Χρονικό του μοναστηριού

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 5

ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ

ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ c

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΑ

ΑΘΗΝΑ ΨΥΛΛΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 6

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του Ινστιτούτου Γκαίτε, που χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων. ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: José Saramago, Memorial do Convento

Copyright José Saramago & Editorial Caminho, 1994. By arrangement with Literarische Agentur Dr. Ray-Güde Mertin Inh. Nicole Witt e.k., Frankfurt am Main, Germany © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2008 ©

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5348-8

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 7

Ένας άνθρωπος πήγαινε στην κρεμάλα κι ο άλλος που τον συνάντησε του είπε: Τι έπαθες καλέ μου άνθρωπε και πας έτσι; Κι ο κρεμασμένος απάντησε: Δεν πάω μόνος μου, αυτοί με πάνε. ΠAΔΡΕ ΜΑΝΟΥEΛ ΒEΛΙΟ

Ξέρω ότι μπαίνω στο χώρο του ανεξήγητου όταν δηλώνω πως η πραγματικότητα –αυτή η τόσο κυμαινόμενη έννοια– η πιο ακριβής δυνατή γνώση των όντων, είναι το σημείο επαφής και το μέσο πρόσβασής μας στα πράγματα που ξεπερνούν την πραγματικότητα. ΜΑΡΓΚΕΡIΤ ΓΙΟΥΡΣΕΝAΡ

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 8

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 9

κό κατάλογο, θα πάει απόψε στο δωμάτιο της γυναίκας του, της δόνα Μαρία Άνα Ζοζέφα, που ήρθε απ’ την Αυστρία πριν από δύο χρόνια για να χαρίσει διαδόχους στον πορτογαλικό θρόνο αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει γκαστρωθεί. Ήδη ψιθυρίζεται στην αυλή, μέσα κι έξω από το παλάτι, πως η βασίλισσα έχει μάλλον τη μήτρα στεγνή, υπόνοια που δεν πρέπει να φτάσει σε μαρτυριάρικα αυτιά και στόματα, και μόνο μεταξύ οικείων ομολογείται. Να πέσει το φταίξιμο στον βασιλιά, αδιανόητο, πρώτον, επειδή η στειρότητα δεν είναι πάθηση των αντρών αλλά των γυναικών, γι’ αυτό και αποπέμπονται συχνά απ’ τους συζύγους τους, και δεύτερον, αν χρειάζεται και υλική απόδειξη, επειδή τα μπάσταρδα βασιλικής σποράς ήδη αφθονούν στο βασίλειο, κι έχουν ακόμα πολλά να δουν τα μάτια μας. Εξάλλου δεν είναι ο βασιλιάς αυτός που λειώνει στις ικεσίες για ένα γιο, αλλά η βασίλισσα, επίσης για δύο λόγους. Ο πρώτος, επειδή είναι βασιλιάς, και μάλιστα της Πορτογαλίας, επομένως δεν ζητά αυτό που αποκλειστικά ο ίδιος μόνο έχει την εξουσία να δώσει, ο δεύτερος λόγος είναι ότι η βασίλισσα, φυσικά ως γυναίκα, και σκεύος υποδοχής, οφείλει ασφαλώς να είναι ικέτισσα, με οργανωμένες εννιαήμερες παρακλήσεις και με έκτακτες προσευχές. Ούτε όμως η επιμονή του βασιλιά, που, πλην εκκλησιαστικού κωλύματος ή σωματικής δυσχέρειας, δυο φορές την εβδομάδα εκτελεί σθεναρά τα βασιλικά και συζυγικά του καθήκοντα, ούτε η υπομονή και η ταπεινοφροσύνη της βασίλισσας, που, εκτός από τις προσευχές, τελεί τη θυσία της απόλυτης ακινησίας μόλις ο σύζυγος αποσυρθεί από την ίδια και από το κρεβάτι της, ώστε να μη

9

Ο

ΔΟΝ zΟΥAΟ, Ο ΠEΜΠΤΟΣ ΜΕ ΤΟ OΝΟΜΑ ΑΥΤΟ ΣΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙ-

