira: “Het maakt me toch trots, dat ik

moeten studeren.’ Toen heb ik aan

daaraan heb mogen bijdragen.”

de Universiteit Leiden mijn bachelor Elma: “Jij was in 2009 één van de

behaald, in combinatie met gezin en

pioniers.”

werk. Daarna dus Rotterdam. En ja, ook

Elmira: “Ik had al de master Privaatrecht

ik ben blijven hangen.”

afgerond, met een scriptie over een

Elmira: “Als coördinator was jij

arbeidsrechtelijk thema. Mijn begeleider

de spil van het team en de motor

Pascal Kruit sprak enthousiast over de

achter de professionalisering van

nieuwe master Arbeidsrecht. Ik was 21

de master. Geweldig dat we zoveel

en dacht: moet ik nu al gaan werken?

hebben samengewerkt. Bijna alle

Het werd een topjaar en ik ben niet

selectiegesprekken deden we samen.”

Mr. dr. Elmira van Vliet

meer weggegaan. Met mijn bul net op zak werd ik gevraagd om het vak

Elma: “Het mooie is: het raamwerk

curriculum vitae

Sociaal zekerheidsrecht te geven.”

uit 2009 staat nog steeds. De focus

• Afgestudeerd: 2010

op de praktijk, de opbouw van het

• Functie: Universitair Docent ESL

Elma: “Toen ik in 2011 de master volgde,

programma. We hebben juridische

en jurist Gerechtshof Den Haag

kreeg ik college van jou. Er stond een

vaardigheden en activerend onderwijs

échte docent voor de groep, hoor.

ingebracht, de stage verplicht gesteld

arbeidsrecht vroegtijdig signaleren en

Met veel kennis van zaken en perfect

en een Moot Court geïntroduceerd,

vertalen naar het masteronderwijs

voorbereid. En dan ben je ook nog eens

waar studenten het hele proces van

gepromoveerd, naast je werk.”

procederen oefenen.”

Elmira: “Jij was een heel scherpe

Elmira: “Met succes. Zowel de

student, stelde altijd relevante vragen.

beroepspraktijk als de studenten

Ook mooi om te zien hoe je omging

geven onze master de hoogste

met je jonge medestudenten.”

waardering! Dankzij het onderwijs,

• Ambitie: de ontwikkeling van het

Mr. Elma Kuipers

curriculum vitae

maar ook door de persoonlijke

• Afgestudeerd: 2012

aandacht die we ze geven.”

• Functie: mastercoördinator (2013-2019) • Ambitie: de mensen centraal stellen, bij alles wat we doen

22 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Een robuust raamwerk “Het raamwerk van het allereerste jaar werkte meteen erg goed. Denk aan de focus op de praktijk en de volgorde van het programma: eerst de algemene aspecten van het arbeidsrecht, dan het ontslagrecht, de WW, het Europees recht, de scriptie en de stage als afsluiting. Dit sterke fundament is gebleven, ook bij de ESL-brede masterherziening in 2015.

Het programma blijft nooit hetzelfde, maar het

“ Het raamwerk uit 2009 staat nog steeds”

raamwerk staat nog steeds.”

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 23

Oprichting ArbeidsRecht Dispuut (ARD) “De komst van het ArbeidsRecht Dispuut (ARD) betekende een plotselinge groei in leuke en leerzame activiteiten voor studenten. Zo worden borrels en studiegerelateerde activiteiten georganiseerd, waaronder studiereizen naar steden als Genève, Luxemburg, Madrid, Lissabon, Belgrado en Praag. Zelfs New York is door onze studenten bezocht.”

2010 Start digitale leeromgeving…

“In 2011 zetten wij als eerste van de faculteit grote digitale stappen. Door de komst van de digitale leeromgeving is het onderwijs een stuk dynamischer geworden. Zo geven we studenten sindsdien voorafgaand aan een college een toets. Dat kan een casus zijn, een stelling of een meerkeuzetoets. Op de digitale leeromgeving kunnen studenten daarnaast informatie ophalen of relevante kennisclips kijken. We waren de eerste met dergelijke clips en afstandsonderwijs. De omgeving typeert het innovatieve karakter van de opleiding.”

2012

“ We kregen het hoogst haalbare predicaat voor een nationale opleiding” 24 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

…en start digitale uitdagingen “Met de start van de digitale leeromgeving kwam de uitdaging: hoe produceer je content voor zo’n omgeving? De eerst keer dat ik [Elmira] ermee werkte, sprak ik met een koptelefoon en een microfoon onhandig dingen in met ‘stop, start, pauze’… Ik kreeg de feedback ‘leuk, die opnames, maar het klinkt alsof u in een vissenkom zit.’ Tegenwoordig gebruiken we gelukkig een professionele studio met een autocue!”

2013 Topopleiding “In de Keuzegids Universiteiten hebben we vanaf 2013 elk jaar het predicaat ‘topopleiding’ gekregen.

Deze kwaliteitszegel wordt voor een groot deel door studenten bepaald. Vanzelfsprekend is dit predicaat een groot compliment. Het behalen ervan went nooit, omdat we de master onophoudelijk ontwikkelen en het predicaat het ultieme bewijs is dat we het afgelopen jaar weer hebben voldaan aan de eisen die

“ De kwaliteitszegel went nooit”

onze studenten aan de opleiding stellen.”

T H R O U G H T H E D E C A D E

Samenwerking met praktijk “De master kenmerkt zich door zijn intensieve samenwerking met de praktijk. Zo maken studenten via stages kennis met kantoren en rechtbanken. Ook worden er veel praktijkcases behandeld en wordt het onderwijs verrijkt met gastcolleges.”

Lustrumfeest “Ons 5-jarig jubileum vierden we met een onvergetelijk feest. Ruim 150 gasten, onder wie (oud-)masterstudenten, associates en collega’s van zusterfaculteiten, waren present. Het feest werd geopend met een arbeidsrechtelijk symposium. Verder was er o.a. een voetbaltoernooi tussen vijf lichtingen masterstudenten en onze associates (onder het toeziend oog van oud-speler John de Wolf), een optreden van The Kik en de WK-wedstrijd Spanje-Oranje. Het Nederlands elftal maakte met een 1-5 overwinning een goal voor elk jaar van ons bestaan!”

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 25

T H R O U G H T H E

Pilot samenwerken “Samenwerken wordt binnen de praktijk steeds belangrijker en vormt ook een van de eindkwalificaties van het academisch onderwijs. De student moet in staat zijn om samen te werken: hoe geef je feedback en hoe ontvang je het? Wat heb je nodig om goed samen te kunnen werken? De afgelopen jaren werkten we samen met onderwijskundigen aan de toetsing van groepsopdrachten, want dat is best een uitdaging.’’

