Από την Υγειονομική Σχολή Αθηνών στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 5

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΟΠΟΥΛΟΣ ΑΓΑΠΗ ΚΑΡΕΛΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

Q

Σύντομη ιστορική αναδρομή (1929-1994) ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΑΚΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 6

©

Copyright Γιάννης Κυριόπουλος, Αγάπη Καρέλα – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5392-1

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 7

ΠΕρΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΥΧΑρΙΣΤΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓρΑφΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΠρΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΙΣΑΓΩΓΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 13 19 21 23 27

ΠρΩΤΟ ΚΕφΑΛΑΙΟ

Η ΑΝΑΣΥΓΚρΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ Η ΙΔρΥΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ . . . . . . . .

1.1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Η Μικρασιατική Καταστροφή και οι Απόπειρες Ανασυ-

γκρότησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3. Η Επιδημία του Δάγκειου Πυρετού . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.4. Η Συμβολή της Κοινωνίας των Εθνών και η Διεθνής Συ-

νεργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5. Η Ίδρυση και η Οργάνωση της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.1. H Πρώτη Περίοδος Ανάπτυξης . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.6. Επίμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29 29 33 38 39 49 50 66

ΚΕφΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕρΟ

Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕρΟ ΣΚΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Η Συμβολή στην Αντιμετώπιση της Ελονοσίας . . . . . . . .

2.3. Η Πρότυπος Υγειονομική Οργάνωσις Αμπελοκήπων και

η Υγειονομική Σχολή Αθηνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

67 67 68 81

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 8

8~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

2.4. Η Δεύτερη Περίοδος Ανάπτυξης της Σχολής . . . . . . . . . .

2.5. Επίμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

90 97

ΚΕφΑΛΑΙΟ ΤρΙΤΟ

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1940: ΠΟΛΕΜΟΣ, ΚΑΤΟΧΗ, ΑΠΕΛΕΥΘΕρΩΣΗ ΚΑΙ ΕΜφΥΛΙΑ ΣΥΓΚρΟΥΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και Ξένη Κατοχή . . . . .

3.2.1. Η Οργάνωσις Κοινωνικής Αντιλήψεως και η Γέν-

101 101 102

νηση της Κοινωνικής Ιατρικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 3.3. Απελευθέρωση και Εμφύλια Σύγκρουση . . . . . . . . . . . . . .

3.3.1. Δυσχέρειες και Αμφισβητήσεις για τη Λειτουργία της

117

Σχολής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 3.4. Η Δεύτερη Περίοδος του Ανθελονοσιακού Αγώνα . . . .

3.5. Επίμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

127 132

ΚΕφΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑρΤΟ

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΔΙΟρΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠρΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ (1950-1967) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

4.1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Ζητήματα Αναδιοργάνωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1. Η Σχολή Αγροτικής Υγιεινής φαρσάλων και η Συμ-

133 135

βολή της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . . . . . . . . . . 144 4.3. Προβλήματα Επιβίωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.4. Επίμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

154 169

ΚΕφΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Η ΑΝΑΣΥΓΚρΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ: ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΣΤΙΣ ΠρΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕρΑ (1974-1994) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1. Η Περίοδος Ανασυγκρότησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2. Η Εκσυγχρονιστική Πορεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.1. Η Διεύρυνση και Ανανέωση του Γνωστικού Πεδίου

170 170 180

της Δημόσιας Υγείας και της Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 5.2.2. Η Ευρωπαϊκή Προοπτική της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 5.3. Προς τη Μεταρρυθμιστική Εξέλιξη του 1994 . . . . . . . . . . . 193

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

~9

5.3. Η Οργάνωση Πολιτικών Υγείας για την Αντιμετώπιση

του HIV/AIDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 5.4. Επίμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

201

ΒΙΒΛΙΟΓρΑφΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

205

ΠΑρΑρΤΗΜΑ Ι

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ι.1. Ι.2. Ι.3. Ι.4.

Οι Θεσμικές ρυθμίσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εκπαιδευτική δραστηριότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Συνέδρια και Επιστημονικές Εκδηλώσεις . . . . . . . . . . . . . Διεθνείς Σχέσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

219 219 220 222 224

ΠΑρΑρΤΗΜΑ ΙΙ

ΙΙ.1. The Athens School: The Lighthouse of the Greek

Public Health . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 ΠΑρΑρΤΗΜΑ ΙΙΙ

ΙΙΙ.1. Πίνακες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

241

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 10

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 11

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ

11. Χρηματοδότηση ανά έτος για έργα δημόσιας υγείας στην

Ελλάδα σε δολάρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54

12. Προπολεμική καταμέτρηση των Ερευνητικών Εργαστη-

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

10.

11.

