D&E0325

Slimmemeterdata CBS

Jaargang 3 | Editie 3 | juni 2025

Verduurzaming vastgoed en biobased bouwen

DEDuurzaamheid & Energiegids

Powered by NBD & HC

‘GACS

is een verplichting die je geld oplevert ’

Grungy underground studentenflat vol ‘Eddies’

Integraal gebouwbeheer dat verder gaat dan standaard GBS

Redactie

Gebouwde omgeving

18 Slimme-meterdata Nieuwe bron voor gas- en elektriciteitsverbruik

20 vol met ‘Eddies’

24 GACS-eisen geldt nu ook voor kleinere gebouwen: “Het is een verplichting die je geld oplever t”

33 GACS: integraal gebouwbeheer dat verder gaat dan standaard GBS

38 Ontwerp voor Nelson Mandelapark

39 Gebouwbeheer van de toekomst: waarom een GACS geen luxe maar noodzaak is

43 Verduurzaming van vastgoed en biobased bouwen

44 Recycling van PIR, Insus wint Beter Verbouwen Bokaal

Duurzaamheid & Energiegids is een print en online uitgave van Jetvertising b.v., onder redactie van Nederlandse Bouw Documentatie en De HandelsCourant

Uitgever

Jetver tising b.v

Tiendweg 12

2671 SB Naaldwijk

Tel. +31 (0)70 - 399 00 00 directie@jetver tising.nl

Nederlandse Bouw Documentatie (NBD-Online) redactie@jetver tising.nl

Industrie

De HandelsCourant (HC) redactie@jetver tising.nl

Persberichten info@jetver tising.nl

Vormgeving MSU

Nikkelstraat 1C 8211 AJ Lelystad

Advertenties

Jetver tising b.v

Tiendweg 12

2671 SB Naaldwijk

Tel. +31 (0)70 - 399 00 00 rob@jetvertising.nl

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, gekopieerd of hergebruikt zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.

Capaciteitsbeperkend contract voor Zonnepark Markiezaat Rilland

Energieleverancier Vandebron, netbeheerder Stedin en investeerder Klimaatfonds Nederland sluiten een capaciteitsbeperkend contract af voor zonnepark Markiezaat in Rilland. Met dit contract komt 40 MW vermogen vrij, waarmee duurzame energie goed verdeeld kan worden in de regio. Het zonnepark van Klimaatfonds Nederland kan op verzoek afschakelen zodat het stroomnet stabiel blijft en grote storingen in de omgeving van Rilland beter voorkomen kunnen worden.

De samenwerking tussen Klimaatfonds Nederland, Vandebron en -

gen als deze te realiseren. Dit capaciteitsbeperkende contract is belangrijk in opmaat naar de komende maanden waarin veel zonne- en windenergie wordt opgewekt in Rilland. Door op vooraf afgesproken momenten het zonnepark af te schakelen wordt er geschoven met transpor tvermogen en blijft er meer vermogen beschik-

baar. Het vermogen dat vrijkomt wordt gebruikt om het stroomnet stabiel te houden en storingen te voorkomen. Het biedt nog geen ruimte voor klanten die op de wachtlijst staan.

Sinds juli 2024 is er congestie voor teruglevering in Zuid-Beveland. Uit het congestiemanagementonderzoek, waarin wordt gekeken naar oplossingen voor congestie, bleek dat er mogelijkheden zijn om afspraken te

mogen. Dit contract zorgt ervoor dat het stroomnet veilig blijft. Het betekent niet dat er meer ruimte vrijkomt en er klanten van de wachtlijst af voor nodig.

Bron en foto: door ANP

Markt voor biobased verf groeit explosief; emissiereductie tot

90% mogelijk

De verfsector maakt een zichtbare verduurzamingsslag. Traditionele verven, vaak gebaseerd op fossiele grondstoffen en vluchtige organische stoffen (VOS), maken steeds vaker plaats voor innovatieve alternatieven op basis van biobased materialen.

Wereldwijd groeit de vraag naar duurzame coatings sterk, gedreven door strengere milieuregels, veranderende consumentenvoorkeuren en de ambities van de bouwsector om klimaatvriendelijker te opereren.

WERELDWIJDE MARKTGROEI

De wereldwijde markt voor biobased coatings groeit in hoog tempo. Volgens een recent rappor t van The Business Research Company zal de markt stijgen van $9,99 miljard in 2024 naar $11,7 miljard in 2025, met een jaarlijks groeipercentage (CAGR) van 17,0%. Tegen 2029 wordt een verdere groei verwacht tot $21,19 miljard, aan-

gedreven door innovaties in nanotechnologie en de vraag naar biologisch afbreekbare oplossingen.

VERMINDERING BROEIKASGASSEN

Naast de economische groei benadrukt een studie in het International Research Journal of Modernization in Engineering Technology and Science de milieuvoordelen van biobased verf. Deze verven, vervaardigd uit hernieuwbare bronnen zoals planten en micro-organismen, kunnen de uitstoot van broeikasgassen met wel 90% verminderen vergeleken met conventionele verven. Bovendien bevatten ze minder vluchtige organische stoffen

(VOS), wat de luchtkwaliteit binnenshuis verbetert en gezondheidsrisico’s verminder t.

BIJDRAGE AAN CIRCULAIRE

AMBITIES

Biobased verf biedt meer dan alleen klimaatvoordelen. Dankzij de inzet van hernieuwbare grondstoffen sluit het product aan bij circulaire ambities en draagt het bij aan het verkleinen van de afhankelijkheid van fossiele bronnen. De langere levensduur, het lagere onderhoud en het verminderde gebruik van schadelijke chemicaliën maken biobased verf bovendien tot een essentieel ingrediënt in toekomstbestendig bouwen – waarin gezondheid, circulariteit en duurzaamheid hand in hand gaan.

Bron: ANP

Rotterdam

gebruikt

15.000 laadpalen als virtuele energiecentrale

Slim laden is niets nieuws. Maar nergens in Europa gebeur t het op deze schaal én met deze systeemimpact. In Rotterdam is sinds 2016 een netwerk van publieke laadpunten opgebouwd en slim gekoppeld tot één vir tuele energiecentrale.

Huishoudens die in het bezit zijn van zonnepanelen zien de terugverdientijd van hun investering toenemen. Vrijwel alle energieleveranciers rekenen terugleverkosten voor de overtollige stroom die zij aan het net terugleveren. Daarnaast besloot de overheid om de salderingsregeling vervroegd af te schaffen (per 2027) en werd de subsidie op warmtepompen versoberd. Juist die salderingsregeling was voor meer dan de helft (56%) van de zonnepanelenbezitters de belangrijkste reden om zonnepanelen aan te Inmiddels omvat dit netwerk 15.000 laadpunten met een regelbaar vermogen van 11 megawatt. Het is daarmee het grootste ‘vir tual grid’ van Europa en helpt actief om het Nederlandse

elektriciteitsnet in balans te houden. Wat ooit een belasting voor het net was, is nu een stabiele, emissievrije schakel in het energiesysteem.

Zonder slimme energiedistributie kantie met “dom” laden, het elektriciteitsnet onnodig belasten en de kosten verhogen. Uit Rotterdam komt een baanbrekende oplossing: een netwerk van meer dan 15.000 slimme en regelbare laadpunten die het groeiende aanbod van hernieuwbare energie adequaat kan opvangen.

Waar veel slimme laadoplossingen focussen op individueel voordeel, draait dit project om collectieve

Volledige controle over energieverbruik?

SDM72 series MID gekeurd

• 3 fase 100A

• Duidelijke LCD display

• Verkrijgbaar in diverse modell

> D, Standaard model

stabiliteit: het opvangen van pieken en dalen in het net, zonder terug te vallen op fossiele bronnen. Daarmee levert Rotterdam een schaalbare, meetbare en emissievrije bijdrage aan de energietransitie.

Om 15.000 laadpunten slim aan te sturen, is een ‘vir tual grid’ opgezet. In tegenstelling tot een klassieke centrale wekt deze geen stroom op, maar beheer t ze slim het energieverbruik om het net in balans te houden. Met een capaciteit van 11 MW is het een van de grootste en meest innovatieve virtuele energiecentrales van Europa en misschien van de wereld. Bij piekvraag of een terugval in zon- of windenergie wordt tijdelijk het laadvermogen van duizenden laadpunten iets verlaagd voor de individuele gebruiker nauwelijks merkbaar, maar op grote schaal van grote waarde.

Direct uit voorraad leverbaar

> Bi, Met separaat register import en export

> DR, Met separaat register welke welke resetbaar is

> DM, met RS485 Modbus

• Allen MID gekeurd, dus toegestaan voor verrekening

SDM630 Modbus MID

• 3 fase 100A of -/5A i.c.m. stroomtrafo’s

Direct naar de WEBSHOP en

• RS485 Modbus

• Meet kWh Kvarh, KW, Kvar, KVA, P, F, PF, Hz, dmd, V, A, etc.

• Bidirectionele meting, import en export

• MID gekeurd, mag voor verrekening gebruikt worden

E&S Electrading Distributeur van Eastron energie en kWh meters voor de Benelux

Isolatiesubsidie Nij Begun stapsgewijs van

star t

Op 2 juni is de regeling gepubliceerd waarmee woningeigenaren in Groningen en Noord-Drenthe isolatiesubsidie kunnen aanvragen om hun woning te isoleren en ventileren tot de standaard voor woningisolatie. Een woning voldoet aan de standaard wanneer die voldoende geïsoleerd is om aardgasvrij te kunnen worden. Voor woningeigenaren die met terugwerkende kracht gebruik willen maken van de subsidie, opende het loket op 3 juni. Vanaf 2 september opent het loket stapsgewijs voor huiseigenaren die nog isolatie- of ventilatiemaatregelen willen nemen.

De regeling is onderdeel van Nij Begun en loopt de komende 10 jaar. De isolatieaanpak is één van de maatregelen van Nij Begun om de ereschuld aan Groningen en Noord-Drenthe in te lossen als gevolg van de gaswinning.

Het resultaat van de isolatieaanpak is een goed geïsoleerd huis en een lagere energierekening. Er is voldoende geld beschikbaar voor iedereen die in aanmerking komt voor deze subsidie. Ook is er ruim de tijd – tot 3 juni 2035 – om de aanvraag te doen. Na toekenning van de subsidie is er 2 jaar de tijd om de werkzaamheden uit te (laten) voeren.

ISOLATIEPLAN : W ANNEER NODIG , W ANNEER NIE T

Om te bepalen welke isolatie- en ventilatiemaatregelen nodig zijn om

te voldoen aan de isolatiestandaard, kunnen woningeigenaren een isolatieadviseur langs laten komen. De isolatieadviseur maakt een isolatieplan. Het plan is simpel, gratis en geeft een goed onderbouwd advies aan woningeigenaren, en welke maatregelen nodig zijn om de standaard te halen. Belangrijk hierin is de aandacht voor ventileren. Goede ventilatie is nodig om onder andere schimmel in de woning te voorkomen.

Het isolatieplan is een handig hulpmiddel, maar niet altijd verplicht. Voor losse maatregelen en als de totale kosten onder de €10.000 blijven, kunnen woningeigenaren ook zonder isolatieplan aan de slag. Denk daarbij aan één enkele maatregel, zoals spouwmuurisolatie of vloerisolatie. Dit geldt voor woningen die gebouwd zijn tussen 1965 en 1991 en geen monument zijn.

MAANDELIJKSE O PENSTELLING

VA N HE T SUBSIDIELOKET

De mogelijkheid om subsidie aan te vragen star t vanaf 2 september 2025. Elke maand opent het loket voor nieuwe postcodes om zo wachtrijen te voorkomen. Vanaf augustus 2026 is het loket voor alle postcodegebieden open en blijft de isolatiesubsidie beschikbaar tot en met 2035.