D E C A D E

2014 De buluitreiking “Dertig trotse studenten met een bul: daar doe je het voor. Het mastertraject begint met een strenge selectieprocedure en eindigt met een feestelijke middag waarop de studenten in het zonnetje worden gezet. Je blikt terug op de ontwikkeling van de student, die vaak enorm is. De politiek en wetgeving laten zien dat er een grote behoefte is aan arbeidsrechtjuristen. Dat wij er elk jaar weer dertig afleveren blijft een hoogtepunt.”

“ Dertig trotse koppen met een bul: daar doe je het voor” Het hoogste predicaat “De opleiding is beoordeeld door een panel van deskundigen voor de (her)accreditatie van de opleiding.

We kregen het hoogst haalbare predicaat voor een nationale opleiding. In het lovende rapport werd gesteld dat de opleiding de wetenschappelijke oriëntatie goed combineert met een grote praktijkrelevantie en aandacht voor academische en professionele vaardigheden. De kwaliteit van de eindwerken werd beoordeeld als van hoog wetenschappelijk niveau.”

2018 26 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Studenten op de barricade Een eerste jaar is altijd een beetje pionieren,

En Ruben was niet de enige. Collega Zef Even,

maar het last-last-minute karakter van de master

die twee van de drie vakken doceerde, liep zelfs

Arbeidsrecht sloeg alles. “Docenten liepen bij

eens tegen een gebarricadeerde zaaldeur aan.

het voorbereiden van de colleges één dag voor

De verbaasde Zef vroeg wat het probleem was.

op de studenten”, zegt Ruben. “Toen ik enkelen

“U bent tweederde van het probleem, meneer”,

van hen de collegezaal zag binnenlopen met

riepen de boze studenten in koor. Ook hij had

twee propvolle multomappen, maakte ik ze een

het volume van de studiestof licht onderschat.

compliment. ‘Jullie zijn goed bezig!’, zei ik. ‘Eh

Niettemin moet het Zef stiekem plezier hebben

nou, meneer’, antwoordden ze, ‘dit is de literatuur

gedaan dat de studenten zo goed met hun vak

die u ons heeft voorgeschreven. Voor deze week!’

bezig waren. Ook een staking en een blokkade

Ai, verbeterpuntje!”

behoren immers tot het arbeidsrecht.

And the winner is…

“Zorg dat je erbij bent”, had voorzitter Pieter van

‘Leuk’, dacht een nietsvermoedende Ruben, om

den Brink wel drie keer gezegd. Dus zat Ruben

zich heen kijkend. ‘Ik zie wel een paar kanshebbers.’

Houweling ergens in 2015 bij de bijeenkomst

Opeens klonken vanaf het podium vijf woorden:

van de Vereniging van Rotterdamse Arbeidsrecht

“Ruben, ga eens even staan!” Het is niet zijn sterkste

Advocaten (VRAA). Keurig in jasje-dasje hoorde

eigenschap, maar de Rotterdamse hoogleraar viel

Ruben aan, dat het bestuur iets nieuws had

even helemaal stil. De Gijs Prijs was voor hem. De

bedacht: vandaag zou voor het eerst de ‘Gijs Prijs’

creativiteit en volharding die voorafgingen aan de

worden uitgereikt. Vernoemd naar de Rotterdamse

revolutionaire topmaster werden beloond met de

arbeidsrecht-coryfee Gijs Scholtens en bestemd

‘Oscar van het Rotterdamse arbeidsrecht’. Voor

voor een collega die een bijzondere prestatie in het

Ruben de mooist denkbare kroon op het werk. De

vakgebied had geleverd.

prijs, een bronzen beeld van kunstenares Diane Timmer, heeft een mooi plekje gekregen.

Rotterdam Rules The Battle Wie kent niet de fameuze Thrilla in Manila en de

eigenheid zou verliezen. ‘Welnee’, zei Amsterdam.

Rumble of the Jungle? Bokswedstrijden waarin

‘Jazeker’, vond Rotterdam. Het ‘gevecht’, geleid

zwaargewicht Muhammad Ali zijn tegenstanders

door voormalig vicepresident van de Amsterdamse

in de touwen joeg. Iets minder bekend - maar

rechtbank Wil Tonkens, verliep over zeven

nauwelijks minder legendarisch - was The Battle

ronden. Onder meer de arbeidsovereenkomst, de

van 12 maart 2012. Letterlijk in een boksring, met

verjaringstermijn en het cao-recht passeerden de

badjas en ‘foute’ muziek, gingen Evert Verhulp

revue. De uppercuts en de linkse hoeken waren

(UvA) en Cees Loonstra (ESL) de strijd aan. Ze

van verbale aard, maar het ging er desalniettemin

werden geflankeerd door Stefan ‘Seagal’ Sagel

soms stevig aan toe. Rotterdam won op punten,

(020) en R. ‘Balboa’ Houweling (010). De inzet:

zo besliste de zaal vol studenten, die door met een

de stelling dat het arbeidsrecht steeds verder

rode of een groene kaart te wapperen hun oordeel

zou ‘verprivaatrechtelijken’ en daarmee zijn

uitspraken. De bokaal ging weer naar Woudestein.

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 27

T H R O U G H T H E D E C A D E

O N D E R Z O E K

28 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Amber Zwanenburg, Jan-Pieter Vos en Zef Even over de dynamiek van de wetenschap

Arbeidsrechtelijk onderzoek overstijgt landsgrenzen Het arbeidsrecht is een eigenaardig rechtsgebied, dynamisch ook.

De hedendaagse arbeider verschilt duidelijk van die uit begin 20e eeuw.

ZZP’ers rukken op en technologie stevent mensenhanden voorbij.

Een rechtsgebied dat zo aan verandering onderhevig is, verdient hoogwaardig onderzoek. Zowel op nationaal als internationaal niveau.

Begin 2017 werd ik projectmanager van het Erasmus+ project SENSE, waarbij ook Zef (Even, red.) nauw betrokken Maar er is meer, zo gaat er veel

is. Dit is een samenwerking tussen

aandacht naar Europees arbeidsrecht.

vijf Europese universiteiten: Erasmus

Dit onderzoeksgebied heeft de interesse

University Rotterdam, Tilburg University,

van Amber Zwanenburg, Jan-Pieter Vos

University of Antwerp, University of

en Zef Even.

Luxembourg en University of Gdańsk.

Het project is gefinancierd door de

Onderzoek van ‘de Rotterdamse

Amber Zwanenburg: Geen ‘race to the bottom’

school’, wordt het onderzoek van de

“Tijdens een uitwisselingstraject met de

voor grensoverschrijdend transport

sectie Arbeidsrecht ook wel genoemd.