ρίων και των Πειραματικών Ανθελονοσιακών Σταθμών στην Περιφέρεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σύνολο εκπαιδευόμενων στο Τμήμα Ελονοσιολογίας της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών 1931-1939 . . . . . . . . . . . . . . . Οικονομικός Απολογισμός 1935-1936, Προϋπολογισμός 1936-1937 της Προτύπου Υγειονομικής Οργανώσεως Αμπελοκήπων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αριθμός εγγεγραμμένων προς παρακολούθηση στους Συμβουλευτικούς Σταθμούς ή στα Ιατρεία . . . . . . . . . . . . . Ενδεικτικό Πρόγραμμα Μαθημάτων Πρώτου και Δευτερου Εξαμήνου του Προγράμματος Σπουδών των Υγιεινολόγων Ιατρών (1939-1940) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Έδρες και έτος πρώτης λειτουργίας τους και κατανομή επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού . . . . . . . . . . . . . . . Εγγεγραμμένοι στα Μητρώα της Υγειονομικής Σχολής και απόφοιτοι Υγιεινολόγοι και Υγειονομοφύλακες και η επαγγελματική προέλευση τους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι εργασίες της Οργανώσεως Κοινωνικής Αντιλήψεως στην περίοδο του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και της Κατοχής (1940-1944)* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κατανομή ωρών διδασκαλίας, εργαστηρίων και επισκέψεων του κλάδου των Υγιεινολόγων Ιατρών για το ακαδημαϊκό έτος 1947-1948 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ωρολόγιον Πρόγραμμα μαθημάτων εκπαίδευσης Υγεινολόγων Ιατρών (1947-1948) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73 80

82 85

93 94

96

116

125 126

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 12

12 ~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

12. Μέση Ειδική Ετήσια Θνησιμότητα κατά ηλικία (‰) του

πληθυσμού για κάθε ηλικία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

134

13. Κατανομή ωρών διδασκαλίας ανά μάθημα και ειδικό-

τητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

151 14. Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Κλάδου Υγιεινολόγων 1971-1972 166-167 178 15. Κατανομή θέσεων Επιμελητών ανά Έδρα . . . . . . . . . . . . .

16. Κατάλογος Καθηγητών της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (1931-2011) . . . 241-242 17. Διατελέσαντες Διευθυντές και Κοσμήτορες της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243-244 18. Αναπληρωτές Διευθυντές και Κοσμήτορες της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

245 19. Επίτιμοι Διδάκτορες της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

246 20. Κατανομή Τμημάτων και Εδρών από το 1931 μέχρι στο 1994 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247-248

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 13

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

11. Ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Σάββας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12. Ο Καθηγητής Ιωάννης Καρδαμάτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13. Ο Απόστολος Δοξιάδης (δεξιά), Υφυπουργός Υγιεινής της

14.

15.

16.

17.

18.

19.

10.

Κυβέρνησης των φιλελευθέρων και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, Πρωθυπουργός (αριστερά) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Αλέξανδρος Παππάς, Υφυπουργός και μετέπειτα Υπουργός Υγιεινής της Κυβέρνησης των φιλελευθέρων . . . . . . . . . . Μέλη της Επιτροπής Υγείας της Οργάνωσης Υγείας της ΚτΕ σε ώρα σύντομης ανάπαυσης κατά τη διάρκεια της περιοδείας τους στη Μακεδονία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Επιστολή από τον Γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου προς τον Υφυπουργό Υγιεινής Αλέξανδρο Παππά, με την οποία τον εξουσιοδοτεί να προχωρήσει στην αγορά οικοπέδου για τη στέγαση των εγκαταστάσεων της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών, 21 Δεκεμβρίου 1929 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . φωτογραφία των πρώτων κτηρίων της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών. Μπροστά η Πρότυπος Υγειονομική Οργάνωσις Αθηνών. Στο βάθος διακρίνεται το διώροφο κτήριο στο οποίο στεγάζεται η Σχολή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Άποψη της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών από τη συμβολή των Λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας, ενώ είναι υπό κατασκευή (1936) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . φωτογραφία της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών με άποψη από την εσωτερική της πλευρά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Frederick Norman White, υγιεινολόγος-εμπειρογνώμων της Κοινωνίας των Εθνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 32

36 37

44

55

56

57 58 61

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 14

14 ~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

11. φωτογραφία από τα εγκαίνια της Υγειονομικής Σχολής στις 16 Μαρτίου 1931 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 (α), (β). φύλλα από το Μητρώο των Εγγεγραμμένων Υγιεινο

62

λόγων (αριστερά) και Υγειονομοφυλάκων (δεξιά) της Υγειονομικής Σχολή Αθηνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 13. Πτυχίο το οποίο απένειμε η Υγειονομική Σχολή Αθηνών στον κλάδο Υγιεινολόγων κατά το πρώτον ακαδημαϊκόν έτος 19311932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

65 14. Μελέτη για την παιδική θνησιμότητα από ελονοσία στην Ανατολική Μακεδονία (1939) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 71 15. Το «Κωνωποτροφείο» της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . .

16. Έρευνες για την καταπολέμηση της ελονοσίας εντός του Κωνωποτροφείου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 74 17. Πειραματικός Σταθμός ροδοδάφνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18. Το προσωπικό της Διεύθυνσης Ελονοσιολογίας της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 19 (α), (β). Οργανόγραμμα της Διεύθυνσης Ανθελονοσιακού Αγώνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 20. Οργανόγραμμα της Προτύπου Υγειονομικής Οργανώσεως Αμπελοκήπων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 21. Συμβουλευτικός Σταθμός Βρεφικής και Προσχολικής Ηλικίας της Προτύπου Υγειονομικής Οργανώσεως Αμπελοκήπων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 22. Αριθμός και ποσοστό επισκέψεων κατ’ οίκον σε αριθμό (Δεκέμβριος 1935-Δεκέμβριος 1936) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 23. Πίνακας με αποτελέσματα ιατρικής εξετάσεως των μαθητών οκτώ δημοτικών σχολείων των Αμπελοκήπων . . . . . . . . . . . . 88 24. Ο Καθηγητής Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής Γεράσιμος Αλιβιζάτος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 25. Αναμνηστική φωτογραφία των Καθηγητών και του επιστημονικού προσωπικού της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . . . . 97 26. Επιστολή του Κοσμήτορα Χρήστου φλωρά προς τον Καθηγητή Γεώργιο Παπακώστα για χρησιμοποίηση των υπηρεσιών της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών σε περίπτωση κήρυξης πολέμου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 27. Ωρολόγιον Πρόγραμμα του πρώτου εξαμήνου του κλάδου

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 15

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Υγιεινολόγων Ιατρών για το ακαδημαϊκόν έτος 1941-1942 (6 Οκτωβρίου 1941-20 Δεκεμβρίου 1941) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28. Ψήφισμα του Συλλόγου Καθηγητών της Σχολής για τον θάνατο του Αλέξανδρου Παππά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29. Πρακτικό Συνεδριάσεως του Συλλόγου των Καθηγητών της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών, με απόφαση προσωρινής διαδιακοπής των μαθημάτων (1942) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30. Ο Καθηγητής Κοινωνικής Υγιεινής Γεώργιος Παπακώστας 31. Πίνακας με στοιχεία από τη δράση της Οργανώσεως Κοινωνικής Αντιλήψεως . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32. Πίνακας των δραστηριοτήτων της Οργανώσεως Κοινωνικής Αντιλήψεως (1940-1943) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33. Τμήμα ευρύτερης καταγραφής υλικών, τα οποία δόθηκαν στην Υγειονομική Σχολή Αθηνών το 1950 από την Αμερικανική βοήθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34. Ο Διευθυντής της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών, Καθηγητής Γρηγόριος Λιβαδάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35. Πρόγραμμα πρακτικής εκπαίδευσης στην ελονοσιολογία των σπουδαστών υγειονομοφυλάκων, με ημερομηνία 5-24 Αυγούστου 1946 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36. Σημείωμα αποφοίτων Υγιεινολόγων Χημικών προς την Υγειονομική Σχολή Αθηνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37. Ο Καθηγητής Υγιεινής της Διατροφής και Βιοχημείας Περικλής Καλογήρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38. Η Απόφαση με Αρ. Πρωτ. 22403 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39. Το κτήριο της Σχολής Αγροτικής Υγιεινής στα φάρσαλα . . .

40. Ο Διευθυντής της Σχολής Αγροτικής Υγιεινής φαρσάλων, Ιατρός Σπυρίδων Σιμσίρογλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41. Πρακτική στην ύπαιθρο εκπαιδευομένων ιατρών . . . . . . . . . .

42. Ο Καθηγητής Γεώργιος Μπελιός ανάμεσα σε εκπαιδευόμενους σε πρακτική άσκηση στην ύπαιθρο επί της ελονοσίας . . .

43. Απόφοιτες Μαίες από τη Σχολή Αγροτικής Υγιεινής φαρσάλων με το Διευθυντή Σπυρίδωνα Σιμσίρογλου . . . . . . . . . . . . .

44. Ο Καθηγητής Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής Αθανάσιος Κανελλάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45. Ο Καθηγητής Μικροβιολογίας Αντώνιος Παπαδάκης . . . . .

46. Ο Καθηγητής Υγειονομικής Μηχανικής Χρήστος φλωράς

~ 15

105 107

108 111 114 115

120 121

129 143 145 146 149 150 152 153 154 157 160 162

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 16

16 ~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

47. Ο Καθηγητής Δημόσιας Υγιεινής Θεοδόσιος Ζαβιτσάνος . .