Foto’s: door Stockphotos.com

Behangsels Kabinet van de Koning

Een jaar geleden ondergingen de historische behangsels van het Kabinet van de Koning een grondige restauratie. Nu zijn ze weer terug en in volle glorie hersteld.

Dirk Dalens III beschilderde de imposante behangsels in 1725, in een periode dat dit gebruikelijk was als behang in luxe interieurs. Sindsdien hangen ze in het huidige Kabinet van de Koning aan de Haagse Kor te Vijverberg. Het Rijksvastgoedbedrijf liet als eigenaar en beheerder de historische behangsels restaureren.

LIEFDE V OOR HE T VA K

Vorig jaar verhuisden de behangsels naar het restauratieatelier in Maastricht. In de video volgen we de restaurateurs die met veel liefde voor het vak de beschadigde historische behangsels herstellen. Kijk ook mee met de herinstallatie van de behangsels naar hun oorspronkelijke plek. Het eindresultaat is waanzinnig. In onderstaande video neemt het Rijksvastgoedbedrijf je mee in dit bijzondere restauratieproces.

Bron en foto: door Rijksvastgoedbedrijf

Van matten tot slimme zonwering

Vanuit Genemuiden, het kloppende har t van de Nederlandse tapijtindustrie, laten tweelingbroers Gooswijn en Jan Steven Visscher opnieuw van zich horen. Na het succes van hun internationale mattenmerk Mattigo richten ze zich nu op zonwering.

Onder de naam Moodson introduceren de broers een slimme oplossing: zonwering met supersterke zuignappen, die zonder gereedschap te bevestigen is. Hun missie is glashelder: slimme zonwering, razendsnel geleverd en tegen gegarandeerd de laagste prijs.

E ASE 200

COMPACTE VENTILATIE

VOOR ELKE WONING

Dit nieuwe ventilatietoestel met warmteterugwinning (WTW) combineert een slim design met goede prestaties en is speciaal ontwikkeld om optimaal gebruik te maken van beperkte ruimte.

Een perfecte oplossing voor appartementen, kleinere woningen, bestaande bouw (renovatie) en projectbouw. Klein van formaat , groots qua impact - met de vertrouwde Brink-kwaliteit

Uiterst compact met een diepte van maar 31,5 cm

Past in een (berging)kast van 60 cm breed

Lagere energiekosten dankzij constant flow ventilatoren

Grote opvoerhoogte: ideaal voor hoogbouw

De meest economische keuze met de vertrouwde kwaliteit

Ook met enthalpiewisselaar: geen condensafvoer nodig!

Voor meer informatie

FRUSTRATIE ALS STAR TPUNT

“Waarom is zonwering zo duur en ingewikkeld om te installeren?” vroegen de broers zich af. Ze herkenden de frustratie bij zichzelf én bij mensen om hen heen. Lange lever tijden, installateurs die gaten in kozijnen of muren moeten boren en hoge kosten voor maatwerk, dat moest anders kunnen. Met hun ervaring in maatwerkproductie en e-commerce vonden ze een oplossing: zonwering met superkrachtige zuignappen. Moodson.

MONTAGE ZO NWERING

ZO NDER GEREEDSCHAP

De kern van Moodson is eenvoud: zonwering die zelf te bevestigen is, zonder boren of schroeven. Dankzij kwalitatief hoogstaande zuignappen, die volgens Europese standaarden worden geproduceerd, blijft alles muurvast zitten. Het systeem is niet alleen gebruiksvriendelijk, maar ook herbruikbaar en volledig veilig voor elk type raam. Gooswijn en Jan Steven leggen uit: “We wilden een oplossing die iedereen zelf kan monteren, in 2 minuten en zonder gereedschap. Daar zijn we met Moodson in geslaagd.”

Net als bij Mattigo vindt ook bij Moodson de volledige productie plaats in de eigen fabriek in Genemuiden. Geen massaproductie in het buitenland, maar op maat gemaakte zonwering met Europese materialen en kwaliteit. Elke bestelling wordt volledig op maat geproduceerd en vaak al binnen 1 werkdag geleverd. Moodson is tot 60% goedkoper dan traditionele systemen.

Foto: door Moodson

Ruimte vinden voor het stroomnet

Netbeheerder Stedin heeft met succes een nieuw 13 kilometer lang middenspanningstracé aangelegd tussen Klaaswaal en het nieuwe bedrijventerrein in Puttershoek (Hoeksche Waard). Het project werd in nauw overleg uitgevoerd met maar liefst 17 grondeigenaren –een opvallend voorbeeld van constructieve samenwerking in een tijd waarin uitbreiding van het stroomnet steeds lastiger wordt.

De verbinding is van groot belang voor de economische ontwikkeling van de regio, waar inmiddels sprake is van netcongestie, zowel voor afname als teruglevering. Dankzij dit tracé kunnen twaalf grote bedrijven worden aangesloten, wordt teruglevering van lokaal opgewekte zonne-energie mogelijk en blijft de betrouwbaarheid van de stroomvoorziening behouden. De capaciteit van de kabels is vergelijkbaar met het stroomverbruik van circa 8.000 huishoudens

De aanleg van het tracé vergde meer dan technische exper tise. Pas na twee jaar aan keukentafelgesprekken, bijeenkomsten en afstemming met 17 grondeigenaren werd in goed overleg gekozen voor gestuurde boringen onder watergangen – een alternatief vereiste en de overlast voor grondeigenaren aanzienlijk beperkte. “Dit blijven ingewikkelde afwegingen,” zegt regiodirecteur Maar ten Bijl. “Je wilt zoveel mogelijk tegemoetkomen aan individuele belangen, maar maatwerk betekent óók vertraging en hogere kosten. En die kosten dragen we met z’n allen. Het gaat voor tdurend om de balans tussen het algemeen belang en individuele wensen.”

SAMENWERKEN IS ESSENTIEEL , MAAR GEEN GARANTIE

Het project onderstreept hoe belangrijk samenwerking is tussen netbeheerder, overheden, grondeigenaren en andere betrokkenen. Tegelijker tijd laat het zien hoe complex het uitbreiden van het stroomnet is: schaarse ruimte, langdurige procedures en ingewikkelde besluitvorming blijven grote obstakels.

“Zonder ruimte geen kabels, zonder kabels geen stroom – en dus geen woningen, geen bedrijvigheid en geen energietransitie,” stelt Bijl. Stedin roept daarom op om energie-infrastructuur slim en tijdig mee te nemen in omgevingsvisies van provincies en gemeenten – zet een toekomstig bedrijventerrein bijvoorbeeld in de buur t van een windpark – en om o.a. uniforme taxatiemethodes te gebruiken voor grondprijzen.

Bron en foto: ANP

Bedrijven investeren ruim € 3,2 miljard in energiebesparing met belastingvoordeel

Ondernemers maakten vorig jaar minder gebruik van belastingvoordeel voor de aanschaf van energiebesparende middelen, zoals warmtepompen en zonnepanelen. De investeringen die zij meldden, leveren een energiebesparing op die vergelijkbaar is met het jaarlijkse energieverbruik van 584.000 huishoudens.

De energiebesparing blijft hiermee ongeveer gelijk aan 2023. Dit blijkt uit het jaarverslag van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) over de Energie-investeringsaftrek (EIA).

MINDER

AANVRAGEN

Ondernemers vroegen in 2024 in totaal voor ruim € 3,2 miljard aan energiezuinige investeringen belastingvoordeel aan. Het aantal keren dat bedrijven gebruik maakten van de EIA ligt een derde lager dan een jaar eerder

EERDER

INVESTEREN

Een mogelijke verklaring is dat bedrijven in de voorgaande jaren versneld investeerden in energiebesparende bedrijfsmiddelen door de hoge energieprijzen. Ook zijn in 2024 verschillende bedrijfsmiddelen op de Energielijst aangescherpt of vervallen, omdat deze tegenwoordig standaard zijn of in meer of mindere mate verplicht. Hiervoor kregen ondernemers dan geen belastingvoordeel meer. Zo kunnen ondernemers voor bijvoor-

beeld warmtepompen alleen nog belastingvoordeel van de EIA aanvragen voor bestaande gebouwen. Want bij nieuwbouw is een warmtepomp inmiddels de standaard. Voor zonnepanelen krijgen ondernerms bij een kleinverbruikersaansluiting alleen nog belastingvoordeel voor systemen met een beperkt vermogen.

WEL HOGER INVESTERINGSBEDRAG

Het investeringsbedrag per aanvraag ligt in 2024 wel bijna 2 keer zo hoog als het gemiddelde bedrag dat onder-

ENERGIELIJST

Ondernemers kunnen met de EIA 40% van de

winst. De energie-investering (in een bedrijfsmiddel) moet voldoen aan de omschrijving op de zogenoemde Energielijst.

De Energielijst wordt ieder jaar geactualiseerd. Er komen nieuwe bedrijfsmiddelen bij en er gaan bedrijfsmiddelen van de Energielijst af.

Bijvoorbeeld als ondernemers daar weinig of geen gebruik van maken. Of als de terugver-

nemers in het verleden meldden. Dit door een aantal grote investeringen die ondernemers momenteel uitvoeren.

TRANSPO RT EN ENERGIEOPSLAG

Ondernemers vroegen in 2024 minder belastingvoordeel aan voor energiezuinige investeringen in gebouwen en in de landbouw. Voor investeringen in energieopslag en transpor t ziet RVO juist een toename. Investeringen in batterij-opslag zijn met 70% toegenomen, vergeleken met een jaar eerder Batterij-opslag kan een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van een overbelast elektriciteitsnet.

Foto: door Stockphotos.com

dientijd van een investering in deze bedrijfsmiddelen inmiddels minder dan 5 jaar is.

U kunt tot en met 1 september een voorstel indienen voor de Energielijst 2026 via https:// www.rvo.nl/subsidies-financiering/eia/leveranciersvoorstel-energielijst

Campus Universiteit van Amsterdam

wint award voor bodemenergiesysteem

De Roeterseiland Campus van de Universiteit van Amsterdam is de winnaar van de WKO Duurzaamheid Award 2025. De campus gebruikt 2 systemen voor warmte- en koudeopslag (WKO’s), die 10 van de 11 gebouwen op de campus verwarmen en koelen. De campus kreeg de prijs van het Gebruikersplatform Bodemenergie, mede opgericht door Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).

WKO’s zijn belangrijk in de warmtetransitie (de overstap van fossiele brandstoffen op duurzame en hernieuwbare warmtebronnen). Een WKO-systeem slaat energie uit het gebouw en/of de omgeving op in de bodem. De WKO is gekoppeld aan een warmtepomp en bespaar t hierdoor tot wel 60% verwarmingsenergie en 80% koelingsenergie. Deze award is een erkenning voor het werk van een eindgebruiker of beheerder van een WKO-systeem, die ook kennis deelt met andere eindgebruikers.

SYSTEEM VERBETEREN

Ap Borsje en Arjan van Grunsven namen de prijs in ontvangst tijdens het Nationaal Symposium Bodemenergie op 15 mei. Borsje is clustermanager techniek bij de Universiteit van Amsterdam en zoals eindgebruiker verantwoordelijk voor het systeem. Van Grunsven is technisch adviseur bij DNA Duurzaam en beheerder van het systeem. Zij kregen de prijs onder andere omdat ze het systeem constant verbeteren en optimaliseren.

KENNIS DELEN

Een andere belangrijke reden om de prijs aan de Roeterseiland Campus te geven, is dat ze zich actief bezighouden met kennisdeling en het promoten van bodemenergie. Zo komen er regelmatig studenten

langs van de opleiding Energietechniek van de Hogeschool van Amsterdam, die met presentaties en werkstukken leren hoe een WKO werkt. Ook lieten Borsje en Van Grunsven met een video zien hoe het systeem werkt om draagvlak te creëren bij bijvoorbeeld beleidsmakers van de universiteit.

