Odlewnictwo Współczesne - Polska i Świat

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE – POLSKA I ŚWIAT MODERN FOUNDRY – POLAND AND THE WORLD

Wspomnienie o inżynierze Kazimierzu Gierdziejewskim

Wybrane pomniki przedwojennego Lwowa

1/2012 ISSN 1898-7257

Kwartalnik naukowo-techniczny Rocznik 5, nr 1/2012 BADANIA I STUDIA

STUDIES AND RESEARCH

Franciszek Stręk: Wspomnienie o inżynierze Kazimierzu Gierdziejewskim ...................... 3

Franciszek Stręk: In memory of Engineer Kazimierz Gierdziejewski ................................ 3

Wykaz projektów celowych zakończonych w Instytucie Odlewnictwa w 2011 roku ........ 9

Target projects completed in Foundry Research Institute in 2011 year .............................. 9

INFORMACJA NA

SCIENTIFIC AND TECHNICAL INFORMATION

NAUKOWO-TECHNICZ-

Wybór informacji z czasopism naukowo-technicznych ............................................... 11

A choice of information from the scientific and technical journals .................................. 11

Ekspresowa informacja naukowo-techniczna z wybranych czasopism ........................... 36

Express scientific and technical information from selected journals ............................ 36

INFORMACJA PATENTOWA

PATENT INFORMATION

Patenty i zgłoszenia patentowe złożone przez Instytutu Odlewnictwa do Urzędu Patentowego RP w 2011 roku ..................................... 43

Patents and patent applications filed by the Foundry Research Institute to the Polish Patent Office in 2011 year ........................... 43

Wykaz udzielonych przez UP RP patentów z zakresu odlewnictwa i metalurgii w latach 2011–2012 (listopad 2011 – styczeń 2012) ... 44

The list of granted patents by the Polish Patent Office of foundry and engineering in 2011-2012 (November 2011 – January 2012) ............... 44

INFORMACJA O NORMACH

INFORMATION ON STANDARDS

Polskie Normy i Polskie Dokumenty Normalizacyjne opublikowane w styczniu, lutym i marcu 2012 r. ................................................. 45

Polish Standards and Polish Standards' Documents published in January, February and March 2012 .......................................... 45

Polskie Normy wycofane w styczniu, lutym i marcu 2012 roku .................................. 47

Polish Standards withdrawn in January, February and March 2012 ............................... 47

SZKOLENIA – KONFERENCJE – SEMINARIA – SPOTKANIA – NAGRODY I WYRÓŻNIENIA ............................... 48

TRAINING – CONFERENCES – SEMINARS – MEETINGS – HONOURS AND AWARDS ............................... 48

Z HISTORII ODLEWNICTWA

FROM THE HISTORY OF FOUNDING

Zdzisław Żółkiewicz, Marek Żółkiewicz: Wybrane pomniki przedwojennego Lwowa ......... 53

Zdzisław Żółkiewicz, Marek Żółkiewicz: Selected monuments in prewar Lvov ................ 53

WYDAWNICTWA INSTYTUTU ODLEWNICTWA ............................................ 63

PUBLICATIONS OF FOUNDRY RESEARCH INSTITUTE ......................... 63

Wydawca/Publisher: INSTYTUT ODLEWNICTWA w Krakowie

REDAKTOR NACZELNY/ EDITOR IN CHIEF: Andrzej BALIŃSKI

ZESPÓŁ REDAKCYJNY/TEAM: Jerzy J. SOBCZAK, Jerzy TYBULCZUK, Andrzej GAZDA, Piotr DUDEK, Joanna MADEJ, Marta KONIECZNA, Anna SAMEK-BUGNO PROJEKT OKŁADKI/COVER DESIGN: Anna SAMEK-BUGNO RADA PROGRAMOWA/PROGRAM BOARD: Zbigniew RONDUDA (Przewodniczący), Mariusz HOLTZER (Z-ca Przewodniczącego), Tadeusz BOGACZ, Józef DAŃKO, Zbigniew GÓRNY, Adam TABOR, Andrzej JOPKIEWICZ, Janusz MIKLASZEWSKI, Mariusz URBANOWICZ

ADRES REDAKCJI/EDITORIAL OFFICE: „Odlewnictwo Współczesne – Polska i Świat” 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73 tel. (012) 26-18-381, fax (012) 26-60-870 http://www.iod.krakow.pl e-mail: jmadej@iod.krakow.pl

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE ALL RIGHTS RESERVED Żadna część czasopisma nie może być powielana czy rozpowszechniana bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich No part of the magazine may be reproduced or distributed without the written permission of the copyright holder Printed in Poland ISSN 1898-7257

Badania i studia

Wspomnienie o inżynierze Kazimierzu Gierdziejewskim In memory of Engineer Kazimierz Gierdziejewski Franciszek Stręk Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich, Oddział w Warszawie

Inżynier Kazimierz Gierdziejewski urodził się w Kutaisi – Gruzja – 10 kwietnia 1888 roku. Po ukończeniu studiów pracował 10 lat jako inżynier w rosyjskich odlewniach. W roku 1921 przyjechał do wolnej Polski i rozpoczął pracę w Spółce Akcyjnej „Ursus”. Jako kierownik odlewni otrzymał zadanie wykonania w jak najkrótszym terminie odlewów do produkcji nowych traktorów.

Zadanie wykonał i na polsko-francuskiej wystawie maszyn rolniczych w czerwcu 1922 roku w parku Agrykola pokazano publiczności po raz pierwszy najnowszy produkt Ursusa – nowy traktor. W maju 1923 roku nowo zorganizowane Zakłady Mechaniczne Ursus S.A. podpisały umowę z Ministerstwem Spraw Wojskowych na dostawę 1050 samochodów. Dla wykonania tej umowy podjęto decyzję budowy na nowym terenie oddzielnie dwóch zakładów przemysłowych: Fabryki Metalurgicznej i Fabryki Samochodów. Dyrektorem Zakładów Mechanicznych „Ursus” został inż.

Wiesław Januszewski, a jego zastępcami inż. Kazimierz Gierdziejewski w Fabryce Metalurgicznej i inż. Tadeusz Hennel w Fabryce Samochodów.

Inżynier Kazimierz Gierdziejewski projektował, kierował budową, szkolił pracowników i uruchamiał produkcję odlewów. Odlewnia produkowała odlewy z żeliwa i aluminium dla samochodów, traktorów i silników lotniczych. Uruchomiona w tamtych czasach odlewnia nale-

żała do najnowocześniejszych w Europie.

Budowana nowoczesna odlewnia potrzebowała wykształconych i stale dokształcających się pracowników. Do szkolenia pracowników budowanej nowoczesnej odlewni wykorzystano program szkolenia opracowany i opublikowany przez inż.

K. Gierdziejewskiego w 1923 r. w pierwszym polskim czasopismie odlewniczym „Zeszyty Odlewnicze”.

Inżynier Gierdziejewski zainicjował i był pierwszym redaktorem polskich czasopism odlewniczych: „Zeszyty Odlewnicze” w latach 1923–37 i „Przegląd Odlewniczy” od 1937 roku. Był także współzałożycielem Stowarzyszenia Odlewników Polskich, które powstało na podwalinach działających od 1921 roku Koła Odlewników przy Stowarzyszeniu Techników Polskich i Koła Miłośników Odlewnictwa przy Państwowych Zakładach Inżynierii „Ursus”.

W dniu 11 czerwca 1928 roku w Czechowicach odbyło się poświęcenie i defilada pierwszych 50 samochodów wyprodukowanych dla Wojska Polskiego w nowo zbudowanych: Fabryce Metalurgicznej i Fabryce Samochodów. W uroczystości uczestniczyli Prezydent Rzeczypospolitej profesor Ignacy Mościcki, minister przemysłu i handlu Eugeniusz Kwiatkowski, Marszałek Senatu Julian Szymański oraz Prezydent Warszawy Zygmunt Słomiński.

Ministra Spraw Wojskowych reprezentował generał Zarzycki. W uroczystościach uczestniczyło około 1,5 tysiąca osób. Uro-

3

Odlewnictwo Współczesne

czystość otworzył ordynariusz Wojska Polskiego biskup Stanisław Gall odmówieniem modlitwy i wygłoszeniem krótkiego przemówienia. Następnie Prezes Rady Zarządzającej Zakładów Mechanicznych „Ursus” S.A. inż. Ludwik Rossman powitał Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawicieli rządu i gości oraz omówił rozwój i organizację zakładów. Podziękował wszystkim, których wiedza i duży wkład pracy umożliwiły zorganizowanie uroczystości.

Po uroczystościach oficjalnych zarząd zakładów podejmował Ignacego Mościckiego i wszystkich gości śniadaniem w hali fabrycznej. Gospodarzami uroczystości byli prezes Zakładów Mechanicznych „Ursus” inż. Ludwik Rossman oraz dyrektor fabryk inż. Wiesław Januszewski i jego zastępcy z Fabryki Metalurgicznej – inż. Kazimierz Gierdziejewski i z Fabryki Samochodów – inż. Tadeusz Hennel (rys. 1).

W celu przygotowania i uruchomienia produkcji wymienionych odlewów i odkuwek inż. Gierdziejewski wspólnie ze Stowarzyszeniem Technicznym Odlewników opracował programy szkolenia pracowników między innymi w zakresie modernizacji technologii i organizacji pracy.

Programy te zrealizowano i zapewniono dostawy odlewów i odkuwek wszystkim odbiorcom. Wysokie kwalifikacje kadry technicznej zapewniły dalszy rozwój Fabryki Metalurgicznej.

