RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 5
ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ
ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ
d
Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΑΛΑΝΙΚΑ
ΕΥΡΥΒΙΑΔΗΣ ΣΟΦΟΣ ΕΠΙΜΕΤΡΟ
ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ ΓΚΑΡΣΙΑ ΜΑΡΚΕΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 6
Το παρόν έργο μεταφράστηκε με την αρωγή του Ινστιτούτου Ραμόν Λιουλ (Institut Ramon Llull). ❧
ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Mercè Rodoreda, La plaça del Diamant
Copyright Institut d'Estudis Catalans. Published by arrangement with Casanovas & Lynch Literary Agency S.L. (Barcelona). © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2017 ©
Για το επίμετρο: Gabriel García Márquez ¿Sabe usted quién era Mercè Rodoreda? Obra periodística Vol. IV - Notas de Prensa © Copyright Gabriel García Márquez, 1991 and Heirs of Gabriel García Márquez 1η έκδοση: Μάιος 2019 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6552-8
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 7
Στον Ζ. Π.
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 8
Το βιβλίο La plaça del Diamant της Μερσέ Ροδορέδα μεταφράστηκε στην Αθήνα και στην Ταραθόνα της Αραγονίας (Ισπανία). Ο οργανισμός Casa del Traductor που εδρεύει στην Ταραθόνα προσέφερε υποτροφία στον μεταφραστή για τη διαμονή και την επεξεργασία της συγκεκριμένης εργασίας του κατά τον Ιούλιο του 2018. Ο ίδιος ευχαριστεί τον εν λόγω οργανισμό για την πολύτιμη βοήθεια και την εξαιρετική φιλοξενία, καθώς και την Ευστρατία Σοφού για τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις της στο κείμενο που θα διαβάσετε.
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 9
My dear, these things are life. MEREDITH1
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 10
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 11
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η Πλατεία Διαμαντιού ξεκινάει ως εξής: «Η Ζουλιέτα ήρθε σκόπιμα στο ζαχαροπλαστείο να μου πει ότι, πριν πετάξουν την ανθοδέσμη, θα κλήρωναν καφετιέρες κι ότι εκείνη τις είχε ήδη δει: όμορφες, άσπρες, διακοσμημένες μ’ ένα πορτοκάλι χωρισμένο στα δύο, που φαίνονταν τα κουκούτσια του». Ενώ έγραφα αυτή την πρώτη φράση, δεν μπορούσα ούτε καν αμυδρά να σκεφτώ ότι ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα το μυθιστόρημά μου θα επανεκδιδόταν τόσες φορές στα καταλανικά και θα μεταφραζόταν σε τόσες γλώσσες. Όταν άρχισα να γράφω το μυθιστόρημα, μόλις που θυμόμουν πώς ήταν η πραγματική Πλατεία Διαμαντιού. Θυμόμουν μόνο ότι μια φορά, όταν ήμουν δεκατριών ή δεκατεσσάρων χρονών, στη μεγάλη γιορτή της Γκράσια, πήγα με τον πατέρα μου να δούμε τις εκδηλώσεις στους δρόμους τριγύρω. Στην Πλατεία Διαμαντιού είχαν φτιάξει ένα πάλκο όπως και σε άλλες πλατείες, αλλά αυτό που εγώ πάντα θυμόμουν ήταν εκείνο το πάλκο. Περνώντας μπροστά από εκείνο το μουσικό κουτί ένιωθα μια απελπισμένη επιθυμία να χορέψω, όμως οι γονείς μου μου το είχαν απαγορεύσει, πράγμα που μ’ έκανε να περπατώ σαν καταραμένη ψυχή στους στολισμένους δρόμους. Ίσως εξαιτίας εκείνης της απογοήτευσης, μετά από πολλά χρόνια, στη Γενεύη, ξεκίνησα το μυθιστόρημά μου με εκείνο το πάλκο. Είμαι παιδί του Σαν Ζερβάζι ντε Κασόλες, από έναν μικρό και στενό δρόμο που τότε πήγαινε από την οδό Πάντουα μέχρι το ρέ-
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 12
12
ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ
μα του Σαν Ζερβάσι και λεγόταν οδός Σαν Αντόνι. Πιο μετά άλλαξαν το όνομα, χρησιμοποιώντας το οδός Παρίς και ακόμα πιο μετά το Μανουέλ Ανζελόν, που ακόμα διατηρείται. Το Σαν Ζερβάζι δεν είναι μακριά από την Γκράσια. Το ήξερα, γιατί πήγαινα τα απογεύματα με τον παππού μου στους κινηματογράφους Τρίλια, Σμαρτ και Μουντιάλ. Ήξερα την αγορά της Σάντα Ιζαμπέλ, όπου στα τέσσερα ή πέντε μου χρόνια πήγαινα τα απογεύματα σε μια γειτόνισσα να αγοράσουμε ψάρι, αφού διασχίζαμε το Τορέντ ντ’ Όλια. Στα δεκαπέντε ή δεκαεπτά μου χρόνια και για αρκετό καιρό, πηγαίναμε με τη μητέρα μου για περίπατο κάθε απόγευμα στην οδό Μαζόρ. Μπαίναμε από τη Ράμπλα ντελ Πρατ, την κατεβαίναμε μέχρι το Ζαρντινέτς και την ανεβαίναμε από τo απέναντι πεζοδρόμιο. Κοιτούσαμε βιτρίνες. Όλες οι αναμνήσεις που διατηρώ από την Γκράσια είναι βαθιές. Τώρα όλα αυτά είναι μακρινά, αλλά το να τα σκέφτομαι, μέσα από ένα κύμα νοσταλγίας, μου κάνει καλό. Πολλές φορές, και σε διαφορετικές συνθήκες, αυτές οι αναμνήσεις ήταν για μένα παρηγοριά. Ήθελα όλοι όσοι διαβάσουν το μυθιστόρημά μου να μοιραστούν τη συγκίνησή μου. Με ικανοποιεί η σκέψη ότι, ανάμεσα σε τόσες χιλιάδες αναγνώστες που είχε και που συνεχίζει να έχει, μπορεί να υπάρχουν πολλοί που δεν έχουν διαβάσει τίποτα στα καταλανικά και ότι, διαβάζοντάς το, θα ανακαλύψουν ότι η γλώσσα μας είναι μια γλώσσα πολιτισμένη, εξευγενισμένη, σημαντική. Με ικανοποιεί επίσης να σκέφτομαι ότι αυτό το απλό και ανθρώπινο μυθιστόρημα ταξίδεψε το όνομα της Πλατείας Διαμαντιού της περιοχής της Γκράσια, κι έτσι και το όνομα της Καταλονίας, σε τόσες μακρινές χώρες.
Το να γράψω έναν πρόλογο, δηλαδή να μιλήσω για μένα (ή για το έργο μου, που είναι το ίδιο πράγμα), δεν μου άρεσε ποτέ ιδιαίτερα.
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 13
ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ
13
Το να εξηγήσω τη γέννηση της Πλατείας Διαμαντιού ίσως να ήταν ενδιαφέρον, αλλά μπορεί κάποιος να εξηγήσει πώς φτιάχνεται ένα μυθιστόρημα, ποια παρόρμηση το προκαλεί, ποια είναι η τόσο έντονη επιθυμία που καταφέρνει να συνεχιστεί όταν πρέπει να ολοκληρωθεί με δυσκολία αυτό που εύκολα άρχισε; Θα αρκούσε να πω ότι το σκεφτόμουν στη Γενεύη κοιτάζοντας το βουνό του Σαλέβ ή κάνοντας περίπατο στο Περλ ντι Λακ; Μπορώ να πω, και εν μέρει είναι αλήθεια, ότι η Πλατεία Διαμαντιού ήταν το αποτέλεσμα μιας απογοήτευσης. Είχα στείλει το βιβλίο Jardí vora el mar για το βραβείο Ζοανότ Μαρτορέλ (ακριβώς το τελευταίο που αποδόθηκε) και η επιτροπή δεν το αξιολόγησε. Αυτή η αναποδιά μού προκάλεσε μια αντίδραση αντίθετη από τη φυσιολογική, οι δυσκολίες πάντα με κινητοποιούσαν. Στυλωμένη από ένα κύμα περηφάνιας, άρχισα ένα άλλο μυθιστόρημα. Ήθελα να έχει χαρακτηριστικά του Κάφκα, πολλά τέτοια χαρακτηριστικά, παράλογη επιθυμία, φυσικά · και με πολλά περιστέρια. Ήθελα τα περιστέρια να πνίξουν την πρωταγωνίστρια από την αρχή μέχρι το τέλος. Και άρχισε να γεννιέται μέσα μου, όταν ακόμα δεν είχα καθίσει μπροστά στη γραφομηχανή μ’ ένα σωρό φύλλα χαρτί δίπλα μου, αυτό που θα γινόταν η Πλατεία Διαμαντιού. Το έγραψα με πάθος, σαν να ήταν κάθε μέρα δουλειάς η τελευταία της ζωής μου. Δούλευα τυφλωμένη, διόρθωνα το απόγευμα αυτά που είχα γράψει το πρωί, προσπαθώντας, παρά τη βιασύνη με την οποία έγραφα, να μη μου ξεφύγει το άλογο, κρατώντας καλά τα ηνία ώστε να μη λοξοδρομήσει. Κάποιος θα μιλούσε για αφηγηματική έκρηξη. Δεν ξέρω τι σημαίνει αυτό. Το να γράψεις ένα μυθιστόρημα, που είναι μια διαδικασία εγκράτειας, απαιτεί ηρεμία και μεγάλη αυτοκυριαρχία. Το μυθιστόρημα που αρχικά έπρεπε να είναι ένας εφιάλτης από περιστέρια μετατράπηκε στην Πλατεία Διαμαντιού, ήταν υποψήφιο για το πρώτο βραβείο Σαν Ζόρντι, αλλά είχε την ίδια α-
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 14
14
ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ
ντιμετώπιση με το Jardí vora el mar στο πιο πρόσφατο βραβείο Ζοάν Μαρτορέλ.
