Onze behoefte aan troost is onlesbaar

ONZE BEHOEFTE AAN TROOST IS ONLESBAAR Op zoek naar de Ziel der Dingen

Arno Delmon

Colofon

ONZE BEHOEFTE AAN TROOST IS ONLESBAAR Op zoek naar de Ziel der Dingen

LM Publishers Voorhaven 129 1135 BP Edam info@lmpublishers.nl www.lmpublishers.nl © 2021 LM Publishers ISBN 978-94-6022-506-2

Andere titel van Arno Delmon, en eerder bij LM Publishers verschenen: Bekentenissen van een gemankeerde baby boomer (2019) Teksten: Arno Delmon en Ibram X Kendi Verantwoording hoofdtitel: Dagerman Stig (1965) Natte Sneeuw. De Bezige Bij, Amsterdam Redactie en vertaling: Arno Delmon Foto van de samensteller van de bundel: Thorsten Melinat Omslagontwerp: Ad van Helmond Productie: High Trade BV Voor gebruik van de teksten uit Ovidius’ Metamorfosen (p. 233) is toestemming gevraagd

Berichten waarvoor we ons als Nederland diep moeten schamen Nederland is geen Gidsland; we lijden massaal aan verwend zijn, aan gewend zijn & aan ontkenning. Verwend zijn (vanwege gemak dat komt met alles technologisch), gewend zijn (aan vervuiling van onze leefomgeving door massaal gebruik technologie) en ontkenning (van de fundamentele, systematische ondermijning van de Natuur, 1,2 inclusief ondermijning van de integriteit van ons eigen lichaam door massatoepassing technologie3,4) De brandschattende mannen die eind januari 2021 de avondklok betwistten zijn uiteindelijk te bezien als ‘producten’ van maatschappelijke verwenning. Ze eisen onwillekeurig van alles en nog wat, maar weten letterlijk van niets...

De Farmers Defence Force toont in de bestrijding van het Stikstofbesluit genomen door de Regering medio 2020, dat ook zij van niets weten, dan wel willen weten... 2,5

Voor mijn vriend Ron

1

‘Earth has lost a third of arable land in past 40 years, scientists say. Experts point to damage caused by erosion and pollution, raising major concerns about degraded soil amid surging global demand for food.’ The Guardian van 2 december, 2015 (In 40 jaar zijn 30% van ‘s werelds landbouwgronden verwoest).

2

‘Global food industry on course to drive rapid habitat loss – research; World faces huge wildlife losses by 2050 unless what and how food is produced changes.’ The Guardian van 22 december, 2020 (landbouw en veeteelt maken onze leefomgeving kapot).

3

‘Microplastics revealed in the placentas of unborn babies. Health impact is unknown, but scientists say particles may cause long-term damage to foetuses.’ The Guardian van 22 december, 2020 (plastic in de placenta’s van ongeborenen).

Research finds black carbon breathed by mothers can cross into unborn children. The research is the first study to show the placental barrier can be penetrated by particles breathed in by the mother. It found thousands of the tiny particles per cubic millimetre of tissue in every placenta analysed.’ The Guardian van 17 September 2019 (fijnstof, auto-uitlaatgassen in de placenta’s van ongeborenen).

4

5

“Er is geen stikstofcrisis... Die is bedacht door die groene graaiers uit de grachtengordel.”

Boerenleider Jan Cees Vogelaar in de Volkskrant van 14 maart 2020.

Creatieve energie (verlies)

Nieuwsgierigheid als Kinderrecht Systematisch willen weten als subliem Mensenrecht Technologie die ons slaaf maakt, die inherent vervuilend werkt Overbelasting wanneer je achter het ware karakter van de Wereld komt6 De dubbele ontkenning met het oog op lijfsbehoud (buitensluiten van de negativiteit) Hardnekkig vooroordeel als de eeuwige vloek die we onszelf en anderen aandoen7 De verdoving (alcohol, drugs, pijnstillers op recept) waaraan we ons overgeven Rouwen om alle Verlies; rond je leefplek, je waardigheid, de Natuur Berusting is de enige troost waarop echt te rekenen valt...

Zomaar een 9-tal perrons, te vinden op het Centraal Station van het Leven, vanwaar je een Proustiaanse reis in je hoofd zou kunnen beginnen... Een reis die nu eens niet milieuvervuilend hoeft uit te pakken... Een reis op zoek naar de Ander... Een reis op zoek naar de Waarheid... Een reis die je verder zou kunnen helpen op zoek naar vrede met jezelf... Maar ook een reis op weg naar een gewenst verdwijnen in de vergetelheid... Alle reizen = zoeken van iets dat voor jou van belang is... De meest bijzondere reizen maak je in je hoofd, overigens vooral wanneer je in staat bent om je eigen ogen te vernieuwen...

6

‘The motives (= onze idealen) that were previously so powerful now lose their force, and instead of them the complete knowledge of the real nature of the world, acting as a quieter of the will, produces resignation, the giving up not merely of life, but of the whole will-to-live itself…’ Een tekst van A Schopenhauer in de bewerking van Martha Nussbaum (2001a; p. 79).

7

Aan de basis van seksisme, van racisme staat onverdund vooroordeel: De zwarte marienebiologe Ayana Elizabeth Johnson verliest op dagelijkse basis kolossale hoeveelheden energie, terwijl ze racistisch vooroordeel van het lijf moet houden, en dat bovenop het seksisme waaraan ze eveneens routinematig blootstaat... Bedenk hoeveel energie gaat zitten in het neutraliseren van vooroordeel, voordat ze toekomt aan haar missie, te weten te willen bijdragen aan een duurzamer te bewonen wereld (zie verder p. 204).