New Yorkse Hofstra University, groeide

binnen de Europese Unie. Er is een

Waar binnen andere rechtsgebieden

mijn interesse in het internationaal

spanningsveld tussen de economische

de doorwerking van regels uit het

arbeidsrecht. Mijn medestudenten en

doelstelling van Europa, waarbij

vermogensrecht vooropstaat, geldt

docenten keken op van de hoeveelheid

goedkope vrachtwagenchauffeurs uit

dat niet voor arbeidsrecht; naast

regels binnen het Nederlandse

Oost-Europa in Nederland rijden (een

eigenaardig ook nog eigenwijs. Over de

ontslagrecht. Hun systeem verschilt

‘race to the top’), en de doelstelling

Rotterdamse benadering is veelvuldig

heel veel van dat van ons. Deze en

om de sociale bescherming niet te

gepubliceerd. Dat wierp z’n vruchten

andere vergelijkingen triggerden mij

ondermijnen (het voorkomen van een

af. Publicaties leidden onder meer

om me, terug in Nederland, verder te

‘race to the bottom’). »

tot pleidooien voor een afzonderlijke

verdiepen in internationaal arbeidsrecht

arbeidsrechter en een Wetboek van

en de gevolgen daarvan op landelijk

Werk. Ook nu nog is die thematiek van

niveau.

Europese Commissie. We buigen ons over de arbeidsrechtelijke uitdagingen

belang voor de sectie.

“ Mensen in Angola, Cyprus, Jamaica; ze weten de MOOC allemaal te vinden”

Watch the SENSEmovie

Amber Zwanenburg

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 29

O n d e r z o e k

ook een maatschappelijk relevant onderwerp. Ik werd gevraagd mee te schrijven aan een evaluatie van de Wet aanpak schijnconstructies voor het Rijk.

Dit onderzoek is actueel en toepasbaar, typerend voor deze sectie.”

Jan-Pieter Vos: Vakantie als grondrecht

wetgeving op Europees niveau is

“Arbeidsrecht is, vergeleken met andere

vatbaar. In het tijdschrift, de twee-

specialismen, tastbaar en praktisch. Een

wekelijkse nieuwsbrief en de online

mooie mix tussen het recht en de mens.

database lees je hoe andere landen met

We inventariseerden en analyseerden

Toen ik tien jaar geleden ontdekte dat

wetgeving omgaan, welke beslissingen

welke wetten en regels er op nationaal

Erasmus School of Law startte met

rechters nemen. Heel waardevol, vooral

en Europees niveau bestaan binnen

een master Arbeidsrecht, meldde ik

als je een zaak op je bord krijgt die nog

de sector. Aan de hand daarvan

me aan. Door de kleinschaligheid en

niet eerder in jouw land heeft gespeeld.”

ontwikkelden we een zogeheten

persoonlijke aandacht, studeerde ik

Massive Open Online Course (MOOC)

cum laude af met een aanzienlijke

voor het digitale open access platform

kennisvoorsprong op andere starters

Zef Even: ‘Working, yet poor’

Coursera. Deze ESL-MOOC, over de

in het vakgebied. Mijn scriptie won de

“Onderzoek naar arbeidsrecht op

juridische Europeesrechtelijke kaders

facultaire scriptieprijs en werd door de

Europees niveau is groeiende;

voor de transportsector, wordt boven

faculteit als boek uitgegeven.”

interessant. Europese wetgeving werkt

verwachting veel gebruikt. Mensen

vaak voor verscheidene interpretaties

op vele gebieden door in het nationaal

uit Angola, Cyprus, Jamaica; ze weten

Na het afronden van mijn master,

arbeidsrecht. Dat biedt uitdagingen

het lesmateriaal allemaal te vinden

ging ik de advocatuur in. Ik had toen

voor onze sectie. Samen met Ruben

zonder dat we het uitgebreid hebben

al de ambitie om te promoveren,

(Houweling, red.) en Gerdien (Van der

gepromoot, verrassend. Op dit moment

maar wilde eerst praktijkervaring

Voet, red.) maakte ik het projectvoorstel

ontwikkelen we ook een ‘Legal Navigation

opdoen. Inmiddels ben ik terug en

voor het SENSE-project, waar Amber

App’ voor vrachtwagenchauffeurs.

gestart met mijn promotieonderzoek

ook aan werkt. Inmiddels zitten we in de

Daarin kunnen zij hun rechten en

naar de vakantiewetgeving die de

afrondende fase van het SENSE-project

plichten per land opzoeken.

EU haar lidstaten oplegt. Hoe werkt

en dient zich de volgende grote EU-klus

die wetgeving door in Nederland en

alweer aan, te weten ‘Working, yet poor’

Het promotieonderzoek, waar ik mij

wat zijn de gevolgen? Belangrijke

(Horizon2020-subsidie). Het onderzoek

naast SENSE mee bezighoud, gaat

vragen binnen mijn onderzoek. De EU

over schijnconstructies. We horen

beschouwt vakantie als een grondrecht,

de term tegenwoordig veel, ook in

maar het is slechts geregeld door één

grensoverschrijdend arbeidsrechtelijk

artikel. Dat stelt lidstaten voor grote

verband, maar de betekenis is nog

uitdagingen.”

redelijk vaag. Wanneer is een dergelijke constructie juridisch toelaatbaar?

“Ik werk ook vooral aan het

Hoe gaat de EU ermee om? Het is

rechtsvergelijkend tijdschrift European Employment Law Cases (EELC), waarvan ik samen met Zef en Luca Ratti [red. hoogleraar Luxemburg) de hoofdredactie vorm. Arbeidsrechtelijke

“ Een mooie mix tussen het recht en de mens” Jan-Pieter Vos

30 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

“ Er is een fundamentele herziening van het arbeidsrecht nodig” Zef Even

Een onderzoeksproject waar ik daarnaast trots op ben, speelt zich af in Nederland, namelijk het ‘Wetboek van Werk 2025’, waar ik onder andere met Ruben aan werk. We zijn ervan overtuigd dat een fundamentele herziening van het arbeidsrecht nodig is. Dat heeft alles te maken met de huidige tweedeling op de arbeidsmarkt: de ene groep krijgt veel bescherming, terwijl er steeds meer groepen zijn die buiten de boot vallen, zoals

onderzoek naar doen. Dat we

flexcontractanten. Daarover maken we

uitgerekend in ons tweede lustrumjaar

ons zorgen. Wat gebeurt er met hen

gaat over een Europees breed ervaren

deze prestigieuze subsidie van de

tijdens de volgende recessie? Onlangs

fenomeen dat steeds meer werkenden

Europese Commissie binnenhalen, is

brachten we een tussenrapportage uit

op of onder de armoedegrens leven.

een kroon op ons werk.

met voorstellen voor wijzigingen.

Wordt zeker vervolgd!”