Όταν πια εκδόθηκε, ο φίλος μου Μπαλταζάρ Πορσέλ, παρόλο που έκανε πολύ κολακευτικά σχόλια, είπε ότι η Κολομέτα ήταν μια ανόητη κοπέλα. Θεωρώ αυτή την άποψη απερίσκεπτη και πολύ λανθασμένη. Το να βλέπεις τον κόσμο με τα μάτια ενός παιδιού, όταν αισθάνεσαι διαρκώς συνεπαρμένη, δεν σημαίνει ότι είσαι ανόητη, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Εξάλλου η Κολομέτα κάνει αυτό που πρέπει να κάνει ζώντας τη ζωή που ζει, και το να κάνει αυτό που πρέπει να κάνει, και τίποτε άλλο, αποδεικνύει ότι διαθέτει ένα φυσικό ταλέντο άξιο κάθε σεβασμού. Θεωρώ πιο έξυπνη την Κολομέτα από τη Μαντάμ Μποβαρύ ή την Άννα Καρένινα, τις οποίες κανείς δεν σκέφτηκε ποτέ να πει ανόητες. Ίσως γιατί ήταν πλούσιες, ήταν ντυμένες με μετάξι και είχαν υπηρετικό προσωπικό. Ακόμα κι αν εγώ, όταν ήμουν νέα, ονειρευόμουν να είμαι η Μαντάμ Μποβαρύ ή η Άννα Καρένινα, περισσότερο η δεύτερη παρά η πρώτη, όταν χρειάστηκα έναν κεντρικό χαρακτήρα για ένα μυθιστόρημα επέλεξα την Κολομέτα, που το μόνο που έχει παρόμοιο μ’ εμένα είναι το γεγονός ότι αισθάνεται χαμένη μέσα στον κόσμο. Έχει γίνει λόγος σε όλα τα μυθιστορήματα για αντικείμενα (έπιπλα, ρολόγια, δείκτες ρολογιών, εκκρεμή ρολόγια, ζωγραφιές, για σχήματα και χρώματα πολυθρόνων και καναπέδων, για λάμπες λαδιού και φωτιστικά δαπέδου, για χαλιά και βασιλικούς θόλους). Από τον Μπαλζάκ στον Προυστ, περνώντας από τον Τολστόι, για να αναφέρουμε κάποιους από τους πιο γνωστούς. Τα αντικείμενα έχουν μεγάλη σημασία στην αφήγηση και πάντα την είχαν, πολύ πριν ο Ρομπ-Γκριγιέ γράψει τον Ηδονοβλεψία. Στην Πλατεία Διαμαντιού αντικείμενα υπάρχουν πολλά: το χωνί, το θαλάσσιο κοχύλι, οι κούκλες από το κατάστημα με τα οικιακά... υπάρχουν όλες οι λεπτομέρειες για έπιπλα, για ηλεκτρικά κου-
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 15
ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ
15
δούνια και για πόρτες του σπιτιού όπου πάει για δουλειά η πρωταγωνίστρια. Υπάρχουν τα χρυσά κέρματα του μοσέν Ζοάν που εκείνος δίνει στον Κιμέτ σε περίπτωση που έχουν ανάγκη. Υπάρχουν ζυγαριές ζωγραφισμένες στον τοίχο της σκάλας. Το μαχαίρι, σεξουαλικό σύμβολο, με το οποίο στο τέλος του βιβλίου η Κολομέτα γράφει το όνομά της στην πόρτα του σπιτιού όπου είχε ζήσει. Όμως στην Πλατεία Διαμαντιού δεν υπάρχουν μόνο αντικείμενα. Υπάρχει κυρίως ο χαρακτήρας της Κολομέτα. Μου τον ενέπνευσε η πρωταγωνίστρια ενός διηγήματος που είχα γράψει πριν καιρό, με τον τίτλο «Tarda al cinema», το οποίο εμφανίζεται στη συλλογή Vint-i-dos contes και είναι εμπνευσμένο με τη σειρά του από το Καντίντ. Αν ο Βολταίρος δεν είχε γράψει το Καντίντ, είναι πιθανόν η Πλατεία Διαμαντιού να μην είχε δει ποτέ το φως του ήλιου. Επιρροή του Τζέιμς Τζόις; Είναι πιθανό το τέλος του μυθιστορήματός μου να προέρχεται από τον διάσημο μονόλογο του Οδυσσέα. Αλλά