Warum?

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 3

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

WARUM?

και άλλες ιστορίες

‫ﱣﱢ‬

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 4

©

Copyright Αγλαΐα Λάτσιου – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2020

1η έκδοση: Νοέμβριος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.

2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ : Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ : Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα

% 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30 e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-6806-2

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ .,

Πρόλογος – Ο Μαντρακούκος . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Gastarbeiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Δόξα εν υψίστοις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Προϊόντα βιοτεχνολογίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Οι σαλάτες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Σάλτο μορτάλε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 102o Δημοτικό Σχολείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Hamburg Hbf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Όσα φέρνει ο άνεμος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Heidelberg Hbf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Επαίτης στον Ηλεκτρικό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Η περιπέτεια ενός βιβλίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Τα αγκυλώνια – Gloria in excelsis Deo . . . . . . . . . . 105 Μα θαρρώ πως θα τα μπλέξω... . . . . . . . . . . . . . . . 109 Γιατί οι όρνιθες δεν έχουν φτερά . . . . . . . . . . . . . . . 117 5

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 6

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

Εκατόν δέκα τ’ αλεπουδάκι . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Τέλος εποχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Στη σπηλιά του Κακαράπη . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Επίλογος – Τροχαλίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

6

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 7

ΠΡΟΛΟΓΟΣ .,

Ο Μαντρακούκος

Να πω ότι αγαπώ πάρα πολύ τα Χριστούγεννα είναι μάλλον περιττό, νομίζω ότι αυτό φαίνεται. Να πω ότι όλο τον χρόνο περιμένω πότε να έρθουν οι άγιες αυτές ημέρες με το λιγότερο φως και τη σκοτεινότερη νύχτα, και αυτό κάποιοι καλοθελητές μαρτυριάρηδες το έχουν αποκαλύψει από καιρό και το γνωρίζει ο πολύς ο κόσμος. Να πω, τέλος, ότι την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς συμβαίνουν τα πιο τρελά, τα πιο ακατονόμαστα πράγματα στην πόλη και στην εξοχή και ότι καμιά άλλη γιορτή του χρόνου δεν συγκεντρώνει τόσο πολλά έθιμα, προλήψεις, δοξασίες, θρύλους, παραδόσεις, παροιμίες, γνωμικά και δεισιδαιμονίες, κι αυτό είναι ίσως γνωστό. Για τούτο λοιπόν κι εγώ έγραψα, και θα συνεχίζω να γράφω, χριστουγεννιάτικες ιστορίες για τις κρύες νύχτες του χειμώνα δίπλα στη φωτιά, ιστορίες για τις εποχές που φεύγουν απαράλλαχτα κάθε φορά, μαζί με όλα τα ανείπωτα, τα 7

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 8

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

αναπάντεχα, τα ανιστόρητα και τα θαυμαστά του κόσμου τούτου, που βρίσκονται μαζεμένα και φωλιάζουν μέσα σε αυτές τις μοναδικές, τις ανυπόκριτες γιορτινές ημέρες. Στο σπίτι των παιδικών μου χρόνων στολίζαμε το δέντρο από τις αρχές Δεκεμβρίου –τη «γιόλκα», που έλεγε η μητέρα, με τα μισά ελληνικά και τα μισά ρωσικά της– και ήταν για εμάς τα παιδιά μια γιορτή. Οι γυάλινες πολύχρωμες μπούλες, τα πάνινα κουκλάκια, οι καραμούζες, τα χρυσά και ασημί καρύδια, βαλανίδια και κουκουνάρια, κατευθείαν από τη φύση –καρποί αληθινοί και όχι ψεύτικοι–, το κάτασπρο βαμβάκι που απλωνόταν στα κλαδιά του δέντρου –χιονάκι τάχα–, τα γυάλινα πουλάκια, που περίμενες από στιγμή σε στιγμή να κελαηδήσουν, η φάτνη –από το μάθημα της ξυλοκοπτικής– με τον νεογέννητο Χριστό στη βάση του ψεύτικου ελάτου και δίπλα ακριβώς, όρθιος, ο Αγιοβασίλης, επιβλητικός και καλοσυνάτος, που και αυτός είχε έρθει από τη Ρωσία μέσα στην ξύλινη κασέλα, μαζί με τα εικονίσματα των αγίων της ορθοδοξίας και τα λιγοστά υπάρχοντα που οι Αρχές της καινούργιας χώρας επέτρεψαν στη μητέρα μου και την οικογένειά της να πάρουν μαζί τους, εγκαταλείποντας διαπαντός την Οδησσό, την πόλη των προγόνων τους, τα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση των μπολσεβίκων. Στο τέλος, και μετά τις γιρλάντες, γαντζώνονταν στις 8

