The 80s & the 90s Today - Art&Facts FLAJER

Izložba Art&Facts ukazuje na problematiku tradicionalnog značenja pojma „artefakt“ u današnje vreme digitalizacije okvirima savremene umetnosti, kao i na potrebu za njegovom redefinicijom. Cilj nam je da posetiocima izložbe predočimo još jedan „alat“, tj. nov način iščitavanja umetničkog dela, koji će im pomoći i pri percepciji drugih izložbi, a studentima likovnih akademija inspiraciju za nove ideje i načine uključivanja artefakata u sopstvene radove.

Šta sve može biti artefakt i koje vrste artefakata postoje?

Pojam artefakt podrazumevao je sve materijalno što je stvorio čovek. Danas vidimo da artefakt ne mora biti materijalni objekat, već sve što je stvorio čovek, bilo materijalno ili nematerijalno, a što je negde zabeleženo (predmeti, video ili audio zapisi, digitalni zapisi). Stoga, artefakt bismo danas mogli da definišemo kao materijalni ili dokumentovani konceptualni produkt ljudskog delovanja. Umetnički rad, sam po sebi, predstavlja artefakt, bilo da je izveden u klasičnim medijima poput slikarstva, skulpture i grafike, bilo da pripada novim medijima, ili je nematerijalan, vremenski ograničen (muzička interpretacija, glumačka uloga, umetnički performans). Ipak, za razliku od ostalih artefakata umetničko delo nije „samo“

artefakt jer poseduje kulturnu vrednost i društveni status. Kao rezultat ljudske aktivnosti, artefakti u sebi objedinjuju prostornu (geografsku), vremensku (temporalnu), misaonu (diskurzivnu), istorijsku, ličnu i društvenu dimenziju. Mogu biti kulturni, istorijski, religijski, društveni, porodični, lični; mogu imati kolektivno (simboličko, ideološko) ali i individualno (emotivno) značenje. U artefakte su ugrađeni materijalni i nematerijalni aspekti naše kulture i istorije. Artefakti komunikaciju sa posmatračem, te doprinose stvaranju novih spoznaja.

Filozof Marks Vartofski (Marx Wartofsky) podelio je artefakte na primarne (posuđe, alati – upotrebni objekti koje je stvorio čovek), sekundarne (slike prikazi primarnih artefakata i načina na koji se koriste) tercijarne (umetnička dela, mitovi legende – samostalne celine u kojma važe drugačija pravila u odnosu na realnost i koje utiču da izmenimo naš pogled na svet).

Dr Lili Dias-Komonen (Lily Díaz-Kommonen) uočila je da artefakti mogu imati unutrašnji ili spoljašnji stimulans i označila ih kao izražajne artefakte artefakte izraza. Izražajni artefakti imaju unutrašnji stimulans i komuniciraju kroz izazivanje reakcije kod posmatrača (zanatski proizvodi – objekti koji imaju upotrebnu vrednost, i umetnička dela – radovi koji izražavaju emociju ili ideju). Ipak, granice između ova dva

A&F

Umetničko arhiviranje artefakata se vrši na različite načine i različitim sredstvima – ikonografskim, taksonomijskim, indeksnim, tipološkim, arheološkim (Dejan Sretenović). Kroz arhiviranje artefakata, umetnik dekonstruiše način na koji odabrani artefakti, po svojoj prirodi, deluju i stvara nove kontekste njihove aktivnosti.

Zašto je umetnik posegao upravo za određenim ar- • tefaktom i inkorporirao ga u svoj rad?

Umetnici vrlo pažljivo promatraju artefakte na način na koji to drugi ne čine. Odabir inkorporiranog artefakta govori o nameri umetnika, o narativu konceptu njegovog rada. Time vidimo da je sam odabrani artefakt blisko povezan sa radom, da čini „rad u malom“, odnosno njegov ključni deo. Ponekad je inkorporirani artefakt lako uočljiv, dok ga u drugim slučajevima treba otkriti rastumačiti njegovu ulogu, a samim tim i prići korak bliže originalnom konceptu umetničkog dela. Identifikacija uloge i značenja artefakta u mnogome olakšava percepciju interpretaciju umetnikove namere.

tipa artefakata nisu nepropustljive, jer se određeni zanatski radovi mogu svrstati u kategoriju umetničkih predmeta (antičke vaze, na primer), dok se sa druge strane dela visoke umetnosti mogu posmatrati i u širem društvenom, a ne samo u kulturnom kontekstu. Artefakti kao izrazi imaju spoljašnji stimulans jer funkcionišu kroz lingvističku komunikaciju (rad Igora Antića, na primer). Džozef Kosut (Joseph Kosuth) je izjavio da “umetnici preispituju prirodu umetnosti iznoseći nova viđenja prirode umetnosti”, u ovom slučaju bukvalno ispisane reči, rečenice ili tekstove.