θα ήταν πιο λογικό να αναζητήσει κάποιος την προέλευση του κεφαλαίου ΧΧΙΙΙ της Πλατείας, εκείνου με τον θάνατο της μητέρας του Κιμέτ, σε κάποιο από τα διηγήματα των Δουβλινέζων. Αν δεν είχα διαβάσει τον Μπερνάτ Μέτζε,2 δεν θα είχα σκεφτεί ποτέ να βάλω την Κολομέτα να κάνει την περιγραφή του εξαιρετικού συζύγου της. Ο Μπερνάτ Μέτζε βάζει τον Οβίδιο να περιγράφει τις χάρες της αγαπημένης του. Αυτό το κεφάλαιο, μια απόλυτη τελειότητα στο στυλ και τη γλώσσα, ονομάζεται «Περιγραφή της δεσποινίδος». Σύντομες σελίδες που μπορούν να συναγωνιστούν τις καλύτερες της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η «Περιγραφή της δεσποινίδος» μού έδωσε την ιδέα της «περιγραφής του νεαρού», δηλαδή του Κιμέτ, που ο αναγνώστης μπορεί να βρει στο κεφάλαιο VIII του μυθιστορήματός μου. Ευχαριστώ τον Μπερνάτ Μέτζε, που μου έδωσε περισσότερα απ’ όσα αξίζω. Του ζητώ ένθερμα να με συγχωρέσει για την άδεια που πήρα. Θα ’πρεπε να ομολογήσω και πολλές άλλες επιρροές. Θα ήταν
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 16
16
ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ
απαραίτητο να απαριθμήσω όλες μου τις αναγνώσεις, τη Βίβλο κατά πρώτον. Θέλω να επιβεβαιώσω, γιατί κάποιος το αρνήθηκε, ότι η Πλατεία Διαμαντιού είναι ένα ερωτικό μυθιστόρημα. Ερωτικά μυθιστορήματα έχουν γραφτεί πολλά, από τον πιο πνευματικό και πιο ιπποτικό μέχρι τον πιο σαρκικό έρωτα· αυτός ο τελευταίος μάλιστα αντιπροσωπεύεται από ένα από τα πιο κοινότοπα μυθιστορήματα, για το οποίο έχει σπαταληθεί πολύ περισσότερο μελάνι απ’ όσο θα έπρεπε, γραμμένο από έναν μεγάλο συγγραφέα, τον Ντ. Χ. Λόρενς. Αναφέρομαι στον Εραστή της λαίδης Τσάτερλι. Αλλά το πιο άριστο και καθηλωτικό μυθιστόρημα που γράφτηκε σε σχέση με τον έρωτα είναι η ιστορία της Φραντσέσκα ντα Ρίμινι, στην ωδή V της Κόλασης, στη Θεία Κωμωδία, ιστορία που αρχίζει μ’ αυτούς τους θαυμάσιους στίχους: Η χώρα που με γέννησε είναι στ’ ακροθαλάσσι όπου ο Πάδος έρχεται με τα παραποτάμια να βρούνε τη γαλήνη. Κι ο έρωτας του Οδυσσέα, όχι για την Πηνελόπη, ούτε για τη γλυκιά Ναυσικά, αλλά ο έρωτας-πάθος του για την περιπέτεια. Ο Δάντης, στην ωδή XXVI της Κόλασης, τον ωθεί με τέσσερις παλιούς συντρόφους, ντυμένους με κουρέλια, με ένα πλοίο που δεν αντέχει, στην τελευταία περιπέτεια, τον θάνατο. Ούτε του γιου τα χάδια, ούτε η συμπόνια για τον γέρο πατέρα, ούτε η αγάπη που χρωστούσα στην Πηνελόπη για να τη γλυκάνω, νίκησαν τη λαχτάρα που έχω μέσα μου όλο τον κόσμο να τον σεργιανίσω, και των ανθρώπων την αξία και τα πάθη να γνωρίσω.3
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 17
ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ
17
Μετά τη Βίβλο και τον Δάντη, ανάμεσα στις επιρροές που νομίζω ότι περισσότερο με σημάδευσαν και που τώρα θέλω να καταθέσω, θα έβαζα ακόμα και τον Όμηρο.
