Krishi Jagran Marathi Magazine May 2017

ISSN 2455-1090

www.krishijagran.com

o"kZ 20 vad 11 uoEcj 2015 #i;s 35

'ksrd&;kaP;k fgrkps] ns'kHkjkr vfLrRo vkeps www.krishijagran.com

[kjcwtkph Qk;ns'khj 'ksrh lk[kj dkj[kkus okpok

o"kZ 4 vad 5 es 2017 #- 35/& +91 9891 405 403

70210 00054

04 AZwH«$_{UH$m

H¥$fr OmJaU dk;Zdkjh laiknd rduhdh laiknd foi.ku çeq[k fc>usl gsM ,,lih egkO;oLFkkid tulaidZ lgk¸;d laiknd lks'ky ehfM;k eq[kh ofj"B i=dkj i=dkj

ofj"B O;oLFkkid foi.ku O;oLFkkid foi.ku foi.ku lgk¸;d

foi.ku lgk¸;d ds-ts- ,oa vkbZds,l,y O;oLFkkid izlkj lgk¸;d O;oLFkkid izlkj

ys[kkiky dk;ns'khj lYykxkj lhfu;j fMtkbuj dk;kZy; lgk¸;d

,e lh M‚efud 'kk;uh bekuqoy ,e- th- oklu MkW- ds-Vh- paMh johaæ rsofr;k vftFk oh-vkj MkW- ch-lh- fclokl lat; dqekj ts lkcq Qjgk [kku :ch tSu vfudsr flUgk lehj frokjh bejku [kku fofiu feJ nhif'k[kk ds-ts- ljU;k lkjk [kku es?kk 'kekZ eqdqanu uk;j vQlkuk efyd pqadh HkwfV;k ique fo'odekZ fjadh iqUMhj y{eh ikaMs gsek 'kekZ izhfr pkSgku fiz;adk eaMkofj;k mikluk dkeu efgek iqy;kuh fu'kkar Vkad jkgqy flag vCnql len ç'kkar 'kekZ Qqjdku dqjS'kh eksfgr vadw ;kno fizfr pkSgku vk;'kk [kku iIiw jk; iou dqekj uqiqj nkl iou vktxs ujsaæ “ksjrkVs f'kodkar mikè;k; vkj-,u- pkScs Ñ".k fcgkjh vt; dqekj gjeuizhr flag dax fnus'k nekfFk;k tlfoanj flag f<Yyksa ds-ch- baæk ,p- vleqnhu ;ksxs'k dqekj ekrcj flag nsosaæ flag txnh'k tkuk johaæ tkuk eukst

dqy ist 68 , 45503170

d` "kh tkxj.k es 2017

d` "kh ckrE;k------------------------------08 daiuh ckrE;k----------------------------16 eqyk[kr----------------------------------30 eqyk[kr----------------------------------32 eqyk[kr----------------------------------36 eqyk[kr----------------------------------38 [kjcwtkph Qk;ns'khj 'ksrh--------------40 lk[kj dkj[kkus okpok-----------------48 mUgkG~;kr ;'kLoh i'kw laxksiukph ---50 tukojkaP;k iks"k.kklkBh ,>ksyk--------54 [kkuk&[ktkuk-----------------------------58 jk'khQG------------------------------------60 flusek--------------------------------------62 flusek--------------------------------------64 oin

laiknd lapkyd

To J

^maVmMo AJ«oga H$m¡Qw>§{~H$ _m{gH$

Krishi Jagran - Marathi | Year 4 | Issue 4 | April 2017 | Rs. 35/-

AZwH«$_{UH$m

Krishi Jagran Kisan Club 9891405403 Subscribe

KRISHI JAGRAN MAGAZINE

Hindi, Punjabi, Gujarati, Marathi, Kannada, Bengali, Telugu, Assamese, Odia, Tamil, Malayalam & English

Nishant Taak 9953756433, 9891889588

laiknd] çdk'kd] eqnzd ,oa Lokeh ,e- lh- Mksfefud

,e-,-lh- Ñ"kh tkxj.k 60@9 frljk etyk] ;wlqQ ljk; ekdZsV] xzhu ikdZ eSVªks LVs'ku toG] uoh fnYyh&110016 }kjk ,p-Vh- ehfM;k izsl ch 2] lsDVj&63] uks,Mk&201301] ftyk&xkSrecq) uxj ¼;w-ih-½ lokZf/kd lqjf{kr U;k; {ks= fnYyhA ;k if=dsr çdkf'kr ys[k vkf.k fopkj

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

laikndh; dtZekQh [kjk ç'u 'kkr 'ksrh eksBîk çek.kkr gksrs] gs rj lokaZuk ns ekfgrh vkgs- ijarq] thMhihpk lokZr eksBk fgLlk ns[khy 'ksrhrwup ;srks- Hkkjrkr 'ksrdjh y?kq vkf.k e;kZnhr vkgsr gs ns[khy lokaZuk ekfgrh vlsy- v'kk ifjfLFkrhr rs jk=&fnol d"V d:u o"kZHkj ftrds mRiUu dekorkr] R;kis{kk vf/kd rs dtkZr Mqcysys vlrkr- gk dtkZpk Mksaxj mil.;kr fi<îkufi<îk fu?kwu tkrkr- dks.kkoj ljdkjh dtZ vlrs rj ,[kknk 'ksrdjh lkodkjh dtkZr vMdysyk vlrks'ksrdjh v'kkp dtkZr Qlrks- ;k 'ksrd&;kae/;s vusd 'ksrdjh vls vkgsr dh T;kaP;koj ikp& lkr o"ksZ tquh dtZ vkgsr- tkLrhr tkLr 'ksrdjh ;k leL;s'kh >xMr vlrkr- okLrfod ljdkj ;srs] ljdkj cnyrs- 'ksrd&;kauk eksB&eksBh vk'oklus ns.;kr ;srkr- ek= fnysyh opua iw.kZ dj.;klkBh eu eksBs vlkos ykxrs- bFks tj ;qih ljdkjps dkSrqd dsys rj rs xSj Bj.kkj ukgh- T;kçek.ks ;qihe/;s lÙksr vkysY;k uofuokZfpr ljdkjus ifgY;k dWfcusV cSBdhr 80 yk[k 'ksrd&;kauk dtkZrwu fnyklk feGowu nsr dkSrqdkLin ikÅy mpyys-1 yk[kki;aZr dtZ e kQhus 'ks r d&;ka u k fnyklk feGs y 'ksrd&;kalkBh Hkfo";kr vk.k[kh dkgh pkaxys ?kMw 'kdrs gh vk'kk okVrs vkgslrks- 'ksrdjh v'kkp dtkZr Qlrks- ;k 'ksrd&;kae/;s vusd 'ksrdjh vls vkgsr dh T;kaP;koj ikp& lkr o"ksZ tquh dtZ vkgsr- tkLrhr tkLr 'ksrdjh ;k leL;s'kh >xMr vlrkr- okLrfod ljdkj ;srs] ljdkj cnyrs- 'ksrd&;kauk eksB&eksBh vk'oklus ns.;kr ;srkr- ek= fnysyh opua iw.kZ

dj.;klkBh eu eksBs vlkos ykxrs- bFks tj ;qih ljdkjps dkSrqd dsys rj rs xSj Bj.kkj ukghT;kçek.ks ;qihe/;s lÙksr vkysY;k uofuokZfpr ljdkjus ifgY;k dWfcusV cSBdhr 80 yk[k 'ksrd&;kauk dtkZrwu fnyklk feGowu nsr dkSrqdkLin ikÅy mpyys-1 yk[kki;aZr dtZekQhus 'ksrd&;kauk fnyklk feGsy- 'ksrd&;kalkBh Hkfo";kr vk.k[kh dkgh pkaxys ?kMw 'kdrs gh vk'kk okVrs vkgsHkkjrkr mÙkj çns'k] egkjk"Vª] xqtjkr] fcgkj] gfj;k.kk] iatkc vkf.k e/; çns'k gh 'ksrhP;k –"Vhus eq[; jkT;a vkgsr- ;k jkT;kae/;s yk[kkais{kk vf/kd la[;sus 'ksrdjh dtZnkj vkgsr- ts dtZ pqdrs dj.;kr vleFkZ vkgsr- ;qihP;k /krhZoj ;k jkT;kaph ljdkj 'ksrd&;kauk fnyklk nsrhy\ vFkkZr iatkcus gydk b'kkjk fnyk vkgs- ek= fu.kZ; d/kh ?ks.kkj gs rj ljdkjojp voyacwu vkgs- egkjk"Vª vkf.k e/; çns'k lkj[;k jkT;kae/;s 'ksrdjh vkRegR;spk eqík dk;ep eksBk jkfgyk vkgs- ;k nksu jkT;kae/khy 'ksrd&;kaph dtZekQh gksbZy dk] rs ikgk;ps vkgs- tj 'ksrd&;kauk fnyklk feGkyk rj ns'kkps —"kh {ks= etcwr gksbZyvFkkZr 'ksrd&;kaP;k dtZekQhoj fjtoZ c¡dsP;k cMîk vf/kdk&;kaph fVIi.kh ;srs- ijarq cMs O;kikjh vCtko/kh cqMorkr] R;kaP;kckcrhr ewx fxGwu xIi cl.ks ilar dsys tkrs] gh xks"V vyfgnk! [kjap] gk ,d grk'k dj.kkjk fo"k; vkgs- dtZekQhyk lq#okr rj >kyh vkgs- ek= ;qihP;k /krhZoj brj jkT;kae/;s frph veyctko.kh gks.kkj dk] gk [kjk ç'u vkgs!

& ,e-lh- Mksfefud Email: dominic@krishijagran.com

22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership

Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170

Email : info@krishijagran.com

Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com

info@krishijagran.com, editor@krishijagran.com, advt@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

QVhZl pkaxyh xq.koÙkk vf/kd çek.kkr mRiknu tkLr mRiUu feGok

çek.k% ३&६ fdyks/,dj

lko/kku

vktp QVhZl [kr vk.kk

d` "kh ckrE;k 08 'ksrd&;kuh ,df=r 'ksrh dj.;kph vko';drk jk/kkeksgu flag

'ks

rd&;kP;k fgrklkBh dsaæ ljdkjrQsZ vusd ç;Ru dsy tkr vkgsr- ;kp ç;Rukapk ,d Hkkx Eg.kwu dsaæh; —"khea=h jk/kkeksgu flag ;kauh lkafxrys dh] —"kh {ks=kph çxrh gks.;klkBh NksVîk fidkaps mRiknu ok<o.ks gs lokaZr eksBs vkOgku vlwu R;kpcjkscj 'ksrhlkBhps HkkaMoy deh d:u mRikndrk ok<o.ks vR;ar vko';d vkgs- HkksikG ;sFkhy fo|kFkhZ dY;k.k U;kl vkf.k uoh fnYyhrY;k iwlk ;sFkhy Hkkjrh; —"kh la'kks/ku ifj"knsyk mís'kwu ekxZn'kZu dsys] R;kosGh rs cksyr gksrs- tfeuhpk iksr lq/kk:u tkLr mRiknu ?ksrk ;kos] ;klkBh [krkaP;k okijkcíy 'ksrd&;kuk ;ksX; rs Kku ns.ks vR;ko';d vkgsR;kauh iq<s lkafxrys dh] ,dw.k 11 yk[k e`nk dkMZ forfjr dj.;kps vkeps /;s; gksrs- ijarq] vktoj vkEgh

xOgkoj ljdkjrQsZ vk;kr 'kqYd ykx.;kph 'kD;rk

dsoG 6 yk[k dkMZ forfjr dsyh vkgsr- R;kauh lkafxrys dh] 2015 e/;s ljdkjus çR;sd 'ksrkr tkLrhr tkLr ik.khiqjoBk djrk ;kok o ik.;kpk ;ksX; okij Ogkok ;klkBh iarç/kku —"kh flapu ;kstuk jkcoyh- ckxdke] i'kqikyu] —"khous vkf.k vU; feJ'ksrhP;k fofo/k ra=kapk okij d:u 'ksrd&;kps mRiUu ok<o.;klkBh ljdkj ç;Ru'khy vlY;kph ekfgrh flag ;kauh fnyh-

;a

nk xOgkps mRiknu eksBîk çek.kkoj gks.kkj vlY;kpk vankt orZo.;kr vkY;kus] 'ksrd&;kP;k fgrklkBh xOgkP;k vk;krhoj vk;kr'kqYd vkdkj.;kpk fopkj ljdkj djhr vkgs- —"kh lfpo 'kksHkuk dsiVuk;d ;kauh v'kh ekfgrh fnyh dh] ljdkjus 8 fMlsacj 2016 jksth xOgkojhy vk;kr'kqYd 10 VDD;kauh deh dsys gksrs- ijarq] ?kjxqrh mi;ksxkP;k xOgkps mRiknu ok<o.;klkBh rlsp] fdjdksG cktkjisBsrhy xOgkP;k fderhaoj vadq'k Bso.;klkBh ljdkjus gh ikoys mpyyh vkgsrxOgkP;k ewY;kckcr fopkjY;koj —"kh lfpokauh lkafxrys dh] l/;k xOgkps Hkko gs fdeku vk/kkjHkwr ewY;kis{kk ¼,e,lih½ fdrhrjh vf/kd vkgsr- ljdkjh Lrjkoj Hkkjrh; [kk| fuxerQs Z ¼,Qlhvk;½ 'ksrd&;klkBh ,e,lih fuf'pr dsyh tkr vlwu vkEgh eksBîk çek.kkoj xOgkph [kjsnh dj.kkj vkgksr- [kk| ea=ky;kdMwugh uohu fidkaP;k vk;krhoj y{k dsafær dj.;kr vkys vkgs-

www.marketmirchi.com Marketmirchi.com oj yk[kks xzkgdka'kh FksV laidZ  dks.kR;kgh e/;LFkkalkscr FksV cktkjkP;k gsrwus 'ksrh mRiknu / lsok xzkeh.k dk;Z gsrwlkBh eksQr tkfgjkrhdfjrk laidZ djk& www.marketmirchi.com  xzkeh.k&'kgjh cktkjkauk tksM.kkjh vfHkuo osclkbZV  tj rqEgh mRiknukaph foØh lsok xzkeLFk / 'ksrd&;kauk djr vlky rj marketmirchi.com P;k 'kgjh lk[kGh varxZr uksan.kh djk tj rqEgh —"kh mRiknu] xzkeh.k mRiknu fodr vlky rj xzkeh.k lk[kGh varxZr uksan.khdj.k djk ;k uksan.khdj.kkuarj rqEgh rqeph tkfgjkr foØh] jkstxkj vkf.k ços'kklkBh eksQr iksLV d:u FksV vkiY;k fe=eaMGhai;aZr iksgkspw 'kdrk rqEgh rqeP;k xzkgdka'kh FksV laidZ lk/kw 'kdrk-

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

10

d` "kh ckrE;k

Hkkjrh; vkaC;kaph xksMh iksgksp.kkjnf{k.k dksfj;ki;aZr

;a

nk Hkkjrh; vkaC;kaph xksMh nf{k.k dksfj;ki;aZr ilj.kkj vkgs- l/;kP;k pkyw o"kkZr Hkkjrkr vkaC;kaP;k mRiknukr eksBh ok<>kyh vkgs- ihvkj, ifj{k.kkuarj nf{k.k dksfj;ke/;s Hkkjrh; vkaC;kaph vk;kr dj.;kr ;s.kkj vlY;kpk vankt o vk'kk O;ä dsyh tkr vkgs- nf{k.k dksfj;kus 2016 e/;s Fkk;yaM] fQyhikbZUl] rSoku] fOg,ruke] ikfdLrku- v‚LVªsfy;k]

is: vkf.k vesfjdsrwu 4 rs 8 dksVh M‚ylZP;k vkaC;kaph vk;kr dsyh gksrh- Hkkjrh; vkaC;kauk fdukjh ns'k] vesfjdk vkf.k ;qjksih; ns'kkae/;s fo'ks"k ilarh feGr vlY;kus nf{k.k dksfj;krhy cktkjisBsr Hkkjrkpk ços'k >kY;kus rsFks Li/kkZ eksBîk çek.kkr ok<.kkj vkgsxsY;k o"khZ Hkkjrh; vkaC;kaP;k fu;kZrhr 15 VDds ?kV >kY;kus ;ank ijns'kh cktkjisB Hkkjrh; vkaC;kalkBh [kqyh gks.ks gh egRoiw.kZ ?kVuk vl.kkj vkgs- ,ihMkrQsZ tkghj dj.;k rvkysY;k vkdMîkauqlkj] 2015&16 e/;s Hkkjrh; vkaC;kapk fu;kZr vkdMk 36 gtkj 329 Vu gksrk rj] xsY;k o"khZ gk vkdMk 42 gtkj 998-31 Vu brdk >kyk gksrk-

vkrk o‚f'kaXVuph lQjpans Hkkjrkr

l

Qjpançsehauk vkrk o‚f'kaXVuph lQjpans [kk.;kph la/kh feG.kkj vkgs- gks;- o‚f'kaXVuph lQjpans ;ank eksBîk çek.kkr Hkkjrkr fu;kZr dj.;kr vkyh vkgsro‚f'kaXVu eksBîk çek.kkr Hkkjrkyk lQjpan fu;kZr djhr vlyk] rjhgh xsY;k o"khZ Hkkjrkr ;kyk deh ekx.kh feGkY;kus R;kph fu;kZr gksÅ 'kdyh ukghHkkjrkr ;ank lQjpankaph ekx.kh eksBîk çek.kkr ok<Y;kus o‚f'kaXVuph lQjpans Hkkjrkr fu;kZr dj.;kr vkyh vkgsr- o‚f'kaXVue/;s 1500 lQjpan mRiknd 'ksrdjh vlwu rs nj o"kkZyk 200 n'ky{k dkVZu lQjpan

cVkVîkps Hkjiwj mRiknu gksÅugh 'ksrdjh uk[kw'k

Vk

Vk mRiknd 'ksrd&;kph ifjfLFkrh ;ank vf/kdp [kkykoysyh vkgs- ;k 'ksrd&;kuk lq:okrhiklwup HkkaMoykis{kk fdrhrjh deh mRiUu feGrs vkgs- mÙke mRiknu vlwugh o"kkZP;k lq:okrhP;k efgU;karp fdaerh lq/kkj.;kph fpUgs Qkjp rqjGd vkgsr- dkj.k 'khr dksBkjs iw.kZi.ks Hkjysyh vlwu eksBîk çek.kkr vtwugh

d` "kh tkxj.k es 2017

mRikfnr djrkr- y{kkr Bsok] o‚f'kaXVuph lQjpans ntsZnkj vkf.k Lokfn"V vlY;kps EgVys tkrscVkVk 'khr dksBkjkaP;k ckgsjp iMwu vkgs- vpkud m".krk ok<Y;keqGs dksBkjkckgsjhy cVkVîkapk iqjoBk ok<r pkyyk vlY;kus R;kaps Hkko ek= deh gksr pkyys vkgsrvkxzk 'khr dksBkj la?kkps v/;{k lqn'kZu fla?ky ;kauh lkafxrys dh] cVkVîkph 'khr dksBkjs iw.kZi.ks Hk:u xsyh vkgsr- 'ksrd&;kdMs vktgh [kwi cVkVk mjyk vkgs- cVkVk - dkank O;kikjh la?kkps vk>kniwj ;sFkhy v/;{k f=yksdpan 'kekZ Eg.krkr dh] loZ mRiknd jkT;kae/;s 'khr dksBkjs HkjY;kuarjgh 'ksrd&;kdMs [kwi cVkVk f'kYyd vkgs- xsY;k dkgh fnolkar m".krk vpkud ok<Y;kus 'ksrkr o ?kjkr mjysys cVkVs lMwu [kjkc gksÅ u;s] Eg.kwu cktkjisBsr vYi njkar fodr vkgsr- 'khr dksBkjkaP;k ckgsjp brdk cVkVk iMyk vkgs dh] nhM efgU;kP;k iqjoBîklkBh rksp cVkVk iqjslk vkgs- v'kk ifjfLFkrh ;sR;k dkgh efgU;kr rjh cVkVîkP;k fdaerhae/;s lq/kkj.kk gks.;kph vftckr vk'kk ukghwww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

12

d` "kh ckrE;k

'ksrd&;kuk pkaxys fnol ;s.kkj dkG 'ksrd&;klkBh ;s .kkjk vusd vk'kk ?ksÅu ;s.kkj

Hkk

dkilkps Hkko o/kkjy

jrkdMwu dkilkP;k fu;kZrhoj ca/kus ?kkryh xsY;koj vesfjdsrhy dkilkps Hkko >ikVîkus ok<r pkyys vlY;kps fnlwu ;srs- ;k ikoykeqGs fpuh O;kik&;kpk vesfjdh cktkjisBsdMs vks<k ok<.;kP;k vanktkoj f'kDdkeksrZc >kyk vlwu R;keqGs R;kpk FksV ifj.kke dkilkP;k fdaerhaoj >kyk vkgstxkrY;k dkiwl mRiknd ns'kkae/;s nqlj~;k Øekadkoj vlsyY;k Hkkjrkus ?kjxqrh mi;ksxkP;k dkilkoj rkRdkG vaeyctko.khP;k vkns'kklg vusd fucaZ/k ?kkrys- U;w;‚dZ ;sFkhy vk;lhbZ ,Dlpsate/;s dkilkP;k fdaerhae/;s ok<>kysyh fnlwu vkyh vkgsijarq] iqjoBk ok<.;kph vk'kk vlY;kus ,elh,Dle/;s ,fçy efgU;krhy iqjoBîkoj dkilkps Hkko ?kVY;kps fnlwu vkys vkgsr-

vkgs-mÙkj çns'kkrhy 'ksrd&;klkBh ;srk dkG Qkjp lq[kkog vl.kkj vkgs'ksrd&;kph loZ dtsZ ekQ dsyh tkrhy vkf.k R;kauk 'kwU; VDds O;ktkus —"khdtsZ fnyh tkrhy] vls vk'oklu 'ksrdjh ekspkZ la?kkps v/;{k o Hkktikps laln lHkkln fojsaæ flag ;kauh fnys vkgs- fojsaæ flag gs mÙkj çns'kkrhy Hknksgh ftYákps lalnh; çfrfu/kh vkgsr- —"kh tkxj.k'kh xIik ekjrkuk R;kauh lkafxrys dh] ujsaæ eksnh ljdkj 'ksrd&;klkBh Qkjp fpafrr >kys vlwu R;kaP;klkBh ljdkjus vusd ;kstuk vk[kY;k vkgsryodjp Ål mRiknd 'ksrd&;kuk vuqnku ns.;kr ;s.kkj vkgs- R;kauh lkafxrys dh] 'ksrd&;kuk xkscj xWloj 1500 #i;kaps vuqnkugh ns.;kr ;s.kkj vkgsfojsaæ flag ;kauh 'ksrd&;kP;k vkfFkZd çxrhoj Hkj nsrkuk lkafxrys dh] tsOgk çR;sd 'ksrdjh vkiY;k eukçek.ks mRiknu ?ksÅu R;kph foØh d: ykxsy] rsOgkp rks vkfFkZd] lkekftd] dkSVqafcd] lkaL—frd vkf.k jktuSfrd #ikus etcwr gksÅ 'kdsy-

lqfearj bafM;krQsZ 'ksrdjh esGkO;kps vk;kstu

lq

fearj bafM;k v‚xsZfuDl daiuhP;k jktLFkku Vheus tSfod 'ksrhyk çksRlkgu ns.;klkBh rlsp] 'ksrd&;kP;k tSfod mRiknukauk lq;ksX; Hkko feGowu ns.;klkBh jktLFkkukrY;k çrkix< ftYákrhy jksfguh[ksMk ;sFks tSfod 'ksrd&;kpk esGkok vk;ksftr dsyk- ;k çlaxh daiuhps mik/;{k jktho feÙky mifLFkr gksrs- jklk;fud 'ksrhps rksVs vkf.k tSfod 'ksrhps Qk;ns lkax.;klkBh daiuhP;k deZpk&;kuh ;k osGh u`R; o ukVdkarwu yksdkaps çcks/ku dsys- esGkO;ke/;s mifLFkr vlysys daiuhps la'kks/ku o fodkl foHkkxkps ojh"B lapkyd lat; JhokLro ;kauh tSfod 'ksrhps Qk;ns] nksu efgU;karp pkaxY;k ntkZps daiksLV [kr cuo.ks] lgt miyC/k vlysY;k ouLirhaiklwu dhVduk'kdkaph fufeZrh dj.ks] tSfod [krs cuo.ks] lw{eftokaps tSfod 'ksrhrhy egRo vknh fo"k;kaoj foLr`r ekfgrh fnyh;k osGh 'ksrd&;kuk ouLirhtU; goZy ,DLVªWDV ¼mÙke ntkZps dhVduk'kd½ ns.;kr vkys- rlsp] jk"Vªh; tSfod —"kh dsaækP;k orhus fodflr dj.;kr vkysys osLV MhdEiks>j ns.;kr vkys- ;kosGh dehr deh osGkr

d` "kh tkxj.k es 2017

vf/kd ntsZnkj [krs cuo.ks o R;kapk mi;ksx ;ksX; çdkjs dj.ks ;kckcr ekfgrh ns.;kr vkyh- dkgh 'ksrd&;kuh jklk;fud r.kuk'kdkaP;k okijkeqGs >kysys uqdlku o fids [kjkc >kY;kph rØkj dsyhdaiuhps ojh"B lapkyd ¼la'kks/ku o fodkl½ lat; JhokLro ;kauh 'ksrd&;kP;k loZ ç'ukaph mÙkjs fnyhrlsp] tSfod ç'ueatq"ksrhy fotsR;k Li/kZdkauk ikfjrksf"kdsgh ns.;kr vkyh- lqfearj bafM;kP;k ifj;kstuk leUo;d ¼jktLFkku½ deyk xqIrk ;kauh lkafxrys dh] yodjp vkEgh v'kk esGkO;kaps vk;kstu vU; Hkkxkargh dj.kkj vkgksr] ts.ksd:u tSfod 'ksrhP;k ek/;ekrwu 'ksrd&;kuk tkLrhr tkLr ykHk feGw 'kdsy-