Daar gaan we de komende jaren met zeven andere lidstaten interdisciplinair

Mr. Amber Zwanenburg

Mr. drs. Jan-Pieter Vos

Prof. mr. dr. Zef Even

curriculum vitae

curriculum vitae

curriculum vitae

• Docent Arbeidsrecht en promovenda

• Docent Arbeidsrecht bij Erasmus School

• Docent Arbeidsrecht en promovendus

bij Erasmus School of Law

bij Erasmus School of Law

of Law en partner bij SteensmaEven

In 2015 behaalde Amber haar master

In 2011 behaalde Jan-Pieter de masters

In 1998 behaalde Zef de masters

Privaatrecht in Rotterdam. In datzelfde

Financial Economics en Arbeidsrecht.

Privaatrecht en Strafrecht aan Utrecht

jaar ontstond haar interesse voor het

Zijn masterscriptie getiteld Cash of Costa

University. Tot 2008 was hij vervolgens

grensoverschrijdende arbeidsrecht, tijdens

ontving de ESL-scriptieprijs en is uitgegeven

advocaat bij Simmons & Simmons.

een uitwisselingsprogramma met Hofstra

in boekvorm. Vervolgens werkte hij bij

Datzelfde jaar promoveerde Zef op

University in New York. In april 2016 werd

verschillende advocatenkantoren, waar

het onderwerp ‘Transnational collective

Amber docent bij Erasmus School of

hij zich bezighield met arbeidsrecht.

bargaining in Europe’, werd hij docent

Law. Tevens is zij projectmanager van het

Sinds december 2017 werkt hij bij

Arbeidsrecht aan Erasmus School of Law

Erasmus+ project SENSE en promoveert

Erasmus School of Law. Zijn

en werd hij partner bij SteensmaEven.

ze op het onderwerp schijnconstructies in

promotieonderzoek heeft betrekking

Daarnaast is Zef Editor-in-Chief van

Europees arbeidsrechtelijk verband.

op Europese vakantiewetgeving.

European Employment Laws Cases (EELC).

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 31

A r b e i d s m a r k t

De academie en de arbeidsmarkt

Wordt 2020 het jaar van de oplossingen?

“Arbeidsrecht geeft vorm aan de arbeidsmarkt”, stelt Carola van Puffelen, beleidsmedewerker bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De wetgeving die wordt gemaakt in ‘politiek Den Haag’, heeft bij voorkeur een hoge graad van duurzaamheid. Een vleugje wetenschap in de discussie draagt bij aan een strategische en verbindende aanpak van de uitdagingen, die de roerige arbeidsmarkt met zich meebrengt.

Dat realiseert men zich ook bij de master Arbeidsrecht van Erasmus School of Law.

Rutger Ploum: De lat ligt hoger…doe mee!

De daad bij het woord: op 30 juni

"Een arbeidsrechtadvocaat heeft twee

2016 was de aula van de Erasmus

uitdagingen. De eerste is dat zij/hij een

Universiteit het decor van het Nationaal

steengoede jurist, onderhandelaar en

Wwz Evaluatiecongres. Precies één

ondernemer moet willen worden. Dat

jaar na de meest ingrijpende wijziging

is al een hele uitdaging. Het is en blijft

van het Nederlandse ontslagrecht

een veeleisend maar mooi beroep. Maar

sinds de Tweede Wereldoorlog: de

de lat ligt hoger. De tweede is, dat van

Carola van Puffelen: Arbeidsmarktbeleid, een serieuze taak

inwerkingtreding van de tweede tranche

ons wordt gevraagd mee te denken over

"Arbeidsrecht geeft vorm aan de

van de Wet werk en zekerheid. Onder

een goede werking van de arbeidsmarkt.

arbeidsmarkt. Arbeidsmarktbeleid voe-

auspiciën van de Vereniging Arbeidsrecht

Wij moeten daar – als ervarings-

ren is een serieuze en verantwoordelijke

Advocaten Nederland (VAAN) en de

deskundigen – een echt inhoudelijke

overheidstaak. Samenwerking met

Vereniging voor Arbeidsrecht (VVA)

bijdrage aan willen leveren. Wat is er

verschillende wetenschappelijke

sprak het volledige speelveld over de

nodig om meer mensen aan het werk

disciplines en stakeholders op de

al dan niet bedoelde effecten van de

te helpen en – indien het onverhoopt

arbeidsmarkt is van grote waarde voor

Wwz. De politiek, de advocatuur, de SER,

zover komt – op een eerlijke manier te

het (door)ontwikkelen van dit beleid.

het UWV, de rechterlijke macht en de

laten ontslaan? Dit zijn vragen die ook

Misschien nu wel meer dan ooit… want

wetenschap (met Pascal Kruit en Ruben

thuishoren in een master Arbeidsrecht.

de arbeidsmarkt is de afgelopen tien jaar

Houweling van ESL en in hun kielzog de

Studenten zijn juist diegenen die out

sterk veranderd. Thema’s als flexibili-

studenten) debatteerden met een zaal

of the box kunnen denken. Wees dus

sering, loondoorbetaling tijdens ziekte

vol branchegenoten.

niet bescheiden en doe mee in deze

en ZZP houden de arbeidsrechtelijke

discussie!"

gemoederen flink bezig. Een goede

Rotterdam Rules? Nu ja, in ieder geval

arbeidsrechtjurist heeft kennis van de

praten we stevig mee. Niet alleen

arbeidsmarktvraagstukken en draagt

wetenschappers, maar ook studenten.

bij aan oplossingen. Zal 2020 hét jaar

Want, zoals advocaat Rutger Ploum

van de oplossingen zijn? Eén ding is

hen op het hart drukt: “Juist als student

zeker: de master Arbeidsrecht gaat een

denk je ‘out of the box’. Wees dus niet

mooie en spannende volgende tien jaar

bescheiden en doe mee in de discussie.”

tegemoet!"

32 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Max Keulaerds: Het is de regelgeving, stupid

wet gaat onze arbeidsmarkt echter

"De arbeidsrechtelijke regelgeving van de

niet in balans brengen. Daarvoor is

laatste decennia krijgt op onze arbeids-

ertoe doet: goede regelgeving

ook volgens minister Koolmees meer

markt steeds minder grip. De Flexwet

heeft daadwerkelijk effect op de

nodig. Hopelijk draagt het advies van

en de Wwz overbrugden de grote kloof

arbeidsmarkt. Daarom - en dit is niet

de Commissie Borstlap bij aan een

tussen vast en flex immers niet. Dat

ironisch bedoeld - is het hoopgevend dat

Wetboek van Werk, dat onze huidige

zijn gemiste kansen. Onderzoek (OESO)

het woord “arbeidsmarkt” deel uitmaakt

en toekomstige arbeidsmarkt met

toont immers aan, dat regelgeving

van de benaming van de arbeidswet die

visie reguleert."

op 1 januari a.s. in werking treedt. Die

Mr. Rutger Ploum

curriculum vitae • Afgestudeerd Rechtsgeleerheid Leiden - 1989 • Partner bij Ploum • Ambitie: het arbeidsrecht een slag verder brengen

Mr. Carola van Puffelen

curriculum vitae • Afgestudeerd master Arbeidsrecht Rotterdam - 2014 • Beleidsmedewerker ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid • Ambitie: bijdragen aan een optimaal

Mr. Max Keulaerds

curriculum vitae • Afgestudeerd Rechtsgeleerdheid Utrecht - 1982 • Partner bij BarentsKrans • Ambitie: Tom Dumoulin eruit fietsen en daarna samen een biertje erop drinken

functionerende arbeidsmarkt en het beleid daarvoor creëren

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 33

A l u m n i

Women of the World take over!