Θέλω να επιμείνω σ’ αυτό, γιατί με πόνεσε που κάποιος το αρνήθηκε, θέλω να καταθέσω σθεναρά ότι η Πλατεία Διαμαντιού είναι πάνω απ’ όλα ένα ερωτικό μυθιστόρημα παρόλο που δεν διαθέτει ούτε έναν κόκκο συναισθηματισμού. Η στιγμή που η Κολομέτα, επιστρέφοντας από τον θάνατο του παρελθόντος της, μπαίνει στο σπίτι της ενώ γεννιέται η μέρα κι αγκαλιάζει τον δεύτερο σύζυγό της, τον άντρα που την έσωσε απ’ όλες τις δυστυχίες της ζωής, είναι μια σκηνή βαθιάς αγάπης. «Σκέφτηκα ότι δεν θέλω να πεθάνει ποτέ...» Και του βάζει το δάχτυλο στον αφαλό, «ώστε καμία κακιά μάγισσα να μη μου τον ρουφήξει από τον αφαλό και μ’ αφήσει χωρίς Αντόνι». Η λέξη «χαρούμενα», η τελευταία του μυθιστορήματος δεν είναι τυχαία. Δεν την έβαλα χωρίς λόγο. Αφήνει να καταλάβεις ότι, ακόμα κι αν στον κόσμο υπάρχει τόση θλίψη, πάντα κάποιος μπορεί να τον σώσει με λίγη χαρά. Κάποια πουλιά, για παράδειγμα. «Και μέσα σε κάθε λακκούβα, όσο μικρή κι αν είναι, θα έβλεπα τον ουρανό... τον ουρανό που κάποιες φορές ένα πουλί ανακάτευε... ένα πουλί που διψούσε και χωρίς να το ξέρει ανακάτευε τον ουρανό του νερού με το ράμφος... ή κάποια πουλιά που κελαηδούσαν και που κατέβαιναν απ’ τα φύλλα σαν αστραπές, χώνονταν στη λακκούβα, βουτούσαν βρεγμένα. Και ανακάτευαν τον ουρανό με λάσπη, με ράμφη και φτερά. Χαρούμενα...»
Η Πλατεία Διαμαντιού είναι μακριά από μένα. Σαν να μην ήμουν εγώ αυτή που την έγραψε. Πολύ μακριά. Αυτή τη στιγμή, κοντεύοντας να τελειώσω αυτόν τον πρόλογο, με απασχολεί ο κήπος μου. Ανθίζουν οι δαμασκηνιές με τριαντάφυλλο χλομό και η μικρή λα2o
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 18
18
ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ
γερστροιμία με τριαντάφυλλο χρώματος κοραλλί. Σήκωσε βοριά και θα τα χτυπήσει. Πάω να δω τι γίνεται με τον αέρα και τα λουλούδια. ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ Ρομανιά ντε λα Σέλβα, 1982
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 19
ô
I
ò
Ηότι, πριν πετάξουν στον κόσμο την ανθοδέσμη, θα κλήΖουλιέτα ήρθε
σκόπιμα στο ζαχαροπλαστείο να μου πει
ρωναν καφετιέρες κι ότι εκείνη τις είχε ήδη δει: όμορφες, άσπρες, διακοσμημένες μ’ ένα πορτοκάλι χωρισμένο στα δύο, να φαίνονται τα κουκούτσια. Δεν είχα όρεξη να πάω να χορέψω, ούτε είχα όρεξη να βγω, γιατί είχα περάσει τη μέρα μου πουλώντας γλυκά κι οι άκρες απ’ τα δάχτυλά μου πονούσαν από το να σφίγγω χρυσές κορδέλες και να φτιάχνω φιόγκους και φιοριτούρες. Γιατί την ήξερα τη Ζουλιέτα, δεν είχε πρόβλημα να ξενυχτήσει, και δεν την ένοιαζε να κοιμηθεί ή να μην κοιμηθεί. Αλλά μ’ έκανε να τη συνοδέψω, ήθελα δεν ήθελα, γιατί έτσι ήμουν εγώ, στεναχωριόμουν αν κάποιος μου ζητούσε κάτι κι έπρεπε να πω όχι. Ήταν ντυμένη στ’ άσπρα από πάνω μέχρι κάτω, το