Waar blijft de ooievaar

waar blijft de ooievaar?

Ooievaar_4deproef_bw.indd 1

25-04-12 10:47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 2

25-04-12 10:47

Waar blijft de ooievaar?

Praktische vragen en antwoorden rond de kinderwens

GRADA VAN DEN DOOL & SANNE KOEMANS

Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

Ooievaar_4deproef_bw.indd 3

25-04-12 10:47

www.kosmosuitgevers.nl

Š 2012 Kosmos Uitgevers B.V., Utrecht/Antwerpen Omslagontwerp: Mariska Cock Foto omslag: Marc Tielemans, Alamy, Imageselect Vormgeving binnenwerk: Ap van Rijsoort, Scribent.nl Illustraties: Letty Krijger-Annokkee ISBN 978 90 215 5128 9 NUR 851 Alle rechten voorbehouden / All rights reserved Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze en/of door welk ander medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.

Ooievaar_4deproef_bw.indd 4

25-04-12 10:47

Inhoudsopgave Voorwoord 7

Baarmoederfoto 60 Laparoscopie 65 Hysteroscopie

I FYSIEKE ASPECTEN 1 Algemeen

B Mannelijk deel 11

68 70

Sperma 70 Hormonen 79

2 Leefgewoonten en zwanger

dna-/chromosomenonderzoek 80

worden

25

A Gewicht

25

Cyclusanamnese 81

B Roken

29

Algemene gezondheid

C Alcohol/drugs

32

Seksleven 84

D Medicatie

34

Erfelijkheid 87

E Sporten en bewegen

35

Lichamelijk onderzoek bij man

F Overige

35

en vrouw

89

Inwendige echo

92 97

C Afwijkende uitslagen

81 83

3 Onderzoeken

42

Hormonen bij de vrouw

A OriĂŤnterend fertiliteitsonderzoek

42

Samenlevingstest 105

Cyclusanamnese 43

Chlamydia 106

Algemene gezondheid

44

Baarmoederfoto 107

Seksleven 44

Laparoscopie 112

Erfelijkheid 45

Hysteroscopie 114

Lichamelijk onderzoek

45

Inwendige echo

47

D Mannelijk deel

116

Sperma 116

Hormonen 51

Hormonen bij de man

118

Samenlevingstest 56

dna-/chromosomenonderzoek 119

Chlamydia 58

Ooievaar_4deproef_bw.indd 5

25-04-12 10:47

4 Behandelingen

121

D Hoe krijg je de steun waar je wat

A Ovulatie-inductie

121

aan hebt?

B Intra-uteriene inseminatie

131

E Hoe kan een vriend of familielid tot

225

C ivf/icsi 140

steun zijn?

228

D Alternatieve geneeswijzen

F Moet je op kraambezoek gaan?

231

II EMOTIONELE IMPACT

4 Contact met je partner

233

Introductie 181

tussen partners?

173

A Hoe kan een kinderwens verschillen 233

B Hoe kom je tot een goed gesprek 1 Piekeren

183

met je partner?

A Hoe krijg je grip op piekeren?

183

C Hoe ga je in je relatie om met je kinderwens?

B Wel of niet deelnemen aan een fertiliteitstraject?

186

234 237

D Praktische tips voor jou en je partner

241

5 Stress en ontspanning

245

A Wat is stress?

245

B Hoe be誰nvloed je emoties met behulp

B Wat kun je doen bij stress?

247

C Wat doe je bij somberheid?

202

C Twee ontspanningsoefeningen

251

D Snel boos, wat doe je er aan?

214 6 Professionele hulp

254

2 Emoties

195

A Welke emoties kunnen er optreden bij vruchtbaarheidsproblemen?

3 Contact met anderen

195

217

A Met welke hulpverleners kun je te maken krijgen?

A Hoe reageer je op vervelende

254

opmerkingen?

217

B Wanneer ga je naar een

B Tips om ruzie te voorkomen

218

psycholoog?

258

222

Verklarende woordenlijst

263

C Hoe ga je om met je kinderwens tegenover familie en vrienden?

Register 273

Ooievaar_4deproef_bw.indd 6

25-04-12 10:47

Voorwoord Waarom dit boek?

Het is algemeen bekend hoe kinderen ontstaan. We weten dat hiervoor een eicel en een zaadcel noodzakelijk zijn. Ook de techniek om dit te bewerkstelligen is veelal bekend. Als de kinderwens maar niet in vervulling gaat, komen langzamerhand de vragen…

De grote vraag: ‘Waarom lukt het bij ons niet?’ heeft veel antwoorden. Internet is een mooi medium om op sommige vragen een antwoord te krijgen.

Dit betreft dan de medisch-technische vragen, zoals ‘Wat is een baarmoederfoto?’ Hierbij wordt de technische kant uitgelegd, maar vragen als ‘Kan ik deze maand toch nog zwanger worden?’, ‘Hoe houd ik grip op mijn emoties tijdens mijn kinderwens?’ blijven onbeantwoord.

Ook zijn er allerlei mogelijkheden om online ervaringen uit te wisselen.

Wanneer wij een dergelijk forum bekijken, merken wij dat eenvoudige vragen soms onbeantwoord blijven. De goedbedoelde adviezen zijn, hoe hartverwarmend ook, soms bijzonder onjuist.

De bedoeling van dit boek is om zowel de medisch-technische vragen, als ook de praktische of emotionele vragen te beantwoorden. Onze jarenlange ervaring als arts en psycholoog heeft ons geleerd dat veel vragen niet altijd gesteld worden, maar wel voor slapeloze momenten kunnen zorgen. Via dit boek willen we onze kennis delen met een ieder die een kinderwens heeft of gaat krijgen. We hebben het boek in tweeën gedeeld: Fysieke aspecten en Emotionele impact. We hopen dat de uitleg die we geven het traject wat eenvoudiger en begrijpelijker maakt.

Grada van den Dool, fertiliteitsarts Sanne Koemans, gezondheidspsycholoog 7

Ooievaar_4deproef_bw.indd 7

25-04-12 10:47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 8

25-04-12 10:47

I Fysieke aspecten

Ooievaar_4deproef_bw.indd 9

25-04-12 10:47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 10

25-04-12 10:47

1 Algemeen Het is algemeen bekend hoe kinderen ontstaan. We weten dat hiervoor een eicel en een zaadcel noodzakelijk zijn. Ook de techniek om dit te bewerkstelligen is veelal bekend. Naarmate de vervulling van de kinderwens wat langer op zich laat wachten, komen echter langzamerhand de vragen…

De grote vraag: ‘Waarom lukt het bij ons niet?’ heeft veel Deze vraag leidt antwoorden. Laten we bij het begin beginnen.

Hoe ziet de anatomie van het vrouwelijke voortplantingsorgaan eruit?

1 3

2

vaak tot piekeren.

Zie onder het kopje Piekeren (blz. 183) in het deel Emotionele impact voor hand­ vatten om met piekeren om te gaan.

1. Baarmoeder 2. Endeldarm 3. Blaas 4. Plasbuis

4

Hoe ziet de anatomie van het mannelijke voortplantingsorgaan eruit?

2

6 4

1

3

1. Endeldarm 2. Blaas 3. Prostaat 4. Plasbuis 5. Zaadbal 6. Zaadleider

5

11

Ooievaar_4deproef_bw.indd 11

25-04-12 10:47

Hoe wordt een meisje een meisje en een jongen een jongen?

Al bij de bevruchting staat vast of je een jongen of een meisje wordt. Voor het ontstaan van een embryo zijn een eicel en een zaadcel nodig. Een eicel bevat de helft van het erfelijke materiaal van de moeder, de zaadcel de helft van het erfelijke materiaal van de vader.

Al je erfelijke materiaal staat geschreven op chromosomen. Normaal gesproken heb je 46 chromosomen: 23 heb je van je moeder en 23 van je vader.

Hierop staat welke kleur ogen je hebt, wat voor kleur haar, de grootte van je neus en ga zo maar door. Ook je geslacht staat hierop: ‘xx’ is een meisje en ‘xy’ is een jongen.

Een moeder is dus ‘xx’; als zij de helft weggeeft krijg je dus altijd een ‘x’ , daarmee bevat een eicel altijd een ‘x’. Een vader is altijd ‘xy’. De helft hiervan is of ‘x’ of ‘y’. Het ligt er dus aan of een ‘x’-zaadcel de eicel bevrucht dan wel of een ‘y’-zaadcel de strijd wint. Zo staat direct al vast of je een jongen of een meisje wordt.

Wat is een menstruatie?

Dit is het afstoten van het opgebouwde slijmvlies (endometrium) aan de binnenkant van de baarmoeder. Dit slijmvlies wordt opgebouwd om de innesteling van een embryo mogelijk te maken. Als er geen embryo Heb je last van je ingenesteld is, volgt een menstruatie. Als er wel een embryo emoties bij deze hor­ is ingenesteld, volgt er geen menstruatie maar een zwanmonenwissel? Lees dan hoofdstuk 2 van gerschap. Deze ‘communicatie’ wordt gevoerd door middel het deel Emotionele van een hormonenwissel. Sommige vrouwen kunnen ook impact. emotioneel reageren op deze hormonenwissel.

Je merkt dit afstoten door het bloedverlies. Het bloedverlies lijkt vaak heel veel, maar meer dan een koffiekopje vol is het vaak niet.

12

Ooievaar_4deproef_bw.indd 12

25-04-12 10:47

Hoe lang duurt een menstruatie?

Volgens de boekjes duurt een menstruatie vijf dagen. Dit kan echter individueel erg verschillen. Een menstruatie betekent het opruimen van het slijmvlies in de baarmoeder. De ene baarmoeder ruimt dit slijmvlies in drie dagen kort maar krachtig op, de andere baarmoeder kan er wel tien dagen over doen. De duur is niet belangrijk, soms wel onhandig.

Normaal gesproken vertoont de menstruatie een bepaald patroon. Het begint bijvoorbeeld met wat bruinig bloedverlies, daarna een paar dagen rood bloedverlies en nog een laatste dag wat bruinig. Wel kunnen er per persoon nog verschillen zijn. Zo kan de ene menstruatie drie dagen duren en de volgende vijf dagen. Overleg verandering van het menstruatiepatroon, zoals dat zo mooi heet, altijd met je behandelend arts. Meestal is het onschuldig en zegt het niets.

Wat is de buikpijn bij de menstruatie?

De baarmoeder is een dikke spier die vanbinnen bekleed is met het slijmvlies.

Wanneer de baarmoeder het slijmvlies wil opruimen, omdat er geen embryo is ingenesteld, gaat deze spier samentrekken. De pijn ontstaat door prikkeling van het buikvlies dat de baarmoeder bedekt. Hierin zitten zenuwen die reageren op het samentrekken van de baarmoeder. De ene vrouw voelt deze krampende pijn amper, de andere vrouw ervaart hem als irritant en weer een ander ervaart hem als pijnlijk. Een pijnstiller kan helpen.

Als de pijn iedere maand zo erg is dat je een paar dagen niet meer normaal kunt functioneren of werken, is het raadzaam om naar de gynaecoloog te gaan. Er is dan vaak een andere oorzaak voor de buikpijn.

Wat is een normale of regelmatige cyclus?

Een cyclus is de periode van de eerste dag van de menstruatie tot aan de volgende eerste dag van de menstruatie. Volgens de boekjes duurt een cyclus 28 dagen. In de praktijk is er vaak wat variatie: 26-30 dagen. Ook een wat langere 13

Ooievaar_4deproef_bw.indd 13

25-04-12 10:47

cyclus kan regelmatig zijn, bijvoorbeeld 32-35 dagen. Het prettige van een regelmatige cyclus is dat je weet wanneer ongeveer de eisprong is. Deze is normaal gesproken 12-14 dagen voor de volgende menstruatie.

Wat is de eerste dag van de cyclus?

Dit lijkt een domme vraag, maar de praktijk leert dat dit toch lastig kan zijn.

Ook onder artsen lopen de meningen hierover uiteen. In het algemeen is de eerste dag de dag dat er rood bloedverlies is. De grens wordt meestal op 24.00 uur gesteld, maar ook wel op 18.00 uur.

Rood bloedverlies wil zeggen dat er een actieve ofwel verse bloeding is van het slijmvlies. Als de bloeding wat ouder is, wordt het bloed bruin. Donkere of bruine afscheiding, die soms al een week van tevoren begint, wil zeggen dat er wel wat bloedverlies is in de baarmoeder, maar dat dit bloed pas na een tijdje naar buiten komt. De reden hiervoor kan erg divers zijn.

Hoe wordt een cyclus geregeld?

De cyclus wordt door bepaalde hormonen geregeld. Deze hormonen worden aangemaakt in de hypofyse en de eierstokken. De wisselwerking tussen deze hormonen is zeer ingenieus. Door middel van een plaatje is dit het beste een beetje uit te leggen – zie de pagina hiernaast.

De hypothalamus en de hypofyse zitten in het hoofd. Alle afgiften van hormonen worden bepaald door een ander hormoon. Belangrijk is dat de cirkel mooi rond is. De eierstokken en de groei van de eiblaasjes zijn toonaangevend.

Bij een zwangerschap zijn er geen eicellen nodig en ligt deze cirkel tijdelijk stil.

Hoe kunnen hormonen ‘communiceren’?

Hormonen komen in de bloedbaan terecht. Natuurlijk weten die hormonen niet waar ze naartoe moeten. Bloed komt overal in het lichaam terecht. De cellen die de hormonen nodig hebben, zijn in het bezit van specifieke receptoren oftewel ontvangers, gevoelig voor dat specifieke hormoon. Zodra het 14

Ooievaar_4deproef_bw.indd 14

25-04-12 10:47

hypothalamus

hypofyse

LH

FSH

ovarium

• follikels

• eirijping • ovulatie • ontwikkeling Graafse follikel gele lichaam

oestradiol

progesteron

baarmoeder en andere organen, zoals melkklieren

ononderbroken pijl = afgifte gestreepte pijl = remt negatieve terugkoppeling puntjespijl = stimuleert positieve terugkoppeling

bewuste hormoon langskomt, pikken die receptoren dat hormoon op. De ontvangende cellen geven dan weer een ander hormoon af om aan bijvoor15

Ooievaar_4deproef_bw.indd 15

25-04-12 10:47

beeld de hypofyse een sein te geven dat het hormoon is gearriveerd, en of dat in voldoende mate is gebeurd of niet.

Wanneer is de vruchtbare periode?

Dit is de periode rondom de eisprong. In een eiblaasje rijpt een eicel uit gedurende de eerste twee weken van de cyclus. Hoe rijper de eicel, des te groter wordt het eiblaasje. Het kan wel 20-30 mm groot worden. Wanneer deze eicel rijp is, springt het eiblaasje open en komt de eicel vrij. Dit is het moment dat er bevruchting kan optreden.

Hoelang duurt de vruchtbare periode?

De eicel laat zich maar 8 tot 12 uur bevruchten. Als ze dan niet bevrucht is sterft ze af. Deze eicel vind je nergens terug, ze is microscopisch klein.

Zaadcellen blijven een paar dagen actief. Gemeenschap op het moment van de eisprong is dus niet nodig, rondom de eisprong is genoeg. De wijsheid: ‘Hoe vaker, hoe beter’ geldt hier niet. Waarom niet, lees je verderop.

Hoe weet je wanneer de vruchtbare periode is?

Bij een regelmatige cyclus kun je van tevoren al uitrekenen wanneer de volgende menstruatie zal komen. De eisprong, de vruchtbare periode dus, zal ongeveer 12-14 dagen voor de volgende menstruatie zijn.

Zaadcellen blijven een paar dagen actief. Een- of tweemaal gemeenschap in deze periode is dan voldoende.

Bij een licht onregelmatige cyclus (bijvoorbeeld 28-35 dagen) moet de vruchtbare periode wat ruimer worden genomen. Als de cyclus ongeveer een week kan variëren, dan kan het tijdstip van de eisprong ook een week verschillen. Gemeenschap om de andere dag in die week is dan voldoende.

Een hulpmiddel bij het bepalen van de eisprong is de ovulatietest of lh-test: door het aanbrengen van een paar druppels urine op een stickje is de eisprong te voorspellen binnen de komende 24 uur. Een ouderwets hulpmiddel is de 16

Ooievaar_4deproef_bw.indd 16

25-04-12 10:47

basale temperatuurcurve. Deze is minder betrouwbaar en wat onhandig in gebruik. Sommige vrouwen voelen een wat zeurderige buikpijn aan de rechterof linkerkant rondom de eisprong. Dit is vaak het groeien van het eiblaasje dat je dan voelt. Zo heb je ook wat meer grip op de eisprong. Een andere aanwijzing is de slijmerige heldere vaginale afscheiding rondom de eisprong. Dit slijm dient om de schede lekker glad te maken en het sperma te neutraliseren. Dit fenomeen wordt later ook nog uitgelegd.

Wat is de pijn bij de eisprong?

Er zijn eigenlijk twee soorten pijn: rondom de eisprong en ten tijde van de eisprong. De pijn rondom de eisprong is vaak zeurderig, wat langer aanhoudend, eenzijdig en voel je vooral als je buik ‘hobbelt’: bijvoorbeeld bij fietsen of snel de trap aflopen. Dit is vaak de groei van het eiblaasje wat je voelt: door het volume van het eiblaasje wordt de eierstok wat gevoeliger en kan deze pijn ontstaan. Niets ernstigs, wel handig, want dan weet je dat de eisprong eraan zit te komen. Een pijnstiller heeft vaak geen zin, want als deze begint te werken is de pijn eigenlijk alweer weggezakt.

Een andere pijn kan een acute heftige pijn zijn. Dit is waarschijnlijk de eisprong zelf, waarbij wat druppeltjes bloed in de buik komen. Het buikvlies, de grote opruimer van de buikholte, slaat direct alarm, want het buikvlies vindt bloed in de buik alarmerend. Dat alarm wordt gegeven in de vorm van acute pijn. Er zijn dames per ambulance in het ziekenhuis terechtgekomen om uiteindelijk op mijn poli te eindigen, waar ik dan inderdaad een eisprong vaststel. Niets ernstigs dus, hoe lastig of irritant ook, maar wel een duidelijk signaal wanneer je eisprong is.

Hoe werken ovulatie/lh-testen?

Een druppel urine op een stick geeft een negatieve of een positieve uitslag.

Wanneer de test positief is, geeft dat aan dat de hoeveelheid lh in de urine verhoogd is. Luteïniserend hormoon (lh) is een stof die de eisprong veroor17

Ooievaar_4deproef_bw.indd 17

25-04-12 10:47

zaakt. Vlak voor de eisprong stijgt de hoeveelheid van dit hormoon sterk, zoveel zelfs dat het in de urine terechtkomt. Nadeel van deze test: als je veel hebt gedronken is de urine verdund. Dan is de concentratie lh in de urine dus te laag, waardoor de test negatief aangeeft, hoewel er wel meer lh in het bloed zit. De eisprong kan bij een negatieve test dus wel gewoon plaatsvinden.

Deze testen zijn er in diverse soorten en varianten. Bij de apotheek of bij bijna iedere drogist zijn deze testen zonder recept te verkrijgen.

Hoe werkt de temperatuurcurve?

De basale temperatuurcurve (btc) geeft het temperatuurverschil gedurende de cyclus aan. Iedere ochtend, voordat je opstaat, moet je je temperatuur opnemen en noteren. Het duidelijkst werkt de btc als je er een curve van maakt: op de horizontale as zet je de dagen van de cyclus uit en op de verticale as de temperatuur. Als alles goed is, zul je zien dat halverwege de cyclus de temperatuur ongeveer 0,3 째C zal stijgen. In het stijgende stuk valt dan de eisprong. Dit stijgende stuk kan drie dagen duren. De eisprong kan in het begin van de stijging zijn, in welk geval je dus een dag later pas ziet dat hij geweest is. In de praktijk is dit dus een lastige methode om gericht gemeenschap te hebben. Het is wel een handige methode om achteraf te controleren of er in ieder geval een eisprong is geweest.

Ik heb wel eens slijmerige afscheiding. Wat is dat?

Rondom de eisprong worden de omstandigheden in de vagina en baarmoederhals wat anders: er wordt slijm aangemaakt. Dit heeft een heel logische functie: de vagina is daardoor glad en de penis kan daardoor heel eenvoudig worden ingebracht.

De baarmoederhals maakt een slijmprop aan. Deze fungeert als zeef: alleen goede zaadcellen kunnen erdoorheen zwemmen richting de eicel; wat prostaatvocht en niet-bewegende zaadcellen blijven in de vagina achter.

18

Ooievaar_4deproef_bw.indd 18

25-04-12 10:47

De duur van deze afscheiding is erg variabel: van geen afscheiding tot enkele dagen. Het kan als teken fungeren dat de eisprong eraan zit te komen.

Wat gebeurt er bij een bevruchting?

Een bevruchting wil zeggen de samensmelting van een eicel met een zaadcel.

Voor de geïnteresseerden zal ik wat meer in detail treden. Iedere menselijke lichaamscel bestaat uit 46 chromosomen: 2 x 23 verschillende chromosomen.

Dit noemen we diploïde cellen. De eicel en de zaadcel worden bij uitrijping haploïd, dat wil zeggen dat ze maar 1 x 23 chromosomen bevatten. Wanneer een eicel en een zaadcel bij elkaar komen krijg je dus weer 2 x 23 chromosomen: 1 x 23 van de eicel en 1 x 23 van de zaadcel. Er is dus een totaal nieuwe diploïde cel ontstaan: de zygote. Deze nieuwe diploïde cel is het begin van het embryo en kan uitgroeien tot een nieuw mens. Alle cellen van deze nieuwe mens bestaan dus voor de helft uit het genetische materiaal van de moeder en voor de andere helft uit dat van de vader.

Er bestaan twee verschillende zaadcellen: een met 22 chromosomen + het ‘x’-chromosoom, de andere met 22 chromosomen + het ‘y’-chromosoom.

Alle eicellen bestaan uit 22 chromosomen + het ‘x’-chromosoom. De ‘x’en ‘y’-chromosomen noemen we de geslachtschromosomen omdat ze het geslacht van het embryo bepalen: ‘x’ + ‘x’ is een meisje en ‘x’ + ‘y’ is een jongen. Dit is sinds de 19e eeuw bekend. Gregor Mendel (1822-1884) wordt als grondlegger van deze wetenschap gezien. Hij was een priester met veel belangstelling voor biologie. In zijn tijd was men niet blij met zijn ideeën. Pas in de 20e eeuw heeft men waardering voor zijn onderzoeken gekregen.

De Koran spreekt in vers 53:45-46 al over een druppel sperma die zorgt voor het geslacht van de baby, zo is mij verteld. De wetenschap hierover bestond toen absoluut nog niet. De veronderstelling die tot op heden in veel islamitische culturen gangbaar is, namelijk dat de vrouw verantwoordelijk is voor het geslacht van de baby, wordt dus door de Koran tegengesproken.

19

Ooievaar_4deproef_bw.indd 19

25-04-12 10:47

Waar vindt de bevruchting plaats?

De bevruchting vindt plaats in de vrije buikholte. Wanneer de eicel uit het eiblaasje ‘springt’, de eisprong, zijn er vaak al zaadcellen rondom de eierstok aanwezig. Er ontstaat dus al vrij snel een zygote, samensmelting van eicel met zaadcel. Deze zygote wordt door een eileider opgezogen. De eileider vervoert de zygote naar de baarmoeder. Tijdens dit vervoer beginnen ook de celdelingen in de zygote en ontstaat het embryo. Na ongeveer vijf dagen komt het embryo aan in de baarmoeder. In de baarmoeder zoekt het embryo een lekker plekje om zich daar in te nestelen.

Waarschijnlijk hebben jij en ik als embryo deze weg ook afgelegd. Tot begin jaren ’80 van de vorige eeuw had ieder mens deze weg afgelegd. Sinds de ivf haar intrede heeft gedaan, hebben inmiddels zo’n vier miljoen mensen deze route niet afgelegd. Hoe dat zit lees je bij de ivf-behandeling.

Hoe kan een eileider een zygote (bevruchte eicel) opzuigen?

Hoe dit precies werkt weten we vooralsnog niet. Wel weten we dat er een soort communicatie moet zijn tussen de zygote en een functionerende eileider. Iedere fertiliteitsarts heeft wel eens meegemaakt dat de eicel uit de rechtereierstok komt, maar via de linkereileider in de baarmoeder arriveert. Dit weten we dan omdat bij sommige vrouwen de eileider afgesloten of soms om medische reden weggehaald is.

Waar blijft de eicel als ze niet wordt bevrucht?

Een eicel is microscopisch klein, niet met het blote oog waarneembaar. Als er geen bevruchting is, ‘verdwijnt’ de eicel gewoon. De niet-bevruchte eicel sterft waarschijnlijk in de eileider af. Je kunt de eicel onmogelijk bij de menstruatie terugvinden.

20

Ooievaar_4deproef_bw.indd 20

25-04-12 10:47

Waar blijven de zaadcellen die overbodig zijn?

De meeste zaadcellen sterven af tijdens hun tocht van baarmoedermond naar eileider. De zaadcellen in de buikholte worden verwijderd door het buikvlies.

Hoezo niet ‘hoe vaker, hoe beter’?

Zaadcellen blijven een paar dagen actief. De zaadcelaanmaak is een continu proces: dag en nacht, 24 uur lang worden er zaadcellen aangemaakt. Deze voorraad wordt opgeslagen in zaadblaasjes. Bij een zaadlozing wordt een deel hiervan gebruikt. Hoe vaker je binnen een bepaalde tijd ejaculeert, des te leger worden de zaadblaasjes. De hoeveelheid zaadcellen is dan niet meer zo groot per zaadlozing en de kans op bevruchting daardoor geringer. Je moet de zaadcelproductie dus even de tijd gunnen om de zaadblaasjes weer te vullen.

Vandaar het advies om de andere dag gemeenschap te hebben.

Is dan heel lang sparen juist supergoed?

Nee, juist niet. De zaadcellen die in de zaadblaasjes arriveren blijven daar ongeveer vijf dagen actief. Daarna sterven ze af en kunnen dus geen bijdrage meer leveren in de kinderwens. Helaas geeft zo’n afgestorven zaadcel een afbraakstof af die slecht is voor de actieve zaadcellen. Af en toe ‘verversen’ is dus goed.

Waarom is de hoeveelheid zaadcellen belangrijk?

Niet zozeer de hoeveelheid zaadcellen is belangrijk als wel de concentratie. Er zijn miljoenen zaadcellen nodig om de route naar de eicel af te kunnen leggen.

Eenmaal daar aangekomen zijn er nogmaals miljoenen nodig om de eicel te kunnen bevruchten, ook al is er maar één nodig voor de echte bevruchting.

Als de concentratie te laag is, is de kans dat ze op de juiste plek komen niet zo groot, wat ook de kans op bevruchting kleiner maakt. Kortom: al die miljoenen zaadcellen hebben elkaar nodig om uiteindelijk één zaadcel de eicel te laten bevruchten.

21

Ooievaar_4deproef_bw.indd 21

25-04-12 10:47

Hoe kun je de spermakwaliteit verbeteren?

Je kunt mogelijk de kwaliteit verbeteren door zo gezond mogelijk te leven en goed gevarieerd te eten. Deze variatie is noodzakelijk om de niveaus van allerlei vitaminen en mineralen in het lichaam op peil te houden. Als je iedere dag patat met mayonaise eet, zonder groenten en fruit, is een vitaminepil aan te raden. Roken en alcohol zijn grote boosdoeners, maar ook drugs en bepaalde medicatie. Hierop wordt in het volgende hoofdstuk uitgebreider ingegaan.

Tot op heden is er eigenlijk geen medicatie die de kwaliteit van het sperma kan verbeteren. Als er een hormonale afwijking wordt vastgesteld, kan het betreffende hormoon wellicht gegeven worden. In het buitenland is er een voedingssupplement dat een lichte verbetering kan opleveren, in Nederland is daar geen onderzoek naar gedaan. Het is wel in Nederland te verkrijgen.

Verder is er een heel dik fabeltjesboek, waarin gelukkig ook verhalen met goede afloop staan. Wil je toch iets uit dit fabeltjesboek slikken of spuiten, overleg dan altijd met je behandelend arts: ‘Baat het niet, dan schaadt het niet’ geldt niet voor alle middelen, ook niet voor homeopathische middelen, met name door de metalen die erin kunnen zitten.

Zijn er bepaalde standjes om de bevruchting te bevorderen?

In principe kan iedere zaadlozing in de vagina rondom de eisprong voor een zwangerschap zorgen. Als je wat langer op een zwangerschap moet wachten, is het logisch dat je begint te twijfelen aan de techniek of de houding. Om het de zaadcellen wat gemakkelijker te maken is de missionarishouding de meest voor de hand liggende manier. Het sperma kan dan niet direct uit de vagina lopen, zodat de zaadcellen even de tijd krijgen om door de baarmoederhals te komen. Als de vrouw dan ook nog even 10-15 minuten blijft liggen, krijgen de zaadcellen helemaal goed de tijd.

22

Ooievaar_4deproef_bw.indd 22

25-04-12 10:47

Hoelang moet je wachten met zwanger worden na het stoppen met de ‘pil’?

Eigenlijk kun je direct na het stoppen met de pil zwanger worden. Er is in het verleden ooit een advies geweest om pas een halfjaar na het stoppen met de pil zwanger te worden. Dit advies is inmiddels achterhaald.

Hoelang na verwijdering van de Mirena® mag je zwanger worden?

De Mirena® is een spiraal die wat hormonen afgeeft zodat je niet alleen beschermd bent tegen een zwangerschap, maar vaak ook niet meer menstrueert. Als de Mirena is verwijderd, komt de hormoonhuishouding weer op gang. Deze eerste cyclus kan erg variëren van vrouw tot vrouw. Wanneer de eisprong zal zijn, is moeilijk in te schatten, maar je mag er direct zwanger van worden. Na een eerstvolgende menstruatie zou de cyclus al weer aardig als vanouds moeten zijn.

Hoelang na verwijdering van de Nuvaring® mag je zwanger worden?

De Nuvaring® is een ring die voor een maand anticonceptie afgeeft. Ook bij de Nuvaring® geldt dat je gelijk na het stoppen mag proberen om zwanger te raken. Onderzoek heeft uitgewezen dat er gemiddeld 19 dagen na verwijdering van de ring alweer een eisprong is, ongeacht de duur van het gebruik van de ring.

Hoelang na Implanon® mag je weer zwanger worden?

Implanon® is een staafje dat onderhuids geplaatst wordt en heel langzaam anticonceptiehormonen afgeeft. Al 4 dagen na het verwijderen van het staafje zijn deze hormonen uit het lichaam. De eigen cyclus kan dan gelijk weer opstarten. Van de eerstvolgende eisprong mag je al zwanger worden.

23

Ooievaar_4deproef_bw.indd 23

25-04-12 10:47

Hoelang na een zwangerschap mag je weer zwanger worden?

Als de zwangerschap langer dan 24 weken heeft geduurd, kun je het beste 6 maanden wachten alvorens opnieuw zwanger te worden. De baarmoeder moet ontzwangeren. Het lichaam moet alle reserves, zoals bepaalde vitaminen en andere bouwstoffen, die de zwangerschap heeft ‘opgegeten’ eerst weer aanvullen.

Hoelang na een miskraam mag je weer zwanger worden?

Als de miskraam vanzelf is gekomen, kun je de miskraam vergelijken met de menstruatie. Je mag eigenlijk direct de komende cyclus alweer zwanger worden.

Als er tijdens de miskraam medisch is ingegrepen, bijvoorbeeld met een curettage of met medicatie, kun je beter een menstruatie afwachten. Na deze laatste menstruatie zijn alle hormonen in het lichaam weer op orde. Een curettage is een plotseling ingrijpen, het lichaam is hormonaal gezien nog in een andere fase.

Na een jaar nog niet zwanger. Wat nu?

Het algemene medische advies luidt: als na een jaar nog geen zwangerschap is opgetreden, is het verstandig om naar de huisarts te gaan. De huisarts doet zelf eerst wat globale onderzoeken of stuurt direct door naar de gynaecoloog.

Als de vrouw 35 jaar of ouder is, zou ze al iets eerder naar de huisarts kunnen gaan.

Hoe liggen de zwangerschapkansen na een jaar proberen?

Hoe meer literatuur je hierover opzoekt, hoe meer de percentages uiteen­ lopen. Globaal is ongeveer de helft (50%) van alle paren binnen 1 jaar zwanger en 75% na 2 jaar. De leeftijd van zowel vrouw als man en de leefgewoonten van beiden hebben een grote invloed op deze kansen.

24

Ooievaar_4deproef_bw.indd 24

25-04-12 10:47

2 Leefgewoonten en zwanger worden Een zwangerschap is topsport. Een fit en gezond leven voor de zwangerschap verhoogt de kansen op een zwangerschap en goede afloop aanzienlijk. De preconceptiezorg in ons land ontwikkelt zich in rap tempo: huisartsen en verloskundigen kunnen in de eerstelijnsgezondheidszorg al adviezen hieromtrent geven. Behandeling en begeleiding in de tweede lijn beginnen zich langzamerhand uit te breiden.

A GEWICHT Is het gewicht belangrijk bij zwanger worden?

Een ‘normaal’ gewicht is het beste. Gewicht betekent niet alleen de kilo’s, maar is ook afhankelijk van je lengte: hoe langer, hoe zwaarder, ook bij een normaal gewicht. Om toch iedereen met elkaar te vergelijken is er de ‘body mass index’ (bmi). De bmi wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilo’s te delen door de lengte in het kwadraat, dus gewicht : (lengte x lengte). Een bmi van 20-25 is normaal. Problemen met zwanger worden ontstaan bij een bmi van minder dan 18 en meer dan 30, oftewel onder- of overgewicht.

Waarom is ondergewicht een probleem?

Bij ondergewicht is er vaak een negatieve energiebalans: het lichaam vraagt meer energie dan er is. Het lichaam stuurt dan de energie die er is naar organen die noodzakelijk zijn om in leven te blijven. De voortplantingsorganen vallen hier niet onder en krijgen dus te weinig energie. Hierdoor functioneren ze soms niet goed, waardoor menstruatie en ovulatie uitblijven en er geen zwangerschap kan optreden. Mocht er desondanks toch een zwangerschap ontstaan, dan is het risico op een miskraam verhoogd.

25

Ooievaar_4deproef_bw.indd 25

25-04-12 10:47

Wat te doen bij ondergewicht?

Dit is een lastig probleem. Het is geen kwestie van elke dag veel patat en gevulde koeken eten. Om verantwoord aan te komen, zou je een paar keer naar een diëtiste kunnen gaan, die je hierover adviezen kan geven.

Ondergewicht is een probleem omdat het lichaam te weinig voeding krijgt.

Het lichaam bewaart dan al zijn reserves voor de organen die van levensbelang zijn. De organen van de voortplanting zijn de eerste die ‘verwaarloosd’ worden. Zwanger worden is dan heel lastig. Het zwanger zijn is een extra belasting voor het lichaam, die de natuur zo probeert te voorkomen.

Waarom is overgewicht een probleem?

Er is overgewicht, ernstig overgewicht en zeer ernstig overgewicht. Alle drie geven ze problemen, alleen hoe ernstiger het overgewicht is, hoe meer problemen er zijn. Deze problemen variëren, maar zijn er zowel voor als tijdens en na de zwangerschap.

Voor de zwangerschap: de hormonen die nodig zijn voor voortplanting hebben helaas een voorkeur voor vetweefsel. Hoe meer vetweefsel, hoe minder hormonen de voortplantingsorganen krijgen. Dit kan ertoe leiden dat de eisprong uitblijft en een vrouw onvruchtbaar wordt.

Tijdens de zwangerschap: in het eerste trimester van de zwangerschap is er een verhoogd risico op miskramen. Hoe ernstiger het overgewicht, hoe hoger het risico.

In het tweede trimester is er een zeer verhoogd risico op extra aandoeningen zoals suikerziekte en verhoogde bloeddruk. In het derde trimester van de zwangerschap kunnen de ontstane aandoeningen extreme vormen aannemen, als er geen goede controle is of adviezen niet worden opgevolgd. Zo kan bij suikerziekte die niet goed onder controle is, het kind te veel suiker krijgen en dus extra hard groeien (sugarbaby). Zo’n groot kind kan in moeilijkheden komen bij de bevalling.

De bevalling: door het overgewicht zijn er heel veel extra risico’s bij de beval26

Ooievaar_4deproef_bw.indd 26

25-04-12 10:47

ling. Kan er ‘normaal’ bevallen worden? Als er problemen met het kindje ontstaan, kan degene die de bevalling doet niet goed bij het kind vanwege de forse omvang van de moeder. Het kind kan dan in problemen komen en bijvoorbeeld zuurstofgebrek krijgen. Kan een keizersnede? Narcose is gevaarlijk voor de moeder met ernstig overgewicht. De narcotiseur zal dus aarzelen om eraan te beginnen. Ook kan het zijn dat de patiënte niet op de operatietafel past; de ok-tafels kunnen een gewicht van 150 kg dragen. Bij een hoger gewicht worden de patiënten verwezen naar een ziekenhuis dat gespecialiseerd is in de opvang van extreem zware patiënten. Meestal zal getracht worden een ruggenprik voor de verdoving te geven. Narcose geeft vooral problemen bij de beademing. En zo zijn er nog veel meer problemen op te noemen.

Na de bevalling houdt de ellende niet op. Alom bekend is een verhoogd risico op hart- en vaatziekten bij overgewicht, alsook op te hoge bloeddruk.

Minder bekend is een verhoogd risico op een baarmoederverzakking bij overgewicht. Dit kan een vervelende incontinentie geven. Incontinentie is niet levensbedreigend, maar kan wel de levensvreugde nadelig beïnvloeden.

Wat te doen bij overgewicht?

Tja, afvallen! Dit is eenvoudiger gezegd dan gedaan. Vaak moet de hele manier van leven worden aangepast. Hiervoor is eigenlijk altijd goede begeleiding nodig. Sommige ziekenhuizen hebben hier speciale afvalbegeleidingspoli’s voor. Er is echter geen enkele wondermedicatie waardoor je even snel afvalt: je moet het zelf doen!

Uit onderzoeken blijkt dat wanneer je bij overgewicht ongeveer 10-15% afvalt, je cyclus weer op gang kan komen en je zwangerschapskansen daardoor al aanzienlijk toenemen. Bij het afvallen neemt het vetweefsel af. De hormonen gaan zich weer wat meer op de voortplantingsorganen richten, waardoor zwangerschap weer mogelijk is. Bij (zeer) ernstig overgewicht moet je meer dan 15% afvallen om succesvol te zijn. Bij ernstig overgewicht zijn daarmee de problemen tijdens de zwangerschap helaas nog niet verholpen. Hiervoor is 27

Ooievaar_4deproef_bw.indd 27

25-04-12 10:47

nog meer gewichtsafname noodzakelijk.

En mannen: het wordt steeds duidelijker dat overgewicht bij mannen ook de kans op zwangerschap bij hun partner vermindert.

Een intensief afvalprogramma laat zien dat nog maar een derde van de vrouwen van het afvalbegeleidingsprogramma een fertiliteitsbehandeling nodig heeft. De andere dames worden na afvallen en aanpassing van hun levensstijl spontaan zwanger.

Mijn buurvrouw is dikker dan ik ben en heeft drie kinderen. Hoe kan dat dan?

Het 11 cm hoge beeldje Venus van Willendorf.

Dat het bij overgewicht niet alleen om de bmi of de kilo’s draait, begint voor iedereen duidelijk te worden. Het gaat er ook om hoe het vet over het gehele lichaam is verdeeld.

Heel vroeger was voor iedereen een dikke dame een Mogelijk maakt schoolvoorbeeld van vruchtbaarheid. Een bekend vruchtde buurvrouw ook baarheidsbeeldje uit de oudheid is de Venus van Willendorf. nog een vervelende Dit beeldje werd in 1909 in Oostenrijk gevonden. Het zou opmerking zoals ‘Als je goede seks hebt, ongeveer 22.000-25.000 voor Chr. gemaakt zijn. Het zou word je vanzelf zwan­ het ideale beeld van vrouwelijkheid en vruchtbaarheid zijn. ger’. Wil je reageren Het beeld heeft geen gezicht, nauwelijks handen en voeten, op goedbedoelde opmerkingen van an­ maar overdreven volle borsten, een dikke buik, een duidederen, lees dan eens lijk zichtbare venusheuvel en dikke dijen en billen. Zo’n welde tekst onder het doorvoede vrouw zou het droombeeld van iedere voortvakopje Hoe reageer je op vervelende opmerrende jager zijn en het pronkstuk van zijn jagerskunsten. kingen? (blz. 217) in het deel Emotionele impact.

Na dit uitstapje in de geschiedenis kom ik terug op de dikke buurvrouw. Een bepaalde vetverdeling over het lichaam kan 28

Ooievaar_4deproef_bw.indd 28

25-04-12 10:47

inderdaad de vruchtbaarheid positief beïnvloeden. Het lichaam heeft dan op de juiste manier reserves opgebouwd voor een zwangerschap. Dit is genetisch bepaald en helaas maar voor enkelen weggelegd. Heb je overgewicht en word je niet zwanger, dan weet je eigenlijk al dat je niet onder die uitverkorenen valt, maar onder degenen die moeten afvallen om hun doel te bereiken.

B ROKEN

Wat wetenschappelijke feiten op een rij*: De beschikbare biologische, experimentele en epidemiologische gegevens laten zien dat 13% van de huidige verminderde vruchtbaarheid toe te schrijven is aan het roken.

Roken versnelt het verlies van de vruchtbaarheid bij de vrouw en kan de overgang een tot vier jaar vervroegen.

Roken veroorzaakt een grotere kans op een spontane miskraam en buitenbaarmoederlijke zwangerschap.

Beschadiging van het genetische materiaal is een van de mogelijke manieren waardoor roken vruchtbaarheid en voortplanting kan aantasten.

Grootschalig literatuuronderzoek laat zien dat rokers voor een zwangerschap tweemaal zoveel ivf-behandelingen nodig hebben dan niet-rokers.

Testresultaten van zaadconcentratie en zaadfunctie zijn bij rokers minder goed dan bij niet-rokers.

De schadelijke effecten van ‘passief roken’ (bij mensen die niet roken maar zich bevinden in ruimten waar gerookt wordt) zijn nu definitief vastgesteld.

Het inademen van sigarettenrook van anderen blijkt een even groot effect te hebben op de vruchtbaarheid van niet-rokers als op die van de rokers zelf.

* Bron: Fertility and Sterility, Volume 86, Issue 5 (Supplement), blz. S172-S177 (november 2006)

29

Ooievaar_4deproef_bw.indd 29

25-04-12 10:47

Dokters kunnen mensen helpen te stoppen met roken door het geven van onderricht, monitoring en individuele ondersteuning.

De huidige wetenschappelijke gegevens ondersteunen een preventieve aanpak van de verminderde vruchtbaarheid door rokers te helpen stoppen en zowel mannen als vrouwen niet met sigarettenrook in aanraking te laten komen.

Kan roken schade toebrengen?

Het antwoord op deze vraag is hierboven uitgelegd. Roken en gezondheid staan lijnrecht tegenover elkaar. Het vervelende van roken is, dat het een zogenaamde silent killer (sluipmoordenaar) is. Heel lang heb je nergens last van, voel je niets van de gevolgen, denk je dat iedereen overdrijft over de gevaren, maar intussen worden vele systemen in het lichaam aangetast.

Mag je als man roken?

Nee. Al jaren staat op het pakje sigaretten vermeld dat roken slecht is voor de zaadcellen. Door goede registratie van alle behandelingen zien we dat roken de kans op zwangerschap van de partner bijna halveert. Aan de sperma-uitslag die het laboratorium nu geeft, kun je niet altijd het ‘rookeffect’ zien. Maar via nieuwe technieken, die nog in de kinderschoenen staan, kan in de toekomst de schade aan de zaadcellen worden gezien door een bepaalde kleuring van de zaadcellen. Door deze schade kan het zijn dat er geen zwangerschap komt, maar het kan ook zijn dat de schade wordt doorgegeven aan het kind, dat hierdoor in de problemen kan komen.

De kans op een spatader bij de zaadbal wordt door roken vergroot, wat ook de kwaliteit van het sperma vermindert. Stoppen dus!

Mag je als vrouw roken?

Nee. Lange tijd dachten we dat de eicel redelijk beschermd was tegen invloeden van buitenaf. Inmiddels weten we dat ook het slijmvlies, de eicel en de innesteling last hebben van de nicotine. Ook stoppen dus.

30

Ooievaar_4deproef_bw.indd 30

25-04-12 10:47

Mag je een beetje roken?

Nee. Ook een beetje roken is genoeg om schade aan te richten en de zwangerschapskansen af te laten nemen.

Ik rook al jaren, waarom zou ik nu nog stoppen?

Onderzoek en registratie van behandelingen laten zien dat ongeveer een halfjaar na het stoppen met roken de zwangerschapskansen gelijk zijn als bij paren die nooit hebben gerookt. Dus ook na jarenlang roken heeft het wel degelijk zin om te stoppen. Alle nicotine is dan nog niet uit je lijf, maar je zwangerschapskansen zijn verdubbeld.

Hoe moet ik stoppen met roken?

Het antwoord op deze vraag lijkt duidelijk: geen sigaret meer opsteken. In de praktijk is dit toch moeilijker. Er zijn diverse manieren om je te helpen met stoppen: pleisters, kauwgom, acupunctuur, enzovoorts. Soms zie je door de bomen het bos niet meer. De huisarts kan je hierbij vaak wat Ga je vooral roken bij advies geven, maar er zijn ook speciale Rook-Stop-poli’s die stress? Kijk dan bij het kijken wat de beste stopmethode voor jou is. Er is veel hulp kopje Wat kun je doen bij stress? (blz. 247) mogelijk, maar je moet het zelf doen… in het deel Emotionele impact voor tips om op een andere manier met stress om te gaan.

Hoe zit het met passief ofwel ongewild meeroken?

Al na 30 minuten in een rokerige ruimte krijgt een niet-roker last van een verhoogd koolmonoxidegehalte in het bloed, een snellere hartslag en een hogere bloeddruk. De effecten van passief roken betekenen een verlaging van de maximale bescherming tegen oog-, neus- en keelirritaties en beschadiging van kleine luchtkanaaltjes in de longen. Jaarlijks sterven er 600 mensen door passief roken. 40 uur per week passief roken, is gelijk aan 5 sigaretten per dag!! Baby’s lijden vaker aan longaandoeningen als hun ouders thuis roken.

Zijstroomrook (rook die voornamelijk uit het brandende uiteinde komt) 31

Ooievaar_4deproef_bw.indd 31

25-04-12 10:47

bevat vijf keer zoveel giftige gassen en 46 keer zoveel ammoniak als de rook die ge誰nhaleerd wordt.

Tijdelijke vergiftiging door zijstroomrook kan dus sneller plaatsvinden in een gesloten auto.

C ALCOHOL EN DRUGS

Waarom mag alcohol niet?

De gezondheidsraad heeft in 2005 hierover advies uitgebracht. Het is niet onomstotelijk bewezen, maar er zijn wel aanwijzingen dat alcoholgebruik bij zowel man als vrouw de vruchtbaarheidskansen doet afnemen en de kans op een miskraam vergroot. Nog onbekend is waar de ondergrens ligt van de hoeveelheid alcohol die nog wel kan, vandaar het algemene advies: geen alcohol bij een kinderwens.

Elke slok alcohol tijdens de zwangerschap gaat via de placenta rechtstreeks naar het embryo, dus geen alcohol tijdens zwangerschap.

Hoe zit het met illegale drugs?

Ook hierop is het antwoord algemeen bekend: drugs en zwangerschap is absoluut geen goede combinatie. Het embryo, de foetus en later het kind kunnen ernstig beschadigd worden door drugsgebruik tijdens de zwangerschap: miskraam, doodgeboorte, ernstige aangeboren afwijkingen, vroeggeboorte, zuurstofgebrek, gedrags- en ontwikkelingsstoornissen enzovoort. Dit wordt veroorzaakt door verminderde bloedtoevoer en zuurstofgebrek naar de baarmoeder en de placenta.

Ook het zwanger worden kan moeilijk worden met deze combinatie. Iedere soort drug heeft zijn nadelen. Hieronder worden deze per drug besproken.

Word je desondanks toch zwanger, dan krijg je te maken met alle ellende die hierboven beschreven staat. Omdat de drugs illegaal zijn, kan er geen weten32

Ooievaar_4deproef_bw.indd 32

25-04-12 10:47

schappelijk onderzoek naar worden verricht. Via dieren weten we toch iets over de schadelijkheid.

Wat is er erg aan cocaïne?

Cocaïne werkt in op de hersenen (hypothalamus), waardoor de hormoonhuishouding wordt aangetast. De vruchtbaarheidshormonen (gonadotrofinen) worden hierdoor bijna niet meer aangemaakt. Dit beïnvloedt de zwangerschapskans natuurlijk enorm. Deze verwarde hormoonhuishouding zorgt er ook voor dat je dikker wordt. Ook overgewicht verlaagt de zwangerschapskansen.

Bij mannen kan cocaïne impotentie veroorzaken. Ook de zaadcelkwaliteit gaat enorm achteruit. * Wat is er erg aan amfetaminen, xtc, lsd (pillen)?

Bij de mens is eigenlijk weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan, omdat deze drugs illegaal zijn. Wel is er wat onderzoek bij dieren gedaan. Amfetaminen en dergelijke werken ook in op de hersenen, weer net iets anders dan cocaïne, maar met hetzelfde resultaat. Ook kan de temperatuur in de hersenen oplopen en in combinatie met bijvoorbeeld uitbundig dansen tot een blijvende hersenbeschadiging leiden. De aanmaak van de vruchtbaarheidshormonen wordt verminderd of stopgezet, zodat er geen eicelrijping kan optreden. Zwanger worden kan dan dus ook niet.

Bij mannen verhogen drugs zoals amfetaminen weliswaar het libido, maar maken het krijgen van een erectie vaak moeilijk en zorgen voor een verminderd vermogen om een orgasme te krijgen. Bij langdurig gebruik is bij dieren aangetoond dat deze drugs genetische schade aan de zaadcellen toebrengen.

*Neuroscience. 2004:125(3):735-48.

33

Ooievaar_4deproef_bw.indd 33

25-04-12 10:47

Wat is er erg aan hasj, wiet, marihuana, cannabis?

Ook hierbij is er eigenlijk alleen – en heel weinig – onderzoek bij dieren verricht. Er bestaat een zogenaamd endocannabinoïde systeem in zowel de hersenen als de verschillende organen. Dit systeem heeft een negatieve uitwerking op de vruchtbaarheidshormonen. Dit geldt voor zowel mannen als vrouwen.

Bij mannen gaat vooral de beweeglijkheid van de zaadcellen achteruit, bij vrouwen komen er problemen met de eisprong.

Wat is er erg aan heroïne?

Wederom is ook hierover geen wetenschappelijk onderzoek te vinden. Wel is het feit bekend dat de bloeddruk daalt in de fase dat de heroïne is uitgewerkt en er nog geen nieuw shot is geweest. De bloedvoorziening naar de baarmoeder en de eierstokken daalt dan enorm. Tijdens deze ontwenningsfase is zwanger worden heel moeilijk en de kans op een miskraam enorm groot.

Heroïne is erg verslavend, dus af en toe een shotje bestaat niet. Als je heroïne gebruikt, moet je eerst hulp zoeken om af te kicken alvorens aan een zwangerschap te denken. Heroïne gaat dwars door de placenta en maakt de foetus ook verslaafd.

D MEDICATIE

Wat doet medicatie met de zwangerschap?

Een algemeen antwoord is hierop niet te geven. Sommige medicijnen hebben geen enkele invloed, terwijl andere miskramen of ernstige afwijkingen kunnen veroorzaken. Als ik per medicijn zou uitleggen wat wel kan en wat niet, werd dit boek bijzonder saai, want je bent zo een paar honderd pagina’s verder.

Overleg alle medicijngebruik voor, tijdens en na (bij borstvoeding) de zwangerschap altijd met een arts of de apotheker.

34

Ooievaar_4deproef_bw.indd 34

25-04-12 10:47

E SPORTEN EN BEWEGEN

Sporten en zwanger worden, mag dat?

Jazeker. Sporten is altijd goed. Sommige mensen hebben de neiging om na de eisprong stil op de bank te gaan liggen, maar dit heeft een negatief effect op de zwangerschapskansen. Bij sporten versnelt de bloeddoorstroming, waardoor alle organen, dus ook die van de voortplanting, meer voedingsstoffen krijgen en dus beter functioneren. Tijdens de zwangerschap mag je ook gewoon lekker doorsporten, met de nadruk op ‘lekker’. Dat wil zeggen dat het tandje extra even mag worden overgeslagen. Tot in het eerste trimester van de zwangerschap mogen ook de ‘gevaarlijke’ sporten nog, zoals paardrijden en contactsport: voetballen, basketballen enzovoort.

Ook mannen mogen natuurlijk gewoon door blijven sporten. Vermeld bij de behandelend arts wel even welke sport beoefend wordt en hoe intensief.

F OVERIGE

Foliumzuur en zwanger worden In Nederland wordt van overheidswege het advies gegeven aan vrouwen om al vier weken voor de verwachte zwangerschap 0,4 of 0,5 mg foliumzuur/ dag te gebruiken. Tot de tiende week in de zwangerschap dient deze dosering gecontinueerd te worden. Dit advies dient om de kans op een open ruggetje (spina bifida) bij de foetus te verminderen. Foliumzuur is zonder recept te verkrijgen bij apotheek en drogist.

Waarom wordt het gebruik van foliumzuur geadviseerd?

Foliumzuur is een zogenaamde essentiële vitamine. Dat wil zeggen dat je lichaam deze vitamine nodig heeft om goed te blijven functioneren. Foliumzuur, ook wel bekend als vitamine B11, vitamine B9 of vitamine M, komt niet voor in voeding.

35

Ooievaar_4deproef_bw.indd 35

25-04-12 10:47

Folaat is de natuurlijke variant van foliumzuur en komt wel in voedsel voor.

Folaten zitten in verse groene groenten, vers (citrus)fruit, graanproducten, gist en lever. Als je dus gezond eet met dagelijks 2 ons groenten, 2 stuks fruit, krijg je in principe voldoende foliumzuur binnen. Helaas zijn folaten erg licht- en temperatuurgevoelig. Boven de 55ºC verliest folaat zijn werking. Een spinaziestamppot bevat dus geen werkzaam folaat meer. Foliumzuur is veel stabieler en kan als tablet worden gebruikt. Op deze manier weet je zeker dat je voldoende van deze stof binnenkrijgt.

Foliumzuur is zoals eerder gezegd een essentiële vitamine. Dat betekent dat deze vitamine noodzakelijk is voor een aantal mechanismen in onze stofwisseling. Zo is ze betrokken bij de ontwikkeling van de hersenen en het ruggenmerg van een foetus. Ook helpt deze vitamine bij de celdeling: een foetus groeit enorm snel en doorloopt dus veel celdelingen. Ten slotte helpt foliumzuur negatieve stoffen af te breken, zodat er een verminderd risico op hart- en vaatziekten zou zijn. In Amerika is men zo overtuigd van de geweldige werking van deze vitamine, dat bepaalde levensmiddelen er worden verrijkt met foliumzuur.

Zijn er bijwerkingen van foliumzuur?

Er zijn geen bijwerkingen beschreven. Dat wil zeggen dat een overdosering van foliumzuur geen nadelige gevolgen voor je heeft. In het verleden ging het gerucht dat een overdosering van foliumzuur een verhoogd risico op miskramen zou geven, maar dit is wetenschappelijk weerlegd.

Er is één uitzondering: als je een bepaald soort bloedarmoede hebt (pernicieuze anemie ofwel tekort aan vitamine B12), kan een teveel aan foliumzuur het zenuwstelsel aantasten en zo prikkelingen en tintelingen geven. Behandeling van deze vorm van bloedarmoede zou de klachten kunnen opheffen.

Een tekort aan foliumzuur kan heel veel klachten geven, zoals een ander soort bloedarmoede, darmstoornis (diarree), ontsteking van de tong en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

36

Ooievaar_4deproef_bw.indd 36

25-04-12 10:47

Moeten er nog meer vitaminen worden gebruikt?

Aan zwangere vrouwen wordt in het landelijk voedingsadvies aangeraden een multivitaminepreparaat te gebruiken. Voor vrouwen die zwanger willen worden bestaat zo’n advies vooralsnog niet. Het is echter altijd raadzaam om goed gevarieerd en gezond te eten.

Is acupunctuur zinvol bij een kinderwens?

Dit is een vraag die veel mensen hebben, maar zelden echt stellen. Acupunctuur is een behandelmethode die soms botst met onze westerse evidence-based medicine (geneeskunde op basis van bewijs). Dit laatste houdt in dat westerse dokters horen te behandelen volgens methoden waarvan de werking is aangetoond door middel van wetenschappelijk onderzoek.

Het idee van acupunctuur bij een onvervulde kinderwens is dat het de doorbloeding van de baarmoeder verbetert, waardoor een embryo zich makkelijker zou kunnen innestelen. Het is echter wetenschappelijk Hoofdstuk 5 (blz. aangetoond dat de doorbloeding van de baarmoeder niet 245) van het deel verbeterd wordt door acupunctuur. Ander wetenschappelijk Emotionele impact onderzoek heeft aangetoond dat acupunctuur de kans op biedt handvatten om meer te ontspannen. zwanger worden niet vergroot, maar wel dat vrouwen die acupunctuur kregen tijdens de behandeling, deze als minder stressvol ervoeren. In dat opzicht zou acupunctuur dus zinvol kunnen zijn.

Ziekte van Pfeiffer en zwanger worden/zijn Het Epstein-Barr virus is een van de meest voorkomende menselijke virussen en de veroorzaker van de ziekte van Pfeiffer. Er bestaat dus een kans dat dit virus zich aankondigt vlak voor of tijdens de zwangerschap. Een groot onderzoek heeft aangetoond dat dit virus de zwangerschap niet aantast en ook geen miskraam veroorzaakt.* *Reprod Toxico l. 2008 Aug;25(4): 468-71.

37

Ooievaar_4deproef_bw.indd 37

25-04-12 10:47

Kinderziekten en zwanger worden/zijn Normaal gesproken heb je in Nederland als kind al diverse kinderziekten gehad of ben je ertegen gevaccineerd. Dat betekent dat je lichaam afweerstoffen tegen die ziekten heeft aangemaakt. Mocht je weer tegen zo’n ziekte aanlopen, dan gaat je afweermechanisme direct aan de slag. Zo ook bij zwangerschap.

Een heel vervelende kinderziekte bij zwangerschap is rode hond (rubella).

Dit virus kan in het begin van de zwangerschap het kind ernstig beschadigen.

Om die reden worden in Nederland alle meisjes voor de puberteit hiertegen gevaccineerd.

Alle andere kinderziekten zijn alleen voor de aanstaande moeder vervelend, maar hebben geen nadelige gevolgen voor het kind. Vraag bij twijfel altijd even na bij je huisarts.

De tandarts en zwanger worden Vrijwel alle tandartsen in Nederland gebruiken middelen en medicijnen die ook in de zwangerschap gebruikt kunnen worden. Het gaat hierbij om bijvoorbeeld verdoving of antibiotica. Deze middelen kunnen dus ook gebruikt worden bij zwangerschapsplannen.

Een uitzondering: foto’s van het gebit. Om een foto te maken is röntgenstraling nodig. Deze röntgenstraling kan schadelijk zijn voor een embryo in ontwikkeling. Als een loodschort voor de buik gehouden wordt, kan deze straling niet bij het embryo komen. Kortom: een foto bij de tandarts mag, maar dan wel een loodschort voor.

Röntgenstraling en zwanger worden Röntgenstraling wordt gebruikt bij het maken van foto’s van harde delen van de binnenkant van het menselijk lichaam, zoals botten en tanden. Soms wordt er ook gebruikgemaakt van een zogenaamde contrastvloeistof voor de weke delen, zoals eileiders of darmen. Een beetje straling kan je lijf wel hebben, veel straling is slecht voor je hele lijf.

38

Ooievaar_4deproef_bw.indd 38

25-04-12 10:47

Een embryo, of zelfs al een bevruchte eicel, kan al bij geringe straling beschadigingen oplopen. Als er ook maar een kleine kans bestaat op een zwangerschap, meld dit dan altijd aan degene die de foto maakt. Een loodschort houdt alle straling tegen. Je mag dus best je been breken als je zwanger wilt worden of bent en daar een rรถntgenfoto van laten maken, maar houd een loodschort voor de buik.

Vliegen en zwanger worden Veel mensen reizen tegenwoordig met het vliegtuig naar allerlei bestemmingen over de hele wereld. De vraag of vliegen mag valt nogal eens. Het probleem bij vliegen is de kosmische straling: een ioniserende straling die uit de ruimte komt. Een overdosis van deze straling kan miskramen of aangeboren afwijkingen bij het kind veroorzaken. De dosering die je bij een vliegreis van 10 uur krijgt, benadert die overdosering bij lange na niet. De dosering die je krijgt is afhankelijk van waar je naartoe vliegt en hoe hoog. De intensiteit van ioniserende straling uit de ruimte is op grote hoogte groter dan op zeeniveau, ook is de intensiteit groter bij de polen dan bij de evenaar. Zelfs hier op de grond staan we bloot aan deze ioniserende straling.

Piloten en stewardessen vliegen heel veel. Hoewel ze waarschijnlijk die overdoseringsgrens evenmin benaderen, worden de dames vaak uit voorzorg al voor de zwangerschap aan de grond gehouden door de vliegmaatschappij.

Straling kan worden gemeten en vliegmaatschappijen weten hoeveel straling er is per vlucht. Zo is uitgerekend dat een Nederlandse vrouw tijdens haar zwangerschap 192 keer naar Barcelona mag of 25 keer naar Atlanta zonder de overdoseringsgrens te bereiken.*

*http://www.nrg.eu/public/straling_vliegen_nl/index.html

39

Ooievaar_4deproef_bw.indd 39

25-04-12 10:47

Leeftijd en zwanger worden Leeftijd is niet iets waar we wat aan kunnen veranderen, maar heeft een grote invloed op de zwangerschapskansen. Dit geldt voor zowel de vrouw als de man.Voor de vrouw geldt dat na haar 35e levensjaar de kansen op een zwangerschap in rap tempo dalen. De kans op een kind met een chromosomale afwijking, zoals een kind met Downsyndroom, wordt groter. De kinderwens wordt de laatste decennia Mogelijk ben je boos op jezelf omdat je steeds vaker uitgesteld. Daarin spelen veel factoren voor je gevoel te laat een rol op sociaal-economisch vlak of door carrière- bent begonnen met planning. Het besef dat de zwangerschapskansen echt zwanger proberen te worden. In hoofdstuk dalen lijkt te vervagen.

2 (blz. 195) van het deel Emotionele impact worden veelvoor­ komende emoties beschreven en hoe je hier mee kunt omgaan.

Relatieve vruchtbaarheid

100

50

0 25

30

35

Leeftijd

40

Deze grafiek laat zien dat de vruchtbaarheid al vanaf dertig jaar afneemt. De kans op het krijgen van een kind wordt dan ook kleiner.

40

Ooievaar_4deproef_bw.indd 40

25-04-12 10:47

Zonnebank en zwanger worden Hierover worden veel vragen gesteld. Eigenlijk weet iedereen het antwoord al.

Dit kan, maar zoals altijd met mate. Let wel op bij een zwangerschap voor het zogenaamde zwangerschapsmasker: een duidelijk zichtbare verschuiving van pigment in het gezicht.

Deze verkleuring verdwijnt vanzelf weer, maar dat kan soms meer dan een jaar duren.

Mobiele telefonie en zwanger worden?

Er gaan al heel lang geruchten dat de straling van mobiele telefonie ongezond is. Zo zou een man zijn telefoon niet in zijn broekzak moeten dragen, omdat de straling de zaadcelkwaliteit nadelig zou be誰nvloeden. Onlangs is bij ratten aangetoond dat de straling geen enkele invloed heeft op de zaadcelkwaliteit.

41

Ooievaar_4deproef_bw.indd 41

25-04-12 10:47

3 Onderzoeken Als de kinderwens al een jaar bestaat en nog steeds onvervuld is, kun je het beste naar de huisarts gaan. Sommige huisartsen controleren eerst het sperma en de eisprong alvorens jullie door te verwijzen naar de gynaecoloog. Andere huisartsen verwijzen direct door naar de gynaecoloog.

A ORIËNTEREND FERTILITEITSONDERZOEK

Wat staat ons te wachten bij de gynaecoloog?

De gynaecoloog zal eerst de anamnese afnemen, dat wil zeggen dat hij een aantal vragen stelt. Daarna zal er een aantal onderzoeken Twijfel je over deel­ worden afgesproken. Het streven is vaak dat al deze ondername aan fertili­ zoeken binnen 1 of 2 cycli gedaan zijn. Afhankelijk van de teitsonderzoek, lees uitslagen wordt dan het verdere beleid oftewel behandeldan de tekst onder het kopje Wel of plan uitgestippeld. Het is wel aan te raden om samen naar niet deelnemen aan zo’n eerste afspraak te gaan. een fertiliteitstraject? (blz. 186) in het deel Emotionele impact.

Welke vragen worden gesteld bij de anamnese?

De vragen zijn bedoeld om een algemeen beeld van jullie te krijgen. Allereerst zal de duur van de kinderwens aan bod komen en of er al eens een zwangerschap is geweest en zo ja, hoe deze is afgelopen. Tevens zal aan de vrouw gevraagd worden hoe de menstruatiecyclus verloopt (cyclusanamnese). Verder zal de algemene gezondheid aan de orde komen, alsook de medische voorgeschiedenis met eventuele medicatie.