Efteling en Nationaal Militair Museum De andere 2 genomineerden waren het gebied Anderrijk in de Efteling en het Nationaal Militair Museum. Door een WKO-systeem in Anderrijk verlaagde het gasverbruik van attractiepark de Efteling met ongeveer 20%.

En het Nationaal Militair Museum heeft al sinds de bouw een WKO-installatie, waardoor er ruimte was om te investeren in verbetering van het systeem. Het museum onderzoekt nu of het zelfs helemaal gasloos kan worden.

WAT IS DE WK O DUURZAAMHEID AW ARD ?

Dit jaar reikte het Gebruikersplatform Bodemenergie voor de 9e keer de WKO Duurzaamheid Award uit. Sinds 2024 gaan de nominaties naar de eindgebruiker en de beheerder van het systeem samen. De jury kijkt in de eerste plaats naar meetbare criteria, maar ook naar bijvoorbeeld communicatie over het systeem en voorlichting over en promotie van bodemenergie in het algemeen. Dit jaar ontving de jury 22 inzendingen.

Bron en foto: door RVO

Vernieuwing kade geeft de Marine lucht

Binnen vijf jaar trekken de eerste militairen in gloednieuwe legeringsgebouwen op Buitenveld, vlakbij het centrum van Den Helder. Maar voor er gebouwd kan worden, moet het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) eerst de kade vernieuwen. ‘We maken hiermee ruimte in de marinehaven.’

Het marineterrein Buitenveld heeft lang moeten wachten op een nieuwe bestemming. ‘Een aantal jaar geleden besloot Defensie om het terrein te behouden voor nieuwe legeringsgebouwen’, zegt projectmanager Inge Aardenburg- Stet van het RVB. Nieuwe huisvesting voor militairen werd ook wel tijd, want de bestaande gebouwen in de marinehaven voldoen niet meer aan de eisen van deze tijd. In de zomer kan het er erg warm worden.

SCHUIFRUIMTE

De bouw van legeringsgebouwen is niet het enige project dat in Den Helder op stapel staat. ‘De hele marinehaven moet gerevitaliseerd worden’, zegt Aardenburg-Stet. ‘Er komt meer materieel bij en er komen meer mensen bij. Dat past allemaal niet. Om te verbouwen en op te knappen, heb je bovendien schuifruimte nodig. Als de legeringsbouwen op Buitenveld klaar zijn, ontstaat er schuifruimte in de haven. En er moet sowieso uitgebreid worden, want er komen meer schepen bij. Voor die schepen heb je meer afmeerposities en ruimte voor loodsen en werkplaatsen nodig. Wij gaan die ruimte maken door de legering buiten de marinehaven te realiseren.’

INST ORTINGSGEVAAR

Voor er ook maar een spade de grond in kan, moet eerst zo’n 500 meter kade van Buitenveld volledig vernieuwd worden. ‘De kade hebben we afgezet met hekken omdat er instor tingsgevaar dreigt. Zwaar materieel kunnen we nu zeker niet inzetten. Dus om überhaupt de ontwikkeling van Buitenveld mogelijk te maken, moeten we ervoor zorgen dat de

kade weer helemaal als nieuw is.’

Voor het ontwerp van de kade is de aanbesteding gepubliceerd en in juni selecteer t het RVB een ingenieursbureau. Het bestek zal eind dit jaar klaar zijn voor de volgende fase: de bouw van een nieuwe kade in 2026.

BOMBARDEMENTEN

Maar ook na het opleveren van de nieuwe kade, moet de bouw van legeringsgebouwen nog even wachten. Den Helder heeft geleden onder intensieve bombardementen. Veldonderzoek zal uit moeten wijzen of er bommen en granaten in de bodem schuil gaan. Ook is onduidelijk hoe erg de bodem vervuild is.

‘We weten nog niet hoe die saneringswerkzaamheden eruit gaan

zien’, zegt Aardenburg-Stet. ‘Als er veel ongesprongen oorlogsresten en vervuiling is, moet je veel grondverzet doen. Daarna moet de grond weer inklinken. Dan mag je er een jaar niet op bouwen. Maar zoals de planning er nu uitziet, zouden we toch wel ergens in 2028 de eerste gebouwen geplaatst moeten hebben.’

SLEEPBOTEN

Het gaat in dit project niet alleen om nieuwe legeringsgebouwen. Ook de vernieuwde kade zal de Koninklijke Marine goed van pas komen. ‘Het is de bedoeling dat een deel van de kade gebruikt kan worden om ondersteunings- en hulpvaar tuigen af te meren’, zegt Aardenburg-Stet. ‘Dan kun je denken aan pontons en werken havensleepboten. Op die manier kunnen we, zij het wel beperkt, extra afmeercapaciteit realiseren in de haven van Den Helder.’

Bron en afbeelding: door RVB

Iconische woontoren ‘op’ de Nieuwe Maas

New Maas Rotterdam. De iconische woontoren ‘op’ de Nieuwe Maas naast de Van Brienenoordbrug, bestaande uit 176 appar tementen, wordt een onmiskenbare eyecatcher.

New Maas ligt aan de Zuidkant van Rotterdam, in stadsdeel Oud-IJsselmonde. Een plek met prachtige vergezichten, zowel op het groen, het water van de Nieuwe Maas als de skyline van Rotterdam. Hier wordt het straks heerlijk wonen in een toren op een eigen schiereilandje in het water. Onder het gebouw komt een grote parkeergarage. Alle nieuwbouwwoningen, met een oppervlakte van 62 tot 75 m2, worden compleet turnkey opgeleverd: inclusief luxe keuken, luxe badkamer, vloer- en wandafwerking.

KENMERKEND ONTWERP

Barcode Architects tekende in opdracht van ontwikkelaar Spacetolive een 22 lagen hoog gebouw met oplopende loggia’s, serres en royale balkons en terrassen. Mar tin van

Grinsven, par tner bij Spacetolive: “Bij New Maas is er veel aandacht voor de beleving van de bewoner: de appar tementen hebben veel buitenruimte waardoor je wonen ‘op’ het water écht beleeft. De woningen zijn straks volledig turnkey: je kunt na de sleuteloverdracht zo je nieuwe appar tement in zonder nog te klussen of te coördineren met vakmensen. Daarnaast heeft het gebouw veel collectieve faciliteiten.”

NEW MAAS COLLEC TIVE

Het gebouw heeft een zeer hoog serviceniveau. Het New Maas Collective, op de begane grond, bestaat onder andere uit een

“Je kunt straks spor ten in het gebouw, een lekker vers sapje of een cappuccino drinken op het terras en je laptop openklappen in de lounge. Extra services voor de bewoners van New Maas.” ABB Bouwgroep uit Sliedrecht gaat volgens planning begin 2026 aan de slag als bouwer van het project.

Beeldmateriaal: door ABB Bouwgroep

Bron: CBS Foto’s: door

Met de energietransitie staat Nederland voor een grote opgave. Veel par tijen werken daarom aan doelen zoals minder CO2-uitstoot, meer hernieuwbare energie, meer energiebesparing en minder afhankelijkheid van aardgas. Om de voor tgang van deze inspanningen te kunnen meten en nieuw beleid op het gebied van klimaat en duurzaamheid te kunnen formuleren is zo accuraat mogelijke informatie over gas- en elektriciteitsverbruik in woningen onmisbaar. Met de komst van slimme-meterdata kan het CBS nu maandelijks nauwkeuriger monitoren in plaats van deze te schatten, zoals voorheen.

Slimme-meterdata

Nieuwe bron voor gas- en elektriciteitsverbruik

Het CBS kan voor taan werken met meer exacte en actuele cijfers over het gas- en elektriciteitsverbruik in woningen. Dat komt omdat nu maandelijks de meterstanden beschikbaar zijn van bijna 14,2 miljoen slimme meters van huishoudens. Voorheen werd het energieverbruik geschat op basis van het verbruik in het voorgaande jaar en werd rekening gehouden met het weer. Dankzij de komst van slimme-meterdata is dat niet meer nodig. Overigens zijn de data die het

CBS over het gas- en/of elektriciteitsverbruik publiceer t anoniem en niet herleidbaar tot individuele huishoudens (zie ook de onderstaande link naar de strikte privacyregels die het CBS hanteer t, red.).

GROTE STAP

‘Er kan nu meer nauwkeurig dan voorheen worden gemonitord’, zegt CBS-onderzoeker energiestatistieken Mark Mangnus. ‘En we hebben de mogelijkheid nieuwe inzichten op

te doen. Beschikt een woning over een slimme meter, dan kan de netbeheerder de data over het gas- en/ of elektriciteitsverbruik uitlezen.’ Dat het CBS voor taan over deze gegevens kan beschikken, noemt Mangnus een grote stap.

DAADWERKELIJK VERBRUIK

De onderzoeker schetst de vooruitgang aan de hand van een voorbeeld. ‘Stel, wij willen het gas- en elektriciteitsverbruik over 2023 kennen voor

het hele land of een regio, maar nog niet alle consumenten hebben hun jaarafrekening gekregen van hun energieleverancier. Het CBS heeft deze cijfers dan dus ook niet. De leverancier maakt dan een schatting.

huishoudens gemiddeld 1000 kubieke meter gas. Het was een warm jaar. In 2023 was het gemiddeld wat kouder, dus waarschijnlijk is er in dat jaar gemiddeld iets meer dan 1000 kubieke meter verbruikt. Dankzij de data uit slimme meters baseren we ons niet langer op schattingen, maar op het daadwerkelijke verbruik van een geanonimiseerde groep meters. En dat ook nog eens per maand in plaats van per jaar.’

GESTEGEN PRIJZEN

Laat het duidelijk zijn: de cijfers over gas- en elektriciteitsverbruik in woningen waren voorheen behoorlijk betrouwbaar. Mangnus: ‘Het CBS heeft altijd prima kunnen werken met de geschatte cijfers. Maar in de afgelopen jaren is het gedrag van veel consumenten veranderd als gevolg van de gestegen energieprijzen. Er

minder energie te gebruiken. Hierdoor is het verbruik in het afgelopen jaar een wat minder goede voorspeller geworden voor het verbruik in het lopende jaar.’ Veranderde woningvoorraad Daarnaast is de woningvoorraad veranderd, aldus Mangnus. ‘In de toekomst is de klassieke woning met een cv-ketel niet langer de norm. Steeds meer woningen worden aardgasvrij of bijna aardgasvrij verwarmd, met een warmtepomp of via stadsverwarming. Daarnaast krijgen steeds meer woningen zonnepanelen of een laadpaal voor de elektrische auto. Deze nieuwe ontwikkelingen gaan snel en beïnvloeden de nauwkeurigheid van de traditionele schattingen op basis van het afgelopen jaar. Dat komt omdat het energieverbruik in het verleden vooral afhing van het weer, maar we nu ook rekening moeten houden met veranderingen in het stookgedrag en verduurzamingsmaatregelen. Die

veranderingen zijn veel lastiger te voorspellen.’

KLIMAATAKK OOR D

De landelijke overheid heeft behoefte aan zo accuraat mogelijke informatie over gas- en elektriciteitsverbruik. Daarmee kan ze bijvoorbeeld monitoren in hoeverre ons land erin slaagt de doelen uit het Klimaatakkoord van Parijs te halen. Daarom hebben de ministeries van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) en Klimaat en Groene Groei (KGG) via VIVET in 2023 aan het CBS gevraagd een actuele maandstatistiek op te zetten over de gas- en elektriciteitsleveringen aan verschillende typen woningen en niet-woningen. Hiervoor werd een beroep gedaan op Energie Data Services Nederland (EDSN). Dit is het IT-samenwerkingsplatform van de zes regionale en twee landelijke netbeheerders.