Unutrašnji i spoljašnji stimulans međusobno se prepliću u umetničkom delu kao artefaktu, ukazujući na njegovu dualističku, ambivalentnu prirodu – unutrašnju spoljašnju, privatnu i javnu, individualnu kolektivnu, svetu profanu.

U kojim fazama izrade umetničkog dela se mogu • naći arhivirani artefakti?

Naravno, u svim – od predprodukcije do postprodukcije, počevši od inspiracije za rad do završenog umetničkog dela koje takođe predstavlja artefakt. Najbitnija razlika između savremene umetničke prakse i postmodernizma ogleda se u otklonu od medija. Postmodernističko poigra-

vanje medijima zamenjeno je poigravanjem mislima, tj. načinima razmišljanja kao osnovnom karakteristikom savremene umetničke prakse. Umetnici su oduvek bili veliki mislioci jer imaju sposobnost da gledaju dalje, izvan onoga što je svima poznato, kao i da smelo eksperimentišu sa mogućnostima koje im pružaju nove spoznaje. Prema načinu na koji umetnici razmišljaju o oblicima, postupcima i idejama, Grejem Salivan (Dr Graeme Sullivan) uočava da umetnici mogu da “razmišljaju u okviru medija” (formalno izražajno), “razmišljaju na jeziku” (dijalog i diskurs) i “razmišljaju kroz kontekste” (menjaju način na koji razmišljamo o stvarima oko sebe). Arhiviranje artefakata u okviru umetničkog dela može se dogoditi u okviru svakog od ovih načina umetničkog promišljanja.

Načini arhiviranja artefakata •

Mnogi smatraju da je savremeno doba – doba arhiva. Arhivi se nalaze svuda oko nas. Od šezdesetih godina XX veka arhivske strategije su prisutne i u savremenoj umetnosti – one obuhvataju pretraživanje i odabir (selekciju), prikupljanje i skladištenje (akumulaciju), organizovanje (klasifikaciju i katalogizaciju) i ponovno predstavljanje (reinterpretaciju). U procesu arhiviranja, umetnik se stavlja u ulogu kustosa.

Umetnici koriste arhive na dva načina: formiraju lični arhiv ili koriste već postojeće arhive. Sličnosti između arhivske umetnosti, koju je prvi definisao Hal Foster arhiviranja artefakata kao dela procesa stvaranja umetničkog rada jeste u tome da i jedan drugi proces koriste arhive, i da oba procesa rezultuju jednom vrstom „pojavne memorije čiji je cilj da istorijske činjenice spase od zaborava, revalorizuje, reaktuelizuje i preispita u sadašnjosti“ (Dejan Sretenović, Umetnost prisvajanja) a razlika se očitava u tome što kod arhivske umetnosti, arhiviranje artefakata predstavlja dominantnu karakteristiku umetničke prakse, dok u drugom slučaju druge osobine odnose prevagu. Pojam „arhiv“ treba shvatiti kao koncept, ne kao mesto. Funkcija arhiva je stvaranje istorije i memorije. Kolektivni arhiv predstavlja zbir raznorodnih podataka metapodataka (podataka o podacima) kojima smo okruženi svuda, i u fizičkom i u virtuelnom svetu – na ulici, kroz štampane i digitalne medije, društvene mreže. Ovi podaci polako postaju deo našeg kolektivne svesti i pamćenja, ali i kolektivno nesvesnog. Svakodnevna digitalizacija postojećih arhiva i njihovo postavljanje na internet (kao najveći arhiv današnjice koji teži da u dogledno vreme postane sveobuhvatan), omogućava da pretraživanje bude jednostavno svima pristupačno.

Da li kontekst iz koga dolazi posmatrač utiče na • tumačenje artefakta? Tumačenje umetničkih dela kao artefakata

Umetničko delo kao artefakt predstavlja i projekciju umetnikove ideje, jer posmatrač ne vidi samo šta je umetnik prikazao, već način kako je pristupio realizaciji rada. Na umetnička dela kao atefakte utiču istorija i kultura –iako individualni i lični, umetnički radovi su istovremeno i kolektivni društveni. Usled ovog uticaja istorije i kulture, artefakt je istovremeno i autonoman i zavisan. Kao samostalna kreacija, on je nezavisan, ali ako ga izmestimo iz njegovog originalnog konteksta, uočićemo da njegovo značenje zavisi od sadržaja. Neka značenja su spoljašnja i projektuju se na artefakte isključivo kroz kontekst kulture u kojoj su artefakti nastali. Takođe, iako umetnički radovi predstavljaju zaokruženu idejnu celinu njihovih autora, na njihovu recepciju utiču društveni i vremenski kontekst u kojem postoje. Artefakti predstavljaju mesta istraživanja, te se mogu tumačiti u različitim kontekstima. Svako novo tumačenje dodaje delu jedan novi sloj značenja. Ovaj rascep između raznolikih značenja artefakta tokom vremena i prvobitne namere njegovog autora može se premostiti samo istraživanjem tumačenjem u okviru obrazovnog, teorijskog, kritičkog ili nekog drugog kon-