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

d` "kh ckrE;k 14 if'pe caxkye/;s mxo.kkj HkkrkP;k 800 uohu tkrh

Ik

f'pe caxky ljdkj 'ksrhP;k ckcrhr Qkjp tkx#d vlY;kps fnlwu ;srs- ljdkjrQsZ ;sFkhy 'ksrd&;kuk rkanGkP;k 800 uohu tkrh fodflr dj.;klkBh enr dj.;kr ;s.kkj vkgs- gks;-- eerk cWuthZ ljdkjrQsZ jkT;kr rkanGkP;k 800 uohu tkrh ykoY;k tk.kkj vkgsr- ;k tkrhae/;s dudpwj] paæpwj] jk/kkfryd] dsjyk lqanjh vkf.k ckn'kkg Hkksx vknh tkrhapk lekos'k vlwu ;k tkrhae/kwup brj çtkrhaph fufeZ r h dj.;kr vkyh vkgs - fo/kkupa æ —"kh fo'ofo|ky;kpk ;k miØekr vR;ar eksykpk okVk vkgsd y{kkr ?;k;yk gos dh] if'pe caxky gs Hkkjrkrys eksBs rkanqG mRiknd jkT; vlY;kus gk miØe ;sFks ;'kLoh gks.;kph vis{kk vkgs-

Hkkjr iqUgk [kk| rsykph fu;kZr dj.kkj

d` "kh tkxj.k es 2017

Hkk

jr ljdkjus çeq[k [kk|rsykaP;k fu;kZrhyk fgjok danhy nk[koyk vlwu ns'kkrwu HkwbZewx] rhG vkf.k lks;kchuP;k rsykP;k jks[k fu;kZrhoj xsY;k 9 o"kkZiklwu canh ?kky.;kr vkyh gksrh- ljdkjP;k Eg.k.;kuqlkj] ;ank ns'kkr frGkP;k mRiknukr eksBh ok<>kyh vlY;kus ?kjxqrh NksVîk 'ksrd&;kP;k fgrklkBh ljdkjus gk fu.kZ; ?ksryk vkgs- ;k fu.kZ;keqGs ?kjxqrh o fdjdksG cktkjkr rhG vkf.k [kk|rsykP;k fdaerhauk FkksMkQkj fnyklk feG.kkj vkgsvktoj ns'kkr njo"khZ toGtoG 2-4 dksVh Vu brds [kk|rsy vko';d vlrs- ijarq] ;kiSdh 60 VDds ekx.kh gh dsoG vk;krhP;k ek/;ekrwup iw.kZ dsyh tkrsxsY;k o"khZ uksOgsacj o v‚DVkscj efgU;kr ns'kkr toGtoG 1-45 dksVh Vu [kk| rsykph vk;kr dj.;kr vkyh vkgsvktoj çeq[k [kk|rsys dsoG 5 fdyksxzWeP;k iWde/kwu fu;kZr dsyh tk;ph- xsY;k dkgh o"kkZr ns'kkr frGkps mRiknu deh ?ksrys tkrs- ;keqGs ifjfLFkrh vf/kdp [kkykor pkyyh vkgs- gh ckc y{kkr ?ksÅu 17 ekpZ 2008 jksth ljdkjus [kk|rsykaP;k fu;kZrhoj canh ?kkryh- canhiwohZ nj o"khZ Hkkjrkrwu 10 gtkj Vu HkwbZewxkps rsy fu;kZr dsys tkr gksrs-

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

d` "kh ckrE;k

j¶rkjeqGs ok<.kkj 'ksrhpk osx

—

"kh {ks=klkBh gh fnyklknk;d ckreh vkgs- —"kh {ks=kyk çksRlkgu ns.;klkBh 10 o"kkaZiwohZP;k jk"Vªh; —"kh fodkl ;kstuse/;s lq/kkj.kk d:u gh ;kstuk iqUgk lq: dj.;kpk fu.kZ; ljdkjus ?ksryk vkgs- ;k ;kstukyk la{ksi#ikr ´j¶rkj´ ;k ukokus vksG[kys tk.kkj vkgs-

15

;k ;kstusarxZr iq<hy nksu o"ksZ —"kh vk/kkjHkwr rRokoj —"khfodklkoj Hkj ns . ;kr ;s . kkj vlw u ihd ?ksrY;kuarjph R;kph fo'ks"k lajpuk o 'ksrd&;kP;k mRiUukyk pkyuk ns.ks gs ;kekxhy çeq[k mfí"V vkgs—"khfodklkP;k çfØ;syk uO;kus çksRlkgu ns.ks gk gh ;kstuk iqUgk lq: dj.;kekxpk mís'k vkgs- rlsp] ;keqGs —"kh {ks= njo"khZ 4 VDds o`)h çkIr d: 'kdsy- —"kh ea=ky;krQsZ ;k ;kstusrhy cnykauk laerh feG.;klkBh rs cny yodjp ea=heaMGkleksj lknj dj.;kr ;s.kkj vkgsr,d y{kkr vlw |k] jk"Vªh; fodkl ifj"knsP;k ¼,uMhlh½ ,dk çLrkokuqlkj] lexz fodkl lk/k.;klkBh 2007&08 ;k dkyko/khr —"kh {ks=kP;k okf"kZd 4 VDds o`)hlkBh vkjdsOghok; çLrko fLodkj.;kr vkyk gksrkdsaæ ljdkjus 11 O;k ;kstuk dkyko/khr ¼2012 rs 2017½ 25 gtkj dksVh #i;s rj ckjkO;k ;kstuk dkyko/khr ¼2012 rs 2017½ 63 gtkj 246 dksVh #i;kaph ;kstuk vk[kyh gksrh-

uohu 101 ,df=r dksYM psu ifj;kstukauk eatqjh

[kk

| laLdj.k m|ksx ea=ky;kus ns'kkrhy 'khrx`gkaph derjrk y{kkr ?ksrk 101 uohu ,df=r dksYM psu ifj;kstukauk eatqjh fnyh vkgsHkkT;k] nqXntU; inkFkZ] ekls] ekal] lkxjh mRiknus] dksacMîkaiklwu dsysyh mRiknus ;kaP;klkBh ;k ifj;kstuk r;kj dsY;k xsY;k vkgsr- [kk| laLdj.k ea=ky; l/;k uohu dksYM psuP;k jpuse/;s O;xz vkgs- ;ke/;s 'khr HkkaMkjs o laLdj.k ;k nksUgh lqfo/kk iqjo.;kr ;sr vkgsr;k nksu xks"Vhalg ;k ;kstukauk ewrZ#i ns.;kr ;sbZy;k uohu 101 dksYM psu fij;kstukaP;k ek/;ekrwu

1 2 3 5 10 15

12 24 36 60 120 180

d` "kh tkxj.k es 2017

420 840 1260 2100 4200 6300

40 140 260 600 1700 3300

2-76 yk[k esfVªd Vu 'khr HkkaMkjs] fu;af=r ok;qeaMG] Ýkstu HkkaMkjs ;kaph vfrfjä {kerk] 115 esfVªd Vu çfr rkl brdh O;ähxr Rojhr xksBo.k ¼vkD;w,Q½ {kerk] 56 yk[k yhVj njjkst nwX/kçfØ;k {kerk] 210 esfVªd Vu çfr cWp CykLV fÝthax vkf.k 629 jsfÝtjsVsM vkf.k bUlqysVsM okgukaph {kerk miyC/k gksÅ 'kd.kkj vkgs-

380 700 1000 1500 2500 3000

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

daiuh ckrE;k 16 thih isVªksfy;Elus ifgys jsilksy fM>sy baftu v‚bZy dsys y‚Up

th

ih isVªksfy;El fyfeVsM Hkkjrkrhy ,d lwphc) daiuh vkgs- gh daiuh Hkkjrkr vkiY;k yqfczdaVpk O;olk; eksBîk çek.kkoj djrs vkgs- thih isVªksfy;El xYQ isVªksdse leqgkph daiuh vkgs- T;kps eq[;ky; la;qä vjc vfejkr ;sFks vkgs- thih isVªksfy;El vk;,lvks1000, vk;,lvks 14001 vkf.k vks,p,l,,l cz¡M ukoklkscr pkj eq[; {ks=kr dke djr vkgsr- T;ke/;s baMLVªh;y vkf.k v‚VkseksVhOg yqfczdaV] çkslsl v‚bZy] xzhl rlsp vU; mRiknu cuors vkgsvyhdMs thih isVªksfy;El fyfeVsMus çfl) LiWfu'k daiuh jsilksy lkscr ,dk djkjkoj Lok{kjh dsyhjsilksyps eq[;ky; ekæhn ;sFks vkgs- gh daiuh txHkj vkiyh loZ mtkZ mRiknus miyC/k d:u nsrs- ekxhy o"khZ Hkkjrkr thih isVªksfy;El }kjs ,fçy efgU;kr fØdsViVw lqjs'k jSuk vkf.k lqçfl) vfHkusrk lksuw lwn

Bkdjgwu ljl dkghp ukgh

ts

Ogk jlk;ukapk eqík ;srks] rsOgk Bkdj dsfedYl fyfeVsM daiuhps uko vo'; ?ksrys tkrs- gh daiuh fofo/k —"kh mRiknukaph fufeZrh djrsfnYyhrhy ;k daiuhph mRiknus laiw.kZ Hkkjrkr Hkjiwj

d` "kh tkxj.k es 2017

;kP;k mifLFkrhr jsilksy yqfczdaV y‚aUp dsys gksrsnks U gh da i U;ka e /;s >kys Y ;k djkjkr thih isVªksfy;El }kjs eq[; :ikus Hkkjrkr v‚VkseksckbZy baMLVªhpk eksBk cktkj ikgrk jsilksy fM>sy baftu v‚bZy Hkkjrkr y‚aUp dsys- ;k djkjkraxZr thih isVªksfy;El fyfeVsM jsilksy yqfczdaV Hkkjrkr fufeZrh vkf.k forj.k djsy;k y‚aUpçlaxh jsilksyps Xykscy Mk;jsDVj vksjykaMks dkcksZ dksaVs Eg.kkys dh] vkEgh Hkkjrkr Vw Oghyj lsxesaVe/;s ,d fo'ks"k LFkku fuekZ.k d: bfPNrks- vkEgh lq#okrhiklwu Hkkjrkr uOgrks- ek= iq<hy 10 o"kkaZe/;s vkEgh 5 VDds Hkkxhnkjhph vk'kk Bsorks- rj nqljhdMs thihih,yps lhbZvks gjh çdk'k ,e- Eg.kkys dh] vkEgh isVªksfy;e baMLVªhe/;s tkxfrd Lrjkoj vksG[k vl.kk&;k daiuhlkscr Vk;vi dj.;kpk fu.kZ; ?ksrykvkeps y{; HkkjrkP;k osxkus ok<.kk&;k ekdsZVyk iq<s ?ksÅu tk.;kps gksrs- ekxhy 6 efgU;kae/;s vkEgh forj.k usVodZ nqiVhus ok<oys- daiuh l/;k jsilksy 15&MCY;w 4 0, lh,p&4 vkf.k 15 MCY;w 40 lh,Q&4Js.khrhy yqfczdaV lknj dj.;kP;k r;kjhr vkgs,fçy 2016 jsilksy y‚aUpçlaxh MkohdMwu mtohdMs – euu xks;y ¼thih xzqi Mk;jsDVj½] lqjs'k jSuk ¼fØdsViVw½] dkyksZl ikLdy ¼baVjuW'kuy eWustj yqfczdaV] jsilksy ,l,] Lisu½ vkf.k çsfjr xks;y ¼thih xzqi Mk;jsDVj½ ilarhl mrjr vkgsrdaiuhps ç‚MDV MsOgyiesaV eWustj fojsUæ flag ;kaP;k vuqlkj gh daiuh vusd çdkjph mRiknus r;kj djrs- T;ke/;s eq[; :ikus fdVduk'kd] cqj'khuk'kd] r.kuk'kd vkf.k jksi fodklkdfjrk Iy¡V xzksFk jsX;qysVj 'ksrd&;kaP;k ilarhl mrjr vkgs- vkEgh brj daiU;kaP;k rqyusr vkiyh mRiknus LoLr vkf.k pkaxyh cuorks- T;kaph [kjsnh 'ksrdjh [kq'khus djrkrwww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

daiuh ckrE;k

17

ekph pkp.khe/;s Økarh ekrhph lqihdrk vkf.k mRikndrk n'kZfo.kkjh iks"kd rRos iznku d:u ekrhph HkkSfrd] jklk;fud vkf.k tSfod xq.k/kekZaph funku dj.;ke/;s e`n pkp.kh Qkj egRokph Hkwfedk ctkors- 'ksrh vkf.k lacaf/kr miØekadfjrk tfeuhph {kerk vkf.k ;ksX;rspl vankt ?ks.;kl vkf.k ekrhph vMp.kh nwj dj.;klgh enr gksrs- fo'ks"kr% uk;Vªkstu vkf.k QkWLQsV moZjsrhy moZjdsrhy moZjdkapk okij dsY;keqGs i;kZoj.k iznw"k.kkr ok< gksrs vkgs tls dh ;qVªksfQds'ku vkf.k uk;VsªV vkf.k Hkwtyps fo"kkDrrk- Eg.kwup e`nk pkp.kh [krkaP;k f'kQkj'khlkBh vkf.k jklk;fud [krkaP;k ;ksX; jpus lkBh ;ksX; ekfgrh iqjors T;k;ksxs izfr ,dq.k {ks= mRikndrk ok<fo.;klkBh ekrh vkjksX; vkf.k xqq.koRrk lq/kkj.;klkBh lsaæh; la'kks/ku ,d= dsys tkÅ 'kdrs- vkeps lUekuuh; iariz/kku Jh ujsaæth eksnh ;kauh Ñ"kh mRikndrsps #ikarj dj.;kps ekxZ ^^yWc rs tehu** ladRiukojgh tksj fnyk vkgsIykLVh ltZ baMLVªht izk-fy-] vejkorhe/khy ,d daiuh] T;kr ik.kh vkf.k e`n pkp.kh fdV~lph fufeZZrh vkf.k iqjoBk dsysY;k LoSfPNd gsYFkdsvj fdV~lpk mRiknu vkf.k iqjoBk dj.kkjh ,d ifjiw.kZ VªWd jsdkWMZ vkgs- gs LoIu iw.kZ dj.;klkBh tckcnkjhus iq<s vkys vkgs- Hkkjrh; Ñ"kh la'kks/ku laLFksps ¼vk;,vkjvk;½ uoh fnYyh ;sFkwu ;k Hkkxkrhy ekrh ijh{k.k vkf.k [kr f'kQkj'kh ehVj ra=Kkukpk voyac dsyk xsyk vkgs tks Hkkjrh; Ñ"kh la'kks/ku ifj"knsP;k ¼vk;lh,vkj½

d` "kh tkxj.k es 2017

Licensee, Manufactured & Marketed By :

Plasti Surge Industries Pvt. Ltd. iz'kklukps dk;Z djrks- ;k midj.kkl iqlk ekbZysV VsfLVax o QfVZyh>j f'kQkjl ¼,lVh,Qvkj½ ehVj mls Eg.krkr- ;k {ks=krhy ;k mRiknukpk 'kqHkkjaHk Ñ"kh {ks=krhy 'ksrdjh] Lo;alsoh laLFkk o laLFkk ;kaP;klkBh ,d ojnku Bjr vkgs,lVh,Qvkj ehV fdV izksxzWe;ksX;] iksVsZcy] yks dkWLV] fMftVy midj.ks vkgs- gs ih,p] bZlh] vkWxsZfud dkcZu] ih miyC.k ekrkph ikp ekrh ekinaMkaps fo'ys"k.k djrs- rs ekrh pkp.kh vk/kkfjr ihd&fof'k"V [kr fizfLØI'ku ns[khy nsrsIykLVh ltZ ,d vk;,lvks 9001%2008 daiuh vkgs vkf.k R;kyk mRd`"V dkefxjh iqjLdkj nsÅu egkjk"V ljdkjdMwu mRd`"V dkefxjh ctkoyh tkrs- ;k fdVph pkSd'kh eyk daiuhP;k iRR;koj ikBoyh tkÅ 'kdrs % IykLVh ltZ ba M LVª h t iz k - fy-] ,&70] ,e-vk;-Mh-lh] vejkorh&444607 ¼,e-,l-½ laidZ % Jh vkfnR;k nkxk] Qksu % 0721&252126@6] QWDl % 07212520505] bZesy % sale@psidispo.com, aditya@plastisurge.com

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

18

daiuh ckrE;k

gÙkhyk fu;af=r djrkr M‚- papy

Ik

'kw gs çkphu dkGkiklwu euq";kpk lkFkhnkj gksrknwX/ktU; i'kwaO;frfjä vlsgh dkgh i'kw vlrkr] T;kaps ikyu euq"; o"kkZuqo"ksZ djr vkyk vkgs- tls cSy] dq=k] ?kksMk] gÙkh bR;knh- gÙkh gk i`Fohoj jkg.kkjk egkdk; tukoj vkgs- xkoke/;s Eg.k vkgs dh] esysY;k gÙkhph fdaer uÅ yk[k vlrs- dBh.k çlaxkr dk;e euq"; nsokyk gkd ekjrks- ek= ,d ek.kwl vlkgh vkgs] tks nsokis{kk deh ukgh- R;kaP;k dkekr rs rTK vkgsr- gks] bFks caxkyps jfgoklh M‚- papy nÙkk ;kauk ijes'ojkpk ntkZ feGkyk vkgs- dkj.k rs dBh.k çlaxkr vMdysY;k yksdkauk ckgsj dk<rkr- gh ekfgrh Mh,l,e daiuhps vdkmaVsaV eWustj ekul fe=k ;kauh —"kh tkxj.kyk fnyhgÙkh eksBh dkea dj.kkjk i'kw vkgs- ek= dkgh dkj.kkeqGs gÙkhps ekufld larqyu fc?kMrs vkf.k dBh.k çlax vks<korks- jkxkoysY;k gÙkhyk fu;af=r dj.ks Qkj dBh.k dke vlrs- ek= M‚- papy nÙkk ;kauk fu;a=.kkckgsj xsysY;k gÙkhauk rkG~;koj vk.k.;kr dkS'kY; voxr vkgs- R;kauh v'kh dkgh ra= cuoyh vkgsr] T;keqGs dks.krhgh O;äh lgti.ks osMîk gÙkhyk rkG~;koj vk.kw 'kdrsM‚- nÙkk lkaxrkr dh] gÙkh pkyrk&pkyrk vkiY;k

c

lkFkhnkjkaiklwu nqjkorks vkf.k vKkr fBdk.kh iksgksprkslkFkhnkj nq:[k vkf.k LFkkfud yksdkaP;k fofp= O;ogkjkeqGs ekufld larqyu xekowu clrkr- T;keqGs thfor&foÙk gkuh gks.;kph 'kD;rk ok<rs- gkp çdkj Fkkaco.;klkBh M‚- nÙkk ;kauh vfu;af=r gÙkhoj fu;a=.k feGo.;kr dkS'kY; feGoys vkgs- R;kaph HksV Mh,l,e daiuhps vdkmaVsaV eWustj ekul fe=k ;kauh ?ksryh-

QksxlZph lkFk] QÙks çR;sd dke

Gkoj vki.k oLrwaph [kjsnh d: 'kdrks- ek= tj cktkjkr lk/kup ulrhy rj rqEgh dk; djky\ cprhps iSls dkekyk ;srhy\ gsp dkj.k vkgs dh] cprhcjkscj oLrw miyC/k vl.ks ns[khy frrdsp vko';d vlrsQksxlZ bafM;k çk;OgsV fyfeVsM daiuh —"kh o ckxk;rh midj.k [kkl d:u miyC/k d:u ns.kkjh eq[; daiuh vkgs- ;k daiuhph LFkkiuk 1999 e/;s >kyhgh daiuh txkrhy yksdfç; mRiknukauk Hkkjrh; cktkjkr fodrs- daiuhps fc>usl vlksfl,V ujs'k [kkankjs lkaxrkr] vkEgh 500 forjdkaP;k ek/;ekrwu HkkjrkP;k loZ jkT;kaP;k 'ksrd&;kai;aZr vkiyh iksgksp jk[kwu vkgsr- vkeP;k lsoseqGs —"kh vkf.k i'kqikyu dj.kkjk oxZ vfr'k; lek/kkuh vkgs- vkeP;k daiuhps y{; txkrhy lokZr eksBk lsok iqjoBknkj cu.;kps vkgs- vkEgh yodjp gs y{; iw.kZ dj.;klkBh pkaxY;k

d` "kh tkxj.k es 2017

mRiknukP;k tksjkoj 'ksrd&;kae/;s Lor:ph vksG[k cuowu vkgksr- R;keqGs QksxlZph vlrk lkFk] QÙks çR;sd dke vlsp 'ksrd&;kapsgh Eg.k.ks vkgs-

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

19 ¶yksVsd mRiknukus flapkbZ gks.kkj [kkl

daiuh ckrE;k

"kh dk;kZlkBh flapu vfr'k; vko';d vkgs— T;klkBh ikbZi vkf.k brj midj.kkaph vko';drk vlrs- 'ksrdjh flapuklkBh pkaxY;k çrhP;k ikbZikaP;k 'kks/kkr vlrkr- pkaxY;k ikbZikP;k fufeZrhe/;s ¶yksVsd daiuhps uko uDdhp ?ksrys tkrs- gh daiuh rhu n'kdkaiklwu 'ksrd&;kauk mPp xq.koÙksps ikbZi fuekZ.k d:u lsok iqjors vkgsdiauh Mhªi bfjx'sku] fLçd a y bfjx'sku] lcelhd Z y bfjx'sku] flp a u i)rhr mi;ä q vl.kk&;k ikbiZkf'kok; ihOghlh ikbiZ] ,pMhihbZ ikbiZph fuferZh djr-s diauhps Mk;jDsVj lh- xkisky ;kuah lkfaxrys dh] vkeP;k diauhph mRiknus 'ksrd&;kalkBh ctsVe/;s vl.;klkscr flp a ukdfjrk mi;ä q vkg-s vkEgh vyhdMp s v‚VkesVWhd Mhªi bfjx'sku dhV y‚Uap dy s k- T;kpk Qk;nk ckxk;rh flp a uklkBh >kyk- vkeph mRiknus brj diaU;kPa;k ry q urs fVdkÅ vkgrs- T;keG q s 'krsd&;kuak gh Qkj vkoMrkrxkzgdkp a s lek/kku gp s vkeP;k diauhps /;;s vkg-s

xjhc ckydkaP;k f'k{k.kkrhy Hkkxhnkj cuyk ,pih,e gh —"kh {ks=krhy vxz.kh daiuh vkgs- ;k , pih,e daiuhus ns'kkrhy f'k{k.kkpk Lrj o`f)axr Ogkok ;k mís'kkus ikÅy iq<s usys- ,pih,eus 16 jkT;kae/;s 72 ljdkjh 'kkGkae/;s fuoM.kqdk ?ksÅu xjhc o NksVîk oLrhrhy ckydkauk 'kS{kf.kd lkfgR;kps forj.k dsys- ;k dk;ZØekraxZr fcgkjP;k iVuk ftYákrhy ekNhZ xkokph ljdkjh 'kkGk] xqtjkre/;s Jh eksVokMk çkFkfed 'kkGk] iatkc e/khy ljdkjh fo|ky;] gfj;k.kkrhy lhMh,l baVjuW'kuy 'kkGk] jktLFkkue/khy ljdkjh mPp ek/;fed fo|ky;] if'pe caxky ;sFkhy 30 ukslq[kh çkFkfed fo|ky;] e/;çns'kkrhy ljdkjh ek/;fed loZ 'kkGkae/;s lk/kkj.k gs 'kkys; lkfgR; 25 gtkj fo|ky;] dukZVde/khy ljdkjh mPp çkFkfed ckydkauk forjhr dj.;kr vkysfo|ky;] rsyax.kk e/khy ftYgkLrjh; gk;Ldwy vkf.k ;k çlaxh ,p- ih- ,e- fn'ksus flfu;j eWustj mÙkj çns'kkrhy çkFkfed fo|ky;] cgjkbZp o çkFkfed Xyks c y lksflaZx gjh 'kadj] çdk'k dqekj flag] larks"k fo|ky; dBokjh ua 2 eq[; dsaækapk lgHkkx gksrk- ojhy dqekj] th- jeUuk rsyax.kk] ,eih flag o jke flag mÙkjçns'k] Oghih flag xqtjkr] fou; feJk eksxk] vfuy jksfgYyk gfj;k.kk] v'kksd dqekj xxZ jktLFkku] vLeku eksYyk if'pe caxky] , ds xksMls] vftr vxzoky vkf.k ,l taxek'ksêh mifLFkr jkfgys- daiuhP;k cktwus vkysY;k vf/kdk&;kauh ckydkauk mís'kwu Hkk"k.k dsys- ;k dkekeqGs lektkr ,d cny ;sbZy- f'k{k.kkiklwu oafpr jkg.kk&;k ckydkauk enr feGrs- gs ,pih,eps ,d dkSrqdkLin ikÅy vkgs- brdsp uOgs rj vkEgh ckydkaP;k mTToy Hkfo";kph dkeuk djrks-

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

20

daiuh ckrE;k

flapukyk lqyHk cuosyJh ,dfojk

d‚esV mRiknus lqj{kslkBh mÙke

fla

pukr mi;qä midj.ks cufo.kk&;k daiU;kae/;s Jh ,dfojk daiuhps uko eq[; :ikus ;srs- gh daiuh vkiY;k LFkkiuk dkyko/khr flapu midj.k cufo.;kP;k {ks=kr mR—"V dke djrs vkgsgh daiuh Mªhi bfjxs'ku] ek;Øks bfjxs'ku vkf.k vU; flapu i)rhph midj.ks vkf.k ikbZi fufeZrh o forj.k djrs- daiuhps MsoyiesaV o ekdsZVhax eWustj lfpu dqekor ;kauh ekfgrh fnyh dh] vkEgh flapukP;k loZ ifjek.kkaoj [kjs Bjr vkiY;k mRiknukaph fufeZrh djr vkgksr- vkeph mRiknus LoLr vkf.k fVdkÅ rj vkgsl] R;kf'kok; rh 'ksrd&;kaP;k ilarhl mrjr vkgsr- rs iq<s Eg.kkys dh] fidkaps ;ksX; flapu dj.ks 'ksrd&;kalkBh vkOgkukRed vkgs- gh vkOgkus y{kkr ?ksÅu vkeph daiuh flapu midj.ks cuor vkgsr-