Pozwoliło to inż. K. Gierdziejewskiemu na ograniczenie zajęć w Fabryce Metalurgicznej i oddanie się w większym zakresie działalności w Międzynarodowym Komitecie Technicznych Stowarzyszeń Odlewniczych CIATF, który co roku organizuje Międzynarodowe Kongresy Odlewników MKO.

Rys. 1. Ludwik Rossman, Kazimierz Gierdziejewski, Tadeusz Hennel (od lewej) Fig. 1. Ludwik Rossman, Kazimierz Gierdziejewski, Tadeusz Hennel (from left) W 1930 roku Zakłady Mechaniczne „Ursus” włączono do Państwowych Zakładów Inżynierii. W nowej organizacji Fabryka Metalurgiczna i Fabryka Samochodów pozostały nadal, jako oddzielne zakłady. Fabryka Metalurgiczna kierowana przez inż. Kazimierza Gierdziejewskiego przyjęła i uruchomiła produkcję odlewów i odkuwek dla wszystkich zakładów PZInż. między innymi do samochodów Polski Fiat, silników samolotów Jupiter, motocykli Sokół 600 i Sokół 1000 oraz czołgów i ciągników gąsienicowych.

4

W 1934 roku w czasie 10. MKO w Filadelfii wybrano inż. Gierdziejewskiego Prezydentem CIATF na rok 1935.

Przyznano również Polsce zorganizowanie w 1938 roku 14. MKO. Dla przygotowania i przeprowadzenia tego kongresu zorganizowano zespół: Przewodniczący: K. Gierdziejewski, Sekretarz: Z. Lenartowicz, Członkowie: S. Ambrożewicz, J. Buzek, J. Dickman, J. Holtorp, M. Kłosowicz, J. Lutosławski.

Odlewnictwo Współczesne

W tym czasie CIATF jednoczył odlewników z 12 krajów: Anglii, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Hiszpanii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Węgier, Włoch, Polski i USA. Zespół inż. Gierdziejewskiego wykonał zadanie. 14 Międzynarodowy Kongres Odlewników rozpoczął obrady w Warszawie 8 września 1938 roku a zakończył w Krakowie 17 września. W Kongresie udział wzięło 348 uczestników, w tym 105 zagranicznych. Wygłoszono 35 referatów, w tym 3 referaty polskie. Hasło Kongresu: „Współpraca konstruktora z odlewnikiem i jej wpływ na usprawnienie pracy odlewni”. Uroczystemu otwarciu Kongresu przewodniczył Prezydent Międzynarodowego Komitetu Technicznych Stowarzyszeń Odlewniczych, inż.

P. Schwietzke, prezes Stowarzyszenia Odlewników Niemieckich. Kończąc swe wystąpienie powiedział: „Niech zaświeci pomyślna gwiazda nad waszymi przedsięwzięciami i niechaj u was ujawni się prawda, że międzynarodowe zjazdy nie ograniczają się tylko do przejawów przyjaźni i serdeczności, ale także przyczynić się mogą do politycznego pokoju pomiędzy wszystkimi narodami, zwłaszcza tymi, które są reprezentowane w naszej organizacji”. Niestety te życzenia nie spełniły się. Uczestnicy Kongresu 11 września złożyli kwiaty na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Po przyjeździe do Krakowa obrady odbywały się w Akademii Górniczej. Zwiedzano również odlewnie, między innymi Odlewnię Żeliwa w Węgierskiej Górce. W tej odlewni w 1929 roku odlano największą na świecie rurę wodociągową o średnicy 1,2 m i długości 5 m. W dniu 17 września 1938 roku w Akademii Górniczej w Krakowie uroczyście zakończono 14. MKO. W czasie II Wojny Światowej inż.

Gierdziejewski kierował Szkołą Metaloznawczo-Odlewniczą, wykładał odlewnictwo w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej w Warszawie i brał udział w tajnym nauczaniu.

Mój pierwszy kontakt z inż. Gierdziejewskim był z początkiem 1944 roku.

Do Warszawy przybyłem ze Lwowa, gdzie ukończyłem pierwszy rok studiów na wydziale mechanicznym wg progra-

mu tamtejszej politechniki. W Warszawie zostałem przyjęty na drugi rok studiów w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej, gdzie inż. Kazimierz Gierdziejewski wykładał odlewnictwo oraz kierował szkolną odlewnią metali. W tej odlewni pod Jego kierownictwem, wspólnie z Jego doświadczonymi pracownikami, przygotowywaliśmy i uruchamiali produkcję odlewów. Otrzymaliśmy do wyboru 6 rysunków różnych odlewów obrobionych mechanicznie, w tym 4 ze stopów żelaza i 2 ze stopów metali nieżelaznych. Każdy z nas, studentów, dla wybranego rysunku obrobionego mechanicznie odlewu otrzymał zadanie opracowania rysunku modelu z układem wlewowym oraz rysunku rdzennicy. W opracowaniu należało uwzględnić skurcz metalu w czasie stygnięcia, naddatki na obróbkę mechaniczną, podział formy na część dolną i górną oraz dobrać odpowiednią „skrzynkę formierską” i obciążnik formy. Do wykonania form i rdzeni przygotowaliśmy odpowiedni skład masy formierskiej i rdzeniarskiej dla odlewów ze stopów żelaza i metali nieżelaznych.

Dla uzyskania z żeliwiaka i z pieca tyglowego potrzebnego gatunku ciekłego metalu opracowaliśmy struktury wsadu metalowego, oddzielnie dla żeliwa szarego i ciągliwego oraz dla stopów aluminium i miedzi.

Bezpośredni kontakt z odlewnictwem umożliwiony przez inż. Gierdziejewskiego spowodował moje specjalne zainteresowanie tą branżą. Z końcem lipca 1944 roku zbliżający się front walk rosyjsko-niemieckich spowodował zakończenie wykładów w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej w Warszawie.

Po wojnie inż. Kazimierz Gierdziejewski zamieszkał w Krakowie i rozpoczął pracę jako wykładowca odlewnictwa w Akademii Górniczej. Z jego inicjatywy i przy pomocy dyrektora Zjednoczenia Przemysłu Odlewniczego profesora Czesława Kalaty dnia 1 lutego 1946 roku powołano w Krakowie Instytut Odlewnictwa.

Dyrektorem został inż. Kazimierz Gierdziejewski. Jego energii i wieloletniemu doświadczeniu oraz wybitnemu zmysłowi organizacyjnemu zawdzięczamy początkowe ukształtowanie i rozwój Instytutu.

5

Odlewnictwo Współczesne

W lutym 1946 roku pierwszą siedzibą Instytutu były trzy małe pokoje przy ul. Basztowej wypożyczone od Krakowskiego Zjednoczenia Przemysłu Odlewniczego. W 1947 roku Instytut otrzymał lokalizację w dwóch zrujnowanych budynkach i pomieszczeniach magazynowych w Borku Fałęckim po byłej fabryce przy ul. Zakopiańskiej 73. Natychmiast podjęto ich przebudowę i przygotowano wyposażenie dla doświadczalnej odlewni i warsztatów mechanicznych. W połowie 1948 roku przeniesiono Instytut do budynków w Borku Fałęckim a prace adaptacyjne zakończono w 1949 r. W dniu 2 kwietnia tego roku odbyło się uroczyste otwarcie odlewni doświadczalnej i warsztatów mechanicznych.

Pod kierownictwem inż. Gierdziejewskiego Instytut poza pracami naukowo-badawczymi organizował kursy szkoleniowe dla kierowników odlewni oraz inżynierów i techników pracujących w tej branży. Pracownicy Instytutu Odlewnictwa brali udział w uruchamianiu produkcji w odlewniach na ziemiach odzyskanych oraz w odlewniach modernizowanych i nowych. Działalność ta spowodowała szybkie i znaczące podniesienie wiedzy i sposobu jej wykorzystania przez kadrę przemysłu odlewniczego. Rezultatem tego działania jest przedstawiony wzrost produkcji odlewów ze stopów żelaza i metali nieżelaznych w Polsce.

Rok

1937

1946

1953

1977

Tys. ton

231,7

128,0

681,5

2653,2

Do rozwoju odlewnictwa w Polsce oraz wzrostu produkcji odlewów przyczyniło się również ponad 100 prac inż.

Kazimierza Gierdziejewskiego, w tym 20 książek, między innymi „Kurs 0dlewnictwa” – 1930, „Konstruktor a odlewnik”, praca zbiorowa – 1938, „Wady odlewnicze i ich systematyka” – 1948, „Modelarstwo” – 1949, „Bilans cieplny żeliwiaka” – 1950, „Zarys dziejów odlewnictwa polskiego” – 1954.

Dyrektor inż. Kazimierz Gierdziejewski w wieku 65 lat przeszedł w 1953 roku na emeryturę. Zwiększył społeczną

6

działalność w odlewnictwie i na VI Zjeździe Odlewników wybrano inż. Kazimierza Gierdziejewskiego Prezesem STOP. Zmarł w Krakowie 29 lipca 1957 roku. Po Jego śmierci odsłonięte trzy tablice pamiątkowe; pierwszą w Ursusie (rys. 2), drugą w Instytucie Odlewnictwa (rys. 3) i trzecią na Politechnice Warszawskiej ufundowaną przez Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich (rys. 4). W Gminie Ursus jest ulica Kazimierza Gierdziejewskiego (rys. 5).

Lista ważniejszych osiągnięć inż. K. Gierdziejewskiego: • Zainicjował i był pierwszym redaktorem czasopism „Zeszyty Odlewnicze” – 1923–1937; „Przegląd Odlewniczy” – od 1937 roku.