Met name operaties of ernstige aandoeningen zijn hierbij belangrijk, evenals het beroep en de leefgewoonten. Zie hiervoor de uitleg in hoofdstuk 2. Jullie 42

Ooievaar_4deproef_bw.indd 42

25-04-12 10:47

seksuele leven komt ook aan de orde. Ten slotte is erfelijkheid belangrijk: zijn er erfelijke aandoeningen/ziekten bij jullie of in jullie naaste familie?

Wat voor onderzoeken worden er gedaan?

Er wordt gestart met het zogenaamd ofo. Dit staat voor oriënterend fertiliteits­ onderzoek*.

Bij zowel de man als de vrouw vindt er een lichamelijk onderzoek plaats. Bij de man wordt er een spermaonderzoek verricht. Dit kan soms direct, maar meestal moet hiervoor een afspraak worden gemaakt op het laboratorium.

Bij de vrouw kan de cyclus bekeken worden. Dit kan onder andere door middel van echoscopische controles, zodat de groei van het eiblaasje gevolgd kan worden. Ook wordt er bloed geprikt om bepaalde hormoonspiegels te bepalen. Ten slotte kan het zijn dat er een zogenaamde gemeenschapstest wordt afgesproken. Door middel van bloedonderzoek wordt bepaald of er in het verleden een chlamydia-infectie is geweest. En er kan onderzoek worden verricht naar het functioneren van de eileiders via een baarmoederfoto of kijkoperatie.

Het gehele onderzoek gaan we hieronder puntsgewijs langs.

1 Cyclusanamnese

Wat is de ‘cyclusanamnese’?

Dat zijn vragen over de cyclus, bijvoorbeeld of de menstruatie al dan niet regelmatig is. Hoe lang duurt de cyclus, de kortste cyclus en de langste cyclus.

Ook kan er gevraagd worden of de menstruatie pijnlijk is. Is er sprake van spotting (licht bloedverlies voor de menstruatie)?

* Fertiliteit betekent vruchtbaarheid. In dit boek wordt het woord ‘fertiliteitstraject’ gebruikt.

Dit kan zowel verwijzen naar alleen het oriënterend fertiliteitsonderzoek (ofo) als ook naar de fertiliteitsbehandelingen zoals ovulatie-inductie, iui, ivf en icsi.

43

Ooievaar_4deproef_bw.indd 43

25-04-12 10:47

2 Algemene gezondheid

Waar moet ik aan denken bij ‘algemene gezondheid’?

Dit betreft hoe jullie je over het algemeen voelen: kiplekker, vaak moe, regelmatig hoofdpijn enzovoort. Als er iets medisch is, zoals astma of suikerziekte, kan worden ingeschat wat dat zou betekenen voor zowel moeder als kind bij een eventuele zwangerschap. De noodzakelijke medicatie kan dan eventueel worden aangepast.

Deze aandacht voor de zwangerschap wordt preconceptiezorg genoemd. Er zijn tegenwoordig al gynaecologen met deze specialisatie. Bij een aandoening, ziekte of twijfel kan een en ander met zo’n specialist besproken worden.

3 Seksleven

Wat voor vragen worden er gesteld over het seksleven?

Er wordt vaak van uitgegaan dat de copulatietechniek bij jullie bekend is. Met de techniek wordt bedoeld dat de penis in de vagina komt. Bij een orgasme komt het sperma dan in de vagina terecht.

Er wordt gevraagd hoe vaak jullie gemeenschap hebben; of dit voor beiden tot bevrediging leidt; of het voor een van beiden pijnlijk is; of de gemeenschap – uitsluitend – gericht is op de vervulling van de kinderwens.

Het is belangrijk om goed te blijven communiceren met je partner. Zie hfst. 4 (blz. 233) van het deel Emotionele impact voor tips hoe je dit op een goede manier kunt doen.

Waarom zijn vragen over ons seksleven belangrijk?

Kinderen krijgen doe je samen. Als de kinderwens niet vervuld wordt, kan dat ten koste gaan van het seksleven en met name het libido (zin in seks) beïnvloeden. Uiteindelijk kan dit de partners uit elkaar drijven. Door eventuele problemen bespreekbaar te maken, kan dit mogelijk worden voorkomen.

44

Ooievaar_4deproef_bw.indd 44

25-04-12 10:47

4 Erfelijkheid

Waar moet ik aan denken bij erfelijkheid?

De vraag is of er in de familie personen zijn of waren met een erfelijke aandoening. Zo zou je kunnen denken aan een kind met Downsyndroom, maar ook aan een kind met open rug of overleden broertjes of zusjes. Deze vragen worden gesteld om in te schatten wat de gevolgen voor het toekomstige kind van jullie samen zouden kunnen zijn. Hierbij gaat het om personen met een geestelijke of lichamelijke aandoening, zoals het Downsyndroom, in de naaste familie: vader/moeder, broers/zussen, kinderen van broers/zussen. Tevens wordt ingeschat of zo’n aandoening met prenatale diagnostiek kan worden vastgesteld.

Het kan zijn dat een bezoek aan een geneticus noodzakelijk is. Een geneticus is een erfelijkheidsleerdeskundige. Deze specialisten zitten vaak in een academisch centrum.

5 Lichamelijk onderzoek

Welk lichamelijk onderzoek wordt er bij de vrouw verricht?

De lengte-gewichtverhouding (bmi) wordt bepaald. Het belang hiervan vind je terug in Hoofdstuk 2.

Voorheen werd ook naar het beharingspatroon gekeken. Met de huidige ontharingsmethoden is alleen het kijken niet betrouwbaar meer en wordt er vaak naar gevraagd.

Ten slotte wordt er een inwendig onderzoek gedaan, vaak gevolgd door een inwendige echo.

Wat is een inwendig onderzoek?

Hierbij wordt door de gynaecoloog een hand op de buik gelegd en twee vingers vaginaal ingebracht. Zo kan de arts de ligging en de grootte van de 45

Ooievaar_4deproef_bw.indd 45

25-04-12 10:47

baarmoeder en de eierstokken bepalen. Normaal gesproken is dit onderzoek niet pijnlijk. De beoordeling kan echter beïnvloed worden als de vrouw erg gespannen is, maar in combinatie met echoscopisch onderzoek kan ze toch volledig zijn. Zie hiervoor verder bij punt 6: ‘Inwendige echo’.

Welk lichamelijk onderzoek wordt er bij de man verricht?

Ook bij de man wordt de bmi vastgesteld. Vervolgens wordt er ook naar het beharingspatroon gekeken of geïnformeerd. Soms wordt er gekeken of er sprake is van enige borstvorming (gynaecomastie) en zo ja in welk stadium.

De penis wordt gecontroleerd op anatomische afwijkingen. Daarna wordt er – plat gezegd – in de ballen geknepen. Dit is nodig om vast te stellen of er twee zaadballen oftewel testikels zijn en in de balzak zitten, hoe de stevigheid van de zaadballen is en hoeveel inhoud ze hebben. De inhoud van de testikels van een volwassen man is normaal gesproken 12-25 ml. Deze inhoud kan met een orchidometer gemeten worden, maar dit instrument wordt nog maar zelden gebruikt. Vrijwel alle artsen herkennen te kleine of te grote testikels ook zonder deze orchidometer.

Ook kan de aanwezigheid van de bijballen met de zaadleider gevoeld worden.

Een eventuele grote spatader is ook te voelen en op deze manier al vast te stellen.

In de liezen wordt gekeken of er sprake is van een liesbreuk (op de hand blazen), of er operatielittekens zijn en of er een andere zwelling te zien is.

Bij een zeer volledig onderzoek hoort ook de beoordeling van de prostaat en de zaadblaasjes. Dit moet via rectaal onderzoek: de arts brengt rectaal 1 of 2 vingers in en kan zo de grootte, vorm en oppervlakte van de prostaat voelen.

De zaadblaasjes zijn normaal niet te voelen. Dit onderzoek wordt vaak overgeslagen, omdat bij jonge mannen de prostaat nog geen klachten geeft. Het onderzoek wordt als zeer vervelend ervaren.

46

Ooievaar_4deproef_bw.indd 46

25-04-12 10:47

Waarom hangen de testikels ‘buiten het lichaam’?

De aanmaak van de zaadcellen start in de testikels. Dit gaat het beste bij een iets lagere temperatuur dan de lichaamstemperatuur. Vandaar dat ze buiten het lichaam hangen in de balzak. Deze balzak ofwel het scrotum bestaat uit een stevige huidplooi met een dunne spier erin. Als de buitentemperatuur te laag wordt, zorgt de spier van de balzak ervoor dat de testikels tegen het lichaam worden geduwd om zo de temperatuur niet te veel te laten dalen. Zo had een ijszeiler het over ‘gaatjesweer’ toen hij bij extreme kou over het ijs zeilde. Als de temperatuur hoog is gaan de testikels verder buiten het lichaam hangen. Door het dragen van strakke broeken kunnen de testikels kunstmatig steeds te dicht bij het lichaam geduwd worden. Hierdoor is de temperatuur voortdurend te hoog. Dit kan de zaadcelaanmaak schaden.

Mijn testikels hangen ongelijk. Is dat afwijkend?

De testikels hangen bij veel mannen scheef. Dit is om te voorkomen dat ze bekneld raken tussen de benen. Dit is dus niet afwijkend.

6 Inwendige echo

Wat is een inwendige echo?

Dit is een echo via de vagina. Er wordt een smalle langwerpige echokop vaginaal ingebracht. Dit is niet pijnlijk. Ook als de vrouw gespannen is, kan dit onderzoek plaatsvinden, zelfs als er sprake is van vaginisme.

Echo betekent geluidsweerkaatsing: de weerkaatsing van de geluidsgolven levert een zwart-grijs-wit beeld op. Hoe steviger de structuur des te witter is het beeld. Zo is bot bijna wit op een echobeeld, maar vocht bijna zwart.

De baarmoeder is stevig spierweefsel, met een heel andere structuur dan de darmen. Zo kun je met een geoefend oog goed het verschil zien.

47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 47

25-04-12 10:47

Moet je een volle blaas hebben voor zo’n echo?

Liever niet. Omdat je via de vagina kijkt zit de blaas al gauw in de weg, zodat de eierstokken moeilijker te zien zijn. Bij een echo via de buik – uitwendige echo – is het wel beter om een volle blaas te hebben.

Waarom wordt een inwendige echo gemaakt?

Bij dit onderzoek kun je de baarmoeder met het slijmvlies zien, evenals de eierstokken met eventuele eiblaasjes. Eventuele afwijkingen, zoals een vleesboom of een cyste, zijn dan ook te zien. Bij een uitwendige echo zit de echokop verder weg bij de eierstok en baarmoeder dan bij de inwendige echo. Hierdoor is het beeld minder goed en kun je minder goed de baarmoeder en de eierstokken beoordelen. Dit is dan ook de reden dat er eigenlijk altijd met een inwendige echo wordt gekeken.

Doet een inwendige echo pijn?

De echokop komt uitsluitend in de vagina. Er wordt alleen gekeken. Als je wat vaginistisch bent, kan het zijn dat het inbrengen van de echokop even vervelend is. Meld vaginisme altijd aan de echoscopist. Deze kan wat glijmiddel op de echokop aanbrengen zodat het inbrengen minder pijnlijk is.

Als een echo toch pijnlijk is, kan de echoscopist vaak al snel zien wat de oorzaak van de pijn is. Zie hiervoor ‘afwijkende uitslagen’.

Kan een inwendige echo bloedverlies geven?

In principe krijg je na een inwendige echo geen bloedverlies. Als je bij gemeenschap ook snel wat bloedverlies hebt, kan er op de baarmoederhals een bloedvaatje zitten dat snel opengaat, zo ook bij de echo. De echokop kan geen bloedverlies uit de baarmoeder opwekken, omdat de kop uitsluitend in de vagina zit en niet in de baarmoeder.

48

Ooievaar_4deproef_bw.indd 48

25-04-12 10:47

Kan een inwendige echo een zwangerschap afbreken?

Deze vraag wordt tegenwoordig wat minder vaak gesteld dan vroeger (langer dan ongeveer 5 jaar geleden). Gelukkig is het antwoord op de vraag een stellig nee. Zoals al eerder gezegd wordt de echokop uitsluitend ingebracht in de vagina en niet in de baarmoeder. De echokop kan de zwangerschap zien, maar er niet aankomen. Een inwendige echo is te vergelijken met een echo op de buik.

Hoe kun je met een echo een eisprong zien?

Dit kun je niet direct met de echo zien, maar je kunt wel zien wanneer de eisprong ongeveer gaat plaatsvinden. De eicel zit in een eiblaasje. Dit eiblaasje is gevuld met vocht en dat kun je goed zien met de echo. Hoe groter dit eiblaasje, hoe rijper de eicel. Zo’n eiblaasje kan wel 20-30 mm worden. De eicel zelf is minuscuul klein en onmogelijk met het blote oog te zien. De eisprong is maar een momentopname en het zou wel erg toevallig zijn als je die net ziet.

Ik maak nu meer dan 20 jaar deze echo’s en heb het 2 keer gezien. Wel leuk.

Echoafbeelding van een rijp eiblaasje: de grote zwarte bol in het midden. De heel kleine bolletjes erboven zijn onrijpe eiblaasjes.

49

Ooievaar_4deproef_bw.indd 49

25-04-12 10:47

Wanneer het eiblaasje nog niet groot genoeg is, kan het zijn dat een paar dagen later een volgende echo wordt afgesproken.

Soms is met de echo te zien dat de eisprong al geweest is. Als dit minder dan 72 uur geleden is, kun je vaak een ingevallen follikel zien. Dit heet het gele lichaampje ofwel corpus luteum: dit produceert hormonen die goed zijn voor de innesteling en doorgroei van het embryo.

Als het langer dan 72 uur geleden is, zie je soms weer een grote blaas met daarin een spinragstructuur Ook dit is een teken dat de eisprong geweest is.

Daarna duimen maar‌

Echoscopisch beeld van een corpus luteum, herkenbaar aan de spinragachtige structuren binnen de cyste.

50

Ooievaar_4deproef_bw.indd 50

25-04-12 10:47

Wat kun je nog meer zien bij het echoscopisch onderzoek?

In veel klinieken wordt in het begin van de cyclus naar de eierstokken gekeken: het aantal heel kleine eiblaasjes wordt dan geteld, de zogenaamde afc (= antrale follicle count). Het aantal kleine eiblaasjes kan een indicatie zijn van de zwangerschapskansen.

Ik heb nog wat bloedverlies. Kan dan de echo wel doorgaan?

Jazeker. Om de echokop zit een ultracover: dit is een soort condoom. De echokop komt alleen in de vagina, dus niet in de baarmoeder. Vaak kun je zien hoe lang het bloedverlies nog gaat duren.

Voor sommige afwijkingen is het juist noodzakelijk om de echo te maken tijdens de menstruatie. Tijdens en vlak na de menstruatie is het baarmoederslijmvlies (endometrium) weer afgebroken, waarna het weer kan gaan opbouwen. Het slijmvlies is dan op zijn dunst. Eventuele poliepen of vleesbomen zijn dan goed te onderscheiden.

Wat gebeurt er na een eerste bezoek aan de gynaecoloog?

Dan worden de vervolgonderzoeken afgesproken. Dit kan een echocontrole zijn voor de eisprong, tezamen met een paar keer bloed prikken. Ook kan er een samenlevingstest worden afgesproken. En ten slotte een baarmoederfoto of kijkoperatie. Ook wordt er een spermaonderzoek afgesproken.

7 Hormonen

Wat voor hormonen worden onderzocht?

Vroeg in de cyclus wordt op fsh (follikel stimulerend hormoon), lh (luteïniserend hormoon) en oestradiol getest. Vaak worden dan ook het schildklierhormoon, prolactine, testosteron en dhea onderzocht. Een week na de eisprong wordt het progesteron bepaald. De laatste tijd wordt ook het amh (antiMüllerian hormoon) en Inhibine-B bekeken.

51

Ooievaar_4deproef_bw.indd 51

25-04-12 10:47

Wat is fsh? fsh staat voor follikelstimulerend hormoon. Dit hormoon wordt door de hypofyse afgegeven. In hoofdstuk 1 staat op een figuur hoe deze afgifte werkt. fsh is noodzakelijk voor de aanmaak van een rijpe eicel. De fsh-afgifte wisselt tijdens de cyclus. Om een goede indicatie te krijgen over de globale afgifte moet je deze bepaling vroeg in de cyclus doen: op dag 3 of 4.

Als het fsh-niveau op deze dagen verhoogd is, geeft dat aan dat de eicellen zich minder makkelijk laten stimuleren en dus meer hormoon vragen. Je zou dit kunnen vertalen in een veroudering van de eicellen en zo dus een verminderde kans op zwangerschap. De fsh-afgifte fluctueert echter iedere maand.

Dit betekent dat een eenmalige ‘goede’ uitslag bij een 35-jarige vrouw een vals positief beeld kan geven. Aan de andere kant betekent een eenmalige ‘slechte’ uitslag nog niet direct einde behandeling.

Ook mannen hebben fsh. Ook bij hen geldt: hoe hoger de uitslag, des te slechter de fertiliteitsprognose.

Wat is lh? lh staat voor luteïniserend hormoon. Ook dit hormoon wordt door de hypofyse afgegeven. De hypofyse produceert slechts een aantal dagen het hormoon lh: rondom de ovulatie. Een piek van het lh geeft vaak de eisprong aan. Deze piek wordt bepaald door een ander hormoon: oestradiol. Meteen na de ovulatie daalt de concentratie weer sterk. Door het lh gaat de rijpste follikel vocht opnemen. De follikel zwelt dan op en barst uiteindelijk open waarbij de eicel vrijkomt. Dit is de eisprong, letterlijk dus. Bij een gemiddelde menstruatiecyclus gebeurt dit op dag 14.

Daarnaast zorgt lh ervoor dat het restant van de follikel die achterblijft in de eierstok zich ontwikkelt tot het zogenaamde gele lichaam (corpus luteum).

Dit gele lichaam gaat naast oestrogeen ook progesteron produceren.

Bij de man zorgt het lh voor de aanmaak van het mannelijk hormoon dat ondermeer verantwoordelijk is voor de geslachtsdrift.

52

Ooievaar_4deproef_bw.indd 52

25-04-12 10:47

Wat is oestradiol?

Oestradiol staat bekend als het vrouwelijke hormoon, maar het is ook bij mannen aanwezig. Het wordt aangemaakt in de eierstokken of de testikels.

Een deel wordt ook verkregen door omzetting van testosteron in oestradiol door de lever en vetcellen. Oestradiol is noodzakelijk voor een goede eicelgroei, maar ook voor de stevigheid van de botten.

Waarom wordt het schildklierhormoon bepaald?

Te veel of te weinig schildklierhormoon kan de cyclus onregelmatig maken, een zwangerschap bemoeilijken en zelfs een miskraam veroorzaken. Het is dus erg belangrijk dat het schildklierhormoon goed is. Dit kan met behulp van medicatie gereguleerd worden.

Wat is amh? amh staat voor anti-M端llerian hormoon. amh wordt door follikelcellen (granulosacellen) aangemaakt. Hoe meer actieve follikelcellen, des te hoger de amh-spiegel. De hoeveelheid amh zou je dus kunnen vertalen in de activiteit van de eicellen. Een lage uitslag zou kunnen betekenen dat de eicelreserve uitgeput raakt.

Deze bepaling zegt meer dan het wisselende fsh. De test op dit hormoon bestaat pas vanaf 2000 en nog niet alle laboratoria kunnen dit hormoon bepalen. Ook moet nog onderzocht worden wat de exacte klinische waarde is. Men hoopt dat dit amh een voorspellende waarde heeft ten aanzien van vruchtbaarheid. In het buitenland is al een zelftest te koop. Wees hiermee erg voorzichtig: hij is erg duur en zelfs de beste wetenschappers durven nog geen voorspelling te doen.

Ook mannen hebben amh (gehad). De testikels (Sertoli-cellen) maken dit hormoon aan. De bepaling van dit hormoon is eventueel nuttig in de prepuberale periode, wanneer er sprake is van niet-ingedaalde testikels of andere problemen. De klinische toepassing wordt momenteel uitgewerkt.

53

Ooievaar_4deproef_bw.indd 53

25-04-12 10:47

Wat is inhibine B? Inhibine B is een hormoon dat ook door de actieve follikelcellen (granulo足 sacellen) wordt aangemaakt. De primaire rol van inhibine B is de regulatie van de eicelgroei door de fsh-productie in de hypofyse af te remmen. Een lage uitslag zou dus niet goed zijn voor de zwangerschapsprognose. Dit hormoon fluctueert nogal gedurende de cyclus en is daardoor minder betrouwbaar dan amh. Ook voor dit hormoon geldt dat het nog vrij nieuw is en de klinische relevantie nog verder onderzocht moet worden. Bovendien kunnen nog niet alle laboratoria deze bepaling uitvoeren.

Ook mannen hebben inhibine B. De Sertoli-cellen van de testikels maken dit hormoon aan. Bij de volwassen man is inhibine B een goede indicator voor de kwaliteit van de spermatogenese. Dit in tegenstelling tot amh. Inhibine B en fsh hebben, naast de sperma-analyse, zeker een plaats veroverd bij de evaluatie van de mannelijke (sub)fertiliteit.

Wat is prolactine?

Prolactine is een hormoon dat normaal voor de borstvoeding zorgt en een eisprongremmende werking heeft. Als er geen zwangerschap is en de spiegel van dit hormoon is te hoog, kan dit voor een onregelmatige menstruatie zorgen. Bovendien moet worden bepaald waarom er zoveel van dit hormoon is ook al is er geen zwangerschap. De hypofyse is het orgaan in de hersenen dat voor regulatie van dit hormoon zorgt. Nadat bij herhaling een verhoogd prolactineniveau is gezien, wordt er een foto of mri van de hypofyse gemaakt om een kleine, vaak goedaardige zwelling oftewel tumor in de hypofyse uit te sluiten of te vinden. Prolactinevormende cellen kunnen echter in het hele hersenweefsel voorkomen. De cellen liggen verspreid en zijn niet te zien, maar produceren wel prolactine.

Er is medicatie om het te hoge prolactineniveau te verlagen, zodat de cyclus en eisprong weer op gang kunnen komen.

54

Ooievaar_4deproef_bw.indd 54

25-04-12 10:47

Wat is testosteron?

Testosteron is een geslachtshormoon dat zowel vrouwen als mannen hebben.

Het wordt geproduceerd in de bijnieren en de testikels of eierstokken. Bij de vrouwen is de dosering lager dan bij mannen. Testosteron zorgt voor de productie van sperma, maar ook voor het libido (zin in seks), groei van schaamhaar, verlaging van de stem, versterking van het spierweefsel en kaalheid.

Testosteron is naaste familie van progesteron en oestradiol, dat wil zeggen dat de structuur ervan heel erg lijkt op die van de andere hormonen en relatief eenvoudig kan worden omgezet in een ander hormoon. Als bij vrouwen het testosteronniveau te hoog is, kan dit een versterkte lichaamsbeharing geven en een verstoring van de rijping van de eicellen. Als mannen te veel van dit hormoon hebben, kan dit een betere sportprestatie opleveren door de spierversterking, maar geen enkele sportbond vindt dat goed (doping!!).

Wat is dhea? dhea is ook een geslachtshormoon, een voorloper van testosteron en oestradiol. Het wordt in de bijnieren en in vetweefsel geproduceerd uit cholesterol. Dit hormoon verbetert het humeur en wordt ook wel antistresshormoon genoemd. Ook zou het de veroudering tegengaan. In Amerika kun je dit hormoon kopen als ‘Fountain of Youth’.

Wat is progesteron?

Progesteron zorgt voor de innesteling en doorgroei van het embryo in de baarmoeder. Het hormoon wordt geproduceerd in de eierstok door het gele lichaampje, het overblijfsel van de follikel na de eisprong. Als er geen zwangerschap is, krijgt het gele lichaam een seintje om de progesteronproductie te stoppen en volgt er een menstruatie. Als er wel een zwangerschap is, zorgt het zwangerschapshormoon ervoor dat er progesteron gemaakt blijft worden. Dit progesteron zorgt dan voor de ontwikkeling van de placenta en later ook van de moedermelk.

55

Ooievaar_4deproef_bw.indd 55

25-04-12 10:47

Progesteron zorgt voor een verhoging van de lichaamstemperatuur met 0,3-0,9 °C. Dit is de verhoging die gemeten wordt bij de vrouwen die een temperatuurcurve bijhouden.

Wordt bij de man ook bloed geprikt?

Meestal wordt er bij de man geen bloed geprikt. Als het spermaonderzoek goed is, gaat men ervan uit dat de hormonen ook goed zijn. Als er afwijkende waarden bij het spermaonderzoek worden gevonden, wordt er vaak bij de man ook naar het hormonale profiel gekeken. Zie hiervoor verderop in dit boek voor uitgebreidere uitleg.

8 Samenlevingstest

Wat is een samenlevingstest?

Een ander woord is post coïtum-test. Dat wil zeggen een test na de gemeenschap. Het idee erachter is dat zo bekeken kan worden of zaadcellen en baarmoederhalsslijm goed met elkaar communiceren. ’s Avonds hebben jullie gemeenschap en de volgende ochtend (10-12 uur later) wordt er met een spuitje een beetje slijm uit de baarmoederhals gehaald. Dit doet absoluut geen pijn. Wel wordt soms het inbrengen van de spreider (speculum) die nodig is om bij de baarmoederhals te komen, als vervelend ervaren. Het verkregen slijm wordt dan onder de microscoop bekeken. De test is positief als zaadcellen nog rondzwemmen. Bij een duidelijk positieve test kan zelfs een ongeoefend oog ze zien zwemmen. Vaak laat de arts het je dan ook even zien. Bij een negatieve test liggen alle zaadcellen stil of zijn niet te vinden.

De betrouwbaarheid van deze test staat vaak ter discussie: iedere fertiliteitsarts heeft wel eens meegemaakt dat er na een duidelijk negatieve test diezelfde maand een zwangerschap ontstond. De vraag is dus bij een negatieve test: zijn alle zaadcellen te zwak om te overleven in het slijm? Of zijn de ‘snelle jongens’ allang op weg naar de eicel en blijven de ‘sukkeltjes’ achter?

56

Ooievaar_4deproef_bw.indd 56

25-04-12 10:47

Hiernaast zie je hoe het slijmpreparaat er onder de microscoop uitziet. De zaadcellen die er op de foto wazig uitzien, hebben bewogen tijdens de opname. Deze test is dus positief.

Waarom is dat baarmoederhalsslijm belangrijk?

Rondom de eisprong gaat de baarmoeder een beetje openstaan en maakt de baarmoederhals een slijmprop voor de ingang van de baarmoeder. Dit slijm heeft verschillende functies die alleen belangrijk zijn rondom de eisprong. Zo fungeert het slijm als een soort zeef voor de zaadcellen. Wanneer bij een zaadlozing de zaadcellen in de vagina komen, willen ze graag snel op weg naar de eicel. Ze proberen dus in de baarmoeder te komen en moeten door het slijm heen. Bij een zaadlozing komen ook nog allerlei andere stofjes vrij, bijvoorbeeld wat prostaatvocht. Wanneer dit vocht in de baarmoeder komt, gaat deze protesteren, wat buikpijn betekent. Het slijm voor de ingang houdt dit vocht tegen. Ook de zaadcellen van verminderde kwaliteit komen niet door deze zeef.

Zaadcellen van goede kwaliteit kunnen prima overleven in dit slijm: 48-72 uur. Het baarmoederhalsslijm fungeert dus ook als opslagplaats voor zaadcellen die nog iets te vroeg zijn en nog moeten wachten op de eisprong.

Waarom moet ik apart terugkomen voor deze samenlevingstest?

Dit slijm is er alleen een paar dagen voor de eisprong. Daarna ontbreekt het vrijwel geheel. Zaadcellen kunnen de baarmoeder niet meer in komen, omdat 57

Ooievaar_4deproef_bw.indd 57

25-04-12 10:47

deze gesloten is. De timing van de test is dus belangrijk. Het leuke van deze test is dat je er gewoon zwanger van kunt raken.

Wat is een sh-test? sh staat voor Sims-Huhner. James Marion Sims (1813-1883) heeft de test voor het eerst uitgevoerd en zijn collega Max Huhner (1873-1947) beschreef de test voor het eerst. De sh-test is dus een synoniem voor de samenlevingstest.

9 Chlamydia

Waarom wordt er op chlamydia getest?

De chlamydiabacterie is de meest voorkomende seksueel overdraagbare bacterie in ons land. Deze bacterie nestelt zich in de slijmvliezen van de geslachtsdelen. Wanneer je ermee besmet bent, kun je door middel van seks deze bacterie dus doorgeven aan anderen. Het is een relatief onschuldige bacterie, niet te vergelijken met het aidsvirus. Meestal merk je niet eens dat je ermee besmet bent. Hierdoor kun je er soms jarenlang mee doorlopen. De bacterie kan echter ongemerkt een ontsteking aan de eileiders geven, Bedenk wat je wel en waardoor deze soms niet meer doorgankelijk zijn. Een zwanniet wilt vertellen aan gerschap is dan uitgesloten: zaadcellen kunnen niet meer bij familie en vrienden.

De tekst bij het kopje de eicel komen.

Hoe ga je om met je kinderwens tegenover familie en vrienden? (blz. 222) in het deel Emotionele impact kan je hierbij helpen.

Hoe wordt er op chlamydia getest?

Dit wordt gedaan door middel van bloedprikken bij alleen de vrouw. Dit bloed is cyclusonafhankelijk en kan dus op elk moment van de cyclus geprikt worden. In het bloed wordt gemeten of er antistoffen aanwezig zijn tegen de chlamydiabacterie. Als die antistoffen gevonden worden, wil dat zeggen dat het lichaam een keer met de chlamydiabacterie in aanraking is geweest. Aan de soort antistoffen kun je zien of de bacterie nog actief is of niet. Als deze nog actief is, 58

Ooievaar_4deproef_bw.indd 58

25-04-12 10:47

moeten beide partners eerst behandeld worden.

Het zou dus kunnen dat de eileiders afgesloten zijn. Er moet dan verder onderzoek naar de doorgankelijkheid van de eileiders worden gedaan: een kijkoperatie. Bovendien moet de partner nu ook getest worden op chlamydia. Als de bacterie nog actief is, moet deze eerst uitgeschakeld worden door middel van een antibioticakuur.

Als de test negatief is en er is nooit een operatie of grote ontsteking geweest aan de buik, is de kans klein dat er iets mis is met de eileiders. Verder onderzoek naar de functie van de eileiders wordt dan vaak nog wat uitgesteld.

Een schrale troost voor de positief geteste dames: er bestaat een chlamydiasoort die erg veel lijkt op bovengenoemd soort. Deze chlamydia wordt overgedragen via de lucht (niesen) en geeft een ontsteking van de longen.

Sommige ziekenhuistesten zien geen verschil tussen de seksueel overdraagbare chlamydia en die van de longen. Dit kan het gesprek met de – negatief geteste – partner aanzienlijk vereenvoudigen. Hoe dan ook: een kijkoperatie blijft noodzakelijk.

Waarom moet er gelijk een kijkoperatie worden gedaan?

Zoals eerder vermeld kan deze bacterie een ontsteking geven aan de eileiders.

Met een baarmoederfoto kun je alleen zien of de eileiders open of dicht zijn.

Met een kijkoperatie kun je zien wat voor eventuele schade er is aangericht.

De doorgankelijkheid van de eileiders wordt dan ook gelijk getest.

Waarom wordt er niet op alle seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) getest?

Iedereen ongegrond op alle soa’s testen zou heel wat onrust veroorzaken.

Bovendien hebben sommige uitslagen totaal geen invloed op het wel of niet zwanger worden. De discussie over het testen op aids en hepatitis b bij vrouwen met een kinderwens laait soms op. Deze virussen kunnen schade opleveren voor het ongeboren kind bij een zwangerschap. Bij zwangerschap 59

Ooievaar_4deproef_bw.indd 59

25-04-12 10:47

wordt hier in Nederland wel altijd op getest, maar vooralsnog niet in het traject om zwanger te worden.

10 Baarmoederfoto

Wat is een baarmoederfoto?

Het is niet alleen een foto van de baarmoeder, zoals de naam doet vermoeden. De medische naam is hystero-salpingografie (hsg). Dit betekent het weer­­geven van de baarmoeder (hystero) en van de eileiders (salpingen). Het is dan ook een foto van de baarmoeder en de eileiders. Over het algemeen wordt dit onderzoek als erg vervelend ervaren. Een van tevoren ingenomen pijnstiller kan wat verlichting geven.

Technisch gaat het als volgt: er wordt een spreider ingebracht, waarna de vagina wordt schoongemaakt met jodium of water. Dan wordt de baarmoederhals met een tangetje vastgepakt en wordt er een spuitmond in de baarmoederhals geplaatst. Hieraan vast zit een spuit met de contrastvloeistof. Als de röntgenapparatuur klaarstaat, kan de vloeistof in de baarmoeder worden gespoten. Op het scherm kun je deze vloeistof goed volgen. Als het goed is, zie je eerst een driehoek met een punt naar beneden: dit is de binnenkant van de baarmoeder. Vanuit de beide hoeken bovenaan zie je heel dunne lijntjes lopen: dit zijn de eileiders. Daarna zie je de vloeistof een onregelmatige vorm aannemen: de vloeistof verspreidt zich in de buikholte.

Als er afwijkingen worden gevonden, is verder onderzoek noodzakelijk.

Afhankelijk van de afwijking wordt dit vervolgonderzoek bepaald.

En op welk moment doet zo’n baarmoederfoto pijn?

Een enkeling vindt het inbrengen van de spreider (speculum) voor het schoonmaken van de vagina al pijnlijk. Een beetje ontspanning doet dan vaak al wonderen. Ontspannen op commando is erg moeilijk. Je kunt jezelf enorm helpen door je bekken naar beneden te kantelen: billen in de bank. Dit geldt trouwens 60

Ooievaar_4deproef_bw.indd 60

25-04-12 10:47

Afbeelding van een hsg zoals die op de monitor te zien is. Op deze afbeelding zie je de binnenkant van de baarmoeder als een driehoek. De dunne lijntjes die aan de bovenkant van de driehoek beginnen, zijn de eileiders. Aan het einde van de eileiders zie je een ‘rommeltje’: daar verspreidt de vloeistof zich in de buik. Hiermee kun je zien dat de eileiders doorgankelijk zijn.

De harde rechte lijn is de hysterofoor: het apparaat waarmee de contrastvloeistof in de baarmoeder wordt gebracht. Helemaal onderaan zie je de klem waarmee de baarmoederhals wordt vastgehouden.

voor ieder gynaecologisch onderzoek.

Van het schoonmaken van de vagina op zich heeft vrijwel niemand last. Het tangetje op de baarmoederhals plaatsen wordt ervaren als een venijnige prik, soms gevolgd door wat krampen van de baarmoeder als reactie hierop. Al vrij vlot zakken deze krampen weg. Het plaatsen van de spuitmond voel je amper of helemaal niet. Het klaarzetten van de röntgenapparatuur klinkt soms onheilspellend, maar dat doet geen pijn. Het maken van de foto’s voel je vanzelfsprekend ook niet. Het inspuiten van de contrastvloeistof kan ongemerkt gaan, maar meestal vinden vrouwen dit enorm onprettig. Vooral wanneer de vloeistof met wat hogere druk door de eileiders moet worden gespoten, 61

Ooievaar_4deproef_bw.indd 61

25-04-12 10:47

wordt dit als venijnig pijnlijk ervaren. Schrale troost is dat, zodra de druk eraf is, de pijn al snel wegebt.

Als de pijn in je buik zo heftig is, heb je al snel de neiging om je handen op je buik te leggen. Dit is niet verstandig, want dan krijg je een foto van je handen en niet van je baarmoeder. Met een beetje pech Het kan zinvol zijn moet de foto opnieuw gedaan worden. Een tip is om je om vooraf te beden­ handen achter je hoofd te houden. Een enkele keer komt ken hoe je gesteund het voor dat de combinatie spanning en pijn een flauwvalwilt worden, zie on­der de kopjes Krijg je reactie geeft. Dit voel je vaak aankomen. Even rustig blijven de steun waar je wat liggen op de onderzoeksbank is de beste remedie. aan hebt? en Praktische tips voor jou en je partner (blz. 225/241) in het deel Emotionele impact.

Mag de partner bij het onderzoek aanwezig zijn?

Meestal mag dit wel. Vaak wordt de al opgebouwde spanning dan wat minder. De partner moet wel een loodschort aan. Dit is ter bescherming tegen de röntgenstralen. Het komt voor dat de combinatie loodschort, warmte, spanning en het aanzien van de pijn van de patiënte een flauwvalreactie geeft bij de man. Dit is een lastiger probleem. Als hij flauwvalt, kan hij vervelend terechtkomen. Bovendien kan er niet snel hulp komen: de aanwezige arts is met de foto bezig en ieder ander moet eerst een loodschort aandoen. Het klinkt onaardig, maar ook voor de partner geldt: liggen is de beste remedie, ook al is dit op de vloer.

Hoe lang duurt het maken van een baarmoederfoto?

Er staat normaal gesproken 10-15 minuten voor ingepland. De voorbereidingen zijn vaak het meeste werk. Het maken van de foto(’s) duurt ongeveer 1-2 minuten.

Soms wordt er nog een zogenaamde restfoto gemaakt: enkele uren na de baarmoederfoto wordt nog een gewone röntgenfoto gemaakt. Hierop kan worden gezien hoe de ingespoten vloeistof zich verspreid heeft in de buik. Bij verklevingen in de buik zie je de vloeistof dan in ophopingen vastzitten.

62

Ooievaar_4deproef_bw.indd 62

25-04-12 10:47

Kan ik na een hsg weer gaan werken of autorijden?

Normaal gesproken kan dat gewoon. De pijn is vaak heftig, maar kort. Een algemeen advies is echter dat spanning en pijn na ieder onderzoek de aandacht van het verkeer kunnen afleiden. Een chauffeur is dan wel prettig.

Het is verstandig om een stevig maandverband mee te nemen. De combinatie jodium en contrastvloeistof kan lelijke vlekken geven. Ook kan er nog wat bloedverlies optreden.

Bij overgevoeligheid voor jodium wordt er geen hsg gemaakt.

Wanneer in de cyclus wordt de hsg gemaakt?

Het maken van een baarmoederfoto is inderdaad cyclusafhankelijk. De contrastvloeistof wordt ingebracht via de baarmoederhals, baarmoeder en eileiders en komt ten slotte terecht in de buikholte. Als een embryo ten tijde van de foto net bezig is met innestelen in de baarmoeder, kan het op deze manier weggespoeld worden en in de buikholte terechtkomen. Om dit te voorkomen kan de foto dus het beste gemaakt worden voordat er een embryo is. Met andere woorden: voor de eisprong.

Wanneer je menstrueert, weet je zeker dat je geen eisprong hebt. Maar door de route van de contrastvloeistof kan het menstruatiebloed ook in de buikholte worden gespoten. Dit is niet alleen direct pijnlijk, maar kan op den duur vervelende gevolgen hebben. Zodoende wordt er ook geen foto gemaakt tijdens de menstruatie. Dus blijft alleen de periode over tussen de menstruatie en de eisprong.

Ook wordt aangeraden om geen gemeenschap te hebben binnen 24 uur voor en na de foto. Zaadcellen kunnen op deze manier op totaal verkeerde plaatsen in de buikholte terechtkomen. Dat voelt niet goed.

Mag je zwanger worden in de cyclus van de baarmoederfoto?

De dag na de foto mag je gewoon weer gemeenschap hebben. Het is dus geen verloren maand. Sterker nog: het blijkt dat tot een paar maanden na de foto 63

Ooievaar_4deproef_bw.indd 63

25-04-12 10:47

de kans op zwangerschap iets is verhoogd. Wellicht heb je dan toch niet voor niets pijn geleden.

Is er geen alternatief voor een hsg?

Jazeker wel, maar daar zitten vaak weer ‘maren’ aan. Een goed alternatief is de kijkoperatie oftewel laparoscopie. Dit is een operatie en brengt dan ook extra risicofactoren met zich mee. Een vaste stelling in de medische wereld is: als er een goed alternatief is voor een operatie, heeft het alternatief de voorkeur.

Een andere mogelijkheid is de zogenaamde hycosy (hystero-contrastsalpingografie). Hierbij wordt een contrastmiddel in de baarmoeder gespoten en wordt er tegelijkertijd met een echoscoop gekeken waar de vloeistof naartoe gaat. Inderdaad is dit vrijwel gelijk aan de hsg, alleen wordt hierbij dus geen röntgenstraling gebruikt. De praktijk leert echter dat dit onderzoek als nog vervelender dan de hsg wordt ervaren, terwijl de bedoeling was dat het vrouwvriendelijker zou zijn. Ook blijkt de diagnose bij een hsg betrouwbaarder.

Er bestaat ook de zogenaamde sis-echo (Saline Infusion Sonografie), oftewel watercontrastecho. Hiermee kun je de binnenzijde van de baarmoeder beoordelen, maar niet de doorgankelijkheid van de eileiders. Vocht kleurt met een echo zwart, de meeste weefsels geven verschillende grijstinten. Als je tijdens de echo met een katheter water in de baarmoeder brengt, kun je aan de vorm van het water zien of er afwijkingen in de baarmoederholte zijn zoals een poliep of een vleesboom.

Deze methode kan wat menstruatieachtige klachten geven, maar meestal valt het onderzoek reuze mee. Omdat de doorgankelijkheid van de eileiders niet getest wordt, is het dus niet echt een alternatief voor de hsg.

Een laatste alternatief is ervoor te kiezen helemaal geen onderzoek naar de doorgankelijkheid van de eileiders uit te voeren. Dit is te overwegen als er nooit ‘iets’ met de buik aan de hand is geweest: geen operatie, geen ontsteking, geen zwangerschap, geen miskraam of iets van dien aard.

64

Ooievaar_4deproef_bw.indd 64

25-04-12 10:47

sis-echo: op de bovenste afbeelding staat het totale plaatje van het echobeeld, op de onderste afbeelding zie je uitvergroot de baarmoeder, met daarin vocht (donkerblauw) en in dat vocht een heldere oplichting: dit is waarschijnlijk een poliep. Ook zie je het slangetje zitten om het vocht in te brengen.

11 Laparoscopie

Wat is een laparoscopie?

Een laparoscopie is een chique woord voor kijkoperatie in de buik. Dit gebeurt onder algehele verdoving oftewel narcose. Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen een diagnostische en een therapeutische laparoscopie. Bij een diagnostische laparoscopie wordt er gekeken of alles er volgens de norm uitziet. Bij een therapeutische laparoscopie verwacht men een aandoening die laparoscopisch verholpen kan worden, bijvoorbeeld een cyste die uit de eierstok verwijderd kan worden.

65

Ooievaar_4deproef_bw.indd 65

25-04-12 10:47

De gynaecoloog maakt twee kleine sneetjes van ongeveer een centimeter: een in de navel en een in de bovengrens van het schaamhaar. Via de navel wordt dan onschadelijk koolzuurgas in de buik geblazen: zo komt er wat ruimte. Met de kijkbuis, die ook via het navelgaatje naar binnen gaat, kunnen de organen goed in beeld worden gebracht. De gynaecoloog kijkt meestal de hele buik na.

Zo wordt er ook naar de darmen, lever, galblaas en blinde darm gekeken. Via het gaatje op de haargrens kunnen andere instrumenten ingebracht worden, zodat een en ander nog beter te zien is. Vaak wordt er ten slotte nog blauwe vloeistof gebruikt om de doorgankelijkheid van de eileiders te testen. Deze vloeistof wordt via de vagina ingebracht, zoals bij een baarmoederfoto.

Waarom wordt een diagnostische laparoscopie gedaan?

Met deze methode zijn de organen voor het eerst echt ‘live’ te zien. Zo kun je de vorm en de kleur van de organen waarnemen. Je kunt echter alleen de buitenkant zien en niet de binnenkant.

Waarnaar wordt gekeken bij een diagnostische laparoscopie?

Bij het inbrengen van de scoop zie je direct de baarmoeder. Zo kun je de vorm, de ligging, de grootte en de wand ofwel spierlaag van de baarmoeder bepalen.

In de wand kunnen myomen ofwel vleesbomen zitten.

Vervolgens komt de ene eileider in beeld, vaak overgaand in de eierstok. Ook hier wordt gekeken of alles normaal dan wel afwijkend is. Daarna herhaalt deze procedure zich bij de andere eileider en eierstok. Ook wordt er gekeken naar de overige organen die zichtbaar zijn: delen van de darm, lever, galblaas en blinde darm. Tevens wordt het buikvlies geïnspecteerd op eventuele endometriosehaarden.

Tot slot kan de doorgankelijkheid van de eileiders getest worden. Dit wordt gedaan door blauwe vloeistof via de vagina en baarmoeder de buik in te spuiten. De vloeistof is blauw zodat deze goed herkend wordt: er zijn niet zoveel mensen met blauw bloed.

66

Ooievaar_4deproef_bw.indd 66

25-04-12 10:47

Waarom wordt een therapeutische laparoscopie verricht?

Een therapeutische laparoscopie wordt verricht als men afwijkingen in de buik verwacht, die laparoscopisch kunnen worden hersteld. Een bekende ingreep is bijvoorbeeld het ongedaan maken van een sterilisatie: de eileiders worden weer opengemaakt. Een ander voorbeeld is de verwijdering van bepaalde endo­me­trioseplekken.

Wat zijn de risico’s van een laparoscopie?

De kans op complicaties bij een diagnostische laparoscopie is erg klein.

Doordat je goed kunt zien wat je doet, is de kans op beschadiging van een orgaan zeer klein. De kans op complicaties wordt groter bij slecht zicht, bijvoorbeeld door verklevingen. Het risico dat dan een orgaan wordt beschadigd, is op dat moment vele malen groter.

Bij koorts of hevige buikpijn na de operatie moet je altijd contact opnemen met je behandelend team, ook al is dit al een paar dagen na de operatie.

Hoelang ben je uit de roulatie na een laparoscopie?

Normaal gesproken mag je op de dag van de ingreep al weer naar huis. Na de ingreep en de narcose ben je echter vaak wat slap, dus zelf autorijden wordt sterk ontraden. De buikpijn is direct na de ingreep vaak het ergst, maar ebt weg in de loop van de dag. Sommige vrouwen hebben echter nog een paar dagen napijn.

Berucht is de schouderpijn. Deze ontstaat door het koolzuurgas dat gebruikt is om het zicht in de buik te vergroten. Dit gas prikkelt het middenrif, wat de pijn veroorzaakt. Het koolzuurgas wordt vanzelf door het lichaam opgeruimd.

De schouderpijn verdwijnt meestal de dag na de operatie.

Wanneer mag je na een laparoscopie weer gemeenschap hebben?

Dit is ook een beetje afhankelijk van wat er precies gebeurd is tijdens de operatie. Ook is het erg persoonlijk: de een heeft meer pijn dan de ander. Zolang 67

Ooievaar_4deproef_bw.indd 67

25-04-12 10:47

je pijn voelt, kun je beter nog geen gemeenschap hebben. Vraag het gerust aan de gynaecoloog, wanneer deze na de operatie nog even langskomt.

12 Hysteroscopie

Wat is een hysteroscopie?

Een hysteroscopie wil letterlijk zeggen: kijken in de baarmoeder. Onder lokale of algehele verdoving wordt met een kijkbuis in de baarmoeder gekeken. Ook hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen een diagnostische en een therapeutische hysteroscopie. Bij een diagnostische hysteroscopie wordt gekeken of de binnenkant van de baarmoeder er normaal uitziet. Bij een therapeutische hysteroscopie wordt een afwijking verwacht waaraan hysteroscopisch iets te doen is, zoals een verkleving in de baarmoeder die doorgesneden kan worden.

Technisch gaat het als volgt: er wordt een spreider ingebracht, waarna de vagina wordt schoongemaakt met jodium of water. Soms wordt de ingang van de baarmoedermond met sondes iets opgerekt om de kijkbuis te laten passeren. Nu is alles gereed om de hysteroscoop in te brengen. Om goed zicht te hebben wordt er ook wat vloeistof ingebracht. De wanden van het slijmvlies komen dan los van elkaar te liggen, zodat ze goed beoordeeld kunnen worden. De hoeken waar de eileiders beginnen worden opgezocht en beoordeeld. Soms wordt er nog een hapje ofwel biopsie uit het slijmvlies genomen ter beoordeling in het laboratorium.

Gaat een hysteroscopie onder verdoving?

Met de huidige hysteroscopen is geen verdoving nodig. Het materiaal is flexibel en de doorsnede van de buis is zo klein dat de baarmoedermond vaak niet opgerekt hoeft te worden.

68

Ooievaar_4deproef_bw.indd 68

25-04-12 10:47

Waarom wordt een diagnostische hysteroscopie verricht?

Een diagnostische hysteroscopie wordt verricht om te zoeken naar oorzaken van abnormaal bloedverlies uit de baarmoeder, onvruchtbaarheid, herhaalde vroeggeboorten of miskramen. Soms wordt er nog een hapje uit het baarmoederslijmvlies genomen om dat in het laboratorium te laten onderzoeken.

Ook kan er een curettage worden verricht, waarna het verkregen weefsel in het laboratorium wordt onderzocht.

Waarom wordt een therapeutische hysteroscopie verricht?

Een therapeutische hysteroscopie wordt verricht om afwijkingen in de baarmoederholte te behandelen, bijvoorbeeld vleesbomen, poliepen, verklevingen, een in de wand vastgegroeid spiraal of een verdikt bloedvat. Het is zelfs mogelijk om het slijmvlies van de baarmoeder geheel of gedeeltelijk te verwijderen (curettage).

Wat zijn de risico’s van een hysteroscopie?

Na de hysteroscopie kan er nog sprake zijn van vaginaal bloedverlies en buikpijn. Het bloedverlies kan uit de baarmoeder komen of van de prikgaatjes van de verdoving. De buikpijn is vaak een reactie van de baarmoeder op het inbrengen van de vloeistof. Echte complicaties komen niet vaak voor. In een enkel geval is er sprake van een langdurige bloeding, beschadiging van de baarmoederwand (perforatie), infectie en overgevoeligheid voor de gebruikte medicijnen en vloeistoffen. Neem bij koorts of verergering van bloedverlies of buikpijn altijd contact op met je behandelend team.

Hoelang ben je uit de roulatie na een hysteroscopie?

Voor de ingreep staat meestal 30 minuten ingepland. Dit is inclusief uit- en aankleden en bijkomen. Afhankelijk van de kliniek kun je al vrij snel na de ingreep weer naar huis. Autorijden zou wel kunnen, maar wordt vaak afgeraden. Bij vrijwel ieder onderzoek kun je na afloop last krijgen van de zoge69

Ooievaar_4deproef_bw.indd 69

25-04-12 10:47

naamde ‘bibberitis’: de opgebouwde spanning komt los en je begint over je hele lijf te trillen. De aandacht voor het overige verkeer neemt af, wat vervelende gevolgen kan hebben. Het beste kun je dus een chauffeur meenemen.

Wanneer mag je na een hysteroscopie weer gemeenschap hebben?

Op de dag van het onderzoek wordt dit ontraden, omdat de baarmoederhals dan nog open kan staan, waardoor bacteriën naar binnen kunnen. De volgende dag mag je weer gemeenschap hebben, tenzij je behandelend arts anders adviseert.

Wat is het verschil tussen een hysteroscopie en hsg?

Zoals je nu waarschijnlijk begrepen hebt, wordt er bij een hysteroscopie letterlijk in de baarmoeder gekeken. De binnenkant van de baarmoeder komt dus goed in beeld. Bij een hystero-salpingografie (hsg) wordt er een contrastvloeistof in de baarmoeder en eileiders gespoten en met behulp van röntgen­ stralen wordt van buitenaf naar de vorm en doorgankelijkheid gekeken.

b Mannelijk deel 1 Sperma

Welke extra onderzoeken worden er bij de man gedaan?

Bij het algemeen onderzoek is er al lichamelijk onderzoek verricht en naar de spermakwaliteit gekeken. Als hierbij iets afwijkends is gevonden, wordt er verder onderzoek verricht. Zo kan er hormonaal onderzoek gedaan worden.

Hierboven staat hierover al wat vermeld. Meestal worden de waarden van testosteron, fsh en lh bepaald. Als de spermakwaliteit bij herhaling erg tegenvalt, wordt er dna-/chromosomenonderzoek verricht. Dit onderzoek wordt uitgelegd onder ‘Afwijkende uitslagen’ .

70

Ooievaar_4deproef_bw.indd 70

25-04-12 10:47

Hoe wordt het sperma verkregen?

Normaal gesproken wek je door masturbatie (zelfbevrediging) een ejaculatie ofwel zaadlozing op. Dit ejaculaat vang je op in een speciaal potje dat je van het ziekenhuis hebt gekregen. Voor een betrouwbaar onderzoek is het noodzakelijk dat het gehele ejaculaat wordt opgevangen. Sluit het potje goed af en bewaar het ‘op de huid’, dat wil zeggen in de broekzak of de binnenzak van een colbert of jas. Laat het in ieder geval niet te veel afkoelen, want dit beïnvloedt de kwaliteit en de uitslag van het onderzoek.

Sommige mannen kunnen om religieuze of emotionele redenen niet masturberen of op deze manier een zaadlozing krijgen. Overleg dit altijd met je behandelend arts. Toch is het voor het algemeen onderzoek belangrijk dat er naar de sperma­ kwaliteit gekeken wordt. Een redelijk alternatief voor masturbatie is gemeenschap te hebben met een niet-zaaddodend condoom. Het is erg lastig voor een leek om aan zo’n apart condoom te komen: vrijwel alle vrij verkrijgbare condooms bevatten een zaaddodend middel. Vraag dit dus aan je behandelend arts.

Waar kun je het beste ‘produceren’? Thuis of in het ziekenhuis?

Dit is per persoon verschillend. Bij een ejaculatie komen ook emoties kijken. Als de emoties te groot worden, kan het zijn dat er helemaal geen ejaculaat volgt.

Mijn persoonlijke advies is altijd om thuis te produceren: bekende omgeving, geen onbekende afleiding.

Sommige mannen vinden het vervelend om met een gevuld potje over straat te gaan en geven de voorkeur aan het ziekenhuis. Meestal is in het ziekenhuis hiervoor wel een speciale ruimte beschikbaar.

Er is onderzoek gedaan naar de kwaliteit van sperma en de plaats van productie. Als de spanning hoger wordt, gaat dit ten koste van de kwaliteit, met andere woorden: productie in het ziekenhuis waar de kamer erg gehorig is, of waar men aan de deur komt kloppen of rammelen, geeft negatieve stress en dit gaat ten koste van de kwaliteit. Het beste kan dus een ruimte worden gezocht waar zogezegd rustig aan de productie gewerkt kan worden.

71

Ooievaar_4deproef_bw.indd 71

25-04-12 10:47

Hoe gaat een spermaonderzoek?

Nadat het potje met sperma op het laboratorium is ingeleverd, gaat de laborant aan de slag. Hij kijkt naar de kleur en de vloeibaarheid. Als sperma net geproduceerd is, dan ziet het eruit als een geleiachtige massa. Na een tijdje (15-30 minuten) wordt deze massa vloeibaarder. Nu kan de laborant aan de slag. Hij bepaalt het volume (hoeveel milliliter) en de zuurgraad (pH-waarde).

Vervolgens wordt een druppel op een speciaal microscoopglaasje gelegd. Nu kan met behulp van de microscoop gekeken worden naar de zaadcellen: de hoeveelheid, de beweeglijkheid, de vorm en de agglutinatie ofwel samenklontering van de zaadcellen. Al deze gegevens worden genoteerd en doorgegeven aan je behandelend arts.

Waarom is het volume belangrijk?

Een normaal volume van een spermamonster is ongeveer 3-5 ml. Hiervan bestaat slechts een paar procent uit zaadcellen. De rest bestaat uit vloeistof uit de zaadblaasjes en de prostaat. De functie van deze vloeistof is het neutraal maken van de vagina. Bij een te klein of te groot volume kan het zo zijn dat de samenwerking met de vagina minder goed verloopt.

Ook zorgt deze vloeistof voor de zaadcellen zelf: ze levert voeding en bescherming tegen bacteriĂŤn.

Waarom is de zuurgraad belangrijk?

De functie van de extra vloeistof bij de zaadcellen is onder andere het neutraal maken van de vagina. De pH-waarde in de vagina is vaak te laag (te zuur) voor de zaadcellen. Bij een iets hogere pH voelen de zaadcellen zich beter en bewegen ze beter. Ook de pH-waarde van het sperma kan iets variĂŤren. Een te lage pH vraagt vaak verder onderzoek.

72

Ooievaar_4deproef_bw.indd 72

25-04-12 10:47

Waarom is de hoeveelheid belangrijk?

Normaal gesproken is er sprake van miljoenen zaadcellen. Dit lijkt wat overdreven, omdat er uiteindelijk maar 1 zaadcel nodig is om te bevruchten. Er is immers ook maar 1 eicel. Inmiddels wordt steeds duidelijker dat zaadcellen goed moeten samenwerken. Zij hebben elkaar nodig om het hele eind vanaf de vagina, via de baarmoeder en de eileiders naar de eicel af te leggen. Daar eenmaal aangekomen, hebben ze elkaar weer nodig zodat die ene zaadcel de eicel kan bevruchten.

Onderweg sneuvelen er flink wat zaadcellen. Dat betekent dat de hoeveelheid zaadcellen in het begin ruim voldoende moet zijn om aan het einde voldoende zaadcellen over te houden om te kunnen bevruchten. Het ejaculaat zou in totaal ongeveer 100-200 miljoen zaadcellen moeten bevatten. Meestal spreken we van een concentratie, dat wil zeggen x miljoen/ml. Zo geven 120 miljoen zaadcellen in 3 ml een concentratie van 40 miljoen/ml.

Hoe kunnen ze miljoenen zaadcellen tellen?

Het is logisch dat een laborant niet alle zaadcellen een voor een gaat tellen.

Hiervoor hebben ze speciale telkamers. Dit is een speciaal glas, waarop een druppel sperma gelegd wordt. Boven op de druppel wordt een ander glaasje gelegd. Dit glaasje geeft de druppel een vastgestelde dikte, zodat de zaadcellen nog kunnen bewegen. In het glaasje staat een raster gegraveerd van honderd vakjes. Onder de microscoop kan de laborant de zaadcellen zien die onder het raster ‘zwemmen’. Door het aantal zaadcellen per vakje te tellen kan de laborant een goede inschatting maken over de hoeveelheid zaadcellen.

In deze moderne tijd zijn er ook computers die dit werk doen. Vooralsnog loopt de techniek echter nog achter op de vakkunde van de laborant.

Waarom is de beweeglijkheid belangrijk?

Een stilliggende zaadcel kan nooit bij een eicel komen, laat staan haar bevruchten. Een goede zaadcel moet dus kunnen bewegen. De beweeglijk73

Ooievaar_4deproef_bw.indd 73

25-04-12 10:47

heid wordt door de laborant vaak in vier groepen verdeeld: a-b-c-d-kwaliteit. a-kwaliteit wil zeggen dat de zaadcellen recht vooruit zwemmen, recht op de eicel af. b-kwaliteit wil zeggen dat de zaadcellen wel goed zwemmen, maar een beetje een dronkenmanskoers volgen om uiteindelijk toch wel bij die eicel te arriveren. c-kwaliteit wil zeggen dat de zaadcellen alleen op de plaats bewegen. d-kwaliteit wil zeggen dat de zaadcellen niet bewegen. Aan zaadcellen van c- en d-kwaliteit heb je dus niet zoveel. Je moet het van de a en b hebben.

De beweeglijkheid wordt uitgedrukt in een percentage van het totale aantal zaadcellen. Dit percentage heeft betrekking op de zaadcellen van kwaliteit a en b. Een beweeglijkheid van 25% zegt dus niet zoveel, je moet ook het totale aantal zaadcellen weten. Bijvoorbeeld 25% a+b-beweeglijkheid per 100 miljoen zaadcellen betekent 25 miljoen zaadcellen en een goede uitslag; 25% beweeglijkheid per 1 miljoen zaadcellen betekent 250.000 zaadcellen, te weinig voor een natuurlijke bevruchting.

Waarom is de vorm (morfologie) van de zaadcellen belangrijk?

Een goede zaadcel ziet er normaal uit. Dat klinkt vrij logisch en dat is het ook, maar‌ hoe ziet een normale zaadcel eruit? Het officiÍle antwoord op deze vraag lees je een paar vragen verderop.

In ieder spermamonster zitten afwijkende zaadcellen. Dit is te begrijpen: de zaadcelaanmaak gaat continu, dag en nacht door. Het gaat om miljoenen zaadcellen. De kans dat er dan af en toe een misser tussen zit, is groot. De vraag is: hoeveel afwijkende zaadcellen mogen er in een spermamonster zitten om toch nog normaal te zijn. Hierover verschillen de meningen, zelfs in de wetenschap. Hiervoor hanteren we de who-richtlijn en de Kruger ofwel Tygerberg strikte criteria.

Een afwijkende zaadcel is niet in staat om te bevruchten. Er zijn duidelijke afwijkingen zoals een zaadcel met twee koppen of met twee staarten. Ook kan de staart te kort zijn of de kop te groot enzovoort. Het probleem is vaak 74

Ooievaar_4deproef_bw.indd 74

25-04-12 10:47

de net iets te lange staart of de net iets te grote kop: de ene laborant vindt de zaadcel afwijkend, de andere laborant vindt de cel normaal. Sterker nog: het kan zijn dat dezelfde laborant het ene moment een zaadcel normaal vindt, maar een volgend moment toch iets afwijkend.

Ook de morfologie wordt in procenten uitgedrukt. Volgens de who-richtlijn moest er minstens 14% normale zaadcellen in een ejaculaat zitten. In 2009 is deze richtlijn bijgesteld naar minstens 4%. Volgens de Kruger strikte criteria was minstens 4% al voldoende voor een normale kans op zwangerschap. De who- en Kruger-criteria zijn dus nu gelijk. De computertechniek zou hier ook aanvullend kunnen werken, door strikt de criteria van een normale zaadcel te hanteren. De vraag ‘Hoe ziet de perfecte zaadcel eruit?’ is door de wetenschappers nog niet beantwoord. Vooralsnog wordt er dus in veel centra toch nog op het oog gekeken.

Uit bovenstaand verhaal mag duidelijk zijn dat de morfologie verschillend geïnterpreteerd kan worden en men steeds meer gaat twijfelen aan de bruikbaarheid hiervan. Dit is ook de reden dat gespecialiseerde laboratoria momenteel op zoek zijn naar betere technieken om de vruchtbaarheid van het sperma te voorspellen.

Waarom wordt er naar agglutinatie gekeken?

Agglutinatie is een mooi woord voor samenklontering van de zaadcellen. Als de zaadcellen aan elkaar vastgeklonterd zitten, zijn ze niet meer in staat om de weg naar de eicel af te leggen, laat staan de eicel te bevruchten.

Een oorzaak van agglutinatie kan zijn dat er antistoffen tegen de zaadcellen aanwezig zijn. Deze antistoffen zijn door middel van een zogenaamde MARtest te vinden. De antistoffen komen vaak voor als sperma en bloed rechtstreeks met elkaar in aanraking zijn geweest. Dit is vaak zo na een hersteloperatie van een sterilisatie. Hierover wordt verder in dit hoofdstuk meer verteld.

75

Ooievaar_4deproef_bw.indd 75

25-04-12 10:47

Welke andere technieken zijn er nog?

Er wordt in de hele wereld hard gewerkt aan verbetering van sperma of aan een betere voorspellende waarde van een sperma-uitslag. Hierdoor worden er verschillende methoden gehanteerd. Hieronder staan er een paar: scsa (Sperm Chromatin Structure Assay) is een methode waarbij de zaadcellen fluorescerend worden gekleurd. Via een apart apparaat (flowcyto­ meter) worden dan 5000 zaadcellen gescand en zo wordt de dna-schade beoordeeld. Het kan dus zijn dat de zaadcellen er goed uitzien, maar er door de dna-schade toch een verminderde vruchtbaarheid is. De bewerkte zaadcellen kunnen niet meer gebruikt worden. De mate van dna-schade wisselt per zaadmonster minder dan de morfologie. Door deze methode zou in de toekomst het behandeltraject efficiënter kunnen worden uitgezet: eerst iui of direct ivf. Deze methode staat nog in de kinderschoenen, maar zou een welkome aanvulling op het spermaonderzoek kunnen zijn. macs (magnetic activated cell sorting) is een methode waarbij door middel van een (fluorescerende) antistof een reactie wordt opgewekt met de receptor van de cel. Iedere lichaamscel heeft receptoren aan de buitenkant. Deze receptoren ofwel ontvangers kunnen specifieke deeltjes ofwel antistoffen uit de omgeving halen. Deze methode wordt nu ook uitgeprobeerd op de zaadcel. Hiermee zouden de zaadcellen die niet goed zijn gescheiden kunnen worden van zaadcellen die wel geschikt zijn. Deze methode staat nu nog in de babysokjes, maar als aangetoond kan worden dat de methode veilig is kan de schoenmaat snel groeien. hos-test (hypo-osmotic swelling test) is een test waarbij de doorgankelijkheid van het celmembraan wordt getest. Bij een druppeltje sperma wordt een hypo-osmotische vloeistof gebracht. Dit mengsel moet dan 30-120 minuten bij 37 °C staan, zodat de vloeistof in de zaadcel kan trekken. Als meer dan 50% van de zaadcellen is gezwollen, is de test normaal. Bij minder dan 50% zwelling zou er een verminderde vruchtbaarheid zijn. Hoewel de test eenvoudig uitvoerbaar, goedkoop, eenvoudig te interpreteren en al in 1984 (Jeyen76

Ooievaar_4deproef_bw.indd 76

25-04-12 10:47

dran et al.) uitgevonden is, is deze methode nooit aan het standaard zaadonderzoek toegevoegd.