Bijna 14,2 miljoen slimme meters Wessel Popma is business analist bij EDSN. Hij ver telt: ‘Een van onze activiteiten is het beheren van de data die de netbeheerders hebben uitgelezen op slimme meters. In de afgelopen jaren hebben steeds meer woningen zo’n meter gekregen. Op 9 april van dit jaar waren het er bijna 14,2 miljoen die wij mogen en kunnen uitlezen namens de netbeheerders: circa 8 miljoen voor elektra en ongeveer 6,2 miljoen voor gas. Van 99,6 procent van deze slimme meters worden de

data uitgelezen, die EDSN vervolgens 24 maanden kan bewaren. We hebben dus een schat aan data tot onze beschikking en vinden het interessant dat het CBS nu – in opdracht van de ministeries – statistiek kan maken op basis van de slimme-meterdata.’

INTERPRE TATIE VA N SLIMME METERS

Mangnus: ‘We hadden wel een nieuwe, ingewikkelde puzzel te leggen. Hoe interpreteer je slimme-meterdata? Dankzij EDSN konden we de data doorgronden. Dat hielp ons bijvoorbeeld bij het schrijven van een technisch statistisch document voor het CBS. Daarin zijn de oude en nieuwe werkwijze naast elkaar gezet en is verklaard wat de voordelen zijn van de slimme-meterdata.’ Dat het CBS nu werkt met cijfers over de werkelijk verbruikte hoeveelheid gas en elektriciteit per maand is een grote verbetering. In een latere fase kan worden gerekend met de waarden per kwar tier

BELEIDSMAKERS

En waar zijn de cijfers straks terug te vinden? Mangnus: ‘De data komen onder meer terug in onze publicaties over het energieverbruik van woningen. De gegevens zullen ook worden gebruikt voor de jaarlijkse Klimaat- en Energieverkenning. Beleidsmakers kunnen zich dan baseren op informatie die nauwkeuriger is dan voorheen.’

Zowel opdrachtgever & ontwikkelaar Zinc als Huizen Beheer Maastricht fronsten even met de wenkbrauwen toen ze Creneaus designplan voor Ed onder ogen kregen. Die funky kleuren, het blauwe tl-licht, de betonnen plafonds, tegels in de slaapkamer. Moeten we niet eerder gaan voor tijdloos, vroeg Zinc-eigenaar Bob van den Bichelaer zich hardop af. Zowel hij als beheerder Tom Kissels besloot uiteindelijk mee te gaan in het verhaal van het ontwerpbureau, dat zich eerder bewees met studentencomplex Wauwhaus (zie kadertekst, red.). Met Ed creëerde Creneau een Generatie Z-gemeenschap waar bewoners samenkomen en -

Creneau ontwerp t me t Ed eigenzinnig gebouw die doelgroep samenbrengt en opdrach tg eve r uitdaagde

Grungy underground studentenflat vol met ‘Eddies’

Het stemt Van den Bichelaer tevreden dat het pand er ondanks het gelimiteerde budget zo ‘slick’ uitziet. ‘Ik vind die uitgesproken, kleurrijke en speciaal voor Ed ontworpen posters die elke kamer sieren, bijvoorbeeld een vondst, maar ook het chroom in de afwerking van onder andere de barpoten bevalt me. Veruit het meest bijzonder is de Ed-branding die je door het hele gebouw tegenkomt met apar te tekeningetjes en teksten als: We are Ed, your are Ed-Ed, which makes you an Eddie, Wash-Ed (de naam van de wasruimte, red), de kamernummers als -eddy001 en de huisregels: How to be a good -eddy.’ Kissels: ‘Dat Ed-concept heeft sterk bijgedragen aan het groepsgevoel in een gebouw waar maar liefst 42 verschillende nationaliteiten wonen, verdeeld over 148 appar tementen en studio’s.’

PUMP -E D

Ook in de publieke ruimtes in het souterrain komt Ed steeds terug. In de Chill-Ed ruimte bijvoorbeeld met een pingpongtafel en een cinema zitkuil, die bestaat uit een enorm matras met een overdaad aan kussens. Kissels: ‘Daar zaten ze afgelopen week met zijn allen op de vroege ochtend Formule 1

belangrijk voor de Generatie Z bewoners, die graag gezond door het leven

gaan en sinds kor t ook terecht kunnen bij local hero Preps in de lobby; een shakes, acai bowls, vegan sandwiches etc. Van den Bichelaer en Kissels zijn ervan over tuigd dat Preps het gemeenschapsgevoel in Ed nog verder gaat versterken. Kissels: ‘Bovendien bete-

buur t, Randwyck, een wijk waar vroeger enkel bedrijven, het Academisch Ziekenhuis en haar faculteit huisden, maar nu steeds meer mensen wonen.’

H AAST

Opdrachtgever Van den Bichelaer is verder te spreken over de samenwerking met de bouwer, beheerder en het designbureau, en dus ook met Creneau-ontwerpster Roxanne Cipers. ‘Goede communicatie, afspraken nakomen en op de juiste manier samenwerken, zijn altijd belangrijk, maar in dit geval essentieel want de planning was messcherp. We kregen de sleutels van het uitgeleefde gebouw in december 2023 en moesten negen maanden later, in september 2024, open voor een nieuwe lichting studenten. Anders mis je een heel onderwijs- en verhuurseizoen. Dat was een van de redenen dat we voor een betrouwbare en gerenommeerde par tij als de BAM hebben gekozen. Op de dag van de sleuteloverdracht, liep de BAM met sloopha-

CRENEA U

Creneau International ontwerpt en bedenkt concepten en ideeën die het karakter & gedachtengoed van een bedrijf of organisatie

Of het nu een restaurant, winkel, appar tementencomplex of groot kantoor is, de vertaling van Creneau is vaak atypisch, maar bewezen en ondersteund door de jarenlange ervaring die het bedrijf heeft in de uitbating van eigen restaurants zoals Cho Gao, Maison Mathis en het Belgian Beer Café. Creneau werkt naast Center Parcs voor klanten als de Carlton Group, ING, Ahold, het MECC en Schiphol, telt meer dan 50 medewerkers en heeft kantoren in Hasselt, Eindhoven en Dubai.

Voor veel meer info zie www.creneau.com.

Nieuwe generatie installatietechnici

klaar voor de bouw van morgen

In de bouwsector groeit de druk om sneller te verduurzamen. Nieuwe technieken volgen elkaar in rap tempo op en de regelgeving rondom energieprestaties wordt steeds strenger. Maar wie gaat al die slimme, duurzame systemen straks ontwerpen, aanleggen en onderhouden? De HAN University of Applied Sciences heeft het antwoord: de associate degree Gebouwgebonden Installatietechniek (GGIT).

“Je leer t niet alleen de techniek, maar ook het grotere plaatje: hoe je energie kunt besparen, hoe een gebouw ‘denkt’. Die combinatie is echt waardevol.”

Deze tweejarige deeltijdopleiding heeft de HAN vijf jaar geleden ontwikkeld in nauwe samenwerking met Techniek Nederland, Wij Techniek en Bouwend Nederland. Star ters, zij-instromers én doorstromers die zich willen specialiseren in duurzame gebouwinstallaties (zoals warmtepompen, ventilatiesystemen, gebouwautomatisering en energieregistratie) combineren hun studie met een baan in de sector en voeren opdrachten veelal uit bij hun werkgever. Zo wordt leren direct toepassen. Het doel: technici klaarstomen die het verschil kunnen maken in de praktijk van morgen.

“Installaties zijn tegenwoordig bepalend voor de energieprestatie van een gebouw,” zegt opleidingscoördinator Cees Pas. “Maar er zijn simpelweg te weinig mensen die snappen hoe die systemen integraal samenwerken. Dáár ligt onze focus.”

VERDUURZAMEN IN DE PRAKTIJK

Ynze de Jong (25), werkvoorbereider gebouwautomatisering & EPLAN Engineer bij Warmtebouw Utrecht, is één van de GGIT-studenten bij de HAN. “Wat ik op school leer, gebruik ik direct op mijn werk. We zijn bezig met grote verduurzamingsprojecten. Dankzij de opleiding snap ik nu beter waarom bepaalde keuzes worden gemaakt, en kan ik daar zelf ook aan bijdragen.”

Zijn collega Aris van Viegen (22) is tekenaar/ werkvoorbereider luxe woningbouw en vult aan: “Je leer t niet alleen de techniek, maar ook het grotere plaatje: hoe je energie kunt besparen, hoe een gebouw ‘denkt’. Die combinatie is echt waardevol.”

Aris benadrukt de samenwerking met het bedrijfsleven: “We werken aan praktijk-opdrachten van echte bedrijven. Daardoor bouw je niet alleen kennis op, maar ook een netwerk.” Ook het leren van medestudenten, vaak met verschillende achtergronden en ervaring, is een waardevolle aanvulling.

DE INSTALLATIETECHNICUS ALS KLIMAAT VERSNELLER

In de strijd tegen klimaatverandering speelt installatietechniek een sleutelrol. Toch wordt dit vakgebied nog vaak onderbelicht in discussies over duurzaamheid.

De Ad GGIT laat zien dat juist hier kansen liggen: voor innovatie, voor vakmanschap én voor impact.

De HAN-opleiding bewijst dat versnellen in de energietransitie begint met investeren in mensen. Slimme systemen zijn belangrijk, maar zonder slimme technici gebeur t er niets.

WA UWHAU S

mers naar binnen. Toen het eind van de verbouwing in zicht kwam, stond Creneau al met vijf vrachtwagens vol meubels en zelfgemaakt maatwerk op de stoep. De avond voor de oplevering, ben ik zelf nog een aantal douchestangen gaan halen bij de Hornbach en hielp ik mee met de schoonmaak om zo de deadline te halen.’ Kissels: ‘In die maanden sprak ik beduidend meer met Bob dan met mijn vriendin.’

ILLEGAAL

Ontwerpster Cipers beaamt de uitdagingen. ‘Het was keihard werken en snel beslissingen nemen. Ik ben blij dat we zijn weggebleven van een doorsnee ontwerp en een beetje hebben doorgeduwd om die grungy underground stijl aan Ed te geven. We hebben voor deze vibe gekozen omdat die bij de doelgroep past, maar ook omdat we wilden werken met wat er was in het gebouw Die ruwe gebetonneerde wanden en plafonds bijvoorbeeld. Daardoor bleef er budget-ruimte over om elders wat meer te doen. Denk aan de publieke ruimtes, de lichtblauwe kasten in combinatie met een grijs/groene tapijtvloer, de apar te verlichting, de typische kantine-stoeltjes in bordeaux met groene Ed-poster (geïnspireerd op posters gebeurde in underground-stijl, aldus Cipers. Zo zijn de illustraties van Amber Gyselings x Buro Muro rechtstreeks op de muur gepapt, zoals par ty-posters op straat snel en illegaal worden geplakt. Cipers: ‘Wat ik zelf heel grappig vond om te zien, was dat de groene opbergkratjes op de studen-

tenkamers inmiddels worden gebruikt

DUURZAAM

Zinc besloot ook qua duurzaamheid zo de gebruikskosten te verminderen, maar ook om waarde toe te voegen aan het pand. ‘Van energielabel E zijn we naar A gegaan, gedeeltelijk zelfs A+. Een groot deel van de installaties zijn vervangen of verduurzaamd. We beschikken nu bijvoorbeeld over elektrische hoogrendementsketels in de studentenwoningen. De verwarming gaat via een warmtepomp. Daarnaast beschikken we over een gecombineerd systeem met warmteterugwinning. Ook de gebouwschil is verder geïsoleerd.’