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

άκρες των κλαδιών τα μικρά μεταλλικά μανταλάκιακηροπήγια με τα λιγνά, στρουφνιστά κεράκια στη βάση τους, που όταν τα ανάβαμε μοσχομύριζε το σπίτι αγνό κερί από τις μέλισσες, και τελευταίο τελευταίο κρεμούσε ο πατέρας στο κεντρικό σημείο του δέντρου ένα πλακέ ξύλινο κουκλάκι με κακομούτσουνη όψη, χαιρέκακο ύφος, σκουφί από γουρουνότριχα και λευκή γενειάδα που σερνόταν στο χώμα, το μεγαλύτερο πειραχτήρι απ ’όλους τους όμοιούς του, τον διαβόητο λήσταρχο Μαντρακούκο. Όταν ο αρχικαλικάντζαρος Μαντρακούκος έπαιρνε τη θέση του, ξέραμε πως ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου είχε τελειώσει πια και ότι όπου να ν’ αι, σε μερικές ημέρες δηλαδή, ο κακορίζικος αρχηγός των ξωτικών μαζί με τη συμμορία του, τα δώδεκα πονηρά δαιμόνια, αόρατα όλο τον χρόνο από ανθρώπου μάτι, θα έβγαιναν στην επιφάνεια από τα χθόνια σκοτάδια τους για να βασανίσουν, να κοροϊδέψουν και να περιπαίξουν τους ανυποψίαστους νοικοκυραίους, τις ανήμπορες γριούλες και ιδίως τους αργοπορημένους και βιαστικούς περαστικούς στα τρίστρατα. Τα σούρτα φέρτα των αλητόβιων καλικαντζαραίων πάνω στις στέγες, στα κεραμίδια, στις καμινάδες και μέσα στο τζάκι, σε όσα σπίτια διαθέτανε τότε, ιδίως στα χωριά και στην ύπαιθρο, κρατούσαν όλο το Δωδεκαήμερο, από τη νύχτα των Χριστουγέννων, στις 25 9

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 10

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

Δεκεμβρίου, μέχρι την παραμονή των Θεοφανίων, στις 5 Ιανουαρίου του καινούργιου χρόνου, όταν πια θα τους έστελνε επιτέλους πίσω στις σκοτεινές κατακόμβες και στα υγρά λαγούμια τους ο παπάς της ενορίας, ο παμπόνηρος παπα-Γιάννης, ο επιλεγόμενος και Σεγκόβιας, από τον Άγιο Στυλιανό Γκύζη, με τη θαυματουργή αγιαστούρα του. Δεν βαριόταν ποτέ ο πατέρας τα βράδια να μας ιστορεί γύρω από την ξυλόσομπα –την «πέτσκα» της μάνας που μπουμπούνιζε– τα κατορθώματα των κακότροπων ξωτικών, δηλαδή του Μαλαγάνα, του Τρικλοπόδη, του Μαλαπέρδα, του Στραβολαίμη, του Κουλοχέρη, του Καταχανά και όλων των υπόλοιπων. Όταν τα μάτια μας άρχιζαν να κλείνουν από τη νύστα, ο πατέρας, κουρασμένος κι αυτός, κοιτούσε τάχα με απορία μια μπροστά, μια πίσω από την πλάτη του κι έβγαζε φωνή συναγερμού: «Μαντρακούκος, Μαντρακούκος, έρχεται ο Μαντρακούκος!» Τότε εμείς τα παιδιά, στριγγλίζοντας τάχα από τρόμο, πολύ καλά όμως μέσα στο παιχνίδι, στους όρους και τους κανόνες του, τρέχαμε δήθεν πανικόβλητα στο δωμάτιό μας, φοράγαμε βιαστικά τα πιζαμάκια και τις μάλλινες, πλεχτές κάλτσες του ύπνου, και τυλιγμένα ένα κουβάρι γύρω από τον εαυτό μας, σαν τον κυνηγημένο σκαντζόχοιρο, χωνόμασταν κάτω από το φρεσκοκαπλαντισμένο αφράτο πάπλωμα και κουκουλωνόμασταν μέ10

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

χρι τα αυτιά, καθώς έσβηνε μέσα στον ύπνο μας και χανόταν η μπάσα φωνή του πατέρα: «Μαντρακούκος, Μαντρακούκος, έρχεται ο Μαντρακούκος...» Το κλακ του διακόπτη που έπεφτε, μαζί με το σκοτάδι της νύχτας, έφερνε την ευεργετική σιωπή στο παιδικό μας υπνοδωμάτιο. Πατέρα, σιωπητήριο...