• Zorganizował i był pierwszym przewodniczącym Stowarzyszenia Technicznego Odlewników.

• Zaprojektował jedną z najnowocześniejszych w Europie w tamtych czasach odlewnię i kierował jej budową.

Uruchomił produkcję odlewów z żeliwa i aluminium dla Fabryki Samochodów w ZM Ursus.

• Zorganizował i kierował w latach 1929–1939 pierwszym w Polsce Zakładem Odlewnictwa na Politechnice w Warszawie – pierwszą placówką badawczo-rozwojową w tej dziedzinie.

• Był wieloletnim członkiem Międzynarodowego Komitetu Technicznych Stowarzyszeń Odlewniczych, a w 1935 roku jego Prezydentem.

• Zorganizował i był pierwszym dyrektorem Instytutu Odlewnictwa w Krakowie.

• Opracował i wydał ponad 100 prac, w tym 20 książek, związanych z rozwojem odlewni i szkoleniem pracowników.

• Wszystkie publikacje inż. Kazimierza Gierdziejewskiego przedstawiają ścisłe powiązania wiadomości naukowych z głęboką znajomością procesów technologicznych odlewnictwa metali.

• W latach 1937–1939 był pierwszym przewodniczącym STOP.

Odlewnictwo Współczesne

• Przewodniczył polskim delegacjom na Międzynarodowych Kongresach Odlewników (MKO) w 1930 roku w Liege, w 1931 w Mediolanie, w 1935 w Brukseli, w 1936 w Düsseldorfie, w 1937 w Paryżu, w 1939 w Londynie i w 1939 w Amsterdamie.

• W 1938 roku przewodniczył zespołowi, który przygotował i zorganizował pierwszy w Polsce 14. Międzynarodowy Kongres Odlewników w Warszawie.

Rys. 2. Odsłonięcie tablicy ku czci inż. Kazimierza Gierdziejewskiego w Ursusie 10 kwietnia 1958 roku. W pierwszym rzędzie w środku jest żona inż. Gierdziejewskiego z rodziną, a drugi z lewej strony inż. Edward Reszel, pod przewodnictwem którego Stowarzyszenie Odlewników Z.M. Ursus zorganizowało tę uroczystość. Autor wspomnienia stoi w drugim rzędzie trzeci na lewo od Pani Gierdziejewskiej Fig. 2. The unveiling of a plaque in honour of Eng. Kazimierz Gierdziejewski at Ursus Works on 10th April 1958. In the the middle of the first row is Eng. Gierdziejewski’s wife with the family, and second from the left is Eng. Edward Reszel, who in the ZM Ursus Local Section of the Polish Foundrymen Association supervised organisation of this event. The author of the recollection is standing in the second row, third to the left of Mrs. Gierdziejewska

7

Odlewnictwo Współczesne

Rys. 3. Tablica ku czci inż. Gierdziejewskiego w Instytucie Odlewnictwa w Krakowie odsłonięta w 1962 roku. Organizatorem uroczystości było Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich Fig. 3. A plaque in honour of Eng. Gierdziejewski unveiled at the Foundry Research Institute in Cracow in 1962. The ceremony was organised by the Polish Foundrymen Association

Rys. 4. Tablica ku czci inż. Gierdziejewskiego na Politechnice Warszawskiej odsłonięta w 2007 roku. Napis: „Swemu Mistrzowi – Odlewnicy Polscy” Fig. 4. A plaque in honour of Eng. Gierdziejewski unveiled at the Warsaw University of Technology in 2007. The inscription reads: "To their Master – Polish foundrymen"

Rys. 5. Mapa Gminy Ursus pokazująca ulicę Kazimierza Gierdziejewskiego w bezpośrednim sąsiedztwie Dawnych Zakładów Przemysłu Ciągnikowego i ulicę „Posag Siedmiu Panien” na terenie byłych zakładów Fig. 5. A map of the Ursus Borough showing the street dedicated to Kazimierz Gierdziejewski in the immediate vicinity of the former Tractor Works and the street called "Dowry of the Seven Maidens" in the territory of the former Works 8

Odlewnictwo Współczesne

Wykaz projektów celowych Odlewnictwa w 2011 roku

Projekty badawcze własne 1. Wpływ dodatków stopowych na wysokotemperaturowe właściwości stopów niklu w stanie ciekłym i ciekło-stałym oraz ich oddziaływanie wzajemne z wybranymi tlenkami metali Kierownik projektu: dr hab. inż. Natalia Sobczak, prof. nadzw.

2. Morfologia ausferrytu i właściwości żeliwa ADI z dodatkami Mn, Cu i Mo po niepełnym austenityzowaniu i dwustopniowym hartowaniu izotermicznym Kierownik projektu: dr inż. Adam Kowalski Projekty międzynarodowe 1. Opracowanie optymalnego składu ciekłych mas ceramicznych z udziałem koloidalnych nanocząstek tlenków metali przeznaczonych dla odlewnictwa precyzyjnego - w ramach Akcji COST D43 Kierownik projektu: dr inż. Katarzyna Szczepaniak-Lalewicz Projekty strukturalne 1. Foresight technologii odlewniczych w kontekście Energii do 2030 r.

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007–2013 Priorytet 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Poddziałanie 1.1.1. Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight

zakończonych

w

Instytucie

Konsorcjanci: Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich, Odlewnicza Izba Gospodarcza Projekty celowe 1. Opracowanie technologii i uruchomienie ekologicznej produkcji ciężkich odlewów ze stopów żelaza z wykorzystaniem modeli zgazowywanych Umowa nr 04393/C.ZR9-6/2009 Zleceniodawca: Metalodlew SA – Kraków Kierownik projektu: dr inż. Zdzisław Żółkiewicz 2. Opracowanie technologii otrzymywania wysokojakościowego żeliwa sferoidalnego z kontrolowaną zawartością tlenu, wodoru i innych pierwiastków śladowych oraz uruchomienie produkcji odlewów dla wielkogabarytowych przepustnic i zasuw z tego tworzywa Umowa nr III-014/P/2009 Zleceniodawca: Fabryka Armatur JAFAR SA – Jasło Kierownik projektu: mgr inż. Mieczysław Kuder 3. Opracowanie technologii i uruchomienie produkcji brykietów wsadowych zawierających żelazo nośne odlewnicze pyły odpadowe, metodą prasowania bez udziału spoiwa Umowa nr III-025/P-042/2010 Zleceniodawca: Pras-Złom sp. z o.o. – Siedlce Kierownik projektu: mgr inż. Władysław Madej

Koordynator Projektu: Instytut Odlewnictwa

9

Odlewnictwo Współczesne

4. Opracowanie nowoczesnej, ekologicznej technologii i uruchomienie seryjnej produkcji odlewów dla rolniczych agregatów uprawowych Umowa nr III-033/P-045/2010 Zleceniodawca: OŻiMN „Spomel” Spółdzielnia Pracy – Lębork Kierownik projektu: mgr inż. Władysław Madej

10

5. Opracowanie i wdrożenie metody filtracji ciekłego metalu – poprawa jakości i efektywności produkcji Umowa nr III-046/P-057/2010 Zleceniodawca: OŻ Fansuld sp.j. – Końskie Kierownik projektu: doc. dr inż. Jerzy Stachańczyk

Informacja naukowo-techniczna

WYBÓR INFORMACJI Z CZASOPISM NAUKOWO-TECHNICZNYCH

01. ZAGADNIENIA OGÓLNE Nanomateriały: przyjaciele czy wrogowie?

Nanomaterials: friends or foes?

Inż. Mat. 2010, R. 31, nr 3, s. 773-776.

Autor: Lewandowska M., Roguska A.

Wraz z postępującym rozwojem nanotechnologii i coraz powszechniejszym wykorzystaniem różnych nanomateriałów w produktach codziennego użytku konieczne jest określenie realnego zagrożenia, jakie niesie nanotechnologia. Problem potencjalnej szkodliwości nanomateriałów dla człowieka i środowiska naturalnego odnosi się w szczególności do nanocząstek. Ich negatywne oddziaływanie wynika z faktu, że mają wymiar znacząco mniejszy w porównaniu z komórkami tkanek organizmów żywych. Stwarza to potencjalną możliwość ich wnikania do tych tkanek i zmian ich funkcjonowania. Wydaje się jednak, że obecnie największe ryzyko związane z nanomateriałami polega na braku kontroli, w sensie braku środków technicznych do monitorowania środowiska naturalnego, co do obecności i oddziaływania nanocząstek i nanomateriałów. Niezwykle potrzebna jest wyważona debata na temat rzeczywistych korzyści i zagrożeń wynikających z rozwoju tej dziedziny nauki.

Terminowa produkcja i krótki czas dostawy.

Termintreu mit kurzer Durchlaufzeit fertigen.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 2, s. 80-88.

Autor: Huppertz A., Jung R.-P., Dobler S.

Zainstalowanie nowego programu do planowania produkcji przyniosło odlewniom szereg korzyści. Uzyskano przejrzystość dotychczasowego stanu zamówień oraz informację o prawdopodobnym obciążeniu urządzeń produkcyjnych i stopniu ich wykorzystania. Umożliwiło to optymalizację wykorzystania urządzeń i czasu konserwacji. Dzięki meldunkom zwrotnym do poszczególnych urządzeń (działów) planowanie zleceń stało się przejrzyste i może przebiegać bez opóźnień. Dotrzymywane są terminy dostawy.

Zmniejszenie kosztów wytapiania stopów metali nieżelaznych.