Zeta: dit is ook een methode om de dna-samenstelling van de zaadcellen vast te stellen. Door gebruik te maken van de elektrostatische eigenschappen van een normale zaadcel worden de goede van de minder goede zaadcellen gescheiden. Een ander voorbeeld van elektrostatica is je haar kammen in de winter met een plastic kam: al je haren gaan dan overeindstaan. Deze methode is vooral geschikt voor het vinden van een heel goede zaadcel voor de reguliere icsi-methode.

Dit zijn op dit moment de meest voorkomende. Zoals gezegd wordt er hard gewerkt aan meer/andere/betere technieken.

Wat is normaal sperma?

Volgens de normen van de who (bijgesteld in 2009) geldt als normaal sperma: een ejaculaat met een minimaal volume van 1,5 ml, met ten minste 15 miljoen/ml of een totaal van 39 miljoen zaadcellen. Meer dan 58% daarvan moeten levende zaadcellen zijn met een goede mobiliteit, en meer dan 4% moet een normale vorm hebben. Ook de zuurgraad (pH) van het zaad is van belang.

De who staat voor World Health Organisation ofwel Een man kan zich soms schuldig Wereldgezondheidsorganisatie. Dit is een gespecialiseerde voelen omdat hij organisatie van de Verenigde Naties, gevestigd in Genève, een verminderde die als doel heeft wereldwijde aspecten van de gezond- kwaliteit sperma heeft. Zie onder het heidszorg in kaart te brengen, activiteiten op het gebied kopje Hoe beïnvloed je van de gezondheidszorg te coördineren en de gezondheid emoties met behulp van gedachten? (blz. 202) van de wereldbevolking te bevorderen. in het deel Emotionele impact over veelvoor­ komende gevoelens en hoe hiermee om te gaan.

77

Ooievaar_4deproef_bw.indd 77

25-04-12 10:47

Hoe ziet een zaadcel eruit?

Een zaadcel bestaat uit een kop, een middenstuk en een staart.

kop staart

middenstuk

De grijze massa in de kop bevat het genetische materiaal van de man. Op de top van de kop zit een dun laagje met oplossende enzymen dat het de zaadcel mogelijk maakt zich in de eicel te boren. Het middenstuk bevat een energievoorraad ofwel een soort accu om de staart te laten bewegen. De lange staart is nodig voor de voortbeweging van de zaadcel.

Even wat anders: in de 17e eeuw dacht men dat in de zaadcellen of in de eicellen een piepklein volledig mensje zat, een homunculus, dat in het lichaam van de vrouw verder uitgroeide tot aan de geboorte. De aanhangers van de theorie dat de homunculus in het sperma zat, waren de spermatisten en diegenen die dachten dat hij in de eicellen (ovula) zat, de ovisten. Nicolaas Hartsoeker (1694) en Theodoor Kerckring (1685) maakten hiervan een tekening die ik de lezer van dit boek niet wil onthouden:

78

Ooievaar_4deproef_bw.indd 78

25-04-12 10:47

Afbeelding links: de zaadcel volgens de spermatisten.

Afbeelding rechts: de eicel volgens de ovisten.

Reinier de Graaf (1641-1673), gespecialiseerd in anatomie en fysiologie, was de eerste die het idee opperde dat een foetus een samensmelting van een zaadcel met een eicel zou zijn. Dit idee werd door vele geleerden verguisd.

Antonie van Leeuwenhoek maakte een microscoop met sterke lenzen waardoor hij 270-400 x kon vergroten. Hiermee kon hij in 1677 voor het eerst zaadcellen zien. Dit beeld versterkte de visie van de spermatisten. Reinier de Graaf was toen al overleden.

Pas 200 jaar later werd de samensmelting van een zaadcel en een eicel in beeld gebracht en langzaam als mogelijkheid voor het ontstaan van de mens geaccepteerd.

2 Hormonen

Worden er bij de man ook hormonen bepaald?

Bij het standaardonderzoek worden er geen hormonen bepaald. Als de waarden van het spermaonderzoek goed zijn, kan dat eigenlijk alleen als de hormoonwaarden ook goed zijn. Extra hormoononderzoek voegt dan niets toe.

Als de spermawaarden afwijkend zijn, wordt er naar het fsh en testosteron gekeken.

79

Ooievaar_4deproef_bw.indd 79

25-04-12 10:47

3

dna-/chromosomenonderzoek

Wanneer wordt er dna-/chromosomenonderzoek verricht?

Dit onderzoek wordt uitsluitend verricht als de spermawaarden bij herhaling niet boven de 1-miljoengrens komen, zonder dat daar aanwijsbare redenen voor zijn zoals medicatie of chronische ziekte. Bij deze lage spermawaarden is de kans op een spontane zwangerschap enorm laag. Daarom komen deze mannen in aanmerking voor de icsi-behandeling. Voorafgaand aan deze behandeling wordt dan dit dna-/chromosomenonderzoek verricht.

Waarom wordt dna-/chromosomenonderzoek verricht?

Als er geen reden is waarom de spermakwaliteit verminderd is, zoals medicatiegebruik of ontregelde suikerziekte, zou er een afwijking in het erfelijke materiaal kunnen zitten. Dit is een afwijking die je eigen gezondheid niet nadelig be誰nvloedt, maar wel problemen bij je kind zou kunnen veroorzaken.

Een afwijking in het erfelijke materiaal is niet te genezen, maar je hebt dan wel een antwoord.

Wat wordt er bij het dna-/chromosomenonderzoek onderzocht?

Bij de chromosomen wordt allereerst gekeken of het aantal klopt. Daarna wordt onderzocht of er geen stukjes chromosoom missen, te veel zijn of verwisseld zijn. Chromosomen bestaan uit opgerolde dna-strengen. Als je alle dna in een streng achter elkaar zou leggen, zou die ongeveer 42 kilometer lang zijn. Het is onmogelijk om die hele streng te onderzoeken op een afwijking. Vandaar dat ze bepaalde stukjes bekijken waarvan bekend is dat een verandering van dat stukje voor een erfelijke afwijking zou kunnen zorgen of een reden voor de verminderde zaadcelkwaliteit kan zijn.

80

Ooievaar_4deproef_bw.indd 80

25-04-12 10:47

Hoe wordt het dna-/chromosomenonderzoek onderzocht?

Het erfelijke materiaal zit in alle lichaamscellen, dus ook in de cellen van het bloed. Vandaar dat het onderzoek verricht kan worden met een buisje bloed.

Chromosomen zijn microscopisch klein en dna is nog kleiner. ‘Even’ onderzoeken zit er dus niet in. Hiervoor is erg specialistische kennis en materiaal nodig. Daarom wordt dit onderzoek vaak in een academisch centrum verricht.

c Afwijkende uitslagen

Er is een afwijkende uitslag gevonden. Wat nu?

Het klinkt wellicht vreemd, maar vaak is men toch opgelucht dat er ‘iets’ is gevonden, zodat er ook iets aan gedaan kan worden. Als alle onderzoeken een prima uitslag hebben, is dat natuurlijk fijn om te horen, maar wat is dan de oorzaak?

Afhankelijk van alle uitslagen bij elkaar zal een zo optimaal mogelijk beleid worden besproken om toch realistische zwangerschapskansen te creëren.

Laten we het hele onderzoek nog eens langsgaan.

1 Cyclusanamnese

Wat kan de oorzaak zijn van een onregelmatige cyclus?

Een regelmatige cyclus betekent vrij vertaald dat de vruchtbaarheidshormonen goed met elkaar communiceren. Een onregelmatige cyclus geeft een storing aan in deze hormonale communicatie. Wat echter de oorzaak is van deze hormonale storing, vraagt verder onderzoek. Eerst komen de vragen van de behandelend arts: hoelang bestaat dit onregelmatige patroon al; is er sprake van angst, stress, veranderd eetpatroon, roken, drugs, of iets anders. Soms wordt er bloed geprikt om te zien wat de hormonale waarden op bepaalde momenten in de cyclus zijn. Soms wordt inderdaad gevonden dat de waarden 81

Ooievaar_4deproef_bw.indd 81

25-04-12 10:47

afwijkend zijn, maar blijft de oorzaak van deze afwijkende waarden onduidelijk. In de wetenschap blijft men nieuwsgierig naar deze hormonale schommelingen en lopen er verschillende onderzoeken om toch meer duidelijkheid te krijgen. In de praktijk wordt er snel naar een oplossing gezocht, omdat een antwoord op de vraag naar de oorzaak vaak niet te vinden is. De oplossing bestaat meestal uit medicatie.

Hoe kan stress nu een onregelmatige cyclus geven?

Bij stress, maar ook bij angsten, gaan de bijnieren extra hormoon afgeven, waaronder cortisol. Dit cortisol heeft een rechtstreeks effect op de vruchtbaarheidshormonen. De vruchtbaarheidshormonen kunnen Wanneer je snel op deze manier van slag raken, waardoor de cyclus onregelge誰rriteerd raakt, kan matig wordt. dit stress geven. Zie onder het kopje Snel boos, wat doe je eraan? (blz. 213) in het deel Emotionele impact voor tips wat je kunt doen als je snel boos bent.

Hoe kan een veranderd eetpatroon een onregelmatige cyclus geven?

Met name een extreem veranderd eetpatroon kan een onregelmatige cyclus teweegbrengen. Als er opeens zeer streng gelijnd wordt, herkent het lichaam dat als ondervoeding. Deze ondervoeding heeft effect op de hypofyse. Het lichaam zorgt dan eerst voor de belangrijkste organen om te overleven. Deze energie haalt het weg bij de vruchtbaarheidsorganen, zodat die stil komen te liggen.

Wat is spotting?

Spotting betekent dat er tussentijds bloedverlies is. Spotting is altijd frustrerend, lastig en soms ook zenuwslopend. Je moet altijd maandverband bij je hebben. Soms is er zoveel spotting dat er geen menstruatiepatroon kan worden gezien. Een enkele keer spotting hoeft niets te betekenen. De oorzaken zijn heel divers: hormonale schommelingen, ovulatiebloeding, inneste82

Ooievaar_4deproef_bw.indd 82

25-04-12 10:47

lingsbloeding, miskraam, negatieve stress en ga zo maar door. Het is voor je behandelend arts handig als je op een kalender hebt bijgehouden wanneer je bloedverlies hebt gehad en hoeveel (aantal maandverbandjes).

Wanneer de menopauze al geweest is en er opeens spotting optreedt, kan er sprake zijn van iets kwaadaardigs. Ga hiervoor altijd naar een arts.

Welke onderzoeken worden er gedaan bij spotting?

Afhankelijk van hoe vaak en wanneer er spotting is, zal er verder onderzoek worden gedaan. Vaak maakt de arts een uitstrijkje, vooral als dat al wat langer geleden is gedaan. Er kan inwendig echoscopisch onderzoek worden verricht om eventueel te kunnen zien waar het bloedverlies vandaan komt. Er wordt ook een kweek afgenomen op chlamydia. Soms worden er hormonen bepaald, ook afhankelijk van het bloedverliespatroon.

2 Algemene gezondheid

Waarom is de algemene gezondheid van belang?

Een zwangerschap wil graag een gezonde omgeving. Het kan zijn dat je al bekend bent met een ziekte zoals astma, epilepsie, reuma, suikerziekte, hoge bloeddruk en ga zo maar door. De kans is groot dat je hiervoor medicatie gebruikt. Er moet dan nagegaan worden of deze medicatie gebruikt mag worden tijdens de zwangerschap of dat deze aangepast moet worden. Er zijn tegenwoordig gynaecologen gespecialiseerd in preconceptie. Deze kunnen al voor de zwangerschap de medicatie aanpassen.

Het kan ook zijn dat je een ongeval hebt gehad, waardoor een zwangerschap problemen in je functioneren zou kunnen geven. Dit is ook een reden om bij de preconceptie-gynaecoloog langs te gaan. Er kan beter van tevoren een goed plan worden opgesteld dan wanneer de zwangerschap al een feit is.

83

Ooievaar_4deproef_bw.indd 83

25-04-12 10:47

3 Seksleven

Waarom is ons seksleven belangrijk?

Om de kinderwens te vervullen is gemeenschap ofwel seks noodzakelijk. Dit lijkt logisch en dat is het ook. Ondanks het feit dat een ieder deze kennis heeft, kan de gemeenschap toch verstoord zijn. Dat kan variĂŤren van helemaal geen gemeenschap, tot sporadisch of alleen gericht op de kinderwens.

Dat het seksleven belangrijk is en van invloed op de zwangerschapskansen blijkt uit bijna 9000 onderzoeksresultaten in de wetenschappelijke literatuur.

De meeste onderzoeken zijn bij dieren gedaan, van fruitvliegjes tot aan apen.

Op deze manier kon worden onderzocht welke chemische reacties in het lichaam plaatsvinden bij zowel het voorspel als het orgasme. Dan wordt duidelijk dat het niet alleen om de kwantiteit, maar ook om de kwaliteit gaat.

Waarom is de kwaliteit van het seksleven belangrijk?

De kwaliteit is niet alleen belangrijk om de kansen op zwangerschap te vergroten, maar ook om de relatie te behouden! Als de gemeenZie hoofdstuk 4 van schap uitsluitend gericht is op de eisprong, gaat de romantiek het deel Emotionele impact voor tips om je er al snel vanaf. De vagina wordt minder vochtig, waardoor relatie met je partner de penis minder makkelijk beweegt en een orgasme beigoed te houden. derzijds ernstig bemoeilijkt wordt. Overleg dit altijd met je behandelend arts; het komt vaker voor dan je denkt.

Waarom is de kwantiteit van het seksleven belangrijk?

De kwantiteit wil zeggen hoe vaak er seks is. Als je heel efficiĂŤnt tegen alles aankijkt, zou eenmaal per maand op het juiste tijdstip genoeg moeten zijn om een zwangerschap te bewerkstelligen. Zoals hierboven al beschreven is dit aantal niet bevorderlijk voor de relatie.

Seks is een breed begrip en mag zo vaak als jullie willen. Een zaadlozing is wat anders dan het brede begrip seks. Om de kwaliteit van het sperma zo optimaal 84

Ooievaar_4deproef_bw.indd 84

25-04-12 10:47

mogelijk te houden rondom de eisprong, kan er het beste om de andere dag een zaadlozing zijn.

Wat als er helemaal geen gemeenschap is?

Geen gemeenschap kan zowel een lichamelijke als een psychische oorzaak hebben. Een lichamelijke oorzaak kan bijvoorbeeld een dwarslaesie zijn, terwijl een psychische oorzaak bijvoorbeeld het uitblijven van een erectie of zaadlozing kan zijn, waar dat technisch wel mogelijk is. Beide oorzaken zijn bijzonder onhandig als er een kinderwens is. Een seksuoloog is iemand die gespecialiseerd is in alle manieren van normale Wanneer je somber of depressief bent, en abnormale seks. Ook kan de seksuoloog aangeven met heb je vaak geen zin welke methoden toch zaadcellen verkregen kunnen worden in seks. Zoek profes足 om met behulp van een fertiliteitsbehandeling zwanger te sionele hulp of lees de tips onder het kunnen worden. kopje Wat doe je bij somberheid? (blz. 208) in het deel Emotionele impact.

Wat als er geen erectie is?

Als er geen erectie is, zal de arts eerst vragen of er een onderliggende oorzaak voor is, zoals suikerziekte of hoge bloeddruk. Als er geen onderliggend lijden is, zal er een psychologische oorzaak zijn. Therapie bij een psycholoog of seksuoloog kan het probleem dan helpen oplossen.

Een praktische oplossing is Viagra: dit middel zorgt voor een tijdelijke verhoogde toevoer van bloed naar de penis, zodat een erectie kan ontstaan. Als Viagra niet helpt, zijn er injecties met prostaglandinen in het zwellichaam van de penis. Ten slotte zou er nog een penisprothese ge誰mplanteerd kunnen worden: deze prothese kan worden opgepompt wanneer een erectie gewenst is. Een erectieprobleem zegt niets over de kwaliteit van de zaadcellen.

85

Ooievaar_4deproef_bw.indd 85

25-04-12 10:47

Wat als er geen zaadlozing is?

Geen zaadlozing is erg onhandig bij een kinderwens. Vaak is er een psychologische oorzaak, die mogelijk door een psycholoog of seksuoloog kan worden begeleid. Dit is de langste route, maar uiteindelijk de meest effectieve.

Een praktische oplossing is vibro- of elektrostimulatie. Bij vibrostimulatie wordt door middel van vibraties geprobeerd de reflex voor een zaadlozing op te wekken. Bij elektrostimulatie worden de zenuwen voor een erectie en zaadlozing gestimuleerd door middel van elektrische signalen via de anus. Andere methoden om zaadcellen te krijgen zijn mesa, pesa en tese. Deze ingrepen worden bij de ivf-behandelingen besproken.

Ook kan er sprake zijn van een retrograde ejaculatie.

Wat is een retrograde ejaculatie?

Bij een retrograde (teruglopende) ejaculatie (zaadlozing) komt het ejaculaat (sperma) niet via de penis naar buiten, maar belandt het in de urineblaas.

Normaal gesproken trekt de klep tussen blaas en urinebuis samen bij een zaadlozing en omgekeerd sluit de klep tussen zaadleider en urinebuis zich tijdens het urineren. Bij retrograde ejaculatie werkt dit systeem niet goed. Dit kan ontstaan bij bijvoorbeeld suikerziekte of een operatie in het genitale gebied.

Via een aparte opwerkingsmethode zijn deze zaadcellen alsnog te verkrijgen.

Hierover lees je meer bij de iui-behandeling.

Wat doet Viagra?

Viagra (Sildenafil) zorgt voor een erectie, niet voor verbetering van het sperma of een zaadlozing. Het zijn tabletten die ingenomen kunnen worden en na ½ -1 uur gedurende ongeveer 4 uur werkzaam zijn. Het middel bevordert de bloedtoevoer naar de penis, waardoor er een erectie ontstaat.

Er bestaat ook vrouwelijke viagra. Dit tablet werkt na 45 minuten en dan gedurende 4-6 uur. Het zou de seksuele sensaties verdiepen. Wetenschappelijk wordt momenteel uitgezocht of het ook als behandeling gebruikt kan worden 86

Ooievaar_4deproef_bw.indd 86

25-04-12 10:47

bij te dun slijmvlies (endometrium). Viagra zou de doorbloeding van de baarmoeder verbeteren, waardoor het slijmvlies zich beter zou kunnen ontwikkelen. Op dit moment heeft de wetenschap dit echter nog niet aangetoond.

Mag je een vaginale crème gebruiken tegen een droge vagina?

Een droge vagina op vruchtbare leeftijd komt niet zo vaak voor. Als het toch voorkomt, is daar vaak een achterliggende reden voor. Deze reden is vaak psychisch: seks moeten hebben om de kinderwens te vervullen. Hiervoor is hulp te krijgen via een seksuoloog, psy- Zie hoofdstuk 4 (blz. 233) van het choloog of soms de huisarts. Desnoods kun je een vaginale deel Emotionele impact crème gebruiken. Je moet dan wel opletten dat de crème voor meer informatie niet zaaddodend is, zoals de meeste vaginale crèmes. Dit is over verschillen in seksuele behoefte. een oplossing tegen een droge vagina. De oorzaak haal je Tevens vind je hier hiermee niet weg. Denk dus echt aan hulp zoeken. tips over hoe je met je kinderwens bin­ nen je relatie kunt omgaan.

4 Erfelijkheid

Waarom is erfelijkheid belangrijk?

Er wordt altijd gevraagd of er in de familie bepaalde ziekten voorkomen. Ook wordt er gekeken of het een erfelijke ziekte betreft of niet. Bij twijfel of onduidelijkheid worden jullie naar een klinisch geneticus gestuurd. Een klinisch geneticus is een arts, die gespecialiseerd is in erfelijke aandoeningen. Bijna altijd wordt er bloed afgenomen en een stamboom gemaakt. In deze stamboom wordt gezet wie van de familieleden een bepaalde ziekte heeft. Bij het eindgesprek legt deze specialist uit wat de kansen zijn op een kind met een bepaalde erfelijke aandoening. Dit gesprek krijgt u in briefvorm mee.

Soms is er al onderzoek door een klinisch geneticus verricht. Het is dan handig om deze brief mee te nemen naar uw behandelend gynaecoloog.

Met elkaar wordt dan bekeken of er een vruchtbaarheidsbehandeling wordt ingezet of niet.

87

Ooievaar_4deproef_bw.indd 87

25-04-12 10:47

Er is een afwijkende uitslag. Wat nu?

Er zijn ontelbaar veel verschillende mogelijkheden om een ander chromosomen- of genenpatroon te krijgen dan de meeste mensen hebben. Iedere afwijking heeft weer andere consequenties voor jezelf of voor je nageslacht.

Zo kan het zijn dat je zelf totaal geen gevolgen ondervindt van een chromosomale verschuiving, terwijl het grote gevolgen voor je nageslacht kan hebben.

Het kan ook zijn dat een bepaald gen in de familie voorkomt, wat op den duur een groot probleem voor de gezondheid wordt. Een voorbeeld is het bcragen dat op volwassen leeftijd zorgt voor borst- en eierstokkanker. Dit gen kun je overdragen op je kind. Dit kind krijgt dan ook borst- of eierstokkanker en kan het gen weer doorgeven. Door een bepaalde ivf-methode (pgs) is aan het embryo te zien of het drager is of niet. Deze methode wordt bij behandelingen uitgelegd.

Een ernstige chromosomale afwijking bij de foetus kan soms bij prenataal onderzoek worden gezien. Als dat zo is, zou je kunnen beslissen om de zwangerschap niet voort te zetten. Het kan ook zijn dat de afwijking dusdanig ernstig is dat er helemaal geen behandeling volgt.

Maar het is toch ons eigen recht om te beslissen of we een kind met deze handicap willen?

Jazeker, aangezien jullie de ouders zijn van het toekomstige kind, is het aan jullie om te beslissen of jullie het risico willen nemen om een kind te krijgen met een – eventueel ernstige – handicap. Deze beslissing valt geheel onder jullie eigen verantwoordelijkheid. Wanneer echter een zwangerschap uitblijft en de hulp van anderen noodzakelijk is, worden deze anderen medeverantwoordelijk voor de totstandkoming van deze zwangerschap. Als van tevoren bekend is dat de kans op een handicap bij het toekomstige kind aanwezig is, kan dat een reden zijn om niet actief mee te helpen aan een zwangerschap bij jullie.

Nu komen we op glad ijs! Welke handicap is ernstig en welke niet? Wat is 88

Ooievaar_4deproef_bw.indd 88

25-04-12 10:47

wel en wat is niet acceptabel? Wat is goede kwaliteit van leven? Bijvoorbeeld: er is meer dan 50% kans op het krijgen van een kind dat doof zal zijn. Is doof zijn een ernstige handicap of niet? Is er voor een doof kind een goede kwaliteit van leven? Mag je iemand bewust een handicap aandoen? En ga zo maar door. Dit is een zeer ingewikkelde discussie, waarbij emoties, ethiek en religie eindeloos argumenten kunnen leveren. Dit zal ook de reden zijn waarom verschillende hulpverleners er op uiteenlopende manieren mee omgaan. In het verleden was de besluitvormingsprocedure niet in elk ziekenhuis hetzelfde.

Sinds juni 2010 heeft de beroepsgroep nvog (Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie) een protocol over mogelijke morele contraindicaties bij vruchtbaarheidsbehandelingen opgesteld. Hierbij zijn de medische verantwoordelijkheid en de juridische regelgeving hieromtrent door een breed team op een rij gezet. In dit team zaten fertiliteitsspecialisten (van verpleegkundige tot professor), medisch ethici, klinisch psychologen, een vertegenwoordiger van patiëntenvereniging Freya, een huisarts, een arts voor verstandelijk gehandicapten en een jurist. Zij Voor een overzicht van betrokken erken­ hebben niet alleen naar erfelijke aandoeningen gekeken, de hulpverleners, zie maar ook naar psychosociale omstandigheden waarmee onder het kopje Met het toekomstige kind te maken zou kunnen krijgen. Kort welke hulpverleners kun je te maken krijgen? samengevat houdt het protocol in dat bij twijfel over het (blz. 254) in het deel welzijn van het toekomstige kind er advies wordt gevraagd Emotionele impact. aan een onafhankelijke multidisciplinaire beraadsgroep. Dit advies wordt vervolgens met het patiëntenpaar besproken door de behandelend specialist.

5 Lichamelijk onderzoek bij man en vrouw

Welke afwijkingen kunnen er bij de vrouw gevonden worden?

De kans dat er tijdens het onderzoek op dit moment een grote afwijking wordt gevonden is vrijwel nihil. Als er een afwijking is, wordt deze vaak al in een 89

Ooievaar_4deproef_bw.indd 89

25-04-12 10:47

eerder stadium, zoals de puberteit, gevonden. Mogelijke afwijkingen zijn een hymen imperforatus (een ondoordringbaar maagdenvlies), vaginale agenesie (geen of zeer kleine vagina) of het syndroom van Mayer-Rokitansky Kuster.

Wat betekent een hymen imperforatus?

Hymen staat voor maagdenvlies. Dit ‘vlies’ wordt gebroken bij de eerste penetratie tijdens de eerste vrijpartij, vandaar de naam. Dit vlies heeft een kleiner of groter gaatje, waardoor het menstruatiebloed uit de baarmoeder naar buiten kan komen. Bij een hymen imperforatus zit dit gaatje er niet en kan het menstruatiebloed niet naar buiten komen. De pijnlijke stuwing die dan ontstaat, maakt het noodzakelijk om dit maagdenvlies operatief te verwijderen. Deze afwijking wordt vaak rond de puberteit gevonden.

Wat betekent vaginale agenesie?

Vaginale agenesie betekent dat de vagina niet is aangelegd. Dit is een zeer zeldzame aangeboren afwijking. Dit kan samengaan met het ontbreken van de baarmoeder. Als er wel een baarmoeder is, kan het menstruatiebloed niet naar buiten. Hiervoor is een operatieve oplossing noodzakelijk. Het niet goed aanleggen van de vagina gebeurt al in de embryonale fase: de ontwikkeling van de buizen van Muller is dan niet goed verlopen.

Wat is het syndroom van Mayer-Rokitansky Kuster?

Ook dit syndroom heeft een embryonale oorsprong. De ontwikkeling van de buizen van Muller is ook hierbij niet goed verlopen. Bij dit syndroom is met name de baarmoeder niet goed aangelegd. Dit syndroom wordt in de puberteit ontdekt, wanneer de menstruatie uitblijft. Behandeling is vaak niet mogelijk. Als er geen baarmoeder is, kan een vrouw zelf niet zwanger worden, maar omdat er wel eierstokken zijn, zou er via draagmoederschap een eigen kind kunnen worden geboren. Dit syndroom is niet erfelijk.

90

Ooievaar_4deproef_bw.indd 90

25-04-12 10:47

Wat betekent een derde tepel?

Bij zowel de man als de vrouw kan er een derde tepel te zien zijn. Het komt bij ongeveer 2% van alle mensen voor, even vaak bij vrouwen als bij mannen, en is aangeboren. Deze derde tepel heeft geen functie en kan ook geen kwaad.

Vaak wordt de tepel om cosmetische redenen verwijderd.

Welke afwijkingen worden er bij de man gevonden?

De belangrijkste afwijkingen zijn hypospadie, fimosis, cryptorchisme en micro足 penis. Ook bij deze afwijkingen geldt dat ze al veel eerder, op jeugdige leeftijd, worden ontdekt.

Wat is hypospadie?

Hypospadie is een aangeboren afwijking waarbij de plasbuis niet uitmondt aan de top van de penis, maar aan de onderkant van de eikel of soms zelfs nog lager. Deze afwijking wordt vrijwel direct na de geboorte gezien. Ze wordt chirurgisch gecorrigeerd wanneer de baby ongeveer 7-9 maanden is. Hypospadie komt regelmatig voor met een kromstand van de penis. Ook hiervoor is chirurgische correctie mogelijk. Hypospadie komt bij 1 op de 250 jongens voor en is in 33% van alle gevallen erfelijk, maar is, zeker na goede correctie, geen belemmering voor het seksleven en geen oorzaak van verminderde vruchtbaarheid.

Wat is een fimosis?

Fimosis is een aangeboren of door infectie verkregen vernauwing van de voorhuid. De voorhuid kan niet over de eikel geschoven worden. De witte huidsmeer (smegma) kan dan niet verwijderd worden en kan een ontsteking geven. Door het weghalen van de voorhuid ofwel besnijdenis wordt het probleem vaak opgelost. Een alternatief is het regelmatig oprekken van de huid door de man zelf. Problemen zijn ontsteking en pijn bij gemeenschap. Er is geen verminderde vruchtbaarheid.

91

Ooievaar_4deproef_bw.indd 91

25-04-12 10:47

Wat is cryptorchisme?

Cryptorchisme is de situatie waarbij een of beide testikels wel aanwezig zijn, maar niet in de balzak zitten. De niet-ingedaalde testikel zit vaak in het lieskanaal of soms in de buikholte. Dit is niet goed voor de zaadcelproductie, omdat de temperatuur in de buik hoger is dan in de balzak. Alle babyjongetjes worden direct bij de geboorte, maar ook diverse keren daarna gecontroleerd op de aanwezigheid van de testikels in de balzak door verloskundige of consultatiebureauarts. Vaak worden de testikels operatief voor het tweede levensjaar in de balzak vastgezet. Als dit op latere leeftijd gebeurt, kan dat schade opleveren voor de zaadcelkwaliteit en zo een verminderde kans op zwangerschap geven.

Wat is een micropenis?

Een micropenis is zoals de term al doet vermoeden een ongewoon kleine penis. Onder wetenschappers zijn de meningen verdeeld over de precieze grens tussen normaal en te klein. Meestal is de functie van de penis ongewijzigd, afhankelijk van de achterliggende oorzaak.

Oorzaak voor een micropenis (0,6% van alle mannen) kan toeval zijn. Vaak komt het echter voor in combinatie met een hormonale (te weinig mannelijk hormonen tijdens de embryonale en/of foetale ontwikkeling), of in een enkel geval een genetisch afwijking (bijvoorbeeld syndroom van Klinefelter).

Afhankelijk van de oorzaak zorgt een micropenis wel of niet voor verminderde zaadcelkwaliteit.

6 Inwendige echo

Welke afwijkingen kunnen bij een inwendige echo worden gezien?

Zoals al eerder verteld kun je met een inwendige echo de baarmoeder en de eierstokken goed zien. De eileiders zijn niet te zien. Afwijkingen aan de baarmoeder die met de echo te zien zijn, zijn bijvoorbeeld een vleesboom of een aangeboren afwijkende vorm van de baarmoeder. Ook het slijmvlies 92

Ooievaar_4deproef_bw.indd 92

25-04-12 10:47

aan de binnenkant van de baarmoeder kun je goed zien en zo beoordelen of die oneffenheden vertoont. Een oneffenheid zou een poliep kunnen zijn.

De ligging van de baarmoeder kan worden beoordeeld: ligt de baarmoeder naar voren of naar achteren? De vorm en grootte van de eierstokken worden bekeken: zijn er cysten aanwezig en hoe zien ze eruit? Soms kun je ook endometriose met de echo zien.

En passant wordt ook naar de blaas en de darmen gekeken en naar eventueel vrij vocht in de buikholte.

Ik heb een gekantelde baarmoeder, wat nu?

Iedere vrouw heeft een min of meer gekantelde baarmoeder. De baarmoeder rust als het ware op de baarmoederhals. Verder ligt de baarmoeder los in de buik. Dat moet ook, want bij een zwangerschap moet de baarmoeder alle ruimte hebben om te groeien. De baarmoeder heeft wel een voorkeursligging. Bij de meeste West-Europese vrouwen ligt de baarmoeder naar voren gekanteld, bij de meeste Aziatische vrouwen ligt ze naar achteren gekanteld.

In het verleden zijn er wel operaties verricht om een achterovergekantelde baarmoeder vast te zetten zodat deze ook naar voren zou liggen. Men dacht destijds dat de ‘afwijkende’ ligging van de baarmoeder een oorzaak van verminderde vruchtbaarheid zou zijn. Tegenwoordig weten we dat dit niet zo is.

Wat is een vleesboom?

Dit is een goedaardige verdikking of knobbel in de baarmoederwand, meestal uitgaand van de baarmoederspier. Een ander woord is myoom. Ongeveer de helft van alle vrouwen tussen 35-50 jaar heeft een of meerdere myomen. Als de vrouw geen klachten heeft, wordt er niets aan gedaan. Klachten kunnen bijvoorbeeld zijn: een onregelmatig menstruatiepatroon, buikpijn bij de menstruatie en vaak moeten plassen door druk op de blaas.

Myomen worden vaak ingekapseld in een bindweefsellaagje. Bij klachten kunnen ze dan operatief ‘uitgepeld’ worden. Wanneer een myoom uitstulpt in 93

Ooievaar_4deproef_bw.indd 93

25-04-12 10:47

het slijmvlies, zou dit de innesteling van het embryo kunnen bemoeilijken. Dit is dus ook een reden om er iets aan te doen. Dat kan met een hysteroscopie of een laparoscopie. Deze behandelingen worden elders uitgelegd.

Echobeeld van een vleesboom ofwel myoom in de buitenwand van de baarmoeder.

Wat is een cyste?

Een cyste is een holte gevuld met vocht. In het hele lichaam kunnen zich cysten ontwikkelen. De eierstokken zijn erg gevoelig voor het ontstaan van cysten: elke maand wordt er een eiblaasje aangemaakt dat gevuld is met een eicel en vocht. Na de eisprong kan het blaasje met wat vocht en een druppeltje bloed achterblijven. Vaak verdwijnen ze weer bij een menstruatie. Soms kan het spontaan springen van de cyste een beetje tot veel buikpijn geven. Na een paar uur zakt de pijn dan weer.

Er zijn ook endometriosecysten: dit is een apart verhaal. Bij de echo kan de arts meestal goed het verschil zien tussen een gewone cyste en een endometriosecyste.

Is een cyste kwaadaardig?

Zoals al eerder gezegd is het woord cyste erg algemeen. Met de echo kun je als arts vaak al een beetje inschatten wat de inhoud is. Bij een helder zwart beeld zit er waarschijnlijk alleen helder vocht in. Wanneer de cyste wat grijzig 94

Ooievaar_4deproef_bw.indd 94

25-04-12 10:47

is, denk je al snel aan endometriose. En zo kan het lijstje nog even doorgaan.

Bij de patiĂŤnt bestaat soms de angst dat de cyste kwaadaardig is. Als de arts ook maar enigszins twijfelt of gewoon ter geruststelling kan er bloed worden geprikt, waarmee kwaadaardigheid kan worden uitgesloten of aangetoond. We zien zeer zelden een kwaadaardige cyste bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd.

Hoe wordt een cyste behandeld?

De behandeling is afhankelijk van veel factoren. Hoe ziet de cyste eruit? Geeft de cyste pijnklachten? Hoe groot is de cyste? Is de cyste goed- of kwaadaardig?

Afhankelijk van de antwoorden op deze vragen kan het zijn dat er helemaal niets aan gedaan wordt. Meestal verdwijnt de cyste uit zichzelf weer. Ook kan de cyste worden aangeprikt onder echobegeleiding en het vocht eruit worden gezogen. Of de cyste kan operatief worden verwijderd door middel van een therapeutische laparoscopie of laparotomie. Bespreek in ieder geval altijd je angsten over kwaadaardigheid met je behandelend arts.

Wat is een dermoidcyste?

Dit is een holte waarbij de binnenwand bestaat uit huidweefsel. In de cyste kunnen talg, haren, kraakbeen en soms zelfs tanden zitten. Het ontstaan is al in de embryonale fase begonnen, vaak zijn ook alle drie de embryonale lagen terug te vinden in de cyste. De cyste ontplooit zich echter vaak pas in de vruchtbare leeftijd, zeer zelden op kinderleeftijd of in de menopauze. De cyste zit meestal in de eierstok, soms in de zaadbal. De cyste kan kwaadaardig ontaarden, dat is ook de reden waarom hij altijd gelijk operatief verwijderd wordt zodra hij ontdekt wordt. Met een mri-scan kun je soms zien wat de inhoud van de cyste is.

Wat is een chocoladecyste?

Dit is een cyste gevuld met een chocoladeachtige vloeistof. Dit is oud bloed.

Deze cyste is ontstaan door endometriose.

95

Ooievaar_4deproef_bw.indd 95

25-04-12 10:47

Wat is endometriose?

Hierover is een apart boekje met vele vragen te schrijven. Helaas kan hier niet op alle vragen een antwoord gegeven worden. Er bestaat in Nederland een Endometriose Stichting, waar zoveel mogelijk informatie gebundeld wordt.

Door de enorme diversiteit aan klachten is het onmogelijk om endometriose even uit te leggen. Desondanks zal ik een poging wagen.

Endometriose is de benaming voor slijmvliesweefsel dat normaal in de baarmoeder hoort te zitten, maar nu in de buikholte zit. Dit buitenbaarmoederlijke slijmvliesweefsel is goedaardig, maar kan zich monsterlijk gedragen. De klachten kunnen variĂŤren van geen enkele tot niet meer kunnen functioneren door de buikpijn. De buikpijn manifesteert zich tijdens de menstruatie: het slijmvlies ofwel endometrium in de baarmoeder wordt dan afgestoten.

De hormonen die hiervoor aanwezig zijn, kunnen ook werken op het buitenbaarmoederlijk endometrium. Het plekje in de buik wordt dan een wondje. Er kan dan bloed in de buikholte komen, wat erg pijnlijk is. Na de menstruatie herstelt het wondje weer, maar laat toch een klein litteken achter. Bij ernstige endometriose ontstaan veel littekens. Al die littekens kunnen vergroeiingen veroorzaken tussen de organen die in de buikholte liggen. Deze vergroeiingen kunnen het functioneren van de aangedane organen belemmeren, waarna een dramatische toestand kan ontstaan.

De behandeling lijkt eenvoudig: niet meer menstrueren! Een zwangerschap is dus een goede behandeling. Zoals dit boek duidelijk maakt, is een zwangerschap niet op recept verkrijgbaar. Om de endometriose rustig te krijgen wordt de vrouw dan ook met medicatie in een tijdelijke menopauzale toestand gebracht. Afhankelijk van de aangerichte schade kan hierna een vruchtbaarheidsbehandeling volgen.

96

Ooievaar_4deproef_bw.indd 96

25-04-12 10:47

Afbeelding van een endometriosecyste in de eierstok.

7 Hormonen bij de vrouw

Hormonen bij de vrouw zijn afwijkend Afhankelijk van het hormoon dat een afwijkende waarde heeft kan er wel of geen behandeling volgen. Laten we de eerder genoemde hormonen eens langsgaan.

fsh: (bij de vrouw) als de spiegel van dit hormoon – bij juiste timing – te hoog is, zou dit kunnen betekenen dat de eierstokken aan het verouderen zijn.

Wanneer je ouder dan 35 jaar bent, is dit geen verrassing, maar wanneer je jonger bent, is dit erg vervelend. Tijdens het verouderingsproces van de eierstokken word je steeds minder vruchtbaar. Zoals eerder vermeld, fluctueert dit hormoon nogal eens. Vaak wordt voorgesteld de hormoonbepaling tijdens een volgende cyclus nogmaals uit te voeren. Met de opkomst van amh zal dit beleid in de toekomst wellicht veranderen. Aan deze veroudering is niets te doen.

Slechts zelden wordt er geen of te weinig fsh gevonden in het fertiliteitstraject. Als er geen of veel te weinig fsh is, heeft dat meerdere gevolgen voor het lichaam. Dit komt onder andere voor bij het Kallmann-syndroom, Pickardtsyndroom, eventueel het Sheehan-syndroom of bij anorexia nervosa. Hier97

Ooievaar_4deproef_bw.indd 97

25-04-12 10:47

onder volgt kort de beschrijving van de syndromen. Het Kallmann-syndroom is een aangeboren afwijking waarbij de patiënt geen reukvermogen heeft en een tekort aan geslachtshormonen, waardoor de puberteit uitblijft. Dit komt bij 1 op de 10.000 mannen voor en bij 1 op de 70.000 vrouwen. Dit kan al door de kinderarts ontdekt worden. Het Pickardt-syndroom is het gevolg van een tumor in de hersenen die tegen de hypofyse aandrukt, waardoor het hele hormonale stelsel ontregeld wordt. Dit wordt vaak door een internist ontdekt.

Sheehan-syndroom is een zeldzame complicatie tijdens de zwangerschap: als de moeder enorm veel bloedverlies krijgt, bijvoorbeeld tijdens de bevalling, kan dit de doorbloeding van de hypofyse verminderen, waardoor er beschadiging van de hypofyse optreedt. Dit wordt al door de kinderarts ontdekt.

Bij anorexia nervosa kan de ernstige langdurige ondervoeding de hormonale balans uit evenwicht halen. Dit wordt al door het begeleidend team ontdekt. fsh (bij de man): een verhoogd fsh-niveau geeft aan dat de testikels zich niet goed laten stimuleren, wat ten koste gaat van de zaadcelkwaliteit. Er is geen behandeling om dit fsh te laten dalen. Overige uitleg over hormonale afwijkingen bij de man wordt verderop gegeven. amh: als er te weinig is van dit hormoon, zou dit betekenen dat de ovariële reserves aan het opraken zijn. Hieraan is niets te doen. Dit is individueel bepaald. Wel kan een eventuele behandeling direct worden aangepast om zo toch nog een kleine mogelijkheid op zwangerschap te creëren. De prognose blijft ongunstig. Als er veel is van dit hormoon, wil dat zeggen dat er voldoende tot veel activiteit in de eierstokken aanwezig is. Dit kan duiden op pcos. Dit is een uitgebreid syndroom dat elders besproken wordt.

Testosteron: als er te veel is van dit hormoon bij de vrouw kan dit een versterkte haargroei ofwel hirsutisme geven. Hirsutisme is mannelijke overbeharing bij de vrouw en kan overal op het lichaam voorkomen, ook in het gelaat.

Een toename van testosteron of andere mannelijke hormonen bij de vrouw wordt veroorzaakt door een aandoening van de eierstokken: pcos. Dit is een complex syndroom dat elders wordt besproken.

98

Ooievaar_4deproef_bw.indd 98

25-04-12 10:47

Prolactine: Als er te veel is van dit hormoon, kan dat een verklaring zijn voor de onregelmatigheid van de menstruatie. Zoals reeds eerder vermeld heeft prolactine een remmende werking op de eisprong. De hoeveelheid van dit hormoon kan fluctueren gedurende de dag. Daarom moet de test bij verhoging herhaald worden. Soms kan een minuscule tumor in de hersenen tegen de hypofyse aanduwen wat deze verhoging veroorzaakt. Met een mri-scan kan zo’n tumor worden gezien of uitgesloten.

Schildklierhormoon: van dit hormoon kan er te veel of te weinig zijn. Beide mogelijkheden geven problemen met de eisprong en beide moeten ook behandeld worden, omdat te veel of te weinig schildklierhormoon diverse klachten kan geven. Ook tijdens de zwangerschap moet dit hormoon goed zijn, anders is er een verhoogd risico op miskramen. Vaak wordt dit door de internist onder controle gehouden.

Progesteron: als er veel is van dit hormoon, geeft dat aan dat er een zwangerschap aan zit te komen. Voor de lezers van dit boek is dit geen probleem. Als er weinig van dit hormoon is, moet er eerst gekeken worden wanneer in de cyclus het niveau bepaald is. Zoals in een eerdere grafiek te zien was, wisselt de waarde van het hormoon per cyclusdag. Als het op het juiste moment bepaald is en het alsnog te weinig blijkt, kun je twijfelen aan de kwaliteit van de eisprong. Progesteron is gewoon in pilvorm te krijgen en helemaal niet duur. Het lijkt dus heel eenvoudig om dit hormoon te gebruiken als het niveau te laag blijkt te zijn. Wanneer er echter geen goede eicel is, komt er ook geen goed embryo, laat staan een zwangerschap. Een te laag progesterongehalte heeft dus een onderliggende oorzaak die nader onderzocht zou moeten worden.

Hoe weet ik wanneer de overgang komt?

Dit kun je niet precies zeggen. Wel zijn er indicatoren die aangeven dat de overgang wat eerder dan normaal zou kunnen komen. De belangrijkste indicatoren zijn bepaalde hormoonbepalingen (fsh, amh, inhibine B) en een echo99

Ooievaar_4deproef_bw.indd 99

25-04-12 10:47

scopische afc (antral follicle count). Een combinatie van deze indicatoren kan aangeven of de overgang er wat sneller of wat later zit aan te komen.

Wat is pof? pof staat voor prematuur ovarieel falen. Vrij vertaald betekent dit dat een vrouw te vroeg, voor haar 40e levensjaar, in de overgang komt. Ongeveer 1 op de 100 vrouwen krijgt pof voor het 40e levensjaar, ongeveer 1 op de 1000 vrouwen voor ze 30 is. De oorzaak van deze vervroegde overgang blijft vaak onbekend. Minder voorkomende bekende oorzaken zijn de verwijdering van beide eierstokken en bepaalde erfelijke, auto-immuun- of eiwitafwijkingen. Er is geen behandeling tegen pof.

De vruchtbaarheid is sterk verminderd, maar niet nihil. Af en toe kan er toch nog een eisprong zijn. De grootste kans op zwangerschap is er echter bij eiceldonatie: met een donoreicel (eicel van een ander) en het sperma van je partner kan er toch een zwangerschap ontstaan. Dit gaat via ivf, zie hiervoor het hoofdstuk over ivf.

Wat is pcos? pcos staat voor polycysteus ovarieel syndroom. Dit betekent dat er in de eierstokken (ovarium) meerdere (poly) blaasjes (cysten) zitten. pcos is waarschijnlijk een van de meest voorkomende hormonale stoornissen bij de vrouw: de hormonen van onder andere de voortplanting zijn uit balans. Deze aandoening mag zeker niet onderschat worden. Insulineresistentie speelt een sleutelrol: te veel insuline zorgt voor te veel testosteron, waardoor alle problemen ontstaan. pcos is een complexe hormonale aandoening, die het gehele lichaam aantast.

Er zijn drie verschillende redenen waarom een pcos-patiĂŤnt medische hulp gaat zoeken: de uiterlijke, de hormonale en de metabole kenmerken. Ten eerste de uiterlijke kenmerken: overgewicht of ernstige overbeharing in met name het gezicht zorgen voor een minderwaardigheidscomplex. Ten tweede 100

Ooievaar_4deproef_bw.indd 100

25-04-12 10:47

de hormonale kenmerken: onregelmatige of uitblijvende menstruatie en een onvervulde kinderwens. En ten derde metabole kenmerken: suikerziekte of hoge bloeddruk.

Voor een gynaecoloog zijn er drie manieren om de diagSoms is het nuttig om nose vast te stellen: 1) uiterlijk: overgewicht en/of over- hulp te zoeken bij beharing; 2) hormonaal; 3) het echobeeld. De meeste een psycholoog om vrouwen hebben alle drie de kenmerken, sommige twee de functie van eten te onderzoeken. Of en een enkele maar ĂŠĂŠn kenmerk. Officieel is er sprake van bijvoorbeeld om op pcos als er minimaal twee kenmerken aan te tonen zijn. een andere manier met spanning om te leren gaan. Zie onder het kopje Wanneer ga je naar een psycholoog? (blz. 258) in het deel Emotionele impact om te zien waar je op moet letten bij het uitzoeken van een erkende psycholoog.

Echobeeld van twee pcos-eierstokken: klassiek beeld is dat de eiblaasjes (zwarte bolletjes) als een kralensnoer aan de buitenrand van de eierstokken zitten.

Laten we alle kenmerken langsgaan.

Overgewicht. Of overgewicht de oorzaak of het gevolg is van pcos is nog onduidelijk. Men neigt toch steeds meer naar het laatste. Bij vrouwen met pcos is opvallend dat de vetverdeling eigenlijk bij allemaal hetzelfde is, dat wil zeggen de zogenaamde appelvorm. Het vet zit rondom de buik en de heupen.

Bij een andere vorm, de peervorm, zit het vetweefsel vaak lager, om de bovenbenen. Deze peervormige vrouwen hebben zelden last van een onvervulde 101

Ooievaar_4deproef_bw.indd 101

25-04-12 10:47

kinderwens. De appelvormige vrouwen hebben bovendien een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, suikerziekte en soms zelfs kanker. Afvallen is een heel goed middel om de hormonale balans te verbeteren en op deze manier de risicofactoren te verminderen. Duidelijk is inmiddels ook dat deze vrouwen eenvoudig dikker worden en maar moeizaam afvallen. Ook zal de pcos niet ‘genezen’ door het afvallen. Toch blijft het zeer zinvol om af te vallen, hoe moeilijk dat ook is! Hierover later meer.

Overbeharing: met een mooi woord hirsutisme genoemd. Door de verhoogde mannelijke hormonen, krijgt de haargroei van de vrouw een mannelijk patroon. Op de hoofdhuid wordt het haar dunner en de inhammen worden dieper. Verder kunnen er bakkebaarden ontstaan en veel haargroei in de nek, onder op de rug en op de dijen. Berucht is ook de haargroei tussen de navel en de schaamstreek. Hierbij staat niet de vage snor beschreven: die is vaak familiair of gerelateerd aan een bepaalde etnische afkomst en heeft niets met pcos te maken.

Huidproblemen: buiten de mannelijke haargroei (hirsutisme) komen ook andere problemen veelvuldig voor, zoals acne, vettige huid, snel onder de oksels transpireren, donkere verdikking van de huid in de nek, oksels, liezen, bilnaad en rond de navel (acanthosis nigricans), soms in combinatie met wratachtige uitstulpingen Hormonaal: geen of onregelmatige menstruatie. De meeste pcos-vrouwen hebben hun eerste menstruatie op de gemiddelde leeftijd van 12-13 jaar. Maar ook op deze jonge leeftijd kan de menstruatie al uitblijven. Aanvankelijk kan de cyclus regelmatig zijn, maar tijdens of na de adolescentie (16-20 jaar) onregelmatig worden of zelfs uitblijven. Zonder verder onderzoek is de oplossing vaak de anticonceptiepil. Bij een kinderwens stopt de vrouw met de anticonceptiepil en komt na verloop van tijd bij de gynaecoloog terecht vanwege het onregelmatige menstruatiepatroon. De oorzaak zit in de insulineresistentie, gevolgd door te veel mannelijke hormonen. Hoe dat zit wordt hieronder uitgelegd.

Suikerziekte: er zijn 2 verschillende soorten suikerziekte: type I waarbij er geen 102

Ooievaar_4deproef_bw.indd 102

25-04-12 10:47

of te weinig insuline door de alvleesklier wordt aangemaakt en type II waarbij het lichaam niet goed op de insuline reageert. Type I ontstaat vaak op jonge leeftijd. Dit type is ongeneeslijk. Type II, ook wel ouderdomssuiker genaamd, ontstaat door insulineresistentie. Deze soort suikerziekte is soms te genezen door tijdig af te vallen. Dit type zien we terug bij pcos.

Insulineresistentie wil zeggen dat de alvleesklier insuline aanmaakt, maar geen seintje terugkrijgt dat er voldoende insuline is geproduceerd. Daardoor blijft het lichaam maar insuline aanmaken. Insuline zorgt ervoor dat bloedsuiker als energiebron aan alle lichaamscellen wordt gegeven. De bloedsuiker die over is wordt opgeslagen als reserve-energiebron, ook wel vetweefsel genoemd. Apart is dat bij insulineresistentie deze vetverzameling bijna altijd rond de buik zit. Is er langdurig een teveel aan bloedsuiker, dan wordt het vet ook opgeslagen in de spieren en de organen. Deze vorm van vetopslag kan veel schade aanrichten. Ook in de alvleesklier kan vetophoping de insulineproducerende cellen beschadigen. Als dit gaat gebeuren is de suikerziekte niet meer te genezen en gaat ze op type I lijken.

De vrouwen met pcos die bij de gynaecoloog komen vanwege hun onvervulde kinderwens zijn vaak nog jong en hebben (nog) geen last van suikerziekte. Helaas gaat dit bij blijvend overgewicht zeker gebeuren. Je voelt hem alweer: afvallen!

Hart- en vaatziekten: de meest voorkomende zijn een verhoogd cholesterolgehalte, hoge bloeddruk, hartinfarct en herseninfarct. Een verhoogd cholesterolgehalte wordt verkregen door verkeerde vetopslag ten gevolge van de insulineresistentie (zie hierboven). Cholesterol is ook een voorloper van testosteron. Als er een teveel aan cholesterol is, komt er ook een teveel aan mannelijk hormoon. Als je het boekje vanaf het begin hebt gelezen, zou je kunnen denken dat een verhoogd mannelijk hormoongehalte de sportprestatie verbetert. Helaas doet de vetophoping in de spieren dit effect teniet. Wel geeft de verhoogde mannelijk hormoonspiegel overbeharing, huidproblemen en een onregelmatige cyclus.

103

Ooievaar_4deproef_bw.indd 103

25-04-12 10:47

Het verhoogde cholesterolgehalte zorgt voor vaatvernauwing overal in het lichaam. Dit geeft aanvankelijk een hoge bloeddruk, maar kan later ook voor infarcten zorgen. Met een streng dieet kun je cholesterol met ongeveer 10% laten afnemen. Bij afvallen pak je de insulineresistentie aan en dus ook het cholesterol. Alweer: afvallen.

Echobeeld: het echobeeld bij pcos is vrij duidelijk. Er zitten veel kleinere eiblaasjes in iedere eierstok. Een klassiek pcos-beeld is het kralensnoer, dat wil zeggen dat veel eiblaasjes als een kralensnoer aan de buitenrand van de eierstok zitten.

Als er veel kleine eiblaasjes op de echo te zien zijn, wil dat niet zeggen dat er altijd sprake is van pcos. Het echobeeld is een aanvulling op de diagnose pcos.

Dit beeld zien we ook wel bij slanke vrouwen met een onregelmatige cyclus.

Hoe ontstaat pcos?

De oorzaak is vooralsnog onbekend. Er wordt heel veel onderzoek gedaan om deze vraag te kunnen beantwoorden. Daarbij begint steeds duidelijker te worden dat de aandoening waarschijnlijk erfelijk is. Hoe de overerving gaat weten we nog niet, maar wel dat het heel ingewikkeld is. Insulineresistentie speelt bij pcos een sleutelrol, maar hoe deze resistentie ontstaat is onduidelijk. Let op: ook mannen kunnen deze erfelijke vorm van insulineresistentie hebben en dus ook doorgeven aan hun nageslacht.

Wat is de behandeling voor pcos?

Als pcos inderdaad erfelijk is, is genezing dus niet mogelijk. Wat alle hierboven genoemde kenmerken aanzienlijk verbetert, is afvallen. Hierdoor komen de hormonen weer wat in balans, kan de menstruatie weer op gang komen en verdwijnen veel huidproblemen. Ook het risico op suikerziekte en hart- en vaatziekten vermindert hiermee. Deze vrouwen hebben echter ‘levenslang’ en moeten altijd op de kilo’s blijven letten.

Omdat de insulineresistentie een sleutelrol speelt zou een antidiabeticum 104

Ooievaar_4deproef_bw.indd 104

25-04-12 10:47

zoals metformine een ondersteunende rol kunnen spelen in de verbetering van alle kenmerken. Om tegemoet te komen aan het vervullen van de kinderwens zou men met vrouwelijke hormonen (clomifeen en gonadotrofinen) kunnen starten, om zo kunstmatig een eisprong te forceren. Zonder van tevoren af te vallen en bij de huidige kennis van zaken is dit een wat kortzichtig beleid: alleen de ovulatie wordt behandeld en niet de hormonale disbalans die voor alle problemen zorgt.

In het verleden werd er ook wel een leo-operatie verricht: hierbij werd via een kijkoperatie een aantal gaatjes in de eierstokken gebrand. De bedoeling was dan dat de eierstokken even wakker geschud werden zodat ze weer maandelijks een eisprong gaven. Dit was in de tijd dat men dacht dat de oorzaak van pcos in de eierstokken zelf zat. Nadeel van deze behandeling was dat er verklevingen konden ontstaan die daarna weer behandeld moesten worden.

8 Samenlevingstest

Waarom is de samenlevingstest negatief?

Erg belangrijk is de timing van de test. Als de timing niet goed is, kan de test herhaald worden. Dit zou in dezelfde cyclus kunnen als de eisprong nog niet geweest is, maar gebeurt in een volgende cyclus als de eisprong al heeft plaatsgevonden. De test is negatief als er geen bewegende zaadcellen gezien worden in het slijmpreparaat onder de microscoop. De oorzaak hiervan kan zijn dat de zuurgraad van het slijm te laag is, het slijm dus te zuur is. Ook kan het zijn dat de zaadcellen te zwak zijn. De betrouwbaarheid van deze test staat vaak ter discussie: iedere fertiliteitsarts heeft wel eens meegemaakt dat er na een duidelijk negatieve test diezelfde maand toch een zwangerschap ontstond.

Wat is de behandeling na een negatieve samenlevingstest?

Zoals gezegd is de uitslag van de test niet zo zwart-wit als de uitleg doet denken. Een negatieve test belemmert de zwangerschapskansen iets, maar is 105

Ooievaar_4deproef_bw.indd 105

25-04-12 10:47

niet zo’n groot obstakel als je bij de uitleg zou denken. De vraag is dus of er wel een behandeling zou moeten zijn bij een negatieve test.

Vroeger werd wel het advies gegeven om de schede te spoelen met bicarbonaat, een basisch middel om de zuurgraad van het slijm te verbeteren. In de praktijk was dit veel gedoe en erg onromantisch, zonder dat er een echt verhoogde kans op zwangerschap was. Tegenwoordig is de behandeling ook niet romantisch, maar wel effectiever: de zaadcellen worden met een klein dun slangetje door het slijm in de baarmoeder gebracht. Met een mooi woord noemen we dat iui: intra-uteriene inseminatie. Zie hoofdstuk 4 voor verdere uitleg over deze behandeling.

9 Chlamydia

Wat betekent een positieve chlamydia-antistoftiter (cat)?

Een positieve chlamydia-antistoftiter (cat) wil zeggen dat het lichaam ooit in aanraking is geweest met de chlamydiabacterie. Ter verdediging heeft het lichaam afweerstoffen ofwel antistoffen aangemaakt. Als deze chlamydiabacterie weer in het lichaam arriveert, kan direct de aanval worden ingezet om de bacterie te vernietigen. Een titer is een maat waarmee wordt aangegeven hoeveel antistoffen er zijn. Deze maat wordt bepaald door het bloed te verdunnen. De grootste verdunning waarbij de antistof nog aantoonbaar is wordt de titer genoemd, bijvoorbeeld 1:32 of 1:256.

Wat betekent een positieve cat in de praktijk?

Allereerst is het belangrijk om te weten of de chlamydiabacterie nog aanwezig is of niet. Dit wordt gedaan door een kweek van de baarmoedermond te nemen. Als de bacterie hierin nog aanwezig is, wordt zowel de vrouw als de man behandeld. De aandoening is heel eenvoudig met antibiotica te behandelen. Dat chlamydia desondanks de meest voorkomende soa (seksueel overdraagbare aandoening) is heeft te maken met het feit dat de meeste infecties 106

Ooievaar_4deproef_bw.indd 106

25-04-12 10:47

zonder klachten verlopen: je merkt dus niet eens dat je besmet bent.

Zoals verteld is de chlamydiatest in het laboratorium op zich betrouwbaar, maar deze meet vaak niet tegen welke soort chlamydia er antistoffen zijn gemaakt. De chlamydia trachomatis is de seksueel overdraagbare soort, maar verder is er nog de chlamydia pneumoniae en de chlamydia psitta. De eerste chlamydiasoort is de boosdoener, de tweede en derde kunnen een longontsteking veroorzaken en worden respectievelijk overgedragen via niesen en vogels (parkietachtigen). Om onderscheid te maken tussen de soorten chlamydia is een heel dure, ingewikkelde laboratoriumtest noodzakelijk.

De chlamydia trachomatis nestelt zich in de slijmvliezen van de genitaliĂŤn.

Door innesteling in de eileiders kunnen deze aangetast worden: 10-15% van de positief geteste dames heeft ook inderdaad eileiderafwijkingen.

Wat betekent een positieve cat voor de zwangerschapskansen?

Als er aantasting van de eileiders is, wordt de kans op zwangerschap kleiner.

Bij afsluiting van de eileiders wordt de kans op een spontane zwangerschap enorm klein tot nul. Een zwangerschap is dan alleen nog mogelijk via een ivfbehandeling.

Als er geen afwijking van de eileiders wordt gezien, is de kans op een spontane zwangerschap iets verminderd tot normaal. Bij de man heeft een behandelde chlamydia-infectie geen nadelige gevolgen meer en verlaagt de zwangerschapskansen niet.

10 Baarmoederfoto

Een eileider is dicht. Wat nu?

Wanneer de ene eileider dicht is en de andere open is er eigenlijk geen probleem. Ook wanneer de rijpe eicel aan de kant zit waar de eileider dicht is, zijn de kansen op zwanger worden niet verkleind. Op de een of andere manier weet het minuscule embryo de goede eileider te vinden. Via deze goede eilei107

Ooievaar_4deproef_bw.indd 107

25-04-12 10:47

der zijn ook de zaadcellen gekomen. Zouden die de weg terug nog weten?

Voorwaarde is wel dat er geen verklevingen in de buik zitten. Verklevingen zorgen ervoor dat de souplesse van de eileiders en eierstokken verdwenen is, waardoor de weg terug niet goed te vinden is.

Op deze foto is duidelijk te zien dat de rechtereileider dicht zit. De linkereileider is het dunne lijntje, met daarna de contrastvloeistof die vrij in de buikholte komt.

Onder op de foto is de klem te zien waarmee de baarmoederhals wordt vastgehouden. Verder is de hysterofoor goed te volgen. Hierdoor komt de contrastvloeistof in de baarmoeder.

Beide eileiders zijn dicht. Wat nu?

Wanneer beide eileiders dicht zijn, is een zwangerschap niet mogelijk: de zaadcellen kunnen niet bij de eicel komen en de eicel kan niet in de baarmoeder komen. Bij sterilisatie van de vrouw worden de eileiders expres dichtgemaakt.

Als er een kinderwens is, wordt eerst via een therapeutische laparoscopie geprobeerd of de eileiders weer hersteld kunnen worden. Vaak is het zo dat een klein stukje van de eileider voor de verstopping zorgt. Verwijdering van dit aangedane stukje en aanhechting van de eindjes kunnen de verstopping doen oplossen. Dit schrijf je makkelijk op, maar het is een ontzettend priegelwerk.

Als de eileiders zijn aangedaan door een ontsteking, is het aangedane stuk vaak te groot om te verwijderen en is herstel niet meer mogelijk. De enige manier om zwanger te worden is dan via ivf.

108

Ooievaar_4deproef_bw.indd 108

25-04-12 10:47

Eileiders dicht of open? Wat nu?

‘De baarmoederfoto gaf aan dat mijn eileiders dichtzaten, maar bij de laparoscopie bleken ze toch open te zijn. Wat nu?’ Deze uitslag zien we vaker. Zoals eerder verteld, wordt er bij de baarmoederfoto met kracht vloeistof door de eileiders gespoten. In de eileiders zitten minuscule kringspiertjes, die kunnen gaan samentrekken bij plotselinge hoge druk of als de vloeistof te koud is. Dit kan de vloeistof tegenhouden, waardoor het lijkt of de eileiders dichtzitten.

Ook kan het zijn dat er een propje of dun vliesje voor de eileideropening zit.

Bij een laparoscopie zijn de omstandigheden anders, is de vloeistof anders. Zo kan het zijn dat die spiertjes niet aanspannen en de eileiders toch open blijken te zijn.

Kan dit ook ‘ons probleem’ zijn?

In de natuur gebeurt er niets wat lijkt op het maken van een baarmoederfoto: er wordt geen koude vloeistof met grote kracht door de eileiders gebracht.

Bij een vaginale zaadlozing komen de zaadcellen in de vagina terecht. Deze zaadcellen zijn op lichaamstemperatuur. Ze moeten dan door de slijmprop in de baarmoederhals alvorens ze in de baarmoeder terechtkomen. Daarna gaan ze pas richting de eileiders.

De eileiders zijn verwijderd of dicht. Waar blijven nu de eicellen?

Deze worden bij een regelmatige cyclus gewoon aangemaakt, zoals dat altijd gebeurt. Ook de eisprong is onveranderd. Alleen het vervoer naar de baarmoeder is onmogelijk. De eicel blijft dan in de buikholte en wordt samen met de follikelvloeistof opgenomen door het buikvlies. De eicel lost dus gewoon op.

Wat is een hydrosalpinx?

Een hydrosalpinx is een eileider gevuld met vocht: hydro betekent vocht en salpinx betekent eileider. Dit kan met een echo gezien worden. Vocht is heel 109

Ooievaar_4deproef_bw.indd 109

25-04-12 10:47

goed te zien op een echo. Wat dat vocht precies inhoudt is onbekend, maar de veronderstelling is dat dit vocht wellicht in de baarmoederholte druppelt en zo een innesteling tegen kan houden.

Twee afbeeldingen van een hydrosalpinx die met de echo te zien zijn. De zwarte band is het vocht dat in de eileider zit. Op het bovenste plaatje zie je ook nog de eierstok.