11

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 12

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 13

Gastarbeiter .,

Σ

ΥΝΑΝΤΗΘΗΚΑΝ

τυχαία κάτω από το φωτισμένο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος, σε μια Αθήνα τσακισμένη, γεμάτη πληγές και όμως ακόμα ζωντανή και ίσως ίσως ακόμα όμορφη. Το κρύο δεν χάριζε. Εκείνη, με τσάντες γεμάτες ψώνια από την Ερμού και στα δυο της χέρια, προχωρούσε προς τη διάβαση για το απέναντι πάρκινγκ. Εκείνος χάζευε δεξιά και αριστερά την κίνηση και τα λαμπάκια, περιμένοντας να περάσει λίγο η ώρα για να πάρει το μετρό από Σύνταγμα, μετά το τραμ για παραλιακή και ύστερα, τσιφ, δυο βήματα μέχρι το σπίτι του. Αργότερα ένα ουισκάκι, λίγη τηλεόραση, κάποια προγραμματισμένη ίσως επίσκεψη από παλιό φίλο και, όπως το συνήθιζε χρόνια, νωρίς για ύπνο. Εκείνη τον είδε πρώτη περνώντας από δίπλα του. «Τάσο...» ψιθύρισε. Εκείνος μόνο και μόνο από τη φωνή της γύρισε. Ο χρόνος αστραπιαία κατρακύλησε με13

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 14

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

ρικές δεκαετίες προς τα πίσω και αμέσως την αναγνώρισε. «Σοφία...» της είπε μαγκωμένος. Έμειναν για μια στιγμή ακίνητοι σαν παγωμένοι, κοιτάζοντας ο ένας τον άλλον στα μάτια. Έπειτα έδωσαν τα χέρια, χαλαρά, ευγενικά, χαμογέλασαν. Στη ζεστασιά της καφετέριας, λίγο πιο χαμηλά στη Μητροπόλεως, με δυο κούπες καυτή σοκολάτα μπροστά τους, πρώτη εκείνη: «Πού ήσουν όλα αυτά τα χρόνια; Πού κρυβόσουν;» Δεν απάντησε απευθείας, μόνο της είπε: «Στην αρχή σε σκεφτόμουν, μετά σε ξέχασα, Σοφία. Πέρασαν κοντά πενήντα χρόνια». Εκείνη έβγαλε από την τσάντα της ένα τσιγάρο, άναψε. Το χέρι της έτρεμε. Είπε: «Εγώ πήρα το πτυχίο, μετά με περίμενε το γραφείο της μαμάς, μια ζωή συμβολαιογράφος. Ήμουν τυχερή, δεν κοπίασα, έτοιμη δουλειά, μαζί γάμος, παιδιά, εγγόνια, τώρα μόνη». Η ώρα πέρασε χωρίς να το καταλάβουν, αντάλλαξαν τηλέφωνα, υποσχέθηκαν να τηλεφωνήσει ο ένας στον άλλον, σηκώθηκαν συγκινημένοι, αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν με θέρμη και στα δύο μάγουλα, χωρίσανε. Εκείνος σε όλη τη διαδρομή προς το σπίτι δεν σταμάτησε να σκέφτεται την απροσδόκητη συνάντηση. Σιγά σιγά ξαναγύρισε ο χρόνος πίσω και τα είδε όλα... .,

14

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 15

GASTARBEITER

Η Σοφία Γαληνού ήταν η πιο όμορφη φοιτήτρια στο έτος, στο πρώτο της Νομικής Αθηνών. Ερχόταν από τον Κολωνό, με τον αέρα του γιατρού χειρουργού πατέρα της και τα λεφτά της συμβολαιογράφου μητέρας της. Μοναχοκόρη. Καλοφτιαγμένο και γοητευτικό παλληκαράκι εκείνος, χωριατάκι με καταγωγή από τα Πευκάκια, ένα μικρό χωριό πολύ κοντά στους Μολάους της Λακωνίας, και γυμνασμένος όσο χρειαζόταν στον Αθλητικό Σύλλογο «Ανδρέας Κάλβος» της γειτονιάς του, κάπου στου Γκύζη, κατάφερε και την έριξε. Σχεδόν δεν το πίστευε, τέτοιο το δέος και ο θαυμασμός του μπροστά σ’ αυτή την ατσαλάκωτη ομορφιά. Άρχισε να βγαίνει μαζί της. Η Σοφία γοητεύτηκε από την ευγένεια, την ειλικρίνεια, τους απλούς και μετρημένους τρόπους του. Όλοι όσοι την περιτριγύριζαν, και ήταν η πλειονότητα σχεδόν του ανδρικού πληθυσμού στα αμφιθέατρα της Σόλωνος, την κολάκευαν σε υπερβολικό βαθμό και στο τέλος βαριότανε τα ψέματα και τη δουλική συμπεριφορά και τους γύριζε την πλάτη. Στο πρώτο τους ραντεβού πήγαν για βερμούτ στο υπόγειο μπαράκι της Μασσαλίας – πολύ της μόδας τότε στον φοιτητόκοσμο. Στο δεύτερο, σινεμά στο «Πάνθεον» της Πανεπιστημίου και στο τρίτο στο «Άστυ» της Κοραή, που έπαιζε για τρίτη εβδομάδα το γουέ15