(verhalen)

(‘hors concours’) Dromen Helden (v/m) Een garantie certificaat Waarom dit boek met hulp van vele anderen geschreven is

1 – Brief aan een Nederlandse Greta Thunberg – 19 2 – Over diep verlies, dun verzet en schrale troost gesproken – 29 3 – Op zoek naar intimiteit (oftewel een systematiek van de emotie) – 47 4 – Le Mal mâle du Monde (een crash course ecologie van de Wereld) – 141 5 – De bijkans ondraaglijke dunheid van het man-zijn – 172 6 – Sterk definitiewerk = Pure troost – 191 7 – Technologie als Nemesis – 209 8 – Verloren idealen – 241

(annexen) Een caleidoscopische epiloog (8 mini-verhalen) – 279 Vader & zoon (‘reprint’) – 309 Curricula vitae – 314 Bibliografie – 318

Dromen…

“There’s a blaze of light in every word...”8 (1) In de maand september 2019 spreekt de 16-jarige Greta Thunberg wereldleiders verzameld in het VN-gebouw toe: 'How dare you – you have stolen my dreams and my childhood…’ In mijn ogen is dit de belangrijkste “j’accuse” ooit gedaan door een individu, dit keer aan het adres van het overwegend ‘witte’, eeuwig op macht (= geld) beluste patriarchaat in deze wereld... In de maand augustus 1963 deed Dr Martin Luther King iets vergelijkbaar ontzagwekkends tijdens de Grote Optocht naar Washington, waar hij om basis burgerrechten vroeg voor de zwarte bevolking: ‘I have a dream…’ Vroeg in de maand juni 2020 wordt het witte patriarchaat in de VS opnieuw op de korrel genomen, nu naar aanleiding van de moord op de zwarte Amerikaan George Floyd. Het (witte) patriarchaat belichaamt het kwaad in onze uit elkaar vallende, vervuilde, en waar het de Natuur betreft, langzaamaan ontzielende Wereld...

(2) In het algemeen is dit boek opgedragen aan de onbekende lezer, die een poging tot het delen van intimiteit kan en weet te waarderen… Dít is duidelijk na 70 jaar leven: Intimiteit = gerealiseerde dromen = troost…

(3) In het bijzonder gedenk ik in dit boek stilletjes mijn door de 2e Wereldoorlog zo getraumatiseerde Vader. Ik heb hem heel laat in mijn leven pas leren liefhebben (namelijk 40 jaar na zijn dood). Ik begrijp nu pas hoezeer de oorlog hem de pas naar een mogelijk ‘vrije’ toekomst heeft afgesneden, met aanwijsbare gevolgen voor hem persoonlijk, alsook voor zijn gezin… Ook hem werd de droom van de toekomst ontnomen; in mei 1940 was hij pas 20 jaar…

8

Leonard Cohen ‘Hallelujah’ (1984); 18e ‘song line’…

9

Helden (v/m) (over de loop der Dingen in deze bundel verhalen) Je hebt werkelijk niets aan een oogverblindend, roestvrijstalen bouwwerk (= Plato) tenzij je de kunst verstaat hoe het gebouw te bewonen (= Aristoteles)... Intimiteit (denk aan wijsheid, deskundigheid) = dagelijkse troost. De ‘interface’ tussen intimiteit en troost bevat de dromen, die je bij leven gerealiseerd hebt. Martin Luther King: ‘I had a dream’ (1963). De droom waarvan Greta Thunberg zich bestolen voelt en weet (2019). Operationalisering van dromen? (1) Volg koppig Immanuel Kant’s 3 categorische imperatieven: ‘Denk na’; ‘doe dat in een context’; ‘probeer te kijken door de ogen van de Ander’ (= empathie ontwikkeling). Een 4e imperatief: ‘Wees met Recht en Rede vrijpostig’. Integere vrijpostigheid = emancipatie (Peter Sloterdijk).

Verder: De Natuur leert ons en voedt ons, en toch lijken we Haar rücksichtslos en onnadenkend te willen slopen (Germaine en Jane Greer9). Alle politiek = propaganda (Jacques Ellul). Alle technologie maakt onvrij, alle technologie is verslavend (idem). Alle technologie vervuilt de plek waar we leven – bodem, lucht, water (dit boek)... Technologie vervuilt onszelf, ons lichaam, en, zeer vermoedelijk, zelfs onze geest (idem)... Technologie ondermijnt op geniepige wijze de democratie (Shoshana Zuboff). Ontmasker in Godsnaam ‘blank’, systematisch racisme (Ibram X kendi). ‘De waarheid kan je niet anders dan samen met de Ander zoeken’ (vrij naar Tom Waits). Operationalisering (2) van dat bijzondere idee? Volg Aristoteles’ 7-stappenplan, te beginnen met ‘kijk de Ander in de ogen’...

Overigens; kom dáár maar eens om in onze zo bizar overkomende mobieltjes ‘cultuur’!

Tenslotte: Vergeet nooit (1) ‘Violence doesn’t have a race, a class, a religion, or a nationality, but it does have a gender’ (Rebecca Solnit). En (2) Onze verminkte en vervuilde aarde kan niet duurzaam bewoond worden, tenzij we gezamenlijk het inherent jaloerse Patriarchaat durven aanpakken (Germaine Greer)...

Dit boek gaat in wezen over hoe om te gaan met de emotie Verlies; verlies van de pracht van de Natuur, verlies van de Biodiversiteit; schrijnend verlies van Waardigheid; verlies van de Waarheid (= ‘fake news’); verlies van Menselijkheid; verlies van Intimiteit; verlies van Integriteit;10 verlies van mensen die je dierbaar waren; verlies van je door geld verblinde broers en zussen; en verlies, tenslotte, van al die zo intens beleefde Idealen waarmee we het leven ooit gestart zijn… We beleven anno 2020 een tijd van habitatverandering waarin verliesbesef zo centraal is geworden, dat je je afvraagt of hopen (op betere tijden) in de praktijk van alle dag niet feitelijk, eigenlijk nogal slinks, het nieuwe ontkennen is geworden... De wereld lijkt ons individueel langzaamaan geïmmuniseerd te hebben tegen het rondwarend Verlies-virus. Wat heeft de moderne mens intussen veel ingeleverd, in termen van vermogen om mens te zijn met anderen!

9

Zie aflevering 25 van Wim Kayzer’s project (VPRO, 2007) Van de Schoonheid en de Troost.

10

Bijvoorbeeld wanneer je auto uitlaatgassen terugvindt in het weefsel van onze nog ongeborenen...

11

Garantie certificaat...

De meest schitterende literatuur is verschenen, terwijl de auteur bekend stond als gebruiker van ‘middelen’: Marguerite Duras (l’Amant) – alcohol; Jean Paul Sartre (De wegen der vrijheid) – speed, alcohol en heel veel Boyards; Malcolm Lowry (Under the volcano) – alcohol; Jack Kerouac (On the road) – speed; Simone de Beauvoir (De tweede sekse) – whisky; Virginia Woolf (To the lighthouse) – chloraal (een kalmeringsmiddel); Carlos Castaneda – peyote (een cactus)...11; WH Auden (fantastisch toegankelijk dichter!) – speed (‘the finest writer ever to use speed...’12); Susan Sontag – Een kwart eeuw speedgebruik...13; Sigmund Freud’s wereldwijd door mannen gretig geslikte verhalen lijken hun oorsprong te hebben in kwakzalverij, volslagen ongefundeerd fabuleren, en een 15-jarige cocaïne-verslaving...14 En vele, vele anderen...