φόρεμα και το κολλαρισμένο μισοφόρι, τα παπούτσια σαν γουλιά από γάλα, τα σκουλαρίκια από άσπρο πηλό, τρία στρογγυλά βραχιόλια στο ίδιο ύφος με τα σκουλαρίκια κι ένα πορτοφόλι άσπρο, που η Ζουλιέτα μού είπε ότι ήταν από καουτσούκ, με το κούμπωμα να ’χει μια χρυσή αγκράφα. Όταν φτάσαμε στην πλατεία οι μουσικοί ήδη έπαιζαν. Το ταβάνι ήταν διακοσμημένο με λουλούδια και χάρτινες πολύχρωμες αλυσίδες, μία λωρίδα αλυσίδα, μία λωρίδα λουλούδια. Υπήρχαν λουλούδια με μια λάμπα μέσα κι όλο το ταβάνι ήταν σαν μια ανάποδη ομπρέλα, γιατί οι άκρες των λωρίδων ήταν δεμένες πιο πάνω και όχι στο κέντρο, εκεί που ενώνονταν ό-
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 20
20
ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ
λες. Το λάστιχο από το μεσοφόρι, που είχα δυσκολευτεί πολύ να περάσω μ’ ένα βελονάκι που δεν ήθελε με τίποτα να περάσει, πιασμένο μ’ ένα κουμπάκι κι ένα φερμουάρ από κλωστή, με πίεζε. Πρέπει να είχα κάποιο κόκκινο σημάδι στη μέση. Κάποιες φορές ανέπνεα βαθιά για ν’ ανοίξω την κορδέλα, αλλά με το που έβγαινε ο αέρας απ’ το στόμα μου, η κορδέλα άρχιζε να με τυραννάει πάλι. Το πάλκο των μουσικών ήταν περιτριγυρισμένο από μια σπαραγγιά που σχημάτιζε κάγκελο, κι η σπαραγγιά ήταν διακοσμημένη από χάρτινα λουλούδια δεμένα με λεπτό σύρμα. Οι μουσικοί φορούσαν πουκάμισα και ήταν ιδρωμένοι. Η μητέρα μου είχε πεθάνει χρόνια πριν δίχως να μπορεί να με παρηγορήσει κι ο πατέρας μου ήταν παντρεμένος με μια άλλη. Ο πατέρας μου παντρεμένος με άλλη κι εγώ δίχως τη μητέρα μου, που ζούσε μόνο για να με φροντίζει. Κι ο πατέρας μου παντρεμένος κι εγώ νεαρή και μόνη στην Πλατεία Διαμαντιού, περιμένοντας να κληρώσουν καφετιέρες, κι η Ζουλιέτα να φωνάζει ώστε η φωνή να καλύψει τη μουσική, μην καθίσεις, θα τσαλακωθείς! Μπροστά στα μάτια οι λάμπες ντυμένες λουλούδια κι οι αλυσίδες δεμένες με ζύμη από αλεύρι και νερό κι όλοι χαρούμενοι κι ενώ ονειροπολούσα μια φωνή μού είπε στο αυτί, χορεύουμε; Χωρίς να το καταλάβω, απάντησα ότι δεν ήξερα να χορεύω και γύρισα να κοιτάξω. Έπεσα πάνω σ’ ένα πρόσωπο που ήταν τόσο κοντά μου ώστε δεν μπορούσα να καταλάβω ακριβώς πώς ήταν, αλλά ήταν το πρόσωπο ενός αγοριού. Δεν πειράζει, μου είπε, εγώ ξέρω να χορεύω και θα σου δείξω. Σκέφτηκα τον καημένο τον Πέρε, που εκείνες τις ώρες ήταν κλεισμένος στο υπόγειο του Κολόν και μαγείρευε με άσπρη ποδιά, και τότε απερίσκεπτα πέταξα: «Κι αν το μάθει ο φίλος μου;» Το αγόρι με πλησίασε ακόμα περισσότερο και είπε γελώντας, τόσο μικρή κι έχεις φίλο; Όταν γέλασε, τα χείλη του τέντωσαν και είδα όλα τα δόντια του. Είχε μικρά μάτια πίθηκου
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 21
ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ
21