Taking Energy Cost Out of Nonferrous Melting.

Mod. Casting 2010, Vol. 100, nr 8, s. 36-38.

Autor: Malpohl K., Hillen R.

W odlewnictwie metali nieżelaznych wytapianie metalu jest drogie, dlatego straty metalu stanowią ważny aspekt kosztów produkcji. W odlewni aluminium 1% strat przy rocznej produkcji rzędu 5 500 ton przynosi straty rzędu 128 000 USD przy określonej cenie wsadu. Przy założeniu 50% uzysku otrzymuje się 2 750 ton odlewów. Inne czynniki wpływające na koszty topienia to: zużycie energii, prace związane z remontem pieców,

11

Odlewnictwo Współczesne

wydajność pracy i jakość metalu. Nie ma uniwersalnej, ogólnej zasady dotyczącej planowania topialni. Dla odlewni o dużej wydajności stosuje się zasadę: „paliwo do topienia, elektryczność do przetrzymywania ciekłego metalu”. Uwzględnia się przy tym bardziej korzystne relacje cenowe gazu naturalnego i oleju mineralnego w stosunku do ceny elektryczności, a także wysokie zapotrzebowanie energii do procesu topienia aluminium. Badano czynniki przyczyniające się do kosztów topienia i sposoby ich redukcji. Analizowano pracę topialni opartych na piecach tyglowych oraz na piecach szybowych w przypadku odlewni o dużej wydajności produkcji.

02. ZASTOSOWANIE SYMULACJI KOMPUTEROWEJ W ODLEWNICTWIE Nowe osiągnięcia w procesach modelowania komputerowego wielopłaszczyznowego procesów krystalizacji i odlewania.

Advances in Multi-scale Modeling of Solidification and Casting Processes.

JOM 2011, Vol. 63, nr 4, s. 19-25.

Autor: Baicheng Liu i in.

Rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu, takich jak: lotnictwo, energetyka, motoryzacja wymaga zastosowania zaawansowanych i zintegrowanych systemów badań i rozwoju (R&D), które pozwoliłyby optymalizować metody projektowania wyrobów i procesów technologicznych. Odpowiedzią na te wyzwania jest powstanie zintegrowanej komputerowej inżynierii materiałowej (ang. skrót ICME). Pozwala ona na otrzymanie efektywnych, oszczędnych oraz przyjaznych dla środowiska wyrobów i procesów. W artykule przedstawiono osiągnięcia w wielopłaszczyznowym modelowaniu procesów krystalizacji i odlewania, obejmujące zarówno modele matematyczne, jak i zastosowania inżynieryjne. Omówiono badania morfologii dendrytów w stopach magnezu i aluminium w procesie krystalizacji z za-

12

stosowaniem metody pól fazowych i automatów komórkowych, modeli matematycznych segregacji w dużych wlewkach stalowych i modeli mikrostruktury w odlewach łopatek krzepnących jednokierunkowo. Artykuł uzupełniają przykłady konkretnych rozwiązań inżynieryjnych, takich jak: symulacja mikrostruktury odlewów ze stopów aluminium dla przemysłu motoryzacyjnego, segregacja w dużych stalowych wlewkach dla przemysłu energetycznego oraz symulacja mikrostruktury jednokierunkowo krystalizujących odlewów łopatek dla przemysłu lotniczego.

Rozwój łańcucha dostaw dla instytutu ICME : droga do wdrażania i podtrzymania ICME. The development of the ICME supplychain: Route to ICME implementation and sustainment.

JOM 2011, Vol. 63, nr 4, s. 42-48.

Autor: Furrer D., Schirra J.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat, zintegrowana komputerowa inżynieria materiałowa (ICME) pojawiła się jako nauka, z którą wiąże się wiele nadziei. Modele symulujące zjawiska związane z materiałami zostały wdrożone do rozwiązań przemysłowych. Wprowadzenie metod komputerowych do projektowania materiałów, procesów i wyrobów było trudnym wyzwaniem. Jednak udaje się go rozwiązać dzięki rozwojowi „łańcucha dostaw” dla ICME, który ją wspiera. Inżynieria ta dotyczy wielu dyscyplin naukowych, co stawia wymagania wielu organizacjom posługującym się rozwiązaniami technologicznymi opartymi na technice komputerowej. W artykule dokonano przeglądu zapotrzebowania i aktualnego stanu łańcucha dostaw dla ICME równolegle z rozwojem i wymaganiami, które będą stawiane w przyszłości do wprowadzania ICME do praktyki procesów projektowania przemysłowego.

Składowanie i udostępnianie wyników badań przy użyciu baz danych oraz technik obiektowych.

Prz. Mech. 2010, R. 69, nr 3, s. 15-21.

Odlewnictwo Współczesne

Autor: Marowski W.

Istotnym elementem komputerowego wspomagania prac inżynierskich jest opracowywanie i stosowanie różnego rodzaju narzędzi do rejestrowania możliwie szerokiego zakresu informacji o aktualnie wykonywanych działaniach. W artykule zaproponowano koncepcję aplikacji relacyjnej bazy danych przeznaczonej do składowania i udostępniania wyników badań eksperymentalnych. W tym celu został stworzony relacyjny model takich badań oraz ich model obiektowy i powiązany z nim system klas, pozwalających na definiowanie obiektów służących do operowania informacją. Na tej podstawie została zbudowana w środowisku programu Microsoft Access prototypowa aplikacja bazy danych. W końcowej części pracy omówiono zakres jej funkcji, strukturę interfejsu użytkownika oraz niektóre z zastosowanych rozwiązań programistycznych.

Optymalizacja konstrukcji obudowy turbiny na Uniwersytecie w Padwie.

Oprogramowanie odlewnicze jest pomocne dla studentów przy produkcji skomplikowanego odlewu.

Optimierung eines Turbinengehaeuses an der Universitaet von Padua. Giessereisoftware hilft Studenten bei der Fertigung eines komplexen Gussteils.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2010, nr 3+4, s. 12-14.

Autor: Tonietto S., Benini E., Corte D.E.

W ramach projektu „Marbore” na Uniwersytecie w Padwie w Instytucie Budowy Maszyn studenci opracowali obiekt demonstracyjny do prób i testów silników (jednostek napędowych) samolotów i statków kosmicznych. W urządzeniu tym należało uwzględnić wymóg ograniczenia szkodliwych emisji i zmniejszenie zużycia paliwa. Omówiono sposób konstruowania układu wlewowego z wykorzystaniem oprogramowania MAGMASoft. Omówiono proces projektowania i proponowane warianty rozwiązania zasilania odlewu oraz procesy symulacji odlewania (wypełniania formy) i krzepnięcia.

03. OCHRONA ŚRODOWISKA I BHP Rozwiązania dla procesów wysokotemperaturowych w odlewnictwie.

Produkty ceramiczne i elementy z włókna szklanego stosowane w odlewnictwie.

Loesungen fuer hohe Temperaturen im Giessprozesess. Keramikprodukte und Glasfasertextilien fuer die Giessereitechnik.

Giesserei-Erfahrungsaust. nr 1+2, s. 36-39.

2010,

Autor: Sturm M.

W artykule omówiono zastosowanie różnych produktów ceramicznych i z włókna szklanego w odlewnictwie. Wyroby te pełnią funkcję ochronną w obszarach występowania wysokich temperatur czy oddziaływania substancji chemicznych. Dotyczy to zarówno ochrony (zabezpieczenia) personelu, jak i urządzeń.

Omówiono produkty wytwarzane przez firmę Kager Industrieprodukte GmbH. Wyroby ochronne (zabezpieczające) tej firmy znajdują zastosowanie w temperaturze do 1260°C i mają wysoką wytrzymałość. Firma ta produkuje wiotkie okładziny ceramiczne do izolacji uszczelniania. Do asortymentu produkcji firmy należą także płyty ceramiczne wzmacniane włóknami (wytrzymałość do 1850°C), suchy filc wzmacniany włóknami do izolacji przewodów rurowych czy pieców, kleje ceramiczne na bazie tlenku aluminium i magnezu (opisano zastosowanie tych substancji klejących i podano przykład zastosowania np. mocowanie pasków tensometrycznych), produkuje także żarowytrzymałe pokrycia do osłony powierzchni odporne np. na działanie ciekłych metali. Do asortymentu wyrobów tej firmy należy także specjalna tkanina Zetex wzmacniana włóknami szklanymi do izolacji i produkcji rękawiczek (podano krótką charakterystykę tej tkaniny) oraz jednoskładnikowa pasta ceramiczna „Pyro-Putty 1500” do uszczelniania.

13

Odlewnictwo Współczesne

Ochrona przed oddziaływaniem cieplnym z dużymi możliwościami oszczędności energii. Maty izolacyjne Jutec z różnymi możliwościami zastosowania.

Hitzeschutz mit betraechtlichem Energieeinsparungspotential. Jutec-Isoliermatten mit vielfaeltigen Anwendungsmoeglichkeiten.

Giesserei-Erfahrungsaust. nr 1+2, s. 40-41.

2010,

Autor: Muscheites S.

W produkcji odlewniczej mamy do czynienia z różnymi procesami nagrzewania i chłodzenia. Są to procesy, które znamionuje wysoka energochłonność.

Korzystne jest znalezienie możliwości oszczędności energii w tym obszarze.

Scharakteryzowano produkcję firmy Jutec GmbH, która produkuje tekstylia techniczne oraz opracowuje konstrukcje i proponuje rozwiązania techniczne z obszaru oddziaływania cieplnego i bhp. Firma oferuje maty izolujące, chroniące przed oddziaływaniem cieplnym. Maty te scharakteryzowano pod kątem różnego ich wykonania (technicznym). Opisano przykłady oferowanych mat izolujących i przykłady zastosowania.