48. Ο Καθηγητής Μικριοβιολογίας Πέτρος Βασιλειάδης . . . . . . .

49. Ο Καθηγητής Ελονοσιολογίας, Παρασιτολογίας Γεώργιος

163 164

Μπελιός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 50. Ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Στεφα-

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

νόπουλος διετέλεσε Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών μεταξύ Σεπτεμβρίου 1976 και Νοεμβρίου 1977 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Ακαδημαϊκού Έτους 19771978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ωρολόγιον Πρόγραμμα Μαθημάτων Πρώτου Εξαμήνου, Ακαδημαϊκόν Έτος 1977-1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ωρολόγιον Πρόγραμμα Μαθημάτων Δευτέρου Εξαμήνου, Ακαδημαϊκόν Έτος 1977-1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Καθηγητής και Κοσμήτωρ της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών, Ιωάννης Παπαδάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών Σπυρίδων Δοξιάδης (1977-1981) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ωρολόγιον Πρόγραμμα Ακαδημαϊκού Έτους 1986-1987, Πτυχίο Διοικητικών Διευθυντών Νοσοκομείων, Α΄ Εξάμηνο (20 Νοεμβρίου 1986-13 Μαρτίου 1987) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ωρολόγιον Πρόγραμμα Ακαδημαϊκού Έτους 1986-1987, Πτυχίο Διοικητικών Διευθυντών Νοσοκομείων, Β΄ Εξάμηνο, Α΄ Περίοδος (1 Απριλίου 1987-12 Ιουνίου 1987) . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ωρολόγιον Πρόγραμμα Ακαδημαϊκού Έτους 1986-1987, Πτυχίο Διοικητικών Διευθυντών Νοσοκομείων, Β΄ Εξάμηνο, Β΄ Περίοδος (15 Ιουνίου 1987-31 Ιουλίου 1987) . . . . . . . . . . . . . . . . Εξώφυλλο από την Έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τις μεταπτυχιακές σπουδές δημόσιας υγείας για την Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εξώφυλλο από την εμπιστευτική έκθεση της European Association of Programmes in Health Services Studies . . . . . . . . . . Επιστολή του Sir Alexander Macara, Γενικού Γραμματέα του World Federation for Education and Research in Public Health προς τον Υπουργό Υγείας Δημήτριο Κρεμαστινό για την αναγνώριση της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . . . . . . . .

O Kαθηγητής Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής Γεώργιος Παπαευαγγέλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

173 174 175 176 177 181

185

186

187

189 190

192 198

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 17

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

~ 17

63α, β. Πίνακες αποτύπωσης του αριθμού των ορών που εστά-

λησαν στο Εθνικό Κέντρο Αναφοράς AIDS . . . . . . . . . . . . . . . 200 64. Στιγμιότυπο από τη βράβευση του Ακαδημαϊκού Νικόλαου

Ματσανιώτη ως Επίτιμου Διδάκτορα της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

2 – Υγειονομική Σχολή Αθηνών (1929-1994)

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 18

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 19

ΕΥΧΑρΙΣΤΙΕΣ

Η αναζήτηση, η συλλογή και η σταχυολόγηση του υλικού για να γραφτεί το παρόν βιβλίο διήρκεσε περισσότερο από τρία χρόνια. Χρειάστηκε ώρες αναδίφησης παλαιών αρχείων και ανίχνευσης παλαιού φωτογραφικού υλικού. Τίποτε από όλα αυτά δεν θα είχε γίνει χωρίς τη βοήθεια πολλών συναδέλφων και συνεργατών. Επιθυμούμε να εκφράσουμε τις θερμότατες ευχαριστίες μας στον Ομότιμο Καθηγητή Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας κύριο Jeffrey Levett, ο οποίος με αγάπη και φροντίδα διατήρησε ένα μεγάλο μέρος του υλικού της ιστορίας της Σχολής μας, υπήρξε πρωτοπόρος στην αναζήτηση του παρελθόντος, μας ενέπνευσε και μας καθοδήγησε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Ευχαριστούμε τον Καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κύριο Αντώνη Λιάκο, ο οποίος προλόγησε το πόνημά μας και, στην επετειακή τελετή των 80 χρόνων της Σχολής μας, μας ανέλυσε μία εξαιρετική διάσταση για τη γένεση της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα. Είμαστε ευγνώμονες στον κύριο Απόστολο Δόλγερα, Επιστημονικό Συνεργάτη, ο οποίος μας έδωσε πολύτιμες διεξόδους στην ιστορική μας αναζήτηση και στην κυρία Τζοάννα Μαρκοπούλου η οποία μας διέθεσε τα παλαιά αρχεία των Πρακτικών των Συνεδριάσεων των Καθηγητών της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών. Επίσης ευχαριστούμε το Γραφείο Εκπαίδευσης και το Γραφείο φοιτητικής Μέριμνας, οι οποίοι έχουν διατηρήσει και αρχειοθετήσει το Μητρώο όλων των Σπουδαστών της Σχολής από το 1931. Ιδιαίτερα, επίσης, ευχαριστούμε τον κύριο Χαράλαμπο Τζατζιά, Υπεύθυνο της Βιβλιοθήκης της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, για την οποία πρέπει να τονίσουμε ότι διατηρεί ένα πλούσιο υλικό, το οποίο συνεχώς ανανεώνεται, καθώς και σπάνια βιβλία και περιοδικά, σταθμούς για τις επιστήμες της δημόσιας υγείας και της διοίκησης υπηρεσιών υγείας. Τις θερμές μας ευχαριστίες εκφρά-