Echter, deze bundel is gegarandeerd zonder enig ‘hulpmiddel’ tot stand gekomen...15 Opdat de lezer mij hier vertrouwe...

11

Ik heb The teachings of Don Juan verslonden in de vroege 70’er jaren, precies zoals ik dat in de jaren ‘60 deed met Karl May; namelijk in alle onschuld…

12

The New Yorker van 30 december, 2002: John Lancaster High style – Writing under influence.

13

Benjamin Moser (2019; p. 455): ‘I’ve been working about sixteen hours a day, seven days a week’ zo schreef Sontag aan Roger Straus (stichter van de wereldberoemde uitgeverij FSG) in 1973… Moser voegt daar aan toe: ‘Much of that energy was provided by speed…’

14

Frederick Crews (2017; p. 57-73): Een ontluisterend verslag van Sigmund Freud’s ‘vorming’ als wetenschapper, ‘drugs pusher‘ (en zelf minstens 15 jaar verslaafde!), vrouwen ‘misbruiker’ en ‘high society’ arts waarmee letterlijk alles wat hij bedacht, opgeschreven en als wetenschappelijk onderbouwde ‘waarheid’ heeft verkondigd, op losse schroeven blijkt te staan...

‘Misbruiker’, want eerst dwong hij zijn vrouw Martha tot het krijgen van 6 kinderen, en toen zij was ‘opgebruikt’, zocht hij vervolgens gerief bij haar inwonende zus Minna. Freud wilde geen condooms gebruiken, en Minna heeft abortus moeten ondergaan.

15

Onderzoek doen naar ‘middelen’ gebruik (en dat expliciet inclusief alcohol) in de literatuur en kunsten is un mer à boire. Wanneer je meer wil weten van de maatschappelijke gevolgen, begin dan, bijvoorbeeld, met Norman Ohler (2016) Blitzed – Drugs in Nazi Germany. In dat boek vind je als motto een gedachte van Jean Paul Sartre (zelf een notoire amfetamine gebruiker!) ‘A political system devoted to decline instinctively does much to speed up that process’... Het kan niet anders dat Sartre hier ook persoonlijk aan het woord is geweest... Dit alles schokt mij eigenlijk diep: In wat voor wereld heb ik eigenlijk geleefd?!

13

Waarom dit boek met hulp van vele anderen geschreven is...

Tom Waits: “I think truth should have an ‘s’ in the end. There is simply not one truth…”16 Daarom schrijf je samen met anderen: Je kunt de waarheid niet kennen, tenzij je elkaar voortdurend in de ogen kunt kijken. In de huidige monomane mobieltjes-cultuur is dat een steeds zeldzamer wordende gebeurtenis…

Vātsyāyana in de Kāma sūtra: ‘A man’s feelings, by their very nature, are beyond the range of the senses. How could he know the feelings of a woman, which words cannot describe?’17 Tenminste 1,800 jaar geleden was al duidelijk dat we principieel niet voor de ‘ander’ kunnen spreken. Simone de Beauvoir formuleert dat idee iets anders, maar met exact dezelfde uitkomst: ‘Zelfs de man die het sympathiekst staat tegenover de vrouw, kent haar concrete situatie nooit precies’.18 Een vrouw weet dingen die ik als man principieel niet kan weten. Daarom: Laten we stoppen met voor de Ander te denken, en vooral te beslissen (= wezen van het patriarchaat19)…

‘We cannot know… If used sparingly, this is one of the strongest phrases in the biographer’s language. It reminds us that the suave study-of-life we are reading, for all its detail, length and footnotes, for all its factual certainties and confident hypotheses, can only be a public version of a public life, and a partial version of a private life…’20 ‘There is a larger argument to be made that all of literature is a series of references and allusions…’ Bron: Susan Sontag in Benjamin Moser (2019; p. 636). Ik claim in dit boek geen enkele gedachte of idee als zijnde uniek door mij bedacht. Ik heb mij tot doel gesteld om in deze bundel verhalen stelselmatig en precies de oorsprong van ideeën en gedachten te vermelden...21

16

Tom Waits tijdens een interview in De Volkskrant van 21 oktober, 2011.

17

A Daniélou (vertaling, 1994; p. 95) Kāma sūtra.

18

Simone de Beauvoir (1976 ; p. 22).

19

De moderne wereldkampioen ‘spreken voor de Ander’ (= vrouwen in het bijzonder) is Sigmund Freud. Zijn destructieve invloed op de ontwikkeling van het wereld-patriarchaat is zonder weerga... Zie voor onderbouwing van dit idee het wat mij betreft meest bijzondere boek van Frederick Crews (2017).

20

Julian Barnes (2019; p. 112) The man in the red coat.

21

Zie voor motivatie tevens Arno Delmon (2019): Episode 36 – Staande op sterke schouders...

15

(ondergeschikte verhalen) pag.

Dromen Helden (v/m) Garantie certificaat Waarom dit boek met anderen geschreven is Een brief aan een Nederlandse Greta Thunberg Een voorlopige verliesrekening Een filosofie van de troost (een aanzet) Vertrek- en Leerpunten (2) Troost = intimiteit (op zoek naar een systematiek van emotie) Waarheid en waardigheid zijn constructies De onmogelijkheid een ander werkelijk te kennen Iedereen is deskundige op zijn/haar eigen terrein Troost vinden = zondermeer hard werken Schrijven = ontwikkelen van ‘countervailing power’ Staande op sterke schouders Over Intimiteit gesproken (op zoek naar de Ziel der Dingen) Intimiteit (1) – De Grote Architect (= warmbloedig toeval, of God, zo je wilt) Intimiteit (2) – 27 Rue de Fleurus (onvergetelijke zinnen) Intimiteit (3) – ‘Deinon’ (goed en kwaad) Intimiteit (4) – Vervreemding en verlies (van de Natuur) Intimiteit (5) – Vervreemding ongedaan maken (= nieuwe taal ontwikkelen) Intimiteit (6) – Sally Hemings (stiekem, maar evengoed onverdund racisme) Intimiteit (7) – Besef van grenzen gesteld aan de leefomgeving (eindelijk!)