Należy znać oddziaływanie na środowisko dodatków zastosowanych do masy formierskiej.

Know the Environmental Impact of Your Additives.

Mod. Casting 2010, Vol. 100, nr 10, s. 27-29.

nacji emisji powinny być skupione przede wszystkim w tych obszarach. Pierwszym krokiem zapobiegania emisji powinna być dobra znajomość stosowanych materiałów formierskich i ich wpływu na emisje gazowe. W ciągu ostatnich 15 lat opracowano już na ten temat wiele baz danych.

Te bazy danych są regularnie uaktualniane.

Opracowanie materiału wiążącego dla odlewnictwa drogą przeróbki odpadów spienionego polistyrenu.

Razrabotka svjazujushego materiala dlja litejnogo proizvodstva putem pererabotki otkhodov penopolistirola.

Processy lit'ja 2010, nr 4, s. 46-51.

Autor: Ladareva Ju.Ju., Rybickij A.I., Shinskij O.I.

Scharakteryzowano nowy proces technologiczny przeróbki odpadów spienionego polistyrenu. Proces ten pozwala na otrzymywanie z tych odpadów materiałów wiążących stosowanych w procesach przygotowania masy formierskiej i rdzeniowej dla procesów odlewania stopów żelaza i metali nieżelaznych. Metoda ta pozwala realizować i opracowywać nowe, bardziej efektywne procesy odlewania, a także prowadzi do zmniejszenia ilości odpadów spienionego polistyrenu.

Uzyskuje się dzięki temu poprawę warunków ekologicznych w odlewnictwie.

04. WYTYCZNE PROJEKTOWANIA TECHNOLOGII ODLEWNICZYCH

Autor: LaFay V. i in.

Aby lepiej zrozumieć źródła emisji w odlewni stosującej tradycyjne masy formierskie formowane „na wilgotno”, grupa naukowców opracowała wykresy przedstawiające źródła szkodliwych emisji w odlewni żeliwa. Według „Programu Zmniejszania Emisji Odlewniczych” najwięcej szkodliwych emisji powstaje w obszarze zalewania, chłodzenia i wybijania form oraz rdzeni. Dlatego metody elimi-

14

Układ wlewowo-zasilający przy wykonywaniu odlewów o dużych wymiarach z zastosowaniem metody wytapianych modeli.

Litnikovo-pitajushhaja sistema v lit’e po vyplavljaemym modeljam krupnogabaritnykh otlivok.

Gating System in Investment Casting of Large-Size Castings.

Lit. Proiz. 2011, nr 3, s. 21-26.

Odlewnictwo Współczesne

Autor: Kotov A.N. i in.

„Dynamiczny układ wlewowy” (DGS) w procesie odlewania ciśnieniowego.

Przedstawiono ujednolicone elementy układu wlewowego i zasilającego przeznaczone do produkcji wielkowymiarowych odlewów z wysokostopowego staliwa i ze stopów żaroodpornych przy odlewaniu z zastosowaniem metody wytapianych modeli. Dla skrócenia czasu przygotowania bloków modelowych opracowano bazę danych zgodnie z optymalnymi, typowymi elementami bloków zasilania odlewów stosowanych w technice rakietowo-kosmicznej. Na zdjęciach, zaczerpniętych z tej bazy danych, przestawiono typowe odlewy i elementy układów wlewowych i zasilających. Scharakteryzowano te elementy.

Casting Quality Improvement using a Dynamic Gating System In the Pressure Die Casting Process.

Przegląd układów wlewowych stopów aluminium.

dla

Reviewing Aluminum Gating Systems.

Mod. Casting 2010, Vol. 100, nr 9, s. 35-38.

Autor: Nafisi S.

Modele wypełniania wnęki formy dla różnych odlewów ze stopów aluminium odlewanych w formach piaskowych były ostatnio badane za pomocą zarówno modelowania przepływu wody, jak i z zastosowaniem nowej techniki obserwacji przepływu ciekłego metalu za pomocą kamery wideo. Stwierdzono, że zastosowanie bezciśnieniowych układów wlewowych stwarza warunki do przepływu metalu z małą prędkością i zminimalizowania ilości tlenków i wtrąceń niemetalicznych. W uzupełnieniu do małych wartości prędkości przepływu metalu pomocne są odpowiednio zaprojektowane kształty i relacje wymiarowe układów wlewowych.

Scharakteryzowano siedem różnych schematów kształtowania układów wlewowych i budowę zbiornika wlewowego. Oceniono wpływ kształtu poszczególnych elementów układu wlewowego, takich jak na przykład efekt stosunku powierzchni do obwodu wlewu i odległości między wlewami. Na zakończenie zestawiono cztery prawa przepływu.

Die Cast. Eng. 2010, Vol. 54, nr 3, s. 18-21.

Autor: Wang L. i in.

Opisano badania mające na celu poprawę jakości odlewów wykonywanych ciśnieniowo z wykorzystaniem tzw. dynamicznego układu wlewowego (DGS). Jego ruchoma konstrukcja umożliwia w trakcie napełniania wnęki formy ciśnieniowej metalem zmianę wymiarów wlewu głównego na skutek ciśnienia metalu występującego podczas tej operacji. Badania radiologiczne wykazały, że jego stosowanie wpływa na poprawę gęstości (tym samym zmniejszenie porowatości) zarówno w cienkich, jak i grubszych przekrojach odlewu.

Z przeprowadzonych prób wynika, że na jakość odlewu mają wpływ zarówno liczba otwarć DGS, jak i czas jego otwarcia.

Najlepsze wyniki uzyskano przy średnicy układu wlewowego DGS odlewu doświadczalnego wynoszącej 10 mm i czasie otwarcia 0,9 s.

05. TECHNOLOGIA ODLEWANIA DO FORM WYKONANYCH Z ZASTOSOWANIEM OGNIOODPORNEJ OSNOWY ZIARNOWEJ Mechanizm podwyższania właściwości żywicy furanowej za pomocą różnych substancji i jej wytrzymałość termiczna.

Curing mechanism of furan resin modified with different agents and their thermal strength.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 161-165.

Autor: Huang Renhe i in.

Badano mechanizm utwardzania żywicy furanowej i mocznikowo-formal-

15

Odlewnictwo Współczesne

dehydowej. Stosowano metodę spektroskopii w podczerwieni. Żywicę furanową mocznikowo-formaldehydową modyfikowano różnymi środkami, takimi jak: poliole (poliestry), serbitol, fenol i aceton.

Opisano obszernie metody analityczne i proces przygotowania próbek oraz przedstawiono analizę procesu polimeryzacji monomeru alkoholu furfurylowego w warunkach kwaśnego procesu i reakcję pierścienia furanowego. Stopień poprawy właściwości żywicy badano za pomocą różniczkowej analizy termicznej i analizy termicznej grawitacyjnej. Wyniki badań wskazują, że z wyjątkiem poliolu poliesteru (poliol to alkohol wielowodorotlenowy) inne modyfikatory mają niewielki wpływ na podwyższenie właściwości mechanicznych żywicy w wysokich temperaturach.

Studium na temat oddziaływania koloidu cyrkonowo-krzemowego na formy ceramiczne.

Study on roasting process of zircon-silica sol ceramic mould.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 187-189.

Autor: Zhang Yeming i in.

Przygotowano zapas koloidalnej krzemionki na formy ceramiczne stosując technikę formowania koloidalnego za pomocą optymalizowanego procesu próżniowego. Badano wpływ procesu prażenia na stopień skurczu i naprężenia ściskające form ceramicznych z koloidem cyrkonu z krzemionką oraz zależności między temperaturą prażenia i mikrostrukturą form ceramicznych na koloidzie cyrkonu z krzemionką. Optymalna temperatura prażenia form ceramicznych na koloidzie cyrkonowo-krzemionkowym osiągnięta w trakcie eksperymentów wynosiła 900°C, a czas wytrzymywania wynosił 2 h. Obserwacje na mikroskopie skaningowym wykazały wzrost cząstek ogniotrwałych w czasie procesu prażenia. Kiedy temperatura prażenia przekroczyła 1000°C, występowało spiekanie badanych form.

16

Podwyższenie odporności na wilgotność rdzeni rozpuszczalnych w wodzie metodą wydzielania.

Improvement of humidity resistance of water soluble core by precipitation method.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 212-217.

Autor: Zhang Long, Li Yuancai, Zhao Wei

Stosując „metodę wydzielania” pomiędzy chlorkiem wapnia i węglanem potasu podwyższa się odporność na wilgotność rdzeni rozpuszczalnych w wodzie, przy czym węglan potasu stosowany jest jako spoiwo. Koncentracja chlorku potasu ma istotny wpływ na higroskopijność rdzeni i przyczynia się do wzrostu ich odporności na wilgotność. Koncentracja wody i czas wypalania mają mały wpływ na higroskopijność. Zalecono stosowanie alkoholu denaturowego i wypalanie rdzeni bezpośrednio po ich pokryciu roztworem etanolu i chlorku wapnia. Stosując metodę wydzielania, higroskopijność maleje o 20%, a strata wytrzymałości wynosi tylko 16%, co stanowi jedną trzecią strat w porównaniu do przypadku nie stosowania żadnych procesów obróbki rdzeni. Wyniki eksperymentu wskazują, że metoda wydzielania ma istotne walory w praktycznym stosowaniu. Pokrywanie porowatych wyrobów chlorkiem wapnia, jak i wykonywanie rdzeni o wysokiej odporności na wilgotność, otrzymywanych w wyniku reakcji pomiędzy chlorkiem wapnia i węglanem potasu, powoduje ich małą higroskopijność.

