Hoofdstuk 9: Borst gerelateerde problemen. Preventie is meer waard dan interventie! Kennis is macht, een vrouw die weet hoe haar lichaam werkt is minder vatbaar voor frustraties en falen. Prenataal onderzoeken op: ongewoon uitziende borsten, tepeltoven, tepels en niet in omvang toenemende borsten. Borsten zijn de uiting van het vrouw-zijn. Afwijkingen kunnen gevoelig liggen. Tepels: • Ingetrokken of vlak (pinch-test voor onderscheid) • Grote en lange
Ingetrokken tepels • Onbekend hoe vaak dit voorkomt • Soms verdwijnt het tijdens de zwangerschap • Afhankelijk van de ernst krijgt kan een baby toch goed aanhappen, al duurt het soms wat langer • Kan minder worden door het borstvoeden • Komt vaker voor bij een eerste kind (primipara) Het meest effectief is de tepel te vormen v66r de voeding • Bij vlakke tepels door middel van massage of koude washand • Bij ingetrokken tepels duimen vier tot vijf centimeter achter de tepel, richting borst bewegen. Dit lukt het beste in zijligging. • Ook een kolf kan uitkomst bieden • Soms helpt een tepelhoedje • De grootte en de lengte van de tepels varieert erg bij vrouwen en is genetisch beïnvloed. Aziatische vrouwen hebben vaker lange tepels. Ongewoon lange tepels kunnen het een kleine baby moeilijk maken om te drinken • Sommige moeders worden geplaagd door steeds terugkerende verstopte melkkanalen terwijl andere moeders hier nooit ervaring mee hebben.Er is geen overtuigend bewijs dat één speciale oorzaak aantoont, maar er wordt gedacht dat factoren die ertoe bijdragen zijn: - een afknellende BH - slechte voeding - een inadequaat geleegde borst • een verstopt melkkanaaltje wordt gekenmerkt door een rode, gevoelige plek in de borst die bij aanraken warm is. Het is een voelbare buit die scherp begrensd is en die gelegen is vlak onder de oppervlakte van de huid of dieper in de borst gelegen is • soms is op de tepel een verstopt melkkanaaltje te zien
6
Adviezen • voed regelmatige (vaker), begin bij de aangedane kant • leg verschillende keren per dag vochtige warme doeken op de borst, liefst v66r het voeden • masseer de borst v66r (bijvoorbeeld onder de douche) en tijdens het voeden om de melkstroom te bevorderen • masseer de borst met een trillend apparaat • voed de baby in verschillende posities, kin van de baby op aangedane plek • vermijd strakke (beugel)bh's en knellende banden van een buikdraagzak • bij terugkerende klachten kan lecithine gebruikt worden, een voedingssupplement, 3-4x 1200 mg per dag. • Geen noodzaak tot het gebruik van antibiotica, tenzij mastitis met koorts ontwikkelt Bij terugkerende klachten kan het kanaal eventueel met een steriele naald open gemaakt worden door een arts. Het is nooit bewezen dat knellende kleding, slechte voeding of stress of een voeding overslaan het ontstaan bevordert maar houd er wel rekening mee. Zeker als het een terugkerend probleem is. •
borstinfectie of mastitis kan wel of niet het gevolg zijn van een verstopt melkkanaaltje. Het wordt gekenmerkt door de symptomen van een verstopt melkkanaaltje maar gaat vergezeld met het hebben van een griepachtig gevoel of het hebben van koorts • Goede adviezen bij de eerste klachten kan een abces voorkomen. Zeker als de moeder denkt te moeten stoppen met borstvoeding, of al gestopt is Symptomen mastitis • Griepachtige klachten • Moeheid • Plaatselijke gevoeligheid van de borst • Hete rode plek op de borst • Koorts Rubor - dolor - calor - tumor - functio laesa Roodheid - pijn - warmte - zwelling - verstoorde functie • Klachten duren 2-4 dagen De infectie is meestal aan één borst in één gebied, maar kan ook bilateraal en diffuus zijn. De lokatie is meestal het bovenste buitenste kwadrant van de borst, omdat daar bij de meeste vrouwen het meeste klierweefsel zit.