10

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 10

διαταραχτούν μέσα στη γεννήτρια βολή τους τα κοινά υγρά, ισχνά τα δικά της λόγω έλλειψης διέγερσης και χρόνου, αλλά και λόγω χριστιανικής ηθικής συγκράτησης, άσωτα αυτά του μονάρχη, όπως θα περίμενε κανείς από έναν άντρα που δεν έχει κλείσει ακόμα τα είκοσι δύο, ωστόσο ούτε το ένα ούτε το άλλο έχουν βοηθήσει να φουσκώσει ως τώρα η κοιλιά της δόνα Μαρία Άνα. Ο Θεός όμως είναι μεγάλος. Σχεδόν όσο ο Θεός, μεγάλη είναι κι η βασιλική του Αγίου Πέτρου της Ρώμης την οποία τώρα στήνει ο βασιλιάς. Είναι μια κατασκευή χωρίς σκάμματα και θεμέλια, στέκεται πάνω στην επιφάνεια ενός τραπεζιού που δεν χρειάζεται μεγάλη σταθερότητα για να συγκρατήσει το φορτίο του, μια μινιατούρα της βασιλικής από κομμάτια που κουμπώνουν σύμφωνα με το παλιό σύστημα, αρσενικό-θηλυκό, και που με τελετουργικές κινήσεις θα μαζέψουν οι τέσσερις θαλαμηπόλοι που βρίσκονται σε υπηρεσία. Το σεντούκι απ’ το οποίο βγήκαν μυρίζει θυμίαμα, και τα κρεμεζί βελούδα όπου τα τυλίγουν, ξεχωριστά, για να μην τριφτούν τα πρόσωπα των αγαλμάτων πάνω στα κιονόκρανα, αστράφτουν στο φως των χοντρών λαμπάδων. Το έργο έχει προχωρήσει αρκετά. Όλοι πλέον οι τοίχοι είναι σταθεροί στις εγκοπές, οι κολόνες κατακόρυφες ορθώνονται κάτω απ’ τη μετόπη που διατρέχεται από λατινικά γράμματα που πληροφορούν το όνομα και τον τίτλο του Παύλου Βοργία Ε΄, αλλά ο βασιλιάς έχει πάψει από καιρό να διαβάζει, παρότι τα μάτια του ευφραίνονται με τον τακτικό αριθμό δίπλα στο όνομα του πάπα, λόγω της ομοιότητας με τον δικό του. Σε βασιλιά η ταπεινοφροσύνη θα ήταν μειονέκτημα. Τοποθετεί στις κατάλληλες τρύπες του γείσου τις φιγούρες των προφητών και των αγίων, και σε κάθε μία υποκλίνεται ο θαλαμηπόλος, ανοίγει τις πολύτιμες πτυχές του βελούδου και προσφέρει το άγαλμα με την παλάμη του, έναν προφήτη μπρούμυτα, έναν άγιο με τα πόδια κάτω και το κεφάλι πάνω, τις ακούσιες αυτές ασέβειες όμως κανείς δεν τις προσέχει, αφού μάλιστα ο βασιλιάς επιτόπου επανορθώνει την τάξη και την επισημότητα που αρμόζει στα ιερά αντικείμενα, ισιώνοντας και τοποθετώντας στη θέση τους τις αγρυπνούσες οντότητες. Από την κορυφή του γείσου δεν βλέπουν την Πλατεία του Αγίου Πέ-