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 20

20 ~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

ζουμε στην Καθηγήτρια κυρία Αναστασία ρουμελιώτη, στις κυρίες Αγγελική Βοσκάκη, Ελένη Κορνάρου και Γεωργία Νικολίτσα, Επιστημονικούς Συνεργάτες, για τη συνδρομή τους στην έρευνά μας, στα αρχεία του AIDS και στον Καθηγητή Γεώργιο Παπαευαγγέλου για τη συμβολή του στη διαχείριση και την αντιμετώπιση της νόσου στη χώρα μας. Ακόμη, οφείλουμε τις ευχαριστίες μας στην οικογένεια Ζαβιτσάνου για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού του Καθηγητή Θεοδόσιου Ζαβιτσάνου και στην οικογένεια Παπαευαγγέλου για τη διαφώτιση λεπτομερειών από το βιογραφικό του Καθηγητή Γεωργίου Παπαευαγγέλου. Ευχαριστίες οφείλονται επίσης στην κυρία Αικατερίνη Μυλωνά, Νομικό, η οποία έχει συγκεντρώσει όλη τη σχετική με τη Σχολή νομοθεσία, και την κυρία Αρσενία Σίδερη, η οποία κατέγραψε τον αριθμό και τη χρονική θητεία των Καθηγητών της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών. Ευχαριστούμε επίσης και όλους εκείνους τους φίλους και συναδέλφους, οι οποίοι μας έδωσαν κουράγιο και μας ενθάρρυναν, όταν η έρευνα τελμάτωνε, καθώς είναι αληθές ότι λίγες γραμμές έχουν γραφτεί για αυτό το σημαντικό κεφάλαιο της δημόσιας υγείας της χώρας μας.

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 21

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓρΑφΙΕΣ

: Association of Schools of Public Health in European Region AUPHA : Association of University Programs in Health Administration DDT : dichlorodiphenyltrichloroethane EAPHSS : Ευρωπαϊκή Ένωση Προγραμμάτων Σπουδών στις Υπηρεσίες Υγείας ESST : Δίκτυο Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων RF : The Rockefeller Foundation UNICEF : United Nations Children’s Fund UNRRA : United Nations Relief and Rehabilitation Administration WFME : World Federation for Medical Education WHO : World Health Organization ΑΝ : Αναγκαστικός Νόμος ΑΣΔΥ : Ανώτατο Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας ΑΥΣ : Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο ΒΔ : Βασιλικό Διάταγμα ΔΕΠ : Διδακτικό Επιστημονικό Προσωπικό ΕΗΜΑ : European Health Management Association ΕΛΚΕ-ΕΣΔΥ: Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας-Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας ΕΣΔΥ : Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας ΚΑΤΕ : Κέντρο Ανωτέρας Τεχνικής Εκπαιδεύσεως ΚΔ : Κανονιστικό Διάταγμα ΚτΕ : Κοινωνία των Εθνών Ν : Νόμος ΝΔ : Νομοθετικό Διάταγμα ASPHER

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 22

22 ~ ΝΠΔΔ ΟΚΑ ΠΔ ΠΥΟΑ ΣΕΑΝ ΥΑ ΥΣΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

: : : : : : :

Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Οργάνωσις Κοινωνικής Αντιλήψεως Προεδρικό Διάταγμα Πρότυπος Υγειονομική Οργάνωσις Αμπελοκήπων Σχολή Επισκεπτριών Αδελφών Νοσοκόμων Υπουργική Απόφαση Υγειονομική Σχολή Αθηνών