Wel weten we dat iemand met een hydrosalpinx een verhoogde kans heeft op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Deze zwangerschap zit dan vaak in de aangedane eileider. Niet in alle gevallen is er namelijk sprake van dit vocht. Juist als het afwezig is, kan het embryo zich op een verkeerde plek innestelen. Waarschijnlijk is de functie van de eileider, namelijk het vervoer van het embryo van de buikholte naar de baarmoeder, niet meer intact, waar110

Ooievaar_4deproef_bw.indd 110

25-04-12 10:47

door het embryo in de eileider blijft hangen en zich daar innestelt. Dit is een ernstige situatie: als het embryo verder groeit, kan de eileider op een gegeven moment barsten. Hierbij kan er een grote bloeding optreden, soms zo erg dat het levensgevaarlijk voor de vrouw is.

Om een buitenbaarmoederlijke zwangerschap bij een hydrosalpinx te voorkomen wordt de aangedane eileider vaak geheel verwijderd.

Welke afwijking van de baarmoeder is te zien bij de baarmoederfoto?

De baarmoeder wordt in de embryonale fase reeds aangelegd. De baarmoeder en de vagina ontstaan uit twee zogenaamde buizen van Muller. Deze buizen horen samen te smelten tot een vagina en een baarmoeder met twee eileiders. Soms gaat deze samensmelting niet helemaal goed. Dit kan variëren van twee baarmoeders, ieder met een aparte eileider, tot één baarmoeder met een schot boven in de wand van de baarmoeder.

Hierboven de afbeeldingen van een dubbele baarmoeder; eerst wordt de linkerhelft gevuld met contrastvloeistof: zie de rechter afbeelding. Daarna wordt de andere helft gevuld met contrast­ vloeistof, de linkerhelft zie je al iets vervagen. Iedere helft heeft haar eigen baarmoedermond en baarmoederhals, letterlijk dus twee baarmoederhelften. Soms is er ook sprake van twee vagina’s, maar deze vrouw heeft één vagina. De dunne lijntjes zijn de eileiders. Iedere baarmoederhelft heeft dus haar eigen eileider. Onder op de foto’s zie je de hysterofoor: het metalen deel waarmee de vloeistof in de baarmoeder wordt gebracht.

P.S. de paperclip zit op de buik van mevrouw geplakt. Dit is een teken voor de radioloog dat die kant de linkerkant van mevrouw is.

111

Ooievaar_4deproef_bw.indd 111

25-04-12 10:47

Op deze afbeelding is te zien dat er één baarmoederhals is, maar daarna splitst de baarmoeder zich in tweeën.

De dunne lijntjes zijn de eileiders en de kleuring op het einde hiervan is de contrastvloeistof die in de buikholte terechtkomt. De rechte harde lijn is de hysterofoor, het ‘rommeltje’ onder op de foto is lekkage van de contrastvloeistof in de vagina.

Tot slot een helaas niet zo heel duidelijke foto.

Maar wel is te zien dat de baarmoeder een tussenschot aan de bovenkant vertoont.

Normaal is de baarmoeder een driehoek.

11 Laparoscopie

Wat zijn verklevingen?

Verklevingen (= adhesies) zijn een soort littekens binnen het lichaam. Het zijn stugge verbindingen ontstaan na een ontsteking of beschadiging. De meeste mensen merken niets van deze verklevingen. Soms kan het zijn dat de darmen aan de buikwand vastzitten, zodat er een lastige, moeilijke of pijnlijke stoelgang ontstaat. Ook kan het zijn dat de eierstokken of eileiders vastzitten aan iets anders. Dit kan de kans op zwangerschap aanzienlijk verkleinen.

Een adhesiolyse, doorklieving van de verklevingen, kan soms helpen. Deze 112

Ooievaar_4deproef_bw.indd 112

25-04-12 10:47

methode moet echter altijd operatief worden toegepast en iedere operatie kan weer nieuwe verklevingen geven.

Wat is een frozen pelvis?

De letterlijke vertaling is ‘bevroren buik’. Het betekent dat er dusdanig veel verklevingen in de buik aanwezig zijn dat veel organen als het ware aan elkaar geplakt zitten. Een operatie om dit los te maken is onbegonnen werk: door de vele verklevingen is het overzicht vaak afwezig, zodat je niet goed kunt beoordelen welk weefsel je moet doorknippen en welk niet. Het risico op een darmperforatie is dan erg groot. De oorzaak is vaak endometriose, de ziekte van Crohn of andere ontstekingen in de buik.

Wat is endometriose?

(Dit is al uitgebreid behandeld in hoofdstuk 3, afwijkingen: 6. inwendige echo) Nog even kort samengevat: endometriose is de benaming voor slijmvliesweefsel dat normaal in de baarmoeder hoort te zitten, maar nu in de buikholte zit. Dit buitenbaarmoederlijk slijmvliesweefsel is goedaardig, maar kan zich monsterlijk gedragen. De klachten kunnen variëren van helemaal geen tot niet meer kunnen functioneren van de buikpijn.

Met de laparoscoop kun je letterlijk in de buik kijken en zo kun je plekjes met endometriose zien zitten. Indien mogelijk wordt zo’n plekje dan direct weggebrand om eventuele groei te voorkomen. Als dit niet mogelijk is vanwege de grootte of de plaats van de endometriose, volgt vaak een medicamenteuze behandeling na de operatie. Ook kan het zijn dat de endometriose via een laparotomie (open buikoperatie via zogenaamde bikinisnede) te behandelen is. Zo´n laparotomie vindt natuurlijk altijd alleen plaats in overleg met de patiënte.

113

Ooievaar_4deproef_bw.indd 113

25-04-12 10:47

Wat is een cyste?

(Ook dit is al uitgebreid behandeld in hoofdstuk 3, afwijkingen: 6. inwendige echo.) Nog even kort samengevat: een cyste is een holte gevuld met vocht.

Cysten zijn goed met de inwendige echo te zien. Afhankelijk van de grootte, kleur, consistentie en klachten worden ze wel of niet verwijderd. Dit verwijderen kan ook per laparoscoop. Zie ook dermo誰dcyste en chocoladecyste bij de afwijkingen die te zien zijn met de inwendige echo.

12 Hysteroscopie

Welke afwijkingen zijn te zien met de hysteroscoop?

Met de hysteroscoop kun je de volgende afwijkingen vinden: vleesboom, poliep, verkleving (syndroom van Asherman) en eventueel een ingegroeid spiraal of groot bloedvat. Ook kan er een curettage worden uitgevoerd om het endometrium te laten onderzoeken.

Wat wordt er gedaan bij een vleesboom?

Een vleesboom wordt vaak bij het echoscopisch onderzoek ontdekt. Via deze echo kun je heel goed zien waar in de baarmoeder de vleesboom zit. Het kan zijn dat de vleesboom in de baarmoederholte uitpuilt. Op de plaats van de vleesboom ontwikkelt zich dan geen of weinig slijmvlies, zodat de innesteling van het embryo bemoeilijkt kan worden. Via de echo kan ook beoordeeld worden of de vleesboom per hysteroscoop verwijderd kan worden.

Wat is een poliep?

Een poliep is een gesteelde zwelling, namelijk dikker aan het uiteinde dan aan de basis. Poliepen kunnen zich op allerlei plaatsen ontwikkelen, maar meestal in de neus of op de stemband, dikke darm, baarmoeder of baarmoedermond.

Verreweg de meeste poliepen zijn goedaardig. Soms, vooral in de dikke darm, kunnen ze kwaadaardig ontaarden.

114

Ooievaar_4deproef_bw.indd 114

25-04-12 10:47

Wat wordt er gedaan bij een poliep?

Een poliep in de baarmoederholte wordt eigenlijk altijd verwijderd. Er is geen goede literatuur te vinden over de vraag of een poliep de zwangerschapskansen beïnvloedt. Een reeds lang bestaande hypothese berust op de veronderstelling dat een poliep een embryo zou kunnen verhinderen in te nestelen.

Het idee is dat de poliep, door zijn vorm, in de baarmoederholte kan bewegen en zo het embryo ‘wegwappert’. Een andere reden om de poliep te verwijderen is de eventuele kwaadaardige ontaarding die zou kunnen ontstaan. De reden is: het zit er, maar het hoort er niet te zitten.

Wat is het syndroom van Asherman?

Het syndroom van Asherman bestaat uit verklevingen in de baarmoederholte die vaak zijn ontstaan na een te grondige curettage of een ontsteking na een curettage. Door deze verklevingen kan er geen functioneel slijmvlies groeien, zodat innesteling van het embryo onmogelijk wordt. Een symptoom is geen of zeer weinig bloedverlies tijdens de menstruatie. Afhankelijk van de ernst van de aangerichte schade is herstel mogelijk. Via de echo kan de dikte van het slijmvlies gedurende de cyclus worden gezien. Hiermee kan de schade al een beetje worden ingeschat. Per hysteroscoop kunnen de verklevingen eventueel worden doorgeknipt. Direct hierna wordt er een spiraal in de baarmoeder geplaatst, zodat tijdens het helingsproces de baarmoederwanden niet meer tegen elkaar aan groeien. Na enkele maanden kan de spiraal verwijderd worden. Het slijmvlies zou zich nu weer kunnen ontwikkelen.

Een te grote schade of mislukt herstel zorgt voor een groot probleem. De kans op een zwangerschap is dan vrijwel nihil. Om dit syndroom te voorkomen wordt er tegenwoordig steeds vaker voor een afwachtend beleid of medicamenteus beleid gekozen bij een miskraam. Dit is psychisch moeilijker voor het paar, maar voorkomt wellicht problemen.

115

Ooievaar_4deproef_bw.indd 115

25-04-12 10:47

Wat is een curettage?

Een curettage is een medische handeling. Bij een curettage wordt het slijmvlies in de baarmoeder weggehaald. Dit kan mechanisch, met een soort schraapmes, of door middel van zuigen. Het wordt vaak gedaan bij een miskraam of een abortus provacotus (afbreking van een zwangerschap).

Onder het kopje Soms wordt een klein stukje slijmvlies weggehaald om de Hoe krijg je de steun structuur van het slijmvlies op het laboratorium te laten waar je wat aan hebt? onderzoeken. (blz. 225) in het deel Emotionele impact staan tips om te zor­ gen dat je de steun krijgt die bij je past, bijvoorbeeld na een curettage.

Waarom wordt een curettage via de hysteroscoop gedaan?

Via de hysteroscoop kun je goed zien welk en hoeveel slijmvlies je weghaalt. Op deze manier is de kans op een verkleving erg klein.

D Mannelijk deel 1 Sperma

Welke afwijkingen zijn er aan het sperma te zien?

Bij het algemeen onderzoek van het ejaculaat wordt er naar het volume, het aantal, de vorm en de beweeglijkheid van de zaadcellen gekeken. In de toekomst mogelijk ook naar de dna-schade aan de zaadcellen.

Het aantal zaadcellen is afwijkend . Wat nu?

Zoals reeds eerder uitgelegd is voor zaadcellen het aantal belangrijk om bij de eicel te komen, maar ook, als ze daar zijn aangekomen, om de eicel te kunnen bevruchten. Er bestaat een zogenaamde 1-miljoengrens. Boven die grens is er kans op een spontane zwangerschap, daaronder wordt de spontane zwanger116

Ooievaar_4deproef_bw.indd 116

25-04-12 10:47

schapskans steeds kleiner. In dat laatste geval is aanvullend onderzoek noodzakelijk om de oorzaak te vinden. Behandeling van de oorzaak is vaak onmogelijk. Als de levensstijl de oorzaak is, zou verbetering mogelijk kunnen zijn.

De vorm van de zaadcellen is afwijkend. Wat nu?

De zaadcelproductie is een continubedrijf: 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Allicht dat er dan wel eens een misser tussen zit. Sterker nog: bij 4-14% normale zaadcellen in het ejaculaat is de kans op bevruchting nog normaal.

De afwijkende vorm kan aangeboren of verworven zijn. De levensstijl van de man is hierbij erg belangrijk. In een enkel geval komt zogenaamde globozoรถspermie voor: hierbij zijn alle zaadcellen afwijkend.

Alle zaadcellen zijn rond en missen het kapje op de kop waardoor de zaadcel niet door de wand van de eicel kan komen. Genetisch onderzoek is noodzakelijk om de zwangerschapskans te onderzoeken.

De beweeglijkheid is afwijkend. Wat nu?

Als de aantallen normaal zijn, maar de beweeglijkheid afwezig, heeft dat vrijwel altijd een externe oorzaak, zoals roken of niet goed ingestelde suikerziekte.

Om te kunnen bevruchten moet de zaadcel goed kunnen bewegen: ten eerste om op de plaats van bestemming te komen, ten tweede om eenmaal bij de eicel aangekomen voldoende energie te hebben om de eicel te bevruchten.

Zaadcellen die niet of niet goed bewegen, kunnen niet aan deze wedloop meedoen. Door aanpassing van de levensstijl kunnen er weer voldoende beweeglijke zaadcellen ontstaan zodat er weer een kans is op een spontane zwangerschap. Als dit niet mogelijk is of niet helpt, is er eventueel icsi mogelijk. Zie voor deze behandeling hoofdstuk 4.

Er zijn geen zaadcellen. Wat nu?

Als er geen zaadcellen in het ejaculaat gevonden worden, is er sprake van azoรถspermie. Op grond van de oorzaken wordt vaak onderscheid gemaakt 117

Ooievaar_4deproef_bw.indd 117

25-04-12 10:47

tussen obstructieve en niet-obstructieve azoรถspermie. Dat wil zeggen: bij een obstructieve azoรถspermie is er een belemmering ofwel obstructie in de zaadleiders. De testikels maken wel zaadcellen aan, maar deze kunnen niet in het ejaculaat komen, bijvoorbeeld na een sterilisatie. De term niet-obstructieve azoรถspermie geeft aan dat het probleem in de testikels zelf ligt. Dit vraagt dus altijd om extra onderzoek, vaak in een hierin gespecialiseerd centrum. Afhankelijk van de oorzaak van de azoรถspermie zijn er wel of geen zwangerschapskansen door middel van een behandelmethode. Een spontane zwangerschap is niet mogelijk.

Waarom is bof voor jongens gevaarlijk?

Bof is een veelvoorkomende virale kinderziekte. Meestal nestelt het virus zich in de speekselklieren. Een enkele keer gaat het virus zich ook nestelen in de testikels of zaadleiders. Afhankelijk van de schade die dan wordt aangericht, zijn er gevolgen voor de vruchtbaarheid.

2 Hormonen bij de man

Hormonen bij de man zijn afwijkend Zoals reeds vermeld wordt vaak alleen op indicatie bij de man naar de hormonen gekeken. Deze indicatie is vaak een afwijkende zaadceluitslag: bij herhaling < 1 miljoen zaadcellen/ml. De hormonen die dan bepaald worden zijn meestal fsh/lh en testosteron. Soms wordt er ook wel prolactine of inhibine B bepaald.

Prolactine wordt alleen bepaald bij zicht- en reukstoornissen en/of erectiestoornissen en/of een te laag testosterongehalte. Bij een te hoge waarde wordt er een mri van de hypofyse gemaakt om een tumor uit te sluiten. Prolactine wordt voornamelijk door de hypofyse gemaakt, maar kan ook door andere hersencellen worden aangemaakt. Inhibine B wordt langzaam maar zeker uit alle onderzoeken geschrapt, omdat de toegevoegde waarde nihil is.

118

Ooievaar_4deproef_bw.indd 118

25-04-12 10:47

Er is sprake van een hoge fsh-/lh-waarde in combinatie met een laag testosterongehalte. Wat nu?

Bij deze combinatie is er sprake van testiculair falen, met als gevolg een gestoorde spermatogenese (aanmaak en ontwikkeling van de zaadcellen).

Dit testiculair falen kan ontstaan na een trauma van de testikels: ontsteking, kanker plus behandeling of torsie. Ook kan het aangeboren zijn: geen goede aanleg of ontwikkeling van de testikels. Afhankelijk van de afwijking van de testikels is er wel of geen kans op een eigen kind.

Er is sprake van een lage fsh-/lh-waarde in combinatie met een laag testosterongehalte. Wat nu?

Deze combinatie kan aangeboren (syndroom van Kallmann) of verworven zijn. Oorzaken kunnen zijn: hypofysetumor, anabole stero誰den, extreem overgewicht of een stofwisselingsziekte.

Er is sprake van normale fsh-/lh- en testosteronwaarden. Wat nu?

Als de hormonen normaal zijn en er worden geen zaadcellen gevonden in het ejaculaat, moet er wel sprake zijn van een obstructie. Uitzondering hierop is een afwijking van het Y-chromosoom. De obstructie kan aangeboren (geen aanleg van de zaadleiders) of verworven (bijvoorbeeld bij sterilisatie) zijn.

Afhankelijk van de oorzaak kan de obstructie eventueel operatief ongedaan gemaakt worden. Als dit niet mogelijk is en de kinderwens blijft bestaan, zou tese of mesa een oplossing kunnen bieden. Zie hiervoor hoofdstuk 4: behandelingen.

3 DNA-/chromosomenonderzoek

Wanneer wordt er dna-/chromosomenonderzoek verricht bij de man?

Als bij de man bij herhaling een zaadcelconcentratie van minder dan 1 miljoen/ ml wordt gevonden is dat een reden om chromosomen en dna van de man 119

Ooievaar_4deproef_bw.indd 119

25-04-12 10:47

te onderzoeken. Het zou kunnen dat er een genetische oorzaak is die deze spermakwaliteit zou kunnen verklaren.

Waarom wordt er dna-/chromosomenonderzoek verricht bij de man?

Diverse genetische afwijkingen kunnen een verklaring zijn voor de verminderde zaadcelkwaliteit. Sommige genetische afwijkingen kunnen ook gevolgen hebben voor het nageslacht. Er wordt bij 2-4% van deze mannen een afwijking aan de chromosomen gevonden, zoals 47, xxy: syndroom van Klinefelter, er is een x-chromosoom te veel. Maar ook afwijkingen tussen de chromosomen komen voor, zoals een translocatie 13/14, dat wil zeggen dat een stukje van chromosoom 13 verwisseld is met een stukje van chromosoom 14.

Dit heeft klinische consequenties of kan een verklaring zijn van veel leed. Bij een niet-obstructieve azoĂśspermie wordt bij 20% van de mannen een chromosomale afwijking gevonden. dna-onderzoek geeft aan dat er wat specifieker naar de chromosoomstrengen wordt gekeken. Bij 3% van de mannen met extreem verminderde zaadcelkwaliteit komt een afwijking op het y-chromosoom voor. Iedere zoon krijgt deze afwijking ook. Op dit moment worden er zoâ&#x20AC;&#x2122;n twintig specifieke dnastukken onderzocht. Een bekende hiervan is het onderzoek van chromosoom 7 naar het gen dat cystic fibrose (taaislijmziekte) kan veroorzaken. Dit is een erfelijke ziekte die je van allebei je ouders moet krijgen. Mannen die drager zijn van dit aangedane gen hebben de ziekte niet, maar kunnen dit aangedane gen wel doorgeven aan hun nageslacht. Als de partner van deze man dit gen niet heeft, krijgt het nageslacht dus niet de ziekte, maar kan wel drager zijn. Zolang de kinderen ook een partner treffen die het niet heeft, blijven er gezonde kinderen geboren worden.

120

Ooievaar_4deproef_bw.indd 120

25-04-12 10:47

4 Behandelingen Wat voor behandelingen zijn er?

Er zijn diverse behandelingen. Afhankelijk van de resultaten die tijdens het oriënterend fertiliteitsonderzoek zijn verkregen, wordt het behandeltraject uitgestippeld. Grofweg zijn er de volgende behandelingen: Twijfel je over deel­ oi, iui en ivf. oi staat voor ovulatie inductie. iui staat voor name aan een fertili­ Intra Uteriene Inseminatie. ivf staat voor in vitro fertilisatie. teitsbehandeling zoals oi, iui of ivf? Lees Hieronder worden de behandelingen uitgelegd. dan eens de tekst onder het kopje Wel of niet deelnemen aan een fertiliteitstraject? (blz. 186) in het deel Emotionele impact.

A Ovulatie-inductie

Wat is oi?

Zoals gezegd staat oi voor ovulatie-inductie. Dat wil zeggen dat de eisprong een handje geholpen moet worden. Dit wordt gedaan als er helemaal geen eisprong is of als er af en toe misschien een eisprong is.

Hoe gaat oi?

De eisprong kan een handje geholpen worden met medicatie. Dit kunnen tabletten of injecties zijn. Door deze medicatie wordt het mechanisme in de eierstokken geactiveerd om een eicel uit te laten rijpen en uiteindelijk te laten springen. Alleen een gesprongen eicel kan worden bevrucht en dus een zwangerschap geven.

121

Ooievaar_4deproef_bw.indd 121

25-04-12 10:47

Hoe werken de tabletten?

Er zijn diverse tabletten, maar meestal wordt clomifeencitraat gebruikt. Deze tabletten hoeven maar vijf dagen geslikt te worden in het begin van de cyclus: meestal van de derde tot de zevende cyclusdag. Hierna gaan ze hun werk doen: het mechanisme in de eierstokken stimuleren om een mooie eicel uit te laten rijpen. Dit wordt meestal in de eerste cyclus dat je de tabletten slikt met echoscopisch onderzoek gecontroleerd. De tabletten werken in de regel drie weken. Als er na drie weken nog geen fraaie eiblaas te zien is, wordt ervan uitgegaan dat de dosering te laag was en wordt een nieuwe cyclus opgestart met een hogere dosering tabletten. Er kan twee keer worden verhoogd.

Als er een fraaie eiblaas ontstaat, kan deze springen. Met een- of tweemaal gemeenschap zou er dan een zwangerschap kunnen ontstaan. Als er niet direct in de eerste cyclus een zwangerschap ontstaat, kunnen de tabletten nog een aantal cycli worden gebruikt zonder dat je voor controles naar het ziekenhuis hoeft.

Bij â&#x20AC;&#x201C; ernstig â&#x20AC;&#x201C; overgewicht is de reactie op de tabletten onvoorspelbaar en erg variabel per cyclus. Dit kan een reden zijn om niet te starten met de behandeling alvorens er minimaal 10% gewichtsreductie is.

Hoe weet ik dat de tabletten nog werken?

Het is verstandig om de eerste dag van de menstruatie te noteren. Dan kun je zien of de cyclus mooi regelmatig is. Als de cyclus weer te lang wordt en de zwangerschapstest negatief is, moet je weer even contact opnemen met je behandelend arts. Het kan zijn dat de dosering moet worden aangepast.

Zijn er bijwerkingen van de tabletten?

De meeste vrouwen hebben nergens last van. Toch zijn deze tabletten berucht om de bijwerkingen. Het gaat dan om stemmingswisselingen en/of opvliegers, inderdaad de beruchte overgangsklachten. Stemmingswisselingen is een net woord voor negatieve stemmingen: je bent opvliegerig, chagrijnig of krijgt 122

Ooievaar_4deproef_bw.indd 122

25-04-12 10:47

plotselinge huilbuien. Als je beroep van je vraagt om de hele dag vriendelijk en vrolijk te zijn, kan deze bijwerking dus een reden zijn om met dit medicijn te stoppen, ook al ontstaat er een prachtige eisprong. Opvliegers ofwel nachtzweten kunnen ook de dagelijkse werkzaamheden beïnvloeden. Ook dit kan een reden zijn om te stoppen met de tabletten. Minder vaak komen duizeligheid, hoofdpijn en wazig zien voor. Meld ook deze bijwerkingen aan je arts.

Kan het gebruik van de tabletten complicaties geven?

De bekendste complicatie is het feit dat er niet één, maar meerdere eiblaasjes gaan uitrijpen. Dan kunnen er dus meerdere eicellen springen. Dat betekent dat er meerdere eicellen kunnen worden bevrucht en dat er meerlingen kunnen ontstaan. Onze stelling is altijd dat jullie meerdere kinderen mogen krijgen, maar één tegelijk. Deze complicatie is ook een reden om de eerste behandeling te controleren met echoscopisch onderzoek.

Een andere complicatie kan zijn dat door de anti-oestrogene werking van clomifeen het endometrium in de baarmoeder zich niet goed ontwikkelt. Ook dit is een reden om het gebruik te stoppen.

Ten slotte kan de anti-oestrogene werking van clomifeen zorgen voor hoofdpijn, nachtzweten en stemmingswisselingen. Een enkele keer hebben deze bijwerkingen een beperkende invloed op het dagelijkse leven, zodat dit ook een reden kan zijn om met deze medicatie te stoppen.

Wat gebeurt er als er meerdere eicellen uitgerijpt zijn?

Het gevaar van meerdere rijpe eicellen is het ontstaan van een meerlingzwangerschap. Het gevaar van de meerlingzwangerschap is de veel-te-vroeggeboorte, waardoor de kinderen kunnen komen te overlijden. Dit is een drama dat we natuurlijk willen voorkomen. Meestal wordt er dan een coïtusrestrictie gegeven: dat is een mooie manier om te zeggen dat jullie geen gemeenschap mogen hebben of een condoom moeten gebruiken.

Een andere mogelijkheid is het wegprikken van het teveel aan eiblaasjes, 123

Ooievaar_4deproef_bw.indd 123

25-04-12 10:47

zodat er nog een of twee eiblaasjes overblijven. Dit kan niet in alle gevallen.

Overleg dit met je behandelend team.

Wat veel nadelen. Wat zijn dan de voordelen van de tabletten?

Het grote voordeel is dat je tabletten op een gegeven moment zonder ziekenhuiscontroles kunt gebruiken. Zo kunnen jullie op een â&#x20AC;&#x2DC;gewoneâ&#x20AC;&#x2122; manier proberen zwanger te worden.

Wanneer mag je tijdens dit behandeltraject gemeenschap hebben?

In principe staat het jullie vrij om gemeenschap te hebben op momenten dat jullie dat zelf willen. Maar omdat we bij zoâ&#x20AC;&#x2122;n eerste behandeling nog niet weten hoe de eierstokken reageren is wat voorzichtigheid geboden, dat wil zeggen dat jullie of geen gemeenschap hebben of condooms moeten gebruiken. Wanneer de dosering goed is ingesteld zijn er geen restricties meer.

Hoelang kunnen de tabletten worden gebruikt?

De tabletten kunnen erg lang worden gebruikt, zonder dat je daar nadelige gevolgen van ondervindt. Wetenschappelijk onderzoek heeft echter aangetoond dat er na 9 behandelingen vrijwel geen zwangerschappen meer worden gezien. Continueren van de behandeling is dan niet zinvol meer.

Wat zijn de zwangerschapskansen bij deze tabletten?

De zwangerschapskansen zijn mede afhankelijk van de leeftijd en levensstijl (met name overgewicht) van de vrouw. Ongeveer 75% van de vrouwen krijgt een eisprong met de tabletten. Na 6-9 maanden gebruik van de tabletten is er bij ongeveer 60% van de vrouwen sprake van een zwangerschap.

Wat is clomifeen-failure?

Clomifeen-failure is de medische term om aan te geven dat er met clomifeen fraaie ovulaties worden aangetoond, maar er binnen 9 maanden geen zwan124

Ooievaar_4deproef_bw.indd 124

25-04-12 10:47

gerschap is opgetreden. Zoals gezegd heeft wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat continuering van de tabletten dan vrijwel geen zwangerschappen meer oplevert en dus niet meer zinvol is.

Wat is clomifeen-resistance?

Clomifeen-resistance is een medische term voor het niet reageren van de eierstokken op de hoogste dosering clomifeen, ervan uitgaande dat er wel onrijpe eiblaasjes in de eierstokken aanwezig zijn met daarin goede eicellen.

Hoe werken de injecties?

De injecties bevatten gonadotrofinen. Deze gonadotrofinen zijn essentieel voor de uitrijping van een eiblaasje. Er zijn diverse soorten en merken injecties die gonadotrofinen bevatten. Ook de toepassingsmethoden variĂŤren. Er zijn nog steeds heel veel ontwikkelingen op dit gebied, dus wat er nu geschreven wordt zou morgen alweer achterhaald kunnen zijn.

Vrijwel alle injecties worden onder de huid, subcutaan, gespoten. Het voordeel hiervan is dat je zelf kunt leren hoe dit moet. Je hoeft dan niet iedere dag een dokter te zoeken die je de injectie wil geven.

De werking van de injecties voor ovulatie-inductie is anders dan die van de tabletten. De injecties werken maar een dag. Dat betekent dat er net zolang geprikt moet worden totdat er een rijpe eicel is. Om deze groei te kunnen volgen moet er altijd met echoscopisch onderzoek controle worden uitgevoerd. Deze injecties kun je dus niet een paar maanden thuis proberen zonder echoscopische controles. De ziekenhuisbezoeken maken deze behandeling dus zwaarder dan die met de tabletten.

Wat voor soort gonadotrofinen zit er in de injecties?

Nog even kort samengevat: fsh is nodig voor de follikelgroei, lh is nodig voor de eisprong en hcg (lijkt veel op lh) voor de innesteling van het embryo.

Vroeger werden deze hormonen uit de urine gehaald van vrouwen in de over125

Ooievaar_4deproef_bw.indd 125

25-04-12 10:47

gang (fsh en lh) of van zwangere vrouwen (hcg). Vrouwen in de overgang hebben een groot overschot aan fsh en lh: de hypofyse blijft maar hormoon afgeven omdat de eierstokken niet meer reageren met de vorming van oestrogenen. De stijgende hoeveelheid oestrogenen moet uiteindelijk de hypofyse het sein geven om te stoppen met de productie van fsh en lh. Als de eierstokken geen oestrogenen meer vormen, zoals in de overgang, blijft de hypofyse maar fsh en lh afgeven. Zolang de hypofyse geen sein krijgt dat hij kan stoppen met aanmaken, ruimt het lichaam dit overschot op via de urine.

Uit de verzamelde urine van vrouwen in de overgang kan het fsh gehaald worden.

Zwangere vrouwen maken een teveel aan hcg dat ook via de urine wordt opgeruimd. De actie ‘moeders voor moeders’ is hieruit ontstaan: als je net zwanger bent kun je door je urine in te leveren andere vrouwen helpen om zwanger te worden. Het is moeilijk om de urine te zuiveren en het hormoon eruit te halen. Ondanks steeds betere technieken blijven er toch altijd wat bijproducten in zitten.

Tegenwoordig is het ook mogelijk om met de zogenaamde recombinanttechnologie deze hormonen zuiver, dus zonder bijproducten, te verkrijgen.

Hiervoor is geen urine meer nodig. Recombinanttechnologie wil zeggen dat op kunstmatige wijze in het laboratorium het gewenste product op biologische manier te verkrijgen is. De zuiverheid en nauwkeurigheid van deze recombinante producten is dus beter.

Wanneer kom je in aanmerking voor de gonadotrofineninjecties?

Men gaat over op gonadotrofineninjecties wanneer er sprake is van clomi­ feen-failure (geen zwangerschap binnen 9 maanden) of clomifeen-resistance (geen eisprong bij de hoogste dosering), maar ook wanneer de bijwerkingen van clomifeen het dagelijkse functioneren beïnvloeden en/of het slijmvlies van de baarmoeder zich niet goed ontwikkelt. Ten slotte kan het zijn dat de clomifeendosering erg variabele reacties geeft: de ene keer vier eicellen, de 126

Ooievaar_4deproef_bw.indd 126

25-04-12 10:47

volgende keer een eicel bij dezelfde dosering. Het gemak van deze methode is dan vervallen.

Bij – ernstig – overgewicht is de reactie op de injecties onvoorspelbaar en erg variabel per cyclus. Dit kan een reden zijn om niet te starten met de behandeling alvorens er minimaal 10% gewichtsreductie is.

Zijn er bijwerkingen van de injecties?

Mogelijke bijwerkingen zijn een opgeblazen gevoel in de buik en/of gespannen borsten. Het jezelf injecteren wordt soms als vervelend ervaren en dan met name de angst om te prikken. Tegenwoordig zijn vrijwel alle injecties met zeer dunne naaldjes toe te passen. Meestal vangt de partner dit ‘probleem’ dan op, door het injecteren op zich te nemen. Het dagelijks functioneren wordt niet belemmerd door de injecties.

Zijn er complicaties van de injecties?

De belangrijkste complicatie is, net als bij de tabletten, de groei van meerdere eiblaasjes. Door echoscopische controles kan dit in de gaten gehouden worden. De dosering kan dagelijks worden aangepast. Wanneer er te veel eicellen dreigen te komen, moet de cyclus worden gecanceld. De kans op een meerling wordt dan te groot. Er wordt dan ook geadviseerd geen gemeenschap te hebben om het risico op een meerlingzwangerschap uit te sluiten, mochten er toch nog eicellen springen.

Zijn hormonen gevaarlijk?

De tabletten en injecties zijn hormonen. Meestal vermijd ik dat woord, omdat hormonen een heel negatieve klank hebben. Als er in de media over hormonen wordt gesproken, is dat vrijwel altijd over het misbruik van hormonen. Ons lichaam heeft hormonen echter net zo hard nodig als vitaminen, Als we hormonen vitaminen zouden noemen zou dat me heel veel uitlegtijd op mijn spreekuur besparen. Misbruik van hormonen of vitaminen is nooit 127

Ooievaar_4deproef_bw.indd 127

25-04-12 10:47

goed. Tijdens de behandelingen maken we gebruik van hormonen. Dit is te vergelijken met vuur: vuur is handig om je eten te koken of een kaarsje aan te steken (gebruik). Je moet echter geen gordijn in de buurt hebben hangen (onvoorzichtig) of een benzinebom naar binnen gooien (misbruik).

We gebruiken de hormonen om een kans op zwangerschap te creëren.

Omdat we voorzichtig zijn met de hormonen maken we regelmatig echocontroles, zodat we weten hoe de eierstokken reageren. In geen enkel Nederlands ziekenhuis is er sprake van misbruik van hormonen. Dat kan met zekerheid worden gezegd, zolang er geen financiële of commerciële belangen zijn.

Heb je een verhoogde kans op kanker met deze hormonen?

Bij de ivf-behandeling worden deze hormonen in twee- of viervoud gebruikt.

Alle ivf-behandelingen in Nederland staan geregistreerd. TNO houdt keurig bij of vrouwen die ivf hebben gehad een verhoogde kans op kanker hebben en dan met name borstkanker, baarmoederhalskanker of eierstokkanker. Vooralsnog is er geen link gevonden tussen ivf en kanker. Natuurlijk zijn er vrouwen die ivf hebben gehad en later borstkanker kregen, maar dit percentage is niet anders dan bij vrouwen die geen ivf hebben gehad.

Word je dik van deze hormonen?

Het vrouwelijke hormoon oestrogeen zorgt ervoor dat het vrouwelijk lichaam klaar is voor een zwangerschap en voor de voeding van het kind daarna. Het zorgt ervoor dat er een voorraad energie wordt opgeslagen, kortom: vetweefsel. Deze opslag zit voornamelijk op de dijen en de billen. Ook de waterhuishouding moet op peil zijn voor een zwangerschap, dus de oestrogenen zorgen ook voor vochtopslag.

De hoeveelheid oestrogenen verandert per cyclus, en als je niets doet kan er elke cyclus dus wat vet en vocht bijkomen. Met lichaamsbeweging en gezonde voeding is dit fenomeen goed onder controle te houden. De eerder genoemde tabletten zijn anti-oestrogenen. Door de tabletten zelf krijg je dus 128

Ooievaar_4deproef_bw.indd 128

25-04-12 10:47

geen gewichtstoename. Als de tabletten goed hun werk doen, namelijk een eicel laten groeien, komen er wel oestrogenen vrij. Dit is te vergelijken met een natuurlijke cyclus waarbij geen tabletten worden gegeven. Zie dus verder bovenstaand verhaal.

Er zijn verschillende soorten injecties. Geen enkele injectie bevat oestrogenen, dus van de injecties zelf word je niet dik. Ook hierbij geldt echter: als er een eicel groeit, komen er oestrogenen vrij zoals bij een natuurlijke cyclus. Zie dus ook weer verder bovenstaand verhaal.

Kortom: van de medicatie zelf word je niet dik. Als de medicatie goed werkt komt er eicelgroei. Bij de eicelgroei komen er oestrogenen vrij die graag vet en vocht opslaan. Dit is een natuurlijk proces, waarbij er een natuurlijke oplossing voor eventuele gewichtsproblemen is: lichaamsbeweging en gezonde voeding.

Wanneer mag je tijdens dit behandeltraject gemeenschap hebben?

In principe staat het jullie vrij om gemeenschap te hebben op momenten dat jullie dat zelf willen. De behandeling staat altijd onder echocontrole en per echo krijg je te zien en te horen hoe de eicelgroei ervoor staat. Als er meerdere eicellen groeien, wordt gemeenschap riskant met het Pieker je over een oog op een meerlingzwangerschap. Ondanks jullie kindermedische vraag? wens is het dan toch verstandig om condooms te gebruiken. Zie onder het kopje De gevaren van meerlingzwangerschappen zijn de veel-te- Hoe krijg ik grip op vroeggeboorten, waardoor de kinderen komen te over- piekeren? (blz. 183) in het deel Emotiolijden. De arts geeft het ‘moment suprême’ sowieso altijd nele impact voor tips voor meer grip op je aan. piekeren.

Wat gebeurt er na de injecties?

De laatste injectie was de hcg-injectie: deze zorgt voor de eisprong. Anderhalve dag na deze injectie is de eisprong. De eisprong geeft een vruchtbare periode van 8-12 uur. Gemeenschap vlak voor of tijdens deze periode geeft dus een kans op zwangerschap. Zelf geef ik nooit een tijdstip 129

Ooievaar_4deproef_bw.indd 129

25-04-12 10:47

mee waarop jullie gemeenschap moeten hebben. Dit maakt de spanning onnodig groot. Meestal laat ik de hcg-injectie tussen de middag zetten en geef ik gemeenschapsadvies voor de volgende avond, zonder een vast tijdstip te noemen.

Hoelang moet je wachten tot je weet of je zwanger bent?

Zoals iedereen moet je twee weken afwachten of er wel of geen menstruatie volgt. Dit noemen we de luteale fase. Deze fase kan 10-15 dagen duren. Er zijn geen mogelijkheden om eerder te zien of zich een zwangerschap aan het ontwikkelen is of niet. Jullie moeten dus afwachten. Bij afwijkingen van dit verloop, neem je contact op met jullie behandelend team.

Wanneer mag je starten met de volgende cyclus?

Als de behandeling niet gelukt is en er volgt een menstruatie kun je medisch gezien direct met de volgende behandeling starten. Dit hoeft niet, maar kan.

Het vergroot of verkleint je kansen niet als je een maand of wat zou stoppen.

Veel vrouwen vinden een behandeling toch wel intensief met het dagelijks prikken en de echocontroles in het ziekenhuis. Even een adempauze nemen kan dus gewoon. Wat tips over hoe je hiermee om kunt gaan lees je in deel 2: Emotionele impact.

Wat zijn de zwangerschapskansen bij de injectie?

De kans op een zwangerschap is mede afhankelijk van de leeftijd en de levensstijl van het paar. Normaal gesproken is ongeveer 70% van de vrouwen na 6-9 maanden injecties zwanger.

130

Ooievaar_4deproef_bw.indd 130

25-04-12 10:47

B Intra-uteriene inseminatie

Wat is iui? iui staat voor intra-uteriene inseminatie. Dat is een mooi woord voor het inbrengen van opgewerkt sperma met een klein dun slangetje in de baarmoeder. Dit duurt ongeveer net zolang als een echo-onderzoek. Het aan- en uitkleden is vaak het meeste werk. Natuurlijk komt er nog wel wat meer bij deze behandeling kijken. Dit wordt verteld in de antwoorden op onderstaande vragen.

Wat komt er bij een iui-behandeling kijken?

De bedoeling van de behandeling is om het moment van de eisprong en het moment van de inseminatie zo dicht mogelijk bij elkaar te brengen. Een ieder weet waarschijnlijk wel uit ervaring dat het moment van de eisprong heel lastig aan te geven is. De periode is wel ongeveer bekend, maar het moment is lastig.

Hierbij hebben we eigenlijk altijd wel hulp nodig.

Deze hulp kan een lh-test zijn (zie hierover ook hoofdstuk 1). Hiermee kan via een stick en wat urine het lh (lute誰niserend hormoon) bepaald worden.

Dit hormoon vertoont een verhoogd niveau rondom de eisprong. Deze verhoging geeft een positieve test. Op de dag van de positieve test kun je dan het beste insemineren. Het grote voordeel van deze test is dat je deze gewoon thuis, zonder ziekenhuis, kunt doen. Voor werkende mensen hebben deze testen echter een een groot nadeel: je moet diezelfde dag nog vrij kunnen krijgen. Een ander nadeel van deze testen is de eisprong in het weekend: je ziekenhuis moet dan wel de behandeling uit kunnen voeren.

Een ander hulpmiddel is echoscopisch onderzoek gevolgd door een hcginjectie. Bij het echoscopisch onderzoek kun je zien hoe rijp de eicel is. Als het eiblaasje (bijna) groot genoeg is, kun je de eisprong een handje helpen met de hcg-injectie. 36-40 uur na deze injectie is de eisprong. Op dat moment kan de inseminatie plaatsvinden. Een voordeel van deze manier is dat je het 131

Ooievaar_4deproef_bw.indd 131

25-04-12 10:47

eisprongmoment een beetje kunt beïnvloeden en eventueel het weekend kunt overbruggen. Ook heb je minimaal 36 uur de tijd om vrij te krijgen van je werk. Het nadeel van deze methode is dat je aan het ziekenhuis gebonden bent door de echoscopie.

Bij sommige indicaties wordt er medicatie gebruikt, zoals bijvoorbeeld bij ovulatie-inductie staat beschreven. Er zijn heel veel behandelschema’s mogelijk, dit is afhankelijk van je behandelend arts. Je ziekenhuisteam kan je de voor- en nadelen van een bepaald behandelschema vertellen.

Wie komen er voor iui in aanmerking?

Er is een aantal redenen om te starten met een iui-behandeling. Ik zal stapsgewijs wat redenen noemen.

Wanneer er bij herhaling een verminderde zaadcelkwaliteit gevonden wordt.

De kans op zwangerschap bij verminderde zaadcelkwaliteit is kleiner dan normaal. Om de kans te vergroten kan het sperma worden opgewerkt om zo de concentratie en ook de zwangerschapskansen te verbeteren. Dit opgewerkte sperma wordt met een klein dun slangetje in de baarmoeder gebracht ten tijde van de eisprong. Kortom: een iui-behandeling.

Wanneer er bij herhaling een negatieve samenlevingstest wordt gevonden bij goede zaadcelkwaliteit. Dit is niet zo’n harde indicatie. Zie mijn twijfels bij de bespreking van de samenlevingstest: deze test is niet zo zwart-wit als je zou denken, maar valt onder de gevarieerde grijstinten. Een logische gedachte is dat de slijmprop een obstakel is voor de zaadcellen. Als deze zaadcellen met een dun slangetje door de slijmprop worden gebracht, lijkt het probleem opgelost.

Wanneer alle onderzoeken er prima uitzien, maar er gedurende tweeënhalf jaar nog steeds geen zwangerschap ontstaat, is er sprake van onbegrepen subfertiliteit. Ergens in het traject om zwanger te worden zit een kink in de kabel, maar waar weten we niet. De spontane zwangerschapskansen zijn dan ook niet meer zo hoog, maar met iui kunnen we de kansen weer wat 132

Ooievaar_4deproef_bw.indd 132

25-04-12 10:47

vergroten. Door het zogenaamde zwanger-worden-traject op alle fronten te helpen kunnen de zwangerschapskansen vergroot worden. Hierbij worden de eicelgroei en eisprong geholpen met medicatie, het sperma Wanneer het zwanger wordt geoptimaliseerd, de timing wordt bepaald en daarna worden lang op zich wordt het slijmvlies van de baarmoeder ondersteund om de laat wachten, kan het emotioneel zwaar innesteling te bevorderen.

Wanneer wordt er medicatie gebruikt bij een iui-behandeling?

Dit verschilt per kliniek. De nvog (Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie) heeft naar aanleiding van diverse wetenschappelijke onderzoeken hiervoor richtlijnen gegeven. Deze richtlijnen kan iedereen lezen op de site van de vereniging. Kort samengevat wordt medicatie bij twee indicaties gebruikt: bij een onregelmatige en/of anovulatoire (zonder eisprong) cyclus en bij onbegrepen subfertiliteit

worden. Het tweede deel van dit boek, Emotionele impact, bevat veel tips en handvatten om je zo goed mogelijk staande te houden tijdens fertiliteitsbe­ handelingen zoals iui, ivf, kid en io.

Hoe wordt het sperma verkregen?

Het sperma kan worden verkregen met masturbatie. Alvorens te masturberen is het verstandig om de handen goed te wassen (dit mag met zeep) en de penis goed en met uitsluitend water te reinigen. Geen zeep gebruiken: hier houden zaadcellen niet van. Het sperma kan worden opgevangen in een speciaal steriel plastic potje van het ziekenhuis. Het mag niet in een schoongemaakt leeg jampotje, omdat er dan extra bacteriĂŤn aan het sperma zouden kunnen worden toegevoegd. Ook zou een restje schoonmaakmiddel in het jampotje de levendigheid van de zaadcellen negatief kunnen beĂŻnvloeden.

Bovenstaand verhaal is eenvoudig op te schrijven, maar niet voor alle mannen eenvoudig uit te voeren. Als je problemen verwacht met deze methode, overleg dat dan met je behandelend arts.

133

Ooievaar_4deproef_bw.indd 133

25-04-12 10:47

Er zijn wel alternatieven voor het verkrijgen van sperma, maar deze worden liever niet gebruikt. Deze alternatieven zijn bijvoorbeeld het gebruikmaken van een speciaal condoom. Dit condoom mag geen zaaddodend middel bevatten. Zulke condooms zijn niet in de winkel te koop. Je behandelend arts weet hoe je eraan kunt komen. Met zo’n condoom om kun je dan gemeenschap met je partner hebben en na de ejaculatie de inhoud van het condoom in het speciale ziekenhuispotje legen. Bij gemeenschap zonder condoom en coïtus interruptus, ofwel ‘voor het zingen de kerk uit’, gaat het belangrijke eerste deel van het sperma verloren. Deze methode is dus niet verstandig, maar is beter dan geen sperma.

Hoelang mag het sperma bewaard blijven?

Voor het beste resultaat dient het sperma maximaal een uur na het verkrijgen op het laboratorium aanwezig te zijn. Tijdens het vervoer kan het potje het beste in de binnenzak of broekzak worden bewaard (lekker warm). Meestal is er in het ziekenhuis ook een speciale ruimte waar het sperma verkregen kan worden.

Waarom moet het sperma opgewerkt zijn voor de inseminatie?

Bij de gemeenschap komt sperma in de vagina terecht. De zaadcellen moeten dan nog door een slijmprop om in de baarmoeder te komen. Deze slijmprop is rondom de eisprong aanwezig in de baarmoederhals en heeft een belangrijke functie: hij werkt als een soort zeef die alleen de goede zaadcellen doorlaat en de slecht bewegende zaadcellen en overige stoffen die vrijkomen bij een ejaculaat tegenhoudt. Zo zit er bijvoorbeeld altijd wel wat prostaglandine bij het ejaculaat. Deze prostaglandine komt uit de prostaat en geeft als hij rechtstreeks in de baarmoeder komt, weeïge krampen. Het opwerken van het sperma is dus noodzakelijk om onder andere deze stof eruit te halen.

Een andere reden voor het opwerken is het concentreren van de goede zaadcellen. Door de manier van opwerken worden goede zaadcellen geschei134

Ooievaar_4deproef_bw.indd 134

25-04-12 10:47

den van stilliggende zaadcellen. Bovendien wordt het volume kleiner gemaakt.

Hierdoor wordt de concentratie goede zaadcellen dus vergroot. Zoals reeds eerder verteld: zaadcellen hebben elkaar nodig, niet alleen om op de plaats van bestemming te komen, maar ook als ze er eenmaal zijn om te kunnen bevruchten.

Hoe weet je zeker dat het sperma niet wordt verwisseld?

Tegenwoordig werken heel veel spermalaboratoria volgens een zogenaamde ISO-certificering. Hierbij is het laboratorium verplicht elke stap die in het laboratorium genomen wordt vast te leggen. Vervolgens moet een ‘inspecteur’ de route die het sperma heeft afgelegd op papier kunnen volgen. Dit gaat soms heel ver: zelfs het nummer op het potje waarin geproduceerd wordt, moet genoteerd staan. Op deze manier kan het laboratorium voor 99,999…% garanderen dat het sperma niet verwisseld wordt. De garantie is nooit 100%, omdat het toch mensenwerk blijft. Overigens kan een man er in het dagelijkse leven, dus zonder medische hulp, voor maximaal 90% van uitgaan dat zijn kind ook inderdaad genetisch zijn kind is, ongeacht geloofsovertuiging.

Mag je direct opstaan na de inseminatie?

De wetenschappers zijn het hier nog niet over eens: er zijn onderzoeken die aantonen dat blijven liggen de kansen vergroot. Er zijn echter ook onderzoeken die aantonen dat het blijven liggen de kansen niet vergroot. In Nederland is een prospectief gerandomiseerd onderzoek uitgevoerd. Dit wees uit dat de zwangerschapscijfers duidelijk verbeterden als de vrouw even bleef liggen.

De verbetering was echter van 6% naar 10-12%. Een goed fertiliteitscentrum haalt zonder dat de vrouw blijft liggen vaak het dubbele! Gevoelsmatig heb je de neiging om even te blijven liggen zodat je niet het gevoel hebt dat alles er weer direct uitloopt. Informeer bij je kliniek even naar deze mogelijkheid.

135

Ooievaar_4deproef_bw.indd 135

25-04-12 10:47

Mogen we gemeenschap hebben na de inseminatie?

Wetenschappelijk onderzoek is het ook hier nog niet over eens. De ene groep zegt dat gemeenschap juist de kansen vergroot: het bootst de natuur na, waardoor er mechanismen in werking treden die op natuurlijke wijze ook zouden plaatsvinden, zoals het samentrekken van de baarmoeder bij een orgasme van de vrouw. De andere groep adviseert juist geen gemeenschap te hebben: laat de opgewerkte zaadcellen hun werk doen.

Bespreek met je part­ In de praktijk vinden paren het vaak toch prettig om op die ner wat jullie willen. dag wel gemeenschap te hebben: het geeft toch nog een De tekst onder het romantisch kantje aan de behandeling, zonder het gevoel kopje Hoe kom je tot een goed gesprek met van verplichting, of het paar heeft dan het idee het toch zelf je partner? (blz. 234) gedaan te hebben in plaats van een ziekenhuispersoon. in het deel Emotionele impact staat vol tips voor een goed ge­ sprek met je partner.

Zijn er bijwerkingen van de inseminatie?

Normaal gesproken voel je van de inseminatie zelf en ook naderhand niets: alsof er niets gebeurd is. Soms kun je wat bloedverlies hebben na de inseminatie: het slangetje heeft dan bij het inbrengen een bloedvaatje geraakt in de baarmoederhals. Dit kan dus wat bloedverlies geven, meestal niet meer dan een inlegkruisje. Dit bloedverlies beïnvloedt je kans op zwanger worden niet. Ook kun je een paar uur na de inseminatie wat buikkrampen krijgen: dit is een reactie van de baarmoeder op het sperma dat is ingebracht. Deze krampen houden vaak een halfuurtje aan. Je kunt hiervoor een paracetamol gebruiken, maar het duurt vaak ook een halfuur voordat die werkt. Ook deze krampen beïnvloeden de kans op zwangerschap niet.

Hoe kunnen we de kans van slagen vergroten?

Blijven ademhalen! Dat advies geef ik altijd. Daarmee bedoel ik dat je je leven gewoon door moet leven zoals je anders ook zou doen: op een gezonde manier. Er is geen lijstje met adviezen, je hebt een doosje geluk nodig. Dit 136

Ooievaar_4deproef_bw.indd 136

25-04-12 10:47

doosje is helaas niet op recept te verkrijgen. Sommigen zien het als de hulp van God of Allah. Duimen of bidden dus. Het heeft absoluut geen zin om plat op de bank te gaan liggen gedurende twee weken en je ziek te melden op je werk. Werk geeft ook vaak wat afleiding, zodat de tijd sneller lijkt te gaan.

Mag je sporten in de twee wachtweken?

Sporten is gezond voor je hele lichaam. Een zwangerschap heeft graag een gezond lichaam. Door het sporten stroomt je bloed sneller door je lichaam, waardoor verse voedingsstoffen sneller op de juiste plek zijn. Dat geldt ook voor de bloedvoorziening in de baarmoeder. De verversing van voedingsstoffen kan zo de innesteling bevorderen. Als je echter normaal maar weinig of niet sport, is dit geen handig moment om te starten.

Mag je … in de twee wachtweken?

Op de puntjes kun je bijvoorbeeld medicatie of voedingsmiddelen invullen.

Een algemene regel is: raadpleeg bij twijfel altijd je behandelend team. Wees voorzichtig met internet: op fora staan vaak allerlei – goedbedoelde – adviezen, die vaak onder het kopje ‘bakerpraat’ vallen of zelfs onjuist zijn.

Zijn er ook alternatieven voor iui?

Mogelijk alternatieven voor iui zijn ki en fsp.

Wat is ki? ki staat voor kunstmatige inseminatie. Hierbij wordt het sperma niet opgewerkt, maar vers in de vagina gebracht. Deze methode wordt toegepast met sperma van de partner, bijvoorbeeld bij vaginisme of erectieproblemen. Voor deze methode heb je geen ziekenhuis of dokter nodig. Dit kun je gewoon zelf thuis doen: sperma opvangen in een steriel potje, sperma in een 5-10 ml-spuitje opzuigen, dit spuitje vaginaal inbrengen en leegspuiten. Ook kan deze methode worden toegepast met sperma van een bekende of onbekende donor (kid).

137

Ooievaar_4deproef_bw.indd 137

25-04-12 10:47

Wat is kid?

Zoals hierboven reeds vermeld, staat kid voor kunstmatige inseminatie met donorsperma. Ook dit kun je thuis zelf doen. Als je met behulp van het ziekenhuis zwanger wilt worden met kid krijg je met veel regels te maken. Hebben jullie zelf een spermadonor? Dan moet deze donor eerst een screening op bepaalde infectieziekten ondergaan. Bovendien moet deze screening een halfjaar later herhaald worden. Gedurende dat halfjaar doet het ziekenhuis geen behandeling. Het donorsperma wordt nagekeken. Ten slotte volgt bij een zwangerschap registratie van de donor bij de Stichting Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting.

Willen jullie een onbekende donor, dan zijn jullie aangewezen op een kliniek met een spermabank. Hierbij zijn de donor en het sperma al gescreend. Helaas is de vraag naar onbekende donoren groter dan het aanbod. Dat betekent dat er vaak jarenlange wachttijden zijn. Ook van deze behandeling is de kliniek wettelijk verplicht de gegevens door te geven aan de eerder genoemde stichting.

Wat is dan het verschil tussen iui en ki?

Het verschil is dat bij iui het zaad wordt opgewerkt in het laboratorium en met een dun slangetje in de baarmoeder wordt gebracht. Bij ki wordt het zaad niet opgewerkt voor het in de vagina wordt gebracht.

Wat is fsp? fsp staat voor Fallopian tube Sperm Perfusion. Eind jaren negentig leek deze methode een geweldig alternatief voor iui. De methode gaat als volgt: bij het opwerken van het sperma wordt het volume vergroot tot 4 ml. Deze 4 ml opgewerkt zaad wordt dan langzaam in de baarmoeder gebracht. Door het volume komen de zaadcellen ook al in de eileiders (fallopian tubes) terecht en kunnen zo rechtstreeks met de eicel in aanraking komen. Een heel eenvoudig idee, echter met een nadeel. Het vergroten van het volume zorgt ervoor dat 138

Ooievaar_4deproef_bw.indd 138

25-04-12 10:47

de concentratie zaadcellen lager wordt. Als de concentratie zaadcellen lager is, wordt de zwangerschapskans geringer. Deze methode kan alleen worden uitgevoerd bij heel hoge concentraties zaadcellen in het verse zaad en dan nog verlies je bevruchtingskans door concentratieverlies. Tegenwoordig wordt deze methode eigenlijk nooit meer toegepast, maar op internet wordt fsp nog regelmatig genoemd, vandaar dat ik er ook nog vragen over krijg.

Hoe groot is de kans op een zwangerschap na iui?

De zwangerschapskansen variĂŤren enorm van kliniek tot kliniek. Bovendien is de registratie niet overal goed geregeld zodat niet alle klinieken hun zwangerschapscijfers kunnen geven. Normaal gesproken zijn de slagingskansen tussen de 10-15% per cyclus, de betere klinieken halen soms 20% per cyclus.

Hoe vaak kunnen we iui doen?

De meeste zwangerschappen zien we in de eerste 3-4 cycli. In cyclus 5 en 6 zijn ook nog aardige kansen, maar vanaf behandeling 7 worden de slagingskansen wel erg klein. Hierna doorgaan is dan niet zinvol meer.

Waarom moeten we eerst iui doen en pas daarna ivf?

Er is geen sprake van moeten. Het heeft te maken met kansberekening en indicatiestelling.

De zwangerschapscijfers liggen bij ivf inderdaad hoger dan bij iui. Om voor een behandeling in aanmerking te komen moet er een indicatie zijn. De indicatie voor iui is iets anders dan voor ivf. Bij onbegrepen subfertiliteit bestaat er een indicatie voor iui bij 2½ jaar kinderwens, de indicatie voor ivf is vanaf drie jaar. Deze indicatiestellingen staan allemaal op de site van de nvog (Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie), de beroepsvereniging van alle gynaecologen in Nederland.

139

Ooievaar_4deproef_bw.indd 139

25-04-12 10:47

C IVF-behandeling

Wat is ivf? ivf staat voor In Vitro Fertilisatie. Dat betekent ‘in glas bevruchten’. Vroeger werd het door de media ook reageerbuisbevruchting genoemd, maar er komt vrijwel geen reageerbuisje aan te pas. In dit hoofdstuk wordt stap voor stap uitgelegd hoe een gehele behandeling gaat.

Hoe is ivf ontstaan?

Al sinds begin jaren ’40 van de vorige eeuw probeerden wetenschappers in het laboratorium eicellen te bevruchten. In 1959 werd voor het eerst rapportage gedaan van een geslaagde embryotransfer bij een konijn. In 1969 kwam het bericht dat het ook bij de mens was gelukt, maar dit bleek niet helemaal waar te zijn. In 1977 werd in Engeland de eerste geslaagde ivf-behandeling uitgevoerd onder leiding van Bob Edwards. Zo werd in juli 1978 Louise Brown geboren. Veel medische kennis over ivf bestond nog niet en zelfs de behandelende artsen vonden het een toevalstreffer.

In Nederland beet prof. dr. G.H. Zeilmaker zich vast in deze materie. Nadat het hem al meerdere malen was gelukt om bij muizen ivf uit te voeren en embryo’s in te vriezen, wilde hij het ook op mensen toepassen. Dat stuitte op enorm veel weerstand: collega’s, de media, de paus, de vrouwenbeweging, de politiek en zelfs de verzekeraars waren allen fel tegen. Zeilmaker bleef echter in de techniek geloven en ging verder.

Pas jaren later, in 1981, kreeg hij toestemming van zijn ziekenhuis, het Dijkzigt Ziekenhuis te Rotterdam, om de behandeling bij de mens uit te voeren. Samen met dr. B. Alberda wist hij dit te realiseren. Het feit dat Louise Brown gezond opgroeide en de druk van kinderloze paren hebben hen hierbij geholpen. Zo werd in 1983 in Nederland de eerste ivf-baby geboren.

Ondanks alle ongefundeerde kritiek die Zeilmaker bijna dagelijks over zich heen kreeg ging hij verder. In 1984 werd de eerste zwangerschap ontstaan na 140

Ooievaar_4deproef_bw.indd 140

25-04-12 10:47

ontdooiing van een ingevroren embryo gerealiseerd: een wereldprimeur. In 1984 was er al sprake van de eerste transport-ivf-zwangerschap door dr. A. Verhoeff, wederom een wereldprimeur.

In 1989 heb ik onderzoek bij Zeilmaker mogen doen naar nieuwe opwerkmethoden van zaadcellen. Deze onderzoeken beginnen nu wat uit te kristalliseren. De laatste 25 jaar heeft de ivf-wetenschap zich vrijwel uitsluitend geconcentreerd op de medicatie en eicellen. Pas de laatste jaren komt het belang van de zaadcel in beeld: ideeĂŤn die voor Zeilmaker heel vanzelfsprekend waren. Ongelooflijk was zijn visie op kunstmatige voortplanting. Zeilmaker overleed in 2002.

In 2010, 33 jaar na het eerste succes en meer dan 4 miljoen kinderen later, kreeg de Britse fysioloog Bob Edwards de Nobelprijs voor het Britse ivf-pionierswerk. Toch is de ivf-behandeling heden ten dage nog steeds omstreden.

In sommige landen drukt de politiek een groot stempel op de behandelingsmogelijkheden. Ook de Nederlandse politiek stelt regelmatig de zin of onzin van ivf ter discussie. Als je bij dit hoofdstuk bent gekomen, zal de zin van ivf je duidelijk zijn of anders wel worden na het lezen ervan.

Hoe heeft de ivf zich ontwikkeld?

De ivf heeft zich enorm snel ontwikkeld. Omdat er veel onbekend was, werd heel veel onderzoek opgestart door vele enthousiaste wetenschappers. Al dit onderzoek, wereldwijd, heeft ervoor gezorgd dat de ivf-techniek snel verbeterde en nog steeds aan het verbeteren is, in combinatie met overige technieken. Zo zijn ook de echografie en echoapparaten enorm vooruitgegaan. Aanvankelijk moest dr. Alberda met een abdominale echo (echo via de buik) de eierstokken beoordelen en vervolgens door middel van een kijkoperatie de eicellen verzamelen. Door verbetering van de echoapparatuur konden de eicellen op een gegeven moment via de vagina worden gepuncteerd. Een enorme verbetering, hoewel de huidige patiĂŤnt daar soms anders over denkt.

141

Ooievaar_4deproef_bw.indd 141

25-04-12 10:47

Ook de medicatie is in hoog tempo veranderd en verbeterd. Veel onderzoek is verricht naar ‘het beste stimulatieschema’ van de eicellen. De wetenschappers zijn er nog steeds niet uit, waarschijnlijk omdat iedere vrouw uniek is en zo een persoonlijk beste stimulatieschema heeft.

Toen ik begon als fertiliteitsarts werd ik gewaarschuwd dat ivf niet ongevaarlijk was en er in Nederland ieder jaar wel iemand overleed na een ivfbehandeling! Aanvankelijk was de mening dat hoe meer eicellen er werden gepuncteerd, hoe groter de kans op een goed embryo zou zijn. Langzaam kwam het besef dat veel eicellen zorgden voor opzwelling van de eierstokken en vochtophoping in de buik na de punctie. De vochthuishouding van het hele lichaam kon hierdoor dusdanig verstoord raken dat de vrouw eraan doodging.

Langzamerhand kwam het besef hoe dit zogenaamde overEen ivf-traject brengt stimulatiesyndroom ontstond en hoe men het kon behanvaak verschillende delen. Thans is het beleid erop gericht om dit syndroom te emoties met zich voorkomen. Hierdoor gaan er tegenwoordig in Nederland mee zoals hoop, angst en teleurstel­ vrijwel geen vrouwen meer dood ten gevolge van een ivfling. Lees hoofdstuk 2 behandeling. (blz. 195) in het deel Het slagingspercentage is nog steeds onder de 50%, dus Emotionele impact om te lezen hoe je hier­ de ontwikkelingen blijven ook nu nog doorgaan. mee kunt omgaan en wat normale gevoe­ lens zijn tijdens zo’n traject.

Wie komen er in aanmerking voor ivf?

Aanvankelijk werd de behandeling alleen uitgevoerd bij vrouwen bij wie de eileiders niet goed functioneerden. Al snel kwamen daar ook andere indicaties bij: ernstige endometriose, langdurige onbegrepen onvruchtbaarheid, hormonale stoornis zoals pcos, verminderde zaadcelkwaliteit en/of mislukte iui-behandelingen.

Voorwaarde is wel dat de vrouw vruchtbaar moet zijn. Dat is dan ook de reden dat er een bepaalde leeftijdsgrens aan de behandeling zit. Deze leeftijdsgrens is afhankelijk van de kliniek, maar vooral van bepaalde medische gegevens die per vrouw verschillen.

142

Ooievaar_4deproef_bw.indd 142

25-04-12 10:47

Tot welke leeftijd mag ivf?

De meeste verzekeraars hanteren een kalenderleeftijd van 41 jaar. Dat wil zeggen tot en met 40 jaar. Sommige klinieken hanteren deze leeftijdsgrens ook strikt. De vraag zou eigenlijk moeten zijn: tot wanneer is ivf zinvol? Hiervoor is geen strikte leeftijd te noemen. Algemeen geldt dat na het 35e levensjaar de kansen op een zwangerschap steeds kleiner worden. Bij de ene vrouw gaat dit met rasse schreden, bij de andere gaat dit wat langzamer. Er is een aantal onderzoeken die kunnen aangeven of een behandeling na je 40e nog zinvol is. Zo kunnen we kijken naar de cyclusanamnese, bloed prikken (op amh of fsh of Inhibine B) en met een echo de afc bepalen (hoeveel heel kleine eiblaasjes er nog paraat staan). Een combinatie van deze factoren kan ervoor pleiten een behandeling nog op je 43e te proberen. De realiteit is wel dat je zwangerschapskansen dan laag zijn.

Tegenwoordig wordt de kwaliteit van een fertiliteitskliniek vaak afgerekend op het zwangerschapscijfer. Deze zwangerschapscijfers moeten per kliniek openbaar gemaakt worden. Een logische redenatie zou zijn dat de kliniek met het hoogste zwangerschapscijfer de beste is. Sommige klinieken weigeren echter vrouwen ouder dan 40 jaar, omdat deze vrouwen de cijfers drukken.

