KGA Magazine Katten, Gedrag & Welzijn 6-2014

Jaargang 12, nummer 6, juni 2014

HET K AT TENGEDR AGSADVIESBURE AU: ONAFHANKELIJK EN 100% K AT VRIENDELIJK

Baanbrekend onderzoek:

meer dan 13 weken moedermelk = minder vaak dik

Het waarom en de risico’s van gras eten

De kwaliteit van kattentrimmers Patellaluxatie en rugproblemen

Foto © Linda Beumer

Wetenschappelijk onderzoek toont aan:

Meer dan 13 weken moedermelk: beduidend minder vaak dik of obees als volwassen kat Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat katten die langer dan 13 weken zijn gezoogd, beduidend minder vaak overgewicht en obesitas ontwikkelen en minder vaak blaasproblemen hebben. Een opmerkelijk resultaat.

Het afgelopen halfjaar is er wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de relatie tussen de lengte van de zoogperiode en het ontwikkelen van overgewicht in volwassen katten.

Deze relatie is niet eerder bestudeerd. Het onderzoek is uitgevoerd door MSc biologiestudente Denise van Lent in samenwerking met het Kattengedragsadviesbureau, onder begeleiding van professor Nico M. van Straalen van de VU in Amsterdam.

In dit nummer o.a.

Wetenschap toont aan: kittens langer dan 13 weken bij de moeder laten is beter

2/3

Voorkom vakantiestress 4/5 Mee op reis in de auto Gras eten De kwaliteit van kattentrimmers

5 6/7 9

Ongerechtigheden in voeding?

11

Waterverrijking

11

Zwartje likt zijn buik en poten kaal

15

Kennismaken met gedragsbioloog Denise van Lent

16

Vroege scheiding geeft stress De zoogperiode bij de huiskat duurt zes tot vierentwintig maanden. De twee socialisatieperioden duren tot en met week zestien. Hoe korter een kitten bij zijn moeder blijft, hoe minder socialisatie, moedermelk en moederlijke zorg hij ontvangt, en hoe meer schade er aan zijn ontwikkeling wordt toegebracht.

Een moederpoes geeft rustgevende signalen zoals wassen en likken, die een stressverlagende werking hebben op een kitten. Een vroege moederscheiding heeft tot gevolg dat kittens gestrest en angstig worden, gefixeerd raken op eten en hyperactief worden. Ook missen ze dan stoffen uit de moedermelk die onmisbaar zijn voor een gezonde ontwikkeling. Een voorbeeld daarvan is leptine, het ‘hongerhormoon’ dat een signaal geeft aan de hersenen als het lichaam verzadigd is.

Met een vroege moederscheiding wordt bedoeld vóór de leeftijd van zestien weken.

Vanaf die leeftijd kunnen moeder en kittens in de natuur uiteengaan. Dat gebeurt met zestien weken overigens alleen in noodsituaties; zoals gezegd duurt de zoogperiode zes tot vierentwintig maanden.

Onderzoeksmethode In het onderzoek is bekeken of de gevolgen van een vroege moederscheiding kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van overgewicht en obesitas in volwassen katten. Er zijn ongeveer honderd gezonde volwassen katten onderzocht. Hun totale

Foto © Linda Beumer 2

Foto Š Linda Beumer

lichaamsvetpercentage werd bepaald. Dit werd vergeleken met het aantal weken dat zij als kitten bij hun moeder hebben kunnen drinken (zoogperiode). Er zijn katten onderzocht die 0, 1-4 , 5-6, 7-8, 9-12, 13-16 en langer dan 16 weken gezoogd waren.

Daarnaast hebben de eigenaren vragen beantwoord over het voedingspatroon, de gezondheid, levensstijl en de activiteit van hun kat(ten). Van veel van deze factoren is namelijk bekend is dat ze het gewicht kunnen beĂŻnvloeden.

mate van activiteit het verschil in gewicht heeft veroorzaakt.

Katten met een zoogperiode korter dan 13 weken, die meer dan twee keer zo vaak dik waren, waren vaker hyperactief/ zenuwachtig, kregen vaker een afgepaste hoeveel eten, veelal geen snoepjes en vaker droogvoer.

Onderzoeksgroep met meer 13 weken moedermelk: geen blaasproblemen

0-12 weken gezoogd: 80% is te dik, waarvan 17% obees. Meer dan 13 weken gezoogd: 30% is te dik, 8% obees

Eten en activiteit hebben dus minder invloed op overgewicht op latere leeftijd, en de zoogperiode juist meer invloed dan je misschien zou verwachten. De katten met een zoogperiode korter dan 13 weken hadden ook vaker blaasproblemen zoals blaasgruis gehad, terwijl katten die langer dan 13 weken gezoogd waren geen van alle blaasproblemen hadden.

Grote verschillen Van de honderd onderzochte katten was 50% te dik. 17% daarvan had extreem overgewicht (obesitas). Van de katten met een zoogperiode van 0 tot 12 weken was 80% te dik, waarvan 27% obees, van die met een zoogperiode van minimaal 13 weken was slechts 30% te dik, en 8% obees. Deze studie toont dus aan dat kittens met een zoogperiode van minimaal 13 weken beduidend minder vaak dik of obees worden op volwassen leeftijd.

Advies Op basis van deze resultaten is het duidelijk dat kittens langer dan 13 weken bij de moeder laten het risico op overgewicht en blaasproblemen aanzienlijk verlaagt.

Naschrift Kattengedragsadviesbureau: onder meer in verband met de socialisatie adviseert het Kattengedragsadviesbureau al jaren om kittens minimaal zestien weken bij hun moeder te houden. Ook de Feline Welfare Foundation en Felinova adviseren dit.

Minder dik en vaker onbeperkt eten Opvallend was dat katten met een zoogperiode langer dan 13 weken, die minder vaak overgewicht hadden, niet actiever waren dan de groep met een kortere zoogperiode, die vaker overgewicht hadden. Daarmee is uitgesloten dat een hogere

3

Voorkom vakantiestress Voor mensen is de vakantie een periode van ontspanning, voor katten ontstaat er dan juist vaak stress. Wat kun je doen om vakantiestress zo veel mogelijk te voorkomen?

hem als de slaapkamerdeur ineens hermetisch gesloten blijft.

Ook is het het prettigst als de eventuele oppas zo veel mogelijk jouw dagindeling aanhoudt. Dat klinkt misschien overdreven bezorgd, maar vanuit de kat bekeken is dit belangrijk. Natuurlijk moet het voor de oppas wel te doen zijn.

Katten zijn stressgevoelige gewoontedieren, houden niet van verandering en hebben graag alles onder controle. Ze varen wel bij vaste gewoontes, zeker op het gebied van hun verzorging en dagindeling.