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 23

ΠρΟΛΟΓΟΣ

Σήμερα ξεχνάμε ότι η υγεία είναι πρωτίστως ένα δημόσιο αγαθό. Το 1876 ο Benjamin Ward Richardson δημοσίευσε στο Λονδίνο ένα ουτοπικό κείμενο με τον τίτλο Hygeia, a City of Health, στο οποίο πρόβαλε το σχέδιο συγκρότησης μιας φανταστικής πόλης, της Υγείας, με συνθήκες στέγασης, διαβίωσης, εκπαίδευσης και εργασίας, οι οποίες είχαν στόχο να δημιουργήσουν ένα πληθυσμό με σωματική και ψυχική υγεία. Η δημόσια υγιεινή παρουσιαζόταν ως ένα ιδεώδες, ως ένας ευγενής στόχος για την κοινωνία. Στην εποχή εκείνη οι βιομηχανικές πόλεις της Ευρώπης σκιάζονταν από την καπνιά της βιομηχανίας, οι δρόμοι ήταν βρώμικοι από τα υπολείμματα των ζωήλατων αμαξιών που τους διέσχιζαν, στις φτωχογειτονιές, σε σκοτεινούς δρόμους και υγρά στενόχωρα σπίτια στοιβαζόταν ο νέος βιομηχανικός πληθυσμός, συνήθως μετανάστες από την ύπαιθρο, έργα υποδομής δεν υπήρχαν. Και η Αθήνα, καθώς και η Θεσσαλονίκη, δεν υπολειπόταν από αυτή την περιγραφή, έως τον Μεσοπόλεμο. Δεν είχαν βέβαια την ομίχλη της καπνιάς, γιατί δεν ήταν βιομηχανικές πόλεις, αλλά ήταν το ίδιο ανθυγιεινές. Τις μάστιζαν η ελονοσία και η φυματίωση, τα τραχώματα και οι πανδημίες. Αποχέτευση ανύπαρκτη ή ανοιχτή στους δρόμους, υδροδότηση ελλιπής, περιστασιακή και επικίνδυνη, αγορές ανεξέλεγκτες. Πώς η κοινωνία θα έβγαινε από τον ζόφο αυτόν; Προτάσεις για τη δημιουργία υγειών πόλεων στις οποίες θα ζούσε υγιής πληθυσμός απαιτούσαν μια κλίμακα παρεμβάσεων, τόσο εκτεταμένη που δεν μπορούσε παρά να φαίνεται ουτοπική. Το 1905, ο Ολλανδός για-

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 24

24 ~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

τρός Pieter Eijkman δημοσίευσε μια πρόταση για τη δημιουργία μιας Παγκόσμιας Πρωτεύουσας των επιστημών στη Χάγη, την Αθήνα του μέλλοντος. Εκεί, εκτός των άλλων, θα υπήρχε ένα μεγάλο ίδρυμα των επιστημών της υγιεινής. Θα περιλάμβανε την πλήρη επιστημονική οργάνωση της διαβίωσης. Η δημόσια υγιεινή δεν θα ήταν κλάδος της Ιατρικής, αλλά το αντίθετο. Οι στόχοι της ιατρικής εντάσσονταν στις προτεραιότητες μιας υγιεινής με προληπτικό χαρακτήρα, για όλο τον πληθυσμό. Στο καθηκοντολόγιο αυτού του μητροπολιτικού ιδρύματος υγιεινής περιλαμβανόταν μια ευρεία κλίμακα δράσεων από την καταπολέμηση του αλκοολισμού (μάστιγα τότε, αντίστοιχη με το πρόβλημα των ναρκωτικών σήμερα), των ενδημικών και επιδημικών ασθενειών, καθώς και των σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων, έως την πρόβλεψη για υγιεινές πόλεις, επαρκή υδροδότηση και αποχέτευση, τη διευθέτηση ανοιχτών και δημόσιων χώρων, την ανοικοδόμηση κοινωνικής κατοικίας, τη δημιουργία μεταφορών και συγκοινωνιών, τον έλεγχο της υγιεινής στο σπίτι, την πρόβλεψη υγιεινών διακοπών της οικογένειας και τις θερινές παιδικές κατασκηνώσεις έως την προσχολική εκπαίδευση. Δεν θα άφηνε τέλος χωρίς επίβλεψη την παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων αλλά και τις διαιτητικές συνήθειες του πληθυσμού, τις εργασιακές συνθήκες και την εργατική νομοθεσία, τις συντάξεις γήρατος. Η πορεία των ανθρώπων, από το λίκνο έως τον τάφο, θα ήταν αντικείμενο επιστημονικής πρόβλεψης και σχεδιασμού. Ένα παρόμοιο σχέδιο δεν έμεινε μόνο στα χαρτιά. Βρήκε ανταπόκριση σε κυβερνητικές πολιτικές και πολεοδομικά σχέδια. Η κοινωνία ζητούσε κάτι να αλλάξει, και το πέρασμα στη νεωτερικότητα δεν μπορούμε να το καταλάβουμε χωρίς την αλλαγή στους όρους υγιεινής. Στην Ελλάδα αυτή η ώρα σήμανε μετά από μια μεγάλη κρίση. Η Μικρασιατική Καταστροφή και οι πρόσφυγες που έφτασαν καθημαγμένοι στα ελληνικά λιμάνια κατέδειξαν την πλήρη απουσία θεσμών και πολιτικής υγιεινής στην Ελλάδα. Η κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά από τον πληθυσμό που στοιβαζόταν στις πόλεις. Η απειλή να