De openbaar gemaakte zwangerschapscijfers kunnen dus een vertekend beeld geven. Hoe buitenlandse klinieken de cijfers berekenen weten we al helemaal niet. We kunnen deze dus ook niet naast de Nederlandse leggen.

Bovendien plaatsen de klinieken in het buitenland vaak meerdere embryoâ&#x20AC;&#x2122;s terug.

Wat gaat er bij ivf anders dan normaal?

Bij ivf worden de rijpe eicellen uit de eierstokken verwijderd en buiten het lichaam, in het laboratorium, bij de zaadcellen gebracht. Het embryo dat zo kan ontstaan, wordt een aantal dagen later in de baarmoeder geplaatst. Bij ivf verloopt dus alleen de bevruchting buiten het lichaam. Hoewel de bevruchting in het laboratorium plaatsvindt, is er toch nog sprake van een natuurlijke 143

Ooievaar_4deproef_bw.indd 143

25-04-12 10:47

bevruchting: uit de miljoenen zaadcellen kiest ‘de natuur’ die ene zaadcel uit, die uiteindelijk de eicel bevrucht.

Hoe ziet een ivf-behandeling eruit?

Globaal (letterlijk over de hele wereld) bestaat iedere ivf-behandeling uit vier stappen: de stimulatie van de eicellen, de punctie van de eicellen, de laboratoriumfase en de plaatsing van het embryo. De invulling Zie onder het kopje van deze vier stappen verschilt per land en soms zelfs per Hoe beïnvloed je emokliniek. De moeilijke vijfde stap, het afwachten op het resulties met behulp van taat, wordt hierbij niet genoemd, omdat dit geen behandegedachten? (blz. 202) in het deel Emotionele ling meer is. impact voor helpende gedachten die het wachten mogelijk dragelijker maken.

Hoe gaat de stimulatie van de eierstokken?

Vooralsnog wordt er bij een standaard ivf-behandeling medicatie gegeven om meerdere eicellen te laten uitrijpen.

Dit kan in de vorm van tabletten of injecties zijn. Gonadotrofinen zijn hormonen die ervoor zorgen dat er wat meer eicellen gaan groeien dan die ene eicel die normaal die maand zou groeien. Om te voorkomen dat de eicellen voortijdig springen, wordt er een tweede hormoon gegeven om de eisprong tegen te houden: de agonist of de antagonist. Ten slotte krijg je een laatste injectie om de eisprong op te wekken: 36-40 uur na deze laatste injectie is de eisprong, dus de punctie vindt vaak 34-35 uur later plaats, natuurlijk nog voor de eisprong. Als de eicellen al gesprongen zijn, kun je ze niet meer terugvinden in de buik en is de behandeling afgelopen.

Door het gebruik van het ‘anti-eisprongmiddel’ gebeurt dit gelukkig zelden.

Per land, per kliniek en per patiënt verschillen de stimulatieschema’s. Ook kan een schema van vandaag morgen alweer achterhaald zijn. Het heeft dus geen zin om hier allerlei schema’s te bespreken. Globaal gaat het zoals hierboven beschreven.

144

Ooievaar_4deproef_bw.indd 144

25-04-12 10:47

Wat zijn gonadotrofinen?

Gonadotrofinen zijn follikelstimulerende hormonen, die met injecties toegediend worden. Afhankelijk van de dosering gaan er bij gebruik een of meerdere eicellen groeien. Het gebruik van gonadotrofinen kan niet zonder echocontroles. Je moet weten of er eicellen groeien en zo ja hoeveel. Je kunt hierover een uitgebreid overzicht lezen bij de behandeling van ovulatie-inductie.

Wie geeft deze injecties?

Deze injecties worden allemaal onderhuids gegeven. Dat is handig, want dan kun je het zelf leren, zonder dat je daarvoor een medische achtergrond hoeft te hebben. De angst om jezelf te prikken is vaak het grootste probleem. Als je denkt dat het je niet lukt om die angst te overwinnen kun je eventueel je partner of iemand anders laten prikken. Je bent dan wel afhankelijk van de aanwezigheid van je partner of die andere persoon.

Na 1-2 weken zien we nogal eens de zogenaamde ‘prikdip’: aanvankelijk ging het zelf injecteren goed, maar dan gaat het minder, moeilijker en pijnlijker.

Even doorzetten en de prikdip is weer over.

Waarom zijn er meerdere eicellen nodig?

Een ivf-behandeling is een soort versnelde natuurlijke behandeling. In de natuur beginnen er meerdere eicellen te rijpen, maar uiteindelijk rijpt er slechts 1 uit. Met ivf proberen we er meerdere uit te laten rijpen, omdat we weten dat niet alle eicellen, of later de embryo’s, van goede kwaliteit zijn. Om de kans op een goed embryo te vergroten worden er dus meerdere eicellen bevrucht.

Hieraan zit ook een bovengrens: langzamerhand lijkt ook duidelijk te worden dat er onafhankelijk van het aantal eicellen maar een paar goede embryo’s ontstaan. Bovendien is er bij meer dan 15 eicellen een risico op overstimulatie met het mogelijke overstimulatiesyndroom. Dit willen we te allen tijde voorkomen.

145

Ooievaar_4deproef_bw.indd 145

25-04-12 10:47

Welke hoeveelheid eicellen zou dan goed zijn?

Tussen de 3-10 eicellen zou mooi zijn: niet te veel en niet te weinig. Bovendien is dan de punctie goed te doen. Vaak merk ik toch teleurstelling bij het paar als er echoscopisch ‘maar’ drie eicellen worden gezien. Gevoelsmatig is het prettiger om wat ruimer in het eicellenaantal te zitten, maar we zien bij 20 eicellen niet meer zwangerschappen dan bij 3-10 eicellen. Ook worden er niet meer embryo’s ingevroren.

Waarom wordt er geen ivf gedaan op de ene eicel die ik zelf aanmaak?

Deze methode wordt al wel in onderzoekssetting in Nederland toegepast en zou geweldig zijn! Geen extra medicatie, geen wekenlang prikken, geen stemmingwisselingen, een punctie van 15 seconden, kortom: geweldig. Helaas zitten er ook nadelen aan: bij de punctie moet de eicel er wel uit komen, anders eindigt de poging hier al. Normaal gesproken wordt 50% van de eicellen bevrucht: een fiftyfifty-kans, waardoor de behandeling ook hier al kan stranden. Maar als alles goed gaat en het wordt een zwangerschap, is dit de minst belastende ivf-behandeling, zowel emotioneel als medicamenteus. Helaas werken ons verzekeringssysteem en dbc-codes niet mee: een ivf-behandeling wordt als zodanig vergoed, dus maar drie keer, ongeacht de hoeveelheid medicatie. Een dbc-code staat voor een behandeling, dus ook al heeft men in het ziekenhuis veel minder werk, er hangt gewoon hetzelfde prijskaartje aan. Als beroepsgroep in Nederland zouden we graag willen dat er zes behandelingen gaan worden vergoed (plan tot en met 2011) en daarbij een embryo wordt geplaatst. Dat maakt de behandeling patiënt-, maar ook verzekeringsvriendelijker. In het buitenland wordt voor zover ik weet deze behandeling niet toegepast. Daar overheerst vaak het commerciële gevoel van ‘hoe meer, hoe beter’.

Hoe wordt de eicelgroei gecontroleerd?

Zoals al meerdere keren verteld zijn injecties en echocontroles onlosmakelijk met elkaar verbonden. Kortom: zonder echo’s geen injecties. De eerste echo 146

Ooievaar_4deproef_bw.indd 146

25-04-12 10:47

wordt voor het gebruik van de gonadotrofinen (follikelstimulerende hormonen) gemaakt. Deze echo wordt gedaan om cysten of andere afwijkende factoren uit te sluiten of in kaart te brengen. De volgende echo’s worden gemaakt om de groei en grootte van de eicellen te controleren. Eventueel kan de dosering medicatie worden aangepast. Als de grootste follikel 18-20 mm in doorsnede is, kan de punctie worden afgesproken.

Sommige klinieken doen tijdens dit traject ook bloedonderzoek op fsh, lh, oestradiol en progesteron. Dit is nog een overblijfsel van vroeger. Met de huidige echotechnieken en juiste interpretatie daarvan, geeft bloedonderzoek geen extra informatie. Dit is wetenschappelijk aangetoond.

Kom je eerder in de overgang als er zoveel eicellen gepuncteerd worden?

Dit is een heel reële vraag: je wordt immers geboren met een vastgestelde voorraad eicellen waar je het je hele leven mee moet doen. Als babymeisje word je geboren met ongeveer 4 miljoen eicellen. Tegen de tijd dat de menarche komt (de eerste menstruatie) zijn er nog zo’n 400.000 eicellen over. Een enorm verlies dus in 10-12 jaar! Een vrouw menstrueert ongeveer 400 keer in haar leven. Omgerekend gaan er dus zo’n 1000 eicellen per cyclus verloren, waarvan er slechts één goed uitrijpt. Bij een ivf-behandeling laat je van die 1000 eicellen, die in die maand op de nominatielijst staan, er in plaats van één, meerdere uitrijpen. Het mag duidelijk zijn dat je dus geen seconde eerder in de overgang komt door een ivf-behandeling.

Waarom wordt er soms eerst een anticonceptiepil gebruikt voor een ivfbehandeling?

In enkele klinieken gebruikt men inderdaad eerst de pil alvorens te starten met de behandeling. Dit heeft te maken met het inplannen van behandelingen: voor alle ziekenhuismedewerkers is het beter om een goede spreiding van de behandelingen te hebben zodat ieder paar afzonderlijk optimaal behandeld kan worden. Dit inplannen is afhankelijk van de menstruatie van de vrouw. Deze 147

Ooievaar_4deproef_bw.indd 147

25-04-12 10:47

menstruatie kunnen we op verschillende manieren met medicatie beïnvloeden.

Een van deze methoden is het gebruik van de pil. De kans op zwangerschap wordt door dit pilgebruik niet beïnvloed. Persoonlijk heb ik er echter moeite mee om een paar dat een kinderwens heeft een anticonceptiemiddel te geven.

Hoe gaat de punctie van de eicellen?

Een ander woord voor punctie is follikelaspiratie: het opzuigen van het vocht uit de follikels. Via een vaginale echoscopie (zie hierover hoofdstuk 3) kun je de eierstokken met de rijpe eiblaasjes heel goed zien zitten. Op de echoprobe is een naaldgeleider bevestigd. Door deze naaldgeleider kan een lange naald gestoken worden. Aan deze naald zit een slangetje vast waardoor met een pomp gezogen kan worden. Halverwege dat slangetje zit een eicelopvangpotje. Het puntje van de naald is op een speciale manier gecoat zodat je het puntje ook goed kunt zien via de echo. De naald wordt door de vaginawand geprikt en zo rechtstreeks in de eiblaas. Vervolgens wordt er gezogen, zodat de vloeistof in het opvangpotje komt. Door de werveling van de vloeistof komt de eicel mee in het potje. De eicel is microscopisch klein en dus niet met het blote oog te zien. Pas in het laboratorium kunnen ze onder de microscoop zien of de eicel ook inderdaad in de vloeistof zit.

Doet zo’n punctie pijn?

Er wordt met een naald door de vaginawand geprikt. Dit is natuurlijk pijnlijk zoals iedere prik dat is. De perceptie van pijn is voor iedere vrouw verschillend.

De ene vrouw vindt de punctie wel meevallen, terwijl de andere vrouw totaal in paniek raakt. Het is ook afhankelijk van andere factoren: de gespannenheid van de vrouw, de gevoeligheid van de eierstokken, de beweeglijkheid van de eierstokken, de bereikbaarheid van de eierstokken (lastiger bij overgewicht) en het aantal follikels. Jammer is dat via internet alleen de slechte ervaringen worden uitgewisseld. Vrijwel iedere vrouw die bij mij voor een ivf-intake komt, heeft op voorhand al angst voor de punctie. Het is moeilijk om de pijn ergens 148

Ooievaar_4deproef_bw.indd 148

25-04-12 10:47

mee te vergelijken, maar de meeste vrouwen vonden de baarmoederfoto pijnlijker dan de punctie.

Wat voor verdoving wordt er gegeven bij een punctie?

Er zijn verschillende mogelijkheden om de punctie goed door te komen. Dit kan variĂŤren van een pijnstiller tot narcose en alle mogelijkheden daartussen.

Ook kan de hoeveelheid eicellen bepalend zijn voor de verdoving die wordt gegeven. Helaas kan niet elke soort verdoving gegeven worden: sommige stoffen kunnen in de follikelvloeistof gaan zitten en zo de eicel nadelig beĂŻnvloeden.

Naast medicatie bestaan er ook nog andere middelen om de punctie door te komen. Hierbij valt te denken aan afleiding, zoals muziek tijdens de punctie.

Ook als je je goed kunt ontspannen door bijvoorbeeld yogalessen doorsta je de punctie goed. Als je de avond voor de punctie echter nog wat ervaringsverhalen op internet leest, die vrijwel altijd negatief zijn, is eigenlijk alleen narcose nog afdoende.

Wat kan de man doen voor, bij en na de punctie?

Voor de punctie is het belangrijk voor de kwaliteit van het sperma dat er 2-5 dagen onthouding van een zaadlozing is geweest. Hierdoor is de kwaliteit van het sperma optimaal. Zie voor een uitgebreide uitleg hierover hoofdstuk 4.

In veel klinieken mag de partner gewoon aanwezig zijn bij de punctie. Zijn aanwezigheid geeft vaak wat comfort en geruststelling bij de vrouw. Na de punctie mag de man gaan produceren, zoals dat zo makkelijk genoemd wordt: een zaadlozing in een steriel laboratoriumpotje in een speciaal hiervoor ingericht kamertje.

Wanneer mogen we weer gemeenschap hebben na de punctie?

Op de dag van de punctie kun je beter geen gemeenschap hebben. Er is in de buik geprikt en er zijn nog wat wondjes. Deze wondjes helen heel snel, dus de 149

Ooievaar_4deproef_bw.indd 149

25-04-12 10:47

volgende dag is gemeenschap weer mogelijk. Wel kan het zijn dat de eierstokken na de punctie weer wat opzwellen, waardoor de buik tot enkele dagen gevoelig blijft. Dit kan de gemeenschap vervelend of erg pijnlijk maken. Stel de gemeenschap dan nog even uit. Ga gewoon op jullie gevoel af.

Hoe gaat de laboratoriumfase?

Na de punctie gaan de eicellen naar het laboratorium. In een speciale ruimte worden onder de microscoop de eicellen uit het follikelvocht gehaald. De eicellen worden in een druppel met speciale kweekvloeistof in een kweekbakje (petrischaaltje) gebracht. Later worden ook de gewassen zaadcellen aan deze druppel toegevoegd. Vanaf nu kan de bevruchting plaatsvinden. Temperatuur, licht, luchtsamenstelling en luchtvochtigheid zijn belangrijke factoren.

Het laboratorium is er zo op ingericht dat de omstandigheden optimaal zijn.

Pas de volgende ochtend wordt er gekeken of er bevruchting heeft plaatsgevonden. Iedere eicel wordt nagekeken. Geen bevruchte eicellen of verkeerd bevruchte eicellen worden apart gezet.

De zaadcellen (links) en de eicel (rechts).

150

Ooievaar_4deproef_bw.indd 150

25-04-12 10:47

Hoe groot is de kans op bevruchting?

Grofweg de helft van alle eicellen wordt bevrucht. Het bevruchtingspercentage is echter afhankelijk van een aantal factoren: het aantal en de kwaliteit van de eicellen, de kwaliteit en hoeveelheid van de zaadcellen. Ook bestaat er een kans dat er helemaal geen bevruchting optreedt. Bij ongeveer 80% van de behandelingen vindt ook een embryotransfer plaats.

Hoe gaat de embryonale fase in het laboratorium?

De embryonale fase in het laboratorium gaat precies zoals die in de natuur ook gaat. Eerst is er de samensmelting van eicel en zaadcel, dan wordt het embryo 2-cellig, 4-cellig, 8-cellig, morula en vervolgens blastocyste. Wil een blastocyste zich verder kunnen ontwikkelen, dan is een baarmoeder nodig.

Verder dan een blastocyste kan het laboratorium dus niet gaan.

8-cellige embryo.

Wat is een 2pn-embryo?

De celkern van de zaadcel en de celkern van de eicel noemen we een pronucleus. Een pronucleus (pn) is anders dan alle andere celkernen van lichaamscellen: iedere lichaamscel bevat 46 chromosomen: 2 x 23 verschillende chromo足 151

Ooievaar_4deproef_bw.indd 151

25-04-12 10:47

somen (diploid). Een zaadcel en een eicel bevatten elk 23 chromosomen: 1 x 23 verschillende chromosomen (haploid). Wanneer een zaadcel en een eicel bij elkaar komen (bevruchting ofwel 2 pn) dan mengen de 23 chromosomen van de zaadcel zich met de 23 chromosomen van de eicel. Dit proces duurt ongeveer 18 uur.

Een 2pn-embryo: in het midden zie je twee ronde ophelderingen.

Deze foto is gemaakt in het fertiliteitslaboratorium van het Erasmus MC te Rotterdam.

Wat is een 3pn-embryo?

Dit is een embryo waarbij de eerste deling niet goed is gegaan. Zoâ&#x20AC;&#x2122;n embryo wordt nooit teruggeplaatst, omdat de doorgroei al snel in de knoop raakt.

Ook kan het een molazwangerschap veroorzaken (zie verderop). Een 3pnembryo kan op twee manieren ontstaan. De ene manier is dat de eicel niet snel genoeg sluit nadat er een zaadcel is binnengekomen, waardoor er nog net een tweede zaadcel mee naar binnen piept. Deze drie cellen komen nooit tot een goede doordeling. De andere manier is dat de eicel het tweede poollichaampje niet afstoot, waardoor er ook drie cellen overblijven. De eerste manier is mogelijk door icsi te voorkomen. Hiervan weet men nog te weinig.

Voor de andere manier is vooralsnog geen oplossing.

152

Ooievaar_4deproef_bw.indd 152

25-04-12 10:47

Wat is een molazwangerschap?

Dit is een zwangerschap die ontstaan is uit een 3pn-embryo. Dit is ook de reden dat een 3pn embryo nooit wordt teruggeplaatst. Zo’n molazwangerschap wordt vervolgens een woekering van zwangerschapscellen in de baarmoeder. Zo’n woekering kan kwaadaardig worden. Dit betekent soms een agressieve behandeling en een periode dat er geen zwangerschap mag ontstaan.

Hoe wordt de kwaliteit van het embryo bepaald?

De embryonale ontwikkeling is duidelijk in kaart gebracht. Na de bevruchting zijn de stappen van ontwikkeling tot op het uur bekend. Bij ivf weet de laborant exact wanneer de bevruchting moet hebben plaatsgevonden en hoe het embryo er zoveel uren later uit moet zien. De laborant kan alleen de buitenkant van het embryo zien en niet het genetische pakketje dat erin zit. De embryo’s krijgen altijd een kwaliteitsstempel mee bij de transfer, maar dit is dus uitsluitend op het uiterlijk bepaald: een embryo dat eruitziet zoals het er op dat moment uit zou moeten zien is een perfect embryo, een embryo dat er wat jonger uitziet wordt als matig gekwalificeerd. De zwangerschapskansen verschillen niet bij deze verschillende kwaliteitsstempels! Natuurlijk hoor je liever dat je een perfect embryo hebt gekregen, dan een matig. Het kan zijn dat de bevruchting niet direct heeft plaatsgevonden, maar een paar uurtjes later; zo kan het zijn dat een matig embryo toch eigenlijk een perfect embryo is. Kortom: laat je niet gek maken door de kwalificatie van het embryo.

De embryologen, dit zijn specialisten in de leer van de embryologie, zijn er nog niet uit hoe je het beste embryo er microscopisch uit kunt filteren. Er wordt – wereldwijd – enorm veel onderzoek gedaan om beter onderscheid te kunnen maken. Nieuwe hoop is nu gevestigd op de embryoscoop, een nieuw apparaat dat zonder het embryo uit de stoof te halen iedere x uur een plaatje maakt. Zo kan de ontwikkeling van het embryo heel goed in kaart worden gebracht.

153

Ooievaar_4deproef_bw.indd 153

25-04-12 10:47

Hoe kun je naar het erfelijke materiaal van het embryo kijken?

Dit kan door middel van pgs (pregenetische screening) en pgd (pregenetische diagnostiek). Bij deze methode worden er op dag 3 van een 5-8-cellig embryo, 1 of 2 cellen verwijderd. Deze 1-2 cellen ofwel blastomeren worden dan genetisch gescreend.

Bij pgs werden alle chromosomen in die twee cellen geteld en als dit klopte werd verondersteld dat het embryo ook chromosomaal in orde was.

Later bleek dat deze twee cellen niet altijd representatief waren voor de rest van het embryo. Bovendien bleek dat je niet altijd ongestraft twee cellen kunt verwijderen. Kortom, deze methode is eigenlijk zo goed als verlaten.

Jammer, want het leek een mogelijkheid om meer van het embryo te weten te komen. pgd wordt wel nog steeds uitgevoerd. De D staat voor diagnostiek. Het wordt toegepast als er sprake is van dragerschap van een agressief gen. Bijvoorbeeld een van de ouders is drager van een gen dat een spierziekte veroorzaakt. Als hij of zij dit gen doorgeeft aan hun kind, kan dit kind die ernstige spierziekte krijgen. Door deze methode kan al die ellende dus mogelijk voorkomen worden. De morele aspecten hiervan zijn onder leiding van de Christenunie in 2008 uitgebreid in de Kamer in Den Haag besproken. Hierna is de pgd aan bepaalde regels gebonden, zodat niet alle verzoeken gehonoreerd kunnen worden. Ten tijde van het schrijven van dit boek is er in Nederland maar ĂŠĂŠn centrum (Maastricht) dat deze behandeling mag toepassen.

De website www.pgdnederland.nl houdt de meest recente ontwikkelingen op dit gebied bij.

Hoe gaat het met de kinderen na pgd?

In Europa is een consortium dat bijhoudt hoeveel zwangerschappen er zijn ontstaan, maar ook hoe deze zijn afgelopen. Inmiddels zijn er in Europa al meer dan 5000 kinderen geboren na pgd. Bij een kwart van de zwangerschappen is er sprake van een meerling (in vele Europese landen wordt er vaak meer 154

Ooievaar_4deproef_bw.indd 154

25-04-12 10:47

dan 1 embryo geplaatst). Opvallend is dat bij 48% (!) een keizersnede werd uitgevoerd. Een verklaring hiervoor is er vooralsnog niet. Ten slotte is er 1% kans op een misdiagnose: ondanks de pgd heeft het kind toch de aandoening.

Wat is pgp? pgp staat voor pregenetisch onderzoek op het poollichaam. Tijdens de rijping van de eicel halveert de eicel op een gegeven moment het dubbele aantal aanwezige chromosomen: de ene helft wordt gebruikt, de andere helft wordt als poollichaam afgestoten. Normaal gesproken zouden deze twee helften exact hetzelfde moeten zijn. Bij verouderde eicellen gaat deze halvering echter niet altijd goed en kunnen bepaalde chromosomen verdubbeld of juist niet in de actieve helft achterblijven. De kans op een goed embryo wordt dan erg klein.

Als je dit poollichaam verwijdert en onderzoekt, zou je meer kunnen zeggen over de actieve eicel die overblijft.

Als de eicel bevrucht is, start er wederom een halvering, ditmaal van de chromosomen zelf. Zo ontstaat er een tweede poollichaam. Ook dit poollichaam heeft het embryo niet meer nodig en zal in het niets oplossen. Onderzoek van dit tweede poollichaam kan ook veel informatie geven.

Theoretisch is dit een prachtige, hoopgevende methode voor de beoordeling van een goede eicel, met daarna mogelijk een goed embryo. Informatie over de zaadcel krijgen we niet met deze methode. Praktisch kleven er nogal wat nadelen aan dit onderzoek, dat in de toekomst verder uitgekristalliseerd moet worden. Zo kunnen er bijvoorbeeld momenteel nog maar 6 van de 23 chromosomen onderzocht worden. De kans op een genetische afwijking bij het kind neemt met deze methode wel af, maar wordt niet uitgesloten.

Hoeveel embryo’s worden er geplaatst?

Het aantal geplaatste embryo’s is van een aantal factoren afhankelijk, bijvoorbeeld de leeftijd van de vrouw, de hoeveelste behandeling het is en het beleid van jullie kliniek. In Nederland worden er vrijwel nooit meer drie embryo’s 155

Ooievaar_4deproef_bw.indd 155

25-04-12 10:47

geplaatst. De keuze wordt dan beperkt tussen één of twee embryo’s. Gevoelsmatig wil ieder paar twee embryo’s laten plaatsen: ‘een twee keer zo grote kans: blijft de ene niet zitten, dan is de andere er altijd nog’. Het risico op een tweeling neemt men voor lief, ‘trouwens, het is best leuk, zijn we meteen klaar’. Artsen horen niet gevoelsmatig te handelen, maar op grond van wetenschappelijke onderbouwing. Het gevaar bij het plaatsen van meer dan een embryo is het risico op een meerlingzwangerschap. Het gevaar van een meerlingzwangerschap is de vroeggeboorte of de veel-te-vroeggeboorte. Hebben de kinderen kans op overleven of gaan ze dood? Dit laatste is een enorm drama. Het meest zure aan een dergelijk drama is, dat het had kunnen worden voorkomen door slechts een embryo te plaatsen. Bovendien wordt de kans op zwangerschap niet verdubbeld bij twee embryo’s, maar is slecht 0-3% hoger bij de eerste twee behandelingen.

De kwaliteit van de embryo’s in Nederland is dusdanig goed, dat de Nederlandse centra geen drie embryo’s meer durven te plaatsen. Dit vanwege de hoge kans op een meerlingzwangerschap. Overleg voordat de behandeling start met je behandelend team wat voor jullie het juiste aantal embryo’s is dat geplaatst wordt.

Hoe gaat de plaatsing van het embryo?

Het embryo wordt via de vagina en baarmoederhals met een dun slangetje in de baarmoeder geplaatst. Dit wordt gedaan in de gynaecologische stoel en is te vergelijken met een inseminatie of een uitstrijkje. Eerst wordt een spreider ingebracht om de baarmoedermond goed te kunnen zien. Vervolgens wordt een zogenaamde buitenkatheter ingebracht: via de baarmoederhals in de baarmoeder. Als deze buitenkatheter goed zit, wordt het embryo opgezogen in een slangetje. Dit slangetje past precies door de buitenkatheter. Via een echo op de buik kan men zien waar het slangetje zich in de baarmoeder bevindt en waar het embryo geplaatst wordt. Na de plaatsing wordt onder de microscoop nog gecontroleerd of het embryo inderdaad uit het slangetje is.

156

Ooievaar_4deproef_bw.indd 156

25-04-12 10:47

Als dit zo is, worden de buitenkatheter en de spreider verwijderd. Dit proces is normaal gesproken niet pijnlijk, wel erg emotioneel.

Waarom moet je een halfvolle blaas hebben bij de plaatsing van het embryo?

De baarmoeder ligt bij 80% van de vrouwen naar voren gekanteld. Om het slangetje via de baarmoederhals in de baarmoeder te brengen moet de buitenkatheter dus een bocht maken. De urineblaas ligt tussen de baarmoederhals en een naar voren gekantelde baarmoeder. Als deze blaas gevuld is, is de hoek van de bocht veel flauwer en zo eenvoudiger met het katheter te passeren.

Een enkele keer lukt het niet om de bocht te nemen. Met een knijptang wordt dan de baarmoederhals vastgepakt en wat rechter getrokken. Door de knijptang kunnen er wondjes ontstaan wat voor wat bloedverlies kan zorgen, maar de handeling is absoluut niet van invloed op de zwangerschapskansen.

Zo’n knijptang is vaak wel wat pijnlijk.

Wanneer mag je plassen na de plaatsing?

Eigenlijk direct na de plaatsing mag je al plassen. Het is onmogelijk om het embryo uit te plassen. Het embryo wordt in de baarmoeder geplaatst. De urine komt vanuit de blaas en de urineleider naar buiten. De uitmonding van de urineleider zit boven in de vagina. Embryo en urineleider hebben niets met elkaar te maken.

Wat mag je na een et (embryo transfer) doen?

Na de plaatsing kun je je gewoon bewegen. Het is niet nodig om te gaan liggen of om extra rustig aan te doen. Je hoeft niet bang te zijn dat je door het opstaan het embryo kwijtraakt. Het embryo zit als het ware tussen de slijmvliezen van de baarmoeder ‘geplakt’ en kan er niet zomaar uitvallen. Ook kun je direct na de plaatsing eventueel plassen. Het is onmogelijk het embryo ‘uit te plassen’: 157

Ooievaar_4deproef_bw.indd 157

25-04-12 10:47

het embryo zit in de baarmoeder, de urine volgt een totaal andere route.

Alleen als je nog buikpijn hebt na de punctie, raden wij je aan het rustig aan te doen. Bij twijfel kun je altijd contact opnemen met de behandelende kliniek.

Wat mag je niet na een et doen?

Het was al bekend, maar nogmaals: je mag niet roken! Roken vermindert de zwangerschapskans. Mocht je desondanks toch zwanger worden, dan schaadt roken het embryo.

Verder is het niet nodig om twee weken op de bank te gaan liggen. Je kans op zwanger worden vergroot je zo helemaal niet, wel daalt je conditie enorm.

Een gezond lichaam heeft een goede conditie. Blijf gewoon lekker in beweging en doe of laat alles wat je normaal ook zou doen of laten. Bij beweging stroomt het bloed wat sneller door je lichaam. Zo krijgt bijvoorbeeld de baarmoeder veel vers bloed met verse voedingsstoffen. Als je veel rust neemt, is de doorbloeding veel minder.

Wat kun je doen om de zwangerschap te bevorderen?

Blijven ademhalen! Daarmee bedoel ik gewoon door te leven zoals je dat altijd deed, maar wel zo gezond mogelijk. Nogmaals, stilliggen in bed of op de bank heeft geen enkele zin. Sterker nog: door beweging stroomt je bloed sneller door je lichaam, zodat er sneller verse voedingsstoffen in de baarmoeder aankomen. Er is helaas geen lijstje met actiepunten waaraan je Probeer ook iets met je kunt houden zodat een zwangerschap gegarandeerd is. je partner of anderen te doen dat niets te maken heeft met je kinderwens, zie onder het kopje Hoe krijg je de steun waar je wat aan hebt? Zie blz. 225 in het deel Emotionele impact.

Wanneer mag je weer gemeenschap hebben na de et?

Je mag op de dag van de et gewoon gemeenschap hebben.

De literatuur is het er nog steeds niet over eens of de vrouw wel of geen orgasme mag hebben op de dag van de et.

Sommige literatuur toont aan dat het juist goed is, omdat dit bij een natuurlijke zwangerschap ook kan. Andere des158

Ooievaar_4deproef_bw.indd 158

25-04-12 10:47

kundigen zeggen dat je het beter niet kunt doen, om het embryo rustig de tijd te geven om in te nestelen. Meestal geeft je behandelteam hierover geen advies en laat het aan jullie zelf over waar jullie je het beste bij voelen. Het kan zijn dat de buik nog gevoelig is van de punctie, waardoor gemeenschap onprettig aanvoelt. Kortom: ga op jullie gevoel af.

Wat gebeurt er met de embryo’s die in het laboratorium achterblijven?

De embryo’s die overblijven, worden zo mogelijk bewaard door middel van invriezen ofwel cryopreservatie. Hierover lees je verderop meer.

Waarom is het afwachten zo moeilijk?

Dit is de meest onderschatte periode. Vrijwel iedereen zegt na afloop van een behandeling dat het wachten op de uitslag het meest zenuwslopend is.

Tot aan de terugplaatsing kun je de behandelresultaten nog redelijk volgen.

Je wordt ook begeleid door je behandelteam. Na de terugplaatsing kan je behandelteam niets meer voor je doen. Je weet absoluut niet wat er allemaal gebeurt in je buik. Ieder pijntje of krampje voel je. Er zijn geen methoden om eerder te weten of de behandeling wel of niet geslaagd is. Je moet je tijd uitzitten. Sanne Koemans geeft hierover tips in haar gedeelte van dit boek. Lees ze door. Je helpt jezelf en je partner daar enorm mee.

Er is een positieve zwangerschapstest! Wat nu?

Gefeliciteerd! De eerste stap naar succes is gezet. De volgende stap is afwachten… Pas 2-3 weken na de positieve test kun je met een echo-onderzoek zien of er hartactie is en of er sprake is van een eenlingzwangerschap in de baarmoeder. Afhankelijk van het beleid van het ziekenhuis worden dan de vervolgafspraken gemaakt. Als de 12e zwangerschapsweek is bereikt, is er sprake van een doorgaande zwangerschap. Het fertiliteitsteam neemt voorlopig afscheid van jullie en vervolgcontroles vinden plaats via de verloskundige of de gynaecoloog.

159

Ooievaar_4deproef_bw.indd 159

25-04-12 10:47

Een negatieve zwangerschapstest en een menstruatie. Wat nu?

De behandeling heeft helaas niet tot een zwangerschap geleid. Dit is vaak een enorme emotionele dreun. Alle moeite is voor niets geweest. Het is belangrijk dat jullie de tijd ervoor nemen om deze tegenslag te verwerken. Er is nu een aantal mogelijkheden. Het kan zijn dat er nog embryo’s ingevroren zijn van de behandeling. Met jullie behandelteam kun je afspraken maken over de ontdooiing en plaatsing van deze embryo’s. Een andere mogelijkheid is dat jullie een volgende behandeling gaan opstarten.

Een laatste mogelijkheid is dat jullie stoppen met alle behandelingen. Een zogenaamd tussengesprek met de behandelend arts kan de grote ‘Waarom niet?’-vraag een beetje beantwoorden en lucht vaak iets op.

Wanneer het zwanger worden lang op zich laat wachten, wordt het vaak emotioneel zwaar. Zie het vol­ gende deel Emotionele impact (blz. 181) voor handvatten om je staande te houden tijdens je nog onver­ vulde kinderwens.

Wat is cryopreservatie?

Cryopreservatie betekent bewaren door middel van invriezen. Invriezen op een fertiliteitslaboratorium is totaal anders dan het invriezen thuis. Invriezen ofwel cryopreserveren betekent materiaal in vloeibare stikstof bewaren. Vloeibare stikstof is ongeveer -180 °C. Doordat het materiaal in deze vloeibare substantie bewaard wordt, wisselt de temperatuur van het materiaal eigenlijk niet. Door deze constante temperatuur kan materiaal erg lang bewaard blijven. Thuis gaat de vriezer regelmatig open en dicht, waardoor er toch temperatuurschommelingen zijn en de houdbaarheid van het ingevroren materiaal beperkt is.

Wat – welk materiaal – kun je invriezen?

In het verleden kon je eigenlijk alleen een hele eierstok, zaadcellen en preembryo’s tot een bepaalde fase met succes invriezen ofwel cryopreserveren.

Door de gewijzigde wetgeving in bijvoorbeeld Duitsland en Italië mochten daar geen embryo’s meer worden ingevroren en moesten de laboratoria wat creatiever worden. In Duitsland is uitgevonden dat een bevruchte eicel door 160

Ooievaar_4deproef_bw.indd 160

25-04-12 10:47

de wet nog niet als embryo wordt gezien. Dat betekent dat in Duitsland zogenaamde bevruchte eicellen worden ingevroren en men tegenwoordig aan het kijken is hoe deze techniek zich ontwikkelt. In Italië mogen van de wet niet meer dan drie eicellen worden bevrucht en moeten alle ontstane embryo’s worden teruggeplaatst! In deze laboratoria onderzoekt men daarom toch de mogelijkheden om eicellen in te vriezen en dat met redelijk succes. Ook dit moet echter nog verder worden onderzocht.

Sperma kan worden ingevroren als er bijvoorbeeld sprake is van chemo­ therapie. Meestal doodt chemotherapie alle snelgroeiende cellen van het lichaam. Bij mannen zijn dat de zaadcellen. Het is dus zeer waarschijnlijk dat er na de chemotherapie geen levende zaadcellen meer zijn. Als deze voor de behandeling zijn ingevroren, kan er op een later tijdstip toch aan de kinderwens voldaan worden. Helaas gaat de kwaliteit van de zaadcellen door het invriezen wel achteruit. Om die reden wordt er eigenlijk nooit uit zogenaamde convenience ingevroren: meneer heeft een drukke baan en hoeft dan geen vrij te plannen op het ‘moment-suprême’. Vaak wordt een icsi-methode voorgesteld bij ingevroren sperma.

Eierstokweefsel wordt ook ingevroren wanneer er sprake is van chemotherapie. Ook de eicellen kunnen worden gedood door bepaalde chemotherapie.

Later kan er dan een stuk eierstok worden teruggeplaatst en kan er na enkele maanden weer een eisprong komen. Dit is nog erg experimenteel, maar er zijn al wel kinderen op deze wijze geboren.

Eicellen invriezen werd tot voor kort niet gedaan vanwege de slechte resultaten hiermee. Zoals vermeld bestaat in Italië vanwege de wetgeving min of meer de noodzaak om de mogelijkheden van invriezen van eicellen te onderzoeken en te optimaliseren. Langzamerhand verbeteren de resultaten en er zijn ook al kinderen geboren na deze behandeling.

Bevruchte eicellen invriezen is een alternatief dat in Duitsland vanwege de beperkende Duitse wetgeving wordt onderzocht. Normaal gesproken worden embryo’s ingevroren als ze wat ouder zijn, maar dit mag niet van de Duitse 161

Ooievaar_4deproef_bw.indd 161

25-04-12 10:47

wetgeving. Ook dit moet nog verder worden onderzocht en ook hier zijn al wel kinderen uit geboren.

Wat is vitrificatie?

Dit is invriezen op een aparte manier, waarbij er geen kristalvorming ontstaat. Kristalvorming kan veel schade aanrichten. Ook bij het ontdooien wordt een aparte methode gebruikt, waarbij kristalvorming wordt vermeden. Deze methode is dus veel vriendelijker voor het materiaal dat ingevroren moet worden. Dit gaat waarschijnlijk de toekomst worden…

Hoe gaat een cryocyclus?

Als er embryo’s zijn gecryopreserveerd, hoef je geen nieuwe behandeling op te starten. Je kunt dan eerst gebruikmaken van de ingevroren embryo’s. Belangrijk bij deze behandeling is dat het baarmoederslijmvlies dusdanig uitgegroeid is, dat het embryo zich erin kan nestelen. Eenvoudiger gezegd: 3-5 dagen na de eisprong is de plaatsing, afhankelijk van de dag waarop de embryo’s ingevroren zijn. De bepaling van de eisprong kan op twee manieren geschieden: door middel van urinaire lh-testen (zie hiervoor ook hoofdstuk 1) of door middel van echoscopisch onderzoek en een hcg-injectie. Het kan zijn dat je geen of een erg onregelmatige cyclus hebt. Dan zijn de twee bovenstaande methoden erg onhandig of zelfs niet mogelijk. Er kan dan door middel van medicatie kunstmatig een goed baarmoederslijmvlies opgebouwd worden.

Hiervoor gebruik je alleen maar tabletten. Om te starten met dit schema moet je eerst menstrueren.

Als het tijdstip van de eisprong bekend is, kan in overleg met het laboratorium vervolgens de embryotransfer worden afgesproken. Het ontdooien van de embryo’s houdt niet automatisch in dat er ook een transfer volgt.

162

Ooievaar_4deproef_bw.indd 162

25-04-12 10:47

Waarom is er niet altijd een embryotransfer na ontdooiing?

Niet alle embryo’s overleven het invriezen. Zoals gezegd worden embryo’s uitsluitend op uiterlijk beoordeeld. Het genetische pakket dat in het embryo zit kan niet beoordeeld worden. Wel weten we dat dit genetische pakket vaker afwijkend is dan normaal. We veronderstellen dat de embryo’s die het invriezen niet overleefd hebben, geen goed genetisch pakket hadden en het zonder de invriesmethode ook niet zouden hebben overleefd.

Hoe kun je ongestraft invriezen?

Het is een raar idee dat je de groei van nieuw leven tijdelijk stil kunt zetten. Dit kan omdat er nog sprake is van een soort stamcellen in het embryo: iedere cel moet zich nog ontwikkelen in een gespecialiseerde cel. Na ontdooiing kunnen ze de groei gewoon weer oppakken. Als de specialisatie al is begonnen, kan er niet meer ingevroren worden, omdat de overlevingskans dan nihil is. Een mens overleeft het invriesproces ook niet. De kinderen die uit de ingevroren embryo’s geboren worden, zijn net zo gezond als natuurlijk verwekte baby’s.

Hoe lang kunnen embryo’s ingevroren blijven?

In principe kunnen embryo’s eindeloos lang ingevroren blijven. Omdat de temperatuur constant blijft in de vloeibare stikstof, vindt er geen verandering van omstandigheden plaats en blijven de embryo’s goed. In het cryocontract dat jullie met het laboratorium hebben gesloten staat hoelang het laboratorium de embryo’s voor jullie bewaart. Na afloop van deze termijn wordt er met de embryo’s gedaan wat jullie hebben aangegeven in het contract.

Natuurlijk kunnen jullie bijtijds verlenging van de termijn aanvragen. Overleg dit met het laboratorium.

Wat is een cryocontract?

Met het ivf-laboratorium wordt altijd een zogenaamd cryocontract afgesloten. Omdat de embryo’s van jullie zijn, moeten jullie toestemming geven voor 163

Ooievaar_4deproef_bw.indd 163

25-04-12 10:47

cryopreservering. Ook wordt in dit contract aangegeven hoelang de embryo’s voor jullie zullen worden bewaard, meestal maximaal 5 jaar. Bovendien kunnen jullie aangeven wat er met de embryo’s moet gebeuren als jullie levensweg verandert, zoals bij scheiding of overlijden.

Wat gebeurt er als we geen toestemming geven om in te vriezen?

Er kunnen verschillende redenen zijn om geen toestemming te geven voor cryopreservering. Meestal gaat het om religieuze redenen of gewetensbezwaren.

Het idee dat nieuw leven stilgezet wordt, is onverenigbaar met jullie levensovertuiging. Er kan dan gekozen worden voor een ivf-behandeling waarbij er slechts 1 of 2 eicellen worden bevrucht, zodat er gegarandeerd niets overblijft om in te vriezen. Let wel: veel voordelen van de ivf-behandeling komen door deze aanpassing van het beleid te vervallen. Ook de kans op een zwangerschap wordt zo kleiner.

Wat zijn de risico’s van cryopreservatie voor het kind?

Het invriesproces is voor het kind ongevaarlijk en er zijn geen extra risico’s voor het kind. Dat wil zeggen dat er geen verhoogde kans is op een kind met een aangeboren afwijking. Het kind heeft dus geen bevroren neus of koude tenen.

Hoe vaak is een ivf-behandeling zinvol?

Medisch gezien zijn maximaal 6 behandelingen zinvol. Wel moet per poging bekeken worden of continuering van de behandeling zinvol is. Vaak voel je dit zelf al wel aan. De verzekering vergoedt maar 3 behandelingen, dus voor veel mensen houdt het na 3 keer op. Een aantekening hierbij is dat de grootste zwangerschapskansen bij de eerste 3 pogingen liggen; de zwangerschapskansen bij poging 4, 5 en 6 zijn wel lager, maar nog acceptabel. Na poging 6 kelderen de kansen sterk en is doorgaan niet zinvol meer.

164

Ooievaar_4deproef_bw.indd 164

25-04-12 10:47

Wat is ‘transport-ivf’?

In Nederland zijn 14 laboratoria die ivf mogen uitvoeren. Dit lijkt weinig, maar de laboratoriumtechniek is erg uniek en kan alleen door goedopgeleide gespecialiseerde laboranten worden verricht. De ervaring die deze laboranten hebben is een maat voor een succesvolle behandeling. Om zoveel mogelijk paren te kunnen helpen, werken de meeste laboratoriumhoudende ziekenhuizen samen met een beperkt aantal andere ziekenhuizen: de zogenaamde ivftransportklinieken. Kortom: de ivf-behandeling tot en met de punctie vindt plaats in de transportkliniek, daarna gaat het materiaal naar het ivf-laboratorium, waar de bevruchting en de terugplaatsing van het embryo plaatsvinden.

Waarom kan de embryotransfer (et) niet plaatsvinden in de transportkliniek?

Je kunt eicellen vervoeren, je kunt zaadcellen vervoeren, maar embryo’s niet.

Embryo’s zijn erg licht- en temperatuurgevoelig. Sommigen denken zelfs geurgevoelig. Kortom: prikkels van buitenaf zijn niet goed voor de precaire ontwikkeling van het embryo.

De embryotransfer vindt eigenlijk altijd plaats in een aparte ruimte, vaak naast het laboratorium. Dit om de afstand tussen laboratorium en patiënt in het ziekenhuis zelf ook zo klein mogelijk te houden.

Wat is een ‘satelliet-ivf’-behandeling?

Bij de zogenaamde satellietconstructie werkt de behandeling als volgt: het meest tijdrovende eerste gedeelte van de ivf-behandeling vindt plaats in je eigen ziekenhuis, dicht bij huis. De punctie vindt plaats in een transportkliniek.

Daarna wordt getransporteerd naar een ivf-laboratorium waarmee de transportkliniek samenwerkt. Dit lijkt een ingewikkelde constructie, maar er zijn voordelen: je kunt voor een groot deel van de behandeling bij je eigen dokter blijven, de afstand naar je eigen ziekenhuis is vaak niet zo groot en ten slotte kunnen zo ook weer meer paren geholpen worden zonder wachtlijsten.

165

Ooievaar_4deproef_bw.indd 165

25-04-12 10:47

Wat zijn de bijwerkingen en risicoâ&#x20AC;&#x2122;s voor de vrouw bij ivf?

De belangrijkste bijwerkingen van ivf zijn de emotionele schommelingen bij de medicatie. Spanning en hormonale schommeling vormen een krachtige combinatie voor emotionele stemmingswisselingen en dan vaak alleen de negatieve, zoals mopperen, chagrijnig zijn of snel huilen. Een andere bijwerking is een vol gevoel in de onderbuik: door het groeien van meerdere eiblaasjes wordt de eierstok groter dan normaal. Dit kan een baksteengevoel geven en zich aandienen als je over een hobbelige weg fietst of snel de trap af loopt.

Sommigen voelen het al als ze zich omdraaien in bed.

Een risico van de behandeling is het ovarieel hyperstimulatiesyndroom (ohss). Dit syndroom kan enkele dagen na de punctie optreden wanneer er vele eicellen zijn gepuncteerd.

Wat is ohss? ohss staat voor ovarieel hyperstimulatiesyndroom. Dat wil zeggen dat de eierstokken te hard gestimuleerd zijn. Na de punctie zwellen de eierstokken op, doordat vooral de middelgrote tot kleine eiblaasjes die niet zijn aangeprikt opzwellen. Een eierstok kan zo soms wel meer dan 10 cm groot worden. Ook komt er vrij vocht in de buikholte. Dit is een syndroom dat zich niet ongemerkt kan ontwikkelen: de vrouw voelt zich ellendig, opgezwollen en kortademig.

Omdat de eierstokken vocht uit de omgeving halen, wordt de waterhuishouding ontregeld en kan het zijn dat het bloed stroperiger wordt. Om dit laatste te voorkomen moet de vrouw veel vocht tot zich nemen. Dit lukt niet altijd vanwege het al volle gevoel in de buik. Als het drinken niet meer lukt, wordt de vrouw opgenomen en krijgt ze via een infuus voldoende vocht toegediend. Bij een menstruatie krimpen de eierstokken weer. Bij een zwangerschap kunnen de klachten langer blijven aanhouden.

Dit syndroom was vroeger de oorzaak van overlijden na een ivf-behandeling. Omdat we thans weten hoe het syndroom ontstaat kunnen we het beter voorkomen. Mocht het desondanks toch ontstaan, dan weten we het goed 166

Ooievaar_4deproef_bw.indd 166

25-04-12 10:47

onder controle te houden. Ook de betere echoapparatuur maakt het mogelijk om de middelgrote en kleine eiblaasjes bij de punctie aan te prikken, alweer om de kans op dit syndroom te verkleinen.

Wat zijn de risico’s voor het kind na ivf?

De zwangerschap zelf is een risico voor het kind: kinderen ontstaan na ivf worden wereldwijd eerder geboren, gemiddeld bij 39 weken (normaal 40 weken). Een oorzaak hiervoor heeft men nog niet gevonden, wel zijn er vermoedens. Een vroeggeboorte kan problemen voor het kind opleveren, sommige zelfs levensbedreigend.

Er is heel veel onderzoek gedaan, niet alleen in Nederland maar zeker ook wereldwijd, naar de gezondheid en ontwikkeling van kinderen die geboren zijn na een ivf-behandeling. Er worden in al die onderzoeken geen verschillen gevonden tussen ‘ivf’-kinderen en kinderen geboren na een spontane zwangerschap. Enkele onderzoeken vonden aanvankelijk een motorische en cognitieve (beweging en kennis) ontwikkelingsachterstand bij ‘ivf’-kinderen, maar deze achterstand werd in de loop van de puberteit weer rechtgetrokken.

Onverklaarbaar. Huidige onderzoeken zien dit fenomeen niet meer.

Wat is icsi? icsi staat voor intracytoplasmatische sperma-injectie. Dat betekent dat men in het laboratorium een zaadcel met een zeer dunne naald in de eicel brengt.

Hierna kan dan de bevruchting optreden. Dit is dus een kunstmatige bevruchting. De behandeling is voor de patiënt gelijk aan een ivf-behandeling, alleen de bevruchtingsmethode in het laboratorium is anders.

167

Ooievaar_4deproef_bw.indd 167

25-04-12 10:47

Op deze afbeeldingen zie je links de pipet waarmee de eicel ‘vastgehouden’ wordt, in het midden zie je de eicel en rechts zie je de dunne naald in de eicel prikken. Op deze manier wordt de zaadcel in de eicel gebracht. De foto’s zijn gemaakt in het Erasmus MC te Rotterdam.

Hoe is icsi ontstaan?

In 1988 begon Gianpierro Palermo in Brussel met Suzi bij muizen. Suzi staat voor subzonal insemination: de zaadcel werd onder de zona pellucida, de rand om de eicel, gebracht. In 1990 werd Suzi voor het eerst toegepast op menselijke eicellen. Helaas was deze methode niet succesvol, tot het moment dat er per ongeluk door de eicelwand werd geprikt en de zaadcel in de eicel terechtkwam. Dit was wel succesvol! In 1992 werd de eerste baby na icsi geboren. De methode werd met gejuich, maar ook met grote angst ontvangen. Het gejuich was voor de mannen die tot dit moment onvruchtbaar waren en nu vader 168

Ooievaar_4deproef_bw.indd 168

25-04-12 10:47

konden worden. De grote angst zat hem in het feit dat onbekend was wat voor vreemdsoortige genetische creaturen er op deze manier zouden kunnen ontstaan. De natuur helpt deze methode: als het genetisch niet klopt, ontstaat er geen embryo.

Welke paren komen in aanmerking voor icsi?

Aanvankelijk was de methode alleen beschikbaar voor paren waarbij de man bij herhaling maar heel weinig zaadcellen had. De kans op een natuurlijke bevruchting was bij deze paren dusdanig laag dat zij in aanmerking kwamen voor kid (kunstmatige inseminatie met donorsperma). Tegenwoordig wordt icsi ook toegepast als er geen bevruchting is opgetreden bij een ivf-behandeling, hoewel de eicellen en de zaadcellen er prima uitzagen. We noemen dit icsi-tff. Een laatste reden voor icsi wordt op de dag van de punctie bepaald: het sperma zag er bij de vooronderzoeken normaal uit, maar uitgerekend op de dag van de punctie zijn er zo weinig zaadcellen dat ivf niet zinvol lijkt.

Wat is icsi-tff? icsi-tff staat voor icsi bij total fertilization failure. Dat wil zeggen dat bij een ivf-behandeling zonder aanwijsbare reden geen bevruchting is opgetreden.

De eicellen zagen er goed uit, zo ook de zaadcellen: goede beweeglijkheid bij goede aantallen. Als er dan toch geen bevruchting optreedt, kan het zijn dat de zaadcel te zwak was om door de eicelwand te komen, de eicelwand te stug is of een combinatie hiervan. Dit probleem kan toeval, maar ook structureel zijn. Om dit onderscheid te maken zou je nogmaals een ivf-behandeling moeten doen: is er dan wederom geen bevruchting dan is het waarschijnlijk structureel en is het vruchtbaarheidsprobleem bij jullie gevonden. Je bent dan wel twee behandelingen verder. Het is emotioneel eigenlijk niet te verantwoorden om nogmaals een ivf-poging te wagen. Vandaar dat er, na eenmaal tff, de volgende keer icsi-tff wordt verricht.

169

Ooievaar_4deproef_bw.indd 169

25-04-12 10:47

Hoeveel zaadcellen zijn er nodig voor een ivf- behandeling?

De bevruchting bij ivf gebeurt op een natuurlijke manier, ook al is dat in het laboratorium. Dus voor de bevruchting bij ivf zijn er ook minimaal 1 miljoen zaadcellen noodzakelijk. Bij minder dan 1 miljoen zaadcellen is de kans dat er geen bevruchting optreedt nogal groot. Dit is dan ook de reden dat het laboratorium bij minder dan 1 miljoen zaadcellen, uitsluitend na overleg met het paar, een icsi-behandeling uitvoert.

Wat is mesa of pesa? mesa staat voor microchirurgische epididymale sperma-aspiratie. Vrij vertaald betekent dit dat er operatief zaadcellen uit de bijbal wordt gehaald. pesa staat voor percutane epididymale sperma-aspiratie: hierbij wordt met een dun naaldje door de huid van de balzak geprikt in de bijbal. Het sperma kan ingevroren worden of direct vers worden gebruikt. Deze behandeling gaat altijd in combinatie met een icsi-behandeling.

Wie komt er in aanmerking voor mesa of pesa? mesa of pesa wordt toegepast bij mannen met obstructieve azoöspermie. Dat betekent dat de man wel een goede zaadcelaanmaak heeft in de teelballen, maar er ergens in de route naar de zaadblaasjes een verstopping zit. Zo komt het dat er geen zaadcellen worden gevonden in het ejaculaat. Zo’n verstopping kan zijn ontstaan na een sterilisatie, operatie of ongeval.

Wat is tese? tese staat voor testiculaire spermatozoa extractie. Dit betekent dat er een biopt oftewel een klein hapje uit de testikel wordt genomen. Uit dit biopt wordt een heel klein stukje gehaald. Onder de microscoop wordt bekeken of er goede – onrijpe – zaadcellen in zitten. Als dit zo is, wordt de rest ingevroren in de vloeibare stikstof en ontdooid wanneer de zaadcellen nodig zijn voor de icsi-behandeling. Mannen met niet-obstructieve azoöspermie komen niet in 170

Ooievaar_4deproef_bw.indd 170

25-04-12 10:47

aanmerking voor deze behandeling. Dat wil zeggen dat er geen zaadcellen in het ejaculaat worden gevonden zonder dat er sprake is van een verstopping.

Omdat de zaadcellen nog niet goed uitgerijpt zijn, is men toch bang voor genetische afwijkingen bij de kinderen die uit deze behandeling ontstaan. In het buitenland wordt deze behandeling wel gedaan, in Nederland vooralsnog in twee klinieken. Onlangs heeft onderzoek in Nederland aangetoond dat de tese-kinderen net zo gezond zijn als ieder ander kind.

Wat is â&#x20AC;&#x2DC;assisted hatchingâ&#x20AC;&#x2122;?

Hierbij wordt er een gaatje in de wand van het embryo geprikt. Het idee hierachter is dat het embryo dan makkelijker uit de schil kan komen om zich in te nestelen in de baarmoeder. In Nederland wordt deze methode niet toegepast: het is vooralsnog niet aangetoond dat deze methode werkt of betere zwangerschapscijfers geeft. Ten tweede: er wordt moedwillig schade aan een embryo toegebracht zonder dat je precies weet wat je doet of welke gevolgen dit heeft voor het embryo. Er is nog goed opgezet, niet-commercieel onderzoek nodig om deze methode te toetsen. In Nederland wordt ten tijde van dit schrijven een goed onderzoek opgezet om deze methode, die theoretisch goed is, te ontwikkelen.

Wat is ivm? ivm staat voor in vitro maturatie. In vitro betekent op het laboratorium (onder glas) en maturatie betekent uitrijping. In de praktijk betekent het dat eicellen worden gepuncteerd uit eiblaasjes van 5-12 mm. Deze opgevangen eicellen worden vervolgens 24-30 uur in een speciaal medium gelegd, zodat ze kunnen rijpen. Hierna kunnen de eicellen bevrucht worden via de ivf- of icsimethode. Al in 1935 werd deze methode toegepast bij konijneneicellen. Pas in 1991 is de eerste menselijke zwangerschap hieruit ontstaan.

De voordelen van deze manier van behandelen zijn dat er geen overstimulatie van de eierstokken meer is en ze goedkoper is en minder belastend voor 171

Ooievaar_4deproef_bw.indd 171

25-04-12 10:47

de patiënte. Nadelen van deze methode zijn er helaas ook. Deze methode is voor het laboratorium technisch lastiger en veel bewerkelijker. Als er een zwangerschap ontstaat, is er een heel grote kans (soms meer dan 50%) op een miskraam. De kans op een kind na deze behandeling is 10-15% per cyclus.

Inmiddels zijn er wereldwijd ruim 1100 kinderen na ivm geboren. Hoe deze kinderen het doen moet nog onderzocht worden.

Wat is imsi? imsi is een icsi-behandeling waarbij sperma wordt gebruikt dat geselecteerd is met een sterkere microscoop. Deze microscoop vergroot enorm uit, waardoor je de structuur van de zaadcel beter zou kunnen zien. Hierdoor zouden eventuele afwijkende zaadcellen beter getraceerd kunnen worden. Nadeel is dat de vergroting zo enorm is, dat de snelle zaadcellen, die normaal voor de icsi zouden worden gebruikt, zo snel door het beeld schieten dat ‘vangen’ erg moeilijk is. Door de sterke vergroting van de zaadcelkop kun je eventuele vacuolen (gaatjes) zien. Dit zouden afwijkingen in het dna kunnen zijn, waardoor deze zaadcel dus niet geschikt zou zijn voor de icsi.

De ontwikkeling van deze methode staat nog in de kinderschoenen en is op dit moment nog niet aangetoond beter, maar wellicht over 5 à 10 jaar een zinvolle toevoeging op de icsi-behandeling. Commerciële centra maken van deze gedachte al gebruik, maar wetenschappelijke ondersteuning is er vooralsnog niet.

Wat is scsa? scsa staat voor sperm chromatine structure assay. Dit is een speciale kleuring van de zaadcellen waarbij dna-schade aan de zaadcellen kan worden gemeten. De uitslag van zo’n analyse zou dan het vervolgtraject (iui of ivf of icsi enzovoort) kunnen sturen: bij weinig schade kan iui worden geprobeerd, bij veel schade zou direct icsi kunnen worden toegepast.

De ontwikkeling van deze methode staat nog in de kinderschoenen, maar 172

Ooievaar_4deproef_bw.indd 172

25-04-12 10:47

is wellicht over 5 à 10 jaar een zinvolle toevoeging op het oriënterend fertiliteitsonderzoek.

Wat is picsi? picsi (physiologic-icsi) of ook wel HA-icsi (hyaluronic acid-icsi) staat voor een zogenaamde extra behandeling van het sperma alvorens icsi wordt uitgevoerd.

Het idee erachter is dat het sperma met een extra stofje (hyaluronzuur) wordt bewerkt, waardoor de beste zaadcellen zouden kunnen worden getraceerd.

Wetenschappelijk onderzoek over picsi geeft nog te veel tegenstrijdigheden: het ene onderzoek vermeldt inderdaad een verbetering van de bevruchtingsresultaten (kleine aantallen), het andere onderzoek ziet helemaal geen verschil of stelt de veiligheid van het toevoegen van hyaluronzuur ter discussie.

D Alternatieve geneeswijzen

Als de reguliere medische wetenschap niet het gewenste resultaat oplevert, is het vrij logisch dat mensen naar alternatieve methoden gaan zoeken. Dit vaak met het idee ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. Een andere motivatie is vaak dat ze ‘er alles aan gedaan’ willen hebben. Hieronder zijn de meest gangbare methoden op een rijtje gezet. Ook al heb je schroom, overleg alle hulpmiddelen met je behandelend arts. De arts kan voor je onderzoeken of het hulpmiddel inderdaad geen kwaad kan.

Let op: in 1997 is de Wet op de Uitoefening der Geneeskunst afgeschaft.

Sindsdien mag iedereen een poging doen om te genezen zolang daarmee geen schade wordt aangericht. De overheid staat niet garant voor de kwaliteit en grijpt pas in als het gevaarlijk dreigt te worden. De alternatieve genezers moeten dus aan zichzelf kwaliteitseisen stellen en zichzelf verenigen.

173

Ooievaar_4deproef_bw.indd 173

25-04-12 10:47

Acupunctuur Acupunctuur is een onderdeel van de traditionele Chinese geneeskunde.

Hierbij worden roestvrijstalen naalden op bepaalde punten in het lichaam gestoken. Hoe het precies werkt, is tot op heden nog steeds onbekend, hoewel de methode al meer dan 3000 jaar oud is.

Tegenwoordig probeert de reguliere geneeskunde wat hulp te zoeken bij deze methode. Er zijn reguliere artsen die zich verdiept hebben in de acupunctuur. Wetenschappelijk onderzoek naar acupunctuur en de reguliere geneeskunde ontwikkelt zich nog steeds. Er zijn diverse onderzoeken verricht waarbij ivf en acupunctuur werden bekeken. De inzet was dat acupunctuur de doorbloeding van de eierstokken en de baarmoeder vergroot en hiermee de zwangerschapskans vergroot. Door metingen blijkt die doorbloeding niet te veranderen bij de vrouwen die acupunctuur kregen. Een In hoofdstuk 5 positief bijeffect was wel dat de vrouwen met acupunctuur (blz. 245) in het deel de behandeling als minder heftig ervoeren. Dus bij spanninEmotionele impact gen rondom de ivf-behandeling zou acupunctuur mogewordt ingegaan hoe je met spanningen lijk verlichting geven. Je wordt er helaas niet makkelijker kan omgaan en zwanger door. waarom het belangrijk Er is een speciale vereniging waarbij acupuncturisten zich is dit op een goede manier te doen. aan kunnen sluiten om de kwaliteit van de methode te waarborgen.

Osteopathie Osteopathie is een geneeswijze met alleen de handen. Deze methode gaat uit van het zelfgenezende vermogen dat ieder mens in zich heeft.

Er is een organisatie NVO/NRO die de kwaliteit van hierbij aangesloten osteopaten waarborgt. Deze organisatie geeft ook aan via een eigen website welke klachten door een osteopaat te behandelen zijn. De vruchtbaarheidsorganen staan hier niet bij. Ook de wetenschappelijke literatuur wereldwijd laat geen publicaties hierover zien.

174

Ooievaar_4deproef_bw.indd 174

25-04-12 10:47

Mesologie Mesologie is een nieuwe geneeswijze ontwikkeld door een Nederlander eind jaren ’80. Ze is ontstaan uit de volgende hypothese: de oorsprong van de ontwikkeling van alle weefsels is voor iedereen gelijk en gelegen in de embryonale fase: ectoderm (buitenkant), entoderm (binnenkant) en mesoderm (alles tussen buiten- en binnenkant). De naam ‘mesologie’ is afgeleid van het mesoderm. Mesologie komt neer op een samensmelting van allerlei soorten geneeskunde: de reguliere geneeskunde, de oosterse geneeskunde, de homeopathie/voedingsleer en de psychologie/filosofie. Centraal staan de onderlinge verbanden tussen de lichaamsweefsels. Met name chronische aandoeningen, waarbij de reguliere geneeskunde geen behandeling – meer – biedt, hebben baat bij deze methode. Een ‘behandeling’ voor een onvervulde kinderwens is er (nog?) niet. Wetenschappelijk onderzoek is bij geen enkele klacht verricht, maar dit zou ook onmogelijk zijn volgens de principes van de methode…

Er is een beroepsvereniging (nvvm) die de kwaliteit van de hierbij aangesloten mesologen waarborgt. Er is een eigen aparte opleiding en nascholing voor deze beroepsgroep.

Voetzoolreflextherapie Reflexzone- of voetzoolreflexzonetherapie is een alternatieve behandelmethode die wordt toegepast bij pijnklachten. De basisgedachte hiervan is dat handen en voeten reflexzones hebben die in verbinding staan met alle organen, klieren, zenuwen, botten en weefsels. Reflexzonetherapie werkt holistisch, dat wil zeggen dat ze ervan uitgaat dat lichaam en geest van de mens één zijn. Ook voetzoolreflextherapie is gericht op het stimuleren van het zelfgenezende vermogen van de mens. Door de voetzoolreflexzones volgens een speciale techniek te masseren, wordt de doorbloeding van het lichaam bevorderd. Hierdoor zouden zuurstof en voeding de weefsels bereiken en afvalstoffen sneller afgevoerd worden. Eerlijk gezegd heeft een lekkere wandeling door het bos hetzelfde effect.

175

Ooievaar_4deproef_bw.indd 175

25-04-12 10:47

De voetzoolreflextherapie is begin 20e eeuw opgestart, waarbij de voet op tekening in tien vlakken is verdeeld. Hierop is een therapie gebaseerd die nooit getoetst is, sterker nog: het is aangetoond dat ze niet werkt. Er bestaat ook geen beroepsvereniging of speciale opleiding.