Als jij met vakantie gaat, staat de wereld van je kat dus onbedoeld op z’n kop. Jouw afwezigheid is een grote verandering.

Probeer er daarom voor te zorgen dat er verder zo min mogelijk verandert. Voor verreweg de meeste katten is thuisblijven de beste oplossing. Hun eigen territorium is immers hun veilige haven, hun overlevingsgebied.

Oppas aan/in huis Er zijn diverse manieren om je kat goed verzorgd achter te laten in zijn vertrouwde omgeving. Je kunt bijvoorbeeld een betaalde oppas, buren of vrienden inschakelen of een bekende vragen om in je huis te verblijven. Is je kat bang voor vreemden en heeft hij veel tijd nodig om uit zijn schulp te kruipen, vraag dan liefst iemand die hij al goed kent. Kun je die niet vinden, neem dan liever niet iemand in huis, maar zorg dat hij tweemaal daags verzorging krijgt. Want anders is niet alleen zijn vertrouwde mens weg, maar is er ook nog eens een bedreiging in zijn territorium.

Heb je juist een zeer mensgerichte kat, zorg dan dat hij voldoende aandacht krijgt.

Kijk goed wie je als oppas of logee vraagt. Mensen die druk of nerveus zijn, een harde stem hebben of ruw bewegen, vallen vaak niet goed in de smaak. Evenals kleine, drukke kinderen, honden of andere katten.

De eigenaren van deze kat zijn met vakantie. De buren zorgen dat hij naar buiten kan. Foto © Elles Nijssen

Naar buiten kunnen Is je dier gewend naar buiten te gaan, zorg dan dat dat ook kan als jij er niet bent. Heb je geen kattenluik en geen oppas in huis, dan willen buren vaak wel portier spelen. Helaas wordt menige kat tijdens de vakantie opgesloten in huis, of zelfs in één kamer.

Dat is buitengewoon katonvriendelijk en zeer stresserend.

Mee op reis?

De kat meenemen naar het vakantieadres is in de regel niet aan te bevelen. Dit is meestal te ingrijpend. Voor binnenkatten geldt dat extra als ze op het vakantieadres wel naar buiten kunnen. Zij worden nogal eens meegenomen naar de camping of een huisje, waar ze dan vrij naar buiten mogen onder het mom van: ‘Wij vakantie? Dan de kat ook!’ Hoe lief en goed dat ook bedoeld is, voor de kat wordt straks de omschakeling naar weer achter de geraniums zitten te groot. Hij weet nu immers wat hij mist.

Deze kat blijft thuis met een logerende oppas. Foto © Elles Nijssen

Handleiding Laat voor de oppas een ‘handleiding’ achter waarin niet alleen de verzorgingsfeiten staan en de gegevens van je dierenarts, maar ook wat je kat gewend is en belangrijk vindt. Slaapt hij bijvoorbeeld altijd bij jou, dan is het buitengewoon onaangenaam voor

4

Uit logeren Uit logeren gaan levert ook vaak veel stress op. En al helemaal als er op het logeeradres een of meer andere katten, honden of kleine kinderen zijn. Om dezelfde reden is een logeerkat in huis nemen ook niet verstandig. Voor ons als mensen lijkt dat misschien gezellig maar de gemiddelde kat denkt hier fundamenteel anders over.

Hotel In sommige situaties kan een kattenhotel een prima oplossing zijn. Kies dan wel een speciaal kattenhotel zonder andere diersoorten zoals honden, waar de katten niet in hokken worden gestopt. Er zijn hotels waar de dieren overdag wel vrij rond kunnen lopen, maar de nacht in hokken moeten doorbrengen.

Ook al gebeurt dit met een goede intentie, namelijk om te controleren of er wel goed gegeten wordt, dit is zeer dieronvriendelijk. In sommige hotels duren de nachten ook nog eens van 17.00 uur tot de volgende ochtend… Veel goede hotels zijn ruim van te voren volgeboekt, denk dus nu al na over volgend jaar.

Elles Nijssen & Marcellina Stolting

Oost west, thuis best. Foto © Marjolijn van Leeuwen

Mee op reis in de auto Als je kat in de auto meegaat naar de dierenart, een kattenhotel of op vakantie, kan hij zich soms onprettig voelen in de auto.

Je kunt verschillende dingen doen om de reis minder onaangenaam te maken: Spray de reismand en de auto een half uur voor vertrek in met Feliway-spray (niet op de kat sprayen!). Dit werkt altijd stressverlagend.

• Zorg voor een voldoende frisse lucht in de auto, zet een raam op een kiertje.

• Laat je kat nooit achter in de auto. Bij warm weer loopt de temperatuur in een stilstaande auto binnen een paar minuten zeer hoog op.

• Zet de reismand vast met een gordel.

• Doe een kleedje met met de eigen lucht van de kat in de reismand, eventueel met antislipmatje eronder. Zo voorkom je dat de kat door de mand schuift tijdens het rijden.

• Zorg voor rust in de auto (geen lawaai, geen radio) • Merk je dat je kat zich niet prettig voelt in de auto? Bij de dierenarts is een middel tegen reisziekte/misselijkheid te verkrijgen (Cerenia).

Foto © Marcellina Stolting

5

Gras eten: het waarom en de risico’s Waarom eten katten gras? Op die vraag is het antwoord nog steeds niet gevonden.

Helaas is het niet zonder gevaar.

Maar menige kat heeft er nu eenmaal behoefte aan!

MARIEKE KNIES Marieke Knies is dierenarts bij Cat Friendly Clinic Rijnoever in Alphen aan den Rijn. Zij studeert bij de European School for Advanced Veterinary Studies om European Master of Small Animal Veterinary Medicine te worden. Al haar keuzevakken gaan over kattengeneeskunde. Zelf heeft Marieke drie katten.

Er zijn veel theorieën, maar zeer weinig studies en publicaties over dit onderwerp.

Een soms gehoorde, maar niet erg waarschijnlijke verklaring is dat gras bepaalde essentiële sporenelementen of voedingsvezels bevat. Er zijn ook katten die het gewoon lekker lijken te vinden. Gras eten kan ook een gedragsprobleem zijn. Dan neemt een kat niet links en rechts een hapje, maar is hij een echte grasmaaier.

Vaak zie je dit bij katten die ook andere rare dingen eten, zoals wol en/of plastic (pica).

Mogelijke oorzaken De meest geopperde verklaring is dat katten gras eten om haarballen uit de maag te verwijderen. Een haarbal, ook wel trichobezoaar genoemd, kan ontstaan door het wassen van de vacht. De tong bevat kleine, naar achteren gerichte haakjes - kijk maar eens! -, waardoor de kat dagelijks grote hoeveelheden haar naar binnen kan krijgen. Het grootste deel hiervan passeert het maag-darmkanaal en wordt onverteerd uitgescheiden via de ontlasting.