LekVZ 'ksrd&;kpk lkFkhnkj vWxzh cksyks

ts

Ogk 'ksrd&;kyk ,dkp fBdk.kh loZ lqfo/kk miyC/k feGsy] rh xks"Vp fujkGh! ex rj 'ksrd&;kph pkanh gksbZy- 'ksrd&;kauk ,dkp eapkoj loZ çdkjP;k lqfo/kk miyC/k d:u ns.;klkBh vWxzh cksyks vuks[ks dke djrs vkgs- daiuh d‚y lsaVj] eslst vkf.k vWi}kjs 'ksrd&;kaP;k lsosr gtj vkgsdaiuhps lhvksvks lat; NkcMk ;kauh lkafxrys dh] vkEgh d‚y lsaVj] vWi vkf.k ,l,e,lP;k enrhus 'ksrd&;kaP;k leL;kaps lek/kku dj.;kpk ç;Ru djr vkgksr- 'ksrd&;kauh dks.krs ihd ?;kos] dks.krs dhMuk'kd] cqj'khuk'kd okijkos] R;kpk okij fdrh djkok v'kk ftKklkaph iw.kZ ekfgrh 'ksrd&;kauk fnyh tkrs- R;klkscr vkEgh gokeku vkf.k ftYgkokj —"kh cktkjkae/khy njkph ekfgrh 'ksrd&;kauk nsrks- 'ksrdjh ;k vWiP;k ek/;ekrwu /kkU; fodw 'kdrhy- —"kh dkeklkBh e'khu midj.ks ns[khy R;kauk [kjsnh djrk

d` "kh tkxj.k es 2017

'ks

rh dj.ks eksBh xks"V ulwu 'ksr lqjf{kr Bso.;kr [kjs dlc vkgs- tsOgk 'ksrhP;k lqj{kspk ç'u ;srks] rsOgk vkiY;k eukr dkVsjh rkj ;srs- vusd daiU;k ;k rkjkaph fufeZrh djr vkgsr- ;k lxG~;kr d‚esV ok;j daiuh ns[khy 'ksrkyk lqjf{kr dj.;klkBh c&;kp çdkjP;k ok;lZph fufeZrh vkf.k forj.k djrsdaiuhps fctusl ikVZuj iwosZ'k VhecfM;k Eg.kkys dh] vktdky 'ksrkyk lqjf{kr Bso.ks cjsp vkOgkukRed vkgs- v'kk vkOgkukapk lkeuk dj.;klkBh vkeph daiuh vusd çdkjP;k ok;j cuors- T;kP;k okijkus 'ksrdjh vkiys ihd vkf.k ?kj lqjf{kr d: 'kdrkr- brdsp ukgh rj ;k ok;jP;k [kjsnhoj ljdkj vuqnku ns[khy nsrs;s Å 'kdrhy- T;k 'ks r d&;ka u k uohu midj.ks [kjsnh djrk ;s.kkj ukghr rs 'ksrdjh v'kh midj.ka HkkMs rRokoj ?ksÅ 'kdrkrrs lkaxrkr dh] vkeP;k vWius 'ksrdjh dks.krsgh mRiknu [kjsnh d: 'kdrkr- vkEgh fodr fnysys mRiknu 'ksrd&;kP;k ?kjki;aZr iksgksporks- R;kf'kok; gh daiuh jkT;kP;k xkok&xkokr eksBîk çek.kkoj vkiyh ÝsUpk;th m?kMrs vkgs- T;keqGs 'ksrd&;kauk FksV lsok feGsy- ;k daiuhP;k enrhus 'ksrdjh yodjp 'ksrhrhy eksBîk midj.kkaph [kjsnh d: 'kdrhy- vWxzh cksyks daiuh iatkc] gfj;k.kk vkf.k jktLFkkukr dke djrs vkgs- yodjp gh daiuh egkjk"Vªkrgh dkekph lq#okr dj.kkj vkgswww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

daiuh ckrE;k

21

'ksrd&;kaph ifgyh ilarh] vkephmRiknus & eqds'k iVsy

ok

<R;k egkxkbZP;k dkGkr vkrk 'ksrdjh LoLr vkf.k fVdkÅ —"kh midj.kkaP;k 'kks/kkr vlrkr- tj LoLr] fVdkÅ vkf.k deh [kfpZd midj.k vlsy rj ex cksyk;ph lks;p ukgh! t.kw rqeps ekx.ks iw.kZ >kysv‚jsat QkeZ bfDoiesaV daiuh ns[khy 'ksrd&;kalkBh v'kk mRiknukaph fufeZrh djr vkgs- gs 'ksrd&;kalkBh ,[kk|k ojnkukis{kk deh ukgh- ;k midj.kkaP;k enrhus 'ksrdjh deh ctsVe/;s lgt —"kh dke iw.kZ d: 'kdrkr- daiuhps lapkyd eqds'k iVsy ;kauh lkafxrys dh] vkEgh fjij] jhMj] ckbZaMj] dVj bR;knh vk/kqfud ra=kus ;qä midj.kkaph fufeZrh djr vkgksr- vkEgh vkeP;k mRiknukalkscr 1 jkT;kae/;s dke lq: dsys vkgs- ftFks 'ksrd&;kae/;s vkeP;k mRiknukaph ekx.kh vf/kd vkgs- R;kaP;k ns[kHkkyhlkBh tkLr [kpZ ;sr ukgh- vkrk R;keqGs 'ksrdjh vkeP;k daiuhph mRiknus FksV [kjsnh dj.ks ilar djr vkgsr-

,dnk xqaroysyk iSlk iw.kZ olwy & QkYdu iai

ts

Ogk xks"V xq.koÙkk vkf.k fVdkÅi.kkph vlrs] rsOgk QkYdups uko yiwu jkgr ukgh- dkj.k QkYdu vkiY;k mRiknukaP;k xq.koÙksckcr dks.krhp g;x; djr ukgh-

gh daiuh lceflZdy vksiuosy iai] cksjosy iai] lsaVªh¶;wxy iai] LVkVZj iWuy vkf.k lksyj iaikps fuekZrk vkgs;k ekfgrhP;k varxZr daiuhps çfrfu/kh lkaxrkr dh] QkYdups eq[; xzkgd 'ksrdjh vkgsr- loZ mRiknus 'ksrd&;kauk y{kkr ?ksÅu r;kj dj.;kr vkyh vkgsr- gh daiuh vk;,lvks lVhZQkbZM vkgs- ;kP;k mRiknukaP;k [kkl xq.koÙkseqGs daiuhpk vusdnk jk"Vªh; iqjLdkjkus lUeku dj.;kr vkyk- vkrk QkYdu Hkkjrkf'kok; 40 gwu vf/kd ns'kkae/;s vkiyh mRiknus iksgkspor vkgs- ;ko:u vankt ykork ;sbZy dh] d'kkçdkjs daiuhP;k mRiknukaph ekx.kh fnolsafnol ok<r vkgs- QkYduP;k lksyj vkf.k lceflZdy iaikyk Hkkjrh; cktkjkae/;s pkaxyh ekx.kh vkgs-

Iywxk iai vkiY;k fo'oklkpk lkFkhnkj

Iyw

xk iai vaM eksVlZ çk;OgsV fyfeVsM gh Hkkjrkrhy vxzx.; iai fuekZrh daiuh vkgs- daiuhps vf/kdkjh jkds'k vfXugks=h ;kauh lkafxrys dh] Iywxk eq[;Ros d:u cksjosy lceflZdy iai vkf.k eksuksCy‚d iaikps eq[; fuekZrk vkgs- Iywxkps iai 'ksrd&;kalkBh loksZÙke iai vkgscksjosy lceflZdy iaikr 175 feyhehVj iklwu 200 feyhehVji;aZr miyC/k vkgs- [kkl xks"V Eg.kts Iywxk }kjs la'kks/kukoj fo'ks"k y{k fnys tkrs- T;keqGs mRiknukP;k xq.koÙkse/;s dks.krhgh deh ;sr ukghIywxkps iai 'ksrd&;kae/;s cjsp yksdfç; vkgsr- gh

d` "kh tkxj.k es 2017

daiuh iw.kZ Hkkjrkr dke djrs vkgs- daiuhpk eq[; mís'k xzkgdkaP;k vis{kkauk lkFkZ Bjo.;kps vkgswww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

22

daiuh ckrE;k

ns'kkpk eku] 'ksrd&;kaph 'kku & 'kfäeku

fd

'ksrd&;kauk vkiY;klkBh v'kh —"kh mRiknus ikfgts vlrkr T;kapk R;kauk nh?kZdkG Qk;nk gksbZy- th fVdkÅ vlrhy- vusd daiU;k 'ksrd&;kauk mRiknu miyC/k d:u nsr vkgsr- ek= T;k DeIU;kaP;k mRiknukaoj 'ksrdjh Lor: eksgj meVosy rh mRiknus R;kP;klkBh mÙke vlrkrvyhdMsp ,dk —"kh çn'kZukr Hkkx ?ks.kk&;k —"kh daiuhus Eg.kts 'kfäekuus vkiyh —"kh mRiknus tls dh] jksVkosvj] lhM Mªhyj vkf.k i‚oj gsjks 'ksrd&;kaleksj lknj dsyk- fo'ks"k Eg.kts ;k mRiknukafo"k;h ekfgrh feGo.;klkBh 'ksrd&;kaph jkax ykxyh- Lor: 'ksrd&;kauh 'kfäekuP;k mRiknukaoj ldkjkRed

leFkZu djrkuk EgVys dh] 'kfäekuph mRiknus iw.kZr: fo'oklkgZ vkgsr- dkj.k daiuh vkiY;k mRiknukaps iw.kZi.ks y{k Bsors- rlsp mRiknu cuo.;klkBh pkaxyh lsok ns[khy nsrs- gh daiuh tkxfrd LrjkP;k —"kh ;a=kph fufeZrh djrs- ts 'ksrd&;kae/;s fnolsafnol yksdfç; gksr vkgsr-

,eMh ck;ksd‚Ylph mRiknus] jksiok<hr enrhph

Ñ

"kh {ks=kr vkiyh eq[; Hkwfedk uksano.kkjh daiuh ,e-Mh- ck;ksd‚Ylyk nksu —"kh esGkO;kae/;s lUekfur dj.;kr vkys- ;k daiuhus nksu eq[; —"kh

ifj"knk] ,p,;w vkf.k vWxzh yhMj'khi lfeV 2017, Qjhnkckn ;sFks pkaxY;k çn'kZukr lUekfur dj.;kr vkysgh diauh e[q;Ros —"kh [kr]s fyfDoM ck;kisLsVhlkbM Z ] IykVa xkzFsk çekVsj vkf.k vx W hz dfsedYlph feferZh djr-s nkUsgh —"kh çn'kuZkra ,eMh ck;kd s ‚Yl diauhP;k mRiknukuak pkx a yk çfrlkn feGkyk- ;k diauhps e[q; mRiknu bæa/ku"q;yk 'krsd&;kd a Muw Hkjijw ç'kl a k feGkyh- Vheps n[skhy [kiw dkrSd q >ky-s

iqUgk 'ksrd&;kae/;s yksdfç; >kyk çkse

u

eZnk ck;ksdse gh ns'kkrhy lqçfl) tSfod mRiknu fuekZrk daiuh vkgs- gh daiuh ns'kkr eksBîk çek.kkoj dk;Zjr vkgs- vyhdMsp iatkckr gks.kk&;k —"kh esGkO;kr ueZnk ck;ksdse Vheus lgHkkx ?ksryk- ;k —"kh esGkO;kr ueZnkP;k Vheus 'ksrd&;kae/;s yksdfç; vkiyh mRiknus ueZnk çkse vkf.k Øksohu eWXusf'k;e lYQsV 'ksrd&;kaleksj lknj dsysçksepk okij Mh,ihoj dsyk tkrks- gs ,d tSfod mRiknu vkgs- R;keqGs 'ksrdjh eksBîk çek.kkoj çksepk okij djr vkgsr- daiuhps fc>usl MsOgyiesaV eWustj fgeka'kq jkoy lkaxrkr dh] çkseeqGs fidkps mRiknu ok<rs- gs iw.kZi.ks lqjf{kr vkgs- çkse Mh,ih,yP;k rqyusr

d` "kh tkxj.k es 2017

vf/kd çHkko'kkyh vkgs- vusd 'ksrd&;kauh ueZnkP;k VhedMwu çksefo"k;h ekfgrh feGoyhwww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

daiuh ckrE;k

23

vkiY;k 'ksrhP;k lkákus fMthVy cur vkgsr 'ksrdjh

l

jdkjpk Hkkjrkyk iw.kZi.ks fMthVy cuo.;kpk lkrR;kus ç;Ru lq: vkgs- R;klkBh ljdkj fujfujkG~;k ;kstuk jkcor vkgs- T;kP;k ek/;ekrwu 'ksrd&;kauk fMthVy bafM;kP;k fn'ksus ?ksÅu tk.;klkBh ljdkj ç;Rujr vkgs- ljdkjpk fo'okl vkgs dh] tj Hkkjrkyk fMthVy cuok;ps vlsy rj vk/kh xkokauk fMthVy cuoys ikfgts- ;kp fe'kuyk iq<s ?ksÅu tk.;klkBh dj.k fl)wph Vhe vkØed i)rhus 'ksrd&;kae/;s tkÅu dke djrs vkgs;k Vheus viuh [ksrh ;k ukokus y‚Up dsysY;k 'ksrdjh vWiP;k ek/;ekrwu 'ksrd&;kauk —"kh] i'kqikyu vkf.k brj ekfgrh foLrkfjr :ikus miyC/k d:u ns.;kr ;srs vkgs- R;k ekxpk eq[; mís'k 'ksrd&;kauk fMftVyhdj.kklkscr tksM.;kpk vkgs- vkrki;aZr vusd —"kh esGkO;kae/;s lgHkkxh >kysY;k ;k Vheyk 'ksrd&;kadMwu tcjnLr çfrlkn feGkyk- ;k vWioj 'ksrhlaca/kh ekfgrh rj feGrsp f'kok; 'ksrdjh vkiyh

egkjk"Vªkrhy 'ksrd&;kaps /kj.ks vkanksyu

e

gkjk"Vªkrhy 'ksrdjh l/;k Qkjp —) >kys vlwu 1 twu jksth loZ egkjk"Vªh; 'ksrdjh /kj.ks vkanksyu dj.kkj vkgsr- ljdkj vkeP;k ekx.;kadMs lrr nqyZ{k djhr vlY;kus ljdkjyk tkxs dj.;klkBh vkEgh gs vkanksyu dj.kkj vkgksr- tj vkEgkyk U;k; feGkyk ukgh] rj ;ank vkEgh ,dgh ihd ?ks.kkj ukgh]

d` "kh tkxj.k es 2017

—"kh mRiknus mnkgj.kkFkZ] VªWDVj] ihd] Msvjh mRiknu] fc;k.ks rlsp brj —"kh mRiknukaph [kjsnh&foØh ns[khy d: 'kdrkr- ;k vWiyk lgt xqxy Iys LVksvje/;s tkÅu MkÅuyksM djrk ;sbZy- l/;k gs vWi fganh vkf.k iatkch v'kk nksu Hkk"kkae/;s miyC/k vkgsvls 'ksrdjh Eg.krkr- dkank o vU; HkkT;kaP;k fdaerh vR;ar osxkus deh >kY;kus 'ksrd&;kaps eksBs uqdlku gksrs vkgs- ljdkj 'ksrd&;kalkBh dkghgh djhr ulY;kpk vkjksi 'ksrd&;kauh dsyk vkgs- ukf'kd ftYákrhy æk{k mRiknd 'ksrdjh ;ksxs'k jk;r ;kauh lkafxrys dh] vkeP;k vusd fi<îk vkeP;k mRiknukauk ;ksX; nj feGowu ns.;klkBh vusd o"ksZ jLR;koj mrjr vkgsr- ijarq] vkEgkyk vktoj d/khp U;k; feGkyk ukghjk;r ;kauh lkafxrys dh] æk{;kyk vktgh ;ksX; rks Hkko feGr ukgh- æk{kO;frfjä eh 2 ,dj tfeuhr 70 gtkj #i;kaps HkkaMoy ,d= d:u okaX;kph 'ksrh dsyh gksrhijarq] okaX;kP;k 'ksrhr 2&5 #i;s çfr fdyks njkus ?kV >kyh vlY;kus vkEgk 'ksrd&;kaps eksBs uqdlku gksr vkgs- tj vlsp pkyw jkfgys] rj vkEgh 'ksrh O;olk;p can d:;'kLoh 'ksrh dj.;klkBh ljdkjus eksQr oht o 'ksrlkj~;ke/;s FkksMîkQkj loyrhph ekx.kh 'ksrdj~;kauh ljdkjdMs dsyh vkgs- 'ksrdj~;kalkBh chtiqjoBk laiw.kZ eksQr vlkok o LokehukFku lferhpk vgoky yodjkr yodj ykxw djkok gh 'ksrd 'ksrd&;kaph ekx.kh vkgsrlsp] nq/kkps Hkko 50 #i;s çfr fyVj dsys tkosr o 'ksrd&;kauk lw{e flapukoj vuqnku ns.;kr ;kos] ;kgh ekx.;k 'ksrd 'ksrd&;kauh dsY;k vkgsrwww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

24

daiuh ckrE;k

efgaæk fVªaxksyk ,d o"kZ iw.kZ

e

fgaæk gh HkkjrkP;k ,dk eq[; daiuhiSdh ,d vkgs- ekxP;k o"khZ 14 ekpZ jksth Hkkjrh; 'ksrd&;kauk HkkMs rRokoj VªWDVj vkf.k —"kh midj.ks miyC/k d:u ns.;kP;k lqfo/ksus fVªaxksph lq#okr >kyh gksrh- fVªaxks gh efgaæk xzqiph LVkVZ&vi daiuh vkgs- ;k daiuhus vyhdMs LFkkiusyk o"kZ iw.kZ >kysy‚afUpaxP;k o"kZHkjkr gh daiuh lk/kkj.k 12 gtkj 'ksrd&;kaph ifgyh vkoM cuyh- ts 'ksrdjh 20 gtkj rkl 'ksrkr dke djrkrekpZ 2016 e/;s daiuhP;k LFkkiusuarj daiuhus 45 ifjpkyu dsaækalkscr dukZVd] egkjk"Vª] xqtjkr vkf.k e/;çns'kkr vkiys gkrik; iljys- daiuhus uohu ra=KkukP;k enrhus —"kh ;kaf=dhdj.kkyk ,dk Qksu d‚yP;k ek/;ekrwu 'ksrd&;kauk lgt miyC/k d:u ns.;kP;k fn'ksus ikÅy mpyys- gsp ;k LVkVZ&vi daiuhP;k /;s;kyk vkrk VªWDVj d‚y djkyk iw.kZ djrsdaiuhps lhbZvks vjfoan dqekj lkaxrkr dh] ekxP;k o"kZHkjkr 'ksrd&;kaP;k vk;q";kr egÙokph Hkwfedk ctkoyh vkgs- ;k lsosP;k ek/;ekrwu dsoG mRikndrk ok<fo.;kl enr feGkyh- f'kok; 'ksrd&;kapk [kpZ ns[khy deh >kyk- brdsp uOgs rj fVªaxksP;k ek/;ekrwu 'ksrd&;kauk uohu o vR;k/kqfud —"kh midj.kkapk okij dj.;kph la/kh feGkyhT;keqGs 'ksrdjh l'kä >kyk- gsp dkj.k vkgs dh] fVªaxks 'ksrd&;kaph ifgyh ilarh BjykR;kauh lkafxrys dh] 'ksrd&;kauk vkEgh

d` "kh tkxj.k es 2017

;kaf=dhdj.kklkscr tksMys vkgs- rlsp R;kauk okijkP;k vk/kkjkoj HkkMs ns.;kpk i;kZ; miyC/k d:u fnyk vkgs- R;keqGs 'ksrd&;kauk eksBh jDde [kpZ d:ugh fnyklk feGkyk- iq<s tkr vkEgh vkeP;k xzkgdkaP;k vk;q";kyk uohu vk;ke nsr vko';drk vkf.k miyC/krk ;kaP;kr lsrw fuekZ.k d:- ;kpk Qk;nk 'ksrd&;kauk [kkld:u vxnh lgt VªWDVj vkf.k —"kh midj.kkph lk[kGh ,dkp fBdk.kh miyC/k gksbZy- gsp vkeps y{; vkgsgs /;s; y{kkr ?ksÅu R;kauh lkafxrys dh] gh lsok vxnh lgt ,d Vksy Ýh uacjoj 'ksrd&;kalkBh miyC/k vkgs- 'ksrd&;kaP;k xjtsuqlkj R;kaP;k uthdP;k {ks=kr miyC/k vkeP;k fVªaxks lsosP;k ek/;ekrwu vkEgh R;kauk toGikl miyC/k VªWDVj vkf.k brj —"kh midj.ks miyC/k d:u nsrks- Hkkjrkr vkrk 'ksrdjh brds l'kä >kys vkgsr dh] rs VªWDVjph v‚MZj d: 'kdrkr- iwohZ vla?kVhr cktkjkr VªWDVj v‚MZj dj.;kr R;kauk vusd leL;kapk lkeuk djkok ykxr gksrkxzkeh.k O;kolkf;dkalkBh fVªaxks ,d vuks[ks e‚aMsy ?ksÅu vkys vkgs- ts Ýsapk;th vk/kkjhr vlsy- ;k lsosP;k ek/;ekrwu vkiY;k vkliklP;k {ks=kr ts ihd ?ksrys tkrs] R;kph isj.kh] e'kkxr] dki.kh] flapu bR;knhlkBh tkLrhr tkLr 5 VªWDVlZ vkf.k —"kh midj.kkae/;s xqaro.kwd dj.kkjh dks.krhgh O;äh fdaok 'ksrdjh Lor:ps gc fdaok lsaVj [kqys d:u 'ksrd&;kaph enr d: 'kdrks o R;kyk fVªaxks lkscr vkiyk O;olk; lq: djrk ;sbZy- brdsp uOgs rj ;k lsosraxZr LFkkfud VªWDVj fuekZrk o O;kolkf;d tksMys tkÅ 'kdrkr o R;kauk vkiY;k v‚MZlZgh ok<ork ;srhyekxP;k ,dk o"kkZr 'ksrd&;kadMwu feGkysyk ldkjkRed çfrfØ;k ikgrk fVªaxksph Vhe iq<hy o"kZHkjkr tkLrhr tkLr 'ks r d&;ka d Mw u feGkys Y ;k çfrfØ;kalkBh Hkjiwj mRlkfgr vkgsr;sR;k o"kkZr 2 yk[k 'ksrd&;ka'kh vkiyk lgHkkx tksMwu fVªaxks ekinaM fuekZ.k djsywww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

25

daiuh ckrE;k

Mqi‚UV vkf.k ,Q,elhe/;s egÙokpk O;kolkf;d djkj

Mq

i‚UV gh txkrhy çfl) —"kh daiuh vkgs- gh daiuh txkrhy vusd 'ksrd&;kauk vkiyh lsok iqjors vkgsMqi‚UVus —"kh {ks=kr vkf.k mÙke ikÅy mpy.;klkBh txkrhy ukoktysyh daiuh ,Q,elh d‚iksZjs'ku leosr ,d djkj dsyk- ;k djkjkraxZr Mqi‚UV ,Q,elh d‚iksZjs'kuP;k vkjksX; vkf.k iks"k.k fo"k;d O;olk;kyk vf/kxzghr dsys vkgs- ;kP;k varxZr Mqi‚UV eq[;Ros d:u nksu lsxesaV QwM baxzhfM,aV~l vkf.k QkekZL;qVhdYl fc>uslyk çksRlkgu nsbZy- Mqi‚UV ,Q,elh lkscr ,d= ;sÅu O;kikjkyk vk.k[kh pkyuk nsbZy- dkj.k QkekZL;qVhdy gs ,d

—

foLrkj.kkjs {ks = vkgs - R;klkBh da i uh la'kks/kukojgh [kpZ djsy;k djkjkvarxZr ,Q,elh d‚iksZjs'kuus Mqi‚UVP;k Ø‚i çksVsD'ku O;olk;kyk vf/kxzghr dsys vkgs- T;kP;k varxZr ,Q,elh d‚iksZjs'ku Mqi‚UVP;k lsjsy cz‚M yhQ gchZlkbZM vkf.k P;qbax balsDVhlkbZM mRiknu jk;ukikj ¼Rynaypyr®½ , L;ktikj ¼Cyazypyr®½ vkf.k baMksDlkdkcZoj dke djsy- R;kf'kok; ,Q,elh ihd lqj{kkokys Mqi‚UVps la'kks/ku] chtksipkj] fuesVhlkbZM~l vkf.k m'khjk gks.kkjs la'kks/ku o fodkl dk;ZØekauk vf/kxzghr dsys vkgs] T;kyk Mqi‚UV tkjh Bsosy- Mqi‚UV fidkaP;k jksxkyk fu;a=.kkr ,d etcwr daiuh vkgsMkÅ vW x z k s l k;Uls l us —"kh {ks = kr balsDVhlkbZMe/;s vkiyh etcwr idM cuoyh vkgs- ;ke/;s vkrk ,Q,elh d‚iksZjs'kulkscr tksMys xsY;kus gs vk.k[kh etcwr gksbZy- ;k frUgh daiU;k vkrk ,d=i.ks dEckbZu vWxzhdYpj fMfOgtuph o`)h djrhy- rlsp ,d= ;sÅu la'kks/kukyk vk.k[kh mÙke d:u 'ksrhP;k çR;sd {ks=kyk etcwr djrhy-

ck;j vkf.k vk;lh,vkjP;k ik;yV çdYikaeqGs 'ksrd&;kauk feGkyk Qk;nk

"kh {ks=kr ukok#ikyk vkysY;k ck;j bafM;k ;k daiuhP;k ihdfoKku foHkkxkus vk;lh,vkjlkscr gkrfeGo.kh d:u 'ksrd&;kaP;k fgrklkBh ,dk ik;yV çdYikph lq#okr dsyh- ;k çdYikP;k ek/;ekrwu ika<&;k ek'kheqGs fidkaP;k >kysY;k uqdlkukoj 'ksrd&;kuk vk/kqfud ra=Kkukoj vk/kkfjr fofo/k mik; lkax.;kr vkys- 2015 e/;s iatkc vkf.k gfj;k.kk ;k jkT;kae/;s ika<&;k ek'khP;k çknqHkkZokeqGs dkilkP;k fidkps eksBs uqdlku >kys gksrs- rs uqdlku y{kkr ?ksrk ck;j daiuhrQsZ ;k çdYikph lq:okr dj.;kr vkyh vkgsvk/kqfud dhVd O;oLFkkiukarxZr ika<&;k ek'kheqGs dkilkP;k fidkps gks.kkjs uqdlku jks[k.;klkBh Ø‚iykbZQ bafM;k vkf.k vk;lh,vkjrQsZ vk;ksftr dj.;kr vkysY;k ,dk dk;ZØekr ;k çdYikph lq:okr dj.;kr vkyh- gk ik;yV çdYi ck;jrQsZ dsaæh; dkiwl la'kks/ku laLFkslkscr ,d= ;sÅu lq: dj.;kr vkyk vkgs- ;kr çkeq[;kus gfj;k.kk vkf.k iatkc ;k jkT;karhy ikp&ikp xkokapk lekos'k dj.;kr vkyk vlwu ;kr HkfVaMke/khy ck?kw] esgrk] dksVe'khj] tks/kiwj] jksekuk vkf.k tLlh iOokyh

d` "kh tkxj.k es 2017

rlsp] gfj;k.kkrhy usgyk] cstyiwj] xksj[kiwj] tafny[kqnZ vkf.k ygsfj;k ;k xkokaph uksan.kh dj.;kr vkyh vkgs- ;k xkokae/;s daiuhP;k Vheus tkÅu rsFkhy 'ksrd&;kauk dkilkP;k fidkojhy jksx vkf.k R;kaiklwu cpko dj.;klkBh miyC/k vk/kqfud ra=Kku ;kfo"k;h ekfgrh ns.;kr vkyhdkilkph 'ksrh dj.kkj~;k 100 'ksrdj~;kauk ;k çdYikr lgHkkxh d:u ?ks.;kr vkys- 'ksrd&;kauk vk/kqfud dhVd O;oLFkkiukcíy ekfgrh ns.;kr vkyhlhvk;lhvkjdMwu ;k çdYikosGh 'ksrdj~;kauk cgqeksy ekxZn'kZu dj.;kr vkys] R;kpk 'ksrd&;kauk [kwi Qk;nk >kyk- T;k 'ksrdj~;kauh ;k çdYikr lgHkkx ?ksryk] R;k loZ 'ksrd&;kauk ;ank 1000 fdyks çfr ,dj ;k çek.kkj eqcyd dkilkps ihd miyC/k >kys- vk;lh,vkj o —"kh ea=ky;kdMwugh ;k çdYikyk ikfBack ns.;kr vkyk'ksrd&;kauk gks.kkjk Qk;nk y{kkr ?ksrk] gk vk/kqfud çdYi iatkc o gfj;k.kk ;k jkT;kae/khy ikp xkokar 2018 i;aZr lq: jkghywww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