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 16

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

στερν Σέιν, ο άνθρωπος της χαμένης κοιλάδας. Καθώς ξεκινούσε το μεγάλο πιστολίδι, άπλωσε εκείνος το χέρι του και άρχισε να της χαϊδεύει το πόδι πάνω από το γόνατο. Χωρίς να βρει αντίσταση, προχώρησε πιο μέσα, έφτασε μέχρι το εσώρουχο. Εκείνη του έκλεισε σφιχτά τα δάχτυλα με τη δική της παλάμη και με το άλλο χέρι της τον αγκάλιασε. Έσκυψε και τη φίλησε. Δεν σταμάτησαν να φιλιούνται και να χαϊδεύονται μέχρι που άναψαν τα φώτα και γράφτηκε στην οθόνη το «The end». Έργο πάντως δεν είδαν. Ένα βράδυ που θα έλειπαν οι δικοί του σε γάμο φίλων, την έφερε στο σπίτι. Ήταν τόσο δυνατή η λαχτάρα που αισθανόταν ο Τάσος γι’ αυτό το αστραφτερό κορμί στο κρεβάτι του, για την ολόγυμνη κόρη μπροστά του, που άρχισε να τρέμει κυριολεκτικά σαν το φύλλο της λεύκας στον δυνατό αέρα. Έχασε τον εαυτό του, έχασε το σώμα του, και όσο κι αν προσπαθούσε δεν τα κατάφερνε. Η ερωτική του επιθυμία ξεπέρασε κάθε όριο, το πάθος του χτύπησε κόκκινο, πήρε στροφές, αναποδογύρισε, έφτασε στην απέναντι όχθη και εκεί πια όλα μίκρυναν, χαμήλωσαν, σβήστηκαν. Όταν μετά από πολύ καιρό, στο 210 Τάγμα Υγειονομικού στις Σέρρες, όπου νοσηλεύτηκε για λίγο με ελαφρύ κάταγμα στη δεξιά ωλένη έπειτα από άγρια κλοτσιά του ατίθασου Μπρεν, ξεφύλλιζε τυχαία ένα ιατρικό περιοδικό, βρήκε αυτό που του συνέβη τότε, 16

XANTOPOULOS_XRISTOUGENNA DDDD.qxp_Layout 1 30/10/20 12:58 PM Page 17

GASTARBEITER

σε επιστημονικό άρθρο με τον τίτλο «Αναστολή στυτικής λειτουργίας». Εκείνη δεν πειράχτηκε καθόλου· τουναντίον, με το ισχυρό γυναικείο της ένστικτο προσπάθησε να τον βοηθήσει. Με χάδια, τρυφερά λόγια, με χειρονομίες και τολμηρές κινήσεις έκανε ό,τι μπορούσε. Η βραδιά έληξε άδοξα για τον Τάσο με αυτή την ανεπανόρθωτη ήττα. Καθώς εκείνη ντυνόταν χαμογελώντας, όρθια μπροστά του, δίπλα στο κρεβάτι, «Δεν πειράζει», του λέει, «συμβαίνει και αυτό στα αγοράκια, την επόμενη φορά θα είναι καλύτερα». Επόμενη φορά δεν υπήρξε. Ο Τάσος χάθηκε από το αμφιθέατρο και από τη σχολή. Δεν μπορούσε να σηκώσει την ντροπή του. Μετά διέκοψε την αναβολή κι ήρθε ο στρατός, δυο χρονάκια από τη ζωή του, ημέρα παρουσιάσεως, ημέρα απολύσεως, απλός σκαπανέας σε τάγμα πεζικού σε φυλάκια στην προκάλυψη, με προέκταση του δεξιού του χεριού το ημιαυτόματο Μ1 και με τον τελαμώνα απαραιτήτως χιαστί στο στήθος, αβέρτα οι σκοπιές και τα περίπολα στα σύνορα. Έτσι κι αλλιώς οι σπουδές του είχαν από καιρό ξεθυμάνει, κατά λάθος βρέθηκε στο πανεπιστήμιο, δεν του έλεγε τίποτα η Νομική. Με την απόλυση έκανε αμέσως τα χαρτιά του και έφυγε μετανάστης εργάτης στη Δυτική Γερμανία. Εκεί, όταν πέρασε ο πρώτος καιρός της προσαρ17 2 – Warum?