Intimiteit (8) – Een openlucht laboratorium (‘doodgeboren’) Intimiteit (9) – Gevoelens van schaamte over mijn voetafdruk (terugkijken) Intimiteit (10) – Schrijven over angsten = ‘a short cut’ naar je ziel Intimiteit (11) – Seks als ‘proxy’ voor herstel van het Paradijs-gevoel Intimiteit (12) – Verdwijnwens (vluchten kan niet meer) Wat is er eigenlijk gebeurd met onze idealen?

Vertrek- en Leerpunten (3) ‘Le Mal mâle du Monde – the bias’ De ‘data base’: 144 naargeestige berichten Verlies; de lastigst te verwerken emotie Vertrek- en Leerpunten (4)

16

9 11 13 15 19 29 40 44 48 50 54 55 57 59 60 66 67 73 84 86 93 94 96 97 102 106 114 123 129 133 145 153 164 165

(ondergeschikte verhalen)

Onttovering?

Mannen maken de wereld zoals we die kennen kapot Vertrek- en Leerpunten (5) Het patriarchaat – dat ben ik ook (12 conclusies) Twee diep beleefde dingen ‘How to be an anti-racist’?

Vertrek- en Leerpunten (6) Vrijheid blijkt een fictie te zijn – 12 argumenten Alles, werkelijk alles hangt met elkaar samen Vastleggen vanwege broodnodige houvast Mijn bewustzijnsontwikkeling (1) Bescheidenheid (of beter misschien nederigheid) De ziel der dingen (ooit) Frisse lucht (een ding uit het verleden?)

Mens en dier in Nederland – succesverhaal of ernstig falen?

Persoonlijke vrijheid blijkt een fictie te zijn Biodiversiteit op de tocht Natuurverwoesting De Wereld is zwaar ziek Mens en mobieltje Vertrek- en Leerpunten (7) Over rolmodellen Ontwikkeling van houvast ‘Reduced visibility’ Onrein verklaard (1) De boerenopstand in het jaar onzes Heren 2020 Mijn bewustzijnsontwikkeling (2) – 12 interpretaties Waarom schrijf ik met hulp van vele anderen?

‘Streams of consciousness’ Covid-19 = signaal Onrein verklaard (2) Artificialisering Waarde, waardering & waardigheid Teweerstelling = Troost (countervailing power development) ‘Das Taschenbuch der Kriegsmarinen’ (= ‘reprint’) Curriculum vitae Bibliografie

17

169 172 183 184 189 191 202 209 210 211 212 214 217 221 223 226 228 230 232 236 239 242 256 265 268 275 279 283 286 290 293 296 298 306 309 314 318

Verhaal n° 1

Een brief aan een Nederlandse Greta Thunberg (een 72-jarig bewustzijn…)

Lieve Greta…

Deze brief heeft de bedoeling om je iets te vertellen over mijn bewustzijn, en daarmee over mijn ‘Weltanschauung‘ op 72-jarige leeftijd. We schelen meer dan een halve eeuw in leeftijd... Deze brief betreft zeker geen paternalistisch praatje, met als oogmerk om je felle en overigens volkomen terechte kritiek te kunnen neutraliseren. Verre van paternalistisch, zo is mijn schrijven bedoeld: Het betreft een eenvoudig opgesteld schema van de bronnen van inspiratie, waarmee ik mijn bewuste leven heb ingevuld (= hulp bij de realisering van mijn persoonlijke bestemming) en de belangrijkste conclusies die ik vandaag de dag op mijn 72ste trek (1) over het lot van de wereld, (2) over het lot van de mens en mensheid en (3) betreffende het in mijn ogen zo schrijnend reilen en zeilen van de Natuur…

In de grond van mijn ‘individualiteit’ ben ik een Kantiaans geïnspireerd IDEALIST, die zich heeft laten leiden door de door hem ontwikkelde 3 wonderschone categorische imperatieven: (i) “Denk na!” – omdat je dat nu eenmaal kunt, dat denken – omdat je dat zou kunnen, wanneer je dat wilt; (ii) “Doe dat denken altijd in een context” – stap de wereld in, en neem samen met de ander verantwoordelijkheid voor de invulling van je persoonlijke bestemming; en tenslotte (iii) “Probeer te kijken door de ogen van de ander” (= empathie ontwikkeling)…22 De eerste twee imperatieven heb ik redelijk goed (= overigens mijn eigen evaluatie!) beleefd: Ik ben mijn leven geëindigd als gepromoveerd tropisch georiënteerd landbouwecoloog, en heb mijn beroepsmatig lot als ambulant kenniswerker 22

Waar hoofdletters gebruikt geef ik aan dat het om categorisch gebruik van het onderliggende begrip gaat. Zo betekent de Ander de gezamenlijkheid van alle andere personen op de wereld…

Aan Kant’s 3 imperatieven heb ik de loop der jaren, met hulp van Peter Sloterdijk (waarover zo meteen meer), een 4e imperatief aan toe weten te voegen: ‘Wees met Recht en Rede vrijpostig’.

Het belang hiervan voor mij persoonlijk ziet er als volgt uit: Integere vrijpostigheid = pure emancipatie.

19

gedurende 25 jaar verbonden geweten met dat van Afrika ten zuiden van de Sahara. Ik heb 15 jaar ter plekke gewoond en gewerkt… Het 3e imperatief echter bleek voor mij een stuk lastiger te realiseren. Niet dat ik een ‘botte’, onverschillige persoonlijkheid ben geweest, in welke fase van mijn leven dan ook, maar daar, in dat bijzondere domein, heb ik echt moeten leren, echt moeten groeien…23 Waar het de dagelijksheid betreft (= ‘hier & nu’) heb ik mij intens laten leiden door ‘good old’ Aristoteles, de kampioen elkaar-in-de-ogen-durvenkijken. Alle ‘goeds’ tussen 2 mensen komt van dergelijk (overigens eveneens) categorisch handelen… Je kunt zo onmiddellijk begrijpen waarom ik de huidige mobieltjes ‘cultuur’ beschouw als een tragisch en kolossaal verlies van menselijke waardigheid, een verlies van beschavingskracht, en eigenlijk, op de keper beschouwt, als een verlies van hoop: Waren we maar met elkaar bezig, en in het bijzonder met onze delicate plaats in de Natuur… We lijken vandaag de dag dwangmatig op de vlucht voor onszelf, en voor de Ander.24 Vervolgens zijn er 4 denkers die ik de afgelopen 9 jaar uitgebreid gelezen heb (tot aan een half jaar ‘per stuk’ aan toe), en die mijn verhalen gevormd, en vooral begrensd hebben: Zo heeft de Duitse hedendaags filosoof Peter Sloterdijk mij 3 essentiële ‘dingen’ geleerd; (i) de moderne landbouw en veeteelt voeren een technologisch-geïnspireerde vuile oorlog tegen de Natuur, en dus feitelijk tegen onszelf – resten van landbouwgif ‘verzieken’ letterlijk langzaamaan onze lichamen… Landbouw en veeteelt vormen vandaag de dag immers de grootste milieuvervuilers in WestEuropa, en daarmee de belangrijkste drijvende kracht achter de hedendaagse, steeds evidentere vernietiging van de Natuur…25 (ii) Sloterdijk heeft mij, zoals 23