τρου, αλλά τον βασιλιά της Πορτογαλίας και τους θαλαμηπόλους που τον υπηρετούν. Βλέπουν την εξέδρα του θρόνου, τα καφασωτά με θέα στο βασιλικό παρεκκλήσι, κι αύριο το πρωί, αν στο μεταξύ δεν έχουν επιστρέψει στα βελούδα και στο σεντούκι, θα δουν τον βασιλιά να παρακολουθεί με ευλάβεια τη Θεία Λειτουργία, μαζί με την ακολουθία του, με διαφορετικούς ιδαλγούς που βρίσκονται εδώ, γιατί τελειώνει η βδομάδα και θα αναλάβουν άλλοι ευγενείς υπηρεσία. Κάτω απ’ την εξέδρα όπου βρισκόμαστε υπάρχει ακόμα μία, κρυμμένη επίσης από καφασωτά, εδώ όμως δεν υπάρχουν στημένες μινιατούρες, είναι το παρεκκλήσι ή ο γυναικωνίτης, απ’ όπου παρακολουθεί χωριστά η βασίλισσα τη λειτουργία, ωστόσο ούτε η ιερότητα του μέρους αυτού δεν έχει ευνοήσει την εγκυμοσύνη. Το μόνο που απομένει τώρα είναι να τοποθετηθεί ο τρούλος του Μιχαήλ Αγγέλου, αντίγραφο του πέτρινου αριστουργήματος, που λόγω των μεγάλων του διαστάσεων φυλάσσεται χωριστά στο σεντούκι, κι επειδή είναι η κορωνίδα της κατασκευής, θα του αποδοθεί ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια, βοηθούν δηλαδή όλοι μαζί τον βασιλιά, και μ’ έναν κρουστό ήχο κουμπώνουν τα προαναφερθέντα θηλυκά και αρσενικά κομμάτια αμοιβαία στις εγκοπές, και το έργο είναι έτοιμο. Αν ο ισχυρός ήχος, που αντήχησε σε όλο το παρεκκλήσι, μπορούσε να φτάσει μέσ’ από αίθουσες και παρατεταμένους διαδρόμους στο δωμάτιο ή στην κάμαρα όπου περιμένει η βασίλισσα, τότε θα μάθαινε πως ο σύζυγός της έρχεται προς τα εκεί. Ας περιμένει. Προς το παρόν, ο βασιλιάς ακόμα προετοιμάζεται για τη νύχτα. Τον έγδυσαν οι θαλαμηπόλοι, τον έντυσαν με ενδύματα ύφους αντίστοιχου προς το σκοπό, αφού πρώτα πέρασαν τα ρούχα από χέρι σε χέρι, ευλαβικά σαν λείψανα παρθενομαρτύρων, κι όλα αυτά με την παρουσία άλλων υπηρετών και βαλέδων, ένας ανοίγει το μεγάλο συρτάρι, άλλος παραμερίζει την κουρτίνα, άλλος δυναμώνει το φως, άλλος μετριάζει τη λάμψη του, δύο που δεν κινούνται, άλλοι δύο που μιμούνται τους πρώτους, και κάμποσοι ακόμα που κανείς δεν ξέρει τι κάνουν ούτε γιατί βρίσκονται εκεί. Τελικά, μετά από τόση προσπάθεια απ’ όλους, ετοιμάστηκε ο βασιλιάς, ένας ιδαλγός διορθώνει την τελική πιέτα, άλλος ισιώνει τον κεντητό γιακά, σ’ ένα λεπτό ο δον