Nienke van Osch had al een fulltime baan en een gezin met vier jonge kinderen.

Dus de master Arbeidsrecht ‘kon er ook nog wel bij’. Met de bul koud op zak, startte ze bij haar werkgever een dochteronderneming in het arbeidsrecht. Ze groeide daarna door binnen de BSA Groep. Jaarlijks geeft ze op de EUR een gastcollege over mediation bij arbeidsconflicten.

Eline Leijten deed twee studies, slaagde cum laude voor de master Arbeidsrecht en maakte tussen het studeren door furore als zangeres van de Hermes House Band.

In 2015, net 28 jaar oud, combineerde ze haar passies. Haar startup Plugify, een community van Nederlandse artiesten, groeide uit tot een ongekend succes.

Arbeidsrecht in Rotterdam Eline: “Ik was al afgestudeerd als econoom. Hield van rechtsgebieden die tegen economie aanschurken. Wat het arbeidsrecht zo interessant maakt, zijn de verschillende belangen

en ben ik gestart met Plugify, een online platform waarop

van de partijen. Ik wilde het juridisch kader helemaal begrijpen.

iedereen laagdrempelig en betaalbaar artiesten kan boeken.

En werk is zo’n belangrijke component van je leven.”

Dit idee kreeg ik door mijn ervaringen als zangeres van de

Nienke: “Ik had al een voltijdse baan en een gezin met

Hermes House Band tijdens de studie. Het bleek een gat in

vier kinderen toen ik begon. Vraag me soms nóg af hoe

de markt. Na Nederland ambiëren we marktleider van Europa

ik het klaargespeeld heb. Bij juridische dienstverlener BSA

te worden. En ja, dat ondernemerschap. Volgens mij zat dat

bemiddelde ik destijds tussen asbestslachtoffers en hun

er al jong in. Ik had al stiekem het plan toen ik als kind op de

voormalig werkgevers voor een schadevergoeding. Voor

vrijmarkt van Koninginnedag mijn spulletjes verkocht!”

mijn scriptie onderzocht ik waarom zij voor de zachtere weg

Nienke: “Ik heb veel gehad aan de vaardigheden waar je in

van bemiddeling kozen.” Eline: “De groepsdynamiek was

de master op wordt getraind. En dat mag ik doorgeven: op

geweldig, ieder had zijn of haar eigen achtergrond en visie.

de EUR geef ik jaarlijks een gastcollege over mediation in het

Het was een mooie en getalenteerde club, onder wie Nienke.”

arbeidsrecht, in mijn ‘eigen’ master.” Eline: “Het is mooi dat

Nienke: “Een harmonieuze lichting. Eline is zelfs cum

ik met Plugify zeven mensen aan het werk houd. Maar ik wil

laude afgestudeerd.” Eline: “Ik kreeg een schilderij van prof.

nog verder bijdragen aan een betere wereld, daarom ben ik

Loonstra, door hemzelf gemaakt. Het hangt nog steeds aan

ook politiek actief. En ik houd de banden met de EUR warm.

de muur. Overigens was ik tijdens de buluitreiking in Italië. Via

Ik ben dankbaar voor het mooie jaar.” Nienke: “Je kunt veel

skype kon ik de zaal toespreken, op het grote scherm. Mijn

meer dan je denkt, als je niet denkt in beperkingen. De master

ouders zaten er ook.”

Arbeidsrecht heeft me gebracht waar ik nu sta.”

The working life Nienke: “Mijn werkgever stimuleerde mijn ontwikkeling in

Mr. Nienke van Osch

Mr. drs. Eline Leijten

arbeidsrecht opgezet. Dat was echt pionieren. Inmiddels is

curriculum vitae

curriculum vitae

het bedrijf weer geïncorporeerd bij BSA. Ik groeide door als

• Afgestudeerd 2012

arbeidsrechtjurist en mediator, en kreeg daarnaast de functie

• Manager JZ, arbeidsrechtjurist

het arbeidsrecht. Samen met mijn collega en mastergenoot Jasper heb ik voor BSA een dochteronderneming in het

manager Juridische Zaken bij de BSA Groep. Mijn werk is een combinatie van beleid, arbeidsrecht en mediation. Ik verdeel

en MfN-registermediator • Ambitie: duurzame

mijn aandacht over deze drie taakgebieden. De afwisseling

oplossingen vinden voor

geeft me energie.” Eline: “Na de studie werd ik consultant

problemen op de werkvloer

• Afgestudeerd Economie 2011, Arbeidsrecht 2012 • Founder & CEO Plugify • Ambitie: bijdragen aan een betere wereld

in het bedrijfsleven. In 2015 heb ik mijn baan opgezegd

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 35

B l i k v a n b u i t e n

Een specialistische of een generieke master?

Tele of widescreen Is het goed om je al tijdens de studie te specialiseren? Of moeten we studenten vooral een brede scope meegeven? De kopstukken van drie verenigingen van arbeidsrechtadvocaten hebben elk een eigen visie.

Ruben: “Op advocatenkantoren wordt Arbeidsrecht lijkt nergens op...

kennis van specifieke rechtsgebieden

Ruben van Arkel, VHAA:

steeds belangrijker. Je zoekt toch vaak

“Toen ik dertien jaar geleden bij Pels

Pieter van den Brink, VRAA / VAAN:

een superspecialist, die het probleem

Rijcken solliciteerde, schreef ik dat het

“Arbeidsrecht is mensenwerk, draait om

oplost. Dat kan niet altijd iemand zijn,

arbeidsrecht zo interessant is, omdat

bescherming van mensen die dat nodig

die de ene dag dít doet en de andere

het uiteindelijk altijd over mensen gaat.

hebben. In iedere zaak, ook in een conflict,

dag dát. De specialisatie zie je ook in

Soms over één werkgever en één werk-

probeer je een soort win-win-situatie te

de rechterlijke macht en is gevolgd

nemer, soms over duizenden. Dat maakt

bereiken. Liever geen brieven schrijven, die

door de universiteiten. Als student

het toch wel uniek. Daarbinnen is

beginnen met: ‘Tot mij wendde zich…’. Een

vergroot je je kans op een succesvolle

arbeidsrecht ook weer een verzamel-

gang naar rechter is eigenlijk een brevet

carrière als je je specialiseert. Dat kun je

naam, een breed rechtsgebied.”

van onvermogen. Praten en samen tot een

tijdens de studie doen, maar ook – na

oplossing komen.”

een bredere opleiding – daarna. Wij

Charlotte Dingemans, VAAN:

nemen zowel stagiairs aan met een

“Toen ik mijn carrière begon, werd

Breed of specialistisch?

arbeidsrechtmaster als met een meer

je geacht een algemene praktijk te

Pieter: “De Rotterdamse specialisten

algemene master.”

draaien. Arbeidsrecht was nog geen

verwennen ons met hun uitgelezen

volwaardig specialisme in de advocatuur.

kennis. Maar de bredere master die

Charlotte: “Ik heb toch mijn twijfels.