Het besef dat het uiterst lastig is je het beleven van de Ander in te denken is minstens 1,800 jaar oud: Vātsyāyana in de Kāma sūtra: ‘A man’s feelings, by their very nature, are beyond the range of the senses. How could he know the feelings of a woman, which words cannot describe?’

Bron: A Daniélou (1994; p. 95).

24

Mobieltjesgebruik = vrijheidsberoving, verkapte slavernij (wat mij betreft). The Guardian van 29 november, 2019: ‘One in four children 'have problematic smartphone use'… Research suggests behaviour could be linked to poorer mental health, but further studies needed’. Uit onderzoek onder 4,200 Britten gedaan in 2018 door Deloitte bleek dat 40% van de volwassenen last had van overmatig gebruik. Onder 16 tot 24-jarigen bleek meer dan de helft hieronder te lijden. Van de ondervraagden bekijkt 80% hun apps voor het slapen gaan, terwijl 55% hun mobieltje raadplegen binnen een kwartier na wakker worden… In de VS spenderen volwassenen gemiddeld 3 uur en 10 minuten op hun smartphone (cijfers van 2019). Dat lijkt sterk op dwangmatig, en dus pathologisch gedrag… Onze smartphones maken ons onvermijdelijk tot een verlengstuk van het ‘surveillance capitalism’, dat aan de basis van de postmoderniteit ligt (Zuboff, 2019): ‘Big brother is watching you’ (Orwell, 1949) als toekomst visie lijkt inmiddels boven verwachting gerealiseerd…

25

The Guardian van 18 oktober, 2017: ‘Warning of 'ecological Armageddon' after dramatic plunge in insect numbers. Three-quarters of flying insects in nature reserves across Germany 20

gezegd, aangezet tot het formuleren van een 4e categorisch imperatief, dat van vrijpostigheid als kenmerk van persoonlijk optreden, als kenmerk van een levenshouding. Vrijpostigheid (oftewel ‘kynisch’ handelen) = emancipatie… Tenslotte, (iii) Sloterdijk heeft mij het idee ‘cocon’ (‘Sphären’ in zijn terminologie) aan de hand gedaan. Ieder mens schept zich een plek (= ‘comfortzone’) waar hij/zij überhaupt kan bestaan. Maar je kunt zijn idee ook loslaten op je culturele omhulsel, op je nationaliteit, op je geboorteplek. De cocon waarin je je bevindt definieert je, en dus beperkt je… Ik heb het voorrecht gehad te hebben gewoond en gewerkt in 9 landen – meer dan de helft van mijn leven heb ik doorgebracht buiten het Nederlands ‘cultureel cocon’. Echter, dat is niet alleen maar een verrijking tout court geweest. De schaduwkant is die van een voortdurend gevecht tegen de eenzaamheid, een voortdurend moeten bevechten van ‘a sense of belonging’… Die strijd, dat gevecht, is vandaag de dag vrijwel precies 43 jaar aan de gang geweest; in 1977 vertrok ik met Meike mijn lief voor het leven naar Kenia, op weg naar het beleven van wat ik later mijn ‘Loden Jaren’ ben gaan noemen…26 De 2e mij vormende denker is de Franse Jezuïet Jacques Ellul. Hij heeft mij geholpen om mijn Technologie-kritiek (zie verder Verhaal n° 7) te formuleren, en in de ‘hedendaagsheid’ te actualiseren: Alle technologie werkt verslavend (zo luidt zijn hoofdstelling)… En voorts: Alle politiek = propaganda (oftewel steeds weer ingezet ter verdediging van de status quo). Dit is Ellul’s 2e kolossaal-belangrijke inzicht… Timothy Morton’s (2016) verhalen hebben me doen inzien dat ieder persoonlijk handelen, ondanks dat je er moreel en milieuschadewijs gezien nauwelijks betekenis aan kunt, of hoeft te hechten, per definitie consequenties elders heeft: De ‘crux’ hier is gelegen in het feit dat op zich mini-gebeurtenissen vermenigvuldigt met duizend, vermenigvuldigt met een miljoen, of met een miljard plotseling van aanzienlijk ecologisch belang kunnen zijn… Neem het voorbeeld dat je op een dag het vliegtuig neemt, en naar Bali gaat, zomaar omdat je je dat financieel kunt permitteren, zomaar omdat je 14 dagen vrij hebt. Vraag je je eigenlijk af wat die reis voor essentieels heeft opgeleverd, na terugkeer, en wat de milieukosten zijn geweest? Neem als voorbeeld het feit dat een ouder een schoolgaand kind opwacht, gezeten in een zwarte SUV, en vanwege zomerwarmte de motor laat draaien, om zo geklimatiseerd te kunnen zitten... Neem het voorbeeld dat je iedere dag een uur lang onder de douche staat, zomaar omdat je daar nu eenmaal zin in hebt, en niet bereid bent (of geleerd hebt) te denken in termen van Kant’s 3e categorisch imperatief… Neem het voorbeeld van have vanished in 25 years, with serious implications for all life on Earth, scientists say.’ Voor wat er buiten Europa gebeurt, ga bijvoorbeeld op zoek naar informatie over het Amazone bekken.

26

Arno Delmon (2019): Episodes 12-18.