Konsystencja nakładanych pokryć – koncepcja całkowitego zarządzania pokryciami ochronnymi.

Coating application consistency – the total coating management concept.

Foundry Tr. J. 2011, Vol. 185, nr 3683, s. 82-84.

Pokrycia odgrywają krytyczną rolę, zwłaszcza w pierwszym punkcie kontaktu ciekłego metalu ze ścianką wnęki formy.

Odlewnictwo Współczesne

W wyniku prowadzonych już od pewnego czasu badań nad tymi zjawiskami firma FOSECO opracowała nową koncepcję podejścia do technologii przygotowania pokrycia na formy. Powstała koncepcja „całkowitego zarządzania pokryciami” obejmująca czynności związane z przygotowaniem materiałów wyjściowych, aż do procesu naniesienia pokrycia. Specjalną uwagą objęto: dobór surowców i ich wymagania techniczne, wykonanie powłoki, jej transport i dystrybucję, przechowywanie na stanowisku formowania, nanoszenie pokrycia na formy i rdzenie oraz normalizację procesów kontrolnych.

W artykule skupiono się na aspektach zastosowania tego systemu zarządzania pokryciami wodnymi i alkoholowymi.

rianty tej metody w zależności od konfiguracji rdzeni i stawianych im wymagań, także z zastosowaniem próżni. Omówiono następnie inne charakterystyczne cechy procesu cold-box.

Składy mas, zabezpieczające wysoką podatność i dobrą wybijalność rdzeni.

Autor: Kerkhof G., Schuett K.-H.

Sostavy smesej obespechivajushhije vysokuju podotlivost’ i vybivajemost’ sterzhej.

Sand Compositions Providing High Compliance and Knockout Capability of Cores.

Lit. Proiz. 2011, nr 3, s. 8-10.

Autor: Afonaskin A.V. i in.

Omówiono procesy przygotowania form i rdzeni na osnowie spoiwa z wysokomodułowego szkła wodnego, przeznaczone na odpowiedzialne odlewy armatury dla rurociągów. W dzisiejszych czasach opracowane są składy mas formierskich ze szkłem wodnym o wysokim module i podwyższonych właściwościach technologicznych, które stwarzają możliwość wykonywania z nich rdzeni. Badania wykazały, że optymalny moduł szkła wodnego na rdzenie wynosi od 3,3 do 3,8.

Rdzenie wykonane z takiej masy mają dobrą wybijalność. Opracowano także sposób wykonywania masy z kombinowanym utwardzaniem rdzeni z ciekłych mas samoutwardzalnych z żużlem żelazochromowym. Masę taką przedmuchuje się krótko i intensywnie mieszanką 50% CO2 i 50% sprężonego powietrza o temperaturze 100°C. Opracowano różne wa-

06. TECHNOLOGIA ODLEWANIA KOKILOWEGO I NISKOCIŚNIENIOWEGO Urządzenie formierskie Multipouring umożliwia podniesienie jakości w odlewnictwie aluminium.

Multipouring-Formanlage ermoeglicht Qualitaetssprung beim Aluminiumguss.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 2, s. 56-59.

Omówiono eksploatację urządzenia do odlewania niskociśnieniowego do form piaskowych w odlewni Eurotech Aluminium Castings w Holandii, która specjalizuje się w produkcji prototypów i małych oraz średnich serii odlewów ze stopów aluminium o dużym stopniu skomplikowania. Są to odlewy na potrzeby przemysłu medycznego, maszynowego i wojskowego. Aby poprawić jakość tych skomplikowanych odlewów, zakupiono nowoczesną formierkę impulsową. Opisano jej budowę, parametry techniczne i eksploatację oraz pierwsze doświadczenia i uwagi związane z jej użytkowaniem. Przedstawiono uwagi i zalety odlewania niskociśnieniowego.

07. TECHNOLOGIA ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO Mechaniczne czyszczenie form ciśnieniowych. Redukcja kosztów konserwacji i optymalizacja rezultatów oczyszczania.

Maschinelle Formenreinigung von Druckgiessformen. Spezialist reduziert Wartungskosten und optimiert die Reinigungsergebnisse.

Giesserei-Erfahrungsaust.

2010,

17

Odlewnictwo Współczesne

nr 3+4, s. 36-37.

Autor: Hoefler M.

Opisano działalność odlewni Gross Druckguss GmbH. W odlewni tej wykonuje się odlewy ze stopów cynku. Omówiono profil produkcji. Odlewy wykonuje się w małych, dużych i średnich seriach na potrzeby automatyki, elektroniki. Wykonuje się również okucia dla przemysłu meblowego, a także elementy ozdobne do drzwi i okien. Są to odlewy ciśnieniowe o masie od 2 do 800 g. Opisano produkcję i naprawę form w odlewni, a także ich czyszczenie.

Numeryczna analiza procesu odlewania ciśnieniowego.

The computer aided pressure casting die.

Inż. Mat. 2010, R. 31, nr 3, s. 708-711.

Autor: Sawicki J. i in.

Optymalizacja konstrukcji i technologii wytwarzania formy ciśnieniowej to skomplikowany problem ze względu na złożony charakter mechanizmów zużycia eksploatacyjnego, które obejmuje takie procesy, jak: zmęczenie cieplne, zmęczenie mechaniczne, erozja i kawitacja, adhezyjne przywieranie odlewu do formy itd. W pracy przedstawiono wspomaganie procesu odlewania ciśnieniowego za pomocą metod numerycznych. Przeprowadzona symulacja komputerowa pozwala na analizę zachowania się strugi ciekłego stopu wewnątrz formy odlewniczej. Do przeprowadzenia modelowania komputerowego tych zjawisk został użyty program ANSYS, który wykorzystuje zaawansowane techniki obliczeniowe, m.in. z dziedziny CFD. Wpływ prędkości chłodzenia i przepływu stopu na strukturę odlewów przy odlewaniu z krystalizacją pod ciśnieniem.

Vlijanije skorostiej okhlazhdenija i techenija na strukturu otlivok pri lit’e s kristallizaciej pod davleniem.

18

Influence of Melt Cooling and Flow Rates on Casting Structure in Casting with Crystallization under Pressure.

Lit. Proiz. 2011, nr 3, s. 14-20.

Autor: Stancel L i in.

Opisano metodykę otrzymywania odlewów z siluminu Al-Si7-Mg0,3 o globularnej (tiksotropowej) strukturze stałego roztworu w warunkach oddziaływania wysokiego zewnętrznego ciśnienia w czasie krystalizacji stopu. Oceniano wzajemne oddziaływanie wysokich gradientów prędkości przepływu krystalizującego stopu i wysokich prędkości chłodzenia przy różnych gradientach temperatury.

We wstępie, w części teoretycznej opisano powstawanie struktury tiksotropowej o charakterystycznej budowie dendrytów w postaci globulek lub sferoidów o małych wymiarach. Można to między innymi osiągnąć poprzez oddziaływanie wysokiego ciśnienia. Można zastosować model fizyczny płynięcia krzepnącego stopu pod oddziaływaniem zewnętrznego ciśnienia, w którym prędkość przepływu i gradient prędkości wyrażone są w zależności od prędkości ruchu tłoka kompensującego swoim ruchem objętościowe zmiany w stopie przy krzepnięciu i ochładzaniu odlewu. Przedstawiono to na schemacie.

Poprawa właściwości oddzielających powłok oddzielających przez innowacyjne pokrywanie powierzchni za pomocą substancji DPw 222B. Verbesserung der Trennleistung von Trennstoffen durch innovative Oberflaechenbeschichtung mit dem Trennstoff DPw 222B. Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 56-59.

Autor: Klussmann H.-G.

Jak pokazują przykłady zaprezentowane w artykule stosując powłokę oddzielającą z substancji o symbolu DPw 222B, zwiększa się znacznie trwałość form ciśnieniowych w porównaniu do form z innymi powłokami. Istotną korzyścią wynikającą z nanoszenia nowych powłok w porównaniu z typowymi jest możliwość

Odlewnictwo Współczesne

ich nanoszenia w temperaturze otoczenia i u klienta, w miejscu zastosowania formy, co upraszcza kwestie związane z logistką.

Nanoszenie tego typu powłoki możliwe jest także w przypadku powierzchni azotowanych lub nawęglanych. Powłokę typu DPw 222B sprawdzono już w przypadku odlewania ciśnieniowego stopów aluminium, magnezu i cynku. Aktualnie prowadzi się badania czy pokrycie to można stosować także w wyższych zakresach temperatury.

Nowoczesna technika pomiarowa i regulacji umożliwia skrócenie cyklu chłodzenia i podnosi trwałość form ciśnieniowych.

Moderne Mess- und Regeltechnik verkuerzt Kuehlzyklen und steigert Werkstueckqualitaeten im Druckguss.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 60-62.

Autor: Huefner E.

Coraz większe wymagania przemysłu motoryzacyjnego powodują, że ciśnieniowe odlewy motoryzacyjne muszą być coraz lepszej jakości. Procesy ich produkcji muszą być powtarzalne i łatwe do kontroli podczas ich przebiegu. Dlatego też konieczne jest na przykład, aby parametry chłodzenia form można było dokładnie ustawić. W tym celu w układach chłodzących formy stosuje się nowoczesne zespoły zaworów i sensorów. W artykule opisano kontrolowany sposób chłodzenia form ciśnieniowych przez zastosowanie współpracujących ze sobą obiegów chłodzących i stosowanych do ich regulacji nowoczesnych układów sensorów i zaworów, które muszą być odporne na oddziaływanie niekorzystnych czynników zewnętrznych typu wysoka temperatura, zapylenie. Praca układów do kontroli i regulacji chłodzenia musi być ze sobą zsynchronizowana.