26

daiuh ckrE;k

b¶dkspk lqo.kZ egksRloh dk;ZØe vusd jkT;kae/;s lktjk

b

¶dks daiuhP;k LFkkiusyk 50 o"ksZ iw.kZ >kY;kus ns'kkrhy vusd jkT;kar lqo.kZ egksRloh dk;ZØe vk;ksftr dj.;kr vkys vkgsr- ;kp miØekarxZr] b¶dks daiuhrQsZ if'pe caxkye/khy tkfnZfyax o mÙkj çns'kkrhy cjsyh ;sFkhy 'ksdMks 'ksrd&;kaP;k mifLFkrhr lqo.kZ egksRloh o"kkZpk lekjksg dj.;kr vkyk- ;k dk;ZØekr çeq[k ikgq.ks Eg.kwu b¶dksps O;oLFkkidh; lapkyd M‚- mn; 'kadj voLFkh mifLFkr gksrs'ksrd&;kauk ekxZn'kZu djrkuk M‚- voLFkh ;kauh lkafxrys dh] b¶dks 'ksrd&;kaP;k lsoslkBh lnSo rRij vkgs- —"kh ra=Kkuklg jkstxkjgh vkEgh miyC/k d:u nsrks- R;kauh lkafxrys dh] [krkaiklwu fc;k.;ki;aZr loZ mRiknus vkEgh 'ksrd&;kauk nsrks- brdsp uOgs] rj —"kh foE;kP;k ek/;ekrwu uSlfxZd vkiÙkhaP;k ifjfLFkrhr vkEgh fidka p s uq d lku Hk:u dk<.;klkBhgh 'ksrd&;kauk enr djrks- 'ksrd&;kaP;k lsoslkBhp b¶dks daiuhph LFkkiuk dj.;kr vkyh vkgs- cjsyh ;sFkhy

vkfnukFk bfjxs'kuph mRiknus flapuçfØ;sr usgehp lkscr

'ksrh O;olk;krhy ik.;kps egRo vk'kstdky rd&;kauk pkaxysp dGw ykxys vkgs'ks r d&;ka u h ;ks X ; mRiknuklks c rp ;ks X ;

d` "kh tkxj.k es 2017

lqo.kZegksRloh o"kkZP;k dk;ZØekr xkokrhy xzkeh.k csjkstxkj r:.kkalkBh ;qok vWi y‚ap dj.;kr vkys] ts.ksd:u tkLrhr tkLr r#.kkauk jkstxkj miyC/k gksÅ 'kdsy- ;k vWie/;s toGtoG 15 gtkjkagwu vf/kd daiU;k lgHkkxh >kY;k vlwu ;k daiU;karhy fofo/k inkalkBh ;k r#.kkauk la/kh ns.;kr ;s.kkj vkgsr- M‚voLFkh ;kauh lkafxrys dh] r#.kkalkBh gh lqo.kZla/kh vlwu dsoG ,dk vWiP;k ek/;ekrwu jkstxkjkP;k fofo/k la/kh R;kaP;k gkrkP;k cksVkoj miyC/k gks.kkj vkgsrlqf'kf{kr ;qodkalkscr fuj{kj r#.kgh ;k vWi}kjs uksd&;k 'kks/kw 'kdrkr] gs ;k vWips oSf'k"Vî vkgstyik;xqMh ftYákps leUo;d vejnhi nÙkk ;kauh 'ksrd&;kauh b¶dks fdlkuP;k dk;Zç.kkyhckcr 'ksrdj~;kauk ekfgrh fnyh-

ra=Kkukpk okij dj.ksgh vR;ko';d vkgs- gsp uohu ra=Kku vkRelkr d:u 'ksrd&;kauk mPp xq.koÙksph mRiknus cgky dj.;klkBh ukf'kd fLFkr vkfnukFk bfjxs'ku flLVEl çk;OgsV fyehVsM gh daiuh dVhc) vkgsxsY;k nksu o"kkaZiklwu gh daiuh Mªhi vkf.k fLçadylZP;k mRiknukr egRoiw.kZ Hkwfedk ikj ikMr vkgs- 'ksrd&;kauk çfrLi/khZ njkalg xq.koÙkkiw.kZ lkexzh nsÅu R;kaps mRiUu nqIiV dj.;klkBh R;kauk enr dj.ks gs vkfnukFk bfjxs'kUl daiuhps mfí"V vkgs- vkfnukFk flapu ç.kkyhps lapkyd fot; rfr;k ;kauh xzkgdkauk mPp ra=Kku ns.;kps vk'oklu fnys vkgs- deh ik.kh vkf.k vk/kqfud ra=Kkukpk mi;ksx d:u vkfnukFk daiuhus egkjk"Vª] dukZVd] rkfeGukMw vkf.k vka/kzçns'k ;sFks vkiyk O;kikj ok<oyk vlwu flapu {ks=kr Hkkjrkrhy loZ çns'kkarp eksBs uko deko.;kpk ladYi ;k daiuhus dsyk vkgswww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

bosUV

27

d`"kh {ks=kr lq/kkj.kk vkeps y{; % tlehr flag

vk

tP;k tekU;kr çR;sd {ks=kr cny ?kMr vkgsr- —"kh {ks=kcíy cksyk;ps >kY;kl ;k {ks = kr vk/kq f udrk vkf.k ra=Kkukr ;qxkr vusd lq/kkj.kk >kY;k;kaf=dhdj.kkP;k ;qxkr —"kh {ks= Qkj nwj jkfgysys ukgh- ;kaf=dhdj.kkf'kok; vktP;k tekU;kr dkghp 'kD; ukgh- gh ckc fQDdhps vWxzhdYpj foaxps la;qä lapkyd tlehr flag ;kauh fQDdh }kjs vk;ek vWxzhesd bafM;k 2017 ps vkSfpR; lk/kwu ns'kkrhy fofo/k jkT;kae/;s vk;ksftr baMLVªh ehVP;k fnYyh vko`Ùkh njE;ku lkafxryh- rs Eg.kkys dh] l/;kpk dkG gk vk/kqfudrk vkf.k ;kaf=dhdj.kkpk vkgsR;kauh lkafxrys dh] ns'kkP;k ,dw.k thMhihe/;s —"kh {ks=kph Hkkxhnkjh 13&9 VDds vkgs- rj fu;kZrhe/;s —"kh {ks=kph Hkkxhnkjh 13 VDds vkgs- R;kauh lkafxrys dh] o"kZ 2030 i;aZr —"kh {ks=kr cjsp cny ?kM.;kph 'kD;rk vkgs- Hkkjrkph Hkkxhnkjh —"kh {ks=krhy egÙokP;k 'kk[kk tls dh] Msvjh] i'kqikyu] rsyfc;k.ks] nqX/k O;olk;] dqDdqVikyu] /kkU; bR;knhr pkaxyh jkghy- l/;k gs m|ksx{ks= 6&5 fcfy;u ;q,l M‚ylZps vkgs;k çlaxh çeq[k ikgq.;kaP;k #ikr Hkkjr ljdkjps —"kh lfpo vf'ouh dqekj Eg.kkys dh] rkfeGukMw] dukZVd] e/;çns'k] vksfM'kk v'kk jkT;kae/;s —"kh {ks=kph fLFkrh cjhp pkaxyh vkgs- vkEgh Hkkjrkr 2&5 dksVh gk;Vsd gc m?kM.;kpk fu.kZ; ?ksryk vkgs- T;kP;k ek/;ekrwu 'ksrd&;kauk 'ksrh dj.;klkBh fofo/k vR;k/kqfud ;a=s miyC/k gksrhy- ;koj 50 VDds vuqnku ns.;kpk fopkj ljdkj djr vkgs- rj vk;lh,vkjps lapkyd f=ykspu egkik=k] vWxzhesdph ifjdYiuk

d` "kh tkxj.k es 2017

?ksÅu ;s.kkjs ços'k 'kekZ] QsMj;qukdksek bosaVl v‚fQlps lapkyd ekdksZ vpZch] ,fylk xs#lh] t‚u fM;jps d‚iksZjsV vQs;lZps lapkyd eqdqy ok"k.ksZ; ;kaP;klg fofo/k ns'kkaps jktnwr vkf.k 'ksrdh {ks=kps fnXxt ;k dk;ZØekr gtj gksrs- ;k 'k`a[kysP;k varxZr iq.ks] yqf/k;kuk] uoh fnYyh vkf.k cax#Gwe/;s baMLVªh ehVps vk;kstu dsys gksrs- R;kr baMLVªhps fnXxt vkf.k fQDdhps fjlpZ vlksfl,V VªsM Qsvj lsØsVjh,V veunhi flag] f”kow vcjksy] viwoZ HkVukxj] fgaek”kq jkoy ;kauh lgHkkx n'kZoyk- y{kkr Bsok fMlsacj efgU;kr12&14 rkj[ksyk vk;ek vWxzhesdyk ÝkUlP;k QsMj ;qukdksek }kjs çk;ksftr vkf.k Hkkjr ljdkj lkscr vk;ksftr dj.;kr ;srs vkgs- ;k vk;kstukps eq[; mfí"Vî 'ks r hyk eq [ ; /kkjs l ks c r tks M .;klkBh ;kaf=dhdj.kkyk çksRlkgu ns.;kps vkgs- ;kp fn'ksus fQDdhps ;ksxnku egÙoiw.kZ vkgs- T;keqGs Hkfo";kr 'ksrd&;kauk ra=Kku vkf.k brj vk/kqfud mRiknus iksgkspfo.;kr eksykph Hkwfedk ctkoyh vkgs- vk;ek vWxzhesde/;s ns'kkrhyp uOgs rj ijns'kkrhy c&;kp daiU;kauh lgHkkx n'kZoyk- ;k daiU;k vkiY;k vR;k/kqfud ra=Kkukus ;qä midj.ks vkf.k mRiknukaps çn'kZu djrkr- T;kP;k mi;ksxkus 'ksrd&;kaps mRiUu nqIiV gks.;kr eksBh enr feG.kkj vkgs.

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

28

daiuh ckrE;k

,evkj,Qps ikÅy iq<s-

,

evkj,Q Vk;j fufeZrhe/khy ns'kkrhy vxzx.; daiuh vkgs- T;koj 'ksrd&;kauk Hkjolk fuekZ.k >kyk vkgs- 'ksrd&;kae/;s ,evkj,Q yksdfç; gks.;kps gsp dkj.k vkgs- ,evkj,Q gh daiuh Hkkjrkrhy jLR;koj /kko.kk&;k nqpkdh fdaok pkjpkdh Vk;lZph fufeZrh djr ukgh rj ,vjØk¶V Vk;j cuo.kkjk rks ,d fo'oklkryk cz¡M vkgs- ;ko:u daiuhP;k cktkjkrhy vfLrRokpk vankt ?ksrk ;srks- daiuh lkrR;kus xzkgdkaP;k lek/kkukdfjrk vkiY;k mRiknukP;k xq . koÙks r çR;sdosGh lq/kkj.kk djr vkgs- VªWDVje/;s yko.;kr ;s.kk&;k ekxP;k Vk;je/;s 'käh lqij] 'käh ykbZQ Iyl czWUMps Vk;lZ] VªWDVje/;s iq<s okijys tk.kkjs 'käh lqij] 'käh ykbQ] 'käh 3 vkjvk;ch] VªWDVj Vªsyj Vk;lZ] i‚oj fVyj Vk;lZ vkf.k cSyxkMhr okijys tk.kkjs ,evkj,Qps Vk;lZ lokZr fo'oklkrhy czWUM vkgsr- ;kaph ekx.kh lkrR;kus Hkkjrh; 'ksrd&;kae/;s ok<rs vkgs—"kh tkxj.kus vyhdMsp vkiY;k okpdkae/;s ,d losZ dsyk- Hkkjrkr lokZf/kd dks.kR;k daiuhP;k Vk;lZpk okij dsyk tkrks] vlk ç'u R;kr fopkj.;kr vkykR;kosGh vf/kdkf/kd yksdkauh ,evkj,Q vls mÙkj fnysxzkeh.k Hkkjrkrhy yksdkaps Eg.k.ks vkgs dh] ,evkj,Q lokZr vxzslj] vf/kd yksdfç;] fo'oklw vkf.k 'ksrd&;kaP;k ilarhpk cz¡M vkgs- ;k daiuh}kjs r;kj dj.;kr vkysY;k Vk;lZP;k xq.koÙkseqGs vkt rs lokaZP;k ilarhl mrjys vkgsr,evkj,QP;k Hkkjrkrhy gkypkyh ns'kkrhy vxzx.; Vk;j fuekZrk daiuh ,evkj,Qus T;kçek.ks Hkkjrh; cktkjkr osxkr xzkgdkaP;k ân;kr vkiys LFkku fuekZ.k dsys vkgs- R;kçek.ks daiuhus vkarjjk"Vªh; cktkjkr vkiyh çfrek fuekZ.k dsyhekxhy o"khZ ,evkj,Qus c&;kp eksBîk —"kh çn'kZukr tls jktLFkkuP;k t;iwje/;s ^xzke&Xykscy jktLFkku vWxzhVsd ehV*] ukf'kd] egkjk"Vªkr —"khFk‚u] /kkjokM] dukZVde/;s —"kh esGkok] dksbZEcrwj] rkfeGukMwr vWxzh baVsDl] fgLlkj] gfj;k.kke/;s —"kh n'kZu] yqf/k;kuk]

d` "kh tkxj.k es 2017

iatkce/;s ih,;w] fdlku esGk o brj eksBîk çn'kZukr lgHkkx ?ksryk- ;k çn'kZukr daiuhdMwu yko.;kr vkysys vkd"kZd LV‚y o 'käh ykbZQ fljht Vk;j ppsZpk fo"k; vkgs- 'ksrd&;kauh 'käh ykbZQ fljht Vk;lZ [kjsnh dj.;kr cjhp ilarh nk[koyhLV‚yoj >kysY;k xnhZr daiuhP;k çfrfu/khuh 'käh ykbZQ fljht Vk;lZcíy 'ksrd&;kaP;k vlysY;k ftKklk 'kkar dsY;k- R;kauk fofo/k ekfgrh iqjoyh,evkj,QP;k 'käh ykbQ vkf.k 'käh ykbQ Iyl Vk;lZe/;s 'ksrd&;kauh ilarh n'kZoyh- daiuhP;k çfrfu/khuh 'ksrd&;kalkscr 'ksrhlkBh ykx.kkjh ra= mifLFkrkauk lkafxryh- vR;k/kqfud i)rh lkafxrY;k- ;k Vk;lZph fo'ks"k ckc Eg.kts R;kaph jpuk dks.kR;kgh 'ksrkr dke dj.;kP;k –"Vhus pi[ky vlrs- ;kaP;k fM>kbZueqGs Vk;lZuk ykxysyh ekrh vkiksvki LoPN gksrs- rklkHkjkr eksBîk çek.kkr e'kkxr {kerk vkf.k nh?kZdkG iw.kZi.ks vk/kqfud ra=Kku vkf.k xq.koÙksus ifjiw.kZ vlrs- R;keqGsp Vk;lZuk 'ksrd&;kadMwu fo'ks"k ilarh feGrs- ,evkj,Q ns'kkps vxzx.; Vk;lZ vkgsr] gh ckc y{k.kh; vkgs- ts 'ksrd&;kauk vk/kqfud Vk;lZ miyC/k d:u nsrkr-

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

daiuh ckrE;k

29

,evkj,Q ,dk n`"Vh{ksikr ,evkj,Qph lq#okr vR;ar jksekapd i)rhus >kyh gksrh- 40 P;k n'kdkr 1946 e/;s ,evkj,Qph lq#okr eækle/;s ,dk rkRiqjR;k Lo:ikrhy jcj dkj[kkuk Eg.kwu >kyh- ds,e eseu esfIiybZ ;kauh Qä 14 gtkj #i;kr gk O;olk; lq: dsyk- ek= vkt gh daiuh vCtko/kh #i;kapk O;ogkj djrs vkgs- brdsp uOgs rj daiuh}kjs fufeZrh dsys tk.kkjs mPp xq.koÙksps Vk;lZ Qä Hkkjrkr uOgs rj ijns'kkrgh ilarhl iMr vkgsr- ,evkj,Q Vk;lZpk okij vkt jaxkP;k nqfu;slkscr [ksG.kh] eksVjLiksVZ~l vkf.k fØdsV Vªsfuaxe/;s dj.;kr ;srkr- daiuhus 1952 e/;s Lo:i cnyys vkf.k jcj fufeZrhr gkr ?kkryk- ;k çdkjs ,evkj,Q Vk;j m|ksxkr vkyk- dkGkP;k vks?kkr gh daiuh Vk;j fuekZrk Eg.kwu vxzx.; cuyh- 60 P;k n'kdkr daiuhus vkiY;k xq.koÙkkiw.kZ Vk;lZph fu;kZr dj.;kl lq#okr dsyh- gs Vk;lZ cS#r vkf.k vesfjdsr tkÅ ykxys- gGwgGw Vk;lZuh lk/kkj.ki.ks 65 ns'kkaph cktkjisB dkcht dsyh- 800,djkr iljysY;k 9 ;qfuV~llkscr 4500 lwu vf/kd MhylZps usVodZ vkf.k 190 dk;kZy;s vlysY;k daiuhus vkiyh Lor:ph vksG[k fuekZ.k dsyhvkiY;k xzkgdkauk dk;e xq.koÙkk vkf.k lek/kku ns.kk&;k ;k daiuhyk Eg.kwup ukoktys tkrsR;klkBh daiuhyk tsMh i‚oj vo‚MZus ekxhy vdjk o"kkaZiklwu ukoktys tkrs vkgs- vkiyh fo'oklkgZrk ti.;klkBh daiuhyk Vh,u,l vkf.k dsilhy iqjLdkjkus ns[khy lUekfur dj.;kr vkys- T;kçdkjs ,evkj,Qus xq.koÙkkiw.kZ fØdsV vkf.k osxoku

d` "kh tkxj.k es 2017

xks y a n kthlkBh dVhc)rk n'kZ o yh] R;kpçek.ks xq.koÙkkiw.kZ Vk;lZ vkf.k osxoku xkMîkalkBh vlysyh dk;ZrRijrk tiyh- ;kp ek/;ekrwu daiuhus isl QkmaMs'kuP;k ek/;ekrwu vusd osxoku xksyanktkauk vkiY;k daiuhlkscr tksMwu ?ksrys- R;kauk çf'k{k.kkph la/kh fnyh- brdsp uOgs rj eksVj Lisvj ikVZ~llkBh vlysyh mRdVrk ikgk;yk feGkyh- dkj.k daiuh jsflax] dkfVaZx] jsfyax vkf.k brj vusd LiksVZ~l'kh tksMyh vkgs- fgP;k jsfyax Vheus nksunk ,Qvk;, ,f'k;k iWflfQd jWyh pWfEi;u'khi ftadyh- vkarjjk"Vªh; Lrjkojgh ;k Vheus vusd ikfjrksf"kds ftadyh,evkj,Qps ;'k brdsp e;kZnhr ukgh rj daiuhph 2016 e/;s okf"kZd myk<ky 15 gtkj dksVh #i;kaph gksrh-

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

30

eqyk[kr

'ksrh gkp HkkjrkP;k vkfFkZd le`)hpk ekxZ & fojsaæ flag la EgVya tkra dh] ek.kwl tfeuh'kh tksMysyk v vlrks rsOgk rks vkiyklk okVrks- mÙkqax f'k[kj xkBY;kuarj tsOgk ek.klkps ik; tfeuhiklwu nwj gksr ukgh rsOgkp rks yksdkaP;k ân;koj jkT; djrks] dnkfpr R;kp xq.koSf'k"VîkeqGs rks yksdfç;rk feGorks- usR;kalkBh rj gh xks"V vR;ar vko';d vkgsvlkp ,d usrk vkgs] fojsæ flag eLr- fojsaæ flag tso<s vkuanh LoHkkokps vkgsr rso<sp fnynkj usrkgh vkgsrrØkjdrkaZP;k rØkjh ,sd.ka gs R;kaP;k LoHkkokrp vkgs;kp oSf'k"VîkeqGs fojsaæ flag eLr gs eksdGsi.kkus vkiya Eg.k.ka vla cksywu tkrkr dh] ,sd.kkjsgh vkokd~ gksrkr- dnkfpr ;kp fo'ks"krkaeqGs R;kauk eLr ;k miukokus vksG[kys tkr vlkosfojsaæ flag eLr gs mÙkj çns'kkrhy Hknksgh ftYákrhy l/;kps Hkktik [kklnkj vkf.k fdlku ekspkZ la?kkps jk"Vªh; v/;{k vkgsr] ts turse/;s eksBîk çek.kkr yksdfç; vkgsr- rs dsoG usrkp ukgh rj 'ksrd;kaZluk vuq:i vls vkgsr- rs Eg.krkr dh] tj eh fdlku ekspkZ la?kkpk jk"Vªh; v/;{k ulrks rjhgh eh 'ksrd;kaZtP;k leL;k Bkei.ks lalnsr ekaMY;k vlR;k- eh 'ksrdjh dqVqackrwu vkyks vkgs R;keqGs 'ksrd;kaZlP;k ewyHkwr xjtk vkf.k leL;k eh pkaxY;kp tk.krks'ksrh vkf.k 'ksrd;kaaZP;k xjtk o leL;k tk.k.;klkBh —f"k tkxj.k Vheus fojsaæ flag eLr ;kaP;kcjkscj ppkZ dsyh- R;kaP;k dsysY;k ppsZrhy dkgh Hkkx & rqeP;k –"Vhus 'ksrd&;kph leL;k dk; vkgs\ ek÷;k –"Vhus 'ksrd&;kph leL;k R;kaph vkfFkZd] lkekftd] jktdh;] lkaL—frd] dkSVqafcd iqufuZekZ.k u gks.ka gh vkgs- tksi;aZr 'ksrdjh ;k loZ iSywaoj le`) gksr ukgh rksi;aZr leL;k gh jkg.kkjp vkgs—"kh{ks=kpk [kpZ deh d:u mRiknu ok<o.ks gsp 'ks r d&;kps vk/kkj cus y - —"khmRiknukP;k vk/kkjkojp ;k ns'k le`) gksÅ 'kdrks- ;k ns'kkr 82 VDds 'ksrdjh vkgsr- rjhgh 'ksrdjh vkfFkZd]

d` "kh tkxj.k es 2017

lkekftd vkf.k jktdh; :ikr fiNkMhoj vkgs- eh 'ksrd&;kP;k leL;k Hkkjr ljdkjiq<s ekaMY;k vkgsr- ljdkj tkx:d vkgs vkf.k ;k ckch y{kkr ?kkywu dke djr vkgs2022 i;aZr 'ksrd&;kps mRiUu nqIiV dj.;kpk fopkj djr vkgs- gs d'kkçdkjs 'kD; vkgs\ 'ksrdjh gk vlk mRiknd vkgs tks thoukP;k laiw.kZrsyk iw.kZ dj.;klkBh mRiknu djrks- /kkU;] nw/k] ngh] rwi] QGs&HkkT;k ;kaph fufeZrh 'ksrdjh djrksijarq fparsph gh xks"V vkgs dh] 'ksrdjh Lor%P;k mRiknukps Hkko Lor% Bjow 'kdr ukgh- rj dkj[kkU;krhy mRiknukaps Hkko ek= mRikndp Bjorkr- 'ksrd;kZnus d'kkpsgh mRiknu dsys rjh R;kph ewG mRiknu fdaer [kjsnhnkjp Bjorks- tla] dkilkph fdaer dkiM fxj.kh ekyd vkf.k Ålkph vkf.k lk[kjsph fdaer lk[kj dkj[kkuk ekydka}kjs Bjoyh tkrs- 'ksrd;kaZ ph gh foMacuk vkgs dh] Lor%P;kp mRiknukph rs fdaer Bjow 'kdr ukghr'ksrd;kaZÅps mRiUu ok<o.;klkBh Hkkjr ljdkj v'kh iq<kdkj ?ksr vkgs dh] T;keqGs 'ksrdjh vkiyk [kpZ deh d:u mRiknu ok<ow 'kdsy- 'ksrd;kaZduh uhe dksVsM ;qfj;kpk okij djkok] T;keqGs R;kaauk vfrfjä dhVduk'kd vkS"k/kkapk okij dj.;kph www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