Haarballen kunnen ontstaan wanneer er meer dan de normale hoeveelheid haar wordt opgelikt. Langharige katten hebben ze logischerwijs vaker dan kortharige. Ook door overdreven wasgedrag (overgrooming) kan er meer haar opgelikt worden.

Bijvoorbeeld bij jeuk door besmetting met vlooien, of door allergieën. Ook pijn en/of stress kunnen zorgen voor overgrooming.

Een andere mogelijke oorzaak van het ontstaan van haarballen is een verminderde motiliteit (beweeglijkheid) in het eerste deel van het maag-darmkanaal. Dit kan optreden bij chronische maagdarmproblemen als voedselovergevoeligheid of IBD (inflammatory bowel disease).

Als uitbraken niet lukt Als een haarbal te groot is om de dunne

6

darm in te gaan, wordt deze meestal uitgebraakt. Gebeurt dat niet, dan kan dat problemen geven. Een van de mogelijkheden is dat hij toch de dunne darm in gaat en daar een partiële of volledige obstructie (afsluiting) veroorzaakt. Een andere optie is dat hij richting de oesophagus (slokdarm) gaat en daar problemen geeft, zoals een slokdarmontsteking (oesophagitis) of een strictuur (vernauwing). De katten waarbij dit probleem beschreven is, hadden meestal ook een afwijking in de motiliteit van de slokdarm.

Als laatste kan de haarbal opgebraakt worden en vastlopen in de nasop-harynx (achterste deel van de neusholte).

Gras eten. Foto © Elles Nijssen

Haarballen tegengaan Bij katten die vaker dan één à twee keer per maand een haarbal opbraken, is het verstandig om op zoek te gaan naar een achterliggende oorzaak. Mocht die niet gevonden worden, dan zijn er verschillende mogelijkheden om te proberen het aantal haarballen te verminderen.

Er zijn aanwijzingen dat door het voeren van frequente, kleinere maaltijden de maag beter en sneller geleegd wordt, waardoor er minder haarballen gevormd zouden worden. Een andere mogelijke oplossing is een anti-haarbaldieet. Er zijn

Deze poes had een grasaar in het achterste deel van haar neusholte. Foto © Marieke Knies

De boosdoener. Foto © Marieke Knies

vele verschillende soorten op de markt.

Er zijn (nog) geen gepubliceerde studies die de werkzaamheid daarvan bewijzen.

Dit wil niet zeggen dat ze niet werken, alleen dat het nog niet onderzocht is.

Deze diëten bevatten meestal extra vezels om de maagmotiliteit en maaglediging te bevorderen.

Verder zijn er verschillende soorten anti-haarbalpasta’s en –snoepjes die als een soort glijmiddel fungeren. Het haar gaat vanuit de maag makkelijker de dunne darm in, waarna het met de ontlasting wordt uitgescheiden. Tot slot zijn er medicijnen die de maagleging bevorderen, maar deze vormen geen langetermijnoplossing.

eenzijdige - neusuitvloeiing ontstaan.

Bij twijfel is het verstandig om onder narcose een keelinspectie uit te voeren.

Met een sterilisatiehaakje kan er voorzichtig “gevist” worden boven het zachte gehemelte om zo de grasspriet te verwijderen.

De gevaren Terug naar gras eten. Het idee is dat dit de passage van de haarbal stimuleert.

Gras irriteert de maagwand en stimuleert daarmee de braakreflex. Waarschijnlijk vergemakkelijkt het ook de passage in de darm, mogelijk door het vezelgehalte.

In principe kan het meestal geen kwaad, tenzij het gras is behandeld met chemicaliën. Op zich kunnen alle soorten gras gegeten worden, alleen ontwikkelen sommige grassen aren als ze ouder worden. Deze zijn ontzettend scherp en kunnen forse schade aanrichten in het maag-darmkanaal. Er is speciaal kattengras verkrijgbaar, dit ontwikkelt geen aren.

Een ander gevaar van het eten van gras is dat het opgebraakt wordt en vastloopt in de nasopharynx, het achterste deel van de neusholte. In een acuut stadium kan dit leiden tot niezen, veelvuldig slikken en kokhalzen. Sommige katten wrijven dan telkens met hun poot langs hun gezicht.

In chronische gevallen kan er - meestal

Binnenkat Concluderend: ik denk dat er op dit moment onvoldoende bewijs is om te stellen dat het aanbieden van (katten)gras noodzakelijk is voor de gezondheid. In de meeste gevallen kan het waarschijnlijk geen kwaad. Bij een binnenkat die behoefte heeft aan gras eten is het naar mijn mening wél wijs, zodat er niet aan kamerplanten of bloemen gegeten wordt.

Dit kan namelijk gevaarlijk zijn! Om een voorbeeld te noemen: lelies kunnen acuut en ernstig nierfalen veroorzaken.

Enquête over gedragsproblemen bij raskatten Tot 6 juni loopt er een online enquête naar specifieke gedragsproblemen bij raskatten van erkende Nederlandse fokkers en de eventuele relatie hiervan met gezondheidsproblemen. De enquête is in opdracht van het Kattengedragsadviesbureau gemaakt door Mandy Meijers, derdejaars studente dier- en veehouderij van hogeschool Inholland in Delft. Ben jij een erkende Nederlandse fokker? Dan ben je van harte uitgenodigd voor het onderzoek. Je kunt jouw geliefde ras(sen) hiermee van dienst zijn!

7

Roofdier!

Mariette Straathof stuurde deze foto van poes Babiche van de Langerak. Mariette: ‘Het koolmeesje was al eerder gevangen door een huisgenootje. Babiches instincten kwamen abrupt bovendrijven.

Ondanks haar permanent loensende blik bleek ze prima in staat het meesje in één keer uit mijn handen te slaan.

Om er vervolgens uren mee te spelen.

Ze heeft het niet opgegeten. Dat is dan weer jammer.’

Heb jij ook een foto waarop je kat laat zien dat hij een roofdier is? Mail hem, liefst met een korte begeleidende tekst naar info@kattengedragstherapie.nl en wie weet komt hij in het volgende nummer. De prooi mag echt of nep (speeltje) zijn.

Handig:

kattenbakverberger Nogal wat buitenkatten kunnen thuis hun behoefte niet doen, omdat hun mensen een kattenbak in huis onprettig vinden.

Maar als hij delicaat verstopt is, is er eigenlijk geen excuus meer om geen bak in huis te hebben. Je kunt gemakkelijk zelf een bakverberger maken, naar je eigen smaak. Vergeet niet de kattenbak tweemaal daags schoon te maken!

Lezeres Mary van Geldrop stuurde deze tip.