Hoewel we ondernemingen bijstonden

ik vroeger deed, had ook voordelen.

Om een bedrijf te adviseren is brede

en reorganisaties begeleidden, moest

‘We oordelen over arbeidszaken vanuit

kennis een vereiste. Ik denk dat het goed

ik er echt voor strijden om meer

het héle wetssysteem’, zei onlangs

is om wat meer van het algemene

arbeidsrechtzaken te mogen doen.”

een lid van de Hoge Raad tegen mij.

verbintenissenrecht te zien, vóór je

Boek 3 en boek 6 spelen ook mee,

je echt met de praktijk van het arbeidsrecht

oftewel het vermogensrecht en het

gaat bezighouden. Contracten, zeker-

verbintenissenrecht. Het arbeidsrecht

heden, incasso’s et cetera. Maar goed, ik

staat niet op zich.”

zie ook wel dat de Rotterdamse master van heel hoog niveau is, met enthousiaste

“ je zoekt toch een superspecialist” Ruben van Arkel

36 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

en intelligente studenten, die direct aan de slag kunnen. Toch zou ik ervoor opteren, om je wat later in je loopbaan te specialiseren. Dan praat ik over de brede ontwikkeling, de mooiste ontwikkeling die je als advocaat kunt hebben.” De academie is geen werkvloer.

Charlotte: “Je ziet dat veel opleidingen

Ruben: “Ik denk dat het goed is om

stages en kantoorbezoeken aanbieden,

een link met de praktijk te hebben.

evenals soft skills zoals leren presenteren.

Als arbeidsrechtadvocaat sta je best

Dit komt – denk ik – toch voort uit

veel voor de rechter, ook als je nog

het marktdenken. Bedrijven zijn er wel

niet zoveel ervaring hebt. Je hebt

blij mee, maar ik vind dat academisch

contact met cliënten, onderhandelt

leren denken en het inladen van

met wederpartijen. Kortom, je moet

theoretische bagage toch de primaire

niet alleen kennis van het recht hebben,

missie van de universiteit moeten zijn.

maar ook goede communicatieve

Maar ook hier geldt: als alle partijen

vaardigheden. »

“ We moeten geen bandjes plakken, maar het wiel eraf halen” Pieter van den Brink

er tevreden mee zijn, snap ik wel dat Rotterdam dit niet gaat veranderen.”

Mr. Pieter van den Brink

Mr. Charlotte Dingemans

Mr. Ruben van Arkel

VRAA / VAAN

VAAN

VHAA

curriculum vitae

curriculum vitae

curriculum vitae

• is advocaat en partner bij Ten

• behaalde zijn masterbul aan de

• studeerde Nederlands recht aan de

Holter Noordam. Hij is zo’n twintig

UvA. Als advocaat bij een internationaal

Universiteit Leiden. Hij is sinds 2006

jaar advocaat, waarvan achttien

advocatenkantoor ontwikkelde

advocaat bij Pels Rijcken, waar hij nu

gespecialiseerd in het arbeidsrecht.

zij een bijzondere interesse voor

partner is en de sectie Arbeids- en

Hij is voorzitter van de Vereniging

arbeidsrechtzaken en startte ze in

Ambtenarenrecht leidt. Zijn specialisme

Rotterdamse Arbeidsrecht Advocaten

2001 met DingemansVanderKind.

is het pensioenrecht. Ruben is voorzitter

(VRAA) en mede-oprichter van de

Ze houdt zich bezig met onder meer

van de Vereniging Haagse Arbeidsrecht

landelijke vereniging (VAAN). Pieter is als

medezeggenschap, reorganisaties en

Advocaten (VHAA).

‘praktijkpoot’ vanaf het begin betrokken

individuele ontslagzaken. Charlotte is

bij de Rotterdamse master Arbeidsrecht.

voorzitter van de Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Nederland (VAAN).

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 37

B l i k v a n b u i t e n

van wat bandjes plakken, maar we moeten het wiel er afhalen en opnieuw En het standpunt van jouw cliënt

uitvinden. Het Wetboek van Werk,

overtuigend kunnen brengen. Dat leer je

waaraan Ruben Houweling met

met name in de praktijk van collega’s en

andere experts werkt, presenteert

door het zelf te doen.”

een alternatief.”

Ik durf niet te zeggen of de klassieke arbeidsovereenkomst over tien jaar nog

Pieter: “Ik vind de contacten met de

Charlotte: “Het Wetboek van Werk is

bestaat, maar ik verwacht wel dat er iets

praktijk een meerwaarde van Erasmus

een initiatief van de VAAN. Mooi dat

zal veranderen in de verhouding tussen

School of Law. Mijn kantoor wordt

wetenschappers en praktijkmensen niet

de werkgever en degene die het werk

steeds meer een thuishaven voor

alleen reageren op de politiek, maar zélf

verricht. Systemen uit andere landen

studenten, zou je kunnen zeggen. Loop

achter de tekentafel zijn gaan zitten!

kunnen daarbij als voorbeeld dienen.”

maar binnen, stel vragen, kijk om je

En als het goed is, gaat er flink wat

heen. Je leert het vak niet alleen in de

veranderen. De laatste decennia is een

Made in Rotterdam

bibliotheek.”

berg nieuwe, complexe regelgeving in

Pieter: “De kleinschaligheid is een sterk

een moordtempo over ons uitgestort.

punt van Rotterdam. Ruben en de zijnen

Het arbeidsrecht op de schop?

Ik hoop en verwacht dat het allemaal

selecteren ieder jaar een mooie mix van

Pieter: “Toen ik als advocaat begon

eenduidiger gaat worden. Dat betekent

studenten, die intrinsiek gedreven zijn

bestond mijn kast uit een plank

wellicht dat minder mensen hun

en veel kwaliteit hebben. Bij Ten Holter

Werkgevers en een plank Werknemers.

brood in het arbeidsrecht zullen

Noordam bestaat nu ongeveer de helft

verdienen. Als jurist zul je je dan iets

van de sectie Arbeidsrecht uit alumni

Nu zijn er ZZP’ers, detacheerders,

moeten verbreden, maar dat is niet erg

van de EUR. Van stagiairs vraag ik niet

platformers, contracters enzovoorts

natuurlijk, zelfs leuk. En voor de goede

alleen kennis, maar ook creativiteit,

enzovoorts. Maar ons wetssysteem

studenten is er altijd plek.”

overtuigingskracht, zelfverzekerdheid.