11

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 11

12

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 12

Ζουάο θα κατευθυνθεί στο δωμάτιο της βασίλισσας. Το σταμνί περιμένει τη βρύση. Έρχεται όμως τώρα ο δον Νούνο ντα Κούνια, που είναι ο ιεροεξεταστής επίσκοπος, και φέρνει μαζί του έναν γέρο Φραγκισκανό μοναχό. Από την ώρα που μπαίνουν μέσα και μέχρι να πουν τι θέλουν μεσολαβούν περίπλοκες υποκλίσεις, φιγούρες προσέγγισης, παύσεις και οπισθοχωρήσεις, που είναι οι ενδεδειγμένοι τρόποι για να πλησιάσει κανείς τον βασιλιά, και τώρα ας θεωρήσουμε ότι όλα αυτά έγιναν και εξηγήθηκαν επαρκώς, δεδομένης της βιασύνης που ωθεί τον επίσκοπο και λαμβάνοντας υπόψη το τρέμουλο του γέρου μοναχού. Αποσύρθηκαν παράμερα ο δον Ζουάο Ε΄ και ο ιεροεξεταστής, και λέει αυτός, Εκείνος που στέκεται εκεί πέρα είναι ο αδελφός Αντόνιο από τον Άγιο Ιωσήφ, που του μίλησα για τη θλίψη σας, μεγαλειότατε, επειδή δεν σας δίνει παιδιά η βασίλισσά μας, και του είπα να ζητήσει για λογαριασμό της μεγαλειότητάς σας απ’ το Θεό να σας δώσει διάδοχο, κι εκείνος μου απάντησε πως μπορείτε να κάνετε παιδιά αν θέλετε, μεγαλειότατε, και τότε εγώ τον ρώτησα τι εννοούσε με τόσο ασαφή λόγια, αφού είναι γνωστό ότι η μεγαλειότητά σας θέλει παιδιά, κι εκείνος μου απάντησε, με λόγια επιτέλους ξεκάθαρα, πως, αν υποσχεθείτε να χτίσετε ένα μοναστήρι στην κωμόπολη της Μάφρα, ο Θεός, μεγαλειότατε, θα σας δώσει διάδοχο, και αφού δήλωσε αυτά, σώπασε ο δον Νούνο κι έκανε νεύμα στον μοναχό απ’ την Αράμπιδα. Είναι αλήθεια αυτό που μου είπε μόλις ο σεβασμιότατος, πως αν υποσχεθώ να χτίσω μοναστήρι στη Μάφρα θα κάνω παιδιά, κι ο μοναχός απάντησε, Είναι αλήθεια, κύριε, ωστόσο μόνο αν το μοναστήρι είναι φραγκισκανικό, κι επέμεινε ο βασιλιάς, Και πώς το ξέρετε, κι ο μοναχός Αντόνιο είπε, Το ξέρω, δεν ξέρω πώς το έμαθα, εγώ είμαι απλώς το στόμα που χρησιμοποιεί η αλήθεια για να μιλήσει, η πίστη χρειάζεται απλώς ν’ απαντήσει, κατασκευάστε, μεγαλειότατε, το μοναστήρι και θα έχετε σύντομα διάδοχο, μην το κατασκευάσετε κι ο Θεός θ’ αποφασίσει. Με μια κίνηση διέταξε ο βασιλιάς τον γέροντα να αποσυρθεί κι ύστερα ρώτησε τον δον Νούνο ντα Κούνια, Είναι ενάρετος αυτός ο μοναχός, κι ο επίσκοπος απάντησε, Δεν υπάρχει άλλος πιο ενάρετος στο τάγ-

μα του. Τότε ο δον Ζουάο, ο πέμπτος με αυτό το όνομα, μετά απ’ αυτή τη διαβεβαίωση για την αξία του τάματος, ύψωσε τη φωνή για να τον ακούσουν καθαρά όσοι παρευρίσκονταν και να το μάθει την επομένη η πόλη και το βασίλειο, Υπόσχομαι, στο λόγο της βασιλικής μου τιμής, πως θα φροντίσω να χτιστεί μοναστήρι των Φραγκισκανών στην κωμόπολη της Μάφρα, αν η βασίλισσα μου δώσει παιδί σε διορία ενός χρόνου μετρώντας από σήμερα, κι όλοι είπαν, Ο Θεός να σας εισακούσει, μεγαλειότατε, αλλά κανείς δεν ήξερε τελικά ποιος έμπαινε σε δοκιμασία, ο ίδιος ο Θεός, η αρετή του μοναχού Αντόνιο, η ικανότητα του βασιλιά ή, εντέλει, η προβληματική γονιμότητα της βασίλισσας. Η δόνα Μαρία Άνα συζητά με την Πορτογαλίδα αρχικαμαριέρα της, τη μαρκησία του Ουνιάο. Έχουν ήδη μιλήσει για τις θρησκευτικές υποχρεώσεις της ημέρας, για την επίσκεψη που έκαναν στο μοναστήρι των ξυπόλυτων Καρμηλιτισσών της Άμωμης Σύλληψης στο Καρντάις και για τις εννιαήμερες προσευχές στον Άγιο Φραγκίσκο Σαβιέ, που ξεκινούν αύριο στην ενορία του Αγίου Ρόκου, είναι διάλογος μεταξύ βασίλισσας και μαρκησίας, χειμαρρώδης και ταυτόχρονα δακρύβρεχτος όταν προφέρουν τα ονόματα των αγίων, συντετριμμένος αν υπάρξει αναφορά σε συγκεκριμένα μαρτύρια ή θυσίες καλογέρων και καλογριών, ακόμα κι αν αυτά περιορίζονται στο βάσανο της νηστείας ή στον κρυφό φραγγελισμό του κιλικίου. Να όμως που αναγγέλθηκε ο βασιλιάς, κι έρχεται με ζωηρή διάθεση, πυροδοτημένη από τη μυστικιστική σύζευξη του σαρκικού καθήκοντος και του τάματος που έκανε στο Θεό με μεσολαβητή και ενδιάμεσο τον αδελφό Αντόνιο από το μοναστήρι του Αγίου Ιωσήφ. Μαζί με τον βασιλιά ήρθαν και δυο θαλαμηπόλοι, που τον απάλλαξαν από τα περιττά ρούχα, και το ίδιο κάνει η μαρκησία στη βασίλισσα, ως γυναίκα προς γυναίκα, με τη βοήθεια μιας άλλης ντάμας, κόμισσας, κι ακόμα μιας αρχικαμαριέρας εξίσου διακεκριμένης, που ήρθε από την Αυστρία, έχει γίνει το δωμάτιο συνέλευση, οι βασιλείς κάνουν αμοιβαίες υποκλίσεις, τελειωμό δεν έχει η τελετουργία, επιτέλους αποσύρονται από μια πόρτα οι θαλαμηπόλοι, οι ντάμες από άλλη, και στους προθαλάμους θα μείνουν περιμένοντας να τελειώσει η διαδικασία, για να επιστρέψει ο βασι-