Foto © Mary van Geldorp

8

De kwaliteit van kattentrimmers Losse kattenharen vormen voor de meeste katten en hun eigenaren geen probleem. En wanneer dat wel zo is, kan een deskundige hulp bieden.

Maar hoe vind je een deugdelijke, professionele kattenvachtverzorger?

Nog niet zo lang geleden waren er voor katten met vachtproblemen geen kattentrimmers. Vervilte ‘noodgevallen’ kwamen bij de dierenarts terecht om met behulp van anesthesie zéér, zéér kort geschoren te worden. Andere opties waren een fokker-met-ervaring of een hondentrimmer met een kattenhart inschakelen. Het nadeel daarvan was dat niemand uit deze groepen voldeed aan alle noodzakelijke kennis- en techniekeisen.

Vrij beroep Met gepaste schaamte moeten kattentrimmers toegeven dat er in 2014 weliswaar enige mogelijkheden tot scholing gekomen zijn, maar dat er, diploma’s ten spijt, geen erkende scholingsinstantie bestaat voor hun vak. Een veel voorkomende route om kattentrimmer te worden is die van de hondentrimopleiding, aangevuld met een workshop of module kattentrimmen. Er bestaat geen vakvereniging van kattenvachtverzorgers die borg staat voor consument-, kat- en huidvriendelijk kattentrimmen. We kennen geen bindende factor zoals een bond die kwaliteitseisen opstelt, uitvaardigt en controlerend optreedt. Omdat kattentrimmer een vrij beroep is kan iedereen opleiden, examineren en certificaten toekennen. Er bestaat nog geen kader waarbinnen alle noodzakelijke onderdelen dit soort cursussen tot volledige opleiding maken. Dat is natuurlijk een gat in een groeimarkt.

Dierenbranche moet het regelen De ontwikkeling van zoiets is wat de overheid betreft een taak van de dierenbranche zelf. Een lichtpuntje is overigens dat de onderwijsinstituten zelf wel een nationaal en Europees keurmerk kunnen verdienen: NLQF en EQF. Voor iedere kattenliefhebber die zich uitgedaagd voelt om zich te bekwamen in het kattenver-

zorgingsvak: laat je door de onderwijsinstellingen voorlichten.

Gediplomeerd?

Om als kritische katteneigenaar de kwaliteit van een kattentrimmer te beoordelen kun je slechts afgaan op de informatie die hij je geeft. Maar die informatie zegt lang niet altijd alles. Ook de term ‘gediplomeerd’ staat niet garant voor kwaliteit.

Daarom heb ik voor je op een rijtje gezet hoe je kunt beoordelen of een kattentrimmer met respect voor de kat en vacht- en huidvriendelijk te werk gaat. Deze maand geef ik criteria voor katvriendelijkheid, volgende maand voor vacht- en huidvriendelijkheid.

Criteria om te beoordelen of een trimmer katvriendelijk werkt • J e mag in elk geval de eerste keer de complete trimbeurt bijwonen, zodat je zelf kunt beoordelen hoe er gewerkt wordt.

• De trimmer adviseert je om een dekentje met het eigen luchtje in de reismand te doen (minstens een week gebruikt door de kat), zodat hij zijn eigen kalmerende lucht om zich heen heeft.

• Er hangt een Feliway-verdamper met kalmerende feromonen.

• Er is geen tijdsdruk. De kat kan vóór en na de behandeling acclimatiseren. Bijkomen van stress kost tijd.

• Wordt het het dier te veel, dan wordt de behandeling onderbroken en kan hij bijkomen, bijvoorbeeld in zijn eigen reismand. Een kat tijdens de behandeling tot het uiterste drijven qua stress en angst, omdat alles snel moet gebeuren, is niet alleen zeer dieronvriendelijk maar kan letterlijk levensgevaarlijk zijn. Soms is trimmen met een roesje de enige katvriendelijke oplossing.

• De trimmer kent de signalen van stress en angst, zoals een aangeklemde staart, een bewegende staart, grote pupillen en naar achteren getrokken of juist naar voren staande snor. Hij weet dat een kat die alles schijnbaar onbeweeglijk toelaat mogelijk verlamd is van angst en houdt hier rekening mee.

9

JET BIJEN Jet Bijen is docent vakopleiding honden en katten trimmen en auteur van (vak)literatuur. Daarnaast heeft ze een trimsalon en is ze paraveterinair.

• De nagels worden niet tot bijna op het leven afgeknipt. Dit is nodeloos kort!

• De kat mag zo veel mogelijk op zijn eigen kleedje worden behandeld, zodat hij zijn eigen kalmerende geur ruikt.

• Er zijn geen honden aanwezig.

• De reismand wordt tijdens het wachten op een hoge plek gezet, zodat de kat minder angstig is. Als er andere katten zijn, staan de reismanden zo opgesteld dat de dieren elkaar niet zien of horen.

• De trimster hanteert de kat vriendelijk en rustig. Hij wordt uitdrukkelijk niet bij zijn nekvel gepakt aangezien dit zeer pijnlijk is. De voorpoten worden niet achter de kop getrokken om de oksels te scheren.

Hij wordt niet aangekeken aangezien dit angstaanjagend is. Hij wordt niet vermanend toegesproken.

• Er wordt uitdrukkelijk geen waskooi gebruikt, of een waterblazer om de vacht te drogen. Dit zijn traumatiserende middelen waarvoor minder invasieve alternatieven zijn.

Volgende maand: criteria voor vacht- en huidvriendelijkheid.

Lees ook het artikel over katten trimmen zonder narcose, dat eerder gepubliceerd is in dit magazine. Je vindt het op www.kattengedragstherapie.nl > artikelen > Elles Nijssen > Katten trimmen zonder narcose.

Stage bij het Kattengedragsadviesbureau:

Zo veel van geleerd!

Wytske van de Vlasakker studeert mbo manager dierverzorging bij het Groenhorst Almere en heeft stage gelopen bij het Kattengedragsadviesbureau. Als deze stage haar één ding heeft duidelijk gemaakt, is het wel dat er nog veel te verbeteren valt op het gebied van kattenwelzijn. Ook voor professionals.

Wytske:

‘

Tijdens mijn opleiding zag ik regelmatig dat collega-studenten uit het niets werden gebeten of gekrabd. Ik zag gedrag bij katten dat ik niet herkende, of waarvan ik twijfelde over de betekenis ervan.

’

‘Tijdens mijn stage bij het Kattengedragsadviesbureau ben ik mee geweest naar huisbezoeken voor gedragstherapie. Het gedrag van de kat, de relatie met zijn baasje en de leefomgeving van het dier worden dan geanalyseerd. Daarnaast heb ik verschillende cursussen gevolgd op het gebied van kattengedrag en heb ik op kantoor verschillende data voor statistieken verwerkt. De combinatie van praktijk en theoretische kennis heeft mij veel duidelijk gemaakt.

