Winti (inheemse geesten), en in de wijze waarop cassave wordt bereid, of gejaagd, gevist of landbouw wordt bedreven is de invloed van inheemsen onmiskenbaar aanwezig. De cultuur van marrons kan daarom het best begrepen worden als een creatieve synthese, een proces van creolisering, waarin diverse West- en Centraal-Afrikaanse en ZuidAmerikaanse culturen op een unieke manier zijn gecombineerd.19
Religie Marrons hebben van oorsprong een polytheïstische religie, die is gebaseerd op West- en Centraal-Afrikaanse elementen. In de Surinaamse context zijn deze langzaam tot een nieuw geheel gegroeid. Doorgaans wordt deze religie, in navolging van het verwante religieuze systeem van Afro-Surinamers uit het kustgebied, aangeduid met de term ‘winti’. Voorheen spraken veel marrons liever van obiyah. Deze religie, die in alle aspecten van het (dagelijks) leven een cruciale rol speelt, heeft per dorp, per regio en per marronvolk verschillende varianten en accenten, maar de onderlinge verwantschap is sterk. Daarnaast hebben protestantse zendelingen – Moravische broeders of hernhutters (EBG) – vanaf de achttiende eeuw, en vanaf eind negentiende eeuw ook rooms-katholieke missionarissen, pogingen ondernomen marrons tot het christendom te bekeren. Uiteindelijk is hen dat in belangrijke mate ook gelukt, in die zin dat de meeste marrons nu christen zijn.20 Dat betekent echter geenszins dat zij daarmee ook de obiyah verlaten hebben. Monotheïstische marrons vormen waarschijnlijk een minderheid. In feite belijden de meesten beide religies. Hierdoor zijn ook christelijke gebruiken in de marrontradities terechtgekomen. Zo is de witte kleding die de hernhutters dragen bij rouwdiensten en begrafenissen bijvoorbeeld terug te vinden bij de Ndyuka, die de witte doeken om een paal van het voorouderaltaar – de faaka tiki of faaka paw – wikkelen, als geschenk aan de voorouders. Marrons kennen een schepper-god, genaamd Keeydi Amua Keeydi Anpon, of Gaan Gadu a
Tapu, wat betekent ‘de grote god daarboven’. Hij is de schepper van al het bestaande, maar staat op afstand. Voor alle dimensies van het natuurlijke en bovennatuurlijke leven zijn er meerdere pantheons bestaande uit vele goden en geesten. Deze zijn zeer aanwezig en beïnvloeden in hoge mate het leven van mensen.Via mediums manifesteren ze zich bij hen. Er bestaat een onderscheid tussen vijf belangrijke godenpantheons: • Goongadu, goden van de aarde: Papagadu of Fodu. • Busigadu, goden van het bos: Anpuku of Ampuku, alsook een vorm van de Kumanti, Dyebii en Dyadyaa. • Wataagadu, goden van het water: hieronder valt ook een vorm van de Kumanti, de Bunsunki alsook de goden Wenu. • Gadu fu tapu, goden van het luchtruim: Amanfu, en een vorm van de Kumanti genaamd Bantifo Openti of Opete. • Asamando, het hiernamaals, waar de Yooka, de vooroudergeesten, verblijven. Voor elke groep goden zijn er specialisten in de samenleving die relaties met die goden onderhouden. Deze religieuze specialisten spelen een voorname rol bij de belangrijke rituele momenten in het leven zoals geboorte, huwelijk, genezing, afscheid en dood. Zo kan bijvoorbeeld de gaanman bij langdurige droogte een beroep doen op de priesters van de Agendeunsu Gadu om te bidden of een ritueel uit te voeren voor regen, zodat het gewas kan groeien. Ieder mens is volgens marrons afkomstig van een specifieke plaats aan een van de rivieren of in het bos. De nakomelingen brengen daar offers aan de goden die ook van deze plaats afkomstig zijn, de zogenaamde gadu pe yu komoto. De plaats waar iemand vandaan komt, is te achterhalen door een orakel te raadplegen. Dit gebeurt voornamelijk in gevallen dat iemand vaak ziek is. Een consult door een religieuze specialist kan dan uitwijzen waar deze persoon vandaan komt. Tevens kan het orakel duidelijk maken dat de ziekte veroorzaakt wordt doordat
14
Marronstextiel_p01_96.indd 14
28-05-13 13:51