21

de fantastische tafeldruiven te verkrijgen bij de Lidl in Tarifa, Spanje: Kun je ze eigenlijk wel eten in de wetenschap dat ze in Peru zijn geteeld, en per vliegtuig op jouw tafel zijn beland? De vier voorbeelden zijn onderdeel van een vrijwel eindeloze reeks van zaken die zomaar binnengeslopen zijn met de postmoderniteit, met de ‘indulging society’… Het kan, dus moet het ook maar gedaan worden. De voorbeelden vertellen van de negatieve energie die massaal wordt losgelaten in de wereld… Omgekeerd is het feit dat ik vrijwel dagelijks plasticafval opruim op het strand in Tarifa evengoed betekenisloos in termen van hoeveelheden plastic, die ik daarbij afvoer. Echter, als individu ervaar ik het uitstralen van positieve energie…27 Tenslotte heeft de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum mij ingewijd in het fenomenale antieke Griekse denken, te beginnen met de tegenstelling ‘tuchē’ (= lot, noodlot) en ‘technē’ (de antwoorden aangaande lot en noodlot = ‘technologie’). De Grieken hebben ooit heel precies begrepen waar de schoen fundamenteel wringt; de mens is een biologische soort, die kan denken over zijn lot als onderdeel van de natuur… Het feitelijk humane drama schuilt dan ook in de ooit aangenomen, individueel- en cultureel aangeleerde permanente verzetsmodus; de mens wil zijn ‘natuurlijkheid’ het liefst ontkennen, of minstens categorisch kunnen negeren. Alle vervuiling en natuurverwoesting valt vanuit deze ideeën te begrijpen en te verklaren. Uiteraard is de vervuiling door de landbouw en veeteelt mij in eerste instantie (want beroepsmatig) opgevallen. Maar even verder zoeken en je loopt aan tegen een waaier van andere vormen van vervuiling door technologiegebruik, milieubederf dat ergens een invloed uitoefent op de leefomstandigheden, en mogelijkheden van mens en natuur: (i) CO2 vervuiling van de atmosfeer (zeeschepen, mijnbouw, autopark,28 vliegen); (ii) alom aanwezig verweesd plastic;29 (iii) fijnstof – vooral van belang vanwege de langzame vergiftiging van onze steden30; (iv) een reeks aan

27

Tarifa, Andalusië, = ons winterverblijf de afgelopen 9 jaar. Ik besteed geen energie aan nadenken over de oorsprong van het plastic, maar beschouw ieder stukje opgeruimd in de meest letterlijke zin van het woord als een stukje dat niet in de maag van een dier terecht kan komen… Dat is een positief gegeven op de totale balans van het leven… Alweer; het gaat om minuscuul handelen, maar handelen dat per definitie niet betekenisloos is, niet zinloos is…

28

De vraag die we onszelf moeten stellen of we de SUVs nodig hebben: The Guardian van 25 oktober 2019: ‘SUVs second biggest cause of emissions rise, figures reveal. If SUV drivers were a nation, they would rank seventh in the world for carbon emissions. Growing demand for SUVs was the second-largest contributor to the increase in global CO2 emissions from 2010 to 2018.’

29

Het regent plastic deeltjes in de Rocky Mountains; plastic is in de Marianen trog (diepste plekje op aarde) overvloedig te vinden; onder het poolijs van Antarctica kom je plastic tegen…

22

slecht afbreekbare stoffen zoals afkomstig van landbouwpesticiden, van weekmakers, van waterafstotende materialen, et cetera, et cetera…

Vervolgens ben ik mij gaan verdiepen in de vraag waar al die geniepig ogende afbraak eigenlijk vandaan komt, en ben tot de conclusie gekomen dat het voornamelijk31 manlijke negatieve energie is die verantwoordelijk gehouden moet worden voor de vernietiging van het dunne schilletje leven op aarde… Mijn vermoeden is dat mannen (significant meer dan vrouwen) moeite hebben met het realiseren van hun ‘plek’ in de samenleving. Het mogelijk meest centrale idee in deze bundel verhalen is dat de negativiteit in deze wereld het gevolg is van een wezenlijk gemis in mannen: Sigmund Freud’s bizarre beschrijving van de ‘werkelijkheid’ ooit (= penisnijd bij vrouwen) moet met verve (= voorlichtingswijs gesproken32) worden omgekeerd; mannen zijn stik-jaloers op vrouwen vanwege hun vermogen (= een onwaarschijnlijk kostbaar cadeau) tot 9 maanden lange intimiteitsopbouw met een nieuw individu… Mannen realiseren zich (minstens onbewust) dat ze volledig buitengesloten zijn, waar het die kostbare intimiteitsontwikkeling betreft. Mannen bevinden zich gemiddeld genomen (er zijn heus wel uitzonderingen!) categorisch in de ‘mode de vie’ gericht op dwangmatige overcompensatie van dat wezenlijk gemis. Daarom ligt er zo de nadruk op dat schrijnend simpele motief van geld verdienen, wanneer mannen aan hun bestemming denken en werken. De makke van de mensheid echter is dat in de schaduw van onmatig veel geld niets van betekenis kan groeien…33 Geld, veel geld werkt de beschaving tegen… Geld als enig gehanteerd criterium betekent het bestaan van een vijandige relatie tot de Natuur: Als koolzaadboeren tot de conclusie komen dat afzien van insectenbestrijding met hulp van neonicotinoïden 150 € per hectare kost, terwijl duidelijk is dat de bestuiving van het gewas afhankelijk is van bijen en andere bestuivers, die als gevolg van de bestrijdingstechnologie langzaamaan het loodje leggen (sic!), dan legt dat dilemma het menselijk moreel onvermogen, vanwege de dominante rol van geld op pijnlijke wijze bloot… Geld 30

The Guardian van 17 September 2019: ‘Research finds black carbon breathed by mothers can cross into unborn children. The research is the first study to show the placental barrier can be penetrated by particles breathed in by the mother. It found thousands of the tiny particles per cubic millimetre of tissue in every placenta analysed.’

31

Ik ben bereid tot kwantificering; ik vermoed dat 95% van de negatieve energie in de huidige wereld afkomstig is van mannen die moeite hebben om hun bestemming in te vullen…

32

De schadelijkheid van Sigmund Freud’s denken en handelen voor de Vrouw wordt aangetoond in Frederick Crews (2017) Freud: The Making of an Illusion.

33

Arno Delmon (2019): Episodes 25 en 30.