Hypnotherapie De bedoeling van hypnotherapie is dat je in een trance raakt en zo in contact komt met de diepere lagen van je bewustzijn. Er bestaat een vereniging voor hypnotherapeuten. Hypnotherapie wil lichamelijke problemen via psychische weg beïnvloeden. Dit kan gecombineerd worden met andere (alternatieve) geneeswijzen. Op de eigen site staat aangegeven dat het menstruatiestoornissen zou kunnen helpen, maar er staat nergens dat het een zwangerschap zou kunnen bevorderen. Ook naar de werking van hypnotherapie is geen enkel wetenschappelijk onderzoek verricht. Er wordt veel gebruikgemaakt van wetenschappelijke psychologische onderzoeken met een hypnotherapeutische interpretatie.

Fytotherapie Fytotherapie betekent behandeling met planten ofwel kruidengeneeskunde.

Reeds eeuwen is bekend dat bepaalde planten een geneeskrachtige werking kunnen hebben. Hiervan wordt ook al eeuwen gebruikgemaakt. We onderscheiden de westerse ofwel antroposofische methode en de Chinese ofwel ayurveda-methode. Achter elk van beide methoden zit een andere filosofie. Een belangrijk nadeel van het gebruik van deze oermedicijnen is dat een aftreksel van de plant alle stoffen van die plant vrijgeeft. Dit kan betekenen dat er een werkzame stof, maar ook een ‘giftige’ stof bij zit. Het gezegde ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ geldt voor deze therapie niet altijd. Er zijn Chinese kruiden waarin veel zware metalen zoals lood, kwik of arsenicum zitten. Deze metalen zijn erg schadelijk voor de zeer jonge zwangerschap. Als gebruiker van een kruidenmelange weet je nooit wat je precies krijgt.

176

Ooievaar_4deproef_bw.indd 176

25-04-12 10:47

De huidige reguliere wetenschap maakt ook gebruik van de fytotherapeutische werking van enkele planten, zoals koffie, valeriaan en eucalyptus. Er bestaat helaas geen enkele plant of wortel die de kans op zwangerschap vergroot. Wel kunnen er rustgevende extracten worden gegeven, waardoor een behandeling en uitslag wat draaglijker worden.

Er bestaat een overkoepelende organisatie van natuurgeneeskundige beroepstherapeuten: de NWP. Hun doel is om maatschappelijk verantwoorde fytotherapie toe te passen. Ze hopen in de toekomst op een wettelijke registratie.

Tarwekiemoliecapsules Zie hiervoor ook het kopje ‘Fytotherapie’. Dit middel zou voor extra energie en extra doorbloeding zorgen. In deze olie zit een grote diversiteit aan stoffen waaronder omega-3. Welke van deze stoffen echt werkzaam zijn is heel moeilijk te bepalen. Een duik in de wetenschappelijke publicaties (13 stuks) over dit middel leverde de volgende resultaten op: de kwaliteit van de tarwekiemolie verschilt sterk en is afhankelijk van waar het graan groeit en op wat voor grondsoort. Ook zijn de verwerkingsmethoden erg verschillend, waardoor er grote variatie ontstaat. Dit beïnvloedt ook weer de houdbaarheidstermijn.

De werking van tarwekiemolie is alleen getest op fruitvliegjes en uitgehongerde ratten. Bij fruitvliegjes (!) is aangetoond dat ze meer eitjes leggen na toevoeging van deze olie. Een ander onderzoek toont echter aan dat bepaalde ingrediënten in de olie het dna van de fruitvliegjes kan veranderen en zo miskramen of kanker kan veroorzaken. Let wel: bij fruitvliegjes!

Met het gezegde ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ zou ik toch voorzichtig zijn. De omega-3 is goed tegen een te hoog cholesterolgehalte. Maar hoeveel omega-3 zit er in de capsules?

Zink Zink is een blauwwit overgangsmetaal. Het is een stof, die overal in de natuur voorkomt. Ook in ons voedsel en drinkwater zit zink. Zink is een sporenele177

Ooievaar_4deproef_bw.indd 177

25-04-12 10:47

ment dat essentieel is voor de menselijke gezondheid. Het menselijk lichaam bevat circa 2,3 g zink, een sporenelement van groot belang. Het heeft belangrijke functies op het gebied van enzymen en de replicatie (ontwikkeling) van genetische codes. Ook het hormoon insuline bevat zink en het speelt een grote rol bij de seksuele ontwikkeling. De minimale dagelijkse behoefte ligt bij 2-3 mg om deficiĂŤntieverschijnselen te voorkomen. Een tekort aan zink geeft klachten als verminderde eetlust, verminderde reuk- en tastzin, traag wondherstel en hoofdpijnen, soms zelfs geboorteafwijkingen. Een teveel aan zink kan ook gezondheidsproblemen geven: buikkramp, huidirritaties, overgeven, duizeligheid en bloedarmoede. Een grote overmaat aan zink kan de alvleesklier beschadigen, de eiwitstofwisseling verstoren en aderverkalking veroorzaken. Bij zwangere vrouwen kan een overdosering zink het ongeboren kind ernstig beschadigen.

In de literatuur is een aantal artikelen te vinden, echter alleen over honden: een eenmalige injectie met zinkgluconaat of zinkacetaat zorgt voor sterilisatie van de reuen.

De lijst met alternatieven is echter onuitputtelijk. Dit is ook logisch: als de vervulling van de kinderwens uitblijft, wordt elke strohalm erg aantrekkelijk om je aan vast te klampen. Emoties nemen het over van de ratio. Hoe je hiermee kunt omgaan, vertelt Sanne Koemans jullie uitgebreid en eenvoudig in het volgende deel. â&#x20AC;&#x192;

178

Ooievaar_4deproef_bw.indd 178

25-04-12 10:47

II Emotionele impact

Ooievaar_4deproef_bw.indd 179

25-04-12 10:47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 180

25-04-12 10:47

Introductie Soms laat het zwanger worden lang op zich wachten. Het kan dan emotioneel moeilijk worden. Hoe ga je om met de onzekerheid, met de vraag of je ooit zwanger wordt? Hoe zorg je dat je niet te somber raakt? Op welke manier ga je binnen je relatie om met je kinderwens? Willen jullie wel of niet deelnemen aan een fertiliteitstraject? Hoe doorsta je een vruchtbaarheidsbehandeling?

In dit deel worden al deze vragen beantwoord. Ook andere vragen komen aan bod. Sommige vragen gaan specifiek over het fertiliteitstraject. Andere gaan in op algemene onderwerpen zoals het omgaan met piekeren. Bij de algemene vragen is het antwoord speciaal gericht op het fertiliteitstraject. Alle antwoorden zijn gebaseerd op behandelervaring uit de praktijk, niet per se op wetenschappelijk onderzoek. Met de antwoorden kun je direct aan de slag. Ze zijn makkelijk toepasbaar en bieden houvast.

Een veelgehoord probleem is het voordurend piekeren over de kinderwens.

Hoofdstuk 1 biedt handvatten om meer grip te krijgen op dit piekeren. Ook biedt het handvatten aan mensen die twijfelen over deelname aan het fertiliteitstraject. Hoofdstuk 2 gaat over de emoties bij een kinderwens. Hoe houd je ze onder controle? Hoofdstuk 3 en 4 beschrijven het contact met anderen en met je partner. Er worden tips gegeven om bijvoorbeeld je relatie goed te houden, je kinderwens met anderen te bespreken, ruzie te voorkomen of te zorgen dat je de juiste steun krijgt. Ook bevat het een paragraaf voor vrienden en familie van mensen met een kinderwens. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe je om kunt gaan met spanning. Het laatste hoofdstuk geeft een overzicht van de hulpverleners die je kunt tegenkomen in verband met je kinderwens. Het geeft ook voorbeelden van situaties waarin een psycholoog kan helpen.

Sommige tips in dit deel komen op meer plekken voor. Hier is voor gekozen 181

Ooievaar_4deproef_bw.indd 181

25-04-12 10:47

omdat ze bij meer dan één probleem van nut zijn. Als lezer is het belangrijk om aan de slag te gaan met die handvatten die je op dit moment het meest aanspreken. Op een ander tijdstip zullen andere handvatten weer belangrijker zijn. Probeer te voorkomen dat je met alle tips tegelijk aan de slag wilt gaan.

Het woord kinderwens in dit boek verwijst zowel naar de wens om voor de eerste keer zwanger te willen worden als naar de wens om nog een kind te krijgen. Een verschil tussen beide wensen is dat je in het eerste geval niet zeker weet of je ooit vader of moeder wordt. Het ouderschap is al gegarandeerd bij de wens naar nog een kind. Echter, de wens naar nóg een kind kan even sterk zijn als de eerste kinderwens.

182

Ooievaar_4deproef_bw.indd 182

25-04-12 10:47

1 Piekeren a Hoe krijg je grip op piekeren?

Een nog onvervulde kinderwens brengt automatisch vragen met zich mee.

Word ik zwanger? Hoelang duurt het nog? Waarom overkomt ons dit? Wil mijn partner even graag een kind als ik? Kan het kwaad als ik een glas wijn drink tijdens het fertiliteitstraject? Hoever moeten we gaan in het fertiliteitstraject? Wat doe ik als het zwanger worden niet lukt?

Het nadenken over deze vragen kan als normaal beschouwd worden. Immers, je hebt een intens sterke wens. Je vraagt je af of deze ooit in vervulling gaat.

Momenten van piekeren horen hierbij. Het wordt vervelend wanneer je het gevoel hebt totaal geen controle meer te hebben over het piekeren.

Hieronder volgt de methode â&#x20AC;&#x2DC;De Piekercirkelsâ&#x20AC;&#x2122;*, die je kunt toepassen op momenten van piekeren. Aan de hand van een algemeen voorbeeld wordt de methode uitgelegd. Daarna wordt de methode toegepast op het piekeren over het fertiliteitstraject.

In de afbeelding staan twee cirkels: de cirkel van Betrokkenheid en de cirkel van Invloed. Tijdens piekermomenten is het belangrijk erachter te komen in welke cirkel de inhoud van je piekeren ligt. Aan de hand van het volgende voorbeeld wordt dit uitgelegd.

cirkel van Betrokkenheid

cirkel van Invloed

* Gebaseerd op de cirkels van Stephen Covey

183

Ooievaar_4deproef_bw.indd 183

25-04-12 10:47

Voorbeeld 1: Stel je bent een hondenliefhebber. Je leest in de krant dat er in China hondenvlees wordt gegeten. Hier kun je uren over gaan piekeren. De inhoud van dit gepieker ligt in de cirkel van Betrokkenheid. Je bent emotioneel betrokken. Je hebt echter geen invloed op de gebeurtenis. Belangrijk is om het piekeren waarvan de inhoud in de cirkel van Betrokkenheid ligt, te begrenzen in de tijd. Je spreekt af er maximaal een kwartier over na te denken.

Je kunt ook uren nadenken over de honden in China, maar dat verandert niets aan de situatie. Waarschijnlijk voel je je alleen maar slechter na uren hierover te hebben gepiekerd. Jezelf opleggen er helemaal niet over na te denken, werkt vaak ook niet omdat je emotioneel te betrokken bent bij het onderwerp.

Voorbeeld 2: Stel je bent dezelfde hondenliefhebber. Je ziet dat jouw buurman zijn hond schopt. Misschien stap je op de buurman af om hem te vertellen dit niet te doen. Of je besluit de dierenbescherming te bellen. Ook kun je overwegen het even aan te zien of het te negeren. Wanneer je over de hond van de buurman gaat nadenken, volgt er een lijst van actiemogelijk­heden. Het nadenken over deze geschopte hond valt in de cirkel van Invloed. Je hebt een keuze uit verschillende acties. Je kunt er ook voor kiezen om niets te doen.

Niets doen is in dit voorbeeld een keuze in tegenstelling tot het niets kunnen doen in het eerste voorbeeld. Wanneer je een lijst van actiemogelijkheden hebt bedacht, maak dan vervolgens een keuze. Het maken van keuzes voorkomt vaak dat je blijft piekeren.

Bij het piekeren over de kinderwens, is het belangrijk te bepalen of de inhoud van het piekeren in de cirkel van Betrokkenheid of in de cirkel van Invloed ligt.

Wanneer de inhoud van je piekeren in de cirkel van Betrokkenheid ligt, moet je het piekeren begrenzen in de tijd. Ligt de inhoud van het piekeren in de cirkel van Invloed, bedenk dan actiepunten. De inhoud van het piekeren over het fertiliteitstraject kan in beide cirkels liggen.

Vaak ligt de inhoud van het piekeren in de cirkel van Betrokkenheid. Het piekeren kan vragen bevatten zoals ‘Word ik ooit zwanger?’ of ‘Waarom overkomt ons dit?’ Na uren nadenken over deze vraag, blijf je in onzekerheid.

184

Ooievaar_4deproef_bw.indd 184

25-04-12 10:47

Je bent emotioneel zeer betrokken. Je kunt de situatie echter niet zomaar veranderen. Uitgaande van de piekercirkels op bladzijde 183 is het verstandig in dit geval je piekeren in de tijd te begrenzen. Vijftien minuten per dag is een redelijke tijd.

Stel je piekert over de vraag of je alcohol mag drinken tijdens het fertiliteitstraject. Deze vraag valt dan in de cirkel van Invloed. Tijdens dit piekeren kunnen namelijk actiepunten worden opgesteld. Je kunt deze vraag aan je fertiliteitsarts stellen. Of je kunt het antwoord opzoeken in hoofdstuk 2 van Fysieke aspecten. Wanneer je veel praktische vragen hebt, is het handig ze op te schrijven. Zo heb je bij het volgende bezoek aan de arts al je vragen bij de hand. Door het opschrijven hoef je de vragen niet meer te onthouden. Dit kan het piekeren erover verminderen. Je neemt er letterlijk afstand van. Ga na of je de vragen zelf kunt oplossen of er hulp bij nodig hebt.

Het meeste piekeren valt waarschijnlijk in de cirkel van Betrokkenheid. Dit komt omdat je helaas maar weinig invloed hebt op het zwanger worden. De invloed die je hebt, is onder andere het nakomen van afspraken. Deze kunnen gaan over de momenten van seksueel contact, het toedienen van hormonen, de alcoholconsumptie of het hebben van een gezond gewicht.

Met behulp van de piekercirkels zul je waarschijnlijk meer inzicht krijgen in de inhoud van je piekeren. Dit kan als gevolg hebben dat je wat meer controle ervaart over het piekeren. Je kunt nu aan de hand van de cirkels bepalen wat je kunt verwachten (invloed of betrokkenheid) en wat je moet doen (actielijst opstellen of begrenzen in de tijd). Blijf je overmatig piekeren, dan kan het helpen om een vast piekerkwartier in te stellen. Dit kan bijvoorbeeld na het avondeten zijn, maar liever niet net voor het slapen gaan.

Mocht je overdag gaan piekeren, merk dit dan op en schrijf de piekeronderwerpen op. Vervolgens probeer je het uit te stellen tot aan het Het piekerkwartier.

185

Ooievaar_4deproef_bw.indd 185

25-04-12 10:47

vaste piekerkwartier. Jij bepaalt wanneer je piekert en hoelang. Daarbij kan het helpen tijdens het piekerkwartier je gedachten en je gevoelens op te schrijven.

Nogmaals, af en toe piekeren hoort bij het fertiliteitstraject. Wanneer je vindt dat het piekeren te lang duurt, probeer jezelf dan te dwingen in het ‘nu’ te blijven. Piekeren gaat vaak over de toekomst. Hierdoor kun je jezelf verliezen in je gedachten. Stop het piekeren door je te richten op wat er daadwerkelijk op dit moment gebeurt. Wat voel je? Wat hoor je? Wat zie je? Wat ruik je? Hoe gaat je ademhaling? Houd je bij de dag. Concentreer je op wat je nu aan het doen bent.

Sommige mensen worden rustig van lichamelijk contact. Vraag dan bijvoorbeeld aan je partner om je even vast te houden. Tevens kun je proberen afleiding te zoeken. Ook kan een ontspanningsoefening helpen, zie paragraaf 5.c van dit deel. Mocht je te gespannen worden van het piekeren, dan heb je misschien wat aan paragraaf 5.b. Hier worden tips gegevens over het omgaan met spanning.

b Wel of niet deelnemen aan een fertiliteitstraject?

Iedereen met een kinderwens gun je een natuurlijke zwangerschap. Na een jaar te hebben geprobeerd om zwanger te worden, volgt vaak een bezoek aan de huisarts. De huisarts kan je doorverwijzen naar het ziekenhuis. Vervolgens zal de behandelend arts (een gynaecoloog of fertiliteitsarts) jullie beiden vragen mee te werken aan een oriënterend fertiliteitsonderzoek (ofo)*. Het is belangrijk dat zowel de man als de vrouw gemotiveerd is om hieraan deel te nemen. De aanwezigheid van jullie beiden op afspraken heeft altijd de voorkeur bij artsen. Zij zien een verminderde vruchtbaarheid als een probleem van jullie samen.

* Zie Fysieke aspecten, blz. 42.

186

Ooievaar_4deproef_bw.indd 186

25-04-12 10:47

Na het ofo wordt er een behandelplan opgesteld. Gekeken wordt of jullie in aanmerking komen voor behandeling. Dit is afhankelijk van de resultaten van het ofo. De arts zal een inschatting maken of een behandeling überhaupt zinvol is. Dit is helaas niet voor iedereen zo. Lijkt een behandeling zinvol, dan zal de arts adviseren met welke behandeling jullie het beste kunnen starten.

Uiteraard blijft de keuze aan jullie of jullie überhaupt willen deelnemen aan een behandeling. Deze keuze is voor sommige mensen moeilijk. Enerzijds is er het grote verlangen naar een baby, anderzijds is er de onzekerheid en de onbekendheid van het fertiliteitstraject. Wat gebeurt er precies tijdens zo’n fertiliteitstraject? Wanneer kom je in aanmerking voor zo’n traject? Voor welke keuzes kom je te staan? Wat zijn de medische risico’s? Hoe groot is de kans op een zwangerschap? Wat is de emotionele uitwerking van zo’n traject?

Daarbij komt dat deelname aan een fertiliteitstraject geen garantie geeft op een zwangerschap. Ook kan het vanuit je geloofsovertuiging lastig zijn om buiten de natuurlijke weg om een zwangerschap tot stand te laten komen.

De beslissing om wel of niet deel te nemen aan een fertiliteitstraject is aan jou en je partner. Sommige paren hebben deze keus al voor aanvang van het traject gemaakt. Anderen twijfelen. Neem samen met je partner de tijd om over deze keuze na te denken. Hieronder volgen handvatten die mogelijk helpen bij het nemen van een beslissing om wel of niet deel te nemen.

Deze handvatten kunnen ook gebruikt worden wanneer er twijfels zijn over het doorgaan met behandelingen. Bedenk dat je gedurende het traject kunt terugkomen op eerder genomen beslissingen. Ook kun je altijd een pauze nemen.

Je eerste gevoel

Probeer zo dicht mogelijk bij jezelf te blijven. Luister naar je primaire gevoel wanneer je aan het fertiliteitstraject denkt. Probeer eerst alleen en dan samen met je partner te voelen wat jullie willen. Een ‘gevoelsbeslissing’ hoeft niet met je verstand bedacht te zijn. Achterliggende redenen mogen ontbreken.

187

Ooievaar_4deproef_bw.indd 187

25-04-12 10:47

Na een gevoelsbeslissing te hebben genomen, kun je samen met je partner kijken welke vragen jullie hebben over het fertiliteitstraject (zie handvat 2).

Ook kun je een kosten-batenanalyse (zie handvat 4) maken. Deze kan je gevoelsbeslissing eventueel ondersteunen. Je kunt die analyse ook gebruiken om je omgeving uitleg te geven. Uiteindelijk gaat het erom dat je samen vrede hebt met de beslissing die jullie gaan nemen. Onafhankelijk van het besluit, kan het helpen om je te verplaatsen naar een periode van tien jaar vanaf nu.

Hoe wil je over tien jaar terugkijken op deze tijd? Ben je tevreden over wat je wel en wat je niet hebt gedaan?

Vragen verzamelen en ordenen

Zet samen met je partner jullie vragen over het fertiliteitstraject op papier.

Bekijk of de vragen in de cirkel van Betrokkenheid of in de cirkel van Invloed liggen (zie paragraaf 1.a van dit deel). Probeer vragen die in de cirkel van Betrokkenheid liggen zoveel mogelijk om te zetten in vragen die in de cirkel van Invloed liggen. Op de vragen die in de cirkel van Invloed liggen, kun je namelijk actie ondernemen, bijvoorbeeld door de vragen aan je arts te stellen.

Zie het volgende schema voor enkele voorbeelden.

Vragen over het fertiliteitstraject Cirkel van Betrokkenheid

Cirkel van Invloed Welke vormen van kunstmatig zwan足 ger worden zijn er allemaal?

Kom ik in aanmerking voor het fertili足 teitstraject?

Word ik ooit zwanger als ik ga deel足 nemen aan het fertiliteitstraject? g

Wat zijn mijn zwangerschapskansen tijdens het fertiliteitstraject?

188

Ooievaar_4deproef_bw.indd 188

25-04-12 10:47

Cirkel van Betrokkenheid

Cirkel van Invloed

Kan ik het fertiliteitstraject emotioneel aan?

Mocht ik het moeilijk krijgen, is er dan psycho­logische ondersteuning moge­lijk?

g

Ik hoor van anderen dat ze humeurig worden van het spuiten van hormo­ nen. Zal dit mij ook gebeuren? g

Wat voor invloed kan het spuiten van hor­monen op je hebben? Mocht ik het niet aankunnen, kan ik dan stoppen?

Doet een iui-/ivf-/icsi-poging pijn?

Mag mijn partner bij alle afspraken en onderzoeken zijn?

Wat vindt God van iui/icsi/ivf? g

Is er een mogelijkheid om met een geestelijk verzorger te praten over deel­name aan het fertiliteitstraject?

Vergoedt mijn ziektekostenverzeke­ ring deelname aan het fertiliteits­ traject?

Hoeveel tijd ben je kwijt aan een poging om zwanger te worden via iui?

Kan ik blijven werken tijdens het ferti­li­teitstraject?

Mijn verstandskiezen moeten te zijner tijd getrokken worden. Is het erg als deze behandeling tijdens het fertiliteitstraject plaatsvindt?

Hoelang zijn de wachtlijsten voor het fertiliteitstraject?

189

Ooievaar_4deproef_bw.indd 189

25-04-12 10:47

Betrouwbare informatie

Om je vragen over het fertiliteitstraject te beantwoorden, is het handig om een gesprek met een fertiliteitsarts of gynaecoloog aan te vragen. In Nederland heb je hiervoor altijd een verwijzing van je huisarts nodig. De meeste ziekenhuizen hebben een speciaal spreekuur voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen. Zet je vragen op papier en neem ze mee. Stel je vragen en vertel ook eventuele twijfels. Bekijk samen met de arts wat jouw mogelijkheden en zwangerschapskansen zijn. Op deze manier zorg je ervoor dat je betrouwbare, op maat gesneden informatie krijgt. Wees voorzichtig met informatie op internet. Online adviezen zijn dikwijls goedbedoeld maar niet altijd correct. Het zijn vaak ervaringen van anderen. De informatie is veelal niet afkomstig van deskundigen. Daarnaast kan er op internet een overvloed aan vooral negatieve informatie zijn. Dit komt omdat mensen bij wie het zwanger worden niet is gelukt meer behoefte hebben om dit van zich af te schrijven dan de mensen bij wie een zwangerschap wel tot stand is gekomen. Op de website van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie staat betrouwbare informatie: www.nvog.nl. Dit geldt ook voor de websites van ziekenhuizen. Verder kan het wel een steun zijn om de verhalen van anderen met een kinderwens te horen. Er is een speciale vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen, zie hoofdstuk 6. Houd er echter altijd rekening mee dat jouw situatie (medisch) anders kan zijn dan die van de ander.

Kosten-batenanalyse

Op basis van betrouwbare informatie kun je een kosten-batenanalyse maken.

Je weegt de verwachte kosten af tegen de verwachte baten. Kosten bestaan uit die dingen die je moet opbrengen om de verwachte gunstige uitkomst (baat) eventueel te verwerven. Kosten tijdens het fertiliteitstraject kunnen bestaan uit: de tijd die je van je werk vrij neemt om een arts te bezoeken, de moeite die je doet om af te vallen, de angst die je overwint om jezelf hormonen toe te dienen. Ook de financiĂŤle gevolgen horen bij de kosten. De verwachte baat 190

Ooievaar_4deproef_bw.indd 190

25-04-12 10:47

is een geslaagde zwangerschap. Voordat je een kosten-batenanalyse opstelt, is het verstandig eerst te achterhalen voor welke behandeling je in aanmerking komt. Het volgende schema bevat een voorbeeld van een echtpaar met vruchtbaarheidsproblemen. Er is bij beiden geen verklaring gevonden voor de verminderde vruchtbaarheid. Ze hebben van de fertiliteitsarts gehoord dat ze in aanmerking komen voor iui met milde hormoonstimulatie. Ze twijfelen over deelname aan deze behandeling. De vrouw ziet op tegen het spuiten van de hormonen. De mogelijke kosten en baten worden in de tabel genoemd.

Kosten-batenanalyse bij eventuele deelname aan iui Baten

Kosten

Zwangerschap (6-10% kans)*

Aanvaarding van ongeveer 90% kans dat een zwangerschap niet tot stand komt ondanks alle moeite en tijd

Medische stimulatie, expertise en begeleiding bij de kinderwens

Je over je natuurlijke grens heenzetten door medische handelingen te ondergaan

Mogelijkheid tot psychologische ondersteuning

Tijd kwijt aan ziekenhuisafspraken

Over het algemeen is een iui-behandeling minder ingrijpend dan een ivfbehandeling.

Angst overwinnen om hormonen te spuiten Eventuele emotionele druk van het traject Mogelijke kans op twijfels of onvrede achteraf over de keuze deel te nemen aan het fertiliteitstraject

* De kans om zwanger te worden door een iui-poging ligt landelijk tussen de 6 en 10% per cyclus. Dit percentage per cyclus is niet bekend van mensen zonder vruchtbaarheidsproblemen.

De kans dat mensen zonder vruchtbaarheidsproblemen binnen een jaar zwanger worden, is ongeveer 50%. Dit is afhankelijk van de leeftijd van de vrouw.

191

Ooievaar_4deproef_bw.indd 191

25-04-12 10:47

Ondersteuning

Deelname aan een fertiliteitstraject is niet niks. Er is een praktische belasting. Te denken valt aan de hoeveelheid tijd die je kwijt bent aan ziekenhuis­ bezoeken, het ondergaan van medische ingrepen of financiële kosten. Ook brengt het vaak een zware emotionele belasting met zich mee. Informeer in het ziekenhuis welke ondersteuning er mogelijk is tijdens het fertiliteits­traject.

De meeste ziekenhuizen hebben psychiaters, psychologen, maatschappelijk werkers en geestelijk verzorgers in dienst die je graag tot steun zijn. In sommige ziekenhuizen zijn poliklinieken waar je terecht kunt voor hulp bij het afvallen of het stoppen met roken. Zie hoofdstuk 6 voor meer informatie over het inschakelen van professionele hulp.

Beslissen

Samen met je partner zul je tot een beslissing komen om wel of niet deel te nemen aan het oriënterend fertiliteitsonderzoek (ofo). Deelname aan een fertiliteitsbehandeling hangt af van de resultaten van het onderzoek, maar ook van jullie eigen wensen én van de inschatting van de behandelend arts. De arts is verantwoordelijk voor zowel de behandeling zelf als de gevolgen van de behandeling. Hij is dus ook medeverantwoordelijk voor het welzijn van een eventueel toekomstig kind. Bij het vermoeden van een groot risico op schade bij een toekomstig kind mag een arts daarom in overleg met andere deskundigen weigeren een fertiliteitsbehandeling te starten. Te denken valt aan situaties waarin er sprake is van ernstige erfelijke aandoeningen bij de ouders, een zeer instabiele relatie, zware psychologische problemen, eerdere kindermishandeling of uithuisplaatsing. In de praktijk komt een afwijzing om deze redenen zelden voor. De meeste mensen komen in aanmerking voor een behandeling indien ze medisch geschikt zijn. Gun jezelf en je partner wat tijd om de uitslag van het onderzoek in je op te nemen en na te denken over een vervolgtraject.

Besluit je een fertiliteitsbehandeling te ondergaan, spreek dan vooraf de 192

Ooievaar_4deproef_bw.indd 192

25-04-12 10:47

tijdsplanning met je arts door. In de praktijk komt het vaak voor dat mensen teleurgesteld worden door het lange wachten. Ze willen het liefst meteen starten met de behandelingen. Ze zijn immers al zo lang bezig met hun kinderwens. Dit is echter in de praktijk niet altijd haalbaar. Vraag je arts om een inschatting te maken van de wachttijden. Zo weet je wat meer waar je aan toe bent. Je kunt dan een planning maken voor je medische afspraken, je werk en je vakanties. Het kan ook handig zijn om evaluatiemomenten in je planning op te nemen. Zo kun je besluiten om eerst ĂŠĂŠn poging te ondergaan. Daarna bekijken jullie wat de volgende stap is. Misschien ben je zwanger. Het kan ook zijn dat de behandeling zo enorm tegenviel dat je een volgende behandeling niet meer ziet zitten. Het staat je altijd vrij om te stoppen met een fertiliteitsbehandeling. Het kan helpen om vooraf met je partner jullie grenzen te bespreken: wat wil je absoluut wel en wat niet? Tot hoever wil je gaan? Mocht je bang zijn (emotionele) problemen te krijgen, bespreek dit dan met je arts.

Er zijn verschillende mogelijkheden tot ondersteuning. Daarnaast kun je een vertrouwd persoon die jullie beiden goed kent op de hoogte stellen van jullie deelname aan het fertiliteitstraject. Met deze persoon kun je afspreken dat hij aangeeft wanneer hij denkt dat jullie professionele ondersteuning nodig hebben.

Het idee alleen al om een behandeling niet te starten of af te breken, kan pijnlijk zijn. Het brengt vaak het pijnlijke besef met zich mee dat de kinderwens hoogstwaarschijnlijk onvervuld zal blijven. Helaas is er niet altijd een keuze. Sommige mensen kunnen op grond van medische redenen of op basis van leeftijd niet (meer) deelnemen aan het fertiliteitstraject. Andere mensen kiezen er zelf voor om niet meer deel te nemen. In de praktijk leert de ervaring dat mensen verschillende redenen hebben om niet (meer) deel te nemen.

Soms geeft hun eerste gevoel al aan dat ze het niet willen. Daarnaast haken mensen af omdat ze de emotionele belasting niet meer aankunnen. Soms adviseert een arts om dan tijdelijk te stoppen. Ook praktische redenen zoals tijdsbeslag, het ondergaan van behandelingen of financiĂŤle kosten kunnen een 193

Ooievaar_4deproef_bw.indd 193

25-04-12 10:47

motief zijn om te stoppen. Twijfel je over het starten of het continueren van behandeling, bespreek dit dan met je arts. Mocht je zelf besluiten niet (meer) deel te nemen aan het fertiliteitstraject, dan kan het helpen om met je partner een evaluatiemoment in te plannen. Zo kun je afspreken om over een halfjaar samen nog eens naar jullie besluit te kijken. Hoe kijken jullie terug op de keuze? Staan jullie er nog steeds achter? Soms kan een â&#x20AC;&#x2DC;pauzeâ&#x20AC;&#x2122; ook opluchting geven. Jullie besluiten bijvoorbeeld een halfjaar geen medische handelingen te ondergaan. Soms raadt een fertiliteitsarts dit ook aan.

194

Ooievaar_4deproef_bw.indd 194

25-04-12 10:47

2 Emoties a Welke emoties kunnen er optreden bij vruchtbaarheidsproblemen?

Wanneer je hebt besloten dat je zwanger wilt worden, hoop je dat dit snel lukt. Maar soms loopt het anders. Dit brengt vaak vervelende emoties met zich mee zoals verdriet, angst, boosheid, machteloosheid, jaloezie of eenzaamheid. Al deze gevoelens kunnen als normale gevoelens beschouwd worden.

Het zwanger worden lukt maar niet. Het is logisch dat dit emotioneel iets met je doet.

Deelname aan het fertiliteitstraject kun je vergelijken met het stappen in een rijdende trein. Je weet niet waar je uitkomt. Wat komt er na de volgende bocht (na een behandeling)? De enige controle die je hebt, is trekken aan de noodrem om de treinreis te onderbreken (stoppen met behandeling). Je wilt echter het liefst het eindstation (een zwangerschap) halen. Het is een kunst om stevig te blijven zitten in de trein. De trein passeert al rammelend en schokkend verschillende lichamelijke en emotionele hobbels. Hierbij kunnen je positieve en negatieve gevoelens elkaar snel afwisselen. Het gevoel van oncontroleerbaarheid en de dreiging van een onvervulde kinderwens kunnen angstig en somber maken. Je kunt het gevoel hebben de controle te verliezen over je toekomstplannen. Waar eindigt je reis?

Tijdens het fertiliteitstraject kun je heen en weer geslingerd worden tussen verschillende emoties. Hieronder worden de meest voorkomende emoties beschreven. Ze kunnen als normale, logische gevoelens gezien worden bij een nog onvervulde kinderwens. Bovendien zien we dat mensen vaak vermoeid raken tijdens het fertiliteitstraject. Vermoeidheid maakt dat iemand eerder 195

Ooievaar_4deproef_bw.indd 195

25-04-12 10:47

emotioneler reageert. Zo kun je bijvoorbeeld een korter lontje hebben of eerder in tranen zijn.

Teleurstelling/verdriet/somberheid

Per maand kan de teleurstelling oplopen wanneer een zwangerschap uitblijft.

Je wilt zó graag een kindje. De onzekerheid of dit gaat gebeuren, kan je verdrietig maken. Je toekomst van een leven met kinderen, is opeens niet meer vanzelfsprekend.

Opmerkingen van anderen, zwangere vriendinnen of reclamefolders met kinderkleertjes kunnen je constant herinneren aan het feit dat je nog niet zwanger bent. Misschien vermijd je bepaalde situaties of mensen om niet geconfronteerd te worden met je kinderwens. Misschien heb je te maken met een slechte uitslag of een miskraam. Dit kan je intens verdrietig maken.

Rouwen of verwerken kan lastig zijn. Je bevindt je namelijk in een nog lopend proces. Waar moet je je op instellen? Word je uiteindelijk wel of niet (weer) zwanger? Het gevoel er geen controle over te hebben, kan je somber maken.

Onder het kopje Wat te doen bij somberheid? staan handvatten die beschrijven hoe je met somberheid kunt omgaan.

Angst/onzekerheid

Dikwijls is het zwanger worden een intens sterke wens. Een wens die nog onvervuld is. Je hebt geen zekerheid of deze vervuld gaat worden. Verschillende vragen kunnen opkomen. ‘Word ik ooit zwanger?’, ‘Krijgen we dat gezin waarnaar we zo verlangen?’ of ‘Zullen mijn ouders opa en oma worden?’. Antwoorden hierop blijven voorlopig uit. Dit kan je angstig maken.

Na het oriënterend fertiliteitsonderzoek kun je opzien tegen de uitslag. Misschien hoop je wel dat er iets gevonden wordt. Dan is het mogelijk dat jij of je partner gericht behandeld wordt. Of misschien wil je het eigenlijk liever niet weten. In de praktijk vinden de meeste mensen het wachten op de uitslag moeilijk. De onzekerheid maakt ze bang. De onzekerheid over het eindre196

Ooievaar_4deproef_bw.indd 196

25-04-12 10:47

sultaat (wel of niet zwanger) is vaak moeilijk te verdragen. Je hebt er misschien alles voor over om zwanger te raken, maar er is geen enkele garantie dat dit gaat lukken. Hierdoor kan een fertiliteitsbehandeling als zwaar worden ervaren. Je stopt er tenslotte een boel (emotionele) energie en tijd in. Mogelijk maakt het denken aan de toekomst je angstig. Het kan zijn dat je veel moet piekeren.

Ook kun je bang zijn dat je partner misschien minder veel voor de kinderwens overheeft dan jij. Bespreek deze gevoelens met je partner. Bekijk of ze reëel zijn. Bedenk samen met je partner hoe je onrealistische gevoelens kunt ontkrachten. Bij verlatingsangst kan het helpen om je relatie over het geheel te bekijken. Bedenk dat jullie al heel lang bij elkaar zijn. Eventueel eerdere lastige momenten zijn jullie ook doorgekomen.

Onder het kopje Piekeren staan handvatten die beschrijven hoe je hiermee om kunt gaan. Onder het kopje Hoe beïnvloed je emoties met behulp van gedachten? staat beschreven hoe je met gedachten meer grip krijgt op gevoelens van angst en onzekerheid.

Boosheid/irritatie

Mogelijk word je boos als je je afvraagt waarom jou dit overkomt. Of als je hoort dat de buurvrouw zwanger is. Ze heeft altijd geroepen dat ze geen kinderen wilde. Ook kun je geïrriteerd raken door goedbedoelde adviezen, klagende zwangere vriendinnen of het zien van een rokende zwangere vrouw.

Vaak is het pijnlijk als anderen het hebben over het ‘plannen’ en het ‘nemen’ van kinderen. Opmerkingen als ‘Geniet nog even van je vrije tijd zonder kinderen’ of ‘Probeer je meer te ontspannen’ kunnen keihard binnenkomen.

Ook de opmerking ‘Je hebt toch al een kind’ tegen iemand die tevergeefs probeert voor een tweede keer zwanger te raken, kan enorm kwetsen.

Je kunt ook boos zijn op je lichaam. Waarom laat het je in de steek? Sommige mensen verwijten zichzelf dat ze niet eerder zijn begonnen met proberen om zwanger te worden. Wellicht zijn dingen die je vroeger belangrijk vond, zoals 197

Ooievaar_4deproef_bw.indd 197

25-04-12 10:47

je carri竪re of eerst trouwen, in een ander licht komen te staan. Probeer dan te bedenken dat je destijds niet wist dat je moeilijk zwanger kan worden. Hierdoor heb je toen andere keuzes gemaakt.

Ook tijdens het fertiliteitstraject kun je ge誰rriteerd raken. Misschien is er geen reden gevonden voor het uitblijven van een natuurlijke zwangerschap. Ook dit kan je boos maken. Of je hebt te horen gekregen dat je eerst moet afvallen voor je in aanmerking komt voor een fertiliteitsbehandeling. Het fertiliteits足 traject kost vaak veel tijd en energie. Dit kan je moe maken waardoor je sneller boos wordt. Onder het kopje Snel boos, wat doe je eraan? staan tips over wat je kunt doen als je snel ge誰rriteerd raakt.

Opluchting/dankbaarheid/hoop

Je kunt opgelucht zijn als je huisarts je doorverwijst voor een vruchtbaarheidsonderzoek. Eindelijk gaat er iets gebeuren. Er gaat onderzocht worden waarom een zwangerschap uitblijft. Mogelijk is er een gevoel van dankbaarheid. Dankbaar dat er een medisch circuit is dat gespecialiseerd is in het vergroten van zwangerschapkansen. Wellicht lucht het ook op als blijkt dat je niet de enige bent met vruchtbaarheidsproblemen.

Een fertiliteitsbehandeling geeft vaak hoop. Er is eindelijk een concreet behandelplan. Sommige vrouwen vinden het spuiten van hormonen zelfs prettig. Eindelijk kunnen ze zelf wat doen om hun zwangerschapskansen te vergroten. De hoop op een kindje groeit. Er is een professioneel behandelplan.

Blijdschap/tevredenheid

Eenmaal zwanger hebben mensen vaak een gevoel van blijdschap. Toch geven sommigen aan niet allesoverheersend blij te zijn. Ze zijn bang dat het misgaat.

Ze durven het maar niet te geloven en wachten met het kopen van babykleertjes. Eerst zien, dan geloven.

Helaas kan het lang duren voordat je zwanger bent. Mogelijk zie je dan vooral de negatieve dingen. Dit helpt niet om je beter te voelen. Probeer ook 198

Ooievaar_4deproef_bw.indd 198

25-04-12 10:47

af en toe te kijken naar wat er wel goed gaat of meevalt. Mogelijk ben je in aanmerking gekomen voor behandeling. Misschien ben je tevreden over het contact met je arts of over de voorlichting en begeleiding. Of over hoe jij en je partner samen dit traject doorstaan. Wellicht viel de echoscopie mee of is de terugplaatsing goed gegaan. Ook kun je tevreden zijn als het gelukt is om succesvol af te vallen of te stoppen met roken. Het is belangrijk om af en toe je camera te richten op zaken die goed gaan, hoe klein ze misschien ook zijn.

Vraag jezelf: welke dingen vielen wel mee of waar ben ik tevreden over? Op deze manier kun je het traject dragelijker maken. Uiteraard vergroot het je zwangerschapskansen niet maar het is ook belangrijk je goed te blijven voelen.

Bedenk dat het heel wat is om je staande te houden in zo’n onzeker traject.

Lukt dit aardig dan mag je hier best trots op zijn. Onder de kopjes Hoe beïnvloed je emoties met behulp van gedachten? en Wat doe je bij somberheid? in dit deel staan handvatten die kunnen helpen je te richten op positieve gevoelens. Dit wil niet zeggen dat je je negatieve gevoelens moet verbergen. Het is echter wel belangrijk dat je je niet de hele tijd alleen maar heel rot voelt.

Jaloezie/afgunst

Het kan lijken of iedereen binnen een of twee keer proberen zwanger is. Bij sommigen is dit ook echt het geval. Het zijn echter vaak de mensen bij wie een zwangerschap snel tot stand gekomen is, die het aantal pogingen erbij vermelden. Mensen bij wie een zwangerschap na – zeg – acht maanden tot stand is gekomen, hebben vaak minder behoefte om dit erbij te vertellen. Hierdoor kan er een vertekend beeld ontstaan van realistische zwangerschapskansen.

Mogelijk ben je jaloers op andere zwangere vrouwen of aanstaande vaders.

Misschien kun je die dikke zwangere vriendin niet meer uitstaan. Helemaal wanneer blijkt dat jij eerst moet afvallen om in aanmerking te komen voor een fertiliteitsbehandeling. Ook kun je jaloers zijn op een collega die alweer zwanger is. Zeker als jouw kinderwens er eerder was.

Gevoelens van jaloezie zijn vaak onvermijdelijk. Zie ze als normaal. Je wilt 199

Ooievaar_4deproef_bw.indd 199

25-04-12 10:47

immers ook graag kinderen. Het is goed te bedenken dat er een verschil is tussen jaloezie (ik wil het ook) en afgunst (ik gun het de ander niet).

Machteloosheid/gebrek aan controle

Mensen met vruchtbaarheidsproblemen hebben vaak het gevoel geen controle meer te hebben over hun kinderwens. Een toekomst met kinderen is niet meer vanzelfsprekend. Het – soms al jaren bestaande – beeld dat je op een natuurlijke manier kinderen zult krijgen, is verstoord. Opeens besef je dat je niet overal invloed op hebt. Dit kan je een machteloos gevoel geven. Het kan je het gevoel geven dat je de controle over je eigen toekomstplannen verliest.

Dit machteloze gevoel kan ook tijdens het fertiliteitstraject optreden. Misschien heb je het gevoel dat je over een natuurlijke grens heen moet gaan.

Je moet opeens je kinderwens en je seksleven met een derde bespreken. Bij beide partners wordt er in een intiem gebied onderzoek gedaan. Mogelijk voel je je geregeerd door medische afspraken: je bent opeens patiënt geworden. De controle lijkt in handen van de medici te liggen. Je romantische beeld van samen kinderen maken is verstoord.

Een machteloos gevoel komt ook vaak voor bij mannen. Ze kunnen het idee hebben aan de zijlijn te staan. Hun vrouw moet hormonen spuiten en de medische behandelingen ondergaan. Dit gevoel kan extra sterk zijn wanneer er een slechte kwaliteit zaad is geconstateerd. Als man kun je het idee hebben niet zoveel te kunnen betekenen. Niets is minder waar. Jouw steun en begrip zijn heel belangrijk tijdens het fertiliteitstraject. Die kunnen stress voorkomen.

Behandelingen kunnen hierdoor dragelijker worden. Vraag je partner hoe je tot steun kunt zijn. Onder het kopje Piekeren wordt uitgelegd hoe je kunt omgaan met onderwerpen waar je maar deels invloed op hebt.

Spijt/schuld

In de praktijk vertellen mensen vaak spijt te hebben. Waren ze maar eerder begonnen met het proberen zwanger te worden. Sommige mensen voelen 200

Ooievaar_4deproef_bw.indd 200

25-04-12 10:47

zich schuldig over hun jarenlange roken of over hun over- of ondergewicht.

Wanneer jij dit voelt, bedenk dan dat je destijds niet wist dat je moeilijk zwanger kan raken. Wellicht wist je niet dat jouw rook- of eetgedrag destijds zo’n invloed heeft op je zwangerschapskansen. Hierdoor heb je toentertijd andere keuzes gemaakt. Probeer te voorkomen dat je te veel in gedachten blijft hangen zoals ‘Als ik vroeger had geweten…’ of ‘Als we eerder waren begonnen…’. Hier heb je in het heden niets aan. Bekijk of er in het heden dingen zijn die je zwangerschapskansen vergroten. Denk bijvoorbeeld aan het trouw spuiten van hormonen of het aanpassen van leefgewoonten (eten, beweging, stoppen met roken).

Schuldgevoelens kunnen ook optreden wanneer er bij een van de twee een medische afwijking wordt gevonden. Misschien heb je het gevoel dat je je partner tekortdoet. Jouw afwijking beïnvloedt nu ook de toekomst van de ander. Bespreek je gevoelens met je partner. Mogelijk heb je het gevoel niet compleet te zijn, te falen of ben je bang om verlaten te worden. Misschien voel je je minder aantrekkelijk, leeg of in de steek gelaten door je lichaam. Wellicht voel je je aangetast in je mannelijkheid of vrouwelijkheid. Dit kan effect hebben op je seksleven. Zie hoofdstuk 4 voor handvatten over het omgaan met je partner.

Eenzaamheid

Een nog onvervulde kinderwens kan je een eenzaam gevoel geven. Misschien ervaar je dat niemand echt begrijpt hoe je je voelt. Mogelijk voel je je bij je eigen familie en vrienden zelfs alleen. Misschien vermijd je het contact met anderen.

Sommige vrouwen voelen zich niet meer op hun gemak bij hun (zwangere) vriendinnen. Ook voelen ze zich zelfs wat gescheiden van hun partner. Zij zijn degenen die alle medische behandelingen moeten ondergaan. Ze moeten letterlijk alleen ontdekken dat ze – alweer – niet zwanger zijn. Dit kan een eenzaam gevoel geven.

201

Ooievaar_4deproef_bw.indd 201

25-04-12 10:47

Partners kunnen zich óók alleen voelen omdat ze de indruk hebben langs de zijlijn te staan bij alle medische handelingen. Daarnaast kan binnen een relatie of vriendschap een verschillende manier van omgaan met de situatie een gevoel van eenzaamheid teweegbrengen.

Het is belangrijk om contact te blijven houden met anderen. Ook met je partner. Zie hoofdstuk 4 voor tips over de omgang met je partner. Soms kan het ook helpen contact te zoeken met andere mensen met vruchtbaarheidsproblemen. Er is een speciale vereniging voor mensen met deze problemen; zie hoofdstuk 6.

b Hoe beïnvloed je emoties met behulp van gedachten?

Gedurende het fertiliteitstraject zul je merken dat je over een redelijke veerkracht beschikt. Toch kan de rek er na een tijd wat uitgaan. Emoties kunnen de overhand krijgen. Hieronder volgt een uitleg over hoe je met je gedachten je emoties kunt sturen. De methode van ‘de 4 G’s’ (ook wel ‘cognitieve gedragstherapie’* genoemd) wordt eerst uitgelegd aan de hand van een algemeen voorbeeld. Vervolgens wordt het toegepast op deelname aan het fertiliteitstraject.

Voorbeeld van de 4 G’s

Stel je de volgende Gebeurtenis voor: je wilt met je auto een parkeerplaats in rijden maar iemand is je net voor. Je denkt: wat een eikel! Die ander pikt expres mijn plek in! (Gedachten). Je wordt boos (Gevoel) en gaat op de vuist (Gedrag). Veel mensen denken dat in dit voorbeeld de voordringer (de Gebeurtenis) ze zo boos maakt. Hij zorgt ervoor dat ze op de vuist willen gaan.

Ze móéten wel boos worden. Echter, wat ze voelen en wat ze doen in bovenstaand voorbeeld, komt niet door de voordringer. Het komt door wat ze zelf * Beck, A.T. & Ellis, A. (1960) worden beschouwd als de grondleggers van deze therapie.

202

Ooievaar_4deproef_bw.indd 202

25-04-12 10:47

hebben gedacht. Hieronder wordt dit uitgelegd.

Bij dezelfde Gebeurtenis (een ander is je net voor bij het parkeren), kun je ook denken dat de ander je niet heeft gezien. Of je denkt: iedereen maakt wel eens een fout. Misschien is de ander met zijn gedachten er niet bij omdat hij net slecht nieuws heeft gehoord. Wanneer je dit denkt, word je waarschijnlijk minder boos dan wanneer je denkt dat de ander expres aan het voordringen is. Je bent wellicht wel nog geïrriteerd, maar je haalt je schouders op en zoekt een andere parkeerplek. Je gedachten bepalen dus hoe je je voelt en wat je doet. Ook al is de Gebeurtenis exact hetzelfde, je hebt een keuze. Je kunt boos worden en op de vuist gaan. Of je kunt geïrriteerd zijn en je schouders ophalen. De keuze hangt af van je Gedachten. De eerste soort gedachten (de ander doet het expres) wordt ook wel ‘Storende Gedachten’ genoemd.

Ze leveren een vervelend gevoel en ongewenst gedrag op. De tweede soort gedachten (de ander heeft me niet gezien) wordt ‘Helpende Gedachten’ genoemd. Ze geven een minder vervelend gevoel en leveren constructiever gedrag op. Dit voorbeeld laat zien dat je je gevoel en je gedrag met je eigen gedachten kunt sturen! Het wil niet zeggen dat je nooit meer boos mag worden op een asociale weggebruiker. Het voorbeeld wil alleen laten zien dat je bij elke gebeurtenis of situatie een keuze hebt. Soms kun je een situatie zelf veranderen (je besluit bijvoorbeeld niet meer met de auto te gaan). Wanneer je de situatie niet kunt veranderen, heb je nog altijd de keuze hoe je ermee omgaat. Je gedachten bepalen dit. Door het sturen van je gedachten bepaal jij hoe je je voelt en wat je doet. In het schema op de volgende bladzijde staat het voorbeeld uitgewerkt.

203

Ooievaar_4deproef_bw.indd 203

25-04-12 10:47

Gebeurtenis

Iemand rijdt de parkeerplek in waar jij net in wilt gaan.

Gedachten Storende gedachten • ‘Eikel!’

• ‘Dat doe je expres.’

Helpende gedachten • ‘Heeft me niet gezien’

Kwaad

Gevoel

Gedrag

Schouders ophalen & andere parkeerplek zoeken

Op de vuist/schelden & andere parkeerplek zoeken

Geïrriteerd

25-04-12 10:47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 204

• ‘Iedereen doet wel eens wat fout.’

KEUZE

204

Methode van de 4 G’s Het schema laat zien dat gedachten over gebeurtenissen je gevoelens en je gedrag bepalen. Wil je je anders gaan voelen of gedragen, dan moet de verandering plaatsvinden bij je gedachten. Dit is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Gedachten gaan vaak heel snel, in een onderdeel van een seconde.

Soms merk je pas achteraf wat je hebt gedacht. Hoe vaker je iets denkt, hoe sterker het in de hersenen verankerd raakt. En hoe makkelijker je het wéér denkt. Voor sommige storende gedachten hoef je nauwelijks moeite te doen.

Je hebt ze zo alweer gedacht. Ook kunnen mensen verschillen in het negatief of positief denken.

Wanneer de methode van de 4 G’s wordt toegepast op het fertiliteitstraject kan dit er als volgt uit zien. De Gebeurtenis is: je neemt deel aan het fertiliteitstraject. Deze gebeurtenis staat vast. Er is een bepaalde kans, bijvoorbeeld 30%, dat je zwanger wordt. Er kunnen allerlei Storende Gedachten tijdens dit traject zijn. Het gaat toch niet lukken. Waarom heb ik dit? Ik word nooit zwanger of Ik kan het niet. Door deze gedachten is je Gevoel somber of boos.

Je Gedrag kan bestaan uit het je terugtrekken uit sociale situaties of het voortdurend moeten huilen. De storende gedachten beïnvloeden de kans op een zwangerschap niet (deze blijft in dit voorbeeld nog steeds 30%). Helpende gedachten zullen de kans op een zwangerschap evenmin beïnvloeden, maar ze kunnen je wel helpen je prettiger te voelen. De helpende gedachten zullen niet alle negatieve emoties van de nog onvervulde kinderwens wegnemen. Ze halen hopelijk wel de scherpe kantjes eraf.

Misschien heb je al helpende gedachten waardoor je het fertiliteitstraject goed aankunt. Het kan ook zijn dat je last hebt van storende gedachten die maken dat je je somber of angstig voelt. Heb je zulke storende gedachten, vraag je dan af of deze realistisch zijn. Is het 100% waar wat je denkt? In schema 1 staan vragen die je aan jezelf kunt stellen. Met deze vragen daag je de storende gedachten uit.

205

Ooievaar_4deproef_bw.indd 205

25-04-12 10:47

Schema 1 Is het waar wat ik denk?

Welk bewijs pleit er vóór dat deze storende gedachte waar is?

Welk bewijs pleit er tégen dat deze storende gedachte waar is?

Zijn er andere gedachten mogelijk?

Is de gedachte altijd waar? Bijvoorbeeld op alle momenten, in alle situaties, voor alle personen?

Wat zou iemand anders kunnen denken in mijn situatie?

Soms zijn storende gedachten onjuist. Zo weet je tijdens het fertiliteitstraject nog niet of de storende gedachte ‘Ik word toch nooit zwanger’ de waarheid wordt. De uitslag van de behandelingen is tenslotte nog niet bekend. Deze storende gedachte draagt daarnaast ook niet bij aan een beter gevoel.

Sommige storende gedachten zijn wel realistisch. De gedachte ‘Tot nu toe is het niet gelukt om zwanger te worden’, kan waar zijn. Wanneer je deze gedachte voortdurend herhaalt, ga je je waarschijnlijk niet beter voelen. Het is goed om je af te vragen of bepaalde gedachten je helpen. Maken ze dat je je rustiger voelt of meer aankunt? Zie schema 2 voor vragen die je aan jezelf kunt stellen om te zien of je gedachten je helpen.

Schema 2 Helpt deze gedachte mij om me beter of rustiger te voelen?

Helpt deze gedachte mij om mijn doelen te behalen?

Helpt deze gedachte mij om deze dag prettiger te laten verlopen?

Helpt deze gedachte mij om het contact met dierbaren goed te houden?

206

Ooievaar_4deproef_bw.indd 206

25-04-12 10:47

Met behulp van schema 1 en 2 kun je storende gedachten uitdagen. Probeer gedachten te creëren die je een rustig gevoel opleveren. Wellicht heb je al gedachten die je houvast bieden of weet je partner er een paar. Hieronder volgen helpende gedachten die mogelijk bijdragen aan het zo goed mogelijk volhouden van je deelname aan de fertiliteitsbehandelingen.

Helpende gedachten tijdens het fertiliteitstraject • Momenteel doe ik alles wat er in mijn vermogen ligt om zwanger te worden.

Ik leef gezond. Ik kom mijn medische afspraken na.

• De fertiliteitsarts zal mij niet in het fertiliteitstraject toelaten als hij denkt dat de kans om zwanger te worden 0% is.

• Ik kies er zelf voor om deel te nemen aan het fertiliteitstraject, het moet van niemand.

• Samen met mijn partner (goede vriend/familie) kan ik dit traject aan.

• Ik heb weinig invloed op de situatie zelf, maar ik heb wel een keuze hoe ik met de situatie om wil gaan.

• Ik bepaal mijn eigen gevoel.

• Ondanks mijn nog onvervulde kinderwens, lukt het mij te werken en aardig te zijn voor mijn omgeving.

• Ik ben in deskundige, professionele handen.

• Ik bepaal zelf wanneer ik stop met het traject.

Wanneer je meer helpende gedachten hebt, voel je je waarschijnlijk net iets prettiger dan wanneer je alleen maar denkt dat het toch niet gaat lukken om zwanger te worden. Soms kan één bepaalde helpende gedachte voldoende houvast bieden. Helpende gedachten zullen overigens niet maken dat je je nooit meer somber of angstig voelt.

Om je de helpende gedachten eigen te maken, moeten ze vaak worden herhaald. Herhaling zorgt voor een sterke verankering in het brein. Hierdoor komen gedachten makkelijk omhoog. Hoe vaker je iets hebt gedacht, hoe 207

Ooievaar_4deproef_bw.indd 207

25-04-12 10:47

makkelijker je het weer denkt. Denk maar aan het leren van woordjes. Repeteren helpt. Je kunt bovenstaande helpende gedachten thuis op een prikbord schrijven of op een memosticker op de spiegel. Door ze dagelijks te zien en hardop voor te lezen, veranker je de helpende gedachten in je hersenen. Hierdoor worden ze makkelijk oproepbaar.

Naast helpende gedachten kunnen ook bepaalde beelden of eerdere situaties helpend zijn. Misschien herinner je je situaties die je een sterk gevoel gaven. Ook kan het denken aan een bepaalde persoon je een goed gevoel geven. Hoe ben je voorheen met lastige situaties omgegaan? Was je hierover tevreden? Wat heb je in de toekomst nodig om moeilijke momenten aan te kunnen? Welke gedachten kunnen hierbij helpen? Het kan helpen om je te verplaatsen naar een periode van tien jaar vanaf nu: hoe wil je dan terugkijken op deze tijd? Ben je tevreden over hoe je met de situatie bent omgegaan?

Vraag ook eens aan je partner of familie of zij nog helpende gedachten weten voor jouw situatie. Wil je meer training in het sturen van je gedachten, neem dan contact op met een psycholoog. Hij kan je helpen bij het creĂŤren en verankeren van positieve gedachten.

c Wat doe je bij somberheid?

Tijdens het fertiliteitstraject kun je heen en weer geslingerd worden tussen verschillende emoties zoals hoop, teleurstelling, angst of boosheid. Een mislukte poging, onzekerheid of gevoelens van machteloosheid kunnen je somber maken. Rouwen of verwerken is lastig omdat je je in een nog lopend proces bevindt. Je weet niet waarop je je moet instellen (wel of niet zwanger worden).

Veel paren met een nog onvervulde kinderwens hebben gevoelens van somberheid. Dit is een logische reactie op een nog onvervulde wens. Bepaalde mensen hebben een grote kans om somber te worden. Dit zijn mensen die al psychologische klachten hebben of gehad hebben. Tevens kan een beperkt 208

Ooievaar_4deproef_bw.indd 208

25-04-12 10:47

sociaal netwerk (weinig vrienden of familie) je gevoelig maken voor somberheid. Ook een te sterke gerichtheid op de kinderwens kan een verhoogd risico op somberheid met zich meebrengen.

Hieronder volgt een aantal handvatten om met somberheid om te gaan.

Opgemerkt dient te worden dat er een verschil is tussen somberheid en depressie. De handvatten hieronder zijn bedoeld voor mensen die last hebben van matige somberheid. Verderop wordt ingegaan op het hebben van een depressie.

Handvatten bij somberheid Wanneer je je somber voelt, kun je minder zin hebben in activiteiten. Misschien kun je je niet meer voorstellen dat je vroeger plezier beleefde aan je hobby, je vrienden of andere dingen. Je sombere gevoel zou je kunnen omschrijven als een â&#x20AC;&#x2DC;ziekteâ&#x20AC;&#x2122;. Je voelt je namelijk niet zoals voorheen. Wanneer je lijf ziek is (je hebt koorts), doe je automatisch een aantal dingen om van de koorts af te komen. Je blijft in bed, neemt een aspirine en doet een das om. Wanneer je gevoel ziek is (je voelt je somber), is het ook verstandig om een aantal dingen te doen ook al heb je er misschien geen zin in. Hieronder volgt een aantal handvatten die je kunt toepassen wanneer je je somber voelt.

Met je gedachten je gevoel sturen Hoe je je voelt, hangt af van je gedachten. Mocht je de tekst onder het kopje Hoe beĂŻnvloed je emoties met behulp van gedachten? nog niet hebben gelezen, dan raden wij je aan dit eerst te doen. In deze paragraaf staat beschreven hoe je met je gedachten je gevoel kunt sturen. Ook worden er helpende gedachten beschreven voor tijdens het fertiliteitstraject. Deze helpende gedachten kunnen je minder somber maken.

209

Ooievaar_4deproef_bw.indd 209

25-04-12 10:47

Ritme, rust en regelmaat Een dagstructuur kan helpen je somberheid te verminderen. Probeer op dezelfde tijden op te staan en naar bed te gaan. Veel sombere mensen missen een dagstructuur. De verleiding wordt dan groot om langer in bed te liggen of op de bank te gaan hangen. Bijna niemand voelt zich hierdoor beter en de kans op piekeren neemt toe. Een goede dagstructuur kan dit voorkomen.

Probeer een aantal vaste afspraken met jezelf of anderen te maken. Weet je van een vorige keer dat je na een terugplaatsing liever alleen bent, plan dit dan in voor een volgende keer. Probeer iedere dag een paar haalbare doelen voor jezelf te stellen. Geef niet meteen toe aan eventuele moeheid. Houd je zoveel mogelijk aan je geplande dagstructuur. Daarnaast is het ook belangrijk echte vermoeidheid te voorkomen. Bouw voldoende rustmomenten overdag in om te voorkomen dat je ’s avonds bent uitgeput. Doe geen dutjes overdag, dat is niet bevorderlijk voor je dag-nachtritme. Bedenk voor het slapengaan waar je tevreden over bent geweest die dag.

Creëer activiteiten en contact met anderen De dag doorkomen gaat makkelijker als de dag een invulling heeft. Iets doen is beter dan niets doen. Ook als je er geen zin in hebt. Het verhoogt de kans op een gevoel van voldoening. Maak hierbij een onderscheid tussen zogenaamde moet-activiteiten (zoals de afwas) en leuke activiteiten (zoals theedrinken met een vriendin). Plan voor elke dag activiteiten, ook al heb je geen zin of gaat het niet spontaan. Het is belangrijk dat je de vicieuze cirkel (negatieve gedachten – je niet goed voelen – niets doen/gebrek aan afleiding – negatieve gedachten – nergens zin in) doorbreekt. Van niets doen word je somberder. Probeer ook activiteiten in te plannen die niets te maken hebben met een kinderwens.

Wanneer je namelijk de hele dag bezig bent met je kinderwens, heb je een verhoogd risico om somber te worden. Probeer afleiding te zoeken. Iets doen met anderen kan je afleiden. Doe je liever iets alleen, bedenk dan een activiteit die jou volledig in beslag neemt. Ga naar de film of leef je uit in een aerobics­les.

210

Ooievaar_4deproef_bw.indd 210

25-04-12 10:47

Sporten is een goede vorm van afleiding. Het kan een gunstig effect hebben op zowel je stemming als je slaappatroon. Verder kan het helpen om te bedenken wat je zelf zou adviseren aan een vriend die somber is.

Benoem en beschrijf je gevoelens van somberheid Wanneer je je sombere gevoelens beschrijft, kun je er letterlijk afstand van nemen. Met het opschrijven van je gevoel, dwing je jezelf je emoties te benoemen en te ordenen. Dit kan uiteindelijk rust geven. Zeker wanneer je je emoties ervaart als een grote mengelmoes. Voor het opschrijven kun je een schriftje aanschaffen. Probeer een onderscheid te maken tussen gevoelens die horen bij je nog onvervulde kinderwens en gevoelens die ergens anders bij horen. Het uiteindelijk vinden van een passende omschrijving van je gevoel, kan opluchting geven. Eenmaal beschreef een vrouw haar gevoelens tijdens het ivf-traject als een ‘emotionele wildwaterbaan’. Ze vertelde het prettig te vinden om een goede omschrijving te hebben waarmee ze haar gevoel aan anderen kon uitleggen. Het benoemen en het opschrijven van gevoelens kan het piekeren en de somberheid verminderen. Voor tips over het verminderen van piekeren, zie onder het kopje Piekeren en voor het omgaan met spanning, zie hoofdstuk 5.

Verplaats je aandacht naar dingen die goed gaan of meevallen Wanneer je je somber voelt, is er vaak een neiging om vooral op zaken te letten die niet goed gaan, vervelend of verdrietig zijn. Naast de nog onvervulde kinderwens, kun je bijvoorbeeld het contact met je beste vriendin missen. Of je moet opeens ook denken aan een overleden familielid, de keer dat de buurvrouw onaardig deed, de ruzie op je werk of aan het feit dat je eigenlijk al jaren wilt afvallen. Wat vaak gebeurt, is dat alle zaken die niet goed gaan allemaal tegelijk omhoogkomen. Je hoeft er maar aan één te denken en de rest van de vervelende gebeurtenissen komt zo in je op. Je camera staat gericht op een netwerk met negatieve gebeurtenissen. Ze lijken allemaal met elkaar in 211

Ooievaar_4deproef_bw.indd 211

25-04-12 10:47

verbinding te staan. De kunst is nu om af en toe de camera te richten op de situaties die wel goed gaan of die wel meevallen. Probeer in een apart schrift een lijst bij te houden. Schrijf zaken op papier die positief waren, zijn meegevallen of minder erg bleken dan gedacht. Je kunt hierbij denken aan een contact met een vriendin of een gesprek met een arts dat wel meeviel. Vaak worden positieve situaties als normaal of als mazzel beschouwd. Wellicht vind je het normaal dat je nog goed functioneert op je werk. Dit zou je ook als iets positiefs kunnen zien: ondanks de lastige situatie waarin je je bevindt, gaat werken je nog steeds goed af. Tevens lukt het om aandacht te besteden aan een zieke tante of heb je elke avond op tijd het eten op tafel. Een gezellige avond met je partner vind je normaal. Hoe staat het met het huishouden, sociale activiteiten, financiĂŤn, communicatie, liefde, werk, opleiding, emotionele steun of het contact met artsen? In het begin kan het bijhouden van een lijst met positieve gebeurtenissen moeilijk zijn, zeker wanneer je je somber voelt. Probeer toch elke dag een aantal punten op te schrijven. Zo leer je dat ondanks het moeilijke traject dat je volgt, er ook nog dingen goed gaan.