eqyk[kr xjt iM.kkj ukgh- ljdkj lksyj iWuyP;k ek/;ekrwu flapukps ekxZ lksis djr vkgs T;keqGs fM>sy] isVªksy vkf.k fotsph cpr gksbZy vkf.k 'ksrd;kasZpk [kpZ deh gksbZy- 'ksrhcjkscjp i'kqikyu O;olk; d:u 'ksrdjh vkiys mRiUu ok<ow 'kdrks- ljdkjusgh 'ksrd;kaZ~ps mRiUu nqIiV dj.;klkBh osxosxG~;k ;kstuk pkyw dsY;k vkgsr T;kapk ykHk ?ksÅu 'ksrdjh vkiys mRiUu ok<ow 'kdrkr'ksrhP;k dkekr efgykaph eksBh enr gksrs- ijarq R;kaps uko d/khgh oj ;sr ukgh- rqeP;k ers gs ;ksX; vkgs dk\ 'ksrhdkekr efgykapk usgehp lg;ksx jkfgyk vkgs- vkf.k l/;kP;k dkGkrgh —f"k{ks=kr efgykapk okVk egÙoiw.kZ vkgs- eh vla Eg.ksu dh] efgyk VªWDVj pkyow 'kdr ukghr] tM dkes d: 'kdr ukghr i.k 'ksrhph brj dkes efgykp djrkr- dkgh fBdk.kh efgykp 'ksrh djr vkgsr- vkiY;k ifjokjkpk vk/kkj 'ksrhp vkgs vkf.k ifjokjokn gk rj vkiY;kp ns'kkr feGrks- ijns'kkr ifjokjokn dk; vlrks gs dks.kkykgh ekghr ukgh- ,d= dqVqac vktgh vkiY;k ns'kkr ikgk;yk feGra- ifjokjkpk fgLlk vlY;kdkj.kkus efgykapk lg;ksx gk ifjokj cuo.;kiklwu rs 'ksrh dj.ks vkf.k i'kqikyu dj.;ki;aZr vkgs- efgykauk ç/kkuea=h eqæk ;kstus'kh tksMwu jkstxkj fufeZrh dj.;klkBh vkEgh ç;Ru'khy vkgksr- T;keqGs R;k ?kjdkekrwu FkksMîk'kk fjdkE;k gksÅu dkgh vfrfjä iSlk deow 'kdrhyÅl mRiknd 'ksrd&;kuk R;kaP;k fidkph ;ksX; fdaer feGr ukgh;s- ljdkj ;klkBh dk; djr vkgs\ 'kklukrQsZ —"kh {ks=kr vusd çdkjP;k foMacuk vkgsr- tla] 'ksrd;kaZ uk foÙk Eg.kts iS'kkph xjt vlrs rsOgk R;kyk foÙk ea=ky;kr tkos ykxrs- R;kyk vkiY;k mRiknukP;k O;kikjkph vko';drk vlrs rsOgk R;kyk okf.kT; ea=ky;kr tkos ykxrsmRiknukyk fodk;pa vlsy rsOgk R;kyk vUu vkf.k iqjoBk ea=ky;kr tkos ykxrs- flapukph vko';drk vlrs rsOgk tylaink ea=ky;kr tkos ykxrsnhun;ky T;ksrh ;kstusvarxZr flapuklkBh ohtsph vko';drk vlrs rj R;kyk ÅtkZ ea=ky;kr tkos ykxrs- vkiÙkh fujkdj.kk lacaf/kr dkgh eqís vlrhy rj x`g ea=ky;kr tkos ykxrs- —"kh gk fo"k; ,o<k O;kid vkgs dh] ;klkBh vusd ea=ky;kaP;k ok;kZr

d` "kh tkxj.k es 2017

31

djkO;k ykxrkr- ghns[khy ,d foMacukp vkgs- vla vlya rjh ljdkj 'ksrd;kaZ P;k fgrkP;k ckcrhr fujarjrsus fopkj djr vkgs- yodjp ;k leL;spsgh lek/kku feGsy vkf.k Ål mRiknd 'ksrd;kaZ uk R;kaP;k}kjs mRikfnr Ålkyk ;ksX; nj fnyk tkbZymÙkjçns'ke/;s uO;k ljdkjdMwu 'ksrd;kakZuk dk; feG.kkj vkgs\ mÙkjçns'ke/;s uO;k ljdkjdMwu 'ksrd;kakZuk vusd çdkjps ykHk feG.kkj vkgsr- tls R;kps loZ dtZ ekQ dsys tkbZy- 'ksrhdtZ 'kwU; VDds O;ktnjkus miyC/k d:u fnys tkbZy- i'kqikyukO;frfjä QGmRiknu vkf.k Hkkthikyk mRiknukyk c<kok ns.;klkBh ljdkj eksBîk çek.kkr dke djr vkgsT;klkBh ctsVgh fu/kkZfjr dj.;kr vkys vkgs- dsaæ ljdkjP;k loZ ;kstuk jkT; ljdkjP;k enrhus dk;kZUohr dsys tkbZy- eh vla ekurks dh] dsaæ ljdkjrQsZ ykxw dj.;kr vkysY;k loZ ;kstukaoj tj ;ksX; çdkjs dke dsya xsya rj —f"k le`)hps eksBs Lo:i leksj ;sbZy'ksrdjh usrk ;k Hkwfedsrwu rqEgh 'ksrd&;kauk dk; lans'k nsÅ bfPNrk\ eh 'ksrdjh dqVqack'kh tksMysyks vkgs R;keqGs 'ksrd&;kaP;k =klkyk eh pkaxY;k çdkjs tk.krks- eh vla Eg.kw 'kdrks dh] ns'kkP;k le`)hpk ekxZ gk 'ksrh vkf.k /kkU;kaP;k dksBkjkrwup tkrks- ;k xks"Vhckcr dks.kkpsgh nwer ulkos- [k;kZ~ vFkhZ nhu n;ky mik/;k;] egkRek xka/kh vkf.k jke euksgj yksfg;k ;kaP;klkj[;k yhMlZus gs tk.kys gksrs- iarç/kku ujsaæ eksnh —"kh fodklklkBh T;k ;kstuk jkcor vkgsr R;k ;kstukae/kwu —"khe/;s yodjp Økarhdkjd ifjorZu ikgk;yk feGsy- ghp xks"V y{kkr ?ksÅu 2022 i;aZr 'ksrd;kaZ uk le`) cuo.;kph ;kstuk vkgs- Hkkjrh; tukr ikVhP;k fdlku ekspkZ la?kkpk jk"Vªh; v/;{k ;k Hkwfedsrwu eh 'ksrd&;kP;k vkfFkZd] jktdh;] lekftd] dkSVqafcd vkf.k lkaL—frd fodklklkBh eh lnSo ç;Ru'khy jkghu- yodjp 'ksrd;kahZP;k loZ leL;kaps fujkdj.k gksbZy-

fofiu feJ i=dkj] —"kh tkxj.k] uoh fnYyh eks- 9891724449

vipin@krishijagran.com www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

eqyk[kr

32

'ks

uohu vkf.k nenkj vlk 'kwfyu jksVkosVj & o:.k Mkoj

rhe/;s vk/kqfud 'ksrh midj.kkapk okij dj.ka gs vfuok;Z >kys vkgs- dkj.k 'ksrdjh tsOgk ef'kujhf'kok; iwohZ 'ksrh djr gksrk rsOgk osGgh tkLr ykxr gksrk vkf.k dkegh deh gksr gksrs- tltlk dkG cnyr xsyk ek.klkph dke dj.;kph i)rgh cnyr xsyh vkf.k vki.k ;a=kapk okij djk;yk lq#okr dsyh- [kkld:u —"kh{ks=kr Hkkjrkus eksBh Hkjkjh ?ksryh vkf.k lq: >kys vkgs ef'kuhdj.kkps ;qx- ;keqGs 'ksrd&;kauk [kwip eksBîk çek.kkr Qk;nk >kyk- ifgY;kank rj 'ksrd&;kapk [kpZ [kwi deh >kyk vkf.k osGsphgh cpr >kyh vkf.k tkLr mRiknukcjkscjp 'ksrd&;kaps mRiUugh ok<ys;kp —"kh ef'kuhae/;s ,d egÙoiw.kZ v'kh ef'ku Eg.kts] jksVkosVj- Hkkjrkr eksBîk çe.kkr ;k ef'kujhpk okij lkrR;kus ok<r vkgs- ijarq 'ksrd&;kauk rkaf=d vkf.k xq.koÙkkiw.kZ mRiknup vkoMrs- rla rj xq.koÙkkiw.kZ jksVkosVjph fufeZrh dj.;k&;k daiU;k rj vusd vkgsr i.k R;kgwu vf/kd vkf.k eksBîk çek.kkr xq.koÙkk vl.kkjs jksVkosVj r;kj dj.kkjh daiuh vkgs] yqf/k;kuk ;sFkhy czkbZV bafM;k d‚iZ fyfeVsM- ;k daiuhpk 'kwfyu cz¡M 'ksrd&;kae/;s [kwi osxkus yksdfç; gksr pkyyk vkgs- vkEgh daiuhps ,eMh o:.k Mkoj ;kaP;k'kh ppkZ dsyh- R;kaP;k'kh dsysY;k ppsZrhy dkgh Hkkx iq<hyçek.ks mRiknus cuorks- vkEgh —"kh{ks=kr] 'ksrd&;kaP;k xjtk czkbZV bafM;k d‚iZ d'kkçdkjs vfLrRokr vkyh\ y{kkr ?ksÅu R;kaP;kdMwu çsj.kk ?ksryh- rsOgkp vkEgh gk [kwi egÙokpk ç'u vkgs- czkbV bafM;k d‚iZcíy Bjoys dh] 'ksrd;kahZP;k loZ xjtk iw.kZ djk;P;k vkgsr lkaxk;pa >kya rj ;kph lq#okr pkj o"kkaZiwohZ >kyh- vkf.k R;kauk xq.koÙkkiw.kZ ç‚MDV |k;ps vkgsrvkEgh gWUM Vwy eWU;qQWDpfjaxcjkscjp ;kph lq#okr dsyh i.k R;kuarj vkEgkyk okVya dh] 'ksrd;kakZlkBh dkgh rqeP;k daiuhrQsZ r;kj gks.kk&;k jksVkosVjph uohu vkf.k xq.koÙkkiw.kZ ç‚MDV goa;] R;keqGs vkEgh oSf'k"Vîs dk; vkgsr\ 'kwfyu czWUMP;k ukok[kkyh xq.koÙkkiw.kZ jksVkosVjph xq.koÙksoj cksyk;ps >kys rj vkeP;k jksVkosVje/khy fufeZrh lq: dsyh- vkEgh jksVkosVjf'kok; vtwugh dkgh

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

eqyk[kr

loZ ikVZl~ gs fo'oLrjh; vkf.k mPp xq.koÙkk vl.kkjs vkgsr- 'kwfyu jksVkosVje/;s bVkfy;u CysMpk okij dsyk tkrks- xq.koÙksph loZ ekukadus ;kus çkIr dsyh vkgsr'kwfyu jksVkosVjyk vle vFk‚fjVh}kjs ijh{k.k d:u çekf.kr dj.;kr vkys vkgs- rj nqljhdMs 'ksrd&;kauh ;kph pkp.kh dsyh vkgs vkf.k R;kaP;k vis{kk ;kus iw.kZ dsY;k vkgsr- l/;k vkeP;kdMs ;kps rhu e‚Msy vkgsr] gsoh MîqVh] ehfM;e LVWUMMZ vkf.k ykbZV osV jksVkosVj- gs 1 QqVkaiklwu 3 QqVkai;aZr miyC/k vkgsrekdsZVe/;s vtwu dkgh mRiknua vk.k.;kP;k r;kjhr vkgkr dk\ gks] yodjp vkEgh vtwugh dkgh —"kh mRiknus cktkjkr vk.k.kkj vkgksr- l/;k jksVkosVj uarj vkeps y{k eYpjoj vkgs- ;klkBh vkEgh ,dk bVkfy;u daiuhcjkscj dke djr vkgksr- yodjp vkEgh Hkkjrh; cktkjkr xq.koÙkkiw.kZ vls eYpj vk.k.kkj vkgksr- dkj.k usgeh vla ikfgya tkra dh] Hkkjrh; 'ksrdjh ihdkaph dki.kh dsY;kuarj f'kYyd jkfgysyk Hkkx tkGwu Vkdrks R;keqGs lkrR;kus çnw"k.k ok<r vkgs- R;keqGs vkEgh ;k

d` "kh tkxj.k es 2017

33

ç‚MDVph r;kjh djr vkgksrHkkjrkP;k dks.kR;k jkT;kr rqEgh dk;Z djr vkgkr\ tla eh rqEgkyk ifgY;kankp lkafxrya dh] vkEgh jksVkosVj ,DliksVZ dj.;kP;k r;kjhr vkgksr- ijarq vkEgkyk vla tk.koya dh] R;kvk/kh gs xq.koÙkkiw.kZ mRiknu vkiY;k loZ ns'kokfl;kai;aZr iksgkspk;yk goa- gsp y{kkr ?ksÅu vkEgh laiw.kZ Hkkjrkr usVodZ iljo.;kP;k r;kjhr vkgksrl/;k mÙkjçns'k] egkjk"Vª] iatkc] gfj;k.kk vkf.k fgekpy çns'ke/;s dke djr vkgksr'ksrd&;kaP;k vkfFkZd ifjfLFkrhcíy rqepa dk; er vkgs\ 'ksrd&;kaP;k vkfFkZd ifjfLFkrhcíy cksyk;pa >kya rj vktgh Hkkjrkrhy 'ksrd&;kaph vkfFkZd fLFkrh Bhd ukgh;s- ;kekxs eq[; dkj.k vkgs] R;kauk ;ksX; ekfgrh feGr ukghT;keqGs 'ksrdjh ;ksX; —"kh ;a=kapk mi;ksx d: 'kdr ukgh vkf.k R;kaP;k mRiUukr ?kV gksrs- ek>h 'ksrd&;kauk fouarh vkgs dh] R;kauh v'kk —"kh ;kstuk Lohdkjkyk gO;kr T;kvarxZr R;kauk vk/kqfud —"kh ;a=kaP;k okijkcíy lk{kj dsys tkbZy- 'ksrd&;kadMwu ;ksX; —"kh mRiknukapk okij dsyk xsY;kojp R;kaP;k mRiknukcjkscjp R;kaps mRiUugh ok<sy- ;klkBh R;kapa lqf'kf{kr gks.ka vR;ar vko';d vkgsrqepk Mªhe çkstsDV dk; vkgs\ Mªhe çkstsDVcíy lkaxk;pa rj] vkEgh ,d v'kh lkslk;Vh cuo.;kpk ç;Ru djr vkgksr T;kr çxr'khy 'ksrd&;kauk ,df=r dsys tkbZy- ;k 'ksrd&;kaP;k ek/;ekrwu nql;kZ 'ksrd&;kaukgh lqf'kf{kr dsys tkbZy;kO;frfjä 'ksrd&;kauk —"khlacaf/kr tkLrhr tkLr ekfgrh miyC/k d:u fnyh tkbZy- ;koj vkEgh dke lq:gh dsys vkgsbejku [kku ofj"B i=dkj] —"kh tkxj.k] uoh fnYyh eksckbZy % 9582957538 bZesy&imran@krishijagran.com www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

MAP

MAP

eqyk[kr

36

Hkk

'ksrdjh vkeP;kp ifjokjkps lnL; & va'kqy [kMokfy;k

jrkr ljdkjiklwu rs vxnh lkeU; O;ähi;aZr] 'ksrdjh gkp vkiyk vUunkrk vla Eg.krks- HkkjrkP;k 1 vjcgwu vf/kd yksdkaps iksV Hkj.;ke/;s 'ksrdjh egÙokph Hkwfedk ikj ikMrkr- ,d 'ksrdjh vkiY;k lokaZpk fopkj djrks ijarq dks.kh Qä 'ksrd;kaZ P;k fgrkpk fopkj dsyk vkgs dk\ rlarj 'kklu vkf.k [kklxh {ks=krhy vusd daiU;k 'ksrd&;kalkBh dke djr vkgsr i.k egÙo rj ;kpa vkgs dh] 'ksrd&;kaP;k xjtk letwu ?ksÅu R;kaP;klkBh lefiZr gksÅu dks.k dke djra\ dkj.k 'ksrd;kaZppk [kjk lkFkhnkj rksp vlrks tks] R;kP;k varjaxkyk letwu ?ksÅu R;kauk iw.kZi.ks enr djsyLor%yk 'ksrd;kakZlkBh iw.kZr% lefiZr dj.;klkBh vkj-,l-[kMokfy;k ;kauh toGtoG 23 o"kkaZiwohZ baMksQkeZph lq#okr dsyh vkf.k 'ksrd;kaaZuk cjkscj ?ksÅu R;kyk osxG~;k maphoj usÅu Bsoys- R;kaP;kp ikoykoj ikÅy Vkdr R;kaps iw= vkf.k daiuhps lhvksvks va'kqy [kMokfy;k] daiuhcjkscjp 'ksrd;kaZMukgh iq<s usr vkgsr- va'kqy Lor%yk ekyd deh vkf.k 'ksrdjh vf/kd ekurkr- R;kaph dk;Z'kSyh] dkekph i)r iw.kZr% osxGh vkgs- 'ksrd;kaZ e/;s rs tso<s lfØ; vkgsr rso<sp rs daiuhe/;sgh lfØ; vkgsr- R;kaP;k ;k lfØ;rseqGsp baMksQkeZ gh daiuh njjkst uohu maph xkBr vkgs- daiuhP;k dk;ZØekafo"k;h vkEgh baMksQkeZP;k mRiknu ;wfuVe/;s QsjQVdk ek:u R;kaps dk;ZØe tk.kwu ?ksrys- ;kckcrhr va'kqy [kMokfy;k ;kaP;kcjkscj dsysY;k ppsZrwu dkgh eq[; xks"Vh leksj vkY;k R;k iq<hyçek.ks & vkepk eq[; dsaæfcnw gk ns'kkps 'ksrdjh vkgsrbaMksQkeZ d'kkçdkjs vfLrRokr vkyh\ R;ka P;klkBh vkEgh 20 iklwu 90 ,p-ihi;aZr VªWDVjph Hkkjr gk 'ksrd&;kapk ns'k vkgs- bFks lkrR;kus fufeZ rh djrks- ;k osGh daiuhpk VuZvksoj 500 djksMgwu 'ksrd;kaZrP;k xjtk ok<r vkgsr- v'kke/;s vkEgh ekxhy vf/kd vkgs23 o"kkaZe/;s daiuhP;k Lo:ikr ukgh rj 'ksrd;kaZ P;k ifjokjkrhy ,d v'kk Lo:ikr leksj vkyks vkgksr- rqeP;k –"Vhus ekdsZV d‚EihfV'ku dk; vkgs\ vkEgh eq[;r% VªWDVj] Øsu vkf.k yksMj ;kps eq[; fuekZrs Hkkjrh; VªWDVj cktkjke/;s çR;sd o"khZ toGtoG 6 vkgksr- gs dk;Z vkEgh eksBîk çek.kkr djr vkgksr-

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

eqyk[kr yk[kkais{kk tkLr VªWDVjph fufeZrh dsyh tkrs] T;ke/;s 10 is{kk tkLr VªWDVj daiU;kaekQZr ;kaph fufeZrh dsyh tkrsEg.kwu ftFki;aZr d‚EihfV'kupk ç'u vkgs rs rj jkg.kkjp vkgs- rlagh 'ksrhP;k e'khups mRiknu osxkus ok<r pkyys vkgs- 'ksrd&;kykgh vf/kd mRiknu gos vkgs- ;klkBh R;kyk xq.koÙkk/kkjd mRiknu ikfgts] ts R;kP;k dlksVhoj mrjrhy- ;keqGs baMksQkeZ 'ksrd&;kauk rsp mRiknu nsr vkgs ts R;kauk goa vkgs- gsp dkj.k vkgs T;keqGs vkEgh çfrLi/kZ~;kauk lkekU; –"Vhdksukrwu ikgrksmRikn xq.koÙkk Js.kh vkf.k la'kks/kukyk d'kkçdkjs ikgrk\ vkeP;kdMs 20 ,p-ihiklwu 90 ,p-ihi;aZrps VªWDVj miyC/k vkgsr- ;kO;frfjä vkEgh brj —"kh midj.ka tls jksVkosVjgh cuorks- çR;sd o"khZ 9000is{kk tkLr VªWDVjps mRiknu vkEgh djrks] ts flaxy f'k¶Ve/;s dsys tkrs- ijarq vkEgh rhu f'k¶Ve/;s dk;Z dj.;kph {kerk Bsorks- la'kks/kukP;k ckcrhr lkaxk;pa >kya rj vkeP;kdMs fo'oLrjh; —"kh la'kks/ku dsaæ vkgs T;ke/;s 60 is{kk vf/kd O;kolkf;d yksd dke djrkrxq.koÙksP;k ckcrhr cksyk;pa >kya rj vkeph ,dek= v'kh daiuh vkgs th mPp xq.koÙkk vlysY;k ikVZP;k ek/;ekrwu VªWDVj fufeZrh djrsdaiuhps MksesfLVd ekdsZV vkf.k ,DliksVZph dk; fLFkrh vkgs\ txkrhy 50 is{kk vf/kd ns'kkae/;s vkEgh vkeps mRiknu lIyk; djrks- daiuhe/;s ,DliksVZis{kk MksesfLVd ekdsZVpk tkLr okVk vkgs- ijarq l/;k vkeps ,DliksVZoj tkLr y{k vkgs- dkj.k ,DliksVZ vkf.k MksesfLVd nksUgh ,dkLrjkoj jkgkos] ;klkBh vkEgh ç;Ru'khy vkgksrvkarjjk"Vªh; cktkjkr vkeph fgLlsnkjh egÙoiw.kZ vkgs- Hkkjrkrhy toGikl loZ jkT;kae/;s vkEgh dk;Zjr vkgksr- Hkkjrkr 350 gwu vf/kd vkeps Mhyj fMLVªhC;wVj vkgsr- iq<hy dkgh o"kkaZr gs frIiV dj.;kps vkeps y{; vkgs'ksrd&;kauk tkLrhr tkLr lqfo/kk ns.;klkBh rqeP;k dk; ;kstuk vkgsr\ 'ksrd&;kauk lqfo/kk ns.;klkBh vkEgh yodjp 'ksrdjh lsaVj lq: dj.kkj vkgksr- T;kekQZr 'ksrd&;kauk 'ksrhP;k loZ lqfo/kk tla] [kra] fc;k.ka] 'ksrhph ekfgrh oxSjs fnyh tkbZy- ;kO;frfjä vkEgh 'ksrd&;kalkBh ,d vWigh cuor vkgksr T;k ek/;ekrwu 'ksrd&;kauk fMftVy ehfM;kP;k ek/;ekrwu ekfgrh iqjoyh tkbZy- tj dks.kh 'ksrdjh VªWDVj fodr ?ksÅ bfPNr vlsy rj R;kauk vkEgh dtZns[khy miyC/k d:u nsr vkgksr- ;klkBh vkEgh ,uch,Qlh vkf.k brj [kklxh c¡dkacjkscj Vk;i dsys vkgs- vkEgh 'ksrd;kaZ uk

d` "kh tkxj.k es 2017

37

[kwi ekurks vkf.k vkEgkyk okVra dh] R;kauk gjçdkjs lgdk;Z djkos- 'ksrdjh vkiyk tquk VªWDVj fodwu uohu VªWDVj [kjsnh d: bfPNr vlsy rj vkEgh R;kauk iw.kZr% enr djr vkgksr'ksrd&;kaP;k vkfFkZd fLFkrhyk d'kkçdkjs ikgrk\ 'ksrdjh gk ns'kkpk vUunkrk vkgs- R;keqGs 'ksrd&;kaph vkfFkZd fLFkrh etcwr vl.ka vko';d vkgs] rjp ns'kkph vkfFkZd fLFkrh etcwr gksbZy'ksrd&;kauk ek>s vkokgu vkgs dh] R;kauh 'ksrhph vk/kqfud midj.ka vkf.k ra=kapk okij tkLrhr tkLr djkok] ts.ksd:u vf/kd ykHk gksbZy- 'ksrd&;kauh pkaxY;k vkf.k fVdkow 'ksrh e'khujhpk okij djkokR;keqGs R;kaps mRiknu vkf.k mRiUu nksUgh ok<sy vkf.k R;kaph fLFkrh tkLr etcwr gksbZy-

       

eq[; eqís njo"khZ 9000 gwu vf/kd VªWDVjph fufeZrh rhu f'k¶Ve/;s dk;Z dj.;kph {kerk] Eg.kts njo"khZ 36000 VªWDVjph fufeZrh d: 'kdrksvuqHkoh ekdsZfVax la'kks/ku dsaækr 60 gwu vf/kd O;kolkf;d deZpkjh QhYMoj dke dj.kkjh vuqHkoh Vhe VªWDVje/;s mPp xq.koÙkk vlysY;k mRiknukapk ç;ksx {ks=h; vkf.k vkarjjk"Vªh; cktkoj pkaxyh idM 'ksrd&;kauk iw.kZ lg;ksx xq.koÙkk ekukaduçkIr mRiknu

bejku [kku ofj"B i=dkj] —"kh tkxj.k] uoh fnYyh eksckbZy % 9582957538 bZesy&imran@krishijagran.com www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