23

verdienen ten koste van veel, vaak ten koste van alles (= in de omgeving van de persoon, rücksichtslos dus) lijkt gemiddeld genomen het weliswaar dunne, maar o zo centrale motief in de realisering van het man-zijn. Immers:

Le Mal mâle du Monde : Deinon mannen schrijven het scenario voor de komende wereldwijde bankencrisis…34 Deinon mannen bemannen massaal de legers, en voeren qualitate qua alle oorlogen…

Het zijn mannen die naar olie en gas zoeken, en de wereld pokdalig maken…

Het zijn mannen die de bossen van de wereld kappen en gekapt hebben…

Het zijn meest witte mannen die zich schuldig maken aan racisme...

Het zijn de mannen die ‘s werelds landbouwgronden vergiftigen…

Het zijn mannen die zich schuldig maken aan huiselijk geweld…

Het zijn de mannen geweest die de zeeën hebben leeggevist…

Het zijn mannen die de plasticindustrie in bedrijf houden…

Het zijn mannen die de hoogovens in bedrijf houden…

Pornografie en prostitutie zijn mannenzaken…

Seksueel misbruik is een zaak van mannen…35 Gang raping is een mannen occupatie…

Miljardairs zijn altijd mannen...

Mannen stropen wild...

Het patriarchaat...

Met de dwangmatige overcompensatie van dat wezenlijk gemis, dat inherent (= van nature) schuilt in mannen treedt vervolgens onvermijdelijk de machtsvraag (in relaties, in allerhande ‘communities,’36 in landen, et cetera) op de voorgrond.

Of, anders geformuleerd, moeten we de uiterst naargeestige ‘regering’ van de 34

‘Deinon’ is een container-begrip, en afkomstig uit het Oude Griekenland. Hier mogelijk te vertalen als ‘structureel lijdend aan zelfoverschatting, overigens met stelselmatige minachting voor wie kritiek uit…’

35

The Guardian van 10 maart 2021: ‘Almost all young women in the UK have been sexually harassed, survey finds. Exclusive: YouGov poll reveals extent of abuse and lack of faith in authorities’ ability to deal with it.’ Ik vind dat bericht schokkend.

36

Eveneens een container-begrip; denk aan religieuze instellingen, aan gemeenteraden, aan parlementen, aan je werkomgeving, aan scheepsbemanningen, aan de bewoners van booreilanden, aan politieke partijen, sportverenigingen, maar ook aan Internet ‘communities’ zoals ultrarechtse clubs, en bijvoorbeeld ‘Incel’ (= involuntarily celibate) als virtueel platform…

24

Wereld door het patriarchaat onder ogen durven (en leren) zien… Voorts is het onvermijdelijk dat de eeuwige geweldsvraag aan de orde moet komen: Want… ‘violence doesn’t have a race, a class, a religion, or a nationality, but it does have a gender’.37 Ergo; mannen zijn verantwoordelijk voor het geweld tegen vrouwen en kinderen. Alcoholmisbruik is daarbij (traditioneel en vrijwel in alle culturen) integraal en inherent onderdeel van Le Mal mâle du Monde… Regerend wereldkampioenen overcompensatie vandaag de dag zijn natuurlijk Donald Trump, Jaïr Bolsonaro en Boris Johnson. Ze vormen in de meest letterlijke en schrijnende zin van het woord de belichaming van de status quo in de wereld, de zo gruwelijk ogende apex van het patriarchaat... Dat beeld vertelt je hoe formidabel de tegenstand is (en zal zijn) tegen iedere verandering van de heersende verhoudingen in de wereld, tegen iedere poging tot vermindering van de manlijke negativiteit in de wereld.

Lang, heel lang, heb ik mij afgevraagd wat me overkomen is, al die jaren die ik heb rondgelopen in Afrika, al die jaren die ik heb doorgebracht met nadenken en opschrijven over wat ik gedaan en gezien heb.38 Bewustzijnsontwikkeling (= mensenrecht!) is een groot goed, dat een ieder zou moeten nastreven, maar blijkt vol van risico te zijn, op het moment dat je bewustzijn je doet realiseren dat we ons als mensheid op een hellend vlak lijken te bevinden, waar het de evidente verslechtering van de kwaliteit van de levensomstandigheden betreft.

Vraag het de Groenlanders die niet weten wat hun overkomt vanwege het angstaanjagend snelle smelten van hun geliefde ijslandschap;39 vraag het de nabestaanden van de 60,000 door zelfdoding omgekomen Indiase boeren;40 en bevraag (maar alsjeblieft niet tenslotte) Britse adolescenten die het leven niet meer zien zitten;41 ze geven allemaal uiting aan vooralsnog vage gevoelens van 37

Rebecca Solnit (2014; p. 21).

38

Arno Delmon (2019).

39

The Guardian van 13 augustus, 2019: ‘How the climate emergency could lead to a mental health crisis -- ‘Ecological grief’ is making Greenlanders depressed. They might not be alone for long.’ (zie verder voetnoten 39 en 40).

40

The Guardian van 31 juli, 2017: ‘Suicides of nearly 60,000 Indian farmers linked to climate change, study claims. Rising temperatures and the resultant stress on India’s agricultural sector may have contributed to increase in suicides over the past 30 years, research shows.’

41

The Guardian van 5 februari, 2019: ‘Anxiety on rise among the young in social media age. A YouGov survey shows 18% of young people in UK do not think life is worth living.’ The Guardian van 4 juni, 2019: ‘One in five young women have self-harmed, study reveals. Experts warn of higher suicide rates as self-harm rises across both sexes and all age groups.’

25

wanhoop ten aanzien van de toekomst van de mensheid op een steeds meer geschonden en vervuild geraakte wereld. Er is zoiets als ‘ecological grief’ ontstaan; onbewust of niet rouwen om verlies van schoonheid, van menselijkheid, van mededogen, van waardigheid, van Natuur, van beschavingskapitaal. Het zijn de wetenschappers die de waarheid boven water proberen te krijgen, die vertellen van de moeite die ze hebben om niet ontmoedigd te raken over de verliezen die we als wereld, als mensheid aan het oplopen zijn.42 De foto hieronder vertelt eloquent over dat verlies. Heel lang geleden realiseerde ik mij dat zou ik opnieuw moeten kiezen voor een studie, ik niet langer een ‘bouwende’ rol in deze wereld

Foto: IJsberen op zoek naar voedsel op Nova Zembla, Rusland. Foto : Alexander Grir/AFP.43

zou ambiëren, als deel van mijn (manlijke) realisering, maar een ‘beschermende’ functie zou willen uitoefenen, en wel in de vorm van de verdediging van 42

The Guardian van 12 januari, 2020: ‘How scientists are coping with ‘ecological grief’… Scientists reveal how they are dealing with a profound sense of loss as the climate emergency worsens.’

