WEJHEROWSKA SYNAGOGA

ZDJĘCIE Z SZUFLADY

Jedna z najpopularniejszych panoram naszego miasta, z 1930 roku autorstwa wejherowskiego fotografa, Georga Englera (1887­-1948), skrywa w sobie wizerunek chyba najbardziej poszukiwanego od wielu lat przez pasjonatów historii miasta obiektu – wejherowskiej synagogi.

Tym razem w naszym cyklu prawdziwa uczta – ZDJĘCIE Z WEJHEROWSKĄ SYNAGOGĄ. Ono nie mogło zostać tak po prostu opublikowane. Toteż Pan Maciej Kurpiewski, w odpowiedzi na pytania redakcji, odkrywa przed czytelnikami kilka faktów związanych z odkryciem i obiektem.

Fragment panoramy Wejherowa z widokiem na ulicę Północną. Po prawej stronie od centrum kadru widoczna ściana szczytowa (jasna, oświetlona słońcem) synagogi. Po lewej stronie synagogi widoczny ceglany budynek należący także do wejherowskiej gminy żydowskiej stojący do niedawna przy ulicy Dąbrowskiego. Fot. Georg Engler, 1930 r. Synagogę wskazuje delikatna, biała strzałka.

Odkrywcą poszukiwane go od przynajmniej 80 lat wizerunku synagogi jest Maciej Kurpiewski, historyk, znawca dziejów Wejherowa, obecnie pracownik naukowy Muzeum Piaśnickiego w Wejherowie, a także twórca i administrator grupy „Wejherowskie historie” działającej na jednym z portali społecznościowych.

Panie Macieju, jak doszło do odkrycia?

Ponad 20 lat temu w Archiwum Państwowym w Gdyni dotarłem do XIX‑wiecznego planu sytuacyjnego parceli, leżącej pomiędzy ulicami Pucką, a Północną w Wejherowie. Działka o wymiarach 40 m x 22 m należała do gminy żydowskiej. Na planie widać synagogę usytuowaną przy ulicy Północnej. Od tamtej pory wiedziałem, że szukać wizerunku synagogi można również na panoramicznych fotografiach naszego miasta, które w przeszłości wykonywali z ogromnym zaangażowaniem wejherowscy fotografowie, m.in. Augustyn Ziemens i Georg Engler. Wspominam tu akurat celowo tych dwóch panów, gdyż obaj na swoich panoramicznych zdjęciach Wejherowa utrwalili przy okazji synagogę. Pierwszy uczynił to w 1899 roku, a drugi w 1930 roku. Do celów identyfikacyjnych lepiej nadaje się fotografia Englera, dlatego też, to właśnie jej fragment chciałem tu zaprezentować.

Kiedy powstała synagoga? Czy zachował się jej opis?

Plan sytuacyjny działek przy ulicy Puckiej w Wejherowie. Widoczna na planie synagoga jest usytuowana w głębi działki, przy ulicy Północnej. Od strony ulicy Puckiej prowadzi do niej aleja kasztanowa, zachowana do dziś w szczątkowej formie, plan z II połowy XIX w. Źródło: Zbiory Archiwum Państwowego w Gdańsku/Oddział w Gdyni.

Działkę pod budowę synagogi lokalna gmina żydowska zakupiła w 1839 roku. Świątynia została wybudowana w 1866 r. Stanęła szczytową ścianą przy ulicy Północnej. Według planu synagoga miała wymiary ok. 16 m x 10 m. Do bożnicy od strony reprezentacyjnej ulicy Puckiej prowadziła kasztanowa aleja, która zachowała się w szczątkowej formie do naszych czasów. Niedaleko synagogi stał również budynek z czerwonej cegły (niedawno został zburzony) należący do gminy żydowskiej i pełniący rolę służbowego apartamentu.

Zachował się krótki opis synagogi, pochodzący z lat 30. XX wieku, w prasie regionalnej dziennikarz odnotował, że „w Wejherowie znajduje się piękna synagoga, obraz dawnej świetności gminy żydowskiej, która obecnie należy do okręgu kartuskiego. W synagodze tej znajdujemy sporo śladów działalności społeczno‑charytatywnej wielu patrycjuszowskich rodzin”.

Co stało się z synagogą?

Wejherowska synagoga nie spłonęła w pożarze jak to się powszechnie uważa, tylko została rozebrana na polecenie niemieckich władz okupacyjnych. Rozbiórka trwała kilka tygodni i zakończyła się późną jesienią 1939 roku.

Serdecznie dziękujemy Panu Maciejowi za materiał, podzielenie się z mieszkańcami Wejherowa bezcennym materiałem i wiedzą. Jednocześnie zachęcamy czytelników do prezentacji swoich „zdjęć z szuflady” na łamach naszej gazety. E‑mail do redakcji: gazeta@wejherowomiasto.pl