teksta. Artefakti imaju svoju post-istoriju koju stvaraju istoričari i teoretičari umetnosti, likovni kritičari i drugi stručnjaci u različitim periodima života artefakta (koji može da bude više hiljada godina). Zbog toga rezultati istraživanja umetnosti predstavljaju pre interpretacije nego odgovore, jer tumačenja imaju smisla samo u vremenu i društvenom prostoru u kom su nastala. Na posmatračevo isčitavanje tumačenje artefakta utiče predznanje koje posmatrač ima o artefaktu, kao i informacije o artefaktu koje mu se pruže. Ukoliko posmatrač ne dobije dodatne informacije, ne možemo njegov stav označiti kao neutralan, jer će na artefakt da projektuje svoje predznanje. Drugim rečima, svako od nas vidi nešto drugo, jer svako u delo učitava različita sećanja i predznanja. Kako je rekao Artur Danto, „granice našeg znanja predstavljaju granice našeg tumačenja“. Ukoliko je cilj izložbe prenošenje znanja i razumevanja, onda recepcija mora da bude kontrolisani proces. Percepcija artefakata uvek zavisi od kombinacije unutrašnjih i spoljašnjih faktora. Uloga interpretacije je da aktivno utiče na percepciju posmatrača.

Tumačenja mogu da dotaknu i aspekte umetničkog dela koje prethodno nismo samostalno opazili, jer umetnička dela sadrže i intertekstualne aluzije koje nisu vidljive na prvi pogled. Interpretacija menja pasivni pojam „gledanja“ u aktivni pojam „razumevanja“ (Volhajmovo (Vollhe-

im) „uviđanje“ ili Vitgenštajnovo (Vittgenstein) „viđenje“).

Zbog toga, proces vizuelne komunikacije i interpretacije ne može da se osloni samo na direktni kontakt između umetničkog dela i posmatrača.

Na naše razumevanje umetničkog dela najviše utiče njegov kontekst, jer sama dela ne mogu da otelotvore spoznaje. Ovu situaciju možemo da uporedimo sa prevodom značenja pojedinih reči na drugi jezik (u našem slučaju iz vizuelnog u lingvistički sistem). Reči menjaju značenje u zavisnosti od konteksta rečenice. Za precizan prevod reči moramo da znamo kontekst u kome se ona nalazi. Isto važi i za umetničke radove – možemo reći da pojedinačna dela, van konteksta, ili nemaju značenje, ili imaju pregršt samo potencijalnih značenja. Kada se kontekstualizuju, tj. povežu u misaonu celinu, delima se pridružuje značenje. Proučavanje radova kroz raznolike teorijske kontekste (kao na pr. istorijski, filozofski, kulturni, politički kontekst) dovodi do otkrivanja mnogostrukih značenja. Kao rezultat preplitanja i premeštanja konteksta nastaju nove spoznaje koje predstavljaju cilj svakog istraživanja. Umetničko delo nikada nema samo jedno, isključivo značenje.

Tekstovi nemaju primat nad umetničkim delima, a ni prisustvo rada ne čini tekst o radu suvišnim, jer se kon-

tekstualizacija mora izraziti rečima. Ni delo, ni tekst nisu samodovoljni – jedino njihova kombinacija omogućava delotvornu komunikaciju umetničkog dela sa publikom. Priroda tumačenja je hermeneutička, te se interpretacije menjaju tokom vremena. Svaki posetilac ima svoje obrazovanje, kulturu i dolazi iz specifičnog konteksta koji utiče na proces njegovog tumačenja. Zbog toga, postavka izložbe ne može da ima samo jedan cilj, iako priča o izložbi može da upućuje na određena značenja. Vizuelni elementi mogu da se zasebno analiziraju u okviru teksta, ali u prostornom kontekstu izložbene postavke svi utiču jedni na druge, kao i na samu interpretaciju.

Značenja nije moguće okameniti. Semiotički posmatrano, postoji stalno kretanje značenja između označitelja i označenog. I sama postavka izložbe ima funkciju znaka i predstavlja aktivan faktor u generisanju značenja. Svrha izložbe Art&Facts nije uspostavljanje objektivnog ugla posmatranja, jer on ne postoji. Umesto toga, cilj je da dopustimo i podstaknemo eksperimentisanje i istraživanje novih mogućnosti u okviru percepcije umetničkog dela.

Ivona Fregl, istoričar umetnosti

Aleksandar Rafajlović

Anica Vučetić

Darija Kačić

Dobrivoje Krgović

Dragana Ilić

Dragoslav Krnajski

Dušan Petrović Đorđije Crnčević

Igor Antić

Marija Dragojlović

Mileta Prodanović

Nina Todorović

Perica Donkov Slobodan Kojić

Slobodanka Stupar

Srđan Apostolović

Vladimir&Milica Perić

Vladimir Ristivojević Zdravko Joksimović