38

eqyk[kr

;ksX; osGh] ;ksX; fBdk.kh] ;ksX; ç‚MDV ns.ka gsp vkepa y{; & ifj{khr dqekj

fo

yksoqM Ø‚ilkbalst çk;OgsV fyfeVsM gh —"kh jlk;u fufeZrhrhy vxz.kh daiU;kaiSdh ,d v'kh daiuh vkgsdaiuhdMs dhVduk'kd] cqj'khuk'kd] r.kuk'kd vkf.k tSo&dhVduk'kdkaph eksBh J`a[kyk miyC/k vkgs- 50 gwu vf/kd ns'kkr dk;Zjr vl.kk;kZvk ;k daiuhpk mís'; gk xzkgdkaP;k uksan.khcjkscjp xq.koÙkkiw.kZ mRiknu miyC/k d:u ns.ks gk vkgs; ts.ksd:u vkarjjk"Vªh; ekukadukaph vogsyuk gks.kkj ukghvkiY;k çfrLi/kkaZuk tksjnkj mÙkj nsr gh daiuh iq<s tkr vkgs- ;k daiuhph ,d [kkl xks"V v'kh vkgs dh] daiuh LFkkiu >kY;kiklwup 'ksrd&;kae/;s vkiY;k yksdfç;rsP;k mPp f'k[kjkoj vkgsfoyksoqM vkiY;k ç‚MDVP;k ek/;ekrwu lkrR;kus 'ksrh vkf.k 'ksrd&;kaph lsok djr vkyh vkgs- ,xzksdsfedy baMLVªhyk mÙkj ns.;kcjkscjp daiuh ,d tkxfrd ihd daiuhP;k Lo:ikr iq<s ;sÅ bfPNrs- ;k daiuhfo"k;h —"kh tkxj.kus daiuhps ,eMh ifj{khr dqekj ;kaP;k'kh ppkZ dsyh] T;kauh lkafxrya dh] foyksoqMP;k ek/;ekrwu vkEgh vkeP;k çR;sd xzkgdkph [kkl i)rhus dkGth ?ksrks- dkj.k vkEgkyk okVra dh] ;'k rsOgkp feGra T;k osGsl ;ksX; osGh] ;ksX; tkxsyk ;ksX; mRiknu xzkgdkauk feGra- R;kaP;k'kh dsysY;k ppsZrhy dkgh Hkkx & rqeP;k daiuhps eq[; ç‚MDV dk; vkgsr\ vkEgh eksBîk çek.kkr dhVduk'kdkaph fufeZrh vkf.k forj.k djrks- vkEgh vkeP;k mRiknukyk vusd Js.khae/;s foHkkxys vkgs- dhVduk'kd] cqj'khuk'kd] r.kuk'kd bR;kfn- ;kcjkscjp vkEgh fidkaP;k fodklklkBhgh dkgh vko';d mRiknus fuekZ.k djrksdaiuhph okf"kZd myk<ky fdrh vkgs\ vkfFkZd o"kZ 2015&16 e/;s vkeP;k daiuhph myk<ky 742&23 dksVh #i;s gksrh- vkEgkyk vk'kk vkgs dh] 2016&;k vkfFkZd o"kkZr vkeP;k daiuhpk VuZvksoj 1000 dksVh #i;s vlsyi;kZoj.kkP;k ckcrhr yksd [kwi tkx:d vkgsrrqeP;k daiuhph mRiknus i;kZoj.kklkBh fdrh vuqdwy vkgsr\ lokZr ifgY;kank eh rqEgkyk lkaxw bfPNrks dh] vkeph da i uh vkbZ , lvks 9 001, 14001 vkf.k vks,p,l,,l 18001 }kjk çekf.kr vkgs- vkEgh lokaZps vkjksX; vkf.k i;kZoj.kkyk y{kkr ?ksÅu mPp xq.koÙkk vl.kkjs mRiknu cuorks- loZ ekukadua çkIr d:up vkEgh iq<s tkr vkgksr- i;kZoj.kkyk gkuh iksgkspo.kkjs mRiknu vkEgh fuekZ.k djr ukgh- lokZr eksBh xks"V Eg.kts vkEgh 'ks r d&;ka P ;k 'ks r hrhy ekrhP;k LokLF;kpsgh ijh{k.k djrks- vkEgh 'ksrd&;kaph thou'kSyh fLFkj dj.;klkBh vkf.k i;kZoj.kkyk lqjf{kr Bso.;klkBh vWxzks QksjLVªh dk;ZØekvarxZr vusd dkes eksBîk çek.kkr djr vkgksr-

d` "kh tkxj.k es 2017

rqEgh tSouk'kd vkf.k cqj'khuk'kdkykgh çksRlkgu nsr vkgkr dk\ ukgh- vkEgh tSouk'kd vkf.k cqj'khuk'kdkyk çksRlkgu nsr ukghrqEgh 'ksrd&;kaukgh çf'k{k.k nsrk dk\ gks] vkEgh 'ksrd&;kaukgh çf'k{k.k nsrks- vkEgh R;kaP;klkBh vusd çdkjps dk;ZØekaps vk;kstu djrks;kcjkscj R;kauk dhVduk'kd Qokj.khps ra= vkf.k vko';d lko/kfxjh d'kh ckGxk;ph gsgh lkaxrks,o<ap ukgh rj vkEgh 'ksrd&;kauk 'ksrh dj.;kP;k dkgh ;qä~;kgh f'kdo.;kpk ç;Ru djr vkgksrif'pe caxkyps eq[; ihd rkanwG] cVkVs vkf.k rkx vkgs- ;k ihdkalkBh rqeP;kdMs dks.krh mRiknus vkgsr\ gks] vkeP;kdMs ;k fidkalkBh vusd mRiknua vkgsr;k ihdkacjkscj mxo.kk&;k r.kkauk fu;af=r dj.;klkBh vkf.k fidkauk jksxkaiklwu okpo.;klkBh vkeP;kdMs vusd mRiknua vkgsr- T;kauk mi;ksxkr vk.kwu 'ksrdjh vkiys mRiknu ok<ow 'kdrkr- fidkaP;k ok<hlkBhgh vkeP;kdMs [kkl i)rhph mRiknua vkgsr] T;kaP;k okijkeqGs Qä mRiUup ok<.kkj ukgh rj ukgh rj 'ksrdjh cka/ko çfr,dj tkLr mRiknu ?ksÅ 'kdrhyfofiu feJ i=dkj] —"kh tkxj.k] uoh fnYyh eks- ua- 9891724449 vipin@krishijagran.com www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

40

[kjcwtkph Qk;ns'khj 'ksrh

[kjcwtkph Qk;ns'khj 'ksrh [k

jcwt gs ,d HkksiGkoxhZ; ihd vkgs- [kjcqtkph 'ksrh eq[;r% mÙkj çns'k] iatkc] jktLFkku] e/; insZ'k] fcgkj] vka/kz çns'k] rkfeGukMw] rsyax.kk vknh jkT;kae/;s dsyh tkrs- [kjcqtkpk mi;ksx lWyM Eg.kwu rlsp] dPP;k QGkpk mi;ksx xzkeh.k Hkkxkae/;s Hkkth dj.;klkBh dsyk tkrks- [kjcqtkph QGs eq[;r% rkthp [kkYyh tkrkr- dkgh xzkeh.k Hkkxkr ;kP;k dPP;k QGkaph Hkkthgh dsyh tkrs- gs QG vkiY;k xksM pohlkBh vR;ar yksdfç; vkgs- [kjcqtkP;k fc;k.;krhy fc;kapk mi;ksx fofo/k iDokUukae/;s rlsp] fofo/k çdkjP;k feBkbZe/;s esok Eg.kwu dsyk tkrks- ;kP;k fc;kae/;s 40 rs 50 VDds rsy miyC/k vlrs- ew=fiaMkP;k fodkjkaoj bykt Eg.kwu [kjcqtkP;k QGkaps lsou dsys tkrs- ,fD>eklkj[;k RopkjksxkalkBhgh ;k QGkapk jl ykoyk tkrks- [kjcqtkr vusd çdkjph iks"kdrRos eksBîk

d` "kh tkxj.k es 2017

çek.kkr miyC/k vlrkr- ;krwu dWfY'kve o thoulRosgh eqcyd çek.kkr feGrkrtyok;w - [kjcqtkP;k ;'kLoh mRiknuklkBh m".k o dksjMîk tyok;qph vko';drk vlrs- QGkae/;s xksMi.kk ;s.;klkBh QG fid.;kP;k osGh fo'ks"kRokus dMd Åu] m".k gok ;kph xjt vlrs- ijarq] [kjcqtkP;k fidkps ikY;keqGs vf/kd uqdlku gksrse`nk vkf.k R;klaca/kh r;kjh - [kjcqtkps ihd fofo/k çdkjP;k e`nse/;s ?ksrk ;srs- ijarq] pkaxys Riknu feG.;klkBh jsrh;qä fpd.kekrh loksZÙke ekuyh tkrs;kP;k 'ksrhlkBh ekrhpk ih,p 6 rs 7 njE;ku vlysyk mÙke ekuyk tkrks- unhfdukjh miyC/k vlysY;k xkGkP;k ekrhr [kjcqtkph 'ksrh ;'kLohi.ks djrk ;srs[kjcqtkP;k 'ksrhlkBh ;ksX; 'ksr r;kj djrkuk ,dnk www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

[kjcwtkph Qk;ns'khj 'ksrh

41

fDoaVy xksoj [kr] 40 fdyksxzWe uk;Vªkstu] 50 fdyksxzWe Q‚LQjl vkf.k 50 fdyksxzWe iksVWf'k;epk mi;ksx çfr gsDVjh dj.ks vko';d vlrsflapui)rh o tyfulk%j.k [kjcqtkph ;'kLoh 'ksrh dj.;klkBh ekrhr vksykok fVdowu Bso.ks vko';d vlrs- unhfdukjh isjysY;k fidkauk flapukph vko';drk Qkjp deh vlrs- mUgkG~;kP;k fnolkar 5 rs 7 fnolka r w u ,dnk fla p u dj.ks vR;ko';d vkgsr.kfu;a=.k - 'ksrkr nksu rs rhu osGk [kqji.kh d:u loZ r.k dk<ys tkrkr- [kqji.kh djrkuk osyhaP;k ewGkaoj ekrh Vkdyh tkrsjksx o R;kojhy fu;a=.k - 1-

pqf.kZy vkflrk - gk cqj'khtU; jksx vkgs- ;k jksxke/;s jksikaP;k ewGkaoj fdaok tqU;k ikukaoj [kkyP;k cktwyk xksy ika<j~;k jaxkps Mkx fnlwu ;srkrR;kuarj gs Mkx laiw.kZ ikukaoj iljrkr- R;keqGs] ikukaoj ika<j~;k jaxkph iwM fnlwu ;srs-

ukaxjkus 'ksrkph pkaxY;k çdkjs ukaxj.kh d:u ex 4 rs 5 osGk dYVhosVjP;k lgk¸;kus fdaok gWjks pkyowu ikVk ekj.ks mfpr Bjrsisj.khlkBh ;ksX; dkyko/kh - MksaxjkG Hkkxkr [kjcqtkph isj.kh ,fçy efgU;kr dsyh tkrs rj] l[ky Hkkxkar ;kph isj.kh tkusokjhP;k e/;kiklwu ekpi;aZrP;k dkyko/khr dsyh tkrs- u|katoGhy Hkkxkr fMlsacje/;s ;kph isj.kh djrkrchtnj - fc;k.ks isj.;klkBh 1-5 ehVj #anhps lqfo/kk;qä csM r;kj dsys tkrkr- nksu csM~lP;k e/;Hkkxh 60 lseh- #anhpk ukyk r;kj dsyk tkrks- csM~le/;s nksUgh cktwauk 60 lseh varjkoj fc;k.ks isjys tkrs- çR;sd FkkG~;ke/;s 3 rs 4 fc;k 1-5 lseh [kksy varjkoj isj.ks vko';d vlrs- tsOgk jksikauk ikus ;k;yk lq:okr gksrs] rsOgk rs ,d jksiVs lksMwu ckdhph —"k jksiVh m[kMwu dk<yh tkrkr[krs - [kjcqtkP;k QGkps mÙke mRiknu ?ks.;klkBh 200 rs 250

d` "kh tkxj.k es 2017

fu;a=.k & jksxkph y{k.ks fnlwu vkY;kuarj fo?kVu'khy xa/kdkP;k iwMhph 0-5 VDds Qokj.kh 2 rs3 osGk djkoh2- e`nqjksfey vkflrk - gk jksxns[khy cqj'khtU; vlwu gk jksx ikolkGh o vksylj Hkkxkr tkLr igk;yk feGrks- ;k jksxkeqGs ikukaP;k ojP;k cktwl fioG~;k jaxkps Mkx fnlwu ;srkr] gs Mkx dkykajkus fQds gksr tkrkrfu;a=.k - ;k jksxkP;k fu;a=.kklkBh Mk;bZFksu ,e- 45 ukokP;k vkS"k/kkph 2 fdyksxzWe ek=k 600 rs 9000 yhVj ik.;kr felGwu çfr gsDVj çek.kkr Qokj.ks vko';d vkgsdhVdkapk çknqHkkZo o R;kaojhy fu;a=.k 1- jsM iEidhu chVy - gs yky jaxkps mM.kkjs dhVd vlrkr- jksi mxoY;koj rkcMrksc rs [kk;yk

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

[kjcwtkph Qk;ns'khj 'ksrh

42 [kjcqtkP;k tkrh – tkrhps uko 1-

vdkZ jktgal

2-

iwlk e/kqjl

3-

gjk e/kw

4-

fglkj e/kwj

5-

iatkc jflyk

6-

nqxkZiqjk e/kw

lq:okr djrkrfu;a=.k - ;k dhVdkP;k fu;a=.kklkBh lsfou 90 VDds /kwGhph 15 rs 20 fdyksxzWe çfr gsDVj Qokj.kh dj.ks vko';d vlrs- fdaok lsfou ‡å VDds fo?kVu'khy /kwGhps 0-2 VDD;kps feJ.k cuowu R;kph Qokj.kh djkoh2- QGek'kh - ;k çdkjps dhVd [kjcqtkP;k fidklkBh lokaZr gkuhdkjd vlrs- eknh ek'kh QGkae/;s vaMh ?kkyrs vkf.k R;keqGs QGs lMk;yk lq:okr gksrsfu;a=.k - ;k dhVdkP;k fu;a=.kklkBh eWykfFk;‚u ;k vkS"k/kkph 0-05 VDds çek.kkr Qokj.kh djkohQGka p h dki.kh - lk/kkj.ki.ks gh QGs fidY;kuarj R;kaP;k jaxkr cny gks.;kl lq:okr gksrs o ;k QGkapk ?ke?kekV ;k;ykgh lq:okr gksrs- gh fidysyh QGs nsBkiklwu lgti.ks osxGh djrk ;srkr- [kjcqtkP;k ikj.khlkBh ldkGph osG mÙke vlrsmRiknu - [kjcqtkP;k fidkps mRiknu gs tyok;w] ekrhpk çdkj o iksr] [krs vkf.k flapuO;oLFkk ;koj voyacwu vlrs- lkekU;r% [kjcqtkps ljkljh mRiknu 950rs 200 fDoaVy çfr gsDVj brds çkIr gksrs[kjcqtkP;k 'ksrhrwu gks.kkjk vFkZykHk - ukaxj.kh] fc;k.ks] [krs] etqjh vkf.k flapuO;oLFkk ;k lxG~;klg [kjcqtkP;k 'ksrhyk lk/kkj.kr% 40 rs 45 gtkj #i;s çfr gsDVj brds HkkaMoy vko';d vlrs- rj] ;k fidkps okf"kZd mRiUu 2-5 rs 3 yk[k #i;s feGrs- ;k 'ksrhlkBh ykx.kkjs HkkaMoy oxGrk2-1 rs 2-6 yk[k #i;s mRiUu feGw 'kdrs-

oSf'k"Vîs gh tkrh pwf.kZy vkflrk jksxkojpk mÙke bykt vkgs- ;kph QGs e/;e vkdkjkph xksykdkj fdaok yacxksykdkj vlrkr- QGkps ljkljh otu 1 rs nhM fdyks vlrs;k tkrhps QG piVs o xksykdkj vlrs- ik'kZ~oHkkx ukfjaxh jaxkpk vlrks- ;kyk pkaxyk lqokl vlrks- QGkps ljkljh otu 1 fdyks vlrs;k tkrhph QGs eksBh] xksy vkf.k ojP;k cktwyk fuewGrh vlrkrQGkps ljkljh otu 800 rs 1000 xzWe vlrs ;k tkrhph QGs xksykdkj] yky jaxkph vlrkr- ;koj fgjO;k jaxkph f'kjk vlrkr- ;kps ljkljh otu 600 rs 800 xzWe vlrs - gh vR;ar yodj fid.kkjh tkr vkgs;k QGkapk jax fQdV fioGk o vkdkj xksy vlrks- ;kps ljkljh otu 500 rs 600 xzWe vlwu ;kph HkaMkj.k{kerk pkaxyh vlrs ;k tkrhph QGs fQD;k fgjO;k jaxkph] xksykdkj vlrkr- ;kaps ljkljh otu 600 rs 700 xzWe vlrs -

e/;Hkkxh 60 lseh- #anhpk ukyk r;kj dsyk tkrkscsM~le/;s nksUgh cktwauk 60 lseh varjkoj fc;k.ks isjys tkrs- çR;sd FkkG~;ke/;s 3 rs 4 fc;k 1-5 lseh [kksy varjkoj isj.ks vko';d vlrs- tsOgk jksikauk ikus ;k;yk lq:okr gksrs] rsOgk rs ,d jksiVs lksMwu ckdhph —"k jksiVh m[kMwu dk<yh tkrkr[krs - [kjcqtkP;k QGkps mÙke mRiknu ?ks.;klkBh 200 rs 250 fDoaVy xksoj [kr] 40 fdyksxzWe uk;Vªkstu] 50 fdyksxzWe Q‚LQjl vkf.k 50 fdyksxzWe iksVWf'k;epk mi;ksx çfr gsDVjh dj.ks vko';d vlrsflapui)rh o tyfulk%j.k - [kjcqtkph ;'kLoh 'ksrh dj.;klkBh ekrhr vksykok fVdowu Bso.ks vko';d vlrs - unhfdukjh is j ys Y ;k fidka u k fla p ukph vko';drk Qkjp deh vlrs- mUgkG~;kP;k fnolkar 5 rs 7 fnolkarwu ,dnk flapu dj.ks vR;ko';d vkgsr.kfu;a=.k - 'ksrkr nksu rs rhu osGk [kqji.kh d:u loZ r.k dk<ys tkrkr- [kqji.kh djrkuk osyhaP;k ewGkaoj ekrh Vkdyh tkrsjksx o R;kojhy fu;a=.k - 1- pqf.kZy vkflrk gk cqj'khtU; jksx vkgs- ;k jksxke/;s jksikaP;k ewGkaoj

isj.khlkBh ;ksX; dkyko/kh - MksaxjkG Hkkxkr [kjcqtkph isj.kh ,fçy efgU;kr dsyh tkrs rj] l[ky Hkkxkar ;kph isj.kh tkusokjhP;k e/;kiklwu ekpi;aZrP;k dkyko/khr dsyh tkrs- u|katoGhy Hkkxkr fMlsacje/;s ;kph isj.kh djrkrchtnj - fc;k.ks isj.;klkBh 1-5 ehVj #anhps lqfo/kk;qä csM r;kj dsys tkrkr- nksu csM~lP;k

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

[kjcwtkph Qk;ns'khj 'ksrh fdaok tqU;k ikukaoj [kkyP;k cktwyk xksy ika<j~;k jaxkps Mkx fnlwu ;srkr- R;kuarj gs Mkx laiw.kZ ikukaoj iljrkr- R;keqGs] ikukaoj ika<j~;k jaxkph iwM fnlwu ;srsfu;a=.k & jksxkph y{k.ks fnlwu vkY;kuarj fo?kVu'khy xa/kdkP;k iwMhph 0-5 VDds Qokj.kh 2 rs 3 osGk djkoh2- e`nqjksfey vkflrk - gk jksxns[khy cqj'khtU; vlwu gk jksx ikolkGh o vksylj Hkkxkr tkLr igk;yk feGrks- ;k jksxkeqGs ikukaP;k ojP;k cktwl fioG~;k jaxkps Mkx fnlwu ;srkr] gs Mkx dkykajkus fQds gksr tkrkrfu;a=.k - ;k jksxkP;k fu;a=.kklkBh Mk;bZFksu ,e45 ukokP;k vkS"k/kkph 2 fdyksxzWe ek=k 600 rs 1000yhVj ik.;kr felGwu çfr gsDVj çek.kkr Qokj.ks vko';d vkgsdhVdkapk çknqHkkZo o R;kaojhy fu;a=.k - 1- jsM

iEidhu chVy - gs yky jaxkps mM.kkjs dhVd vlrkrjksi mxoY;koj rkcMrksc rs [kk;yk lq:okr djrkrfu;a=.k - ;k dhVdkP;k fu;a=.kklkBh lsfou 10 VDds /kwGhph 15 rs 20 fdyksxzWe çfr gsDVj Qokj.kh dj.ks vko';d vlrs- fdaok lsfou 50 VDds fo?kVu'khy /kwGhps 0-2 VDD;kps feJ.k cuowu R;kph Qokj.kh djkoh2- QGek'kh - ;k çdkjps dhVd [kjcqtkP;k fidklkBh lokaZr gkuhdkjd vlrs- eknh ek'kh QGkae/;s

d` "kh tkxj.k es 2017

43

vaMh ?kkyrs vkf.k R;keqGs QGs lMk;yk lq:okr gksrsfu;a=.k - ;k dhVdkP;k fu;a=.kklkBh eWykfFk;‚u ;k vkS"k/kkph 0-05 VDds çek.kkr Qokj.kh djkohQGka p h dki.kh - lk/kkj.ki.ks gh QGs fidY;kuarj R;kaP;k jaxkr cny gks.;kl lq:okr gksrs o ;k QGkapk ?ke?kekV ;k;ykgh lq:okr gksrs- gh fidysyh QGs nsBkiklwu lgti.ks osxGh djrk ;srkr- [kjcqtkP;k ikj.khlkBh ldkGph osG mÙke vlrsmRiknu - [kjcqtkP;k fidkps mRiknu gs tyok;w] ekrhpk çdkj o iksr] [krs vkf.k flapuO;oLFkk ;koj voyacwu vlrs- lkekU;r% [kjcqtkps ljkljh mRiknu 150 rs 200 fDoaVy çfr gsDVj brds çkIr gksrs[kjcqtkP;k 'ksrhrwu gks.kkjk vFkZykHk ukaxj.kh] fc;k.ks] [krs] etqjh vkf.k flapuO;oLFkk ;k lxG~;klg [kjcqtkP;k 'ksrhyk lk/kkj.kr% 40 rs 45 gtkj #i;s çfr gsDVj brds HkkaMoy vko';d vlrsrj] ;k fidkps okf"kZd mRiUu2-5 rs 3 yk[k #i;s feGrs;k 'ksrhlkBh ykx.kkjs HkkaMoy oxGrk 2-1 rs 2-6 yk[k #i;s mRiUu feGw 'kdrscztfd'kksj 'kekZ] Mk- egs'k flag ¼lgk;d izk/;kid½ ,oa vafdr dqekj xks;y Ldwy vkWQ ,xzhdYpj] vkbZ-Vh-,e- fo'ofo|ky; Xokfy;j ¼e-iz½

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

44

dqDdqVikyu

कु कटपालन - एक जोडधंदा ु भा

रतातील शेती ही य व अ य पणे पावसावर अवलंबन ू आहे आिण भारतातील ६० ते ७० ट के े ावर.परं तु पावसाची अिनि तता,दु काळ जनता याच कषी ृ तसेच महागाई आिण िनसगाचा कोप यामळे ु सवसामा य शेतकरी शेतीपासन ू दरू जाताना पहायला िमळत आहे . ”यंदा ै े होतील...” उभ िपक िपक जोमात आलय,आता चांगले पस बघन ु कोणी अस हटलं तर शेतकरी हणतो, “िपक िकतीही जोमात येऊ ा पदरात पडे पयत काही खर नाही...” समजा, ै े िपक पदरात पडलच तरीही याला चांगला भाव िमळन ु पस पदरात पडतील याची शा ती नाही. अशा प रि थतीत आिथक गरजा भागिव यासाठी शेतीला जोडधंदा हणन ु कु कटपालन ु

d` "kh tkxj.k es 2017

या यवसायाचा िवचार करता येवु शकतो.बदल या जीवन प तीत फ शेतीवर अवलंबन ू न राहता शेतकरी नवनवीन उ ोगांम ये उतर यास कोणताही शेतकरी शेतीपरक ु मागासलेला राहणार नाही आिण शेतीपासन ु दरु जाणार नाही. कु कटपालन हा शेतकरयासाठी सवात सोयी कर व ु सहजासहजी सु करता ये यासारखा जोडधंदा आहे .तसेच यां या यव थापनातील खचसु ा शेतकरयाला परवडणारा आहे . आज जा तीत-जा त ामीण यवक कु कटपालन या ु ु यवसायाकडे वळताना पहायला िमळत आहे . यामळे ू कु कटपालन यवसायाला वयंरोजगार िनिमतीचे आिण ु उपजीिवकेचे साधन हणन ू मह व ा झाले आहे . www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

dqDdqVikyu

पो ी पाळ या या ामु याने तीन प ती आह-े १)मु प त २)अधबंिद त प त ३)बंिद त िकंवा िपंजरा प त क बडीपालन मांस उ पादनासाठी( ॉयलर) व अंडी उ पादनासाठी अ या दोन कारे करता येते. जर आपणास ॉयलर क बडीपालन करायचे असेल तर देशी (गावराण) क बडीपे ा हाय ीड क बडीपालन फायदेशीर ठरे ल. शेतीला परक असा आिण शेतीतन ु ु वेळ काढन ु सहजासहजी करता येणारा यवसाय हणजे मांस उ पादनासाठी ॉयलर क बडीपालन .

d` "kh tkxj.k es 2017

45

कु कटपालनाची मख ु ु विैश ् य-े १)कु कटपालन हा यवसाय कमी जागेत व कमी ु भांडवलात शेतकरी सु क शकतात. २) व छ हवा,पाणी,खा ,जा त मोकळी जागा,िप लांना परेु शी उ णता व सावली अशा वातावरणात हा यवसाय यश वी होऊ शकतो. ३)शेतकरयांचा कमी वेळ,कमी क हे कु कटपालन ु यवसायाचे मह वाचे विैश ् य आहे . ४) ॉयलर क बडीचा वजनवाढीचा दर चांगला असतो.कमी खा ाम ये या क बडया ् जा त मांस उ पादन देऊ शकतात. ५)स या करारप तीने क बडीपालन केले जाते यामळे ु िप लांपासन ू ते औषधांपयत सव खच हा कंपनी शेतकरयांना परवतात. ु ६)कमीत-कमी कालावधीत हणजेच ३८ ते ४५ िदवसात एक बॅच तयार होते. ७) ॉयलर क बडी या मांसाला चांगली मागणी अस यामळे ु िकंमतही चांगली िमळते. े क बडयां ् ची शड ै िमळवन कु कटपालन हा शेतकरयाला आिथक थय ु ू देणारा यवसाय आहे .या यवसायाची सु वात करताना क बडयां ् साठी शेड उभी कर यासाठी येणारा ाथिमक खच हा शेतकरयाचा असतो.हा यवसाय कर यासाठी िकंवा िप ले घे यासाठी आपण या कंपनीबरोबर करार करणार आहोत, या कंपनी या स याने शेड तयार करावी.क बडयां ् ची शेड ही श यतो मोकळी व खेळती हवा असेल,अशा िठकाणी असावी.साधारणतः एका प ासाठी एक वेअर फट ू जागा लागते, या ीने शेड तयार करावी. शेडमधील जमीन ही िसमट , वाळु , खडी , पाणी यांचे िम ण क न तयार केलली असावी. जिमनीवर गह िकंवा वीटांची तादळ ु वापरावा. बाजने ु चार फटपयत ु ु यांचा भसा िभंत असावी आिण िभंती या वरती छतापयत जाळी वापरावी. शेडचे छत हे म यभागपासन ु १२फट ु उं च व बाजु या िभंतीपासन ु ६ ते ८फट ु उं च असावे. शेडम ये येक ५०० वेअर फट ु नंतर िवभाग पाडावे. बाजु या जाळीवर लॅ टीकचे पडदे लावावे. ते पडदे अ या रतीने लावावे क , सकाळ-सं याकाळ खाली िकंवा वर करता येतील जेणेक न शेडम ये हवा खेळती राहील. क बडयां ् चा आहारकु कटपालन हा यवसाय करताना आपण ु कंपनीसोबत करार केलेला अस यामळे ु िप ले , खा , औषधे आिण डॉ टर या सव सिवधा कंपनीच परवत असते. ु ु मांसासाठी वापरात येणारया क बडयांना दोन कारचे खा देतात. १) टाटर मेश २)िफनीशर मेश