Ik kwam er al snel achter dat kattengedragstherapie een nog onbekend fenomeen is dat soms niet serieus genomen wordt. En dat er bij eigenaren en professionals nog een groot kennisgebrek is. Ik heb het bijvoorbeeld meegemaakt dat een kat die ongewenst gedrag vertoonde en hiervoor werd gestraft, in werkelijkheid ziek bleek te zijn. En dat er in sommige dierenwinkels en asielen onjuiste en niet-katvriendelijke adviezen werden gegeven, of dat katten naar het asiel werden gebracht of werden ingeslapen wegens problemen die met de juiste begeleiding opgelost hadden kunnen worden.

Wytske van de Vlasakker

Ik besloot in samenwerking met mijn opleiding en het Kattengedragsadviesbureau een lezing te maken en te geven over kattengedrag, om zo mijn kennis over te dragen. Deze lezing heb ik inmiddels gegeven.

Het Kattengedragsadviesbureau is Aeqor-erkend en begeleidt stagiaires van allerlei erkende opleidingen: universiteiten (biologie), hbo (toegepaste biologie, lerarenopleidingen en dier- en veehouderij), mbo (paraveterinairen, dierverzorgers en diermanagement).

Momenteel zijn er twaalf stagiairs met individuele leeropdrachten.

Ik heb genoten van de stageperiode, en er zo veel van geleerd dat ik daar mijn verdere leven mee aan de slag kan. Niet alleen professioneel; ik hoop er ook in mijn privéleven mensen en katten mee te kunnen helpen. Ik kan een stage bij het Kattengedragsadviesbureau zeker aanraden!’

Momenteel loopt Wytske stage bij de Feline Welfare Foundation .

De FWF is net als het Kattengedragsadviesbureau een Aeqor-erkend stagebedrijf.

10

Wat te doen bij ongerechtigheden in voeding?

Er kunnen soms dingen in kattenvoer zitten die er niet in horen, zoals spijkers, kogels (hagel), glas, stukjes van oormerken.

Blijkbaar faalt soms de productie of het controlesysteem.

Wat moet je doen als je zoiets aantreft?

• Bewaar de verpakking (in verband met serienummer en productiedatum/tijd).

• Breng de fabrikant/leverancier op de hoogte. Deze zal waarschijnlijk vragen naar bovenstaande gegevens.

• Maak foto’s. Bewaar de ongerechtigheid indien mogelijk.

Misschien vraagt de fabrikant je om ze op te sturen.

Door op deze manier te handelen stel je de fabrikant in de gelegenheid te achterhalen wat er is misgegaan, en kan hij iets doen om de schade te compenseren.

In Nederland kun je ongerechtigheden in kattenvoer (ook) melden via het meldingsformulier van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. In België kun je het Agentschap voor voedselveiligheid op de hoogte brengen.

Waterverrijking Katten drinken van nature niet zo vaak. Maar ze hebben wel degelijk veel vocht nodig. Door extra drinkbakken neer te zetten stimuleer je ze om vaker te drinken. De drinkbakken fungeren dan als een soort reminder. Ook door verschillende soorten water aan te bieden kun je je kat(ten) uitnodigen om te drinken.

Dit heet ook wel waterverrijking. Je kunt bijvoorbeeld vers en wat ouder kraanwater geven, gekookt water, regenwater, een waterfontein, of water met waterplantjes erin, zoals op de foto. Iedere watersoort heeft zijn eigen geur en dus zijn eigen smaak. Lekker!

Foto’s © Elles Nijssen

11

Na orthomanuele behandeling: Tochka lijkt wel een andere kat Poes Tochka vermeed aanraking, trok haren uit haar onderrug, haalde vaak uit naar haar zus en had veel rugtrekkingen. Pas na jaren bleek wat er met haar aan de hand was: scheefstaande wervels en patellaluxatie.

ervaringen. Na een paar behandelingen die tijdelijk hielpen, verwees deze Tochka naar een internist. De internist heeft onder meer röntgenfoto’s gemaakt, die zijn beoordeeld door een orthopeed. Deze constateerde mogelijk beginnende artrose, terwijl Tos nog maar drie jaar was. In overleg hebben we weer (andere) pijnstilling geprobeerd en glucosamine. Maar dat hielp niet of nauwelijks.

Een van mijn drie katten, Tochka (Tos), vertoonde opvallend gedrag.

Ze vermeed aanraking, vooral van haar onderrug. Zodra ze maar dácht dat ik haar zou aanraken, trokken haar snorharen naar achteren - een teken van angst en/of pijn - en nam ze meestal de benen. Ook begon ze steeds vaker uit te halen en te blazen naar haar zus Tjanushka, die zich vaak bovenop Tos of haar vader Zaphir wierp om te knuffelen. De relatie met vader Zaphir bleef hetzelfde.

Hij is een voorzichtige knuffelaar. Ook kreeg Tos vaak trekkingen op haar onderrug, en begon ze plukjes haar uit haar rug te trekken.

Rechtgezet De artikelen van orthomanueel dierenarts Jacha Heukels in dit magazine inspireerden me om naar Dorit Aharon van Kreupel Dier te gaan. Zij is de orthomanueel dierenarts die Jacha heeft opgeleid. Toen Tos door de behandelruimte liep, zag Dorit Aharon meteen dat er iets mis is met haar knieën. Ik was stomverbaasd. Haar knieën?! Het lichamelijk onderzoek wees uit dat ze patellaluxatie (loszittende knieschijven) heeft, en dat een aantal wervels in de onderrug verkeerd stonden. Dorit Aharon liet het me zien: vanaf de heupen stond de rug behoorlijk scheef, iets wat je alleen kunt zien als de kat op een bepaalde manier wordt vastgehouden. De wervels zijn meteen rechtgezet, wat Tos prima toeliet.

Hulp zoeken Uiteraard ben ik snel met haar naar mijn toenmalige dierenarts gegaan. Die vermoedde net als ik dat ze pijn had. We hebben pijnstilling geprobeerd, maar dat hielp maar even. Vervolgens ben ik in overleg met de dierenarts naar een dierenarts/chiropractor/acupuncturist geweest, wegens eerdere positieve

Tochka trekt haar uit haar onderrug. Foto’s © Elles Nijssen

12

Liever niet springen De patellaluxatie is gelukkig niet zo ernstig dat een operatie nodig is. Tos krijgt nu Seraquin, een voor katten smakelijke glucosamine.