και φορούσε ένα άσπρο πουκάμισο με μπλε ρίγες, με τα μανίκια μαζεμένα μέχρι τους αγκώνες και το πάνω κουμπί ανοιχτό. Εκείνο το αγόρι ξαφνικά μου γύρισε την πλάτη, σηκώθηκε στις άκρες των ποδιών, έστρεψε το κεφάλι από τη μια κι από την άλλη πλευρά, γύρισε ξανά το πρόσωπό του και μου είπε συγγνώμη, κι άρχισε να φωνάζει: «Έι! Είδατε το σακάκι μου; Ήταν δίπλα στους μουσικούς! Σε μια καρέκλα! Έι!...» Μου είπε ότι του είχαν πάρει το σακάκι και ότι θα επέστρεφε αμέσως κι ότι με παρακαλούσε να τον περιμένω. Άρχισε να φωνάζει: «Σιντέτ!... Σιντέτ!» Η Ζουλιέτα, ντυμένη στα καναρινί, με πράσινα κεντήματα, βγήκε κι εγώ δεν ξέρω από πού και μου είπε, κάλυψέ με γιατί πρέπει να βγάλω τα παπούτσια... δεν μπορώ άλλο... Της είπα ότι δεν μπορούσα να φύγω από κει γιατί ένας νέος που έψαχνε το σακάκι του και ήθελε οπωσδήποτε να χορέψει μαζί μου μου είπε να τον περιμένω. Η Ζουλιέτα είπε, χορέψτε, χορέψτε... Κι έκανε ζέστη. Τα παιδιά πέταγαν δυναμιτάκια και βαρελότα στις γωνίες. Στον δρόμο υπήρχαν σπόροι από καρπούζι και στις γωνίες φλούδες καρπούζι κι άδεια μπουκάλια μπίρας· κι από τις ταράτσες επίσης πέταγαν πυροτεχνήματα. Κι από τα μπαλκόνια. Έβλεπα πρόσωπα να λάμπουν απ’ τον ιδρώτα και παιδιά που σκούπιζαν το πρόσωπο με το μαντίλι. Οι μουσικοί ήταν ικανοποιημένοι και συνέχιζαν να παίζουν. Όλα έμοιαζαν σαν να ήταν διακόσμηση. Και το πασοντόμπλε. Βρέθηκα να πηγαίνω πάνω κάτω όταν, σαν να ερχόταν από μακριά, και ταυτόχρονα πολύ κοντά, άκουσα τη φωνή εκείνου του αγοριού που μου έλεγε, βλέπετε ότι ξέρετε να χορεύετε! Μύριζα μια έντονη μυρωδιά από ιδρώτα και κολόνια που είχε εξατμιστεί. Τα λαμπερά μάτια πιθήκου σχεδόν ν’ ακουμπούν τα δικά μου και σε κάθε πλευρά του προσώπου το αυτί που έμοιαζε με μενταγιόν. Η λαστιχένια κορδέλα καρφωμένη στη μέση κι η μητέρα μου
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 22
22
ΜΕΡΣΕ ΡΟΔΟΡΕΔΑ
να ’χει πεθάνει δίχως να μπορεί να με παρηγορήσει, όταν είπα σ’ εκείνο το αγόρι ότι ο φίλος μου δούλευε μάγειρας στο Κολόν κι εκείνος γέλασε και μου είπε ότι τον λυπόταν γιατί σ’ ένα χρόνο εγώ θα ήμουν η κυρία και βασίλισσά του. Κι ότι θα χορεύαμε τον χορό της ανθοδέσμης στην Πλατεία Διαμαντιού. «Βασίλισσά μου», είπε. Και επανέλαβε ότι σ’ ένα χρόνο θα ήμουν η κυρία του κι ότι εγώ ούτε που τον είχα κοιτάξει, και τον κοίταξα τότε και μου είπε, μη με κοιτάζετε έτσι, γιατί θα πρέπει να με μαζέψουν απ’ το πάτωμα, και τότε ήταν που του είπα ότι τα μάτια του έμοιαζαν με μάτια πιθήκου και δώσ’ του να γελάμε. Το λάστιχο στη μέση έμοιαζε με μαχαίρι κι οι μουσικοί παραράμ! παραράμ! Η Ζουλιέτα δεν φαινόταν πουθενά. Εξαφανισμένη. Κι εγώ μ’ εκείνα τα μάτια μπροστά μου που δεν μ’ άφηναν ήσυχη, θαρρείς κι όλος ο κόσμος είχε χωρέσει σ’ εκείνα τα μάτια και δεν υπήρχε