13

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 13

14

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 14

λιάς με συνοδεία στο δωμάτιό του, που ανήκε στη βασίλισσα μητέρα του την εποχή του πατέρα του, και να έρθουν δυο ντάμες να τακτοποιήσουν τη δόνα Μαρία Άνα κάτω από το πουπουλένιο πάπλωμα που έφερε από την Αυστρία, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να κοιμηθεί, χειμώνα καλοκαίρι. Εξαιτίας αυτού του παπλώματος, που είναι αποπνικτικό ακόμα και στο κρύο του Φλεβάρη, δεν μένει ο δον Ζουάο όλη τη νύχτα με τη βασίλισσα, στην αρχή βέβαια έμενε, τότε που ακόμα ο νεωτερισμός υπερίσχυε της ενόχλησης, δεν ήταν λίγο να νιώθει πως κολυμπά σε ιδρώτα δικό του και ξένο, με μια βασίλισσα σκεπασμένη μέχρι πάνω απ’ το κεφάλι, βράζοντας σε μυρωδιές και εκκρίσεις. Η δόνα Μαρία Άνα, που δεν έχει έρθει από ζεστή χώρα, δεν ανέχεται το κλίμα της Πορτογαλίας. Σκεπάζεται ολόκληρη με το τεράστιο και πανύψηλο πάπλωμα και μένει έτσι, αναδιπλωμένη σαν τυφλοπόντικας που συνάντησε πέτρα στο δρόμο και πρέπει να αποφασίσει προς ποια πλευρά θα συνεχίσει την ανασκαφή της στοάς. Ντύνονται η βασίλισσα κι ο βασιλιάς με μακριές νυχτικιές, που σέρνονται στο πάτωμα, του βασιλιά μόνο ο κεντημένος ποδόγυρος, της βασίλισσας μισή παλάμη τουλάχιστον παραπάνω, για να μη φαίνεται ούτε η άκρη των ποδιών, το μεγάλο δάχτυλο και τα υπόλοιπα, απ’ όλες τις γνωστές απρέπειες μακάρι να ’ταν αυτή η πιο προκλητική. Ο δον Ζουάο Ε΄ οδηγεί τη δόνα Μαρία Άνα στην κλίνη της, την κρατά απ’ το χέρι όπως ο καβαλιέρος την ντάμα στο χορό, και προτού ανέβουν τα μικρά σκαλοπάτια, ο καθένας απ’ τη μεριά του, γονατίζουν και λένε τις απαραίτητες φυλακτικές προσευχές, για να μην πεθάνουν τη στιγμή της σαρκικής πράξης χωρίς εξομολόγηση, για να αποδώσει καρπό η νέα αυτή απόπειρα, και πάνω στο σημείο αυτό ο δον Ζουάο Ε΄ έχει διπλούς λόγους να ελπίζει, εμπιστοσύνη στο Θεό και στη δική του ρώμη, γι’ αυτό και διπλασιάζει την πίστη με την οποία ικετεύει το Θεό για διάδοχο. Όσο για τη Μαρία Άνα, μπορούμε να πιστέψουμε πως εκλιπαρεί για τις ίδιες χάρες, εκτός αν τυχόν έχει ειδικούς λόγους που δεν τις χρειάζεται αλλά αποτελούν μυστικό της εξομολόγησης. Έχουν πλαγιάσει. Αυτό είναι το κρεβάτι που ήρθε από την Ολλανδία όταν ήρθε η βασίλισσα από την Αυστρία, ειδική πα-