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 25

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

~ 25

ξεσπάσουν μολυσματικές επιδημίες, που απειλούσαν ακόμη και να περάσουν τα σύνορα, σήμανε συναγερμό στην Ευρώπη. Όταν και ο ίδιος ο Βενιζέλος έπεσε θύμα του δάγκειου πυρετού, όπως και η μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων, έσπευσε να ζητήσει τελικά βοήθεια το 1928 για τη δημιουργία από την αρχή ενός συστήματος υγείας στην Ελλάδα από την Κοινωνία των Εθνών. Ένα παρόμοιο με τους ουτοπικούς σχεδιασμούς που αναφέραμε πρόγραμμα του πρότειναν οι ξένοι ειδικοί που έφτασαν για βοήθεια και οι οποίοι είχαν ανατραφεί με αυτή τη φιλοσοφία μιας υγιεινής που θα αγκάλιαζε ολόκληρο τον πληθυσμό, και η οποία δεν ερχόταν να θεραπεύσει αλλά να προλάβει, δημιουργώντας συνθήκες υγιεινής ζωής στο σπίτι, στο δρόμο και στη γειτονιά, στο σχολείο και στο εργοστάσιο, στην πόλη και στο χωριό. Κέντρο του προγράμματος αυτού, στο οποίο συναίνεσε η ελληνική κυβέρνηση, ήταν η ίδρυση μιας σχολής δημόσιας υγιεινής. Η σχολή θα είχε καθήκον να προσφέρει ανωτάτου επιπέδου εκπαίδευση στα στελέχη που θα έκαναν πραγματικότητα ένα παρόμοιο σφαιρικής παρέμβασης πρόγραμμα. Στελέχη που θα συνδύαζαν πολλές μαθήσεις. Αλλά δεν περιοριζόταν μόνο στην εκπαίδευση στελεχών η Σχολή, όσο μεγάλη και προφανή σπουδαιότητα και αν είχε η αποστολή αυτή. Γιατί σχεδιάστηκε για να γίνει ο Νους και η Καρδιά αυτού του νέου προγραμματισμού, του καινούργιου συστήματος υγιεινής που θα κάλυπτε τη χώρα. Ερευνητικό, διδακτικό και ταυτόχρονα επιτελικό κέντρο. Τελικά το πρόγραμμα δεν ολοκληρώθηκε, αλλά η Υγειονομική Σχολή Αθηνών δημιουργήθηκε. Δημιουργήθηκε με όλες τις προδιαγραφές, και ανέλαβε, σε συνθήκες κρίσης, πολιτικής αστάθειας και στη συνέχεια πολέμου και κατοχής, να φέρει σε πέρας, στο βαθμό που της επέτρεπαν οι δυνατότητές της, την αποστολή που της είχε ανατεθεί, να υποκαταστήσει κατά το δυνατό το συνολικό πρόγραμμα. Το βιβλίο αυτό διηγείται αυτή την εποποιία. Μας φαίνεται παράδοξο να προτείνεται ένα τόσο φιλόδοξο σχέδιο σε μια εποχή που σκιαζόταν από μιαν άλλη μεγάλη οικονομική κρίση, αυτή του 1929, σε μια Ελλάδα καταχρεωμένη τότε

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 26

26 ~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

για να μπορέσει να στεγάσει τους πρόσφυγες. Σήμερα οι προβολές στο μέλλον προαναγγέλλουν περιορισμούς, λιτότητα, ιδιωτικοποίηση και ατομισμό, μεγαλύτερη ανισότητα στην πρόσβαση στο αγαθό της υγείας. Αυτή λοιπόν την εποποιία ενός προγράμματος δημιουργίας ενός συστήματος δημόσιας υγιεινής που το σήκωσε στις πλάτες της μια σχολή, τη διηγείται με ακρίβεια, τεκμηριωμένα, με ζυγισμένες κρίσεις το βιβλίο αυτό. Ακόμη περισσότερο, δίνει στον αναγνώστη τα εργαλεία και τα στοιχεία για να εκτιμήσει ο ίδιος τις προκλήσεις της εποχής και την ανταπόκριση της Σχολής. Διαβάζοντας το ένα κεφάλαιο μετά το άλλο, παρακολουθεί κανείς την κοινωνική ιστορία της Ελλάδας, αλλά και την αποφασιστική και αποτελεσματική δραστηριότητα μικρών κύκλων αφοσιωμένων ανθρώπων να αλλάξουν και να αναδιαπραγματευτούν τα όρια του πραγματικού, εκείνα που συχνά περιγράφονται παθητικά ως αδήριτη ελληνική κακοδαιμονία. Ακόμη αυτό το βιβλίο μας προκαλεί να σκεφτούμε, μέσα από την πορεία των δεκαετιών που διασχίζει, πώς τίθενται τα σύγχρονα προβλήματα υγιεινής, αλλά και η δημόσια υγιεινή ως δημόσιο αγαθό. Πρόκειται αναμφίβολα για μια συμβολή στην ιστορία της Νεότερης Ελλάδας. Α ΝΤΩΝΗΣ Λ ΙΑΚΟΣ Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 27