INCL USIEF

Vanaf 900 euro kan je een studio huren in The Ed. Dat is 100 procent inclusief. Dus met een complete inrichting, internet, elektriciteit, een volwaardige, eigen keuken, servicekosten, wasmiddel; werkelijk alles, aldus Kissels. ‘Het zijn - zeker vergeleken met mijn studententijd - luxe-optrekjes, maar de wensen van studenten zijn veranderd. We merken vooral bij buitenlandse studenten dat ze de oude rommelige studentenkamer niet meer trekken. Bovendien zijn hun ouders bereid om meer te betalen voor een goede plek waar hun zoon of dochter goed en veilig kan landen en waar ook gedacht is aan essentiële randzaken als studieplekken en sociale ruimtes om medestudenten te ontmoeten.’

Beeldmateriaal: door Creneau

Het vrolijke, met veel moderne pasteltinten ingerichte studentencomplex Wauwhaus was eerder een kantoorgebouw

Het werd in 2020 volledig gerenoveerd en bevat nu 127 gemeubileerde units voor studenten met studieruimtes (silent hauses), een wasruimte (dir ty secrets), bezorgkluisjes, woonkamer en zelfs een pool-haus. Ook hier veel eigenzinnigheid in het ontwerp met een omgekeerde lambrisering tegen het plafond en Wauwhaus-branding door het hele pand (toiletten heten poo poo hauses, red). Volgens een recent onderzoek van de Universiteit Maastricht is de bewonerstevredenheid ongekend hoog. Zelfs in het voorjaar als studentensteden soms wat leeglopen, kent Wauwhaus geen leegstand.

Door Harmen Weijer Foto’s: ROVC

Steeds meer gebouweigenaren en -beheerders en hun adviseurs zijn er mee bezig: de verplichte invoering van GACS-eisen. Oftewel: het gebouwautomatiserings- en controlesysteem, dat per eind dit jaar in veel utiliteitsgebouwen wettelijk verplicht is. Het gaat nu nog om gebouwen met installaties met een nominaal vermogen vanaf 290 kW, maar vanaf 2026 wordt de verplichting nog verder aangescherpt en vallen ook gebouwen met installaties vanaf 70 kW vermogen onder die GACS-verplichting. Maar hoewel handhaving door de overheid heel eenvoudig kan, is het vooral nog de wor tel die eigenaren en beheerders over de streep kan trekken. “Want gebouweigenaren en -beheerders laten een forse energiebesparing liggen, en als dat besef doordringt, kantelt dat beeld direct bij hen”, weet Dennis Verschoor, adviseur bij AYYAAutomation en expert GACS bij TVVL uit eigen ervaring dankzij de vele masterclasses die hij op dit vlak heeft gegeven.

GACS-eisen geldt nu ook voor kleinere gebouwen

“Het is een verplichting die je geld oplevert ”

De gebouwautomatiserings- en controlesysteemeisen zorgen ervoor dat verwarming en koeling in gebouwen veel beter worden afgestemd op het werkelijke gebruik van ruimtes. Verschoor legt uit: “Tot nu toe werkt de verwarming vaak simpelweg op basis van buitentemperatuur of een algemene klokthermostaat. Met GACS-eisen wordt dat slimmer: alleen als een ruimte gebruikt wordt én kouder is dan gewenst, springt de verwarming aan. En de ketel of andere opwekkers weten dat ook, want ze zijn conform de GACS-eisen met elkaar verbonden.”

Volgens Verschoor is het invoeren van GACS feitelijk “de koppeling van ruimtegebruik, temperatuurvraag en aansturing van de bron. Dat klinkt technisch, maar het effect is simpel: veel minder energieverbruik. Alleen al bij de stap van GACS-klasse C naar B binnen een kantoor bespaar je gemiddeld 20%. En met verdergaande optimalisatie –bijvoorbeeld van C naar A – loopt dat op tot 30%.”

STRENGERE NORM

Vanaf eind 2025 geldt de verplichting alleen voor gebouwen met installaties die een nominaal vermogen hebben van boven de 290 kW. Maar vanaf mei 2026, met de invoering van de Europese EPBD IV-richtlijn in Nederlandse wetgeving, worden de eisen voor nieuwbouw boven 290 kW aangescherpt en vallen ook gebouwen tussen de 70 en 290 kW onder de GACS-verplichting. Deze aanscherping is in mei 2024 door de Europese Commissie ingevoerd. Verschoor: “Dat betekent ruim een verdrievoudiging van het aantal panden. In plaats van 17.000 tot 20.000 gebouwen praten we ineens over zo’n 60.000 tot 70.000 gebouwen die moeten voldoen. En dat zijn niet alleen kantoren, maar ook scholen, spor thallen, ziekenhuizen; kor tom: veel utiliteitsgebouwen.”

Opvallend genoeg is dit besef nog lang niet overal doorgedrongen. “Met name bij basisscholen, veelal in beheer van gemeenten of stichtingen, zie je dat er weinig gebeur t. Vaak ontbreekt het geld, maar ook het bewustzijn dat GACS zichzelf terugverdient.”

KPI ’S IN GACS HELPEN BIJ MELDINGEN

Een kantoorpand met warmte-/koude-opslag heeft momenteel problemen met de waterkwaliteit en hiervoor dient de injectietemperatuur aangepast te worden om verder gebruik van de wko te kunnen voor tzetten.

Er is in de wko voldoende capaciteit om het volledige pand op aan te sluiten. Omdat momenteel de opwekking door gasketels en waterpomp wordt geleverd is de wens om op termijn ook de gasketels te vervangen. Tegelijker tijd voldoet het huidige gebouwbeheersysteem momenteel niet voldoet aan de eisen voor GACS, en is een update daarvan nodig. Hierdoor kunnen twee vliegen in één klap worden gelsagen, want met die update wordt ook gelijk de aanpassing van de injectietemperatuur doorgevoerd.

Door de aanvullende bemetering om aan GACS te voldoen is het nu ook mogelijk om

het vervangend vermogen voor de gasketels bepaald kan worden. In veel gevallen werd het gasketelvermogen groter gekozen dan noodzakelijk is. Als er een te groot warmtepompvermogen wordt opgesteld, dan is dit ongunstig voor het rendement.

Verschoor kan het echter niet vaak genoeg benadrukken: “GACS is misschien wel de meest rendabele verplichting die we kennen. Toch zijn er nog te veel par tijen die zeggen: ‘het staat niet op de begroting’ of – erger nog – ‘ik betaal de energierekening niet, dus waarom zou ik er aan voldoen’. Die zogenaamde split incentive is echt een probleem: de eigenaar heeft geen baat bij besparing, want de huurder betaalt de energierekening.”

DIGITALE H ANDHAVING

Op de vraag of de overheid hierop gaat handhaven, is Verschoor stellig: “Die mogelijkheid is er technisch nu al. Bijvoorbeeld via platforms als EP-Online en het Datastelsel Verduurzaming Utiliteit (DVU) zou de overheid precies kunnen zien wat het energieverbruik is van elk gebouw, en of dat binnen het energielabel past. Als dat niet zo is, weet je dat GACS-eisen niet zijn doorgevoerd of de instellingen niet optimaal zijn.”

In de nieuwe versie energieprestatiecer-

Vanaf 2026 moeten veel utiliteitsgebouwen (kantoren, winkels en magazijnen) met verwarmings- of airconditioningsystemen een GACS systeem hebben.

KPI ’S IN GACS HELPEN BIJ MELDINGEN

Binnen een groot multi-tenant kantoorgebouw was het gebouwbeheersysteem toe aan een renovatie. Dit omdat er al vier gener aties naregelingen bestaand aanwezig zijn. In de huidige situatie is het mogelijk dat verwarming en koeling in één ruimte tegelijker tijd actief zijn. Met de vervanging is het mogelijk om dit te koppelen, iets wat ook een eis is in de GACS-eisen.

Door de ambitie van opdrachtgever is er ook behoefte aan prestatie-evaluatie binnen het CSdeel van het GACS. Dit wordt geïmplementeerd door het toepassen van standaard KPI’s, die op basis van historische data een indicatie geven

van de werking van de installatie door middel van verkeerslichten.

Door het gebruik van KPI’s wordt de hoeveelheid meldingen naar de beheerder lager Dit is omdat een incidentele situatie door de KPI niet wordt gemeld. Een grenswaardemelding is ook als die incidenteel is een alarmering voor een beheerder Een voorbeeld daarvan is een grenswaardemelding van een ruimtetemperatuur Een grenswaardemelding wordt gelijk gemeld als deze optreedt. Een KPI zet een grenswaardemelding af tegen een trend van meldingen, en geeft alleen een melding als er repeterend ongewenst gedrag wordt waargenomen. Dat scheelt enorm in het aantal meldingen en alarmen.

vragen toegevoegd over GACS. “Zit je wel of niet boven de 290 of 70 kW, en 2. Zo ja, heb je de GACS-functies in het GBS doorgevoerd. Als er nee op die laatste vraag moet worden ingevuld, krijg je automatisch een correctie van 5 procent extra boven op je verwachte energieverbruik. En dan is die 5 procent nog mild. Maar het kan zomaar een labelklasse schelen. En dat terwijl de technologie gewoon beschikbaar is.” Hij trekt een analogie met een houtkachel thuis. “Als je daar te veel hout opgooit, wordt het bloedheet. Zo werkt het bij een ketel ook: als je niet meet en regelt per ruimte, dan verwarm je onnodig. GACS-eisen zorgen ervoor dat

dat verleden tijd is.”

Verschoor werkt vanuit zijn adviesbureau AYYA - Automation aan verschillende renovatieprojecten, waarbij oude regeltechniek wordt vervangen door moderne, draadloze GACS-oplossingen. “We kwamen erachter dat draadloze motor tjes op convectoren vanaf een bepaalde schaalgrootte eigenlijk niet duurder zijn dan bedrade versies. En in renovatieprojecten, waar je niet opnieuw wilt frezen of boren, is dat een enorm voordeel.”

Hoewel veel projecten nog in de opstar tfase zitten, is zijn verwachting helder: “Door eerst slimme metingen te doen op pandniveau, kunnen we straks exact bepalen welk vermogen we echt

nodig hebben. Vaak kan bij de renovatie van de opwekking dan kleiner worden uitgevoerd. Dat is winst op álle fronten.”

MASTERCLASSES

Bij kennisplatform TVVL heeft Verschoor inmiddels al 13 masterclasses GACS verzorgd, en tot de zomer staan er nog eens 13 op de agenda. En de belangstelling blijft groot. “We hebben per sessie zo’n 24 deelnemers, dus tot de zomer hebben ruim 600 gebouwbeheerders, -eigenaar en technici bijgespijkerd op het gebied van GACS. Wat ik daarin zie gebeuren, is dat men binnenkomt met veel onduidelijkheid. Maar aan het eind is er vooral meer rust: mensen weten wat hun volgende stap moet zijn. Duidelijkheid geeft namelijk rust. Dat is ook wat we creëren samen met het GACS Platform en hoe we de informatie ook delen via KUBR, het gezamenlijke kennis- en informatieplatform voor de bouw- en installatiesector. “Daar zit ook een redactie op en op reacties wordt gemodereerd. Dus geen bangmakerij of onzin, alleen inhoud.”

Bovendien levert GACS niet alleen energiebesparing op, maar ook een beter inzicht op meer vlakken dan alleen energieverbruik. “Je krijgt als eigenaar of beheerder veel meer data over het gedrag van je pand. Daardoor kun je onderhoud en beheer veel slimmer inrichten. Het is dus niet alleen verduurzaming; het is eigenlijk ook asset management.”

Verschoor ziet zichzelf af en toe als evangelist, maar hij wil dan ook graag het juiste verhaal ver tellen. “Ik kom namelijk regelmatig onjuistheden tegen op internet en in ChatGPT. Dat bijvoorbeeld klasse B verplicht wordt per 2026. GACS-eisen zijn geen last, het is een kans. Wie nu stappen zet, bespaar t energie, geld en gedoe. En is straks klaar voor een emissieloze toekomst. Want die komt eraan, of je nu wilt of niet. Er is immers in Europa afgesproken dat we in 2050 geen CO2-emissie meer van gebouwen willen hebben. Dat als je slim bent, kun je bij het neerzetten van nieuwe gebouwen of grondige renovaties nu maar beter aan die GACS-eisen voldoen.”