ραγγελία του βασιλιά, το κρεβάτι εννοείται, που του κόστισε εβδομήντα πέντε χιλιάδες κρουζάδος, αφού στην Πορτογαλία δεν υπάρχουν μάστορες για τέτοιο έργο τέχνης, κι αν υπήρχαν, ασφαλώς θα πληρώνονταν λιγότερα. Το ανίδεο μάτι δεν διακρίνει καν ότι είναι ξύλινο το θαυμάσιο αυτό έπιπλο, έτσι καλυμμένο όπως είναι από μια βαρύτιμη κατασκευή, υφασμένη και κεντημένη με ανθέμια και χρυσά ανάγλυφα, κι ας μη μιλήσουμε για τον ουρανό του κρεβατιού, που θα μπορούσε να σκεπάσει και τον πάπα. Όταν ήρθε και στήθηκε το κρεβάτι, δεν είχε ακόμα κοριούς, καινούργιο όπως ήταν, αργότερα όμως, με τη χρήση, τη θερμότητα των σωμάτων, τις μετακινήσεις στο εσωτερικό του παλατιού, ή και στην πόλη, ποιος ξέρει από πού έχουν έρθει αυτά τα ζωύφια, και μ’ όλα του τα πλούσια υλικά και τη διακόσμηση δεν μπορεί κανείς να πλησιάσει κουρέλι που καίγεται και να κάψει τα σμήνη, κι έτσι δεν μένει άλλη λύση, ο Θεός να την κάνει λύση, παρά να πληρώνουν στον Άγιο Αλέξιο πενήντα ρεάλια το χρόνο, μήπως και απαλλαγεί η βασίλισσα κι εμείς όλοι από το βάσανο και τη φαγούρα. Τις νύχτες που έρχεται ο βασιλιάς οι κοριοί αρχίζουν το βασανιστήριο αργότερα, επειδή τραντάζεται το πάπλωμα, είναι ζωύφια που τους αρέσει η ησυχία και οι κοιμισμένοι άνθρωποι. Πέρα, στο κρεβάτι του βασιλιά, άλλοι κοριοί περιμένουν το δικό τους μερτικό στο αίμα, που τους αρέσει εξίσου με των υπολοίπων στην πόλη, γαλαζοαίματων και κοινών θνητών. Η δόνα Μαρία Άνα απλώνει στον βασιλιά το ιδρωμένο και κρύο χεράκι της, που, παρότι είχε ζεσταθεί κάτω από το πάπλωμα, αμέσως ψύχεται στον παγωμένο αέρα του δωματίου, κι ο βασιλιάς, που εκτέλεσε ήδη το καθήκον του και περιμένει πολλά απ’ το ζήλο και τον δημιουργικό μόχθο με τον οποίο το εκτέλεσε, τη φιλά ως βασίλισσα και ως μελλοντική μητέρα, εκτός κι αν ο αδελφός Αντόνιο απ’ τον Άγιο Ιωσήφ το παράκανε με τις προβλέψεις του. Η δόνα Μαρία Άνα σημαίνει το καμπανάκι, μπαίνουν από τη μια μεριά οι θαλαμηπόλοι του βασιλιά, από την άλλη οι ντάμες, ποικίλες οσμές πλανώνται στη βαριά ατμόσφαιρα, μία ειδικά αναγνωρίζεται εύκολα, γιατί χωρίς αυτό που μυρίζει έτσι δεν γίνονται θαύματα σαν το προσδοκώμενο, η πολυθρύλητη ασώματη γονιμοποίηση εξάλλου έγινε μία φορά και