Hopelijk lukt het je de camera af en toe te bewegen naar het andere netwerk dat bestaat uit positieve situaties of dingen die zijn meegevallen. Dit betekent niet dat de camera continu op dit positieve netwerk moet staan. Het gaat erom dat het je zo nu en dan lukt de camera te verplaatsen.

Bespreek je emoties met je omgeving Het bespreken van je emoties kan opluchting geven. Je kunt ze bespreken met je partner of een goede vriend. Contact met iemand die ook vruchtbaarheidsproblemen heeft, kan ook prettig zijn. Het is aan te raden om je emoties te bespreken met je arts, al is het maar kort. Voor een arts is het belangrijk om te weten wat het traject emotioneel met iemand doet. Hij kan je desgewenst doorverwijzen naar een psychiater, psycholoog of maatschappelijk werker. Gesprekken met een psycholoog over de nog onvervulde kinderwens worden vaak als steunend en waardevol ervaren. Dit geldt voor zowel 212

Ooievaar_4deproef_bw.indd 212

25-04-12 10:47

individuen als paren. Een psycholoog kan je handvatten aanreiken voor het omgaan met een nieuwe situatie (deelname aan het fertiliteitstraject) of met de emoties die de nog onvervulde kinderwens teweegbrengt. Helaas denken mensen nog vaak dat ze â&#x20AC;&#x2DC;gekâ&#x20AC;&#x2122; moeten zijn om bij een psycholoog te komen.

De praktijk leert dat de meesten baat hebben bij de gesprekken met een psycholoog.

Twijfel je over contact met een psycholoog, bespreek dit dan met je arts. Hij kan eventuele vooroordelen wegnemen en vragen beantwoorden. Bedenk dat je niet meteen vastzit aan gesprekken. Je kunt het intakegesprek afwachten. Daarna kun je een besluit nemen over vervolggesprekken. Soms helpt het om voor jezelf alvast een hulpvraag te formuleren. Waarbij wil je geholpen worden door een psycholoog? Zie hoofdstuk 6 voor voorbeelden waarbij behandeling door een psycholoog zinvol kan zijn.

Een depressie Er is een verschil tussen je somber voelen en depressief zijn. De grens tussen somberheid en een depressie is soms lastig te trekken: dit is werk voor professionals. Het is belangrijk te kijken of je gevoelens, en de intensiteit hiervan, passend zijn voor je situatie. Nogmaals: het is logisch dat je af en toe somber bent omdat je nog niet zwanger bent. Maar als je weken achter elkaar de hele dag somber bent, je nergens meer plezier aan beleeft, je belangstelling voor dingen is afgenomen of je niet meer goed kunt werken door je somberheid, kun je last hebben van een depressie. Bespreek het vermoeden dat je misschien een depressie hebt met je huisarts, fertiliteitsarts of psycholoog. Een depressie heb je, je bent het niet! Met de juiste behandeling kun je er weer vanaf komen. Zie hoofdstuk 6 voor meer informatie over het inschakelen van professionele hulp.

213

Ooievaar_4deproef_bw.indd 213

25-04-12 10:47

d Snel boos, wat doe je eraan?

Gevoelens van boosheid kunnen de kop opsteken vanwege je nog onvervulde kinderwens. Misschien vraag je je af waarom jou dit overkomt? Of word je boos doordat je een moeder in het park hoort schreeuwen tegen haar kind?

Waarom worden je vriendinnen wel zwanger? Onhandige opmerkingen of onvoldoende steun kunnen je kwaad maken. Wanneer je moe of gespannen bent, kun je extra gevoelig zijn en sneller geïrriteerd raken. Vertel je partner wanneer je moe, gespannen of boos bent. Is je partner boos, laat hem dan helemaal uitrazen. Onderbreek je partner niet in zijn verhaal. Ook niet met kreten als ‘dat snap ik’ of ‘wat rot’. Vaak is het prettig als iemand eerst zonder reactie zijn verhaal kan doen. Is je partner uitgeraasd, vraag hem dan of er nog andere dingen zijn die hem boos maken. Dit kunnen ook onderwerpen zijn die losstaan van de kinderwens. Wanneer iemand helemaal is uitgeraasd, is het vaak makkelijker om contact te maken. Je kunt dan in gesprek gaan. Probeer daarbij niet te nuchter en verstandig te reageren. Een gevoel, ook al is dit soms onredelijk, mag er best even zijn. Soms helpt het om te bedenken waar het gevoel vandaan komt. Lukt het je om je gedachten uit te dagen met de vragen uit de schema’s in paragraaf Hoe beïnvloed je emoties met behulp van gedachten?.

Tijdens deelname aan het fertiliteitstraject kun je in aanraking komen met situaties die je boos maken. Iedereen reageert anders op situaties. Zelf kun je ook verschillend reageren. Na een slechte uitslag kun je wellicht minder hebben dan vlak na een hoopvolle terugplaatsing. Vaak raak je sneller geprikkeld als het fertiliteitstraject langer duurt. Ben je voortdurend geïrriteerd, dan kan dit spanning met zich meebrengen. Deze chronische stress kan slecht zijn voor je gezondheid, zie hoofdstuk 5. Ben je boos, probeer dan te bedenken waardoor je boos werd.

Gevoelens van boosheid kunnen vaak snel opkomen. Je denkt misschien dat deze reactie automatisch is, maar dat is niet zo. Je hebt altijd eerst iets gedacht, zie het voorbeeld in paragraaf 2.2. Soms gaan je gedachten zo snel 214

Ooievaar_4deproef_bw.indd 214

25-04-12 10:47

dat je je er nauwelijks bewust van bent. De meeste irritaties volgen op kleine gebeurtenissen van geringe betekenis. Dagelijks kom je wel zo’n twintig van deze situaties tegen. Ze treden vaak onverwacht op. Zo kun je plots geïrriteerd reageren op een collega die zeurt over zijn puberende kinderen. Misschien had je niet willen uitvallen maar het gebeurde opeens. Om dit patroon van een snelle reactie op een kleine en onverwachte gebeurtenis te veranderen, heb je eigenlijk een moment van bevriezing nodig. Tijdens het bevriezingsmoment kun je bedenken hoe je wilt reageren. Hieronder volgt de methode ‘De vishaak’* om zo’n moment van bevriezing te bewerkstelligen.

Stel je zwemt als een vis in het water. Plotseling komt er een vishaakje naar beneden (een kleine, onverwachte gebeurtenis). Je kunt nu kiezen: of je wordt aan het haakje geslagen (je reageert geïrriteerd) of je zwemt voorbij en hapt niet. Tijdens het zwemmen realiseer je je dat er op elk moment vishaakjes naar beneden kunnen komen, de hele dag door, bij wijze van spreken zo’n 20 keer per dag. Dit voorbeeld wil laten zien dat je bij elke kleine, onverwachte gebeurtenis een keuze hebt. Je dient echter op tijd te herkennen dat je te maken hebt met een vishaakje. Dan heb je de keuze hoe te reageren.

Om de vishaakmethode in de praktijk toe te passen, is eerst het herkennen van vishaakjes nodig. Wanneer er iets vervelends gebeurt, probeer je dit te benoemen met ‘ah, een vishaakje’. Dit benoemen zorgt ervoor dat je de onverwachte vervelende gebeurtenissen gaat herkennen. Je gaat ze als dagelijkse voorvallen zien. Het herkennen en benoemen van vishaakjes kan in het begin lastig zijn. Soms zie je pas achteraf dat je te maken hebt gehad met een vishaakje. Geef jezelf wat tijd om de haakjes te leren herkennen. Een vriendin die onverwacht vertelt dat ze zwanger is, kan zo’n vishaakje zijn.

* Powell, L. H. (1996). ‘The hook: A metaphor for gaining control of emotional reactivity’.

In: R. Allan & S. Scheidt (Eds.), Heart and mind: The practice of cardiac psychology (pp. 313-328).

Washington, DC, American Psychological Association.

215

Ooievaar_4deproef_bw.indd 215

25-04-12 10:47

Het benoemen van een vervelende gebeurtenis als een vishaakje kan al een deel van de ergernis wegnemen. Zie het als een sport om zoveel mogelijk vishaakjes te benoemen. Krijg je weer een goedbedoelde opmerking van iemand over hoe je zwanger moet worden, zeg dan bijvoorbeeld tegen jezelf â&#x20AC;&#x2DC;ah, vishaak nummer 23 van vandaagâ&#x20AC;&#x2122;. Zodra je weer een vishaakje hebt herkend, kun je zelf kiezen of je hapt of voorbijzwemt. Je zult merken dat je meer controle gaat ervaren over je eigen reacties. Kies je ervoor om niet te happen, ga dan na wat je het beste kunt denken om er rustig voorbij te zwemmen. Gedachten die je boos maken kun je vervangen door gedachten die minder irritaties opleveren: ik kies er zelf voor om nu voorbij te zwemmen, deze collega heeft waarschijnlijk niet door dat zijn gezeur over zijn kinderen mij raakt of jammer dat ze haar zwangerschap op deze manier meedeelt maar ik laat mijn dag er niet door verpesten. Soms kun je ervoor kiezen om wat van het vishaakje te zeggen, als je het tenminste op tijd hebt herkend. Vergist bijvoorbeeld een arts zich in het tellen van de terugplaatsingen, benoem dan de vergissing. Rustig zeggen dat het niet de tweede maar de derde poging is, kan voorkomen dat je achteraf boos wordt.

De vishaakmethode wil niet zeggen dat je nooit meer boos mag worden. Wanneer iemand vervelend doet, mag je hier uiteraard wat van zeggen. Het gaat erom dat je zelf een keuze ervaart en controle hebt over wanneer en hoe je op iets of iemand reageert. Je hebt misschien niet altijd invloed op een situatie, maar je hebt wel altijd de keuze hoe je met de situatie wilt omgaan. Bedenk dat de vishaakjes betrekking hebben op kleine, onverwachte gebeurtenissen, zoals het plots zien van babykleertjes in een winkeletalage. De methode werkt niet voor grote haken zoals een jarenlang durende familieruzie.

Je zult merken dat je door oefening steeds makkelijker voorbij haakjes kunt zwemmen en hierdoor meer controle krijgt over je eigen gevoelens en gedrag.

Op den duur zul je tevredener zijn over jezelf omdat je alleen op die haakjes reageert waarop je wilt reageren. Dit is zowel voor jou als voor je omgeving prettig.

Het tijdig herkennen van vishaakjes kan je gevoel van eigenwaarde vergroten.

216

Ooievaar_4deproef_bw.indd 216

25-04-12 10:47

3 Contact met anderen a Hoe reageer je op vervelende opmerkingen?

Soms maken mensen in je omgeving ongevraagd opmerkingen over kinderen. ‘Wordt het niet eens tijd voor jullie om aan kinderen te denken?’ of ‘Een broertje of zusje zou wel erg leuk zijn.’ Deze opmerkingen kunnen pijnlijk zijn, zeker als je kinderwens al lang bestaat. Zelfs mensen die weten van je kinderwens kunnen soms vervelende opmerkingen maken. Zoals: ‘Je moet je meer ontspannen, dan word je wel zwanger’ of ‘Jouw tijd komt wel, gewoon rustig afwachten’ of ‘Geniet van de tijd voor jezelf en ga lekker op vakantie.’ Heb je veel te maken met zulke opmerkingen, ga dan na wie ze maakt. Is het de caissière in de winkel, dan kun je het misschien beter negeren. Is het een goede vriendin, dan helpt het wellicht om er wat van te zeggen. Hoe doe je dit nu op een handige manier? Zie hieronder.

Een opmerking kun je ontleden in twee delen: 1. De letterlijke inhoud van de boodschap.

2. De bedoeling van de boodschap.

Boodschap

Bedoeling

Inhoud

217

Ooievaar_4deproef_bw.indd 217

25-04-12 10:47

Stel iemand zegt tegen je: ‘Je moet je meer ontspannen, dan word je wel zwanger.’ Wil je hier tactvol op reageren, ga dan in op zowel de inhoud als de bedoeling. Je begint met de bedoeling. Wat bedoelt iemand met de opmerking? Waarschijnlijk hoopt hij dat je zwanger wordt. Je zou als volgt kunnen reageren: ‘Ik vind het fijn dat je met me meeleeft en hoopt dat ik zwanger word.’ Vervolgens reageer je op de inhoud, met bijvoorbeeld: ‘Alleen, wat je letterlijk zegt, daar kan ik niets mee’ of ‘Het doet pijn als je zegt dat ik meer moet ontspannen’. Op deze manier laat je zien dat je de positieve bedoeling hebt gehoord. Ook geef je aan dat de inhoud je kwetst. Reageren is vaak beter dan opkroppen. Uiteraard hoef je niet op alle kwetsende opmerkingen te reageren. Soms kan het opluchten om er wat van te zeggen. Het kan mensen ook weer dichter bij elkaar brengen.

b Tips om ruzie te voorkomen

Het wachten op een zwangerschap kan behoorlijk frustrerend zijn. Misschien ben je wat meer geprikkeld of somber. Mogelijk heb je sneller ruzie. Het is prettig om niet constant ruzie te hebben. Dit betekent niet dat je alles moet inslikken. Je kunt ruzie voorkomen door de zogenaamde ‘ik-boodschappen’* te gebruiken. Deze worden hieronder uitgelegd. Ook wordt er kort op ingegaan hoe je ongewenste hulp tactvol kunt afwijzen.

De methode van de ‘ik-boodschappen’ gaat over jouw eigen gevoel. Dit gevoel kan een ander niet tegenspreken. Jouw gevoel is tenslotte jouw gevoel. Niemand kan zeggen dat dit gevoel onwaar is. Met de ‘ik-boodschappen’ bespreek je dan ook alleen jouw eigen gedachten, jouw gevoel en jouw gedrag. Je kraakt de ander niet af. Je geeft alleen aan wat de situatie met jou doet. Hoe voel je je? Wat denk je? Wat doe je? Vertel je eigen gevoelens en

*T. Gordon introduceerde het begrip ‘ik-boodschap’.

218

Ooievaar_4deproef_bw.indd 218

25-04-12 10:47

gedachten. Zie hieronder twee reacties op dezelfde situatie. De situatie is dat je partner niet is verschenen op de afspraak in het ziekenhuis.

Reactie 1: ‘Ik voel me vervelend omdat je niet op de afspraak in het ziekenhuis was. Ik denk dan dat je het krijgen van een kindje niet belangrijk vindt.’

Reactie 2: ‘Je bent de afspraak in het ziekenhuis zeker vergeten omdat je het niet belangrijk vindt om een kindje te krijgen.’

Deze reacties hebben ogenschijnlijk dezelfde boodschap. Toch leiden ze waarschijnlijk tot andere gesprekken. In het eerste geval zal je partner zich minder aangevallen voelen. Er is ruimte voor hem om constructief te reageren. Hij kan uitleggen waarom hij niet is gekomen. Ook kan hij ingaan op je gevoel en je gedachten. In het tweede geval is er een grotere kans dat er ruzie ontstaat. Je partner zal zich waarschijnlijk gaan verdedigen.

Om de kans op ruzie te verkleinen, helpt het om ‘ik-boodschappen’ te gebruiken. Begin je zinnen met ‘Ik voel me….’, ‘Ik merk bij mezelf…’, ‘Ik vind het moeilijk…’ of ‘Ik vind het fijn…’. Vermijd oordelen zoals ‘Ik vind je onaardig.’ Zeg dan ‘Ik vind het lastig dat je er niet was.’ Beschrijf de situatie en vertel wat je eigen gedachten, gevoelens en gedrag hierbij waren. Hierop kan een ander makkelijker reageren. Hieronder volgt een stappenplan om lastige situaties te bespreken.

Stappenplan voor het bespreken van lastige situaties 1. Omschrijf de gebeurtenis objectief Een omschrijving is objectief als ze onafhankelijk is van meningen. Je geeft alleen de feiten weer. Je laat je eigen interpretatie achterwege. Een objectieve omschrijving (observatie) van bovenstaand voorbeeld is: ‘Je was niet op de afspraak.’ Jouw interpretatie dat hij het niet belangrijk genoeg vindt, laat je achterwege. Zijn reden, gevoelens of gedachten houd je erbuiten. Vul deze niet voor hem in.

219

Ooievaar_4deproef_bw.indd 219

25-04-12 10:47

Hieronder volgt nog een voorbeeld om het verschil tussen observatie en interpretatie te verduidelijken. Stel je belt aan bij een goede vriendin. Vervolgens doet ze huilend de deur open. Je reactie is waarschijnlijk dat je haar wilt troosten. In dit voorbeeld heb je zelf iets toegevoegd aan je observatie.

Je hebt namelijk ingevuld dat je vriendin verdrietig is en getroost wil worden.

De tranen zouden echter ook kunnen komen door het snijden van uien. De objectieve observatie is dat je vriendin huilend de deur opendoet. Je interpretatie is dat ze verdrietig is.

2. Benoem je gevoel Nadat je de situatie objectief hebt omschreven, vertel je hoe je je door de situatie bent gaan voelen. Je bent bijvoorbeeld verdrietig.

Let erop dat je gevoelens benoemt en geen gedachten. Een handig ezelsbruggetje is dat de vier basisemoties alle met de letter B beginnen. Zo kun je Bang, Boos, Blij of Bedroefd zijn. Uiteraard zijn er nog meer emoties.

3. Benoem je gedachten Vervolgens vertel je wat je allemaal dacht tijdens de situatie. Soms kun je storende of irreële dingen denken. Probeer je gedachten dan eens uit te dagen. Is het waar wat je denkt? Kun je ook anders naar de situatie kijken? Zie paragraaf 2.b voor vragen die je aan jezelf kunt stellen om je gedachten uit te dagen. Bespreek je gedachten, ook al zijn ze irreëel. In bovenstaand voorbeeld roept de afwezigheid van je partner in het ziekenhuis bij jou de gedachte op dat je partner het krijgen van kinderen niet belangrijk vindt.

Dit is jóúw gedachte. Deze hoeft niet overeen te stemmen met de werkelijkheid. Verder kun je ook nog omschrijven wat je als gevolg van je gedachten en gevoel hebt gedaan. Misschien ben je gaan schelden tegen je vriend.

4. Vermijd woorden zoals ‘altijd…’, ‘nooit…’ en ‘alweer…’ Deze blazen de situatie op. Ze dragen zelden bij aan een constructief gesprek. Generaliseer niet, maar houd het bij de specifieke situatie. Probeer ook te voorkomen dat je iemands gedrag omschrijft als een vaststaande karaktereigenschap. Het is 220

Ooievaar_4deproef_bw.indd 220

25-04-12 10:47

beter om te beschrijven hoe iemand doet (= gedrag) dan hoe iemand volgens jou is (= karaktereigenschap). In dat laatste geval zet je iemand klem. Gedrag kun je namelijk nog veranderen. Het is ook minder aanvallend als je iemands gedrag beschrijft (je doet…) dan wanneer je de karaktereigenschap omschrijft (je bent…).

In bovenstaand voorbeeld is je partner niet op de afspraak verschenen (= gedrag). Zeg niet dat hij onverschillig is (= eigenschap). Hierop is namelijk moeilijker te reageren.

Pas het stappenplan eens toe. Heb je al geroepen dat je partner ‘altijd, nooit of alweer’ zo en zo is? Formuleer dan je boodschap opnieuw. Omschrijf de gebeurtenis objectief. Vertel wat voor gevoelens en gedachten de gebeurtenis oproept. Zie paragraaf 4.b van dit deel voor meer tips voor een goed gesprek met je partner. Deze tips kunnen uiteraard ook helpen in gesprekken met vrienden, familie of collega’s.

Ga niet in gesprek als je erg moe bent. Zorg dan dat je eerst uitrust. Soms helpt het om in het heetst van de strijd eerst een blokje om te lopen. Op een later, rustiger moment ga je dan in gesprek. Vaak is er een neiging om alleen negatieve dingen te bespreken. Verwoord ook eens wat je wel zou willen. Een vrouw gaf bijvoorbeeld eens aan boos te zijn op een vriendin. Deze vriendin had haar namelijk niet uitgenodigd voor de verjaardag van haar zoon. Met behulp van de ‘ik-boodschappen’ ging ze in gesprek. Vervolgens bleek dat haar vriendin haar niet had uitgenodigd omdat ze bang was dat het pijnlijk zou zijn om veel kinderen te zien. De vrouw gaf aan in het vervolg wel graag uitgenodigd te worden zodat ze zelf een keuze kon maken of ze wel of niet wilde komen. Dit vond haar vriendin een goed idee.

Stappenplan voor het aangeven van grenzen Wil je grenzen aangeven, gebruik dan het stappenplan. Dit stappenplan staat beschreven op bladzijde 219. Nu volgt een voorbeeld van een manier om je 221

Ooievaar_4deproef_bw.indd 221

25-04-12 10:47

grens aan te geven. Stel je buurvrouw staat dagelijks bij je op de stoep. Ze vindt het zo erg voor je dat het je maar niet lukt om zwanger te worden. Ze wil je graag opvrolijken. Jij hebt hier geen zin in.

1. Zeg tegen haar dat je haar elke dag voor de deur ziet staat (de gebeurtenis).

2. Vertel wat dit met je doet. Het maakt je gespannen (je gevoel).

3. Je denkt dat je telkens een praatje moet maken (je gedachten). Soms doe je ook wel eens niet open als er wordt aangebeld (je eigen gedrag).

4. In dit voorbeeld beschrijf je haar gedrag. Je beschrijft geen karaktereigenschap. Zeg bijvoorbeeld niet dat ze opdringerig is.

Vervolgens kun je ingaan op de inhoud en de bedoeling. Zie paragraaf 3.a.

Je benoemt dat ze er waarschijnlijk voor je wil zijn (de bedoeling). Eventueel vertel je dat je dat een fijn idee vindt. Vervolgens zeg je het lastig te vinden als ze elke dag langskomt (inhoud). Dat is je te veel. Handig is om te vertellen wat je wel prettig vindt. Misschien vind je het wel fijn om een keer per week af te spreken. Bekijk wat voor jullie beiden plezierig is.

Vind je het moeilijk om ‘nee’ te zeggen, dan kan de ‘Omkeerboodschap’ misschien helpen. Stel een vriendin bevindt zich in jouw situatie. Wat zou je haar aanraden?

Mag zij wel ‘nee’ zeggen tegen de buurvrouw? Pas het advies dat je aan je vriendin zou geven op jezelf toe.

c Hoe ga je om met je kinderwens tegenover familie en vrienden?

Hoe je met een kinderwens omgaat, verschilt per persoon. De een praat er makkelijk over terwijl de ander het liever geheimhoudt. Je kunt zelf ook op verschillende manieren omgaan met je kinderwens. Misschien vertel je vrienden wel over je behandelingen, maar collega’s niet. Wanneer het zwanger worden maar niet lukt, is het soms zoeken naar hoe je dit deelt met de bui222

Ooievaar_4deproef_bw.indd 222

25-04-12 10:47

tenwereld. Vertel je het wel of niet aan anderen? De ervaring uit de praktijk is dat het opluchting kan geven om anderen in te lichten. Zij kunnen zowel bij tegenslag als bij een prille zwangerschap tot steun zijn. Soms ontdek je door jouw openheid dat je niet de enige bent met vruchtbaarheidsproblemen.

Deze paragraaf bevat tips voor de omgang met je kinderwens in contacten met belangrijke anderen en gaat in op vragen als ‘Hoe maak je je familie duidelijk wat je prettig vindt in de communicatie rondom je kinderwens?’ of ‘Hoe zorg je ervoor dat je niet plots op een feestje wordt ondervraagd over de voortgang van het fertiliteitstraject?’ Wellicht heb je allang een manier gevonden voor de omgang met anderen. Dit is uiteraard prima. Het gaat erom dat jij je zo prettig mogelijk voelt bij anderen. Zoek je specifiek handvatten om de kinderwens met je partner te bespreken, lees dan paragraaf 4.c.

Tips voor het omgaan met je kinderwens in contacten met anderen 1. Wie? Bedenk wie je op de hoogte wilt stellen van je kinderwens. Overleg eventueel met je partner. Naarmate het traject langer duurt worden vaak meer mensen op de hoogte gebracht.

2. Wat? Bedenk wat je aan anderen kwijt wilt over je kinderwens. Zo koos een vrouw ervoor om haar zus in te lichten over haar deelname aan het fertiliteitstraject. Ze vertelde echter niet dat een eerdere chlamydiabacterie de oorzaak was van haar vruchtbaarheidsproblemen.

3. Hoe? Hoe wil je dat anderen met je omgaan? Besef dat je hier een grote invloed op hebt. Hoe duidelijker jij hierover bent, hoe makkelijker dit voor anderen is. Hieronder staan voorbeelden van manieren waarop je kunt vertellen hoe je wenst dat er met je wordt omgegaan.

• Ik geef graag zelf aan wanneer ik het wil hebben over mijn fertiliteitsbehandelingen. Je hoeft er niet naar te vragen.

• Je mag altijd vragen naar de vorderingen in het fertiliteitstraject. Graag zelfs.

Ik geef wel aan als ik het er niet over wil hebben.

• Ik zou het prettig vinden als je me op de dag van de uitslag om 14:00 uur belt.

223

Ooievaar_4deproef_bw.indd 223

25-04-12 10:47

• Wil je niet over mijn kinderwens beginnen als er anderen bij zijn zoals op verjaardagen, bruiloften of vergaderingen?

• Mocht je zwanger raken, dan hoor ik dit het liefst persoonlijk van je. Het liefst met niemand erbij. Ik ben anders bang dat anderen medelijdend naar mij gaan kijken.

• Wil je mijn kinderwens vertrouwelijk behandelen? Ik vind het overigens geen probleem als je het aan je partner vertelt.

• Ik vind het prettig om te mailen over mijn kinderwens. Dan bepaal ik zelf wanneer ik ermee bezig ben. Ook hoef ik dan niet direct te reageren. Dit voorkomt dat ik in het openbaar moet huilen. Dat doe ik namelijk liever niet.

4. Wanneer? Het kan handig zijn om af en toe zelf je familie en/of vrienden te informeren. Dit kan bijvoorbeeld één keer per maand zijn. Het op de hoogte stellen kan op verschillende manieren. Je kunt een-op-een afspreken of met meerderen tegelijk. Je kunt bellen of e-mailen. Bekijk welke manier bij jou past. In de praktijk was er een keer een echtpaar dat telkens één familielid op de hoogte hield. Dit familielid belde vervolgens de andere betrokkenen. Hieronder volgt een voorbeeld van een e-mail die je naar familie of vrienden kunt sturen. In dit voorbeeld hebben Jan en Saskia net te horen gekregen dat ze in aanmerking komen voor icsi.

Voorbeeld van een e-mail om familie te informeren Lieve familie, Zoals sommigen van jullie weten zijn wij al een tijd bezig om zwanger te raken.

Helaas lukt dit niet op de natuurlijke manier. Na meer dan een jaar proberen, zijn wij via de huisarts verwezen naar het ziekenhuis. Hier hebben wij allerlei onderzoeken gehad om te kijken waarom het zwanger worden maar niet lukt.

Dit was niet prettig. Uiteindelijk blijkt dat het zaad van Jan niet sterk genoeg is om mijn eicellen binnen te dringen. We zijn erg geschrokken van dit nieuws.

224

Ooievaar_4deproef_bw.indd 224

25-04-12 10:47

Wie verwacht nou zoiets bij zulke jonge mensen als wij? We hebben toch altijd heel gezond en sportief geleefd? Gelukkig is er ook goed nieuws. Blijkbaar komt dit vaker voor en zijn er behandelingen mogelijk. Zoâ&#x20AC;&#x2122;n behandeling heet icsi. Ze gaan dan een zaadcel helpen om bij een eicel binnen te komen. Als dit lukt, plaatsen ze haar terug in mijn baarmoeder. We hopen zo dat dit gaat lukken. We willen zo graag een kindje!

Wanneer de behandeling plaats zal vinden, weten we nog niet. We zullen jullie per mail op de hoogte houden. Aarzel niet om te bellen of te mailen, graag zelfs. Alle steun is welkom. We geven het zelf wel aan als we het er niet over willen hebben. Op feestjes hebben we het er trouwens liever niet over. We vinden het moeilijk als er anderen dan jullie bij zijn. Hopelijk mogen we jullie in de toekomst positieve berichten mailen. Nogmaals, aarzel niet te bellen of te mailen. Als er meer nieuws komt, dan mailen we weer.

Liefs, Jan en Saskia E-mailen voorkomt dat je de situatie telkens moet uitleggen. Ook hoef je niet direct te reageren en vragen te beantwoorden. Lucht het je juist op om je ervaringen vaak te vertellen, dan is e-mailen misschien niks voor je. Kies die vorm van communicatie die bij jou en je partner past.

d Hoe krijg je de steun waar je wat aan hebt?

Voel je je gesteund, dan kun je waarschijnlijk meer aan. Steun van vrienden en familie is vaak essentieel. Wanneer je het moeilijk hebt, raden wij je aan actief steun te zoeken. Dit kan bij vrienden of familie zijn. Of misschien ken je iemand anders met vruchtbaarheidsproblemen.

Wees voorzichtig met het surfen op internet. Internet kan soms een vertekend beeld geven van het fertiliteitstraject. Dit komt omdat mensen bij wie 225

Ooievaar_4deproef_bw.indd 225

25-04-12 10:47

het mis is gegaan meer behoefte hebben om op internet te schrijven. Hierdoor zijn er vaak meer negatieve dan positieve verhalen te vinden.

Steun vragen is niet voor iedereen gemakkelijk. Zeker niet als je gewend bent er altijd voor anderen te zijn. Een steunende rol is dan gemakkelijker. Zie het als een uitdaging om te leren om hulp te vragen. Hieronder volgen een aantal tips bij het zoeken en vragen van steun.

Wat voor soort steun wil je? Is dit een luisterend oor? Iemand die je afleidt?

Een wandeling met de hond? Met anderen of liever alleen? Of een combinatie? Welke vorm van steun helpt jou het meest?

In welke situaties wil je steun? Wat wil je na het horen van slecht nieuws? Of na een terugplaatsing? In welke situaties kun je steun gebruiken?

Wie vraag je om steun? Bedenk van wie je het liefst hulp zou krijgen. Wie steunt je nu meestal? Komen de twee overeen? Heb je altijd behoefte aan dezelfde persoon of verschilt dit per situatie?

Maak de steun concreet. Weet je van wie je steun wilt, geef dit dan aan de ander aan. Probeer hierbij zo concreet mogelijk te zijn. De uitspraak â&#x20AC;&#x2DC;dat je er voor me bentâ&#x20AC;&#x2122; is vaak onduidelijk. Probeer het specifieker te maken. Zeg bijvoorbeeld dat je het prettig vindt als de ander je belt op de dag van de terugplaatsing. Je kunt hierbij ook concreet aangeven wat je niet fijn vindt.

Wil de ander de steun bieden, bespreek dan de verwachtingen. Is het haalbaar wat je van de ander vraagt? Past de vorm van steun bij de ander? Heeft hij er tijd voor? Hoe kijken jullie tegen de gemaakte afspraak aan?

Stel zo nodig af en toe bij. Verloopt de steun naar wens? Hoe is het om steun te krijgen? En om te geven? Is het voor beiden goed zoals het nu gaat?

Soms blijft steun vragen moeilijk. Bedenk dan dat anderen vaak graag iets voor je doen. Waarschijnlijk zou je hetzelfde doen als iemand anders zich in jouw situatie bevond. Je kunt het anderen gemakkelijker maken door te zeggen wat je prettig vindt. Zo vertelde een vrouw dat ze merkte dat haar omgeving 226

Ooievaar_4deproef_bw.indd 226

25-04-12 10:47

krampachtig het onderwerp kinderwens ontweek. Vervolgens heeft ze haar omgeving laten weten dat ze juist het liefst had dat mensen ernaar vroegen.

Het onderwerp doodzwijgen vond zij namelijk het pijnlijkste wat er was.

Veel mensen vinden het moeilijk wanneer ze horen dat een ander wel zwanger is. Geldt dit ook voor jou, probeer dan te bedenken wat jou kan helpen. Als je kunt kiezen, hoe hoor je zulk nieuws dan het liefst? Is dit direct van de persoon zelf? Met of zonder anderen erbij? Of liever via een mail of kaartje? Dan kun je het in alle rust alleen verwerken. Maak kenbaar aan anderen hoe je het bericht van een nieuwe zwangerschap wilt horen. Vaak willen mensen graag rekening met je houden. Ze weten alleen niet hoe. Hoe duidelijker jij hierover bent, hoe makkelijker dit voor hen is.

Steun op je werk

Soms beïnvloedt een kinderwens ook je werk. Deelname aan fertiliteitsbehandelingen laat een verhoogd ziekteverzuim en een verlies aan arbeidsproductiviteit zien.* Arbeidsrechtelijk is er geen sprake van ziekte. Het lijkt echter redelijk om jezelf op de dag van een punctie of embryoterugplaatsing als arbeidsongeschikt te beschouwen. Misschien kunnen je werktijden en werkzaamheden worden aangepast. Openheid tegenover (sommige) collega’s en werkgever kan je steun bieden. Helaas laat de praktijk zien dat een open communicatie met een werkgever niet altijd mogelijk is. In zo’n geval kan het arbeidsomstandighedenspreekuur van je bedrijfsarts uitkomst bieden.

Je bedrijfsarts kan als onafhankelijk tussenpersoon optreden tussen jou en je werkgever.

*Van Asselt, K.M., Hinloopen, R.J., Silvius, A.M., Van der Linden, P.J.Q., Van Oppen, C.C.A.N. & Van Balen, J.A.M. Huisarts Wet 2010: 53: 203-14.

227

Ooievaar_4deproef_bw.indd 227

25-04-12 10:47

e Hoe kan een vriend of familielid tot steun zijn?

Deze paragraaf is speciaal geschreven voor mensen die graag steun willen bieden aan iemand met een kinderwens. Heb je zelf een kinderwens, dan zou je deze paragraaf aan vrienden of familie kunnen laten lezen. Je kunt de tekst eerst zelf lezen om te kijken of hij bij je past. De paragraaf kan ook dienen als opening voor een gesprek. Ben je nauw betrokken bij iemand met een langdurige kinderwens, dan is dit soms moeilijk. Je gunt de ander zo graag een kindje.

Misschien weet je niet hoe je je moet opstellen. Moet je wel of niet vragen naar het fertiliteitstraject? En op welk moment? Hoeveel vertel je over het wel en wee van je eigen kinderen? Wanneer en hoe vertel je dat jij wel zwanger bent? Is het aardig of onaardig om diegene uit te nodigen voor een verjaardag met veel kinderen? Al deze vragen kunnen opspelen. Hieronder volgt een aantal tips over hoe je iemand tot steun kan zijn. De tips zijn gebaseerd op ervaringen uit de praktijk. Het is handig om met degene met een kinderwens te overleggen wat prettig is.

Tips voor het bieden van steun aan iemand met een kinderwens Klaarstaan en luisteren Geef aan dat je er graag voor de ander bent. Dit biedt vaak al steun. Probeer zoveel mogelijk te luisteren. Laat je eigen oordeel achterwege. Wel kun je aangeven dat je met de ander meeleeft. Soms kan het helpen om te vragen: â&#x20AC;&#x2DC;Hoe kan ik jou op dit moment helpen?â&#x20AC;&#x2122; Vragend opstellen Vraag aan degene met de kinderwens hoe zij (of hij) wil dat je met haar omgaat. Vraag bijvoorbeeld of ze het prettig vindt als je naar de voortgang van de behandelingen vraagt. Of begint ze er liever zelf over?

Ook kun je vragen hoe iemand een nieuwe zwangerschap van een ander het liefst hoort. Door je vragend op te stellen, voorkom je dat je antwoorden voor de ander gaat invullen. Niets is zo frustrerend als iemand anders die voor jou 228

Ooievaar_4deproef_bw.indd 228

25-04-12 10:47

dingen gaat bepalen. Laat degene met de kinderwens de vrije keuze! Laat iemand bijvoorbeeld zelf bepalen of ze wel of niet op kraambezoek wil gaan.

Inleven Wanneer het zwanger worden maar niet lukt, is dit pijnlijk. Hoe pijnlijk dit precies is, weet je niet. Je kunt je waarschijnlijk wel een voorstelling maken. Toch kun je je maar gedeeltelijk inleven. Dit geldt natuurlijk niet als je zelf met vruchtbaarheidsproblemen te maken hebt of hebt gehad, maar ook dan kunnen situaties verschillen. Probeer opmerkingen als ‘Ik begrijp hoe je je voelt’ te vermijden. Wil je toch woorden van troost uitspreken, zeg dan bijvoorbeeld: ‘Ik leef met je mee’ of ‘Ik vind het echt naar voor je’.

Ook kan het zijn dat je bepaalde keuzes niet begrijpt. Dit kan komen doordat je je maar gedeeltelijk kunt inleven. Zo kan een stel plots stoppen met behandelingen. Misschien kiezen ze voor een vierde ivf-poging terwijl de financiële middelen ontoereikend zijn. Of misschien wil iemand je niet meer zien omdat jij wel zwanger bent. Probeer ondanks mogelijk onbegrip toch niet te oordelen. Respecteer de keuze. Je kunt wel vragen hoe iemand tot zijn keuze is gekomen. Ook kun je vertellen wat de keuze met jou doet. In de praktijk zien we vaker dat iemand tijdelijk sociale contacten verbreekt. Er komt echter in de loop der tijd toch vaak wel weer een omgangsvorm tot stand. Probeer te voorkomen dat iemand al het contact met anderen verbreekt. Pas op voor een sociaal isolement.

Vermijd goedbedoelde opmerkingen Goedbedoelde adviezen kunnen voor iemand met een kinderwens pijnlijk zijn. Probeer deze dan ook zoveel mogelijk te vermijden. Het helpt vaak niet om te zeggen dat iemand meer moet genieten van de vrije tijd die hij nu nog heeft zonder kinderen. Ook een opmerking over ‘anders gewoon voor adoptie gaan’ kan pijnlijk zijn. Maak je per ongeluk een goedbedoelde, maar pijnlijke opmerking, geef dan gerust aan dat dit onhandig van je was.

229

Ooievaar_4deproef_bw.indd 229

25-04-12 10:47

Manier van communiceren De praktijk laat zien dat vriendschappen onder spanning kunnen komen te staan. Vaak komt dit door de manier van communiceren. Op zich hoeft een vriendschap waarbij de een al kinderen heeft en de ander nog niet, niet te verslechteren. Probeer voldoende rekening met elkaar te houden. Communiceer op een respectvolle manier. Pas op met je woordkeus wanneer je over zwangerschap en kinderen praat. Opmerkingen als ‘We nemen volgend jaar een tweede kind’ of ‘Volgens mij ben ik zo snel zwanger geworden omdat we goede seks hebben’ kunnen slecht vallen bij mensen die moeilijk zwanger worden. Stel het vertellen van een nieuwe zwangerschap echter niet te lang uit. Probeer die ook niet te verbergen. Soms kan het helpen degene even apart te nemen. Houd er rekening mee dat haar reactie misschien anders is dan je verwacht.

Wijzen op professionele hulp Het hebben van een kinderwens brengt vaak een heleboel gevoelens met zich mee. Vaak is er teleurstelling, angst, somberheid, maar ook hoop. Al deze gevoelens kunnen als normaal beschouwd worden. De gevoelens zijn logisch als je niet zeker weet of je ooit (weer) zwanger wordt. Soms kan het zijn dat iemand wel erg van slag is. Of misschien heeft iemand weinig steun van zijn omgeving. Als naast betrokkene kun je dan professionele hulp adviseren. Iemand kan altijd bij zijn huisarts terecht. Ook is het goed als de behandelend arts in het ziekenhuis het hoort wanneer het niet lekker gaat. Hij kan dan kijken of je ondersteuning nodig hebt. Zie hoofdstuk 6 voor vormen van hulp. Het hoeft niet per se heel slecht te gaan om in aanmerking te komen voor ondersteuning. In de praktijk zijn tamelijk veel mensen met vruchtbaarheidsproblemen in behandeling bij een psycholoog. Ze geven aan hier veel steun aan te hebben, zelfs als ze vooraf geen concrete hulpvraag hadden. Dit is niet raar want het is tenslotte niet niks om een onvervulde kinderwens te hebben. Steun in de rug kan op zijn tijd best prettig zijn.

230

Ooievaar_4deproef_bw.indd 230

25-04-12 10:47

f Moet je op kraambezoek gaan?

Sommige mensen vinden het geen probleem om bij anderen op kraambezoek te gaan. Anderen geven aan alleen al bij het idee gespannen te worden. Een confrontatie met een pasgeboren baby kan moeilijk zijn. Er kunnen gemengde gevoelens zoals blijdschap voor de ander, jaloezie en verdriet optreden. Daartegenover kunnen er gevoelens van schuld ontstaan wanneer iemand besluit niet op kraambezoek te gaan. Wanneer je twijfelt over een kraambezoek, is het belangrijk dat je vriendelijk bent voor jezelf. Verplicht jezelf niet om bij iedereen op kraambezoek te gaan. Maak een onderscheid tussen mensen die je echt belangrijk vindt en mensen die wat verder van je af staan. Hieronder wordt het wel en niet op kraambezoek gaan beschreven.

Wel op kraambezoek

Besluit je op kraambezoek te gaan, dan kan het helpen om vooraf het bezoek vorm te geven. Ga je alleen of met iemand samen? Hoe lang ga je? Wil je de baby vasthouden? Wat wil je absoluut niet? Ook kan het helpen om vooraf contact te zoeken met de ouders. Bel kort. Leg uit dat je graag langskomt, maar het moeilijk vindt. Bespreek hoe je het wilt aanpakken. Op deze manier weet je wat je te wachten staat. Valt het ter plekke mee, dan kun je altijd alsnog besluiten de baby vast te houden. Een afspraak in de ochtend kan voorkomen dat je er de hele dag tegenop gaat zien. Uiteraard kun je ook besluiten niet te zeggen dat je het lastig vindt en op bezoek gaan.

Niet op kraambezoek

Besluit je niet op kraambezoek te gaan, laat de ouders dit dan weten. Hiermee voorkom je dat je gaat piekeren over je beslissing. Je kunt bijvoorbeeld een kaartje sturen of bellen. Je kunt vermelden dat je het momenteel moeilijk vindt om langs te komen. Het woord â&#x20AC;&#x2DC;momenteelâ&#x20AC;&#x2122; maakt dat je ruimte openlaat om in de toekomst alsnog een keer langs te komen. Eventueel kun je nog 231

Ooievaar_4deproef_bw.indd 231

25-04-12 10:47

een kaartje sturen, een cadeautje aan iemand meegeven of via internet een kraampakket laten bezorgen. Wil je liever niet gaan maar vind je dit moeilijk: draai de situatie dan eens om. Hoe zou je zelf reageren, mocht je een baby hebben en iemand vertelt dat hij het moeilijk vindt om langs te komen? De ervaring is dat de meeste mensen een positieve reactie krijgen van de ouders van de nieuwe baby. Het delen van de gevoelens lucht vaak al op. Soms haalt het de spanning van het kraambezoek af waardoor iemand alsnog besluit te gaan. Er is vaak veel begrip, onafhankelijk van de beslissing of iemand wel of niet langskomt.

232

Ooievaar_4deproef_bw.indd 232

25-04-12 10:47

4 Contact met je partner Het is natuurlijk prettig wanneer je relatie goed gaat. Regelmatig met elkaar praten is hiervoor belangrijk. Relatieproblemen ontstaan namelijk vaak door een slechte manier van communicatie. Dit hoofdstuk bevat tips en opdrachten om de kinderwens op een goede manier te bespreken. Tevens gaat het in op verschillen tussen partners bij een kinderwens.

a Hoe kan een kinderwens verschillen tussen partners?

Iedereen beleeft zijn kinderwens op zijn manier. Hierin kun je verschillen van je partner. Dit hoeft geen probleem te zijn. Het gaat erom hoe jullie met deze verschillen omgaan. Bespreek de verschillen met elkaar en probeer ze te accepteren. Zo voorkom je onnodige spanningen. Hieronder wordt een aantal punten genoemd waarop een kinderwens tussen partners kan verschillen. Het kan handig zijn als jullie deze verschillen van elkaar kennen.

Mogelijke verschillen tussen partners bij een kinderwens Een kinderwens kan verschillen in intensiteit: hoe graag wil je een kind? Wat heb je ervoor over? Neemt het je volledig in beslag? Hoeveel tijd en aandacht ben je eraan kwijt?

De uitingsvorm van een kinderwens kan anders zijn. De een wil er misschien graag over praten en de ander liever helemaal niet. Dit wil niet zeggen dat de laatste er niet mee bezig is of er niet door geraakt wordt.

Er is een lichamelijk onderscheid. Tijdens het fertiliteitstraject vinden de meeste handelingen vooral plaats aan het lichaam van de vrouw, ook wanneer er een afwijking bij de man is gevonden. Te denken valt aan het spuiten van hormo233

Ooievaar_4deproef_bw.indd 233

25-04-12 10:47

nen, het aanprikken van de eitjes of de terugplaatsing. Het is ook het lichaam van de vrouw dat aangeeft of een zwangerschap tot stand is gekomen. Als partner kan het moeilijk zijn om je overal betrokken bij te voelen. Mogelijk komt dit op je vrouw over als een gebrek aan interesse.

Gevoelens, gedachten en gedrag kunnen verschillen. Partners voelen zich niet altijd hetzelfde. Misschien voel jij je schuldig omdat bij jou de oorzaak is gevonden van de verminderde vruchtbaarheid. Je partner kan zich dit mogelijk niet voorstellen. Wellicht denken jullie anders over de kinderwens. Ook kan jullie gedrag uiteenlopen. Misschien zie je liever niemand tijdens het fertiliteitstraject, terwijl je partner juist mensen opzoekt. Reageert je partner anders op een negatieve uitslag, dan wil dit niet zeggen dat hij het minder moeilijk heeft.

Iedereen gaat er op zijn eigen manier mee om. Probeer deze verschillen te accepteren. Bekijk wat jullie beiden nodig hebben.

De behoefte aan seks kan variëren. Waar seks voorheen spontaan gebeurde, wordt het tijdstip van seks nu afgestemd op de vruchtbare dagen van de vrouw. De betekenis kan daarmee veranderen. Seks is niet meer alleen voor het genot; het moet leiden tot een zwangerschap. Er is maar één doel: een kind. Zowel de planning als de betekenisverschuiving van seks kan maken dat het plezier erin afneemt. Ook kun je je door de medische situatie minder mannelijk of vrouwelijk voelen. Dit kan een negatief effect hebben op je seksleven en je relatie.

b Hoe kom je tot een goed gesprek met je partner?

Deze paragraaf bevat tips voor een goede communicatie met je partner. Lees beiden de tips door. Probeer te ontdekken welke fouten jullie maken tijdens een gesprek. Probeer vervolgens je boodschap anders onder woorden te brengen. Bedenk dat het tijd, oefening en inzicht vergt om je de tips eigen te maken.

234

Ooievaar_4deproef_bw.indd 234

25-04-12 10:47

Tips voor een gesprek over de kinderwens • Maak een afspraak met je partner om samen over de kinderwens te praten.

Neem de tijd hiervoor. Zorg dat jullie niet gestoord kunnen worden. Zet eventueel je telefoon uit. Begin beiden ontspannen en uitgerust aan het gesprek.

• Luister actief. Wanneer je luistert, houd dan je eigen mening even voor je.

Neem een vragende, open en niet-oordelende houding aan. Vraag om verduidelijking als je iets niet begrijpt. Bij het luisteren gaat het erom dat je begrijpt wat de ander wil zeggen. Dit betekent niet dat je het eens moet zijn met wat de ander zegt. Laat je partner merken dat je hem begrijpt door bijvoorbeeld te knikken of te hummen. Vat eventueel samen wat je partner heeft gezegd. Vraag ook of je hem goed hebt begrepen. Misschien vindt je partner het moeilijk om een zwangere collega te zien terwijl jij je dit niet kunt voorstellen. Verschillen mogen bestaan. Steun je partner door je zo goed mogelijk in te leven. Vraag wat zijn gevoelens zijn of wat hij denkt bij een zwangere collega.

• Spreek voor jezelf als je aan het woord bent. Houd het gesprek kort.

Hiermee zorg je dat je makkelijk te volgen bent voor de ander. Spreek alleen over je eigen gedachten, gevoel en gedrag. Formuleer deze in zogenaamde ‘ik-boodschappen’, zie paragraaf 3.b. Door het bij jezelf te houden, kan de ander makkelijker reageren. Vermijd persoonlijke verwijten. Opmerkingen als ‘Het was zo fijn geweest als jij...’ of ‘Toch jammer dat je…’ kunnen de ander een onoplosbaar schuldgevoel geven en zijn vaak niet constructief.

• Omschrijf je probleem zo zorgvuldig, kort en helder als je kunt. Vermijd woorden zoals ‘altijd…’, ‘nooit…’ en ‘alweer…’. Deze blazen de situatie op. Probeer te voorkomen dat je iemands gedrag omschrijft als een vaststaande karaktereigenschap. Het is beter om te beschrijven hoe iemand doet (gedrag) dan hoe iemand volgens jou is (karaktereigenschap). Gedrag kun je namelijk nog veranderen. Het is ook minder aanvallend als je iemands gedrag beschrijft (je doet…) dan wanneer je de karaktereigenschap omschrijft 235

Ooievaar_4deproef_bw.indd 235

25-04-12 10:47

(je bent…). Omschrijf het gedrag en wat het met jou doet (‘Ik vind het vervelend dat je niet meegaat’).

• Kom niet te snel met oplossingen. Luister eerst goed naar elkaar. Kom dan pas met oplossingen. Keur elkaars ideeën niet meteen af. Bepaal de vooren nadelen per oplossing en kies daarna samen de beste. Bedenk wat er nodig is om deze te realiseren. Wees hierin zo duidelijk en helder mogelijk.

Een oplossing als ‘Ik heb meer liefde van je nodig’ is te vaag. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik vind het prettig als je me elke dag vraagt hoe het met me gaat.’

Hoe duidelijker jij bent, hoe makkelijker het is voor je partner om het uit te voeren.

• Geef je huidige probleem een cijfer. Stel dat je partner een keer niet op een ziekenhuisafspraak komt. Jij vindt dit vervelend. Je geeft de situatie bijvoorbeeld het cijfer 5. Bedenk vervolgens wat er nodig is om de situatie het cijfer 5,5 of 6 te geven. Misschien kan je partner door zijn werk echt niet mee. Is er dan iets anders wat hij of jij kan doen om de situatie toch wat dragelijker te maken? Helpt het als hij na de afspraak even belt? Vind je het prettig wanneer een vriendin met je meegaat naar het ziekenhuis?

• Controleer of het klopt wat je over de ander denkt. Het invullen van andermans gedachten is soms onontkoombaar. Iedereen denkt wel eens voor een ander. Dit kan leiden tot misverstanden. Probeer dit te voorkomen. Vraag aan je partner of het klopt wat je over hem denkt. Denk je dat hij zich rot voelt, vraag dit dan. Zo geef je ruimte aan de ander om te reageren. Vraag je vrouw waarom ze tranen in haar ogen heeft. Concludeer niet van te voren dat dit komt omdat ze verdrietig is. Misschien heeft ze net uien schoongemaakt of een mooie film gezien.

• Verwoord wat je wel in plaats van wat je niet wilt. Misschien ben je gewend geraakt om vooral te zeggen wat je niet wilt. Formuleer je zinnen met ‘Ik zou graag willen…’. Vermijd het woord ‘moeten’. Bekijk samen met je partner of het haalbaar is wat je wilt. Geef het ook toe als je weet dat je iets onhaalbaars van je partner vraagt.

236

Ooievaar_4deproef_bw.indd 236

25-04-12 10:47

â&#x20AC;˘ Sta samen met je partner eens stil bij wat er goed gaat of meevalt. Mensen zijn vaak geneigd om te letten op wat er allemaal fout gaat. Misschien ben je tevreden over hoe jullie je samen staande houden in deze moeilijke tijd.

Mogelijk vind je het prettig dat je partner zo open is over zijn gevoel. Of heb je het idee dat je arts oprecht met je meeleeft. Spreek deze dingen ook uit.

c Hoe ga je in je relatie om met je kinderwens?

Een nog onvervulde kinderwens heeft invloed op een relatie. De mate van invloed verschilt per paar. Het kan jullie zowel dichter bij elkaar brengen als uit elkaar drijven. Dit is onder andere afhankelijk van hoe jullie met de kinderwens omgaan. Hier zijn verschillende manieren voor. Een actieve manier is bijvoorbeeld het zoeken van informatie, het praten met anderen of het vragen van steun. Een meer passieve manier kan bestaan uit het rustig afwachten of het zoeken van afleiding. De ene manier is niet beter of slechter dan de andere.

En ook hierin kun je van je partner verschillen. Zelf kun je ook veranderen in de manier van omgaan met je kinderwens. Misschien heb je na een mislukte poging even geen zin om mensen te zien terwijl dit voorheen wel zo was.

Het kan verhelderend zijn om jullie manier van omgaan met de kinderwens te bespreken. De volgende opdrachten kunnen hierbij helpen. Kies alleen die opdrachten uit die bij jullie passen. Bekijk vervolgens of je wel of niet iets wilt veranderen aan jullie aanpak.

Vragen over de omgang met de kinderwens

Tijd en aandacht Hoeveel tijd besteden jullie aan het onderwerp kinderwens? Staat alles in het teken hiervan? Is er aandacht voor andere onderwerpen zoals werk, vrienden of hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s? Ondernemen jullie activiteiten die losstaan van de kinderwens?

237

Ooievaar_4deproef_bw.indd 237

25-04-12 10:47

Opdracht 1: Teken twee cirkels. De cirkels bevatten de tijd van één week.

Probeer in de eerste cirkel je tijdsindeling van een week in te vullen zoals deze er nu uitziet. Doe dit met behulp van taartpunten. Een taartpunt bevat bijvoorbeeld de tijd die je momenteel werkt. Een andere punt staat voor de tijd die je aan je relatie besteedt. Weer een andere punt omvat de tijd die je kwijt bent aan het fertiliteitstraject of het praten over je kinderwens. Probeer vervolgens in de tweede cirkel weer te geven hoe je je tijd zou willen verdelen in een week.

Een taartpunt kan bijvoorbeeld staan voor de tijd die je zou willen besteden aan vrienden maar daar nu niet voor uittrekt. Hieronder volgt een voorbeeld.

NU 6

WENS

7

7

5

1

1

6

4 5

3

4 3 2

2

1 Slapen 2 Werken 3 Huishouden 4 Relatie 5 Kinderwens 6 Familie & vrienden 7 Ontspanning

Dit voorbeeld betreft een persoon die eigenlijk meer wil sporten (ontspanning). Ook verlangt hij ernaar om vaker op stap te gaan met vrienden. Daarnaast wil hij een werkster, zodat hij niet alles zelf hoeft te doen. Verder geeft hij aan minder tijd te willen besteden aan zijn kinderwens. Uiteraard zou een zwangerschap dit oplossen. Helaas heeft hij dit niet voor het zeggen. Hij vertelt dat hij er een bepaalde tijd voor wil vrijmaken. Zo wil hij graag bij elke ziekenhuisafspraak zijn. Hij wil er echter liever niet meer elke avond over praten met zijn vriendin. De gesprekken zijn vaak hetzelfde. Hij stelt voor om dit naar één keer per week terug te brengen. Verder wil hij dolgraag eens met haar naar de film of uit eten.

238

Ooievaar_4deproef_bw.indd 238

25-04-12 10:47

Soms is het lastig de exacte tijd te bepalen die je kwijt bent aan je kinderwens.

Hoe tel je de tijd van een gesprek met je zus over je kinderwens mee? Waar de tijd exact onder valt is niet het belangrijkste. Bedenk of je tevreden bent over hoe je met je kinderwens omgaat. Is er in jouw ogen een goede balans tussen gesprekken over je kinderwens en andere onderwerpen? Heb je beide cirkels getekend, bekijk dan of ze van elkaar verschillen. Ook kan het aardig zijn om eens naar de cirkels van je partner te kijken. Verschillen jullie cirkels? Verschillen hoeven niet altijd een probleem op te leveren. Ga na welke verschillen je wilt veranderen en of dit haalbaar is.

Communicatie Hoe bespreken jullie de kinderwens? Besteden jullie daar te veel of juist te weinig tijd aan? Verloopt de communicatie op een prettige manier? Bespreken jullie de kinderwens ook met anderen? Zo ja, met wie en hoe?

Opdracht 2: Ga na of gesprekken over jullie kinderwens naar tevredenheid verlopen. Eindigen ze vaak in ruzie, bekijk dan wat er nodig is om dit te voorkomen. De hoofdstukken Tips om ruzie te voorkomen en Hoe kom je tot een goed gesprek met je partner? kunnen hierbij helpen. Het kan prettig zijn om vooraf te bespreken wie jullie inlichten over jullie situatie. Hierbij kunnen jullie ook bekijken wat jullie wel en niet met anderen willen delen.

Steun Kunnen jullie elkaar steunen bij de kinderwens? Op welke manier gebeurt dit nu? Hoe is dit voor jullie beiden? Het kan soms zijn dat je partner je probeert te steunen op een manier die niet bij je past. Misschien heeft de een de behoefte om erover te praten terwijl de ander die juist niet heeft. Bekijk of er een tussenweg is. Mogelijk helpt het om af te spreken niet elke dag over het zwanger worden te praten. Plan hiervoor bijvoorbeeld een vaste avond. Dit voorkomt dat je elke dag het onderwerp kort en onvolledig bespreekt.

239

Ooievaar_4deproef_bw.indd 239

25-04-12 10:47

Opdracht 3: Interview elkaar. Vraag hoe je de ander kunt steunen. Wat heeft hij nodig van je? Maak de vorm van steun zo concreet mogelijk. Is dit elke dag een telefoontje vanaf het werk of een stevige knuffel? Waar heb je behoefte aan bij slecht nieuws? Bekijk bij een verlangen naar steun of je die als partner kunt bieden. Mogelijk zijn er ook anderen voor nodig. Paragraaf 3.d geeft tips over het vragen van steun aan anderen.

Emoties Welke emoties roept de kinderwens bij jullie op? Hoe gaan jullie hiermee om?

Worden gevoelens van bijvoorbeeld angst, boosheid of onzekerheid geuit?

Weten jullie hoe je met elkaars gevoelens moet omgaan? Heb je een idee wat een mislukte poging of een gevonden afwijking met de ander doet? Is er voor jouw gevoel genoeg tijd tussen behandelingen om emotioneel bij te komen?

Zijn jullie emoties ten opzichte van elkaar veranderd sinds een zwangerschap vooralsnog uitblijft? Zijn er veranderingen in de intimiteit of het seksuele contact?

Opdracht 4: Schrijf een brief aan je partner waarin je bovenstaande vragen beantwoordt. Wissel de brieven vervolgens uit of lees ze aan elkaar voor. De bedoeling van deze brieven is om op een open, niet-veroordelende manier elkaars emoties te bespreken. Verken de overeenkomsten en verschillen in emoties.

Reflectie Zijn jullie tevreden over hoe jullie tot nu toe zijn omgegaan met de kinderwens?

Wat gaat hierin goed? Wat kan er verbeterd worden? Staan jullie nog steeds achter de keuze voor fertiliteitsbehandelingen? Is dit voor jullie vol te houden?

Is er in de omgang met elkaar iets veranderd sinds jullie begonnen aan het fertiliteitstraject? Dreigt er een scheiding als het niet lukt om zwanger te worden?

Heeft een van jullie al eens gedacht aan adoptie, donorzaad of gastouderschap?

240

Ooievaar_4deproef_bw.indd 240

25-04-12 10:47

Opdracht 5: Bespreek de vragen met elkaar. Jullie kunnen ervoor kiezen om de vragen door een onafhankelijke derde aan jullie samen te laten stellen.

Deze persoon kan het gesprek leiden en af en toe doorvragen met slechts het woordje ‘waarom’.

D Praktische tips voor jou en je partner

In deze paragraaf staan tips die kunnen bijdragen aan een goede relatie met je partner.

Communicatie De meeste relatieproblemen ontstaan door te weinig of verkeerde communicatie. Om een relatie goed te houden, is het belangrijk regelmatig op een goede manier met elkaar te praten. Paragrafen 4.b en 4.c van dit deel staan vol handvatten om dit goed te doen.

Verwachtingen Mensen hebben een beeld van hoe een relatie hoort te zijn. Hierdoor koester je bepaalde verwachtingen over je partner. Ze kunnen zijn ontstaan vanuit eerdere relaties, je opvoeding, de media of de maatschappij. Deze verwachtingen bepalen mede hoe je met je partner omgaat. Zo kun je boos op je partner worden wanneer hij niet doet wat je van hem verwacht. Bekijk wat je verwacht van je partner. Ga samen met je partner na of je verwachtingen reëel zijn. Bedenk hierbij dat je partner niet voor honderd procent leuk kan zijn. Ken je überhaupt iemand aan wie alles leuk is? Mogelijk kan je partner niet aan al je verwachtingen voldoen. Geef dan aan welke verwachtingen echt belangrijk voor je zijn en welke je eventueel wel kunt laten varen. Als partner is het belangrijk om helder aan te geven wat je wel en niet kunt bieden. Zo voorkom je teleurstelling en conflicten.

241

Ooievaar_4deproef_bw.indd 241

25-04-12 10:47

Omgang Sta er eens bij stil hoe je met je partner omgaat. Is dit zoals je zou willen? En hoe gaat hij met jou om? Bespreek de huidige manier van omgang. Zijn er dingen die je liever anders wilt? Zo ja, maak deze dan zo duidelijk mogelijk.

Geef aan wat je wél zou willen en bekijk of dit haalbaar is.

Het kan ook zijn dat je baalt van je eigen gedrag. Bedenk dan wat je hieraan kunt doen. Er zijn bijvoorbeeld verschillende manieren om aardig te doen: je kunt je waardering uitspreken of een compliment geven. Misschien vind je het leuk om je partner te verrassen of kun je hem ergens bij helpen. Doe iets waarvan je denkt dat je partner het zal waarderen, zonder over je eigen grenzen te gaan.

Wanneer je vaak moe of gespannen bent, kan dit maken dat je eerder onaardig doet. Het is handig om dan vooraf te bespreken hoe jullie hiermee omgaan.

Je kunt bijvoorbeeld afspreken dat jullie niet in discussie gaan wanneer een van de twee moe is. Merk je aan je partner dat hij moe of gespannen is, vraag dan of dit zo is. Dan kun je verwijzen naar de afspraak en samen besluiten het gesprek uit te stellen tot een beter moment.

Ook is het goed om te kijken waarover je tevreden bent binnen je relatie. Wat gaat er goed tussen jullie? Wat voor cijfer geef je jullie relatie op het gebied van aandacht voor elkaar, intimiteit, vrienden en familie, werk, leuke dingen doen, ruimte voor hobby’s, financiën, huishouden, communicatie en onafhankelijkheid? Bedenk hierbij dat geen enkele relatie perfect is. Het kan aardig zijn om alle positieve dingen eens op te schrijven, misschien zelfs in de vorm van een gedicht.

Activiteiten Een kinderwens kan maken dat je alleen nog maar bezig bent met het zwanger willen worden. Alles staat in het teken van de kinderwens. Dit kan een negatieve invloed op je relatie hebben. Het is dan ook belangrijk om samen ook activiteiten te ondernemen die losstaan van de kinderwens. Bedenk met je partner welke activiteiten dit kunnen zijn. Misschien kunnen jullie op een 242

Ooievaar_4deproef_bw.indd 242

25-04-12 10:47

kookcursus gaan, danslessen volgen, een bos- of strandwandeling maken, vrienden bezoeken, een weekendje weg of naar de bioscoop gaan. Besluiten jullie samen uit eten te gaan, praat dan eens over een ander onderwerp dan de kinderwens. Ook is het goed om af en toe seks te hebben op onvruchtbare dagen. Hiermee voorkom je dat seks alleen maar gekoppeld wordt aan de kinderwens. Daarnaast is het aan te raden om ook af en toe een activiteit zonder je partner te doen. Besteed tijd aan je hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s, ga met een vriend een weekend op pad, trakteer jezelf op een massage of een bezoek aan de kapper.

Tegenslag In elke relatie is er wel eens tegenslag. Ook tijdens het fertiliteitstraject kan dit voorkomen. Het is handig om van elkaar te weten wat je bij tegenslag het liefst wilt. Bedenk hoe je partner je kan helpen bij tegenslag. Vraag vervolgens aan je partner wat hij nodig heeft van jou. Mogelijk verschillen jullie in je behoeften. Misschien wil de een met rust gelaten worden terwijl de ander juist iets wil ondernemen. Houd hier dan rekening mee. Je kunt bijvoorbeeld met een vriend afspreken terwijl je vriendin thuis blijft. Mogelijk kun je niet altijd aan elkaars behoefte voldoen. Zoek dan een middenweg. Ga ook eens na hoe jullie tot nu toe met moeilijke momenten zijn omgegaan. Wat hielp er toen en wat niet? Wat hebben jullie ervan geleerd? Hoe kunnen jullie elkaar zo goed mogelijk steunen? Zijn er ook anderen die dit kunnen?