Ik moest ervoor zorgen dat ze de eerste weken zo min mogelijk zou springen, omdat haar rug kort na de behandeling extra kwetsbaar zou zijn. Dus heb ik hier en daar stoelen en krukjes neergezet als tussenstapje. Daar maakte ze goed gebruik van.

wie haar kon helpen. Ik denk dat een kat als Tos gemakkelijk ervaren kan worden als ‘chagrijnig’, ‘erg op zichzelf’ of als ‘niet sociaal naar mensen en andere katten’. Terwijl ze juist zo lief, zachtaardig en sociaal is. Niet alleen naar haar vader en zus, ook naar mij. Ik schrijf dit voor katten met soortgelijk gedrag. Zoek hulp, want wat chagrijn lijkt, is vaak pijn.

Elles Nijssen

Grote veranderingen Na deze ene behandeling leek Tos wel een andere kat. Ik moet af en toe haar rug masseren (met rechte rug). Dat laat ze niet alleen toe, ze geniet er nog van ook. Ze ligt dan keihard te knorren met haar snor naar voren, een teken dat ze het echt lekker vindt. Ze plukt minder aan haar onderrug en heeft minder huidtrekkingen. Ik leg haar soms zelfs met haar buik op mijn onderarm - ook op doktersvoorschrift -, met een rechte rug, en ook dat laat ze toe, terwijl ze zich voorheen nauwelijks liet oppakken! Ze haalt nauwelijks nog uit naar haar zus en zoekt meer toenadering. Tjanushka moet er nog aan wennen na alle klappen die ze heeft moeten incasseren.

Kijk voor meer informatie op www.kreupeldier.nl.

Geen chagrijn maar pijn Bij de eerste controle stonden alle wervels nog goed. Eind juli gaan we opnieuw voor controle. Dat het zo makkelijk zou zijn om Tos te helpen had ik niet durven hopen.

Ik heb al die tijd vermoed dat mijn meisje pijn had en wist niet

Tochka. Foto © Elles Nijssen

Combinatie knie- en rugproblemen komt veel voor De combinatie van knie- en rugproblemen komen wij in de praktijk vaak tegen bij katten. De relatie tussen deze problemen is helaas nog nooit onderzocht, maar lijkt logisch. Bij een chronisch knieprobleem, zoals patellaluxatie of artrose, ontziet de kat de knie en zal hij zijn poot minder sterk buigen en strekken.

Hierdoor draaien veel katten de achterpoot iets naar binnen of buiten tijdens het lopen. Dit belast de rug. Op langere termijn krijgen veel dieren hierdoor lage rugpijn en zien we vaak standafwijkingen van het heiligbeen en het bekken.

JACHA HEUKELS

Fokken met katten met alle vormen van patellaluxatie wordt afgeraden Tochka heeft patellaluxatie in een milde graad, waar zij prima mee kan leven mits de problemen die hieruit kunnen voortkomen tijdig worden opgespoord en behandeld. Regelmatige controle en eventueel behandeling van de rug door een orthomanueel dierenarts is daarom aan te raden. Een gewrichtssupplement zoals glucosamine geeft extra ondersteuning voor de knie.

Gezien de genetische factoren wordt fokken met katten met alle vormen van patellaluxatie afgeraden.

Jacha Heukels

13

Orthomanueel dierenarts Jacha Heukels behandelt regelmatig katten met onverklaard (probleem)gedrag door niet-herkende wervelstandproblemen of gewrichtsklachten. Katten laten deze behandeling goed toe. Gemiddeld zijn 2 à 3 behandelingen nodig. Zij werkt met de methode Aharon. orthomanueeldierenarts.nl

Katten boven de twee spelen niet meer Maak dat de kat wijs!

Alle actuele nieuwtjes over katten, gedrag en wetenschap vind je op onze Facebookpagina. Ook te bekijken als je niet zelf op Facebook actief bent.

Veel mensen hebben geen speeltjes voor hun katten in huis als ze geen kitten meer zijn. Omdat ze denken dat volwassen katten toch niet meer spelen. Als ze mentaal en fysiek goed in hun vel zitten spelen ze echter tot op hoge leeftijd! Spelen is namelijk niet alleen maar spelen, maar ook roofdiergedrag. Het is belangrijk dat een kat van elke leeftijd voldoende soorten speelgoed tot zijn beschikking heeft om dit gedrag op uit te leven. Die speeltjes moeten wel steeds beschikbaar zijn en niet in een afgesloten kast zitten als de baasjes uit werken zijn.

Soms spelen katten niet door toedoen van het baasje. Die plaagt ze bijvoorbeeld een beetje, of gebruikt – vaak onbedoeld - te ruwe speltechnieken. Speel altijd vriendelijk. Dat maakt je kat gelukkig, hoe oud hij ook is!

Is er een ‘kattenwijsheid’ waar jij aan twijfelt?

Mail ons en wie weet komt jouw vraag de volgende keer in Maak dat de kat wijs!

Betty van veertien speelt nog graag.

Foto © Karin Jansen

Op ons Youtube-kanaal vind je veel filmpjes over kattengedrag. Ingedeeld op thema en voorzien van uitleg. Kijken dus!

KGA biedt kennis op eigen locatie Wist je dat het Kattengedragsadviesbureau ook kennis op locatie biedt?

Dat kan in allerlei vormen: een incompanytraining, scholing op de werkvloer, een lezing op locatie, je zegt het maar!

De garanties van het Kattengedragsadviesbureau • 100% katvriendelijk advies • behandeling op basis van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen • behandeling door de meest ervaren en meest succesvolle kattengedragstherapeut van Nederland en België • zorgvuldige anamnese met uitgebreide vragenlijst en drie uur durende gedragsobservatie • versuffende middelen als valium en Clomicalm worden niet geadviseerd • alle katten en problemen worden behandeld voor één duidelijke prijs.

Kattenoppas aan huis Katten zijn sterk territoriale dieren. Daarom geldt voor hen: oost, west, thuis best. Uiteraard óók als hun mensen met vakantie gaan. Een kattenhotel kan soms best een uitkomst bieden, maar in de regel is het beter je kat thuis te laten. Zoek je een betrouwbare kattenoppas aan huis met extra aandacht voor welzijn? Bel dan met de Kattenoppasservice: 020-4230947. Aanbevolen door dierenklinieken en dierenspeciaalzaken!

14

Zwartje likt zijn buik en poten kaal Sinds een maand of vijf vertoont de twaalfjarige kater Zwartje van Bianca overmatig likgedrag. Zijn achterpoten, de binnenkant van zijn voorpoten en zijn buik zijn bijna kaal.

Bianca is met dit probleem naar de dierenarts gegaan. Er is geen nader onderzoek verricht, terwijl op deze leeftijd een jaarlijks bloed- en urineonderzoek plus bloeddrukmeting een must zijn. Vanwege Zwartjes klachten is dit dubbel belangrijk. De kans is erg groot dat hij iets mankeert en pijn heeft.

Zwartje eet goed, zijn resterende vacht glanst, hij loopt goed, springt en speelt.