τρόπος να ξεφύγω. Η νύχτα προχωρούσε με το κάρο με τ’ αστέρια και η γιορτή προχωρούσε κι αυτή κι η ανθοδέσμη κι η νύφη με την ανθοδέσμη, ολόκληρη στα μπλε, να στριφογυρνά... Η μητέρα μου στο νεκροταφείο του Σαν Ζερβάζι κι εγώ στην Πλατεία Διαμαντιού... Πουλάτε γλυκά; Μέλι, μαρμελάδα;... Οι μουσικοί, κουρασμένοι, να βάζουν τα πράγματα μέσα στις θήκες τους και μετά να τα ξαναβγάζουν γιατί ένας γείτονας πλήρωνε ένα βαλς για όλους κι όλοι να στριφογυρίζουμε σαν σβούρες. Όταν το βαλς τελείωσε, ο κόσμος άρχισε να φεύγει. Εγώ είπα ότι έχασα τη Ζουλιέτα κι εκείνο το αγόρι είπε ότι είχε χάσει τον Σιντέτ και ότι, όταν θα είμαστε μόνοι κι όλος ο κόσμος θα ’χει χωθεί στα σπίτια κι οι δρόμοι θα ’ναι άδειοι, εσείς κι εγώ θα χορέψουμε ένα επίσημο βαλς στην Πλατεία Διαμαντιού... γύριζε και ξαναγύριζε, Κολομέτα. Τον κοίταξα πολύ αμήχανα και του είπα ότι το όνομά μου ήταν Νατάλια, κι όταν του είπα ότι το όνομά μου ήταν Νατάλια γέλασε πάλι και είπε ότι μόνο ένα όνομα μπορούσα να έχω εγώ: Κολομέτα. Τό-
RODORERA DD +bekos XARTODETO Final.qxp_Layout 1 14/05/2019 12:34 Page 23
ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ
23
τε άρχισα να τρέχω κι εκείνος έτρεχε πίσω μου, μη φοβάστε... δεν καταλαβαίνετε ότι δεν μπορείτε να τρέχετε μόνη στους δρόμους, ότι μπορεί να σας έκλεβε κανείς από μένα;... και μ’ έπιασε απ’ το χέρι και με σταμάτησε, δεν καταλαβαίνετε ότι μπορεί να σας έκλεβε κανείς από μένα;... Η μητέρα μου έχει πεθάνει κι εγώ να ’χω μείνει ακίνητη σαν χαζή και το λάστιχο στη μέση να πιέζει, να πιέζει σαν να ήμουν δεμένη σε κάποιο κλαδάκι σπαραγγιάς με σύρμα. Άρχισα ξανά να τρέχω. Κι εκείνος πίσω μου. Τα καταστήματα κλειστά με την κυματιστή λαμαρίνα κατεβασμένη και τις βιτρίνες γεμάτες πράγματα ακίνητα, όπως μελανοδοχεία και στυπόχαρτα, καρτ-ποστάλ, κούκλες, απλωμένο ύφασμα, αλουμινένια σκεύη και είδη πλεξίματος... Βγήκαμε στην οδό Γκραν, εγώ μπροστά κι εκείνος πίσω μου, κι οι δυο να τρέχουμε, και μετά από χρόνια το έλεγε ακόμα κάποιες φορές, η Κολομέτα, τη μέρα που τη γνώρισα στην Πλατεία Διαμαντιού, άρχισε να τρέχει και μπροστά ακριβώς στη στάση του τραμ, πλαφ!, το μεσοφόρι καταγής. Η ραφή είχε σπάσει κι εκεί ακριβώς έπεσε και το μεσοφόρι. Πέρασα από πάνω, ήμουν έτοιμη να μπλέξω το ένα μου πόδι, και δώσ’ του να τρέχω σαν να με κυνηγούσαν όλα τα δαιμόνια της κόλασης. Έφτασα στο σπίτι και στα σκοτεινά ξάπλωσα στο κρεβάτι, στο νεανικό μου κρεβάτι, από μπρούντζο, σαν να πέταγα μια πέτρα. Ντρεπόμουν. Όταν κουράστηκα να ντρέπομαι, έβγαλα τα παπούτσια με μια κίνηση του ποδιού κι άφησα ελεύθερα τα μαλλιά. Ο Κιμέτ μετά από χρόνια ακόμα το διηγούνταν σαν να ήταν κάτι πρόσφατο, κάτι που μόλις μας είχε συμβεί, έσπασε το λάστιχο, κι έτρεχε σαν τον άνεμο...