7
Oorzaken mastitis • Stress • Vermoeidheid • Tepelkloven • Verstopt melkkanaaltje • Strakke (beugel) bh • Slaaphouding • Stuwing • Abrupte verandering in aantal keer voeden
Behandeling mastitis • Doorgaan met voeden • Vochtige warmte • Extra vocht • Pijmedicatie • Bedrust • Verstandig antibioticagebruik • mastitis wordt over het algemeen gedurende 6-10 dagen behandeld met een penicillinase-resistente penicilline of een cephalosporine waarvoor staphylococcus aureus (de bacterie die vaak aanwezig is) gevoelig is. Trimethoprim-sulfamethoxazol en erythromycine worden gebruikt voor de behandeling van chronische mastitis Onderscheid in mastitis Gibberd (1953) cellulitis - ontsteking van het interlobulaire bindweefsel adenitis - verstopte melkkanalen Ander onderscheid • infectieus • niet-infectieus • bij een steeds terugkerende of niet op antibiotica reagerende mastitis moet worden uitgesloten dat het een inflammatoir carcinoom (op ontsteking gelijkende borstkanker) betreft - bij borstkanker zelden koorts - geen voelbare massa - geen reactie op antibiotica Borstabces Een met pus gevulde holte in de borst. • Verwijderen door aspiratie (opzuigen met een naald) of incisie (opensnijden)
[ö]
• borstvoedende moeders kunnen onverklaarde huiduitslag, eczeem of herpes beschadigingen op de borst hebben die pijnlijk zijn en de borstvoeding bemoeilijken. Een juiste diagnose en/of gebruik van medicijnen kan helpen om het probleem op te lossen • eczeem kan gaan ontsteken en kloven veroorzaken • kan behandeld worden met antibiotica of steroïdenzalf Maatregelen tegen huiduitslag en infectie • stoppen met irriterende middel (wasmiddel/zeep/soort stof) • regelmatig douchen • dragen van katoenen bh's • 15 minuten met de borsten in de zon en lucht • Gebruik twee keer per dag een medische zalf (Bactoban = antischimmel, antibacterieel en een hydrocortison combinatie). Verwijderen v66r de voeding • Reinig de tepels na iedere voeding met stromend warm water, dep droog en droog verder met föhn op laagste stand Candida is een schimmel die gewoonlijk gevonden wordt in de slijmvliezen van het maagdarmkanaal en het uro-genitalesysteem. Het gebruik van antibiotica zorgt voor een wildgroei die kan resulteren in de symptomen die omvatten • pijn de moederlijke borst - komt in korte tijd op - branden - jeuken - scherpe, schietende pijn diep in de borst - frambozenrode verkleuring - glimmen tepel - soms schilfering • pijn/jeuk in de vagina van de moeder • slijmvliesverandering in de mond van de baby - witte kwarkachtige plakken met roodheid omrand • huiduitslag in het luiergebied van de baby • candida gedijt goed in een vochtige, warme omgeving zoals mond en tepels • de mond van de baby kan geïnfecteerd worden tijdens een vaginale bevalling, die dan weer de tepel infecteert Voorgeschreven worden orale en uitwendige antischimmel medicatie. Soms heeft de seksuele partner van de moeder ook een behandeling nodig Behandeling candida • antischimmel medicatie baby en moeder - riordan blz. 303 zegt baby niet behandelen als alleen moeder verschijnselen heeft • aan de lucht drogen van tepels en twee keer per dag een paar minuten bloot stellen aan direct zonlicht • frequente wisseling zoogcompressen • genitaliën droogföhnen met föhn op laagste stand • katoenen ondergoed dragen
9
• geen baden samen met andere familieleden • beperk alcohol, kaas, brood, meelprodukten, suiker en honing • neem 1 tablet acidophilus per dag (40 miljoen - 1 miljard bacteriën) gedurende twee weken tot na het verdwijnen van de symptomen • gebruik een condoom bij geslachtsgemeenschap • ketonazole suspensie aanbrengen op borst • gentiaanviolet • alles dat in aanraking komt met mond baby of borst moeder zorgvuldig reinigen • Een vasospasme in de borst veroorzaakt extreme tepelpijn en wordt vaak gezien als een variatie van het syndroom van Raynaud, dat zichtbaar is aan vingers en tenen. Blootstelling aan koude prikkels veroorzaken pijnlijke witte tepels waarbij de tepel van kleur kan veranderen van wit naar blauw naar rood. De behandeling omvat het gebruik van medicatie (Nifedipine, 30 mgr/dag gedurende 2 weken) om het te doen afnemen en het uitwendig gebruik van warmte om de pijn te verzachten • Gigantomastia is het extreem groeien van de borsten tijdens de zwangerschap • een melkblaar kan extreme pijn veroorzaken als de epidermis over de uitgang van het melkkanaal ligt en hierdoor het aflopen van de melk belemmert wordt. Als