Bianca denkt daarom dat hij gezond is.

Begrijpelijk, maar helaas dit zegt allemaal he-le-maal niets! Wist je dat katten met blaasproblemen hun buik en de binnenkant van hun poten vaak helemaal kaallikken door pijn? Vandaar dat verder onderzoek nodig is. Het verbaast me zeer dat dit niet gebeurd is.

De dierenarts heeft volgens Bianca aangegeven dat het vanzelf wel overgaat.

Zo niet, dan kan Zwartje medicijnen krijgen waar hij duf wordt. Ik kan je echter op een briefje geven dat dit niet vanzelf goedkomt. De medicatie waaraan Anja refereert is waarschijnlijk Clomicalm, een middel tegen depressie, angst en stress. Om te constateren dat Zwartje daar last van heeft moet éérst een lichamelijke oorzaak worden uitgesloten. Dat is dus niet gebeurd.

Net als bij mensen wordt bij katten soms te gemakkelijk geconstateerd dat een probleem ‘tussen de oren zit’.

Clomicalm raad ik af. In de eerste plaats mag dit middel alleen in combinatie met gedragstherapie worden voorgeschreven, nadat een lichamelijke oorzaak is uitgesloten. In de tweede plaats heeft een goede gedragstherapeut wel betere adviezen in huis dan versuffende middelen. Geef vooral de moed niet op en zoek goede hulp.

15

ELLES NIJSSEN Elles Nijssen is verbonden aan het Kattengedragsadviesbureau en werkt voor de Budgetservice Gedragsadvies.

Zij schrijft over kattengedrag voor De Telegraaf en kattenblad Majesteit en zet zich in voor de FWF. facebook.com>EllesNijssen Kattengedragsdeskundige

Dit is niet Zwartje. Deze kat heeft zijn buik kaal gelikt door blaasproblemen. Foto © Marcellina Stolting

Kennismaken met gedragsbioloog Denise van Lent Dit magazine heeft er weer een nieuwe auteur bij: Denise van Lent. Zij is gedragsbioloog en gespecialiseerd in de hersenen en de psychologie van dieren. Denise zet zich in voor kattenwelzijn, onder meer door onderzoek te doen. Ze stelt zich graag aan je voor.

overgewicht, in samenwerking met het Kattengedragsadviesbureau. Zie pagina 2.

Ik word mijn hele leven al omringd door dieren maar ik heb altijd een zwak voor katten gehad. Ik heb er twee: Foofie, mijn schildpadpoes van vier jaar en Uni, een heilige Birmaan van net een jaar. Ze

Tijdens mijn vijfjarige studie gedragsbiologie aan de VU in Amsterdam heb ik mij gespecialiseerd in gedrag en de werking van de hersenen. Om een goed beeld van gedrag te krijgen is het immers nodig om te begrijpen hoe de hersenen werken. Maar omgekeerd kun je de werking van de hersenen niet goed doorzien zonder het gedrag te begrijpen.

Ik ben getraind in het kijken naar dieren en het herkennen van normaal en afwijkend gedrag. Door mijn kennis van de hersenen ben ik in staat om dit gedrag vervolgens te verklaren.

Een andere tak die zich richt op het opdoen van kennis over het doen en laten van dieren (en dan in het bijzonder mensen), zowel in hun eigen omgeving als onder bijzondere omstandigheden, is de psychologie. Ook daar heb ik mij tijdens mijn studie in verdiept, om zo de relatie tussen mens en dier beter te kunnen begrijpen. Ethiek en filosofie, de wetenschappen die als handvatten dienen om te kunnen beslissen of een handeling diervriendelijk is, was ook een groot onderdeel van mijn studie.

Mijn fascinatie voor dieren en het verlangen om hen te begrijpen, hebben geleid tot een studieloopbaan waarin ik alle aspecten die te maken hebben met gedrag heb bestudeerd. Het kunnen bijdragen aan dierenwelzijn staat voor mij altijd voorop. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat ik (katvriendelijk) onderzoek heb gedaan naar de relatie tussen de lengte van de zoogperiode en

16

verschillen onderling ontzettend qua gedrag maar beide hebben hun eigen charmes, en dat maakt ze voor mij onvervangbaar.

Vanaf juli levert Denise ieder nummer een bijdrage.

English part

Investigating lymphoma in Oriental & Siamese cats Lymphosarcoma (LSA, lymphoma) is the most common cancer of cats worldwide. All breeds are susceptible, as are large felids such as the lion, tiger and cheetah. This cancer is also one of the most common cancers in dogs and people. Young cats of the Siamese and Oriental breeds are susceptible to a novel form of LSA; in these breeds, the cancer occurs early (generally when cats are young adults in the prime of their life), and the cancer is situated at the front of the chest (in the cranial mediastinum).

LSA in this cohort of cats seems different to other forms of LSA in (i) being unassociated with retroviruses (FIV and FeLV), and (ii) having greater sensitivity to chemotherapy agents (which means many affected cats can be successfully treated using sequential multi-agent chemotherapy).

as hepatic amyloidosis. This gene could then be analyzed in other cats with other forms of lymphosarcoma to determine if genetic markers can identify risk.

This study examined the genetic sequence of the prime candidate gene (called PTPRJ) for autosomal recessive mediastinal lymphoma in the Oriental cats. The regions of this gene that make the protein were DNA sequenced in cats that were normal and those that had the cancer. Although some variation was identified between cats, no DNA variation was suggested to cause a change in the protein or was concordant with cats that had disease. Therefore an alternative approach was initiated, which was to examine other candidate genes for causative variants. Candidate genes are in the process of being identified through sequencing of the entire genome (all chromosomes) of multiple cats. This project will provide large amounts of information that can be shared among researchers examining genetically inherited disease conditions. The analysis for mutations is ongoing; any variations found will be screened for in affected cats to hopefully identify any link to lymphoma.

Critically, by determining the gene(s) responsible for this type of cancer in Siamese/Oriental cats, a PCR test to identify carriers can be developed, and thereby prevent the next generation of Siamese and Oriental shorthairs developing LSA. Cats used in this study might also prove useful in future studies of genetic conditions commonly seen in Siamese and Oriental cats, such

17

Kattendag 28 juni

Kattendag 13 juli

Thema: kattenverzorging in de praktijk

Thema: Kittenkennis

Doelgroep: kattenoppassers en -fokkers, asielmedewerkers, paraveterinairen en katteneigenaren.

Doelgroep: kattenfokkers, asielmedewerkers, paraveterinairen, gastgezinnen en (aspirant) katteneigenaren.