HULP V OOR GEBOUWEIGENAREN

Om de bouw- en installatiesector te ondersteunen bij het voldoen aan strengere regelgeving rondom duurzaamheid en Gebouw Automatisering en Controle Systemen (GACS), stellen TVVL, FHI, en Techniek Nederland 3 essentiële documenten beschikbaar Deze documenten helpen gebouweigenaren en installatiebedrijven om de regelgeving te begrijpen en toe te passen:

1. Ontwerp- en controlerichtlijn voor GACS: bijdrage aan energieprestaties van gebouwen Dit document, opgesteld door een grote groep leden, biedt een toelichting op de normteksten van de NEN-EN ISO 52120-1 en hoe deze te interpreteren voor de Nederlandse markt. Het dient als waardevol hulpmiddel naast de originele NEN-EN ISO-tekst. Leden van FHI, Techniek Nederland en TVVL kunnen dit document downloaden via de ledenomgeving van de betreffende organisaties.

2. Whitepaper: Verbeter de business met GACS

installatiebedrijven, systeemhuizen en adviseurs. Het biedt inzicht in de huidige regelgeving rondom GACS en de mogelijke impact hiervan op de bedrijfsvoering. Door middel van duidelijke tekst en uitgebreide voetnoten krijgen lezers een compleet beeld van de vereisten en de mogelijkheden.

3. Whitepaper: Meer rendement met GACS Dit whitepaper is gericht op gebouweigenaren die geconfronteerd worden met steeds strengere regelgeving. Het document benadrukt het belang van het kiezen van een competente technische par tner om meerwaarde te creëren voor vastgoed. Ook hier zorgen tekst en voetnoten voor een zo compleet mogelijk overzicht van de situatie.

Zie hier voor deze documenten: www.tvvl.nl/ kennis/nieuwe-hulpmiddelen-helpen-bouwsector-bij-gacs/#downloads

Archeologische opgravingen werpen nieuw licht op ontstaansgeschiedenis Binnenhof

Op het Binnenhof zijn unieke archeologische vondsten gedaan: een aantal van de oudste bouwsporen van het Binnenhof. Hieruit blijkt dat het Binnenhof al in de 13e eeuw een gigantisch complex was. ‘Een hof met koninklijke architectuur en een nog grotere ambitie als keizerlijk paleis.’

De bijna 800 jaar oude bouwsporen zijn gevonden aan het Buitenhof, tussen de Mauritstoren en de Stadhouderspoor t. De archeologen van de gemeente Den Haag vonden deze resten bij het onderzoek voor de Binnenhofrenovatie. Een deel van de opgegraven funderingsresten behoor t tot de voorgangers van de huidige Stadhouderspoor t. Ten noorden van de poor t zijn ook sporen gevonden van een smalle vleugelaanbouw en een ommuring van het middeleeuwse Hof. Twee jaar geleden werd onder de vloer van de Volle Raadzaal van de Raad van State al een kademuur uit de 13de eeuw blootgelegd. De kademuur stond met het poor tgebouw aan het water van de gracht aan het Buitenhof. Deze gracht is in de 19de eeuw gedempt.

KO NINKLIJKE ARCHITEC TUUR , KEIZERLIJKE AMBITIES

Uit de grootschalige bouwactiviteiten blijkt dat het Binnenhof in de 13e eeuw al een machtscentrum van statuur was. Graaf Floris V wilde met het Binnenhof aanzien, macht en rijkdom uitstralen. Bouwhistoricus Hein Hunder tmark: ‘Deze opgravingen herschrijven de geschiedenis van het Binnenhof. Ze ver tellen ons meer over hoe het complex er in de middeleeuwen heeft uitgezien. Zo blijkt nu dat er al in de vroegste fase veel meer bebouwing is geweest. Het Binnenhof was dus niet zomaar een grafelijk hof, maar een hof met koninklijke architectuur en een nog grotere ambitie als keizerlijk paleis.’

Bron en foto’s: Rijksvastgoedbedrijf

Foto: door Richard Haddeman op Pixabay

Door Harmen Weijer Foto’s: Ferro Offices: M4H Screenshots: Webeasy

In de wereld van gebouwbeheer is een ware revolutie gaande. Waar traditionele gebouwbeheersystemen -

teem: GACS, oftewel gebouwautomatiserings- en controle systeem. Bij Webeasy, een Nederlandse specialist in gebouwautomatisering, zagen ze deze ontwikkeling jaren geleden al aankomen. Met hun geïntegreerde GACS-tool – die zowel het GA (Gebouw Automatisering) als CS (Controlesysteem)-deel omvat – nemen zij nu een voorsprong op de markt.

GACS: integraal gebouwbeheer dat verder gaat dan standaard GBS

“GACS bestaat eigenlijk uit twee delen,” legt Bas den Boer, senior engineering consultant bij Webeasy, uit. “Aan de ene kant heb je GA: dat is het klassieke gebouwbeheersysteem. Dat deden wij altijd al. Maar het nieuwe en

cruciale deel is CS: het controlesysteem dat actief bewaakt of een installatie daadwerkelijk goed functioneer t.” Die combinatie is essentieel. Europese regelgeving – de EPBD III (Energy Performance of Buildings Directive) – schrijft voor dat vanaf 2026 grote kantoorgebouwen niet alleen moeten kunnen meten, maar ook controleren en bijsturen. “En daar zijn we als branche eigenlijk te laat mee begonnen,” erkent Den Boer. “Iedereen is er

Het screenshot gaat over het eigen pand van Webeasy waar de tool is getest. Wat hierin opvalt is de lage score bij de helpdeskruimte. Deze heeft te weinig ventilatie en daardoor te weinig koeling waardoor het er te warm wordt. Dat veroorzaakt een lagere score op de gewenste-gemeten ruimtetemperatuur

nu opeens mee bezig, maar het had eigenlijk twee jaar eerder gemoeten als we die deadline van 2026 hadden willen halen. Maar goed, vermoedelijk krijgen we nog wel de ruimte alsnog dit snel te implementeren.”

VOLLEDIG INTEGREREN

Den Boer ziet nu wel dat de branche een inhaalslag maakt, al zijn de tools veelal een uitbreiding op het aloude gebouwbeheerssysteem (GBS). “Dat betekent in de praktijk dat naast het GA-deel het CS-deel als losse software in de cloud draait. We hebben dat al een paar jaar geleden bekeken en besloten om dit volledig te integreren in één GACS-pakket. En daardoor draait onze tool gewoon in de regelaar zelf,” zegt Den Boer. “Geen losse pakketten, geen abonnementen en geen ICT-vraagstukken. What you see is what you get.”

Ook de KPI-bewaking draait lokaal in de regelaar. In plaats van een wirwar aan technische alarmen, presenteer t

kleuren. “Groen is goed, oranje is twijfelachtig en rood is slecht. In één oogopslag ziet een installateur of eindgebruiker hoe zijn systeem presteer t,” ver telt Den Boer

Dat maakt het mogelijk om in te

zoomen op details. “Als je ziet dat de luchtbehandeling het niet goed doet, kun je op procesniveau kijken welk onderdeel de zwakke schakel is. Is het de temperatuurregeling? De druk? De vochtregeling? En op welk tijdstip treedt het probleem op? Het systeem helpt de installateur stap voor stap in het oplossen van mogelijke problemen. ”

ECH TE ANALY SES MAKEN

De toegevoegde waarde van het CSdeel ten opzichte van het aloude GBS is evident: continue prestatiebewaking, historische data en benchmarking. “Onze grotere regelaars kunnen drie jaar aan data opslaan,” zegt Den Boer “Dan kun je echt analyseren: hoe presteerde januari 2025 ten opzichte van januari 2024? En we corrigeren ook automatisch voor graad- en koeldagen. ”

Die functionaliteit is essentieel voor het realiseren van energiebesparingen. Hoewel Den Boer zich niet aan exacte percentages wil wagen – “sommige schattingen van 40% zijn wel erg ambitieus” – gelooft hij heilig in de potentie. “Beter regelende installaties zijn altijd energiezuiniger. En GACS helpt je om die verbeteringen te zien én te realiseren.”

MINDER MENSELIJKE FOUTEN

Dat dit geheel geautomatiseerd wordt is meer dan alleen hype, het is eigenlijk noodzaak. Want de druk op technici neemt toe, stelt Den Boer. “We hebben steeds minder mensen voor steeds meer werk. De tijd voor uitgebreide inbedrijfstelling en nazorg wordt korter. Dan helpt zo’n tool echt om sneller inzicht te krijgen in wat er misgaat, en waar.”

Als het aan Den Boer had gelegen, was GACS al veel eerder ingevoerd. “Langzaam maar nu wel heel zeker zie je dat bij de uitvragen voor bouwprojecten een GACS-systeem nu ook duidelijk wordt vereist in het bestek. Dat was voorheen niet het geval, en al zouden wij het al kunnen aanbieden, wij prijsden ons uit de markt. Een systeem zonder CS-deel is nu eenmaal goedkoper dan met CS-deel.”

De impact op de projectuitvoering is aanzienlijk. “De traditionele RTO (regelsysteemtechnische omschrijving) wordt uitgebreid met monitoring: hoe gaan we de installatie bewaken? Dat moet je als installateur nu ook kunnen onderbouwen. En je moet aantonen dat je KPIs in beeld hebt.”

Ook de software is toekomstbestendig, want oudere installaties met een software-upgrade kunnen GACS-ready

zien dat als maatregelen worden uitgevoerd en ingevoerd in de tool, het gasverbruik fors daalt.

worden gemaakt, mits de benodigde sensoren en meters aanwezig zijn. “Dat maakt het ook aantrekkelijk voor bestaande gebouwen. Je hoeft niet altijd vanaf nul te beginnen.”

Hoewel de Europese verplichting op 1 januari 2026 formeel ingaat, is het belang van GACS volgens Den Boer breder dan alleen wetgeving. “We zien

nu al bij onszelf dat we regelingen vinden die niet goed werken. Dat hadden we zonder het KPI-dashboard niet zo snel opgemerkt.”

Daarom gelooft Den Boer dat de toekomst ligt in proactieve monitoring. “Technici hebben simpelweg te weinig tijd om elke dag handmatig in systemen te duiken. En als je dat

al doet, is het een momentopname. GACS kijkt continu. Dat is een wereld van verschil.” Toch waarschuwt hij ook voor overdaad. “Onze serviceafdeling vroeg nadrukkelijk: géén alarmbellen.

een eindeloze lijst aan meldingen waar niemand meer naar kijkt. Zo kan een

V OORUITKIJKEN

Wat betekent dit voor de toekomst? Den Boer verwacht dat de standaard van GACS snel breder wordt toegepast, zeker naarmate de voordelen zich in de praktijk bewijzen. “Gebouweigenaren willen zekerheid. Ze willen weten: werkt mijn installatie? Werkt

antwoord op geven.” Zijn conclusie is daarom ook helder: “Inregelen is lang het ondergeschoven kindje geweest in de installatietechniek. Maar met GACS maken we een inhaalslag, want hoe je het wendt of keer t: meten is weten.”

FERRO O FFICES

ROT TERDAM

Een van de eerste projecten waarin een GACS-systeem werd uitgevraagd in hethaven(M4H)-gebied van Rotterdam. Het gebouw is een herbestemming van het voormalige Ferro kantoor uit 1969. Op het perceel van ongeveer 1.800 m² wordt een verzamelgebouw gerealiseerd met 7.400 m² kantoorruimte en 700 m² bedrijfsruimte. Het zal plaats bieden aan ongeveer 300 werknemers.