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Χωρίς υγιείας άβιος βίος F RANçOIS R ABELAIS , 16ος αιώνας

Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας 196, περιοχή Αμπελόκηποι Αθηνών, στεγάζεται το κτήριο της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ). Οι παλαιότερες γενιές των Αθηναίων τη θυμούνται ως Υγειονομική Σχολή Αθηνών (ΥΣΑ) και με αυτήν την ονομασία ήταν ευρέως γνωστή μέχρι το 1994, οπότε και μετονομάστηκε με τον Νόμο 2194/1994. Αυτό το έτος διανύει τον ογδοηκοστό χρόνο λειτουργίας, καθώς τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 16 Μαρτίου 1931. Ωστόσο, θεσμοθετείται νομοθετικά το 1929. Το οδοιπορικό αρχίζει πριν από τη νομοθέτηση της Υγειονομικής Σχολής, στις 7 Μαρτίου 1929, με τον Νόμο 4069, με το Κανονιστικό Διάταγμα 3317/1925 που προέβλεπε την ίδρυση Σχολής Υγειονομικών Ιατρών στην Αθήνα, όταν ακόμα το κεφάλαιο υγεία εθεωρείτο ζήτημα ήσσονος σημασίας στα περισσότερα υπουργικά συμβούλια, στα νομοθετικά σώματα της Βουλής και της Γερουσίας. Σε αυτό το βιβλίο δίδεται η ευκαιρία της εξέτασης μιας εποχής ανακατατάξεων –διεθνών, αλλά κυρίως εσωτερικών–, οι οποίες επιδρούν στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική σκέψη της χώρας μας. Η ιστορία της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών στο βιβλίο αυτό διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται οι συνθήκες και οι ανάγκες της εποχής του Μεσοπολέ-

YGEIONOMIKI SXOLI sel - DDD final_Layout 1 21/10/2011 2:07 ΜΜ Page 28

28 ~

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

μου, οι οποίες επέβαλαν τη δημιουργία ενός επιτελικού κέντρου λήψης αποφάσεων για την αναμόρφωση του υγειονομικού συστήματος της χώρας μας, ενώ στο δεύτερο κεφάλαιο παρακολουθείται η δράση της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, καθώς και η νομοθετική εξέλιξη του δεύτερου μισού της δεκαετίας του 1930, η οποία σχημάτισε τη μορφή της για τις επόμενες δεκαετίες. Στο τρίτο κεφάλαιο ανιχνεύεται η πορεία της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών και του αγώνα που έδωσαν τα στελέχη της για την επίλυση των δύσκολων προβλημάτων υγείας του πληθυσμού, μεσούσης της κρίσιμης δεκαετίας του 1940, η οποία στιγμάτισε τη χώρα μας με δύο πολέμους. Η εξέλιξη της Σχολής εξετάζεται στο τέταρτο κεφάλαιο, υπό το πρίσμα δύο αντιθετικών κατευθύνσεων, οι οποίες είχαν σχέση με την αναδιοργάνωση και την εξέλιξή της ως επιστημονικού και ακαδημαϊκού φορέα και από την άλλη με τις δυσκολίες, τις οποίες αντιμετώπισε ως οντότητα. Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζεται η περίοδος, η οποία ακολούθησε τη Μεταπολίτευση μέχρι το 1981, και οι προσπάθειες, οι οποίες καταβλήθηκαν για να κερδίσει η Σχολή το χαμένο έδαφος μετά την αναγκαστική αδράνεια της περιόδου 1969-1974, αλλά και η περίοδος των ζυμώσεων της δεκαετίας του 1980 και μέχρι το 1994. Σε αυτό το πλαίσιο η συγγραφή αυτού του βιβλίου έχει σκοπό να καταστήσει κατανοητό ποια είναι η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, πριν αποκτήσει την ονομασία της και την αυτοτελή οντότητά της ως οργανισμός, το 1994, ποίος ο σκοπός που έχει επιτελέσει και εξακολουθεί να επιτελεί, ποία η θέση της στην εκπαιδευτική διαδικασία και την επιστημονική έρευνα από το χτες, στο σήμερα, στο αύριο, καθώς, επίσης, και πόσο άρρηκτα είναι συνδεδεμένη με τις αλλαγές, αλλά και τις προσδοκίες που αφορούν τη Δημόσια Υγεία.