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

46

dqDdqVikyu

१) टाटर मेश – वाढणारे प ी – वया या २१ िदवसांपयत • भरडलेला मका – ३८ भाग • सोयािमल – ४० भाग • तांदळाची कणी (DORB) – १९.५० भाग • जीवनस व पावडर – ००.१० भाग • अ ीमीन फोट पावडर -००.२० भाग • डायकॅि शम फॉ फेट - ०१.०० भाग • लाइम टोन पावडर - ०१.०० भाग • मीठ – ००.५० भाग ा माणात रोज प यांना भरपरु ावे. २)िफनीशर मेश – वया या २१ िदवसानंतर • भरडलेला मका – ४८ भाग • सोयािमल – २७.५० भाग • तांदळाची कणी (DORB) – २२.०० भाग • जीवनस व पावडर – ००.१० भाग • अ ीमीन फोट पावडर - ००.२० भाग • डायकॅि शम फॉ फेट - ०१.०० भाग • लाइम टोन पावडर - ०१.०० भाग • मीठ – ००.५० भाग ा माणात रोज प यांना भरपरु ावे. क बडयां ् या आहाराम ये पाणी हा अिवभा य घटक आहे . क बडयां ् ना पाणी दे याची टाक ही उं चावर असावी व ती

नेहमी साफ व िनजतक ु करावी जेणेक न प यांना लवकर आजार होणार नाही. क बडयां ् ना श यतो उ हा यात जा त पा याची गरज असते जेणेक न यां या शरीराचे तापमान िनयं ीत राहील. व छ , थंड आिण िनयमीत पा याचा परवठा ु क बडयां ् ना आव यक आहे . पाणी एकच औषध फार िनजतिककरणासाठी ु काळ वापर यास या औषधािवरोधी ितकार मता पा यातील जंतुम ये िनमाण होते. हणनच ु औषध काळानसार ु बदलावे . क बडयां ् ना पाणी व खा दे यासाठी वेगवेग या भांड् यांचा वापर करावा .पा याची भांडी श यतो रोज साफ क न यावी . क बडयां ् या उं चीनसार ु भांड् यांची उं ची व टँ ड उभे करावे . येक १०० प ांसाठी ३ पा याची व खा ांची भांडी ठे वावीत. क बडयां ् चे यव थापन – मांसासाठी ककटपालन हा य़वसाय़ करताना आज ु ू भरपरू कंप या शेतकयासोबत करार करतात.कंपनीने एक बॅच करार केले या शेतकयाला िदली तर कमीत कमीत ३८ व जा तीत जा त ४५ िदवसात माकटम ये ने यासाठी तयार होईल असे अपे ीत असते. अशा कारे कंपनी एकन ू ५२ िदवसाचा कालावधी शेतकयाला नवीन बॅच दे यासाठी देत असते. यात ५२ ै ४५ िदवस प ी पालनासाठी व ते प ी कंपनीने िदवसापक माकटम ये ने यानंतर उरलेले ७ िदवस शेड साफ कर यासाठी लागतात.कंपनीने एक बॅच शेतकयाला िदली तर यात एकन ु प ां या ५ ट के हे मर यचे मान गहीत धरते.क बडयं ृ ् चे खां व यंची वाढ य़ावर एफ. सी. आर ठरतो. सलग ५ ै े एफ.सी.आर चांगले असतील तर कंपनी ती िकलो ०.२५ पस ब ीस र कम देते.खा व औषधांचा परवठा हा क ं पनी करते ु व पण ू बॅचची िव होताना सव खच वजा क न ती िकलोचा दर ठरतो. साधारणतः प ी शेडम ये आ यापासन ू ३५ िदवसापयत रोज सकाळ सं याकाळ रॅ क ग करावी.पी लांची वाढ होत असताना कंपनीचे डॅा टर दररोज शेडवर पाहणी क न जातात व यो य ते स ले शेतकयाला देतात. आिण शेतकरीही डॅा टरां या स याने आप या यवसायात गती करतात. अशा कारे शेतीत आथ क थय़ ् ै मीळवायचे असेल तर ककटपालना सारखा दसरा जोडधंदा नाही हे ि वार स य ु ू ु आहे .नवीन शेतकयाला या यवसायात उतर यासाठी खपू मोठी संधी आहे गरज आहे ती फ अचक ू मागदशन व वतः या िन ा बु ीची.

ा. एस. बी. सातपते ु , ा.एस.एस. चंड मिव समाजाचे कमयोगी दलाजी सीताराम पाटील कषी ृ ु महािव ालय, नािशक.

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

48

xzk

lk[kj dkj[kkus

lk[kj dkj[kkus okpok

eh.k HkkxkP;k fodklklkBh eq[;r% xzkeiapk;r o ftYgk ifj"kn tckcnkj vlrkr- ija r q R;kaP;kdMhy vkfFkZd e;kZnseqGs] 'kkldh; rqViqaT;k enrheqGs o cè;kp fBdk.kP;k vnwjn'khZ] [kqT;k usr`RokeqGs xzkeh.k turk fodklkiklwu oafpr vkgs'kgjkrhy e/;eoxhZ; o mPpoxhZ; lekt gk lqf'kf{kr o rqyukRed–"Vîk la?kfVr vkgs- rlsp rks vkiY;k gDdkcíy o ernkukP;k osGh tkx#d vlY;keqGs] R;kP;k lqfo/kkalkBh dsaæ o jkT;'kklu tkLr ç;Ru'khy vlrkr- R;kaP;k fofo/k ;kstuk] loyrh] eksBs çdYi eq[;r% 'kgjk'kh fuxMhr vlrkr- R;keqGs egkRek xka/khthapk xzkefodkl gk R;kaP;k xzaFkke/;sp dksaMyk xsyk- ák ik'oZHkwehoj T;k Hkkxkr lk[kj dkj[kkus mHkkjys xsys vkgsr] frFks dkj[kkU;kauh eksykph dkefxjh ctkoysyh vkgs- xzkeh.k Hkkxkapk vkfFkZd] 'kS{kf.kd] vkjksX;] lkekftd v'kk lokaZxh.k ikrGhoj fodkl dj.;kps dke egkjk"Vªkrhy c&;kp lk[kj dkj[kkU;kauh dsys vkgs- fo'ks"kr% T;k dkj[kkU;kauk le`/n] drZcxkj usr`Ro feGkys vkgs] R;k Hkkxkae/;s uanuou Qqyfoys xsys vkgs- gh lkekftd ifjorZus o fo/kk;d dkes

d` "kh tkxj.k es 2017

ikfgY;kuarj eu FkDd gksrs- vls tk.kors dh xzkeh.k Hkkxkrhy lk[kj dkj[kkU;kaph lkekftd ckaf/kydh gh 'kgjkrhy [kktxh dkj[kkU;kaP;k HkkaMoy'kkgh o uQk[kksj ço`Ùkhis{kk mPp ntkZph vkgs- HkkaMoy'kkgh o lkE;okn ákapk lqo.kZe/; lk/k.kk&;k o lgdkjh rRo vaxh—r dj.kk&;k lk[kj dkj[kkU;kauh d"V dj.kk&;k NksVîk 'ksrd&;kauk dkj[kkunkj cufo.;kph dYiuk okLrokr lkdkj dsyh vkgslk[kj dkj[kkus gs —f"k mRiknu çfØ;k lacaf/kr oL=ks|ksx uarj nql&;k Øekadkoj vkgsr- ák m|ksxkiklqu dsaæ o jkT; ljdkjyk lqekjs 7000 #dksVhapk eglqy fujfujkG~;k djkaP;k #ikus feGr vlrks- ijarq l|ifjfLFkrhe/;s gs dkj[kkus vR;ar fcdV ifjfLFkrhrqu tkr vlwu lokaZxkuh vkfFkZd dksaMhr lkiMysys fnlrkr- cktkjke/;s lk[kjsps nj 3300 #çrh fDoaVy o#u 2300 # çrh fDoaVy vls dkslGysys vkgsr- R;keqGs lk[kj m|ksx eksBîk vkfFkZd ladVkr lkiMysyk vkgs- cjsp dkj[kkus ljdkjus Bjoqu fnysys ^,Qvkjih ¼fdeku jkLr o fdQk;r'khj½ nj ns.;ke/;s www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

lk[kj dkj[kkus

vleFkZ vkgsr- v'kk jkT;krhy 40 dkj[kkU;kauk lk[kj vk;qäkus dk;ns'khj uksVhl ctkoY;k vkgsr- R;kauh 14 fnolkaph dkye;kZnk fnyh vlqu R;kph iqrZrk u dsY;kl dMd dkjokbZ dj.;kpk b'kkjk fnyk vkgs- dkgh dkj[kkU;kauk ekyeÙkk foØhps vkns'k fnys vkgsr- rj lgdkj ea«Ókuh lk[kjsph xksMkÅu lhy dj.;kr ;srhy vls lkafxrys vkgs- isVªksfy;e daiU;kauh v?kksf"kr vlgdkj iqdkjyk vlwu bFksu‚yph [kjsnh çfØ;k Fkkacfoyh vkgs- ,drj lk[kj dkj[kkU;kadMs R;kpk lkBk dj.;klkBh iqjs'kh {kerk ukgh o R;kaps iSlsi.k xksBys xsys vkgsr- dsaæ ljdkjus dPph lk[kj fu;kZrhlkBh 4000 # çrh Vups vuqnku tkghj dsys vkgs- ák foyachr fu.kZ;kpk dkghgh mi;ksx >kyk ukghdkj.k dkj[kkU;kauh dPph lk[kj çfØ;sph vko';d jlk;us [kjsnh d#u Bsoysyh vkgsr- jkT; ljdkjpk ojhy vuqnkukr Hkj Eg.kwu 1000 #- çfr Vu ns.;kpk fu.kZ; fopkjk/khu vkgs- i.k rks fu.kZ;gh rRijrsus ?ksryk tkr ukgh- fu;kZrhP;k vuqnkukpk ykHk feG.;klkBh ^lk[kj dkj[kkU;kauh R;kaP;k bFksu‚y mRiknu {kersP;k 25 VDds e|kdkZps mRiknu iqjoBk djkok gh vVgh vU;k;dkjd vkgs- nql&;k cktwus çkIrhdj [kkR;kus tquk 10 o"ksZ çyafcr eqík dk<wu lqekjs 35 gwu vf/kd dkj[kkU;kauk 5658 dksVh #i;kpk dj Hkj.;kph ekx.kh dsyh vkgs- O;kt Fkdckdh ldV gh jDde #- 7500 dksVhi;aZr tkrs- ^,Qvkjihis{kk tkLr fnysyh jDde gk u¶;kpk Hkkx vkgs vlk fud"k ykowu ;k uksVhl ikBfoY;k vkgsr- ijarq gs eqG lgdkj rRokP;k fojks/kkr o pGoGhyk ekjd vls vkgs- ák o"khZP;k vFkZladYike/;s dsaæ ljdkjdMwu dkgh Hkjho iWdstph eksBh vis{kk gksrh- ijarq ák {ks=kpk iq.kZi.ks folj iMysyk fnlrks-

d` "kh tkxj.k es 2017

49

egkjk"Vªkrhy lk[kj m|ksxkph myk<ky 35000 # dksVh brdh çpaM vkgs- R;keqGs xzkeh.k Hkkxkr çR;{k o vçR;{ki.ks eksBîk çek.kkoj jkstxkj miyC/k gksr vlrks- jktdh; 'kähdsaæs m/oLr dj.;klkBh] dkcht dj.;klkBh O;ähxr egÙokdka{kslkBh dkj[kkU;kapk ;q/nHkqeh Eg.kwu mi;ksx d# u;s- Ål mRikndkapk gDdkpk iSlk osGsoj o iq.kZi.ks feGkykp ikghts ;kr oknp ukgh- lk[kj dkj[kkus Eg.kts Hkz"Vkpkjkps vkxj] O;kolkf;drspk vHkko] vdk;Z{ke dkjHkkj v'kh pqdhph çfrek tuekulke/;s vkgs- ijarq xzkeh.k Hkkxkrhy lkekftd ifjorZukcjkscjp jkT;kP;k vkfFkZd fodklkr dkj[kkU;kauh eksykph dkefxjh ctkoyh vkgsns'kkrhy ,danj mRiknukP;k 35 & 40 VDds lk[kj egkjk"Vªkr r;kj gksrs- lu 2013 & 14 e/;s egkjk"Vªkr 676.4 yk[k es- Vu Ålkps xkGi dj.;kr vkys o 77-8 yk[k es- Vu lk[kjsps mRiknu dj.;kr vkys- ;ko#u lk[kj m|ksxkph O;kIrh y{kkr ;srs- 'kklukus fu;kstu'kqU; /kksj.k] Ål fidkaph vfLFkj ifjfLFkrh] dk;nk] fu;e] iksVfu;e ákaP;k pkSdVhr jkgwu dkj[kkU;kaph çxrh okVpky lq# vkgs- dkj[kkU;kaP;k fofo/k miØekaeqGs jkstxkj fufeZrh >kY;keqGs csdkjkapk 'kgjkdMhy vks?k deh >kyk vkgs- rlsp xzkeh.k Hkkxkrhy ygku 'ksrdjh] 'ksretwj ;kaps jkg.kheku o thoueku mapko.;kl enr >kyh vkgs- R;keqGs lk[kj m|ksx okpfo.;klkBh loZ ikrGhoj ç;Ru >kys ikfgtsr] vU;Fkk lk[kj dkj[kkunkjh eksMdGhl ;sbZy o lgdkjh pGoGhps gs ;'kLoh e‚Msy dksyeMwu iMsyys[kd & lrh'k ns'keq[k v/;{k] Qksje v‚Q baVysdP;qvYl iÙkk % th&65] vkfnR;uxj] xkMhrG] gMilj] iq.ks & 411028 www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

50

Ik'kw laxksiukph

mUgkG~;kr ;'kLoh i'kw laxksiukph xq#fdYyh Hkkjr ns'kkph vksG[k i'kq/kukph t le`xkr) vkiY;k c¡d v'kh vkgs- loZ lkekU; 'ksrdjh ok layXu m|kstdkP;k vkfFkZd thoueku mapo.;klkBh —"kh] i'kqlao/kZu vkf.k R;kaP;k'kh layXu m|ksx/ka|kps egRokps ;ksxnku vkgs- txkP;k ,dw.k i'kq/kukiSdh 15 VDds i'kq/ku Hkkjrke/;s vkgs- vyhdMsp çfl) >kysY;k 19 O;k i'kq x.kusuqlkj egkjk"Vª jkT;kr 32489 yk[k ,o<s ,dw.k i'kq/ku vkgs vkf.k vkiys egkjk"Vª jkT;i'kq / kukP;k la [ ;s e /;s Hkkjrkr lgkO;k¼6½ Øekdkaoj vkgs- ;ke/;s ,dw.k xk;oxZ i'kq/kukph la[;k 154-83 yk[kkaoj rj EgSloxhZ; i'kq/ku 55-94 yk[kkaoj] 'ksG~;kph la[;k 84-35 yk[k vkf.k esa<îkph la[;k 2580 yk[kkaoj iksgpyh vkgs- Hkkjrkus tkxfrd LFkjkoj mYys[kuh; Vls meVoys vkgsr] çkeq[;kus lkaxk;pa >kys rj vkiyk Hkkjr ns'k Eg'khP;k la[;se/;s txkr ifgyk] 'ksGhP;k la[;se/;s txkr ifgyk] xkbZaP;k la[;se/;s txkr nqljk] nqX/kmRiUuke/;s txkr ifgY;k] EgSl rlsp 'ksGhP;k ekal mRiUuke/;s txkr ifgyk] dqDdqV ekal mRiknukr txkr ikpok] vaMh mRiknukr txkr frlj~;k Øekadkoj vkgs- gh uDdhp mYys[kuh; ckc vkgs- ,o<s vlwu lq)k [ksnkph ckc ns[khy vkgs- lu 2007 P;k i'kqx.kusP;k rqyusr

d` "kh tkxj.k es 2017

y{k.kh; ?kV fnlwu ;srs- ;ke/;s xk;oxhZ; i'kq/kkuke/;s †-… VDds] EgSloxhZ; i'kq/kuke/;s ‰-‹ VDds ,o<h ?kV fnlwu vkyh- egkjk"Vª jkT;kP;k bfrgklke/;s çFker:p EgSloxhZ; i'kq/kkuke/;s ,o<îk eksBîk çek.kkr ?kV fnlwu vkyh vkgs] ;k oj 'kklu] 'ksrdjh o i'kqikydkuh xkaHkh;kZus y{; ns.;kph xjt vkgsjkT;kP;k ,dw.k ldy mRiUuke/;s —"kh o layXu foHkkxkpk okVk 2012&13 P;k vgokykuqlkj lqekjs10-9 VDds ,o<k vkgs] rlsp jktkP;k ,dw.k ldy mRiUuke/;s i'kqlao/kZu foHkkxkpk ,df=r okVk toGikl 2-2 VDds ,o<k vkgs vkf.k R;krY;k R;kr —"kh foHkkxkP;k ,dw.k lyx mRiUuke/;s i'kqlao/kZu foHkkxkpk okVk gk 24-7 VDds ,o<k eksBk vkgstukojkae/;s mUgkGkpk nkg : çeq[k y{k.ks  l/;k Hkkjrkr o egkjk"Vª jkT;ke/;s cj~;kp

Hkkxkr tls fd ejkBokMk] fonHkZ bR;knh fBdk.kh mUgkGk rhoz vlY;keqGs ek.klkaçek.ksp tukojkauk =kl gksrks vkgs lkekU;r% mUgkGke/;s fgjO;k pkj~;kph rlsp eqcyd ik.;kph derjrk vlY;kdkj.kkeqGs www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

Ik'kw laxksiukph

51

ojhy lkafxrysY;k y{k.kkph ;ksX; rh dkGth vki.k i'kqoS|dkekQZr ?ksryh ukgh rj R;kps #ikarj xaHkhj Lo:ikr gksÅu tukoj nxkow 'kdrs- vktgh toGikl 18&20 VDds i'kq/ku mUgkP;k nkgkeqGs e`R;weq[kh iMrs-







        

tukojkP;k nw/k mRiUukoj] 'kjhj iks"k.kkoj o çtuu {kersoj ifj.kke gksrkstls dh nw/k ns.kkj~;k tukojkauk FkaM gokeku ekuors- lnj tukojs tj mUgkP;k laidkZr vkyh rj R;kP;k 'kjhjkps rkieku ok<rs] rkieku ok<ys dh pkjk [kk.;kps çek.k ?kVrs;k lxG~;kapk ifj.kke nw/k mRiUukoj gksrks o R;kr y{k.kh; ?kV fnlwu ;srsmUgkpk nkg xk;his{kk EgS'khe/;s tkLr fnlwu ;srks R;kp egÙokps dkj.k Eg.kts m".krk lgu dj.kk&;k ?kkexzaFkh EgS'khP;k dkrMhr Qkj deh vlrkr- R;kpçek.ks dkrMhpk jax dkGk vlY;keqGs lw;Zçdk'k ijkofrZr u gksrk dkrMhe/;s tkLr çek.kkr 'kks"kyk tkrks o EgS'khps 'kkjhfjd rkieku ok<rs vkf.k R;keqGsp Eg'khauk mUgkpk nkg tkLr çek.kkr fnlwu ;srkslxG~;kr egÙokps y{k.k Eg.kts tukoj /kki Vkdrs] 'oklksPN'okl tksj~;kus djrks] mUgkP;k nkgkeqGs v'käi.kk ;srksukMh tyn pkyrspkjk [kk.;kps çek.k deh gksrsik.kh fi.;kps çek.k ok<rsjoaFk dj.;kps Fkkacrsxk;hph o ygku okl:@ jsMs ;kaph MksGs [kksy tkrkr-rksaMkl rlsp ukdkl dksjM iMrstukoj rksaMkpk Þvkß oklrkstukojs ,dVd c?krkrtukojkaps 'ks.k ?kê gksrs?kksMîkae/;s loZ vaxkoj njn:u ?kke lqVrks] vax vksyfpac gksrs] tj Rofjr mipkjdsyk ukgh rj tukoj nxko.;kph i.k 'kD;rk vlrs-

d` "kh tkxj.k es 2017

mUgkG~;kr fgjO;k oSj.khph VapkbZ] fi.;kP;k ik.;kph VapkbZ vls vusd ç'uk fuekZ.k gksrkr vkf.k eqdh tukojs gh ;k leL;syk lrr rksaM nsr vlrkrv'kk ifjfLFkrhr tukojkauk vusd vktkj gks.;kph

vkiY;k fidkauk tukojkaiklwu okpok

foeks{k

>Vdk e'khu

lokZr osxGs ra=Kku dkykoMps cpqHkkbZ Bsfl;k ¼oSKkfud½ ;kaps la'kks/ku

Hkkjrkrhy lsYQ çksVsD'ku flLVheph ,dek= >Vdk e'khu th vkiyh ns[kjs[k Lor:p Bsors rkjsyk ouLirhpk Li'kZ >kY;kl cWVjh fMLpktZ gksr ukgh---! rkj rqVY;kus fdaok 'k‚VZ lfdZV >kY;kl cWVjh fMLpktZ gksr ukgh---! ikolkG~;krgh pky.kkjh ,dek= e'khu---!

foeks{kph 10 ,djki;aZr ,d NksVh e'khuHkh miyC/k

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

52

Ik'kw laxksiukph

'kD;grk vlrs- gs vktkj >kY;kl dk; mik; djkos o vktkj gksÅ u;s Eg.kwu dks.krh dkGth ?;koh ;kckcr lfoLrj ekfgrh 'ksrd&;kauk vl.ks vko';kd vkgs- ;k xaHkhj y{k.kke/;s çkeq[;kus m"ek?kkr gk vktkj vfrç[kj lw;kZP;k fdj.kkaeqGs o fi.;kP;k ik.;kP;k derjrseqGs gksrksm"ek?kkrk eqGs tukojkaP;k 'kjhjkph dkrMh dksjMh iMrs] tukojs FkdY;klkj[kh gksrkr] Hkwd eankors] nw/k ns.ks deh gksrsukdkrhy jälzko vfrm".krseqGs ek.klkaçek.ksp tukojkauk lq)k mUgkG~;kr jälzko gksr vlrks- gk jälzko ladfjr tukojkae/;s eksBîk çek.kkr fnlwu ;srks- ;ke/;s tukojkaP;k ukdkrwu yky&xMn jaxkps jä okgrsladjhr tukojkae/;s ukdkrhy jälzko tkLr çek.kkr fnlwu ;srksdMO;k gk vktkj vfrç[kj lw;Zçdk'kkeqGs tukojkaP;k dkrMhyk gksrks- gk vktkj çkeq[;kus T;k tukojkaP;k pkeMhpk jax ika<jk vlrks] R;k tukojkar ;kpk çknqHkkZo tkLr fnlrks; dkj.k ika<jk jax vl.kkj~;k tukojkaP;k dkrMhr ¼pkeMhr½ "esysuhu' ukokpk ?kVd deh çek.kkr vlrks; rlsp pkj~;kP;k vHkkokeqGs HkqdsiksVh tukojs xktj ¼d‚axzsl½ xor[kkr vlrkr vkf.k v'kh tukojs lw;Zçdk'kkr vf/kd osG jkfgyh vlrk gk vktkj gksrks- ;k xorkrhy fo"kkjh ?kVd o lw;Zçdk'kkpk ifj.kke dkrMhoj fnlwu ;srksrRdkG mik;;kstuk

1-;koj mik; Eg.kwu tukojkaP;k vaxkoj FkaM ik.kh vksrkos fdaok vksys dkiM fdaok xks.kikV tukojkaP;k MksD;kyoj Bsokos o R;koj okjaokj ik.kh ekjkos- v'kk tukojkauk >kMk[kkyh fdaok xksBîkr cka/kkos- Hkjiwj

d` "kh tkxj.k es 2017

çek.kkr LoPN FkaM ik.kh o pkjk |kok- 'kD;i vlY;kl ik.;kr ehB o lk[kj Vkdkoh2-jälz k o Fkka c r uls y ] rj i'kq o S | dh; vf/kdkj~;kP;k lYY;kus tukojkauk thoulÙo "d" vkgkjkrwu fdaok vkS"k/kkP;k ek/;ekrwu |kosmUgkG~;ke/;s tukojkaP;k ipu laLFksoj gks.kkjs ifj.kke mUgkG~;ke/;s rkiekukeqGs tukojkaph Hkwd eankorsR;kauk deh ijarq tkLr ikSf"Vd fo'ks"kr% çfFku;qä [kqjkd] pkjk ns.ks xjtsps vlrkuk ;kposGh deh ikSf"Vd vkf.k deh çfFku;qä pkj~;koj i'kqikyu dsys tkrs- ;kpk ifj.kke tukojkaP;k ,dw.kp vkjksX;koj gksrks- tukojkaps mRiknu rlsp çtuu çek.k o{kerk deh gksrs- nq"dkG] mUgkG~;keqGs tukojs pkjk deh vkf.k tkLr ik.kh ihr vlY;keqGs joaFk deh gksÅu vipu gksrs] vkEykpsk<rs- rlsp ?kkekokVs lksfMve vkf.k iksVWf'kve ;klkj[;k {kkjkaps çek.k deh gksrsR;kpk ifj.kke ,dw.kp 'kjhjçfØ;soj gksrksp;kip;kps vktkj p;kip;kps vktkj loZlk/kkj.ki.ks vkgkjkrwu deh ÅtsZpk iqjoBk >kY;keqGs mn~Hkorkr- pjk;yk ckgsj fQj.kk&;k tukojkauk rj tkLrhP;k ÅtsZph xjt vlrs- ijarq] VapkbZ dkGkr gh xjt iw.kZ u gksrk myV fQj.;koj foukdkj.k ÅtkZ [kphZ iMrs- ;keqGs tukojkaps otu fnolsafnol ?kVr tkrs- gh fLFkrh eq[;r% xkHk.k tukojkae/;s yodj vk<Gwu ;srsfo"kck/kk mUgkG~;kr fgjO;k oSj.khP;k derjrseqGs tukojs feGrhy R;k fgjO;k ouLirh [kkr vlrkr] ;keqGs fo"kkjh ouLirh cs ' kje] ?kk.ksjh] xqat] /kksrjk [kk.;kr ;srkr o tukojkauk fo"kck/kk gksrs- tukojs xqaxY;klkj[kh djrkr] [kkr ukghr] [kkyh clrkr o mBr ukghrR;kuarj ik; lksMwu rkcMrksc ejrkrvkEy/kehZ; vipu [kjkc okrkoj.k fdaok [kqjkdkrhy /kkU;kP;k çek.kkrhy cny ;keq G s vkEy/kehZ ; vipukph leL;k mn~Hkorspk&;kph miyC/krk deh vlY;kl fdaok fu—"V pkjk vlY;kl cjsp i'kqikyd vkiY;kdMhy tukojkauk ?kjkrhy /kkU; HkjMwu nsrkr] rlsp [kqjkdkrhy ?kVdkaps] /kkU;kps çek.k vpkud cnyrkr] www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