Dat zit goed in Rotterdam.”

dateert feitelijk uit 1907. Dus de wetgever is in verwarring, vraagt

Ruben: “De centrale vraag blijft hoe je

zich af: hoe kunnen we nieuwe

de verhouding regelt tussen werknemer

Charlotte: “Naast inhoudelijke kennis

samenwerkingsvormen omarmen en

– of werker – en werkgever. Ook

en analytisch vermogen, moet je een

tegelijk de zwakkeren beschermen?

de Commissie Regulering van werk,

sociaal hart hebben, vind ik. Je vak gaat

Het wordt tijd dat het arbeidsrecht op

oftewel de commissie-Borstlap, buigt

over verhoudingen van zeggenschap,

de schop gaat. Het is geen kwestie

zich hierover. Dus er wordt op twee

van arbeid en kapitaal. Maar ik denk

fronten nagedacht.

dat daar in Rotterdam wel goed op geselecteerd wordt.”

“ Specialiseer je wat later in je loopbaan” Charlotte Dingemans

Ruben: “Recent is er bij ons op de sectie een alumna uit Rotterdam gestart. Zij doet het heel goed, net als talentvolle jonge advocaten van andere universiteiten. Maar heel eerlijk gezegd, ik denk dat het pas écht begint als je gaat werken. Ik was 22 toen ik hier startte en heb in het eerste jaar misschien wel meer geleerd dan tijdens de hele studie. Op de universiteit leer je de basis, op kantoor de finesses.”

38 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

A l u m n i

REBELS WITHOUT A PAUSE David en Shamy begonnen hun arbeidsrechtelijke ‘carrière’ als student-assistent.

De keiharde werkers werden ‘best friends’ en veelbelovend juristen met een brede scope.

Op de academie zullen we ze zeker terugzien.

Arbeidsrecht in Rotterdam David: “Eigenlijk is de liefde een beetje toevallig ontstaan.

Ik behandel zelfstandig kleinere zaken. Het kan gaan om

In het tweede jaar werd ik student-assistent bij de sectie

bijvoorbeeld een lekkende dakgoot of het ontslag van een

Arbeidsrecht. Ik werd volop betrokken bij het Wwz-

werknemer. Shamy: “Ik ben me aan het oriënteren, heb een

evaluatieonderzoek. Geweldig interessant.” Shamy: “Ik begon

brede interesse. Misschien wordt het wel de advocatuur, maar

op dezelfde dag als David. Tussen het harde werken door

de rechterlijke macht en de wetenschap spreken me ook aan.

werden we heel goede vrienden. De boefjes van de sectie

Het afronden van de master Privaatrecht heeft nu de hoogste

Arbeidsrecht, werden we genoemd.” David: “Maar de master,

prioriteit. Dan heb ik twee bullen en kan ik alle kanten uit.”

wat een intens jaar was het! Colleges, kantoorbezoeken,

David: “Je weet nooit hoe het loopt. Tijdens de studie heb ik

borrels, de stage... En ik bleef zestien uur per week als ‘SA’

vaak gezegd: ‘Ik wil overal werken, maar ze vinden me niet op

werken. Ruben Houweling grapte weleens: David heeft geen

de Zuidas!’ En juist daar werk ik nu, met veel plezier.”

zestien-urige, maar een zestig-urige aanstelling.’” Shamy:

Shamy: “Precies. Een mooie inhoudelijke baan waarin ik

“Ik heb eerst de master Privaatrecht gedaan, wilde een brede

me gelukkig voel, dat is het enige wat telt."

kennis van het recht vóór ik met de master Arbeidsrecht begon. Misschien wel het meest memorabel was een grote contractingskwestie die Ruben en ik onderzochten. Geen oude of fictieve casus, maar een grote, actuele zaak, die

Mr. David Mees

Mr. Shamy Sripal

impact had op duizenden werknemers. Toen de rechter in gelijke zin oordeelde als onze onderzoeksconclusies, kwam dat wel even binnen.

The working life David: “Ik ben advocaat-stagiair bij De Brauw Blackstone Westbroek in Amsterdam, waar ik ook de masterstage liep.

Ik zit in de algemene opleiding, De Brauwerij genoemd.

curriculum vitae

curriculum vitae

• Afgestudeerd 2018

• Afgestudeerd 2019

• advocaat-stagiair bij De Brauw

• laatste loodjes master

Blackstone Westbroek • Ambitie: een goede jurist

Privaatrecht • Ambitie: een mooie

worden en later de combinatie

inhoudelijke functie, in

van wetenschap en praktijk

welke discipline dan ook

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 39

F U T U R E O F A R

Ruben Houweling en Lisette Langedijk over nieuwe onderwijsvormen

Future of the master – master of the future Van wat losse vakken op geeltjes, groeide de master Arbeidsrecht van Erasmus School of Law in tien jaar uit tot de Alpe d’Huez onder de selectieve masters.

Maar de top bereiken is één, er blijven is twee. Lisette Langedijk en Ruben Houweling schilderen hun plannen en ambities. ‘If the sky is the limit, how come there are footprints on the moon?’

de studenten soms: overleven.” Dat herinnert zich ook Lisette Langedijk, die na haar afstuderen in 2008 als docent aan Erasmus School of Law bleef werken. “Ruben had alle vakken op geeltjes geschreven en ik pikte er één uit om college in te geven. Stakingsrecht, daar begon ik mee. Ons onderwijs was best goed, maar de master moest professioneler, met meer

“Als je kijkt hoe we begonnen zijn… meer uit enthousiasme

persoonlijke aandacht voor de studenten. Het curriculum

dan kennis van zaken. Maar kijk waar we nu staan!”

werd kritisch bekeken, we betrokken de beroepspraktijk

Tussen het maken van toekomstplannen door, blikt

en er kwam een coördinator. Toen de faculteit een digitale

Ruben Houweling terug op het ontstaan van ‘zijn’ master

leeromgeving ontwikkelde, hebben we ons direct gemeld als

Arbeidsrecht. “Ruim tien jaar geleden kregen we de kans

proefkonijn. Zoals we altijd wel ergens pionier van waren.”

om een zelfstandige, selectieve master op te zetten.