Het voormalige kantoor is tot op het bestaande casco gestript, en krijgt een grotendeels biobased gevel. Dit casco heeft een dusdanig draagvermogen dat een extra verdieping aan het huidige volume kan worden toegevoegd, zodat er een multifunctioneel gebouw ontstaat van 4 verdiepingen hoog. Het pand wordt gebouwd volgens de BENG-normen (Bijna Energieneutrale Gebouwen), BREEAM-NL-outstanding ge-

mede hierdoor en een serie van pv-panelen op het dak energielabel A+++, Voor de realisatie is bouwonderneming Dura Vermeer Bouw Heyma geselecteerd. Totaalinstallateur Dura Vermeer Techniek wordt tijdens de realisatie verantwoordelijk voor alle installaties. WVH Geveltechniek sluit aan voor het ontwerp en de bouw van de gevel. Webeasy is verantwoordelijk voor de volledige GACS-inrichting, ver telt Bas den Boer van Webeasy. “Het bijzondere aan

naar GACS en de EPBD III verwees,” ver telt Den Boer “Dat zie je nog niet vaak. Alle benodigde bemetering zat er al in: van energieen elektrameters tot retour temperatuursensoren in de hydraulisegroepen. GACS Klasse A is de eis; het hoogste niveau.”

Het project is exemplarisch voor de nieuwe manier van bouwen en renoveren. Alles is communicatief: pompen, warmtepompen, verlichtingsinstallaties, zelfs koppelingen met het brandmeld- en inbraaksysteem en – mogelijk – met laadpalen op het terrein. “Die integratie is essentieel voor het functioneren van een goed GACS,” stelt Den Boer, die net na deze zomer het GACS-systeem oplever t. De oplevering van de gehele vernieuwbouw staat voor einde van dit jaar in de planning.

De komende jaren werkt de gemeente Rotterdam hard om in Rotterdam-Zuid, in de Maashaven, een nieuw park te laten ontstaan. Het Nelson Mandelapark. De gemeente Rotterdam heeft onlangs het voorlopig ontwerp van het park gepresenteerd. In dit plan is omschreven hoe het nieuwe park, van circa 7 hectaren c.q. 10 voetbalvelden, in de Maashaven eruit kan komen te zien. Rotterdammers krijgen hiermee een eerste indruk van het groen, de wandelpaden, spor t- en speelplekken.

Ontwerp voor Nelson Mandelapark

Het Nelson Mandelapark wordt een plek waar mensen kunnen ontspannen, bewegen en genieten van de natuur met het uitzicht op voorbijvarende schepen. Dit voorlopig ontwerp is gemaakt aan de hand van par ticipatiebijeenkomsten in 2022. Tijdens die bijeenkomsten konden bewoners, leerlingen van scholen en andere betrokkenen uit de buur t aangeven welke wensen zij hadden voor het park. Zoals bijvoorbeeld veel ruimte om te kunnen spor ten en spelen, een plek om te picknicken of BBQ’en, veel verschillende planten en bomen en aandacht voor de historie van de Maashaven. Met

al die wensen is de gemeente naar de tekentafel gegaan en daaruit is dit voorlopig ontwerp gekomen.

Tim Versnel, wethouder Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ): “In de wijken rond de Maashaven is een tekor t aan openbaar groen en ruimte om te bewegen. Door de groei van Rotterdam-Zuid neemt die behoefte nog verder toe. Dit park draagt bij aan ontspanning én zorgt ook voor meer contact tussen bewoners. We zijn trots dat we dit samen met bewoners hebben ontworpen. Het Nelson Mandelapark wordt een prachtige groene plek voor alle Rotterdammers.”

Foto: wethouder Tim Versnel Maashaven, door Bas Czerwinski

gebouweigenaren en beheerders voor een grote uitdaging. Vanaf 2026 wordt het verplicht om in veel utiliteitsgebouwen een Gebouw Automatiserings- en Controle Systeem (GACS) te hebben. Maar waarom is dat eigenlijk nodig? En hoe pak je dit als organisatie slim en effectief aan?

Gebouwbeheer van de toekomst: waarom een GACS geen luxe

maar noodzaak is

De noodzaak van een GACS komt voor t uit de strenge eisen die gesteld worden door Europese en nationale wetgeving, zoals de Europese EPBD-richtlijn en de Nederlandse BENG-eisen.

In een GACS worden verschillende systemen zoals verwarming, koeling, verlichting en toegangssystemen geïntegreerd. Dit betekent dat beheerders real-time kunnen monitoren en sturen op de prestaties van het gebouw. Denk hierbij aan het dynamisch afstemmen van temperatuur en luchtkwaliteit op de wensen van gebruikers, het optimaliseren van de verlichting en het realiseren van energiebesparingen door het slim schakelen van HVAC-systemen. In veel gevallen kan dit leiden tot besparingen van wel 30% op energiekosten.

Een ander belangrijk voordeel van een goed werkend GACS is dat het bijdraagt aan het welzijn van de gebouwgebruikers. Door het optimaliseren van het binnenklimaat, met name de luchtkwaliteit en temperatuur, kunnen werknemers productiever zijn en kunnen bewoners van bijvoorbeeld ziekenhuizen of scholen een beter leefklimaat ervaren. Dit heeft niet alleen voordelen op de kor te termijn, maar kan ook een positief effect hebben op het ziekteverzuim en de algehele tevredenheid.

ZES STAPPEN NAAR SLIMMER GEBOUWBEHEERdelen van een GACS is het belangrijk om een gestructureerde aanpak te volgen. Dit kan in zes belangrijke stappen worden verdeeld:

1. Oriëntatie: Bepaal of jouw gebouw onder de GACS-verplichting valt. Vanaf 2026 moet een groot aantal utiliteitsgebouwen voldoen aan de eisen van de wet- en regelgeving. Het is van belang om te weten welke deadlines voor jouw gebouw gelden en welke investeringen noodzakelijk zijn.

2. QuickScan: Voordat je verder gaat met de implementatie van een GACS, is het nuttig om de

huidige situatie van het gebouw in kaar t te brengen. Dit kan met een QuickScan, waarin je inzicht krijgt in de status van de gebouwsystemen en of deze al voldoen aan de GACS-eisen. Daarnaast biedt de QuickScan inzicht in de verbeterpunten en de mogelijke winst die je kunt behalen.

3. Plan van aanpak: Nadat je de huidige situatie in kaar t hebt gebracht, is het tijd om samen met een specialist een plan van aanpak op te stellen. Dit plan bevat de routekaar t naar compliance en optimalisatie, inclusief de benodigde technische aanpassingen, investeringsinschattingen en planning. Het is hierbij belangrijk om ook de behoeften van de medewerkers te onderzoeken. Een optimaal binnenklimaat verhoogt niet alleen productiviteit en het werkplezier van de medewerkers.

4. Implementatie: Na het opstellen van het plan kan de implementatie beginnen. Dit omvat het uitvoeren

van de benodigde technische aanpassingen, zoals het installeren van sensoren, software en aansturingselementen. In sommige gevallen kan het nodig zijn om bestaande systemen te vervangen of aan te passen om deze compatibel te maken met het nieuwe GACS.

5. Monitoring en rappor tage: Het succesvol implementeren van een GACS stopt niet bij de installatie. Het is van cruciaal belang om het systeem voor tdurend te monitoren en de prestaties in real-time bij te sturen. Hiervoor wordt een monitoringplatform ingericht, waarmee je zowel het energieverbruik als het binnenklimaat kunt volgen. Daarnaast kunnen periodieke rappor tages worden gegenereerd, wat bijdraagt aan het inzicht in de prestaties en aan de transparantie richting stakeholders.

6. Continu onderhoud en optimalisatie: Na de implementatie is het belangrijk dat het systeem up-to-date blijft. Dit doe je door

middel van software-updates, prestatie-audits en structurele bijsturingen op basis van de verzamelde data. Dit zorgt ervoor dat het GACS optimaal blijft functioneren en dat het gebouw blijft voldoen aan de geldende wet- en regelgeving.

O BSTAKELS EN HO E JE ZE

O VERWINT

Zoals bij elke complexe implementatie kunnen er onderweg obstakels optreden. Dit kunnen technische, juridische of organisatorische hobbels zijn, maar met de juiste voorbereiding zijn deze goed te overwinnen.

• Verouderde installaties: Oude HVAC-systemen zijn vaak niet voorbereid op de slimme koppelingen die nodig zijn voor een GACS. Gelukkig is het mogelijk om slim-

zetten die de bestaande installaties kunnen verbeteren zonder dat een volledige vervanging nodig is.

• Complexe regelgeving: De weten regelgeving rondom gebouw-

voor tdurend in ontwikkeling. Dit kan verwarrend zijn, vooral voor organisaties die niet goed op de hoogte zijn van de nieuwste normen. Een par tner die juridische compliance als onderdeel van de service aanbiedt, kan ervoor zorgen dat je geen boetes krijgt en dat het proces soepel verloopt.

• Interne weerstand: Het kan zijn dat beslissers of gebruikers in eerste instantie sceptisch zijn over de implementatie van een GACS. Door vanaf het begin duidelijke voordelen te presenteren, zoals lagere energiekosten en een betere luchtkwaliteit, kan draagvlak worden gecreëerd.

V OORDELEN

Een goed geïmplementeerd GACS lever t veel tastbare voordelen op:

• Energiebesparing: Tot wel 30% energiebesparing op HVAC-installaties.

• Verbeterde luchtkwaliteit: Betere meetbare luchtkwaliteit, bijvoorbeeld op CO2 VOC-waarden.

• Hogere tevredenheid onder gebruikers: Omdat temperatuur en luchtkwaliteit dynamisch worden afgestemd, ervaren gebouwgebruikers meer comfor t.

• Automatische rapportages:ceringen zoals BREEAM kunnen eenvoudiger worden behaald. Daarnaast zorgt het gebruik van real-time monitoring via online dashboards ervoor dat je altijd inzicht hebt in de prestaties van het gebouw. Met maandelijkse of kwar taalrappor tages weet je zeker dat het systeem blijft presteren zoals beloofd, en updates kunnen vaak op afstand worden uitgevoerd, wat de operationele kosten verlaagt.

Behoud en verduurzaming van bestaand - al dan niet monumentaal - vastgoed en de toekomst van biobased bouwen: daar draaide het om op de vakbeurzen Renovatie & Transformatie, Monument en Houtbouw.

Verduurzaming van vastgoed en biobased bouwen

Honderden bedrijven en organisaties waren betrokken als exposant of kennispar tner. Op 3 podia en in evenzoveel praktijktheaters deelden verschillende sprekers hun kennis tijdens tientallen kennissessies.

RENO VATIE & TRANSFORMATIE

-

beurs Renovatie & Transformatie (10 edities) reisden 3.731 professionals af naar Den Bosch. 80% van hen beveelt vakgenoten een bezoek aan. 60% van hen maakte op de beurs een of meerdere vervolgafspraken met exposanten.

Prominente onderwerpen op Renovatie & Transformatie waren onder meer biobased isoleren, verduurzaming van maatschappelijk vastgoed, optoppen, funderingsproblematieken en het groen renoveren van daken en gevels. De drukstbezochte sessies gingen over ‘slim renoveren’ en energielabels.

MONUMENT

Op Monument, die in deze vorm haar vijfde editie kende, kwamen 2.929 liefhebbers van gebouwd erfgoed bijeen. 31% van hen betrof eigenaren van één of meerdere monumentale panden. Van de aanwezigen op Monument beveelt 90% een bezoek aan de beurs aan.

Het kennisprogramma van Monument kreeg inhoud door bijvoorbeeld de sessie ‘Innovatie in isolatieglas’ door exposant FINEO en een sessie van Nebest over bouwfysica bij verduurzaming van monumenten. Hot topics waren verder kwaliteitsborreligieus erfgoed, onderhoud, biobased restaureren, behoud versus sloop en installatietechniek.