Ik'kw laxksiukph R;keqGs vkEy/kehZ; vipukph leL;k fuekZ.k gksrs;ke/;s iksVxPp jkg.ks] gxo.k ykx.ks] joaFk u dj.ks] ykFkk ekjrs] pkjk u [kk.ks v'kh y{k.ks fnlwu ;srkrrRdkG mik;;kstuk 1- gh leL;k VkG.;klkBh vkiY;k tukojkauk fu—"B pkj~;klkscr ;ksX;çek.kkr i'kq[kk| o {kkj feJ.k |kos2- fo"kck/ksph y{k.ks fnlrkp i'kqrTKkaP;k lYY;kus mik; djkosr3- rhoz Lo:ikP;k vkEy/kehZ; vipukr tukoja nxko.;kph 'kD;crk vlrs - ;k vktkjkoj i'kqrTKkaP;k lYY;kus mipkj djkosrmUgkP;k nkgkiklwu okp.;klkBh dk; mik; ;kstuk i'kq ikydkauh djkO;kr\ i'kq/kukps ;'kLoh laxksiu gs Qä vkf.k Qä pkaxY;k ÞO;oLFkkiukeqGspß 'kD; vkgs- O;oLFkkiu gk lokZFkkZus eksBk 'kCn tjh vlyk rjh R;kpk [kk| O;oLFkkiu] vkjksX; O;oLFkkiu] çtuu O;oLFkkiu vkf.k T;k okrkoj.kke/;s vki.k i'kq/ku lka H kkGrks R;k uS l fxZ d okrkoj.kkuq:i i'kqlaxksiu ;kapk lekos'k vlrksnq"dkG] mUgkG~;keqGs tukojs deh pkjk [kkrkrvkf.k tkLr ik.kh firkr- ;keqGs joaFk deh gksÅu vipu gksrs- ?kkekokVs lksfMve vkf.k iksVWf'kve ;klkj[;k {kkjkaps çek.k deh gksrs- R;kpk ifj.kke ,dw.kp 'kjhjçfØ;soj gksrks- rkieku ok<wu xHkZikrklkj[ks xaHkhj ifj.kke gks.;kph 'kD;rk vlrs - vkf.k Eg.kw u p nq " dkGl–'k ifjfLFkrhr fo'ks " kr% mUgkG~ ; ke/;s ;'kLoh i'kq l a x ks i ukph f=lw = h fda o k xq # fdYyh i'kqikydkauh letowu ?ksryh ikfgtsr;k ;'kLoh i'kqlaxksiukph f=lw=he/;s … lw=s Eg.kts ƒ-iks"k.k/[kk|kUu

d` "kh tkxj.k es 2017

53

fu;kstu „- ik.kh fu;kstu …-fuokjkfu;kstu ;k … xks"Vhaps 'kkL=ks'kq) i)rhus ;ksX; fu;kstu tj i'kqikydkauh dsys rj nq"dkGl–'k ifjfLFkrhr vlks mUgkGk vlks dh ikolkyk vlks tukojkaiklwu tkLrhr tkLr mRiUu ?ksrk ;sbZy vkf.k 'ksrdjh fdaok i'kqikydkauk tkLr uQk deork ;sbZyiq<hy Hkkxke/;s f=lw=h e/khy egÙokpk ?kVdkaph l[kksy ekfgrh vki.k ?ksÅ;kM‚- jkts'k fo- ok?k lgk¸;d çk/;kid] i'kqoS|dh; egkfo|ky;] yqf/k;kuk] iatkc Mobile: +91&7276147137 Email: Rajwagh15@gmail.com

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

54

,W>ksyk

tukojkaP;k iks"k.kklkBh ,W>ksyk] eqj?kkl--yke/;s 25 rs 30 VDds çfFkukacjkscjp ,W>ksthoulÙos ch&12] dWfY'kve] yksg] eWXusf'kve] rkacs] tLr] chVk dWjksVhu ;k loZ ?kVdkaps çek.kgh pkaxys vlY;keqGs nq/kkP;k xq.koÙkse/;s ok< gksrseqj?kkl dksjMîk pkj~;kcjkscj ,d= dsyk rj eqj?kklkP;k oklkeqGs rlsp poheqGs dksjMk pkjkgh xkbZ vkoMhus [kkrkr,W>ksyk gs ik.;koj rjax.kkjs fuGs&fgjos 'ksokG vkgs- lokaZr deh [kpkZr vkf.k dkyko/khr 25 rs 30 VDds çfFkukaph miyC/krk dj.kkjs ,W>ksyk tukojkaps [kk| Eg.kwu okijrk ;srs- ;kP;k okijkeqGs nq/kkP;k mRiknukr rlsp QWVe/;s ok< gksrs1½ 'ksMusVpk okij d:u r;kj dsysY;k fuokj~;ke/;s lgk rs vkB bap [kksyhpk okQk r;kj d:u R;koj IyWfLVdpk dkxn iljkok2½ pkj QwV map] lgk bap [kksy vkf.k xjtsuqlkj 10 rs 15 QwV ykachP;k ok¶;ke/;s vaFkjysY;k IyWfLVdP;k dkxnkoj 10 rs 15 fdyks

d` "kh tkxj.k es 2017

ekrh] nksu rs rhu fdyks 'ks.k vkf.k lqij Q‚LQsV Vkdwu pkj bap maphi;aZr ik.kh lkBfoys tkrs- ;k rG~;ke/;s ,d rs nksu fdyks ,W>ksykps dYpj Vkdkos- lk/kkj.ki.ks 8 rs 10 fnolkauh mRiknu lq: gksrs3½ ok¶;ke/kwu ,W>ksyk dk<.;klkBh xkG.;kapk okij djkok- dk<ysyk ,W>ksyk LoPN ik.;kr /kqowu ?ksrY;keqGs R;kl 'ks.kkpk okl ;sr ukgh4½ xkbZyk ,d rs nhM fdyks ,W>ksyk [kk|ke/;s felGwu [kkÅ ?kkykok- njjkst ,W>ksyk dk<.kh d:u [kkÅ ?kkykok5½ ,dk pkSjl QqVke/;s 300 rs 350 xzWe ,W>ksykps mRiknu feGrs6½ ,W>ksykph pkaxyh ok< gks.;klkBh vkB fnolkarwu ,dnk 50 xzWe [kfut feJ.k ok¶;kr felGkos- efgU;krwu ,dnk ikp fdyks pkGysyh ekrh] ,d fdyks 'ks.k[kr ok¶;kr felGkoswww.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

55

,W>ksyk

7½ lgk efgU;karwu ,dnk okQk cnykok;kçek.ks dkGth ?ksryh rj ,W>ksykps pkaxys mRiknu feGrs8½ ,WW>ksykl tkLr lw;Zçdk'k lgu gksr ulY;keqGs 50 VDds 'ksMusVP;k lkoyhr ऍ,W>ksykps mRiknu ?;kos- ikolkG~;kr ok¶;kr tkLr ik.kh gksÅ u;s ;klkBh dkGth ?;koh9½ ,W>ksykph ok< >ikVîkus gksr vlY;keqGs ik.;krw u lq i j Q‚LQs V ] [kfut feJ.k] 'ks.k[kr&ekrh ;kaph f'kQkj'khçek.ks ek=k fnyh ukgh

rj ,W > ks y kph ok< [kq a V rs ok¶;krhy dYpj cnyys ukgh rj R;ke/;s brj 'ksokG ok<rsjksx&fdMhapk çknqHkkZo ok<wu >ksykpk [kjkc gksrs- ;klkBh dkGth ?;koh ykxrs10½ LoPN lw;Zçdk'k 20 rs 28 fM-lsa- rkieku] 60 rs 70 VDds vknZzrk vkf.k 6-5 rs 7-5 VDds lkew vlys Y ;k ik.;ke/;s ,W > ks y kps pka x Y;k çdkjps mRiknu feGrs- tkLr {kkj vlys Y ;k tM ik.;ke/;s ,W>ksykph ok< gksr ukgh11½ tukojkauk ,d rs nksu fdyks ,W>ksyk [kkÅ ?kkrys rj [kk|kP;k [kpkZr 20 rs 25 VDds cpr gksrs- nq/kkP;k mRiknukr ok< gksrs] rlsp QWVe/;sgh ok< gksrs12½ ,W>ksyke/;s 25 rs 30 VDds çfFkukacjkscjp thoulÙos ch&12] dWfY'kve] yksg] eWXusf'kve] rkacs] tLr] chVk dWjksVhu ;k loZ ?kVdkaps çek.kgh pkaxY;k çek.kkr vlY;keqGs nq/kkP;k xq.koÙkse/;s ok< gksrslanhi ujdkj Ñf"k foKku dsUæ] ekysxkao

iz'u vkeps mÙkj rqeps] feGowu nsbZy Hkjiwj cf{kls lksek.kh lhM~l ç'uksÙkjh

lkekU; Kku o Ñ"kh tkxj.koj vk/kkjhr iz'u ç'u - [kkyhyiSdh O;kikjh ihd dks.krs\ dkiwl cktjh Tokjh Hkkr ç'u - lokZf/kd ik.kh ykx.kkjs ihd dks.krs\ eksgjh pgk Hkkr d‚Qh ç'u - uhye dks.kR;k çtkrhps uko vkgs\ æk{k iibZ vkacs lQjpan lwpuk : okpd vkiyh mÙkjs 15 fnolkaP;k vkr E-mail : ruby@krishijagran.com oj ikBow 'kdrkr9999142633 whatsapp fdaok SMS d: 'kdrkr- ;ksX; mÙkj ikBo.kk&;k ifgY;k rhu 'ksrdjh cka/kokuk Øe'k: 3, 2 vkf.k 1 gtkji;aZrph gk;czhM fc;k.kh c{khl #ikr lksek.kh lhM~lP;k orhus ns.;kr ;srhy- lkscr iq<P;k vadkr R;kaps uko çdkf'kr gksbZy- 'ksrdjh cka/kokuh vkiY;k mÙkjkleosr uko] iÙkk vkf.k eksckbZy Øekad vo'; ikBok- mÙkj ikBo.kk&;kae/;s 'ksrhfo"k;d vH;kl dj.kkjs fo|kFkhZ o efgyk 'ksrdjh lgHkkxh gksÅ 'kdrkr-

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

56

जै

tSfod ba/ku

जै वक इंधन न मती काळाची गरज वक इध ं न हणजे वन पतीज य तल े ापासन े े इध ं न , यासाठ खा य आ ण अखा य तल े ा या ू तयार केलल

वन पतीच ं ा वापर होऊ शकतो. भारतासार या वकसनशील दे शात खा य तल े ाची टं चाई असतान ं ा याचा वापर

आपण जै वक इध ं न न मतीसाठ क

शकत नाह . या तव अखा य तल े बया व ृ ाच ं ा जै वक इध ं न न मतीसाठ

पयाय आपणापढेु आहे. आप याकडील हवामानाचा वचार केला तर ज ोफा (वनएरंड), करंज, कडु नब ं , समा बा

(ल मीत ) आ ण जोजोबा इ. व ृ ाच ं ी जै वक इध ं न अथात बायो डझल े साठ लागवड यो य ठ शकत.े शत े कर

वत: बायो डझल े ची न मती क न साठा

क न ठे ऊ शकतो. घरगती उ पाद त बायो डझल े चा ु उपयोग डझल े वर चालणारे व यत न मती यं , ु सच ं नाकरता वापर यात येणारे डीझल े पंप तसेच

शत े क या या शत े ावर वापर यात येणार यं े जसे, ेशर,

टर,

क

इ.

क रता

क

शकतो.

ऊजा न मतीत कोणावरह वसंबून न राहता वयंपूण

होणे श य आहे . आजपयत झाले या स

योगांती असे

झाले आहे क , पाच ते दहा ट के जै वक इंधन

डीझल े म ये मसळले तर ते पणत ू ः सरु

d` "kh tkxj.k es 2017

त आहे .

जै वक इंधन आ ण पे ोल डझल े ची तलना केल तर ु जै वक इंधनामळे अगद ु होणारे वातावरणातील दषण ू

नग य आहे . जै वक इंधनाची स याची गरज व होणारा

परवठा याम ये मो या माणात तफावत आहे . ु यासाठ आपणास आयात कर यावरच भर यावा

लागतो. आपण सवसाधारणपणे ७०% ख नज इंधन

आयात करतो.

यासाठ

उ तम पयाय

वन पतीज य जै वक इंधन

हणजे

न मती करणे होय.

जै वक इंधन आपण पु हा पु हा तयार क शकतो. इंधना या खचात काटकसर क शकतो. व पडीक

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

57

tSfod ba/ku ज मनीवर तल े बया व ृ ांची लागवड क न

ामीण

भागातील जनतस े रोजगार न मती व पयायाने कषी ृ अथ यव था बळकट क शकतो. ा सइ ट र फ़केशन

प तीने

कोण याह

वन पतीज य तल े ापासन े तयार करता ू बायो डझल

येत.े

आप या दे शात खा य तल े ाचा तटवडा ु अस यामळे अखा य तल े बया व ृ ाची पडीक ु

ज मनीत

लागवड

क न

यापासन मळणा-या ू तल े ापासन े उ पादनास फार मोठा वाव ू बायो डझल आहे . तसेच अखा य तल े बया, वनएरं ड, करं ज, नम

बायो डझल े चे फायदे ·

शहर तसेच ामीण भागासाठ अपारं प रक उजा ोत.

·

कोण याह तल े ापासन ू बनवता येत.े

· ·

बायोडीझल े म ये १० ते ११ ट के ाणवायू असतो. यामळे ु ते १०० ट के वलनशील असत.े

·

बायो डझल े चा सीटे न नंबर ५१-६२ या वर अस याने वर त पेटते व जा त दवस साठन ू ठे वता येत.े

,जोजोबा, समा बा इ. यांसार या झाडांची आप या

पडीक ज मनीवर लागवड क न शत े कर वतः

महारा

परत े वतः क ु े बायो डझल ासार या कोरडवाहू दे शातील

यापासन ू शकतो. पडीक

· ·

ज मनीवर जर वनएरं ड व करं ज यांसार या कमी

पा यावर जगणा या झाडांची शा

ीय प तीने लागवड

के यास भ व यात जै वक इंधन न मतीला चालना

मळू शकते आ ण स या या इंधन टं चाईवर मात करता येऊ शकेल.

बायो डझल े तयार कर याची सवसाधारण प त वन पतीज य अखा य तल े कापडातन ू गाळणे ५० ड ी से. तापमानापयत ताप वणे सो डयम मथॉ साईडचे ावण हळवार े ात टाकणे ु ढकलत तल ि लसर न वेगळे कर यासाठ ि थर ठे वणे ि लसर नपासन े वेगळे करणे ू बायो डझल बडबडा े धणे ु ु प तीने बायो डझल ु बायो डझल े वेगळे क न ११० ड ी से. तापमानावर उकळणे बायो डझल े

d` "kh tkxj.k es 2017

तयार कर याची अ यंत सरळ साधी सोपी कमी खचाची व घरगती ु प त.

·

बायो डझल े दगध वरह त असत.े ु

बायो डझल े जळा यानंतर अ यंत कमी व पांढरा धरु नघतो. या धरात ु काबनडायऑ साइड व गंधकाचे माण नग य असत.े पयायाने कमी दषण होत.े ू

बायो डझल े हाताळ यास व वापर यास अ यंत सोपे आहे .

सामािजक फायदे · · · ·

ामीण

भागाचा वकास, ामीण उ योग व वयंरोजगारास संधी.

पडीक व कोरडवाहू ज मनीचा उ पादनासाठ उपयोग. डझल े ला पयायी उपाय. पयावरणा या

दषणास आळा बसतो. ू

ा. ि मता सभाष चंड व ु म. व. .समाज

ा. वेता बी. सातपत ु े

कमयोगी दलाजी सताराम पाट ल कृ षमहा व यालय, ु ना शक

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

ikd&dyk

58

cslu oMh lkfgR; & 1 okVh cslu] ,d okVh nw/k] 1 okVh ukjGkpk po] ¼FkksMklk cktwyk Bsokok½ ikÅ.k di rwi]2 okVîk lk[kj—rh & loZ lkfgR; pkaxY;k i)rhus ,df=r djk] ts.ksd:u R;kr xqBG~;k jkg.kkj ukghr- gs feJ.k iWue/;s ?ksÅu ean vkpsoj ijrk- tsOgk d<bZrwu rwi lqVw ykxsy rsOgk rwi ykoysY;k FkkGhoj gs feJ.k Fkkiwu iljok- FkaM >kY;kuarj vkoMhçek.ks oMîk dkiwu ?;k- ckjhd fdlysY;k ukjGkus ltok vkf.k ok<k

dktw&vuul vkeVh lkfgR; & 150 xzWe dktw] 1 vuul ¼rqdMîkae/;s dkiysys½] v/kkZ ukjG ¼fdlysyk½ iko pepk gGn] iko pepk eksgjh] v/kkZ VhLiwu ftjs] 3 fgjO;k fejP;k] 3 VscyLiwu rsy] 1 fpeVh fgax] FkksMklk d<hiÙkk—rh & feDlje/;s ukjG] gGn] ftjs rlsp fgjoh fejph ?kkywu isLV cuowu ?;kiWue/;s rsy xje d:u R;kr eksgjh] d<hiÙkk] fgax ?kkyk- ukjGkph isLV] dktw] vuul vkf.k xjtsuqlkj ik.kh ?kkywu dktw vkf.k vuul ?kkywu eÅ gksbZi;aZr f'ktok-

LohV dksdksuV jkbZl ¼ukjGh Hkkr½ lkfgR; & 2 di r;kj Hkkr] ikÅ.k di xwG] v/kkZ di fdlysyk vksyk ukjG ¼ukjG fdlwu feDlljoj gydklk ckjhd d:u ?;k½ 2 peps rwi] iko pepk nkyfpuh ikoMj] lqdk esok—rh & xwG ckjhd d:u d<bZr ?;k- ean vkpsoj d<bZ Bsowu xqGkr nksu peps ik.kh ?kkywu forGowu ?;k- xjt okVY;kl vk.k[kh FkksMs ik.kh ?kkyk- ukjG] rwi] Hkkr] nkyfpuh ikoMj ?kkyk- pkaxY;k i)rhus felGwu >kd.k Bsok- dkiysys dktw&cnke felGknkyfpuh,soth osyph ikoMjgh oki: 'kdrk-

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

jk'khQG

60

es 2017

ekfld Hkfo";QG

25 o"kkZiwrhZps vkSfpR; lk/kwu - 25 o"kZ 25 yk[k lnL; ;kstuk

Ñ"kh tkxj.k

dqVqacklkscr ,d= ;s.;kph lqo.kZla/kh Hkkjrkrhy 'ksrd&;kapk cqyan vkokt Þ—"kh tkxj.kß ;k ekfldkus 25 o"kZiwrhZ fufeÙk okpdkalkBh lqo.kZla/kh miyC/k d:u fnyh vkgs- dkgh lksI;k ç'ukaph mÙkjs |k vkf.k —"kh tkxj.k dqVqacklkscr tksMys tk- vkrk tk.kwu ?;k R;kcíy -

ç- dks.kR;k daxjhc iuhus —"kh vkiY;k —"kh Hkkxhnkj midj.kkaps çn'kZ dsys\ eqyeskaGPkO;kr ;k f'k{k.kkpk dksu.k\ ¼va½ fQYMfda x ¼c½ Hkw e h vW x z k s ¼d½ /kjrh vW x z k s e s ' ku ¼M½ fØLVy baMksfQy ,pih,e foyksowM Ø‚ilk;Ulsl ;kiSdh dks.krsgh ukgh

dk; okpky - —"kh tkxj.k gs ,d xzkeh.k dkSVqafcd fu;rdkfyd vkgs- T;kr rqEgkyk —"kh ckrE;k] vk/kqfud fc;k.kkaph ekfgrh] fofo/k dhVduk'kd] fidkaph ,df=r ekfgrh] ckxdke] e/kek'khikyu] O;kolkf;d ekfgrh] eqyk[krh] çxrh'khy 'ksrdjh vkf.k l'kä efgykauk la/kh] vkjksX;] uohu mRiknua] flusek Kku] jktdkj.k] ikd—rh bR;knhaph uohu ekfgrh lekfo"V vkgsrlaidkZr dls ;ky - fu;rdkfydkr nj efgU;kyk ;kp fo"k;kaoj vk/kkfjr 1 ç'u çdkf'kr dj.;kr ;sbZy- R;k ç'ukps mÙkj R;kp vadkr vlsy- rs 'kks/kwu rqEgh vkEgkyk ikBow 'kdrk- vxksnj 100 ç'ukaph ;ksX; mÙkjs ns.kk&;k okpdkauk ,d o"kkaZps lnL;Ro] iq<P;k 100&200 okpdkauk 6 efgus rs 3 efgU;kaps lnL;Ro eksQr fnys tkbZy- lkscr 10000 okpdkauk efgukHkj fu;rdkfyd eksQr fnys tkbZy- rj ex] mpyk Qksu vkf.k |k lksI;k ç'ukps ;ksX; mÙkj vkf.k Ogk —"kh tkxj.k dqVqackps lnL;-

d`"kh tkxj.k ;k vkf.k lnL; cu.;klkBh laidZ djk & vCnql len 9891889588 iz'kakr 'kekZ 9891263263

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

62

dhMk

fojkVyk in~eJh lUeku

jk

"Vªirh ç.ko eq[kthZ ;kauh Hkkjrh; fØdsV la?kkpk d.kZ/kkj fojkV dksgyh] fj;ks iWjkyafid jtr ind fotsrh nhik efyd vkf.k g‚dh la?kkpk d.kZ/kkj ihvkj Jhts'k ;kauk in~e iqjLdkjkus lUekfur dsys- jk"Vªirh ç.ko eq[kthZ ;kauh jk"Vªirh HkoukP;k njckj g‚y ;sFks vk;ksftr dj.;kr vkysY;k dk;ZØekr txkrhy loZJs"B Qyankt Eg.kwu fojkV dksgyh] fj;ks iWjkyafide/;s ns'kkps uko mapko.kkjh fj;ks iWjk vWFkfyV nhik efyd] g‚dh la?kkps d.kZ/kkj vkf.k xksyfdij ihvkj Jhts'k ;kauk in~eJhus lUekfur dsys-

unky ;kyk gjowu QsMjjus iVdkoyk fe;keh vksiupk eku nqfu;sryk rkjk j‚tj QsMjj ;kus vkiyk Vs fulP;k çfrLi/khZ jkQsy unky ;kyk 6&3, 6&4 v'kh ekr nsr fe;keh vksiuoj vkiys uko dksjys- QsMjjus lkrR;kus frl&;kank gk fdrkc ftadyk- nq[kkirxzLr >kY;kus lgk efgU;kaP;k foJkarhuarj [ksGkr ijr.kk&;k 35 o"khZ; j‚tj QsMjj ;kus ;kiwohZ v‚LVªsfy;u vksiu vkf.k bafM;u osYl fdrkckpk eku iVdkoyk gksrk- ;ko"khZ unkyP;k fo#) loZ lkeU;kae/;s QsMjjus eksBk fot; feGoyk- brdsp uOgs rj ekxhy 4 lkeU;kae/;s R;kus unky ;kyk lkrR;kus ekr fnyh-

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

64

flusek

o"kkZr ,d flusek djk;pk vkgs ufxZlyk fyowM vfHkus=h ufxZl Qk[kjh fgyk vkrk o"kkZyk ,d c‚ flus ek djk;pk vkgs- ufxZlus o"kZ 2011 e/;s çnf'kZr flusek j‚dLVkje/kwu flusl`"Vhr vkxeu dsys gksrs- ;ke/;s j.kchj diwj fgjks gksrk- o"kZ 2016 e/;s ufxZl rhu flusekae/;s eq[; Hkwfedsr fnlyhvtgje/;s bejku gk'kehlkscr] gkÅQwy 3 e/;s vfHk"ksd cPpuP;k fo#) vkf.k c¡tkse/;s fjrs'k ns'keq[klkscr- R;kf'kok; f<'kqee/;s dWfe;ks dsyk gksrkifgY;kankp ufxZlyk ,dk o"kkZr brD;k flusekae/;s la/kh feGkyh- ek= rh v'kkçdkjP;k dkekyk Fkdowu ;¾Vkd.kkjs ekurs- ufxZl Eg.krs dh] ekxhy o"kkZr eh pkj Fkdowu Vkd.kkjs fluses dsys- ek= vkrk d/khp dj.kkj ukgh- lkodk'k tkbZu- o"kZHkjkr ,dnk flusek dj.ks pkaxys vkgs-

x jkse¡Vhd vanktkr fnl.kkj lq'kkar n` d`rh c‚

fyowM vfHkusrk lq'kkar flag jktiwrpk flusek jkcrkpk QlZ~V ywd vyhdMsp çnf'kZr >kyk gksrkR;ke/;s vfHkus=h —rh lsuu lq'kkaryk fdl nsrkuk fnlsy;k fluseklkscrp nks?kkaP;k vQs;jph ppkZ lq: >kyh gksrh- ek= ;k ckrehyk rsOgk otu vkys tsOgk lq'kkar —rhyk vkiY;k vkfy'kku xkMhrwu y‚ax MªkbZOgoj ?ksÅu xsyk- vkrk gk flyflyk Qä ,dk fluseklkBh vkgs dh R;kr dkgh rF; vkgs] gs nks?kkaukp ekfgr!

17 uksOgsacjyk çnf'kZr gksbZy in~ekorh

Ik

n~ekorh 2018 e/;s çnf'kZr dj.;kP;k ckrE;kauk dkV'kg nsr flusekps ,d fuekZrs ok;d‚e 18 us çn'kZukph fuf'pr osG tkjh dsyhlat; fyyk HkUlkGh fnXnf'kZr ;k flusekph rkjh[k iq<s <dywu 2018 e/;s xsyh v'kh ckreh gksrh- dkj.k t;iwj o dksYgkiwje/kys flusekps lsV rksM.;kr vkys- ek= ;k flusekph rkjh[k iq<s <dy.;kr vkyh ulY;kps ok;d‚e eks'ku fiDplZdMwu dGfo.;kr vkys- gk flusek 17 uksOgsacj 2017 jksth çnf'kZr gksbZy- flusekr nhfidk inqdks.k] j.kohj flag vkf.k 'kkghn diwj eq[; Hkwfedsr fnlrhy-

d` "kh tkxj.k es 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

Publised on 25th & Posted on 27th & 28th at NDPSO of Every Month RNI. NO.: DELMAR/2014/54725 Postal Reg. No. DL-SW-01/4180/17-19