43

The Guardian van 21 juli, 2020: ‘Most polar bears to disappear by 2100, study predicts.

Melting Arctic sea ice could cause starvation and reproductive failure for many as early as 2040, scientists warn.’

26

Mensenrechten, van Dierenrechten, van Planten en Bomenrechten, en zo me willen inzetten als bestrijder van toekomstige ‘ecocides’. Dat zou ik willen doen, anno 2020, in een ander leven, in een nieuw leven (dat wel)…

Greta; je hebt het grootste gelijk van de wereld om die zelfzuchtige, en latent gewelddadige mannen – bijvoorbeeld Trump, Bolsonaro, Johnson – ter verantwoording te roepen, waar het jouw persoonlijke toekomst in deze wereld betreft. Uiteindelijk zijn zij ‘institutioneel’ en moreel verantwoordelijk voor de NEGATIVITEIT in deze wereld, en daarmee voor de voorzetting van een in mijn ogen bizarre, schrijnende, essentieel patriarchaal geïnspireerde status quo… Wat je gedaan hebt in de zittingzaal van de Verenigde Naties is niet minder dan heroïsch te noemen. Ik heb niemand in mijn halve eeuw bewust leven DAT zien doen. Je hebt het meest WEZENLIJK TEKORT aan de orde gesteld dat er in deze wereld te vinden is: Het zichtbaar falen van het wereldpatriarchaat44 wanneer eens openlijk gevraagd wordt naar de feitelijke bijdrage van mannen in het licht van de algemene, steeds actuelere ZORG om de Aarde leefbaar te houden.

Greta; je eloquente uitdaging gericht aan het patriarchaat zal geweldige, zo niet gewelddadige reacties en tegenkrachten oproepen. Juist vanwege het feit dat je zo scherp het moreel-mentaal contrast man/vrouw neerzet. Je hebt al ervaren hoe Trump en Bolsonaro je met de voor mannen richting vrouwen gebruikelijke, goedkoop ogende minachting hebben bejegend. Daar zal het echter niet stoppen. Alles waar je voor staat, waar het klimaatverandering/verslechtering van levensmogelijkheden in deze Wereld betreft, zal op geniepige, achterbakse wijze bestreden worden.45 Nu al is duidelijk dat het burgerverzet tegen de het uitsterven (= ‘extinction rebellion’) van planten- en dierensoorten in de Natuur 44

Het Patriarchaat is zo oud als de mensenwereld zelf, en vertegenwoordigt in de dagelijkse praktijk een gruwelijke stroperigheid, die werkt als een ‘val’ waarin vrouwen onwillekeurig gevangen zitten, of minstens moeite hebben om aan te ontsnappen. De ‘stroperigheid’ is een mannenuitvinding. ‘Stroperigheid’ wordt hier begrepen als anti-creativiteit, anti-emancipatie, anti-duurzaamheid van samenleven, en feitelijk anti-mens-zijn. Mannen dragen historisch en collectief een afschrikwekkende, cultureel negatieve hypotheek om hun nek. Mannen hebben zo de ‘wereld’ stelselmatig geproblematiseerd. Zo stelt Simone de Beauvoir (1976; p. 172) vast dat ‘... de hele historie van de vrouwen is gemaakt door mannen. (...) Zo is het vrouwenvraagstuk ook altijd een probleem van de man geweest...’ Maar ook: The Guardian van 17 maart, 2021: ‘By breaking the silence about patriarchy, men can help end violence against women. Too often men don’t challenge the systems that oppress women because they benefit from their complicity.’ Mannen zijn (onwillekeurig) medeplichtig aan het lot van vrouwen…

45

The Guardian van 10 oktober, 2019 – ‘Revealed: top UK thinktank spent decades undermining climate science. Institute of Economic Affairs has links to 14 members of Boris Johnson’s cabinet. How vested interests tried to turn the world against climate science.’

27

gecriminaliseerd wordt: In het Verenigd Koninkrijk wordt de ‘Extinction rebellion’ op het Ministerie van Binnenlandse zaken gelijkgesteld met, en behandeld als extreemrechtse groeperingen.46 De nationale veiligheid is in gevaar, is het lamlendig en vooral zo doorzichtig argument. De nationale veiligheid blijkt veel meer in het geding te zijn wanneer begrepen wordt, hoe weinig het VK voorbereid is op bijvoorbeeld de klimaatsverandering.47 Het is misdadig te noemen, de reactie van de Britse overheid op het eindelijk ontstaan van een wezenlijk betekenisvolle tegenbeweging…

In een overigens wonderschoon, maar tegelijkertijd karakteristiek melancholisch boekje doet Srecko Horvat (2019) verslag van zijn rouwen om de sociaal nefaste effecten van de postmoderniteit in ‘hoogontwikkeld’ Europa. Zijn centrale idee is dat er anno 2020 geen grote verhalen meer in omloop zijn, geen ‘mooi’ de mensen bindend ‘narratief’ meer wordt aangeboden (bijvoorbeeld door de ‘politiek’). Het gevolg is dat er vandaag de dag geen hoop meer geboden wordt, maatschappelijk gezien. Ieder individu is verantwoordelijk voor zijn of haar geluksbeleving, voor zijn of haar moreel overleven, voor zijn of haar verwerken van het zo negatief getinte wereldnieuws. Daarom; alsjeblieft, Greta, help ons aan een nieuw narratief met bindingskracht, help ons aan een nieuw, groot Verhaal voor de Toekomst, niet alleen de jouwe, maar ook die van mij, van mijn kinderen en mijn kleinkinderen. Een nieuw, bindend, groot verhaal zou wel eens de allerbelangrijkste bron van Troost denkbaar kunnen zijn…

Succes en sterkte met je missie!

Arno Delmon -----

46

The Guardian van 15 januari, 2020 – ‘Non-violent protesters are not terrorists and it’s time the police accepted that. The labelling of the likes of Extinction Rebellion as extremists must stop, as must the state surveillance that goes with it.’

47

The Guardian van 10 juli, 2019 – ‘UK’s lack of plans to protect people from climate crisis is ‘shocking’, say advisers. Government’s official climate advisers say there is no preparation to cope with heatwaves and flash floods.’

28