15

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 15

16

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 16

τέρμα, μόνο και μόνο για να μας δείξει πως ο Θεός, άμα θέλει, δεν έχει ανάγκη τους άντρες, ενώ χωρίς γυναίκες δεν μπορεί. Όσο επίμονα κι αν την έχει καθησυχάσει ο εξομολογητής της, η δόνα Μαρία Άνα σε τέτοιες στιγμές φέρει μεγάλο βάρος στην ψυχή. Όταν αποσύρεται ο βασιλιάς και οι θαλαμηπόλοι, κι έχουν πλαγιάσει οι ντάμες που την υπηρετούν και προστατεύουν τον ύπνο της, η βασίλισσα πάντα θεωρεί υποχρέωσή της να σηκωθεί για τις τελευταίες προσευχές, επειδή όμως οφείλει να κλωσήσει κατά συμβουλή των γιατρών, αρκείται να τις μουρμουρίζει ατελείωτα, περνώντας όλο και πιο αργά τις χάντρες του ροζαρίου, μέχρι ν’ αποκοιμηθεί στη μέση ενός χαίρε κεχαριτωμένη, για κείνη ήταν όλα εύκολα, Ευλογημένος ο καρπός της κοιλίας σου, ενώ τούτη δω σκέφτεται τη δική της αγχωμένη κοιλιά, Έστω ένα παιδί, Κύριε, έστω ένα. Την ακούσια αυτή αλαζονεία δεν πρόκειται να την εξομολογηθεί, στο δικαστήριο ακόμα να την καλούσαν θα ορκιζόταν για αλήθεια πως απευθύνθηκε μόνο στην Παναγία και στην κοιλιά της. Πρόκειται για τους λαβυρίνθους του βασιλικού ασυνειδήτου, όπως και στην περίπτωση των ονείρων εκείνων που βλέπει συνέχεια η δόνα Μαρία Άνα όταν έρχεται ο βασιλιάς στο δωμάτιό της, κι όποιος μπορεί ας τα εξηγήσει, ότι δηλαδή διασχίζει την Πλατεία του Παλατιού απ’ την πλευρά των σφαγείων, σηκώνοντας το μπροστινό μέρος της φούστας και πατινάροντας σε μια νερουλή και κολλώδη λάσπη που μυρίζει όπως μυρίζουν οι άντρες όταν ξεδίνουν, ενόσω ο ινφάντης και κουνιάδος της δον Φρανσίσκο, στον οποίο ανήκε παλιότερα το δωμάτιο όπου έχει καταλύσει, που ίσως άφησε εκεί κάποιο φάντασμα, χορεύει τριγύρω της, σκαρφαλωμένος σε ξυλοπόδαρα, σαν μαύρος πελαργός. Ούτε και γι’ αυτό το όνειρο έδωσε αναφορά στον εξομολογητή της, αλλά κι αυτός με τη σειρά του πόσες προσευχές στο ροζάριο θα της έδινε, αφού το θέμα αυτό συνιστά παράλειψη στο εγχειρίδιο της τέλειας εξομολόγησης. Ησυχάζει η δόνα Μαρία Άνα, αποκοιμισμένη, αόρατη κάτω από ένα βουνό με πούπουλα, ενώ οι κοριοί αρχίζουν να βγαίνουν απ’ τις σχισμές, απ’ τις πιέτες, πέφτουν ψηλά από τον ουρανό του κρεβατιού, επιταχύνοντας έτσι το ταξίδι τους. Αλλά κι ο δον Ζουάο θα ονειρευτεί απόψε. Θα δει να ορθώ-

SARAMAGO_sel_final_Layout 1 08/11/2011 3:14 ΜΜ Page 17

17

νεται απ’ το φύλο του το δέντρο του Ιεσσαί, φουντωτό, στεγάζοντας όλους τους απογόνους του Χριστού, ακόμα και τον ίδιο τον Χριστό, κληρονόμο όλων των θρόνων, κι ύστερα το δέντρο να διαλύεται και στη θέση του να ορθώνεται επιβλητικά, με κολόνες ψηλές, καμπαναριά, τρούλους και πυργίσκους, ένα φραγκισκανικό μοναστήρι, όπως μπορεί κανείς ν’ αναγνωρίσει από το ράσο του αδελφού Αντόνιο του Αγίου Ιωσήφ, που ανοίγει διάπλατα τις πόρτες της εκκλησίας. Είναι σπάνιο βασιλείς να έχουν τέτοιο ταμπεραμέντο, η Πορτογαλία όμως υπήρξε ανέκαθεν προνομιούχα στο θέμα αυτό.