HOUTBOUW

De 3de editie van Houtbouw, de vakbeurs in het teken van innovaties in hout, biobased en hybride bouw, liet een mooie stijging in aantal standhouders zien en bracht aan bezoekerskant 1.831 professionals bijeen. In het kennisprogramma op HOUTBOUW, dat tot stand kwam in samenwerking met onder meer Building Balance, Built By Nature, Nieman Raadgevende Ingenieurs en TNO, stonden thema’s als biobased isoleren, prefab en architectuur en industrieel en modulair bouwen met hout centraal. Pablo van der Lugt opende spectaculair met ‘Houtbouw is Booming’, een exper t sessie over de meest actuele ontwikkelingen op het gebied van biobased - inclusief sneak preview van de #houtbouwgame.

NIEUWE ITEMS

Nieuw dit jaar was de Beter Verbouwen Bokaal, de prijs voor de meest

duurzame toepassing in de verbetering van bestaande bouw. Uit maar liefst 18 inzendingen koos een vakjury bestaande uit Laurens de Vrijer (Techniek Nederland), Mario de Rooij (TNO) en Thijs Huijsman (Heijmans) uiteindelijk InSuRoof Reno, de volledig gerecyclede dakisolatieplaat voor hellende daken van fabrikant InSus, als winnaar. Ook medegenomineerden Derbigum, met een dakbedekking op basis van 100% gerecyclede bitumen, en BENGglas, met vacuümglas met een extreem hoge isolatiewaarde, kregen veel bijval tijdens hun presentaties op het hoofdpodium. Ook voor het eerst werd de beursoverstijgende Biobased Route georganiseerd: een route langs 38 exposanten met innovaties rondom biobased bouwen en isoleren. Ruim 800 professionals meldden zich ervoor aan. Ook het Biobased Plein op de scheiding van Renovatie & Transformatie en Houtbouw, met koplopers op dit vlak, werd druk bezocht.

afvalstromen van PUR- en PIR-producten op een hoogwaardige manier te hergebruiken. Vanuit die basis ontwikkelt het diverse isolatieoplossingen, waaronder InSuRoof Reno voor na-isolatie van het hellende dak. Met dat product won Insus de Beter Verbouwen Bokaal tijdens vakbeurs Renovatie & Transformatie.

Recycling van PIR, Insus wint Beter Verbouwen Bokaal

Insus is ontstaan vanuit een initiatief van een grootschalige asbestsaneerder. Die zag dat restafval van sandwichpanelen, afkomstig uit fabrieken, montage of sloop, niet kon worden hergebruikt. Het werd vaak vershredderd in de open lucht, waarbij de gassen uit het PUR / PIR vrijkwamen, iets wat inmiddels niet meer toegestaan is.

Vanaf 2013 werden daarom de ideeen voor Insus ontwikkeld. Inmiddels

heeft het bedrijf de hoogwaardige recycling van PIR en PUR onder de knie. Dat geldt zowel voor isolatieplaten als sandwichpanelen. Het staal of aluminium van de sandwichpanelen is na de scheiding dermate schoon dat het rechtstreeks de hoogovens in kan. Het PIR-schuim wordt waar mogelijk hergebruikt in nieuwe isolatieproducten, zo ver telt Bar t-Jan van Sommeren van Insus. In de afgelopen tweeënhalf jaar verwerkte Insus

op deze manier al miljoenen kilo’s ‘afval’.

AFVALSTROMEN

Het restafval van de sandwichpanelen bij productie en verwerking vormt nog steeds de belangrijkste instroom van secundaire grondstoffen bij Insus, samen met de sandwichpanelen die vrijkomen bij sloop van gebouwen. Daarnaast heeft het bedrijf par tners gezocht in de afvalwerkings-

Een goede isolatie geeft de beste garantie op grote energiebesparingen. De isolatiesystemen van IsoBouw zijn hierbij een duurzaam en milieuvriendelijk alternatief. Onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek onderbouwt dit: Met veelal de beste mki-score in de NMD en lage CO2-emissies.

www.isobouw.nl/duurzaamheid

branche. Daardoor is het ook voor sloop- en bouwbedrijven interessant om PIR- en PUR-hardschuim panelen gescheiden af te voeren.

Uit de sloopbranche is die stroom nog niet heel groot, geeft Van Sommeren aan. “Dat zijn veelal oudere gebouwen waar meestal EPS is gebruikt. De projecten met PIR en PUR beginnen nu wel te komen en dat zal alleen maar meer worden. Daarnaast recyclen we onder tussen ook overheaddeuren die een PIR/PUR isolatiekern hebben. Zo proberen we continu nieuwe bronnen te vinden. Daarnaast mogen verwerkers van onze producten hun snijafval gratis aan ons retourneren. Want wij nemen uiteraard de verantwoordelijkheid voor de reststromen die ontstaan tijdens de verwerking van onze producten.” Het gebruik van deze gerecyclede grondstoffen leidt ertoe dat de producten van Insus een gunstige MKI-score hebben, met vermelding in de Nationale Milieudatabase. “De lage MKI-score is niet alleen gebaseerd op het unieke recyclingproces maar ook op de terugnamegarantie. Daarmee bieden we onze klanten niet

alleen een goede recyclingsmethode aan het einde van de levensduur, maar waarborgen we ook de toekomstige grondstofstroom voor onze recyclingfabriek.’’

ISOLATIEPRODUC TEN

Naast het ontwikkelen van een goed recyclingproces en een zo hoog mogelijke instroom van gebruikt PIR- en PUR-hardschuim, stond Insus ook voor de uitdaging om producten te ontwikkelen en te vermarkten. Dat resulteerde in isolatieproducten voor de spouw, het dak en de vloer Daarnaast is er de InSuStucco-plaat die vooral wordt toegepast bij het thermisch isoleren van agrarische gebouwen of bij het isoleren van binnenuit. De platen die Insus produceer t voldoen aan de daarvoor vereiste brandklasse.

Tot slot lever t Insus de InSuRoof Reno. Deze isolatieplaat is specihellende daken, met behoud van het bestaande dakbeschot. Insus kan de dakplaten op projectmaat leveren, inclusief de gewenste nokafschuining. Daarmee worden bewerkingen – en

afval – op de bouwplaats zo veel mogelijk beperkt. InSuRoof Reno is aan de bovenzijde af fabriek voorzien van tengels.

“De isolatieproducten voor spouw, dak en vloer zijn voor de verwerker op productniveau vergelijkbaar met die van andere aanbieders. Het grote verschil zit in de zeer lage MKI-score, onze aanvullende services en het Insus DNA. Voor producten zoals de InSuStucco en de InSuRoof Reno zijn er wel minder aanbieders op de markt. Verder is Insus een Nederlands initiatief met een eigen fabriek in Duiven. Dat zorgt voor korte rijafstanden. Bovendien combineren we, waar mogelijk, productie en recycling in de logistiek, wat extra CO2 bespaar t”, zegt Van Sommeren. Het verhaal van Insus maakte indruk op de vakjury van de Beter Verbouwen Bokaal, die bestond uit Laurens de Vrijer (Techniek Nederland), Mario de Rooij (TNO) en Thijs Huijsman (Heijmans). Zij kroonden InSuRoof Reno tot winnaar vanwege ‘het duurzame product dat aantoonbaar op een duurzame manier wordt gemaakt en duidelijk opschaalbaar is’.

Bron en foto: door 54events, de stand van Insus op vakbeurs Renovatie & Transformatie

Installatie Vakdagen

Hardenberg

Voor duurzame oplossingen in Energie, Elektro & Sanitair

Installatie Vakdagen zet dit jaar in op kennisover-branche is volop in beweging, en in de wirwar van wetgeving en nieuwe ontwikkelingen is het voor installateurs een uitdaging om hun weg te vinden. Met een verdiepingsslag in het concept brengt deze vakbeurs een frisse wind naar de sector en creëer t men een dynamisch, toegankelijk platform waar vakprofessionals elkaar ontmoeten, slimme oplossingen vinden en technische kennis delen. 9 – 11 sep t ember

L ocatie: Ev enemen t enhal Har denber g

Vakbeurs Openbare Ruimte

Duurzaamheid, biodiversiteit, natuurinclusiviteit, gezondheid, et cetera. De lijst is onuitputtelijk. De toekomst van onze gedeelde leefomgeving is elke dag in het nieuws. Voor iedereen die beroepsmatig verbonden is met ontwerp, inrichting, onderhoud en/ of beheer van openbare ruimte, is een bezoek Vakbeurs Openbare Ruimte eigenlijk verplicht. 24 – 25 sep t ember

L ocatie: Jaarbeur s Utr ech t

Dutch Green Building Week

Dutch Green Building Week vindt dit jaar plaats van maandag 29 september tot en met vrijdag 3 oktober

Deze speciale jubileumeditie markeer t 15 jaar als hét platform voor duurzaamheid in de gebouwde omgeving. Met de campagne #WEETWAAROM moedigt Dutch Green Building Council (DGBC) de sector aan om koers te houden richting een duurzame toekomst. Tijdens de week geeft DGBC de koplopers uit de sector een podium en krijgt het peloton concrete handvatten om duurzame(re) stappen te zetten naar een toekomstbestendige gebouwde omgeving. Op 30 september organiseer t DGBC een congres met inspirerende sprekers, kennissessies en ruimte om te netwerken bij de Mediaplaza Jaarbeurs in Utrecht. Daarnaast vinden er de hele week activiteiten plaats door heel Nederland. DGBC-par tners en andere geïnteresseerden kunnen zelf iets organiseren en deelnemen. Denk aan een workshop, rondleiding, game of een andere manier om mensen mee te nemen in verduurzaming.

29 sep t ember – 3 okt ober Div er se locatie s

Agenda

Smart Buildings

Smar t Buildings vindt eens in de twee jaar plaats en is een initiatief van de Building G100: hét onafhankelijke eindgebruikersplatform voor personen die zich bezighouden met het management, beheer en onderhoud van gebouwautomatisering en -managementsystemen.

2 okt ober

L ocatie: NBC Congre scen trum in Nieuw egein

Vakbeurs Energie

Nederland staat voor uitdagingen en is volop in transitie. Iedereen wil oplossingen! Technologische ontwikkelingen maken het voorheen onmogelijke mogelijk. Vernieuwers plukken daar de vruchten van met innovatieve concepten.

Binnen 10 jaar moet de Nederlandse CO2-reductie met 49% gedaald zijn ten opzichte van 1990. In 2050 moet ons land nagenoeg klimaatneutraal zijn. Harde doelstellingen en kostbare ingrepen. Die echter vooral ook veel kansen met zich meebrengen.

Vakbeurs Energie is inmiddels 18 jaar het zakelijke platform op het vlak van duurzaamheid en energie. In 3 dagen delen koplopers in besparing, opwekking en opslag hun kennis met duizenden beslissers.

7 – 9 okt ober

L ocatie: Br aban thallen Den Bosch

PREFAB

PREFAB is de vakbeurs - en het kennisplatform - voor professionals in industrieel en modulair bouwen en renoveren. Draagt bij aan kennisdeling en business en ondersteunt zo de doorontwikkeling van prefabricatie en industrialisatie in de bouw- en installatiesector.

In de bouw- en renovatiesector wordt volop geïnnoveerd. Dat moet ook wel, gezien het grote tekor t aan arbeidskrachten en de opgave die voortvloeit uit de gemaakte bouw- en klimaatafspraken. Ook op het kostbare vlak van bouwfouten is nog een wereld te winnen. Industrialisatie, modulair bouwen, digitalisering en pre-fabricage (samen: prefab) zijn ontwikkelingen die daarbij heel goed kunnen helpen. bouwen en renoveren mogelijk.

7 – 9 okt ober

L ocatie: Br aban thallen Den Bosch