het niet van zelf verdwijnt dan is het mogelijk om de overmaat aan huid met de hand te verwijderen zodat de genezing bevordert wordt • borstvergroting en —verkleining zijn gewoon geworden in onze maatschappij. Borstvergroting geeft minder kans op het hinderen van de borstvoeding dan borstverkleining. Vrouwen die vroeger borstchirurgie gehad hebben, hebben in vergelijking met vrouwen die geen borstchirurgie gehad hebben, een meer dan 3x groter risico op onvoldoende lactatie • mastopexy is een borstlift • een klont/bobbel in de borst bij een voedende vrouw wordt vaak veroorzaakt door een galactocèle, een met melk gevulde melkcyste. Alhoewel het zelden kwaadaardig is moet er van een klont die niet uit zichzelf weggaat een biopsie genomen worden. Na de biopsie kan de borstvoeding gewoonlijk binnen 12 uur hervat worden • bij alle vrouwen is een fibrocyste (goedaardige borstafwijking) in 50-75% de oorzaak van alle borst biopsiën Ongeveer 1/4 van de vrouwen met fibrocyste ontwikkelt een cyste of een fibro-adenoom, een klein ronde klont/bobbel dat makkelijk beweegt als het aangeraakt wordt en het is ongevaarlijk. Aspiratie via een naald kan de diagnose bevestigen, er kan geen vocht worden opgezogen • gering bloedverlies uit de borst komt voor bij een klein percentage van de vrouwen, vooral bij hun eerste zwangerschap of rond de geboorte van de baby. Wat uit de borst komt kan er roze tot donker rood of bruin uitzien. Het is pijnloos en als het blijft gedurende de lactogenesis is het niet schadelijke voor de baby om te verteren • bloedverlies uit de borst dat helder rood is zonder een andere verklaring kan een indicatie zijn voor een intraductaal papilloom, een klein, goedaardig wratachtige vergroeiing aan de bekleding van het melkkanaal. Na medisch onderzoek kan de arts ervoor kiezen om het via een operatie te verwijderen, om zich ervan te overtuigen dat het geen intraductale kanker is
10
• ongeveer 25% van alle vrouwen die gediagnosticeerd worden met borstkanker zijn in hun vruchtbare leeftijd. Alleen 2 of 3 % van de borstkanker wordt gediagnosticeerd tijdens de zwangerschap en borstvoeding • premenopauzale vrouwen die borstvoeding gegeven hebben beschermende factoren tegen borstkanker, deze zijn gebaseerd op: - hoeveel kinderen ze hebben - hoelang elk kind borstvoeding gehad heeft - de leeftijd van de moeder toen ze beviel • het beschermende effect van de borstvoeding kan komen door een verminderen van het aantal ovulaties en lagere oestrogeen spiegels. Borstvoeding vermindert ook de concentratie van carcinogenen die aanwezig zijn in de epitheel cellen van de melkkanalen en de lobuli in de borst • alhoewel het zeldzaam is kan er in een voedende borst kanker ontstaan. De prognose wordt gewoonlijk uitgesteld door de mythe dat voedende vrouwen geen borstkanker kunnen ontwikkelen. Een duidelijke klont/bobbel kan eenvoudig toegeschreven worden aan een verstopt melkkanaaltje of een minder duidelijke klont kant moeilijk te ontdekken zijn door de samenstelling van de voedende borst • een borstvoedende moeder die een klont heeft die geen verandering vertoont gedurende de normale loop van de borstvoeding gedurende 72 uur moet geëvalueerd worden • borstvoedende moeders die terugkerende aanvallen van mastitis of van een verstopt melkkanaaltje hebben op dezelfde plek moeten geëvalueerd worden • een moeder die de diagnose borstkanker gekregen heeft doet haar baby geen kwaad door verder te gaan met de borstvoeding. Ofschoon de baby gespeend moet worden als ze begint met chemotherapie. Alle chemotherapie gaat over in de borstvoeding en is potentieel toxisch/giftig voor de baby • vrouwen die behandeld zijn voor borstkanker kunnen een normale zwangerschap hebben, maar de lactatie in de behandelde borst kan abnormaal zijn • na borstchirurgie ken de borstvoeding zo snel mogelijk hervat worden als de moeder zich er goed mee voelt. Tot dan ken een kalf gebruikt worden om het ongemak te verlichten en om de melkvoorraad te stimuleren • borstchirurgie heeft veel gevolgen voor de voedende moeder en baby. Gezondheidswerkers moeten goede en realistische informatie geven en de moeder steunen die borstchirurgie overweegt. De lactatiekundige, in het bijzonder, moet handelen als een advocaat van de voedende moeder en baby als de moeder nadenkt over alle beschikbare opties voor haar • onderzoek van de borst kan met - mammografie - MRI - magnetic resenance imaging - Echografie - Thermografie