Programma 09:00 - 10:30 uur

Gedragsproblemen

Programma 09:30 - 10:30 uur:

Het zoogproces

10:30 - 11:00 uur

pauze

11:00 - 12:00 uur

Speltechnieken

10:30 - 10:45 uur:

pauze

12:00 - 12:45 uur

lunch

10.45 - 12:00 uur:

Socialisatie

12:45 - 13:45 uur

Voeding en vochtvoorziening

12:00 - 12:45 uur:

lunch

13:45 - 14:45 uur

Lichamelijke verzorging

14:45 - 15:00 uur

pauze

12:45 - 13:45 uur:

Socialisatie

15:00 - 16:00 uur

Parasieten en zoĂśnosen

13:45 - 14:45 uur:

Kittenfeest

16:00 - 16:15 uur

pauze

14:45 - 15:00 uur:

pauze

16:15 - 18:00 uur

Ziekteherkenning en -behandeling

15:00 - 16:00 uur:

Opgroeien kitten en introductie in nieuw thuis

16:00 -16:15 uur:

pauze

16:15 -17:00 uur:

Weetjes over kittens (nieuwe wetenschappelijke inzichten)

Tijd: 09.00-18.00 uur

Tijd: 09.00-18.00 uur

Docent: Marcellina Stolting (kattengedragsdeskundige & docent kattengedrag )

Docent: Marcellina Stolting (kattengedragsdeskundige & docent kattengedrag )

Locatie: Boomgaardshoek Akkerwinde 3191RA Hoogvliet (Rotterdam)

Locatie: Kattengedragsadviesbureau Joris Ivensplein 108 1087 BP Amsterdam

Prijs: â‚Ź 85,-, inclusief vegetarische lunch, lesmateriaal en certificaat.

Prijs: â‚Ź 85,-, inclusief vegetarische lunch, lesmateriaal en certificaat.

Wil je een inschrijfformulier?

Mail naar info@kattengedragstherapie.nl

Wil je een inschrijfformulier?

Mail naar info@kattengedragstherapie.nl

18

Cursusoverzicht KGA Kattendagen De KGA Kattendagen vinden regelmatig plaats in Nederland en België, met steeds verschillende verdiepingsthema’s op het gebied van kattengedrag. Deze cursusdagen zijn geschikt voor iedereen die professioneel met katten werkt, en voor kattenliefhebbers.

Wat je relatie tot katten ook is, je doet altijd kennis op waarmee je direct aan de slag kunt.

Ons cursusaanbod voor 2014 Datum Plaats

Thema

11 mei

KGA Kattendag Amsterdam

Fokkers special 2 Opvoedkunde voor de cattery

18 mei

KGA Kattendag Amsterdam

Begrijp je kat: alles over communicatie

31/5 en1/6 KGA Kattenweekend Oegstgeest

2-daagse Special over Obesitas en gedragsproblemen (heel weekend)

28 juni

KGA Kattendag Hoogvliet

Kattenverzorging in de praktijk -1

13 juli

KGA Kattendag Amsterdam

Kittenspecial

23 en 24 augustus KGA Kattenweekend Amsterdam

30/8 en 31/8 KGA Kattenweekend Amsterdam

KGA Kattenverzorging in de praktijk (2 lesdagen) incl. examen 2-daagse cursus Kattengedrag basis incl. examen

7 september

KGA Kattendag Amsterdam

Special: goed welzijn voor de oudere kat

14 september

KGA Kattendag Meppel

Begrijp je kat: alles over communicatie

21 september

KGA Kattendag Amsterdam

Asiel special 2: Vergroten adoptiekansen

okt (datum volgt)

KGA Kattendag Amsterdam

Dierendagspecial

6 en 7 december

KGA Weekend Academie Amsterdam

Kattenverzorging in de praktijk (2 lesdagen) incl. examen

Voor meer informatie kijk hier

Gratis Katten Advies Lijn Heb jij een vraag over je kat?

Blijf er niet mee rondlopen! Bel de gratis Katten Advies Lijn 020-4160883.

Elke dinsdag van 17.00-18.00 uur professioneel en katvriendelijk advies.

Lukt het je niet om op dit tijdstip te bellen?

Dan kun je ook gratis je vraag stellen • op het Forum kattengedrag http://kattengedrag.forumup.nl • aan dierenvriend@telegraaf.nl (mogelijk wordt je vraag dan in de krant beantwoord) • bij de Sophia Kattenbond Wil je liever op een ander moment bellen?

Dan kun je een betaalde bel- of Skype-afspraak maken op een geschikter moment.

Dat kan via info@kattengedragstherapie.nl.

19

MAGAZINE Dit magazine wordt maandelijks kosteloos verspreid vanaf 2002 en heeft inmiddels 15.000 abonnees, zowel professionals als niet-professionals. Onder de professionals zijn (medewerkers van) dierenspeciaalzaken, asiels, kattentrimsalons, dierenartsenpraktijken, kattenfokkers, en producenten en toeleveranciers van kattenbenodigdheden. Je vindt het Kattengedragsadviesbureau ook op Facebook, Twitter, Youtube en www.kattengedragstherapie.nl.

COLOFON

CONTACTGEGEVENS

Dit magazine is een uitgave van het Kattengedragsadviesbureau.

Websites: http://www.kattengedragstherapie.nl http://www.kattengedragcentrum.nl

Redactie: Elles Nijssen en Marcellina Stolting Eindredactie Elles Nijssen Opmaak: Karin Jansen M.m.v.: Denise van Lent, Dorith Aharon Jacha Heukels, Jet Bijen, Marieke Knies Mariette Straathof, Mary van Geldorp Wytske van de Vlasakker, Marjolijn van Leeuwen, Linda Beumer ©Kattengedragsadviesbureau.

Overname van artikelen is niet toegestaan zonder onze schriftelijke toestemming.

Wil je het magazine niet meer ontvangen? Stuur dan een e-mail met in de berichtregel ‘Uit adresbestand verwijderen’. Indien je juist abonnee wilt worden, is het sturen van een e-mail eveneens voldoende.

Adverteren Wil je meer weten over de mogelijkheden en tarieven?

Stuur dan een mail naar info@kattengedragstherapie.nl of bel: 020-3308780.

Forum: http://kattengedrag.forumup.nl E-mailadressen: info@kattengedragstherapie.nl kattengedragstherapie@gmail.com (voor grote bestanden: foto’s en filmpjes) Cursusinformatie en inschrijvingen: info@kattengedragstherapie.nl Skype: kattengedragstherapie.nl (op afspraak) Katten Advies Lijn telefonisch spreekuur: 020 - 4160883 (dinsdag van 17.00-18.00 uur) Kattengedragsadviesbureau: 020 - 3308780 Katten Cursus Centrum: 020 - 4160547 Website Kattenoppasservice: http://www.kattenoppasservice.nl Telefoonnummer Kattenoppasservice: 020 - 4230947 Het Kattengedragsadviesbureau is een Aequor-erkend leerbedrijf

20