De eerste twee jaar was het zoeken, pionieren en voor

AR Flix Binnen enkele jaren groeide de

state of the art platform, waarop

die twijfelt of hij zijn overtallige

Rotterdamse master Arbeidsrecht uit

alles over het vakgebied te vinden is.

medewerker moet ontslaan. Oké,

tot de opleiding die in alle rankings

Niet alleen voor professionals, maar

die presteert niet goed, maar heeft

de koppositie inneemt. Maar ‘op de

toegankelijk en aantrekkelijk voor

wel vier kindermonden te voeden.

lauweren rusten’ is geen agendapunt

iedereen. Met een scenarioschrijver

Daarnaast denken we aan ZEMBLA-

in het sectie-overleg. “We hebben

werken we aan een fictieve dramaserie.

achtige documentaires, met up-to-date

dertig geselecteerde studenten, maar

Een soort GTST van het arbeidsrecht,

informatie over het arbeidsrecht.”

negen miljard aardbewoners. Wat

met realistische karakters en herkenbare

zou het mooi zijn als we onze kennis

problemen. En met goede acteurs”

“De audiovisuele poot hebben we

kunnen ontsluiten voor de hele wereld!”

zegt de hoogleraar er met een knipoog

voorlopig AR Flix gedoopt, zeg maar

Houweling denkt groot en houdt het

bij. “Zo kweek je ook begrip voor

het Netflix van het arbeidsrecht.

niet bij dromen: “Technologie maakt

de dilemma’s waar mensen soms

Die is vooral een incentive om verder

zoveel mogelijk. We werken aan een

voor staan. Bijvoorbeeld de manager

te kijken”, licht Langedijk toe. »

40 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

E R A S M U S S C H O O L O F L A W pre s e n t s

AN AR F LIX ORIG I N A L

Starring: Shirley Tchai als “Judge T.” *** Edith Franssen & Josh van der Velden als “the Evil Bosses” *** Martine Assenberg van Eijsden & Marije Kuijer als “the Bold Dock Workers” Written, directed & produced by Jeroen ‘Spielberg’ Quist & Loe ‘Hitchcock’ Sprengers *** Art director: Zef ‘Cameron’ Even *** Music director: Moa van Minnen In association with Zed & Loonstra Studio’s *** Screenplay: selection committee AR – Jan-Pieter Vos & Amber Zwanenburg *** Design: Elmira van Vliet& Lisette Langedijk-Schuurman

F U T U R E O F A R

“De leeromgeving zit een laag dieper

laatste is toekomstmuziek, hoor;

in het platform. Studenten kunnen

universiteiten zijn niet zo progressief

hier colleges volgen, in tekst en

en bij rechten heb je natuurlijk te

audiovisueel. Maar ook de praktijkjurist

maken met het civiel effect.” Langedijk

vindt er bijvoorbeeld de actualiteiten in

kan het weten. Zo ‘groen’ als ze was

het ontslagrecht. Een digitaal, modulair

toen ze haar eerste vak ging doceren,

aanbod past bij onze tijd en bij de

is ze inmiddels opgeklommen tot

filosofie van ‘een leven lang leren’.

opleidingsdirecteur van de bachelor

Op deze manier kunnen we mensen

Rechtsgeleerdheid; een functie waarin

veel creatiever opleiden. Stel dat ieder

ze de verantwoordelijkheid draagt voor

zijn eigen, helemaal gespecialiseerde,

duizenden studenten.

master kan samenstellen! Maar dat

Artificial Intelligence

“ We waren altijd wel ergens pionier van”

Niet alleen qua leeromgeving wordt

ontslagzaken voorspelt. Je voert de

echte ‘wicked problems’. Oftewel, waar

gebruik gemaakt van innovatieve

variabelen in, zoals rechtbank, rechter,

heeft de samenleving écht behoefte

technologie. De sectie Arbeidsrecht

soort zaak et cetera. Dan rolt eruit dat

aan?” De hoogleraar heeft het antwoord

had de facultaire primeur met de

je X% kans hebt op een vergoeding

zelf al in gedachten. “Wat mij betreft

Massive Open Online Cursus (MOOC)

van bedrag Y. Fascinerend, toch? We

gaan we een heel nieuw arbeidsrecht

‘Arbeidsrecht en grensoverschrijdend

hadden wetenschappers die dit soort

ontwerpen!”

wegvervoer’. “En we verkennen

uitkomsten handmatig turfden.” Het

de mogelijkheden van artificial

digitaal aanbieden van kennis creëert

intelligence”, straalt Houweling. “We

dus op diverse vlakken tijd en ruimte.

zijn al vrij ver met experts in zelflerende

“In plaats van colleges te geven”, gaat

computers. We hebben een algoritme

Houweling verder, “kunnen we met

ontworpen dat de uitkomsten in

onze studenten nadenken over de

Wetboek van Werk Academici doen meer dan excellent

zeggen wij: het moet voor de beloning

onderwijs geven. Houweling werkt -

en de bescherming van de ‘werker’ niet

samen met enkele collega-juristen - aan

uitmaken of hij ZZP’er is of platformer,

een visionair arbeidsrecht. “In 1907 werd

of een klassiek arbeidscontract heeft.

de Wet op de arbeidsovereenkomst

Als maatschappij moeten we zorgen

aangenomen”, schetst hij. “De

voor een vangnet voor mensen, die

of Law. Haar scriptie op het terrein van het

aanleiding was de grote ongelijkheid

wat minder fortuinlijk zijn en door een

arbeidssportrecht werd bekroond met de

in de samenleving. Sindsdien is er

ongeluk of ziekte niet meer kunnen

prof. mr. N.J.P. Giltay Veth scriptieprijs.

veel veranderd. Werknemers en

werken. Dat is de essentie van het

Lisette was vanaf het begin betrokken

werkzoekenden zijn gelukkig beter

arbeidsrecht!” “En het bestaande werk

bij de master Arbeidsrecht en doceerde

beschermd. Maar met de moderne

beter verdelen”, vult Langedijk aan. ‘To

verscheidene vakken. Sinds 2018 is ze

arbeidsvormen dreigt een nieuwe

be continued’ dus, of in de woorden

opleidingsdirecteur van de bachelor

tweedeling. In ons Wetboek van Werk

van Ruben Houweling: “ROCK ON!”

Rechtsgeleerdheid ESL.

42 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t

Mr. Lisette Langedijk-Schuurman

Curriculum vitae • studeerde in 2008 af aan Erasmus School

PREFERRED ASSOCIATES

A S S O C I A T E S

ASSOCIATES

B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t 43

Generation XI‌ even bolder!

Precies 50 jaar na Apollo 11 lanceren we de 11e generatie masterstudenten Arbeidsrecht.

Ambitieus en onverschrokken. How bold can you be‌ or even bolder?!

Kijk hier wie ze zijn.

I

eur.nl/esl/over/secties/arbeidsrecht

T 010-408 27 97 E masterarbeidsrecht@law.eur.nl 1 B o l d e r | 1 0 j a a r M a s t e r A r b e i d s r e c h t