Steun van anderen Laat niet alle steun van je partner afhangen. Kijk of je zelf ook iets kunt doen.

Mogelijk geeft een halfuur sporten al verlichting. Daarnaast is het goed om anderen in te lichten over je kinderwens. Misschien heb je een prettige collega of vriend of een lief familielid. Steun van anderen kan ervoor zorgen dat je meer aankunt. Sommige mensen vinden het prettig om met iemand in een soortgelijke situatie te praten. Dit kan eventueel via een forum op internet.

243

Ooievaar_4deproef_bw.indd 243

25-04-12 10:47

Tevens kunnen gesprekken met een psycholoog nuttig zijn. Zie hoofdstuk 6 voor vormen van professionele hulp.

Voor je relatie kan het goed zijn om te bekijken hoe jullie tegenover anderen met je kinderwens omgaan. Vragen die hierbij kunnen helpen zijn: wie stellen we op de hoogte van onze kinderwens? Wat willen we er wel en niet over kwijt? Wat verwachten we van anderen? Is er iets wat we willen veranderen in de omgang met anderen? Hoe kunnen ze ons steunen? Probeer zo duidelijk mogelijk aan te geven hoe jullie gesteund willen worden. Hierdoor is het ook makkelijker voor degenen die steun willen bieden.

244

Ooievaar_4deproef_bw.indd 244

25-04-12 10:47

5 Stress en ontspanning a Wat is stress?

Stress betekent ‘aanhoudende geestelijke druk’ of ‘spanning’. Stress ontstaat wanneer draaglast en draagkracht uit balans zijn.

De draaglast bestaat uit alles wat op dat moment door iemand als belasting wordt ervaren. Te denken valt aan een conflict op je werk, lichamelijk ongemak, een chronisch zieke partner, een miskraam of een nog onvervulde kinderwens. Ook dagelijkse gebeurtenissen zoals in de file staan of het verliezen van je sleutels kunnen de draaglast vergroten.

De draagkracht is het vermogen van iemand om belastende situaties aan te kunnen. Draagkracht bestaat uit alle factoren waardoor iemand zich gesteund voelt of waarvan iemand energie krijgt. Dit zijn bijvoorbeeld een goede relatie, een leuke baan, contact met vrienden en familie, uitdagende hobby’s, het geloof, een goede lichamelijke conditie of een gevoel voor humor.

Draaglast en draagkracht worden ook beïnvloed door de wijze waarop iemand denkt!

Heeft iemand een sterk relativeringsvermogen dan draagt dit bij aan de draagkracht.

Ervaart iemand een situatie vaak snel als belastend, dan verzwaart dit de draaglast.

Ook de wijze waarop iemand zijn eigen mogelijkheden inschat, maakt uit. Heeft iemand het idee dat hij heel wat aankan, dan vergroot dit de draagkracht. Draagkracht en draaglast verschillen per persoon. Ook bij één persoon kunnen ze verwisselen; op sommige momenten kan iemand meer hebben dan op andere 245

Ooievaar_4deproef_bw.indd 245

25-04-12 10:47

momenten. Zo kan iemand aan het begin van het fertiliteitstraject misschien meer aan dan verderop in het traject.

Stress ontstaat wanneer er van iemand meer gevraagd wordt (draaglast) dan die persoon op dat moment aankan (draagkracht). De draagkracht wordt dan overbelast door een te grote draaglast. De overbelasting kan tijdelijk of chronisch (langdurig) zijn. Tijdelijke stress is in sommige situaties juist goed en nuttig.

Denk bijvoorbeeld aan een belangrijk examen of aan je reactie tijdens een ongeluk. Wanneer de situatie voorbij is, neemt de stress weer af en herstelt het lichaam zich. Wanneer stress te lang duurt, te vaak voorkomt of te intens is, is er niet genoeg tijd voor het lichaam om zich te herstellen. Nieuwe stressgevende situaties stapelen zich op de oude draaglast waarvan het lichaam nog niet is hersteld. In dit geval wordt gesproken van chronische stress. Deze chronische stress kan klachten geven op drie niveaus: 1. Lichamelijke klachten: hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid, verhoogde bloeddruk, versnelde hartslag, hartkloppingen, pijn op de borst, ademhalingsproblemen, toegenomen transpiratie, trillen, duizeligheid, buikpijn of obstipatieproblemen.

2. Geestelijke klachten: angst, somberheid, boosheid, onzekerheid, frustratie, opgejaagd gevoel, onmacht, vijandigheid, concentratieproblemen, negatieve gedachten, piekeren, besluiteloosheid of vergeetachtigheid.

3. Gedragsmatige klachten: verstoord slaappatroon, meer of minder (ongezond) eten, minder bewegen, alcohol drinken, roken, huilbuien, klagen, zuchten, meer fouten maken, minder ondernemen, minder mensen zien, eerder schelden of jezelf verwaarlozen.

De beschreven klachten hebben een signaalfunctie. Ze geven aan dat de draaglast te hoog is. Wanneer de klachten niet op tijd herkend en serieus genomen worden, kan het lichamelijk en geestelijk functioneren op den duur ernstig verstoord raken. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld een depressie of een burn246

Ooievaar_4deproef_bw.indd 246

25-04-12 10:47

out. Resultaten uit wetenschappelijk onderzoek over de invloed van stress op de vruchtbaarheid zijn momenteel niet echt duidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat vruchtbaarheidsproblemen vaak stress opleveren.

b Wat kun je doen bij stress?

Een volledig stressvrij leven bestaat niet. Ook mensen van wie je denkt dat ze altijd ontspannen zijn, ervaren op bepaalde momenten stress. Stress is niet altijd te voorkomen. Je kunt wel dingen doen om de kans op stress te verkleinen. Hieronder volgen tips. De tips kunnen je ook helpen om beter om te gaan met stress.

Tips bij stress

Bepaal de ernst van je klachten Stress geeft vaak lichamelijke, geestelijke en gedragsmatige klachten, zie paragraaf 5.a. Duren deze klachten kort, dan is er niets aan de hand. Een nacht slecht slapen vanwege een spannende uitslag is normaal. Dit valt onder tijdelijke stress. Bij langdurige stress is het belangrijk om de ernst van je klachten in te schatten. Hoe be誰nvloeden de klachten je dagelijks leven? Heb je nog grip op de momenten van stress? Hoe ga je met de stress om en is het vol te houden? Twijfel je hierover, vraag dan aan iemand die jou goed kent of hij denkt dat je hulp van buitenaf nodig hebt. In sommige gevallen kan contact met een huisarts of psycholoog verlichting geven. Bedenk dat hoe langer je doorloopt met klachten, hoe langer de herstelperiode zal duren. Wanneer je bijvoorbeeld heel veel of juist heel weinig gaat eten door stress en je krijgt ernstig over- of ondergewicht, dan kan dit je zwangerschapkansen be誰nvloeden. Zie het eerste gedeelte van dit boek voor meer over dit onderwerp.

247

Ooievaar_4deproef_bw.indd 247

25-04-12 10:47

Zoek uit op welke momenten je stress hebt Het kan zijn dat je vooral in bepaalde situaties gespannen raakt. Zoek uit welke situaties dit bij jou zijn. Heb je vooral stress als je ’s avonds alleen thuis bent?

Of altijd vlak voor een afspraak met de arts? Hebben de situaties direct te maken met je kinderwens of ook met iets anders? Wees zo concreet mogelijk bij het beschrijven van de situatie. Bekijk vervolgens of het mogelijk is om de situatie te veranderen. Misschien ervaar je minder stress als je samen met je man naar de afspraak met de arts gaat. Helaas is het niet altijd mogelijk om een situatie aan te passen. Bekijk dan eens wat je denkt in zo’n situatie.

Ga na wat je tijdens momenten van stress denkt Wat je denkt in een situatie, bepaalt de mate van stress. Wanneer je vriendin denkt dat zij een inwendige echo niet aankan, dan levert zo’n echo stress op. Denkt ze dat ze het samen met jou wel aankan, dan zal ze waarschijnlijk minder stress ervaren. Het is dus niet de situatie zelf die stress oplevert maar je eigen gedachten over deze situatie. Probeer deze gedachten eens uit te dagen: kloppen je gedachten? Zou een goede vriendin hetzelfde denken in deze situatie? Kun je iets anders denken waardoor je minder gespannen wordt? Soms kunnen je eigen gedachten je het erg moeilijk maken. Wellicht ben je continu gespannen omdat je alsmaar denkt dat het zwanger worden niet gaat lukken. In hoofdstuk 2.b wordt uitgelegd hoe je met deze gedachten om kunt gaan en ze kunt veranderen.

Stel haalbare doelen Mensen stellen vaak te hoge eisen aan zichzelf. Te veel hooi op je vork geeft stress. Het maken van keuzes en het stellen van prioriteiten kan stress verminderen. Soms helpt het om te bedenken wat je een ander zou aanraden in jouw situatie. Probeer elke dag een realistische planning te 248

Ooievaar_4deproef_bw.indd 248

25-04-12 10:47

maken. Het is prettiger om een dagindeling te hebben waarvan je weet dat deze op een redelijke wijze haalbaar is. Je hebt dan een grotere kans op een voldaan gevoel. Houd er in je planning rekening mee dat bepaalde taken ook op emotioneel vlak energie kunnen kosten. Weet je bijvoorbeeld dat je na een ziekenhuis足afspraak moe of verdrietig bent, plan dan niet te veel activiteiten na de afspraak.

Zorg voor voldoende ontspanning Ontspannen kan zowel passief (een bad, een saunabezoek of een massage) als actief (sporten, lezen, een boswandeling of yoga). Zoek uit waar jij ontspannen van wordt. Heb je het vaak druk, plan dan in je agenda een paar momenten voor ontspanning verspreid over de dag. Dit hoeven geen uren te zijn, een paar minuten is al goed. Een ontspanningsoefening kan ook rust geven, zie onder het kopje Twee ontspanningsoefeningen. Ook buitenlucht doet vaak ontspannen. Zorg er daarom voor dat je elke dag buiten komt.

Stel grenzen en vraag hulp Als je je grenzen goed kent en bewaakt, is de kans op stress kleiner. Soms ga je noodgedwongen over je eigen grenzen heen. Zo kan het fertiliteitstraject aanvoelen als het overschrijden van een grens. Misschien heb je altijd geroepen bepaalde grenzen nooit te zullen overschrijden, maar kom je hiervan terug nu het zwanger worden niet lukt. Grenzen kunnen ook tijdens het fertiliteitstraject verschuiven. Sta daarom zo nu en dan met je partner stil bij jullie grenzen.

Hoever willen jullie gaan? Is de huidige wijze van deelname aan het fertiliteitstraject vol te houden? Hebben jullie genoeg steun? In hoofdstuk 3 staan tips voor het aangeven van grenzen en het vragen om hulp.

Leef gezond Stress kan maken dat je minder gezond eet en minder beweegt. Een uitgebalanceerd voedings- en bewegingspatroon houdt je fit en gezond. Op de 249

Ooievaar_4deproef_bw.indd 249

25-04-12 10:47

lange termijn verklein je hiermee de kans op allerlei aandoeningen. Vermijd grote hoeveelheden suiker, koffie, alcohol, sigaretten en slaapmiddelen. Eet drie maaltijden op een dag en zo nu en dan een tussendoortje. Bedenk welke bewegingsvorm jou het best ligt. Houd je niet van sport, probeer dan zoveel mogelijk beweging in je dagelijks leven in te passen. Ga bijvoorbeeld met de fiets naar je werk, neem de trap in plaats van de lift, maak een wandeling tijdens de lunchpauze, tuinier, dans of doe oefeningen tijdens het televisiekijken.

Zorg voor voldoende nachtrust Wanneer je gespannen bent, kan je slaappatroon veranderen. De volgende maatregelen kunnen bijdragen aan een betere nachtrust: • Vermijd dutjes overdag.

• Probeer zoveel mogelijk op dezelfde tijden naar bed te gaan en op te staan.

• Zorg voor een donkere, prettige, niet te warme slaapomgeving.

• Gebruik je slaapkamer alleen om in te slapen en te vrijen.

• Drink geen koffie of meer dan twee glazen alcohol voor het slapengaan.

Alcohol maakt dat je vaak makkelijker in slaap valt maar moeilijker doorslaapt.

• Rook niet vlak voor het slapengaan een sigaret. Nicotine heeft een opwekkend effect en kan maken dat het inslapen langer duurt.

• Vermijd langdurig gebruik van slaapmiddelen.

• Beweeg overdag zoveel mogelijk.

• Bouw je dag af. Neem bijvoorbeeld een aantal vaste stappen voordat je naar bed gaat: avondeten, het nieuws, kop thee, wat lezen en dan naar bed. Dit voorkomt dat je met een ‘vol’ hoofd je bed in gaat.

• Kijk niet vlak voor het slapen gaan televisie. Door het licht dat van de televisie of laptop af komt, krijgen je hersenen een sein dat ze juist alert moeten blijven. Er wordt minder melatonine afgegeven door de pijnappelklier in je 250

Ooievaar_4deproef_bw.indd 250

25-04-12 10:47

hersenen wat een negatieve invloed kan hebben op het inslapen. â&#x20AC;˘ Leg een schrijfblok naast je bed. Schiet je opeens te binnen dat je nog melk moet kopen, schrijf dit dan op. Zo ga je met een gerust gevoel slapen zonder bang te zijn het te vergeten Ben je vaak moe, vermijd dan activiteiten die tegelijkertijd mentale en fysieke inspanning vereisen. Laat bijvoorbeeld liever alleen de hond uit (fysieke inspanning) en bel op een ander tijdstip met je vriendin (mentale inspanning) maar laat niet al bellend de hond uit. Zoek uit welke activiteiten je energie kosten en welke energie opleveren. Zorg voor een goede balans.

c Twee ontspanningsoefeningen

Ontspanning heeft in het algemeen een positief effect op de gezondheid. Ze kan stress en bijkomende klachten verminderen. Met behulp van ontspanningsoefeningen kun je leren beter en sneller te ontspannen.

De oefeningen in deze paragraaf kosten weinig tijd. Bevalt een oefening je, probeer deze dan dagelijks te doen. Een vast tijdstip hiervoor kan helpen.

Na een aantal weken van dagelijks oefenen, zul je merken dat je makkelijker lichamelijk ontspant. Dit heeft vaak ook tot gevolg dat je gedachten rustiger worden. Oefen op een plek waar je niet gestoord kunt worden, bijvoorbeeld in bed, op de bank of in bad. Probeer niet te veel op de tijd te letten en zet je telefoon uit. Als je het prettig vindt, kun je je ogen sluiten.

Oefening 1 â&#x20AC;&#x2DC;Buikademhalingâ&#x20AC;&#x2122; Deze oefening is gericht op ontspanning door adem te halen via de buik.

1 Ga gemakkelijk zitten of liggen. Leg je handen op je buik.

2 Adem diep in door je neus. Tijdens het inademen maak je je buik bol. Je voelt met je handen dat je buik uitzet.

251

Ooievaar_4deproef_bw.indd 251

25-04-12 10:47

3 Vervolgens adem je diep uit door je mond en trek je je buik in. Je spant hem aan. Je voelt met je handen dat je buik platter wordt.

4 Dit patroon van in- en uitademen blijf je ongeveer 5 minuten herhalen. Het kan helpen om de volgende vuistregel te hanteren: In = Uit en Uit = In. Oftewel: bij het inademen de buik uitzetten en bij het uitademen de buik intrekken.

Adem even lang in als uit, bijvoorbeeld telkens drie seconden. Doe dit in een rustig tempo. Overdrijf het intrekken en uitzetten van je buik niet, een beetje is voldoende. Deze oefening kun je ook doen terwijl je in de stoel van de arts ligt voor bijvoorbeeld een inwendig onderzoek.

Oefening 2 ‘Ontspannen spieren’ Deze oefening is gericht op ontspanning van de spieren. Je gaat verschillende spieren aanspannen en ontspannen. De oefening begint bij je onderlichaam en werkt langzaam naar boven. Begin steeds met licht aanspannen en ga geleidelijk naar zo sterk mogelijk. Vervolgens laat je de spanning weer geleidelijk los. Je neemt telkens 5 seconden voor het aanspannen en 5 seconden voor het ontspannen.

1 Ga gemakkelijk zitten of liggen en doe je schoenen uit. Laat je ademhaling via je buik verlopen. Zie oefening 1.

2 Krom de tenen van je linkervoet (5 seconden) en ontspan (5 seconden).

Doe dit vervolgens met je rechtervoet.

3 Punt de tenen van je linkervoet waardoor de spieren van je scheenbeen zich aanspannen. Ontspan vervolgens. Herhaal dit met de tenen van je rechtervoet.

4 Steek je linkerbeen uit met je hak zo ver mogelijk naar voren. Span je bovenbeenspier aan en ontspan. Doe dit vervolgens met je rechterbeen.

5 Maak een vuist van je linkerhand, knijp en ontspan. Doe dit vervolgens met je rechterhand.

6 Duw je linkerelleboog zo ver mogelijk naar voren en ontspan. Doe dit vervolgens met je rechterelleboog.

7 Maak een vuist met je linkerhand. Breng deze naar je linkerschouder en 252

Ooievaar_4deproef_bw.indd 252

25-04-12 10:47

ontspan. Doe dit vervolgens met je rechterhand.

8 Duw je buik zo ver mogelijk naar voren en ontspan. Doe dit tweemaal.

9 Adem in en houd je adem vast. Strek je rug en duw je schouders naar achteren. Je borstkas komt naar voren. Adem weer uit en ontspan. Houd je schouders zelf laag en je armen ontspannen. Doe dit tweemaal.

10 Rek je nek naar links, naar rechts, naar voren en naar achteren. En ontspan.

11 Span je voorhoofd aan door je wenkbrauwen op te trekken. En ontspan.

12 Knijp je ogen stijf dicht. En ontspan.

13 Doe je tanden op elkaar en duw je tong omhoog. En ontspan.

14 Haal nog een aantal keren diep adem.

Je kunt de oefening ook opnemen zodat je hem erna kunt afspelen. De oefening is ook geschikt om te doen voordat je naar bed gaat.

Op den duur zul je merken dat je niet meer zo hoeft na te denken bij de oefeningen. Je kunt de oefeningen dan toepassen op momenten van stress.

Als je veel oefent, zul je merken dat je steeds sneller en beter ontspant.

253

Ooievaar_4deproef_bw.indd 253

25-04-12 10:47

6 Professionele hulp A Met welke hulpverleners kun je te maken krijgen?

Tijdens je kinderwens kun je met verschillende hulverleners in aanraking komen. Dit zijn bijvoorbeeld de huisarts, artsen en psychologen in het ziekenhuis en hulpverleners buiten het ziekenhuis. In deze paragraaf wordt uitgelegd welke rol de hulpverleners hebben en wat ze voor jou kunnen betekenen.

Huisarts Ben je na een jaar proberen nog niet zwanger, neem dan eerst contact op met je huisarts. Ben je ouder dan 35 jaar of heb je ooit een miskraam gehad dan kan dit eerder. Dit geldt ook wanneer je denkt dat een bekende medische oorzaak (zoals een ziekte of onregelmatige cyclus) invloed heeft op je zwangerschapskansen.

Je huisarts kan informatie en advies geven over het zwanger worden. Hij kan je onder andere vragen naar de duur van je zwangerschapswens, hoe vaak jullie seksueel contact hebben en de duur en regelmaat van je cyclus. Indien hij het nodig vindt, kan hij zelf een eenvoudig vruchtbaarheidsonderzoek doen.

Ook kan je huisarts besluiten je te verwijzen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek.

Artsen in het ziekenhuis In het ziekenhuis zal een oriĂŤnterend fertiliteitsonderzoek (ofo)* worden gedaan. Voor dit onderzoek heb je altijd een verwijzing nodig van je huisarts of een andere arts. Het onderzoek kan door een gynaecoloog, een fertiliteitsarts of een arts-assistent worden gedaan. Dit verschilt per ziekenhuis. Er wordt * Zie het eerste deel Fysieke aspecten voor meer informatie over dit onderzoek.

254

Ooievaar_4deproef_bw.indd 254

25-04-12 10:47

bij zowel de vrouw als de man gekeken of er een oorzaak te vinden is voor het uitblijven van een zwangerschap. Afhankelijk van de resultaten van het onderzoek volgt een behandelplan. Dit plan kan zowel door een gynaecoloog als door een fertiliteitsarts worden uitgevoerd. Soms is er ook een samenwerking met een uroloog.

Psychiaters, psychologen en maatschappelijk werkers in het ziekenhuis Veel mensen ervaren een fertiliteitstraject als emotioneel zwaar. Je arts kan je eventueel helpen de juiste ondersteuning te vinden. Hij kan bijvoorbeeld een afspraak met een psychiater, psycholoog of maatschappelijk werker in het ziekenhuis regelen. Sommige ziekenhuizen hebben ook geestelijke verzorging in huis zoals een pastor, een dominee of een imam. Ook zijn er soms speciale afdelingen waar je terecht kunt voor bijvoorbeeld hulp bij het afvallen of het stoppen met roken in verband met een kinderwens. Hieronder wordt het verschil tussen psychiater, psycholoog en maatschappelijk werker uitgelegd.

Een psychiater is een arts die gespecialiseerd is in de psychiatrie. In tegenstelling tot een psycholoog, heeft een psychiater geneeskunde gestudeerd en mag daarom ook medicijnen voorschrijven. Ben je al bekend met psychiatrische problemen, zoals een psychose, chronische depressie, een manie of een persoonlijkheidsstoornis laat dit dan weten aan je fertilteitsarts. Hij kan dan samen met je psychiater, een psycholoog en eventueel een kinderarts bekijken wat voor jou de beste manier is om zwanger te worden. Ook kan er vooraf advies worden gegeven over het gebruik van medicijnen tijdens het fertiliteitstraject. Tegenwoordig is het stoppen met medicijnen niet altijd de beste oplossing. Laat je daarom goed informeren.

Een psycholoog is gespecialiseerd in de gedachten, de gevoelens en het gedrag van mensen. Hij kan je meer inzicht geven in wat je denkt, voelt en doet en eventueel helpen er verandering in te brengen. Hij kan je ook leren om zo goed mogelijk om te gaan met je situatie. Hierdoor nemen klachten vaak af.

Een psycholoog kan je bijvoorbeeld leren om op een andere manier over de 255

Ooievaar_4deproef_bw.indd 255

25-04-12 10:47

kinderwens te praten zodat jullie niet telkens ruzie krijgen. In het ziekenhuis kunnen verschillende psychologen werken zoals een ‘klinisch (neuro)psycholoog’, een ‘psychotherapeut’ of een ‘gezondheidszorgpsycholoog’. Alle psychologen binnen een ziekenhuis zijn voldoende deskundig. Soms tref je een psycholoog in opleiding die onder supervisie van een erkend psycholoog werkt. Pas echter op wanneer je een psycholoog buiten het ziekenhuis zoekt.

De titel ‘psycholoog’ is namelijk niet wettelijk beschermd. Dit betekent dat iedereen zichzelf psycholoog kan noemen, ook degenen zonder opleiding.

Ga daarom na of een psycholoog buiten het ziekenhuis de juiste deskundigheid, kwalificaties en registraties heeft. Dit geldt ook voor psychologen die via internet hun hulp aanbieden. Je huisarts kan je hierbij helpen. Erkende psychologen voldoen aan een registratie in het register Beroepen-in-de-Individuele-Gezondheidszorg (big)*. Wanneer een psycholoog big-geregistreerd is, kun je ervan uitgaan dat hij over voldoende opleiding, werkervaring en beroepskwalificaties beschikt. Ook alle artsen hebben een big-registratie. Dit geldt dus ook voor een psychiater. Via de website www.bigregister.nl kun je kijken of jouw psycholoog een big-registratie heeft. Hiervoor heb je de naam en geboortedatum van je psycholoog nodig of zijn registratienummer. Zorgverzekeraars stellen vaak een big-registratie van een psycholoog als vereiste om in aanmerking te komen voor vergoeding.

Een maatschappelijk werker is een deskundige op het gebied van maatschappelijke of sociale problemen. Hij helpt mensen beter te functioneren in hun eigen sociale omgeving. Ook kan een maatschappelijk werker assisteren bij het invullen van formulieren of het aanvragen van bijvoorbeeld een vergunning of bijstand. Alle maatschappelijk werkers binnen een ziekenhuis zijn voldoende deskundig of staan anders onder supervisie van een erkend maatschappelijk werker. Ben je op zoek naar een maatschappelijk werker buiten het ziekenhuis,

* Onder andere de titels ‘klinisch (neuro)psycholoog’, ‘psychotherapeut’ en ‘gezondheidszorgpsycholoog’ zijn in Nederland wettelijk beschermde titels.

256

Ooievaar_4deproef_bw.indd 256

25-04-12 10:47

ga dan na of deze de juiste deskundigheid, kwalificaties en registraties heeft.

Je huisarts kan je hierbij helpen. Erkende maatschappelijk werkers kunnen herkend worden aan een registratie in het Beroepsregister Agogisch en Maatschappelijk Werk (bamw). Deze registratie is momenteel niet verplicht. Er zijn dus geschikte maatschappelijk werkers zonder bamw-registratie. Vraag in zoâ&#x20AC;&#x2122;n geval aan je huisarts of hij de maatschappelijk werker kent. Vraag aan de maatschappelijk werker of hij ervaring heeft met jouw problematiek. Via de website www.beroepsregister-bamw.nl kun je kijken of jouw maatschappelijk werker een bamw-registratie heeft. Momenteel vergoeden zorgverzekeraars de kosten van een maatschappelijk werker buiten het ziekenhuis vaak niet.

Soms is er dan wel een mogelijkheid tot vergoeding via gemeenteloketten.

Ondersteuning buiten het ziekenhuis

Ook buiten het ziekenhuis zijn er mensen die je kunnen steunen. Dit kunnen professionals zijn zoals je huisarts of een erkend psycholoog. Uiteraard kunnen ook familieleden, vrienden en je eigen partner verlichting geven. Daarnaast zijn er nog andere mogelijkheden.

Vereniging Freya. Freya is een landelijke vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen, ongeacht het stadium of de behandeling waarin iemand zich bevindt. Freya biedt informatie over allerlei onderwerpen die met vruchtbaarheid te maken hebben. Dit gebeurt via de website www.freya.nl, door middel van mailinglijsten, brochures, bijeenkomsten, lezingen en het ledenmagazine. Medewerkers beantwoorden telefonisch en schriftelijk vragen en kunnen een luisterend oor bieden. Op de website kun je via een forum, de chat of mailinglijsten contact leggen met anderen met vruchtbaarheidsproblemen. Lid worden van deze vereniging kan via hun website.

Internet. Wees voorzichtig met informatie op internet. Online adviezen zijn dikwijls goedbedoeld maar niet altijd correct. Het zijn vaak ervaringen van anderen. De informatie is veelal niet afkomstig van deskundigen en niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast kan er op internet een 257

Ooievaar_4deproef_bw.indd 257

25-04-12 10:47

overvloed aan vooral negatieve informatie zijn. Dit komt omdat mensen bij wie het zwanger worden niet is gelukt meer behoefte hebben om het van zich af te schrijven dan de mensen bij wie een zwangerschap wel tot stand is gekomen. Op de website van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie staat betrouwbare informatie: www.nvog.nl. Dit geldt ook voor de websites van ziekenhuizen.

Alternatieve geneeswijzen. Sommige mensen bezoeken tijdens het fertiliteitstraject iemand zoals een acupuncturist, hypnotherapeut of fytotherapeut.

Het is belangrijk om je arts hiervan op de hoogte te stellen. Momenteel laat wetenschappelijk onderzoek geen duidelijk bewijs zien dat alternatieve geneeswijzen de kans op een zwangerschap verhogen. Alternatieve geneeswijzen kunnen wel voor ontspanning zorgen, zodat je de fertiliteitsbehandelingen beter aankunt, ongeacht de uitkomst*.

b Wanneer ga je naar een psycholoog?

Wanneer ze proberen zwanger te worden, zullen de meeste mensen merken dat ze over een redelijke veerkracht beschikken. Psychologische behandeling is dan ook niet altijd nodig. Wanneer een zwangerschap lang op zich laat wachten kan de rek echter uit de veer gaan.

Je merkt dit aan jezelf doordat je je steeds minder goed voelt. Dit kan een reden zijn om contact te zoeken met een psycholoog. De drempel om naar een psycholoog te gaan is soms hoog. Misschien heb je geen idee hoe een psycholoog jou zou kunnen helpen. Wellicht denk je dat je gek moet zijn of totaal instabiel voordat je een psycholoog om hulp vraagt. Dit

* Zie het eerste deel Fysieke aspecten voor meer informatie over alternatieve geneeswijzen en zwanger worden.

258

Ooievaar_4deproef_bw.indd 258

25-04-12 10:47

is echter niet zo. De ervaring leert dat de gesprekken bij de psycholoog vaak steun bieden en zinvol zijn. In de volgende situaties kunnen gesprekken met een psycholoog zinvol zijn: • Je bent erg emotioneel en je weet niet hoe je hiermee om moet gaan. Misschien merk je dat je steeds verdrietiger, bozer of banger wordt.

• Je gaat ongewenst gedrag vertonen. Je valt bijvoorbeeld steeds vaker uit tegen anderen terwijl je dit niet wilt. Of het lukt je niet om te stoppen met huilen. Je slaapt slecht of er zijn problemen op je werk.

• Je hebt last van je eigen gedachten. Misschien blijf je maar piekeren of zijn je gedachten erg negatief. Misschien denk je zelfs dat het leven niet meer hoeft als het niet lukt om zwanger te worden. Het kan onrustig en chaotisch in je hoofd zijn.

• Je gevoel van eigenwaarde wordt alleen nog maar bepaald door de kinderwens. Je kunt jezelf alleen nog maar zien als iemand die nog niet zwanger is.

• Je hebt problemen met je partner. Misschien is er vaker ruzie of zijn er intimiteits- of seksuele problemen. Het bespreken van de kinderwens kan moeizaam gaan. Of het kan zijn dat jullie op andere gebieden steun kunnen gebruiken.

• Je hebt problemen met je omgeving. Misschien is er onvoldoende steun van vrienden of familie. Of iedereen om je heen is zwanger. Het kan zijn dat je het moeilijk vindt om over je kinderwens te praten. Of je hebt geen idee hoe je op al die zogenaamd goedbedoelde opmerkingen moet reageren.

• Je wordt mogelijk opeens overvallen door de noodzaak om na te denken over je kinderwens, bijvoorbeeld door een onverwachte ziekte van jou of je partner.

• Je hebt te veel tegenslag, bijvoorbeeld slechte uitslagen, een miskraam, een moeilijk contact met een arts of het verlies van een dierbare.

• Je hebt twijfels over stoppen of doorgaan met fertiliteitsbehandelingen.

• Je hebt behoefte aan een gesprek met een onafhankelijk persoon die goed op de hoogte is van de emotionele uitwerking van een kinderwens.

259

Ooievaar_4deproef_bw.indd 259

25-04-12 10:47

Uiteraard zijn er nog meer situaties waarin een psycholoog kan helpen. Twijfel je over contact met een psycholoog, bespreek dit dan met je arts. Mocht je al bij een andere psycholoog buiten het ziekenhuis lopen, dan kun je uiteraard ook daar je kinderwens bespreken.

Hoe verloopt het contact met een psycholoog?

Het eerste gesprek met een psycholoog heet een intakegesprek. Hierin wordt gevraagd naar je klachten en naar algemene informatie zoals je achtergrond, werk, relaties en medische gegevens. Je kunt ervoor kiezen om hier alleen of samen met je partner naartoe te gaan. Het helpt soms om vooraf goed op een rijtje te zetten waarbij je geholpen wilt worden.

Op basis van het eerste gesprek bekijkt een psycholoog of hij degene is die jou het beste kan helpen. Hij kan besluiten je door te verwijzen naar een maatschappelijk werker of een psychiater. Als je bij de psycholoog in behandeling gaat, volgen er nog meer gesprekken. De frequentie en de duur van de gesprekken is afhankelijk van je klachten, je wensen, de wachtlijsten en de persoonlijke werkwijze van de psycholoog. In de meeste ziekenhuizen wordt er kortdurend behandeld. Dat wil zeggen dat er ongeveer tussen de vier en tien gesprekken zullen plaatsvinden. Soms worden gesprekken afgestemd op het medische circuit. Dan vindt er bijvoorbeeld een gesprek plaats net na een spannende uitslag.

Het verloop van de gesprekken kan ook afhangen van het wel of niet tot stand komen van een zwangerschap. Mensen die zwanger worden kiezen er soms voor om het contact met de psycholoog op dat moment te beëindigen.

Zij zien de gesprekken als onderdeel van het fertiliteitstraject en willen dit traject afsluiten. Vanaf nu willen zij doorgaan als een ‘gewoon’ stel dat een baby verwacht. Andere mensen kiezen ervoor nog een paar gesprekken te hebben, bijvoorbeeld bij drie en bij acht maanden zwangerschap. Daarnaast zijn er mensen in het fertiliteitstraject bij wie het zwanger worden definitief niet lukt. Sommigen van hen kiezen er zelf voor om te stoppen met fertiliteits260

Ooievaar_4deproef_bw.indd 260

25-04-12 10:47

behandelingen omdat ze het emotioneel te zwaar vinden worden. Anderen moeten noodgedwongen stoppen omdat ze uitbehandeld zijn. Het stoppen is vaak moeilijk en pijnlijk. Het brengt het pijnlijke besef met zich mee dat de kinderwens hoogstwaarschijnlijk onvervuld zal blijven. Wanneer iemand geen medische reden meer heeft om in het ziekenhuis te zijn, moeten de gesprekken bij de ziekenhuispsycholoog vaak ook stoppen. De psycholoog kan je wel helpen met het zoeken van hulp buiten het ziekenhuis. Er zijn hulpverleners die gespecialiseerd zijn in het omgaan met een langgekoesterde kinderwens die niet in vervulling is gegaan. Ook zijn er boeken over dit onderwerp.

261

Ooievaar_4deproef_bw.indd 261

25-04-12 10:47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 262

25-04-12 10:47

Verklarende woordenlijst Abortus

betekent letterlijk voortijdige afbreking van de zwangerschap.

Dit kan op natuurlijke wijze: een spontane abortus ofwel miskraam. Dit kan ook door medisch ingrijpen: abortus provocatus.

Acrosoom

kapvormig voorste deel van de kop van de zaadcel; bevat een stof die het mogelijk maakt om door de eicelwand te komen

Adhesies

verklevingen, ontstaan vaak na een wondje

Adhesiolyse

het losmaken van adhesies, vaak operatief

afc

antral follicle count: het aantal kleine onrijpe eiblaasjes in de eierstokken.

Agonist

een stimulerend middel dat via de erbij behorende receptor leidt tot een biologisch effect

Amennorroe

uitblijven van de menstruatie (a = niet, men = maand, rhein = vloeien)

Amniocentese

vruchtwaterpunctie

Anamnese

betekent letterlijk herinnering: de medische voorgeschiedenis zoals de patiënt die vertelt

Androgeen

mannelijk

Andrologie

kennis van het mannelijke geslachtsleven en van de afwijkingen aan de mannelijke geslachtsorganen

Androloog

specialist in de andrologie

Anovulatie

het uitblijven van een eisprong

Antagonist

een middel dat de werking van een ander middel tegenwerkt

Antigeen

een stof, meestal van buiten het lichaam, die de aanmaak van antistoffen activeert

263

Ooievaar_4deproef_bw.indd 263

25-04-12 10:47

Antilichaam

ook wel antistof genoemd: een stof die zich richt tegen een antigeen. Een voorbeeld: een virus (= antigeen) komt het lichaam binnen, waarop het lichaam afweerstoffen (= anti­ lichamen) maakt om het virus te elimineren.

Assisted hatching hulp bij het uit de schil komen van het embryo Asthenozoospermie

(astheno = geen kracht) verminderde beweeglijkheid van de zaadcellen in een spermamonster

Autoantistoffen

antistoffen gericht tegen lichaamseigen stoffen: een man kan bijvoorbeeld antistoffen tegen zijn eigen zaadcellen maken

Azoöspermie

een spermamonster zonder zaadcellen

Balzak

scrotum, omhulsel van de testikels ofwel zaadballen, bestaande uit een huidplooi met een dunne spier erin.

Bevruchting

samensmelting van een vrouwelijke en een mannelijke geslachtscel.

Biopsie

onderzoek van een stukje weefsel dat uit het lichaam is gehaald

Biopt

het weefselstukje dat voor biopsie verwijderd is

Blastocyste

(blastos = kiem; kystis = blaas) een vijf dagen oud embryo, waarbij voor het eerst een holte ontstaat

bmi

body mass index: lengte-gewichtverhouding

btc

basale temperatuurcurve

Cervix

baarmoederhals

Chlamydia

1. een bacteriesoort. 2. de meest voorkomende soa in Nederland

Chocoladecyste

populaire naam voor een endometriosecyste gevuld met een chocoladekleurige substantie; dit is oud bloed

Chromosoom

drager van het erfelijke materiaal

Climacterium

menopauze, de overgang

264

Ooievaar_4deproef_bw.indd 264

25-04-12 10:47

Clitoris

kittelaar, een zwellichaam boven aan de vulva van de vrouw, vergelijkbaar met de eikel (glans) van de man

Coïtus

samenleving, geslachtsdaad, geslachtsgemeenschap, seks

Corpus luteum

letterlijk ‘geel lichaam’, restant van het eiblaasje dat hormonen gaat maken voor de groei van het embryo

Cyclus

periode tussen 1e dag bloedverlies en de 1e dag van de volgende keer bloedverlies

Cyste

holte gevuld met vocht; kan overal in het lichaam aanwezig zijn

Diabetes

suikerziekte

Downregulatie

onderdrukken van de eigen hormoonhuishouding voor wat betreft de eicelgroei

Dysmenorroe

pijn bij de menstruatie (dys = slecht, men = maand, rhein = vloeien)

Echo

echoscopie

Echoscopie

ultrageluidonderzoek: kijken door middel van geluidsgolven

eci

e causa ignota = door onbekende oorzaak

Eierstok

ovarium: orgaan waarin de eicellen zitten

Eikel

glans van de penis: het verdikte einde aan de top van de penis

Eileider

(in het Grieks: salpinx; in het Latijn: tuba) route van de eicel of embryo vanuit de eierstok naar de baarmoeder. De zaadcellen gaan via deze route van de baarmoeder naar de eierstok.

Ejaculatie

zaadlozing

Ejaculaat

het product (zaadmonster) dat vrijkomt bij een ejaculatie

Elektrostimulatie het verkrijgen van een ejaculaat door middel van elektroden Embryotransfer

de plaatsing van een embryo in de baarmoeder na een ivfbehandeling

Endogeen

van het lichaam zelf

Endocrinologie

de leer van de hormonen 265

Ooievaar_4deproef_bw.indd 265

25-04-12 10:47

Endometriose

baarmoederslijmvlies dat buiten de baarmoeder zit, in de buikholte

Endometrium

baarmoederslijmvlies

Epididymis

bijbal

Extra-uteriene zwangerschap:

buitenbaarmoederlijke zwangerschap: een zwangerschap buiten de baarmoeder; deze kan nooit blijven zitten

Exogeen

van buiten het lichaam

Fertiliteit

vruchtbaarheid

Follikel

eiblaasje, waarin de eicel zit

Foetus

de ongeboren vrucht: vanaf de 56e of 85e (hierover verschillen de meningen in de literatuur) zwangerschapsdag wordt een embryo foetus genoemd

Freya

1. patiëntenvereniging voor paren met vruchtbaarheidsproblemen 2. Germaanse godin voor vruchtbaarheid en strijdbaarheid.

fsh

follikelstimulerend hormoon: dit maakt het lichaam zelf (endo­ geen), maar kan ook als medicament (exogeen) gegeven worden

Galactorroe

afscheiding van melk (galactos) buiten of tijdens borstvoeding

Gameten

geslachtscellen (eicel of zaadcel): de chromosomen zijn hierin maar enkelvoudig aanwezig

Gemeenschap

geslachtssgemeenschap, geslachtsdaad, seks, coïtus

Genetica

erfelijkheidsleer

Geneticus

specialist in de erfelijkheidsleer

Glans

het verdikte einde van de penis of de clitoris.

Globozoöspermie zeldzame afwezigheid van het acrosoom op alle zaadcellen; een natuurlijke bevruchting is dan onmogelijk

266

Ooievaar_4deproef_bw.indd 266

25-04-12 10:47

gnrh

gonadotropin releasing hormone: hormoon uit de hypothalamus, dat de afgifte van lh en fsh reguleert

Gonaden

algemeen woord voor testikels of eierstokken

Gonadotropine

(=â&#x20AC;&#x2030;gonadotrofine) hormoon uit de hypofysevoorkwab dat de gonaden stimuleert: afgifte van fsh en lh

Graviditeit

zwangerschap

Gynaecologie

de leer van de vrouwengeneeskunde

Hatching

het uit de eicelschil komen van het embryo

hcg

humaan choriongonadotrofine: het zwangerschapshormoon dat door het embryo geproduceerd wordt

Hirsutisme

overmatige beharing bij vrouwen volgens een mannelijk patroon

hmg

humaan menopauzaal gonadotrofine: extract uit de urine van vrouwen in de menopauze, het overschot aan fsh en lh dat het lichaam nog wel aanmaakt, maar dat niet meer nodig is.

Hormonaal

door hormonen

Hormonen

stofjes die noodzakelijk zijn om onder andere een eisprong te hebben en om zwanger te worden, maar ook voor de zaadcelaanmaak

Hypofyse

orgaantje tussen de hersenen dat voor vele hormonen zorgt

Hypothalamus

orgaantje tussen de hersenen dat regulerend werkt op de afgifte en productie van hormonen door de hypofyse; scheidt zelf ook enkele hormonen af

hsg

hysterosalpingogram: baarmoederfoto; foto van de hystero (baarmoeder) en de salpingen (eileiders)

Hysteroscopie

kijken in de baarmoeder; dit gaat via de schede

icsi

intracytoplasmatische sperma-injectie: de zaadcel wordt op het laboratorium in de eicel geprikt

Idiopatisch

onverklaarbaar 267

Ooievaar_4deproef_bw.indd 267

25-04-12 10:47

Implantatie

innesteling: het embryo nestelt zich in het baarmoederslijmvlies

Infertiliteit

onvruchtbaarheid

iui

intra-uteriene inseminatie: met een dun slangetje gewassen sperma in de baarmoeder brengen

ivf

in vitro fertilisatie: bevruchting in glas op het laboratorium

kid

kunstmatige inseminatie met donorsperma

kih

kunstmatige inseminatie met homoloog (= van de partner) sperma

Kiemcellen

gameten: eicellen en/of zaadcellen

Kittelaar

clitoris, zwellichaam boven aan de vulva van de vrouw, vergelijkbaar met de eikel (glans) bij de man

Laparoscopie

kijkoperatie: bekijken van de buikholte met een buisvormig instrument (in de buik (laparo) kijken (scopie)).

Laparotomie

open buikoperatie, vaak via de zogenaamde ‘bikini­snede’

Leydig, cellen van cellen in de testikels die testosteron maken lh

luteïniserend hormoon: hormoon gemaakt in de hypofyse, zorgt voor de eisprong en de vorming van het corpus luteum

Lues

syfilis: een besmettelijke soa

Masturbatie

zelfbevrediging

Menarche

de leeftijd waarop een meisje voor het eerst menstrueert

Menopauze

de overgang, de periode waarin de cyclus onregelmatig en steeds minder wordt; de vruchtbaarheid neemt af tot nul

Menstruatie

periodiek bloedverlies

mesa

microsurgical epididymal sperm aspiration: een icsi-methode waarbij sperma operatief verkregen wordt uit de bijbal

Morfologie

(morfe = vorm) de leer van de vorm, bijvoorbeeld bij de beoordeling van zaadcellen

268

Ooievaar_4deproef_bw.indd 268

25-04-12 10:47

Morula

(morus = moerbei) bolvormige groep cellen, 4 dagen na de bevruchting

Motiliteit

beweeglijkheid, bijvoorbeeld van zaadcellen

Myoom

vleesboom, goedaardige verdikking in de baarmoederwand

nvog

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie

ohss

ovarieel hyperstimulatiesyndroom

Oligo-asthenozoöspermie:

beoordeling van het semen (oligo = weinig; astheno = stilliggend): weinig, maar ook veel stilliggende zaadcellen

Oligomenorroe

(oligo = weinig, men = maand, rhein = vloeien), cyclus die langer dan 6 weken duurt

Oöcyt

eicel

Ovarium

eierstok: orgaan waarin de eicellen zitten

Ovulatie

eisprong

Ovulatie inductie het opwekken van een eisprong Pathologisch

ziekelijk, abnormaal, afwijkend

pid

pelvic inflammatory disease: ontsteking ontstaan doordat bijvoorbeeld bacteriën via de baarmoeder en de eileiders in de buikholte terechtkomen. Dit geeft vaak blijvende schade aan de eileiders.

pcos

poly cysteus ovarium syndroom

pct

post coïtumtest = gemeenschapstest

Perinataal

rond de geboorte

Placenta

moederkoek

pof

prematuur ovarieel falen

Postmenopauze

de periode na de menopauze; er is geen cyclus of eisprong meer

Postnataal

vlak na de geboorte

Preconceptie

voor de zwangerschap 269

Ooievaar_4deproef_bw.indd 269

25-04-12 10:47

Preconceptiezorg zorg en advies voor de zwangerschap Prenataal

voor de geboorte

Progesteron

hormoon gemaakt na de eisprong door het corpus luteum

Prolactine

hormoon noodzakelijk voor de borstvoeding

Pronucleus

fase bij de bevruchting, waarbij de kern van de zaadcel en de eicel nog afzonderlijk te zien zijn (2pn)

Prostaat

een klier die bij de man de blaashals omgeeft

Retrograde ejaculatie

zaadlozing waarbij de zaadcellen in de urineblaas terecht­ komen

Salpingen

eileiders

Scrotum

balzak, omhulsel van de testikels ofwel zaadballen, bestaande uit een stevige huidplooi met een dunne spier erin

Semen

spermamonster

Septum

scheidingswand: bijvoorbeeld in de baarmoeder wanneer er in de embryonale fase geen goede samensmelting heeft plaatsgevonden

Sperma

zaad

Speculum

spreider, vroeger ook wel eendenbek genoemd

Spermatocyt

zaadcel

Spermatogenese zaadcelrijping, start in de testikel, duurt ongeveer 64 dagen soa

seksueel overdraagbare aandoening ofwel geslachtsziekte

Subfertiliteit

verminderde vruchtbaarheid

TeratozoĂśspermie semen met vele abnormaal gevormde zaadcellen tese

testicular sperm extraction: het operatief wegnemen van kleine stukjes testis

Testikel

teelbal

Testis

teelbal

270

Ooievaar_4deproef_bw.indd 270

25-04-12 10:47

Testosteron

mannelijk geslachtshormoon, ook in lage dosering bij vrouwen aanwezig

Tuba

eileider: de route van de eicel naar de baarmoeder en van sperma naar de eicel

Uterus

baarmoeder

Vagina

schede, uitwendig vrouwelijk voortplantingsorgaan

Vaginaal

via de vagina

Vaginisme

verkramping van de vagina bij aanraking

Varicocèle

een spatader in de balzak

Vasectomie

sterilisatie van de man door middel van verwijdering van de zaadleiders

Vleesboom

verdikking in de baarmoederwand door een spierknoop

Vulva

die delen van de vagina die je uitwendig kunt zien: labia, clitoris en vagina-ingang

Zona pellucida

schil rondom eicel of embryo

Zygote

bevruchte eicel

Zwellichaam

corpus cavernosum: een uit bindweefsel en gladde spiervezels bestaande sponsachtige structuur, die bij bloedvulling opzwelt: bij de penis of bij de clitoris

271

Ooievaar_4deproef_bw.indd 271

25-04-12 10:47

Ooievaar_4deproef_bw.indd 272

25-04-12 10:47

Register 2pn-embryo 151 3pn-embryo 152 A acupunctuur 37 adhesies (verklevingen) 112 adhesiolyse 112 afc (antrale follicle count) 51 afwijkende uitslagen 81-120 algemene gezondheid 83 cyclusanamnese 81-83 erfelijkheid 87 inwendige echo 92-97 lichamelijk onderzoek 89-92 seksleven 84-87 afwijkende zaadcellen, zie zaadcellen Alberda, dr. B. 140, 141 alcohol 32 alternatieve geneeswijzen 173-177 acupunctuur 174 fytotherapie 176 hypnotherapie 176 mesologie 175 osteopathie 174 tarwekiemoliecapsules 177 voetzoolreflextherapie 175 zink 177 amfetaminen 33 amh (anti-Müllerian hormoon) 53, 98 anamnese 42 artsen in het ziekenhuis 254 Asherman, syndroom van 114, 115 ‘assisted hatching’ 171 azoöspermie 117

B baarmoeder 11 afwijking 111 gekantelde 93 baarmoederfoto 60-65, 107-112 baarmoederhals 18 baarmoederhalsslijm 57 behandelingen alternatieve geneeswijzen 173-178 intra-uteriene inseminatie 131-139 ivf/icsi 140-172 oi (ovulatie-inductie) 121-130 bevruchting 19, 20 bevordering van 22 bewegen 35 bmi (Body Mass Index) 25, 28, 45, 46 bof (kinderziekte), de 118 boosheid 214-216 borstvorming (gynaecomastie) 46 Brown, Louise 140 btc (basale temperatuurcurve) 18 buikpijn, menstruatie en 13 C cannabis 34 cat (chlamydia-antistoftiter) 106-107 chlamydia 58-60, 106-107 chocoladecyste 95 chromosomen 12 cirkel van betrokkenheid 183, 188-189 cirkel van invloed 183, 188-189 clomifeencitraat 122 clomifeen-failure 124 clomifeen-resistance 125 cocaïne 33

273

Ooievaar_4deproef_bw.indd 273

25-04-12 10:47

communicatie met je partner 234-237, 239, 241 contact met anderen 217-232 aangeven van grenzen 221-222 bespreken van lastige situaties 219-221 omgaan met je kinderwens 222-225 ruzie voorkomen 218-222 steun op je werk 227 steun van anderen 225-227 steun van familie of vrienden 228-230 vervelende opmerkingen 217 contact met je partner 233-244 emoties 240 goede communicatie 234-237, 239, 241 praktische tips 241-244 reflectie 240 steun 239, 243 verschil kinderwens tussen partners 233234 corpus luteum (gele lichaampje) 50 cryocontract 163 cryocyclus 162 cryopreservatie 160-162 risico’s voor het kind 164 cryptorchisme 92 curettage 115 cyclus, menstruatie- 13 cyclusanamnese 43, 81-83 cyste 94, 114 D depressie, zie somberheid dermoidcyste 95 dhea (geslachtshormoon) 51, 55 dna-/chromosomenonderzoek (bij de man) 119-120 dna-/chromosomenonderzoek 80 draagkracht 245 draaglast 245 drugs 32-34

E echo, inwendige 47, 92-97 echobeeld 104 Edwards, Bob 140, 141 eileider 20 eileider(s), dicht of open 109 eileider(s), dichte 107-108 eisprong, en pijn 17 ejaculatie, retrograde 86 embryo’s, ingevroren 163 emoties 195-217 angst/onzekerheid 196 beïnvloeden m.b.v. gedachten 202-208 blijdschap/tevredenheid 198 boosheid/irritatie 197 cognitieve gedragstherapie 202 eenzaamheid 201 helpende gedachten 207 hormonenwissel 12 jaloezie/afgunst 199 machteloosheid/gebrek aan controle 200 methode van de 4 G’s 205 opluchting/dankbaarheid/hoop 198 spijt/schuld 200 teleurstelling/verdriet/somberheid 196 zie ook boosheid, contact met je partner, somberheid endocannabinoïde systeem 34 endometriose 96-97, 113 endometrium 12, 51 Epstein-Barrvirus 37 erectie, geen 85 erfelijk materiaal 12 erfelijkheid 45, 87 evidence-based medicine 37

274

Ooievaar_4deproef_bw.indd 274

25-04-12 10:47

F fertiliteitsonderzoek, oriĂŤnterend algemene gezondheid 44 anamnese 42 baarmoederfoto 60-64 chlamydia 58-60 cyclusanamnese 43 erfelijkheid 45 hormonen 51-56 hysteroscopie 68-70 inwendige echo 47 laparoscopie 65-68 lichamelijk onderzoek 45-47 mannelijk deel 70-81 samenlevingstest 56-58 seksleven 44 soort onderzoek 43 fertiliteitstraject beslissen 192-194 betrouwbare informatie 190 je eerste gevoel 187 kosten-batenanalyse 190-191 ondersteuning 192 vragen verzamelen en ordenen 188 wel of niet deelnemen 186 fimosis 91 flowcytometer 76 folaat 36 foliumzuur 35-36 follikelstimulerend hormoon (fsh) 52 follikelcellen (granulosacellen) 53, 54 Freya, vereniging 257 frozen pelvis 113 fsh (follikelstimulerend hormoon) 52 bij de man 98 bij de vrouw 97 fsp (Fallopian tube Sperm Perfusion) 138-139 fytotherapie 176

G gedachten, helpende 207 gele lichaampje (corpus luteum) 50 gemeenschap, geen 85 gewicht 25-29 gezondheid, algemene 44 gonadotrofinen 33, 125, 145 Gordon, T. 218 Graaf, Reinier de 79 gynaecomastie (borstvorming) 46 H hart- en vaatziekten 103 Hartsoeker, Nicolaas 78 hasj 34 hcg-injectie 129, 131 heroĂŻne 34 hirsutisme 102 hormonen bij de man 118-119 afwijkend 118 hoge fsh-/lh-waarde en laag testosterongehalte 119 lage fsh-/lh-waarde en laag testosterongehalte 119 normale fsh-/lh- en testosteronwaarden 119 hormonen bij de vrouw 97-105 amh 98 fsh 97 progesteron 99 prolactine 99 schildklierhormoon 99 testosteron 98 hormonen 51-56 hormonenwissel, emoties 12 hos-test (hypo-osmotic swelling test) 76 hsg (hystero-salpingografie) 60-64 Huhner, Max 58 huidproblemen 102 huisarts 254 hulp, zie professionele hulp

275

Ooievaar_4deproef_bw.indd 275

25-04-12 10:47

HyCoSy (hystero-contrast-salpingografie) 64 hydrosalpinx 109-111 hymen imperforatus (ondoordringbaar maagdenvlies) 90 hypnotherapie 176 hypofyse 14, 15 hypospadie 91 hypothalamus 14, 15, 33 hystero-salpingografie (hsg) 60-64 hysteroscopie 68-70, 114-116 I icsi (intracytoplasmatische sperma-injectie) 167 ontstaan van 168 icsi-tff (icsi bij total fertilization failure) 169 Implanon® 23 imsi 172 inhibine B 54 intra-uteriene inseminatie (iui) 131-139 alternatieven 137 bijwerkingen van inseminatie 136 de behandeling 131 fsp (Fallopian tube Sperm Perfusion) 138139 gemeenschap na inseminatie 136 hoe vaak 139 kans op zwangerschap na iui 139 kans van slagen vergroten 136 ki (kunstmatige inseminatie) 137 kid (kunstmatige inseminatie met donorsperma) 138 sperma 133-135 sporten tijdens wachtweken 137 verschil tussen iui en ki 138 waarom eerst iui en pas daarna ivf? 139 wanneer in aanmerking 132 wanneer medicatie 133 inwendig onderzoek 45-46 inwendige echo 47

ioniserende straling 39 ivf-behandeling (In Vitro Fertilisatie) 140-173 2pn-embryo 151 3pn-embryo 152 afwachten 159 anticonceptiepil en behandeling 147 ‘assisted hatching’ 171 bespoediging overgang 147 bijwerkingen en risico’s 166 controle eicelgroei 146-147 cryopreservatie 160 embryonale fase in het lab 151 erfelijk materiaal embryo 154 geen embryotransfer na ontdooiing 163 gemeenschap na et 158-159 gonadotrofinen 145 hoe vaak 164 hoeveel eicellen 145 hoeveel embryo’s 155-156 hoeveel zaadcellen 170 icsi (intracytoplasmatische spermainjectie) 167-169 icsi-tff (icsi bij total fertilization failure) 169 imsi 172 injecties 145 ivm (in vitro maturatie) 171 kans op bevruchting 151 kwaliteit embryo 153 kwaliteit sperma 149 mesa (microchirurgische epididymale sperma-aspiratie 170 molazwangerschap 153 na et (embryo transfer) 157-158 negatieve zwangerschapstest en menstruatie 160 ohss (ovarieel hyperstimulatiesyndroom) 166 ontstaan van 140 ontwikkeling van 141 overgebleven embryo’s 159

276

Ooievaar_4deproef_bw.indd 276

25-04-12 10:47

ivf-behandeling (vervolg) pesa (percutane epididymale spermaaspiratie 170 pgp 155 picsi (physiologic-icsi) 173 plaatsing embryo 156-157 positieve zwangerschapstest 159 procedure 144 procedure laboratoriumfase 150 punctie eicellen 148 punctie en pijn 148 punctie en verdoving 149 risico’s voor het kind na ivf 167 ‘satelliet-ivf’-behandeling 165 scsa (sperm chromatine structure assay) 172 stimulatie van de eierstokken 144 ‘transport-ivf’ 165 tese (testiculaire spermatozoa extractie) 170 tot welke leeftijd? 143 waarom meerdere eicellen 145 wanneer gemeenschap 149 wie komen ervoor in aanmerking? 142 ivm (in vitro maturatie) 171 K Kerckring, Theodoor 78 ki (kunstmatige inseminatie) 137 kid (kunstmatige inseminatie met donorsperma) 138 kijkoperatie, zie laparoscopie kinderen na pgd 154 kinderwens en je relatie 237-241 kinderwens, verschil tussen partners 233234 kinderziekten 38 Koran, de 19 kosmische straling 39 kraambezoek, op 231-232

L laparoscopie 59, 64, 65-68, 112-114 leeftijd 40 lh (luteïniserend hormoon) 16, 17, 52, 131 lh-test 17, 131 libido 44, 55 lichamelijk onderzoek bij man en vrouw 89 lichamelijk onderzoek man 46 lsd 33 luteale fase 130 M maagdenvlies, ondoordringbaar 90 maatschappelijk werkers, zie professionele hulp macs (magnetic activated cell sorting) 76 marihuana 34 Mayer-Rokitansky Kuster, syndroom 90 medicatie, en zwangerschap 34 meerlingzwangerschap 123 Mendel, Gregor 19 menstruatie 12, 13 menstruatie, en buikpijn 13 menstruatiecyclus 13 mesa (microchirurgische epididymale sperma-aspiratie 170 mesologie 174 methode van de 4 G’s 205 micropenis 92 Mirena® 23 mobiele telefonie 41 molazwangerschap 153 morfologie 74-75 myoom, zie vleesboom N Nuvaring® 23 na stoppen met/verwijdering van 23 nvog (Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie) 89

277

Ooievaar_4deproef_bw.indd 277

25-04-12 10:47

O oestradiol 15, 52 ofo (oriënterend fertiliteitsonderzoek) 42 ohss (ovarieel hyperstimulatiesyndroom) 166 ondergewicht 25, 26 ondersteuning buiten het ziekenhuis 257258 onderzoek inwendig 45-46 lichamelijk 45-47 man 46 onderzoeken, mannelijk deel 70-81 onderzoeken, sperma 70-79 ontspanning, oefeningen 251-253 oriënterend fertiliteitsonderzoek, zie fertiliteitsonderzoek, oriënterend osteopathie 174 ovarium 15 overbeharing 102 overgang 99 overgewicht 26-28, 101 ovisten 78, 79 ovulatie-inductie (oi) 121-130 injecties 125-127 bijwerkingen 127 complicaties 127 erna 129-130 gemeenschap tijdens behandeltraject 129 soort gonadotrofinen 125-126 wanneer in aanmerking 126 werking 125 tabletten 122-125 bijwerking 122-123 clomifeen-failure 124 clomifeen-resistance 125 complicaties 123 gebruik 124 gemeenschap tijdens behandeltraject 124

meerdere rijpe eicellen 123 voordelen 124 werking 122 zwangerschapskansen 124 ovulatietesten 17 P Palermo, Gianpierro 168 pcos (polycysteus ovarieel syndroom) 100 behandeling voor 104-105 echobeeld 104 hart- en vaatziekten 103 hormonaal 102 huidproblemen 102 ontstaan van 104 overbeharing 102 overgewicht 101 suikerziekte 102-103 pesa (percutane epididymale spermaaspiratie 170 pgd (pregenetische diagnostiek) 154 kinderen na pgd 154 pgp (pregenetisch onderzoek op het poollichaam) 155 pgs (pregenetische screening) 154 picsi (physiologic-icsi) 173 piekeren 183-194 grip op 183-186 piekerkwartier, het 185 ‘pil’, de 23 pof (prematuur ovarieel falen) 100 poliep 114-115 post coïtum-test 56 prematuur ovarieel falen (pof) 100 professionele hulp 254-257 artsen in het ziekenhuis 254 huisarts 254 psychiaters, psychologen en maatschappelijk werkers 255-257 progesteron 15, 55, 99 prolactine 54, 99

278

Ooievaar_4deproef_bw.indd 278

25-04-12 10:47

pronucleus (pn) 151 psychiaters, zie professionele hulp psycholoog 258-261 zie ook professionele hulp R relatie, kinderwens en je 237-241 relatieve vruchtbaarheid 40 retrograde ejaculatie 86 rode hond 38 roken 29-32 röntgenstraling 38 rubella (rode hond) 38 S samenlevingstest 56-58 behandeling na negatieve 105-106 negatieve 105 ‘satelliet-IVF’-behandeling 165 schildklierhormoon 53, 99 scsa (Sperm Chromatin Structure Assay) 76, 172 seksleven 44, 84-87 sh-test 58 Sims, James Marion 58 sis-echo (Saline Infusion Sonografie) 64 slijmvlies 12 soa’s 59 somberheid 208-213 aandacht verplaatsen 211 activiteiten en contact met anderen 210 benoemen en beschrijven 211 depressie 213 emoties bespreken 212 handvatten bij 209 met je gedachten je gevoel sturen 209 ritme, rust en regelmaat 210 speculum 56, 60 sperma, afwijking 116 spermakwaliteit, verbetering van 22 spermaonderzoek 70-79

spermatisten 78, 79 sporten 35 spotting 43, 82-83 steun aan iemand met een kinderwens 228230 op je werk 227 van anderen 225-227 van elkaar 239, 243 van familie of vrienden 228-230, 243 straling, ioniserende 39 straling, kosmische 39 stress en ontspanning 245-253 stress chronische 246 draagkracht 245 draaglast 245 gedragsmatige klachten 246 geestelijke klachten 246 lichamelijke klachten 246 tijdelijke 246 tips bij 247-251 sugarbaby 26 suikerziekte 102-103 syndroom van Asherman 114, 115 syndroom van Mayer-Rokitansky Kuster 90 T tandarts 38 tarwekiemoliecapsules 177 temperatuurcurve, werking 18 tepel, derde 91 tese (testiculaire spermatozoa extractie) 170 testikels 47 testosteron 55, 98 ‘transport-IVF’ 165 U uitslagen, afwijkende, zie afwijkende uitslagen

279

Ooievaar_4deproef_bw.indd 279

25-04-12 10:47

V vagina, geen of zeer kleine 90 vaginale agenesie (geen of zeer kleine vagina) 90 vaginale crème 87 Venus van Willendorf 28 Verhoeff, dr. A. 141 verklevingen (adhesies) 112 Viagra 85, 86 vitaminen 37 vitrificatie 162 vleesboom 93, 114 vliegen 39 voetzoolreflextherapie 175 voortplantingsorgaan man 11 voortplantingsorgaan vrouw 11 vruchtbaarheid, relatieve 40 vruchtbaarheidshormonen 33 vruchtbare periode 16 W wiet 34 X xtc 33 Z zaadblaasjes 21 zaadcel, uiterlijk 78 zaadcellen 21 afwijking in aantal 116 afwijking in aanwezigheid 117 afwijking in beweeglijkheid 117 afwijking in vorm 117 agglutinatie 75 beweeglijkheid 73 hoeveelheid 73 tellen 73 vorm (morfologie) 74

zaadlozing, geen 86 Zeilmaker, prof.dr. G.H. 140, 141 zeta 77 ziekte van Pfeiffer 37 zink 177 zonnebank 41 zuurgraad 72 zwanger worden en acupunctuur 37 alcohol en drugs 32-34 foliumzuur 35-36 gewicht 25-29 kinderziekten 38 leefgewoonten 25-41 leeftijd 40 medicatie 34 mobiele telefonie 41 roken 29-32 rĂśntgenstraling 38 sporten en bewegen 35 tandarts 38 vitaminen 37 vliegen 39 ziekte van Pfeiffer 37 zonnebank 41 zwanger worden na miskraam 24 na zwangerschap 24 zwangerschapsmasker 41 zygote 20

280

Ooievaar_4deproef_bw.indd 280

25-04-12 10:47

281

Ooievaar_4deproef_bw.indd 281

25-04-12 10:47

282

Ooievaar_4deproef_bw.indd 282

25-04-12 10:47

283

Ooievaar_4deproef_bw.indd 283

25-04-12 10:47

284

Ooievaar_4deproef_bw.indd 284

25-04-12 10:47

285

Ooievaar_4deproef_bw.indd 285

25-04-12 10:47

286

Ooievaar_4deproef_bw.indd 286

25-04-12 10:47

287

Ooievaar_4deproef_bw.indd 287

25-04-12 10:47

288

Ooievaar_4deproef_bw.indd 288

25-04-12 10:47