Maszyna ciśnieniowa dwupłytowa studium.

Die Zwei-Platten-Druckgiessmaschine – eine Studie.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 66-73.

Autor: Benini A.

Maszyna ciśnieniowa dwupłytowa określana jako TF sprawdziła się w praktyce i można w tym przypadku mówić o udoskonaleniu procesu odlewania ciśnieniowego. Podczas eksploatacji maszyna TF lepiej niż maszyna ciśnieniowa z przegubem kolanowym dostosowuje się do form, które podczas eksploatacji uległy deformacji. Zastosowanie w niej 4 niezależnych cylindrów zaciskowych umożliwia równomierny rozkład obciążenia, co oznacza dłuższą żywotność mechanicznych podzespołów maszyny ciśnieniowej.

Ograniczono znacznie liczbę elementów, które podczas eksploatacji stykają się ze sobą i podlegają zużyciu poprzez tarcie (trzpienie, tuleje), co zmniejsza konieczność smarowania i konserwacji. W maszynie łatwo wymienia się podzespoły.

Do sterowania maszyny i kontrolowania wszystkich parametrów procesu wykorzystano oprogramowanie PLC.

08. TECHNOLOGIA ODLEWANIA PRECYZYJNEGO. PRASOWANIE W STANIE CIEKŁYM. ODLEWANIE W FORMACH SKORUPOWYCH Procesy termiczne w czasie zalewania do form ceramicznych skorupowych i ich symulacja cyfrowa.

Thermal processes while pouring into ceramic shells and their numerical simulation.

Int. J. Metalcast 2010, Vol. 4, nr 2, s. 71-80.

Autor: Roucka J. i in.:

Podczas obróbki termicznej form skorupowych najbardziej istotną rolę odgrywają promieniowanie i konwekcja. Ściany form skorupowych są wspólnie napromieniowywane, a niesymetryczne strumienie ciepła przepływają w indywidualnych kierunkach. Pomiary eksperymentalne umożliwiły ustalenie zależności

19

Odlewnictwo Współczesne

cieplnych w czasie odlewania i krzepnięcia układu modelowego odlewów cylindrycznych o różnych średnicach rozmieszczonych na pierścieniowym wlewie. Odlewano w ten sposób staliwo stopowe Cr-Ni-Co (N155). Temperaturę w odlewach i ściankach form skorupowych mierzono za pomocą termopar. Uzyskane eksperymentalnie dane zastosowano w procesie symulacji cyfrowej. Warunki graniczne przepływu ciepła obliczono stosując oprogramowanie FLUENT. Rzeczywiste warunki termofizyczne modelowano za pomocą oprogramowania PROCAST, a moduł CAFE z tego oprogramowania zastosowano do symulacji cyfrowej struktury stopu.

Struktury określone poprzez symulację porównano ze strukturami otrzymanymi eksperymentalnie.

Najnowsze badania naukowe prowadzone na Uniwersytecie Technologicznym w Brnie w zakresie procesu odlewania precyzyjnego.

Zadnje raziskave na Tehnoloski univerzi Bron s podrocja precizijskega litja.

Latest Research Activities at the Bron University of Technology related to the Investment Casting Processs.

Liv. Vestn. 2010, Rocz. 57, cis. 4, s. 162-171.

Autor: Milan H., Jaromir R.

Opisano badania prowadzone na Uniwersytecie Technologicznym w Brnie skierowane na stale wzrastające zainteresowanie „odlewami o kształtach zbliżonych do sieci”, których realizacja związana jest przede wszystkim z technologią odlewania precyzyjnego. Wiele zespołów badawczych prowadzi prace w następujących tematach: 1. Szybkie wytwarzanie odlewów handlowych – prototypowanie za pomocą metody elementów skończonych plus technologia odlewania precyzyjnego do realizacji modelu-matki przy krótkich seriach odlewów, po którym następuje wykonanie modelu woskowego poprzez odlewanie do form silikonowych; 2. Procesy cieplne i zalewanie do form ceramicznych, symulacja procesów wypełniania

20

form silikonowych; 3. Stopy Ti-Al na odlewy o wysokiej wartości dodanej w tym odlewanie implantów na stawy kolanowe.

Celem jest tutaj nie tylko optymalizacja procesów odlewania, ale także ulepszenie kształtu implantów i ich zróżnicowanie, oraz zminimalizowanie niezbędnych zabiegów chirurgicznych przy dostosowywaniu kości ludzkich do kształtu implantów.

Część tych prac finansowana jest przez Czeską Narodową Agencję ds. Badań, ponieważ uznane są one za badania podstawowe.

Badanie mikrostruktury na granicy wiązania faz powłoki ceramicznej przygotowanej na powierzchni AZ91D techniką odlewnia z zastosowaniem zgazowywanych modeli.

An investigation on bonding interface microstructure of ceramic coating prepared on AZ91D by evaporated pattern casting technique.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 166-171.

Autor: Chen Dongfeng i in.:

Wytwarzano pokrycie ceramiczne Pb-ZnO-Na2 na powierzchni stopu magnezu AZ91-D za pomocą preformy utworzonej w wyniku procesu odlewania z zastosowaniem zgazowywanych modeli. Powłoka ceramiczna badana była drogą obserwacji na mikroskopie skaningowym, na spektrometrze itp. Badanie było skierowane na proces powstawania powłoki ceramicznej i na powierzchnię graniczną oraz na warunki połączenia pomiędzy pokryciem ceramicznym a preformą. Wyniki wskazują, że proszek szklany (PbO-ZnO-Na2O) ulega stopieniu w kontakcie z wysoką temperaturą ciekłego metalu i krzepnie na powierzchni preformy w miarę obniżania temperatury. Dlatego powłoka ceramiczna dobrze łączy się z substratem rozkładu spienionego modelu na granicy faz. Na grubość powłoki ma istotny wpływ poziom próżni. Dalsza analiza wskazuje, że wtrącenia tlenków i produkty rozpadu spienionego modelu mają istotny wpływ na powierzchnię międzyfazową. Aby otrzymać dobre połączenie

Odlewnictwo Współczesne

na granicy faz pomiędzy pokryciem ceramicznym i substratem, należy zmniejszyć stopień utlenienia metalu i ilość wtrąceń, a produkty rozkładu spienionego modelu z pokrycia powinny być całkowicie odciągnięte.

09. INNE TECHNOLOGIE ODLEWANIA Wpływ warunków wytwarzania na właściwości mechaniczne i strukturę brązów typu Cu-Sn-Ni przeznaczonych na napędy ślimakowe.

Einfluss der Herstellungsbedingungen auf die mechanischen Eigenschaften und das Gefuege Cu-Sn-Ni-Bronzelegierungen fuer Schneckengetriebe.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 24-29.

Autor: Gerke L. i in.

Celem omówionej w artykule pracy było określenie wpływu warunków procesu wytwarzania i zawartości niklu na strukturę, właściwości mechaniczne oraz zużycie brązu. W tym celu odlano metodą ciągłą i odśrodkową różne gatunki brązu o zawartości niklu 2 i 4%. Badania wykazały, że zwiększona zawartość niklu powoduje znaczny wzrost wydłużenia całkowitego i lekką poprawę odporności na zużycie. Odlew wykonany metodą odlewania ciągłego posiadał drobnoziarnistą strukturę i mimo niskiej zawartości Ni wykazywał poprawę właściwości mechanicznych. Ogólnie można stwierdzić, że w wyniku odlewania ciągłego uzyskuje się równomierną strukturę z jednorodnym rozkładem twardych faz.

Można pokazać, że odlewanie odśrodkowe wywołuje powstawanie struktury drobnoziarnistej i niejednorodnych warstwowych wydzieleń faz twardych. Interesujące są właściwości próbek odlewanych odśrodkowo, jeśli chodzi o podatność na zużycie, mimo niejednorodności ich odporność na zużycie jest większa niż próbek odlewanych w sposób ciągły.

Odlewanie ciągłe stopów zapamiętujących kształty Cu-Al-Ni.

Kontinuirno litje zlitine z oblikovnim spominom Cu-Al-Ni. Continuous casting of Cu-Al-Ni ShapeMemory Alloys.

Liv. Vestn. 2010, Rocz. 57, cis. 4, s. 172-193.

Autor: Lojen G. i in.

Stopy zapamiętujące kształt, zwłaszcza polikrystaliczne, takie jak Cu-Al-Ni mają szereg wad w porównaniu do stosowanych powszechnie stopów Ni-Ti. Dotyczy to przede wszystkim dużej kruchości i mniejszej zdolności do odwracalnego odkształcania. Z drugiej strony stopy te mają szereg zalet: proces topienia i odlewania jest łatwiejszy, łatwiejsza jest także kontrola składu chemicznego oraz obróbka mechaniczna. Mają one większą wartość modułu Younga, wyższą odporność na degradację właściwości użytkowych oraz lepszy stosunek kosztów do uzyskanych efektów. Proces produkcji wyrobów z tych stopów nastręcza jednak stale wiele trudności technicznych.

Możliwość ich odlewania bezpośrednio z tygla znacznie obniżyłaby koszty procesu. W artykule opisano eksperymentalne wytopy i procesy ciągłego odlewania stopu zapamiętującego kształt o składzie Cu-13%-Al-Ni 4%. Scharakteryzowano wyposażenie laboratoryjne do pionowego, ciągłego odlewania prętów o małych przekrojach bezpośrednio z tygla pieca.

Zastosowano formę grafitową o średnicy 16 mm i testowano szereg parametrów procesu odlewania.

Dwuwymiarowy, całkowany model rozłożenia prądów wirowych w krystalizatorze zawierającym elektromagnetyczny mieszalnik.

Dvumernaja integral'naja model' raspredelenija vikhrevykh tokov v kristallizatore s ehlektromagnitnym peremeshivatelem.

Processy lit'ja 2010, nr 4, s. 36-45.

Autor: Evdokimov V.F. i in.

Opracowano dwuwymiarowy, scałkowany model rozłożenia prądów wi-

21

Odlewnictwo Współczesne

rowych i sił elektromagnetycznych dla przemysłowego elektromagnetycznego mieszalnika o wydatnych biegunach, które ustawione są na zewnątrz krystalizatora maszyny sortującej przy ciągłym odlewaniu półwyrobów. Opisano budowę krystalizatora. Model jego pracy przedstawiono w postaci algorytmu blokowego.

Podstawą do opracowania algorytmu był rozkład wynikowych prądów wirowych na przekroju poprzecznym tego układu i jego wpływ na sumę dwóch symetrycznych składowych. Pozwoliło to w sposób istotny skrócić ilość obliczeń komputerowych.

10. TOPIENIE Zastosowanie nagrzewania plazmowego w technologiach przemysłu odlewniczego.

Primenenije plazmennogo hagreva v tekhnologijakh litejnogo proizvodstva.

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 9-15.

Autor: Najdek V.L., Narivskij A.V.

W firmie FTIMC NAN na Ukrainie opracowano naukowo i doświadczalnie ekologicznie czyste procesy obróbki metali nieżelaznych za pomocą strumieni plazmy w warunkach próżni. Schematycznie przedstawiono proces rafinacji plazmowo-próżniowej w kadzi i przy ciągłym rozlewaniu metalu. Wykazano wpływ próżniowo-plazmowej obróbki stopu na proces odgazowania, strukturę i właściwości wytrzymałościowe odkształcanych stopów aluminium, otrzymywanych ze wsadu o różnej zawartości odpadów metalowych (złomu).

Nowe zaprawy i modyfikatory do produkcji odlewów ze stopów aluminium i z żeliwa.

Novye ligatury i modyfikatory dlja proizvodstva otlivok iz aljuminievykh litejnykh splavov i chuguna.

Przedstawiono informacje o nowych zaprawach i modyfikatorach przeznaczonych do wprowadzania pierwiastków stopowych, głównie miedzi i niklu oraz do modyfikowania odlewniczych stopów aluminium i żeliwa produkowanych na Białorusi. Otrzymana informacja jest niezbędna przy prognozowaniu i optymalizacji zapraw sferoidyzujących żeliwo na bazie Ni-Mg-Si-Fe i Cu-Mg-Si-Fe. Do produkcji stopów aluminium opracowano zaprawę o składzie Cu-Si-P. Podano szereg składów zapraw do sferoidyzacji i modyfikacji żeliwa i porównano je z produktami wytwarzanymi na Zachodzie Europy. Przy opracowywaniu składu chemicznego zapraw z magnezem skupiono się nad problemem równowagi ciśnienia par magnezu nad lustrem metalu.

Jakość żeliwa wytapianego z odpadów po obróbce metali i rudy żelaza.

Kachestvo chuguna, vyplavlennogo iz otkhodov metalloobrabotki i zhelezorudnovo syp’ja.

The quality of cast iron melted from the wastes of metal processing and iron-ore raw materials.

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 6-9.

Autor: Kostjakov V.N., Sushkov A.H., Kir’jakov N.V.:

Zbadano jakość, strukturę i właściwości żeliwa, wytapianego ze złomu, żużla metalurgicznego i rudy żelaza. Stwierdzono, że zastosowanie metalurgicznego szlamu i rudy żelaza w procesie topienia żeliwa pozwala na redukcję strat we wsadzie, obniżenie kosztów i zabezpieczenie odpowiedniej jakości topionego metalu.

Wpływ sposobu wytrzymywania ciekłego metalu podczas transportu.

Einfluss der Warmhaltetechnologie auf die Schmelzqualitaet in Strassentransporttiegeln.

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 16-19.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 30-34, 36-41.

Autor: Agiejev Ju.A. i in.

Autor: Prillhofer B. i in.

22

Odlewnictwo Współczesne

Badano wpływ sposobu wytrzymywania ciekłego metalu – z wykorzystaniem palników gazowych i zanurzeniowych elementów grzewczych, na jakość ciekłego stopu aluminium AlSi9Cu3(Fe).

Stwierdzono, że istotne wskaźniki wpływające na jakość ciekłego metalu, takie jak: zawartość wodoru czy indeks gęstości w przypadku takiego transportu ciekłego metalu zmierzają do równowagi. Wskaźniki jakościowe zależą w istotny sposób od parametrów układu, np.: temperatury, składu chemicznego stopu czy wyłożenie tygla. Obie metody utrzymywania metalu w stanie ciekłym przez dłuższy czas bez wpływu negatywnych czynników w postaci wtrąceń uznano za odpowiednie. Istotne jest, aby przed rozpoczęciem procesu odlewania zbadać czy przez odpowiednią obróbkę w piecu uzyska się odpowiednio wysoką jakość ciekłego metalu. Zastosowana metoda usuwania wtrąceń z wykorzystaniem wskaźnika PCA, który jest funkcją czasu wytrzymywania, wskazuje na znaczną zgodność z metodą metalograficzną określania stężeń wtrąceń w ciekłym metalu. Obróbka ciekłego metalu, za pomocą wirnika, przed rozpoczęciem procesu wytrzymywania daje dobre rezultaty, jeśli chodzi o zmniejszenie zawartości wodoru. W ostateczności stop (ciekły metal) posiada energię do ponownego ustalenia równowagi stężeń wtrąceń. Stop przejmuje ponownie w sposób intensywny wodór z otoczenia.

Z tego wypływa wniosek, że przepłukiwanie gazem w urządzeniu do przetapiania ma podrzędne znaczenie. Mniejszą zawartość wodoru w odlewie można uzyskać jedynie przez odwirowanie stopu u klienta bezpośrednio przed odlaniem. Krzywa indeksu gęstości ze względu na zależność od zawartości wodoru, przebiega w sposób założony. Z tego też wynika, że mniejszy indeks gęstości można uzyskać także w wyniku obróbki ciekłego metalu bezpośrednio przed zalaniem. Odnośnie wykorzystania obu metod nagrzewania należy też wspomnieć, że wykorzystanie elementów grzewczych zanurzeniowych wiąże się z dużym ryzykiem ze względu na kruchość ceramiki ochronnej. Zastosowanie palników połączone z płukaniem azo-

tem można uznać za bardziej bezpieczne i gwarantujące stałą jakość ciekłego metalu przy niskich kosztach inwestycyjnych i kosztach eksploatacji.

Kontrola zawartości węgla podczas procesu wytwarzania tarcz hamulcowych z żeliwa o wysokiej zawartości węgla.

Carbon content control during the production process of high carbon brake discs.

Foundry Tr. J. 2010, Vol. 184, nr 3671, s. 24-27.

Autor: Muruzabal U. i in.

We wstępie przedstawiono wpływ składu chemicznego żeliwa na właściwości fizyczne i stabilność właściwości użytkowych tarcz hamulcowych. Istotną część artykułu poświęcono reakcjom chemicznym i fizykochemicznym zachodzącym w kąpieli metalowej na drodze od pieca do formy, których efektem może być znaczna zmiana składu chemicznego, a zatem struktury metalu odlewu. W przypadku tarcz hamulcowych, wymagana jest perlityczna struktura osnowy i płatkowa postać grafitu przy stosunkowo dużej zawartości węgla. Zatem proces produkcyjny stwarza konieczność utrzymywania zawartości węgla i krzemu w stosunkowo wąskich granicach. Przeprowadzone badania polegały na badaniu zawartości tych dwóch pierwiastków na wszystkich etapach procesu, na których metal znajdował się w stanie ciekłym: topienie (piec 17 t), kadź przewoźna, maszyna rozlewnicza, odlew. Zastosowano dwie metody: analiza termiczna (Thermolan®) w dwóch wersjach (próbnik z tellurem dla układu metastabilnego i próbnik z modyfikatorem) i metoda spalania (LECO). Opracowano model matematyczny i dokonano analizy wyników.

23

Odlewnictwo Współczesne

11. OCZYSZCZANIE I WYKAŃCZANIE ODLEWÓW Wysoka wydajność i rzucający się w oczy wygląd.

Hochglanzleistung Optik.

fuer

herausragende

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 74.

Autor: Mueller B.

Opisano zastosowanie, eksploatację i konstrukcję urządzenia typu FBA 24 Turo firmy Roesler do obróbki, odnawiania (polerowania) kół, felg samochodowych, przede wszystkim aluminiowych.

Za pomocą tego urządzenia możliwe jest także odnawianie kół motocykli. Istotą urządzenia jest to, że możliwe jest szybkie odnowienie części (odlewów) o skomplikowanych kształtach. Urządzenie nadaje się także do oczyszczania elementów stalowych. W artykule wspomniano o możliwości dostawy innych urządzeń firmy Roesler do obróbki i wykańczania powierzchni.

Badania odporności na korozję metodą CAMRI. A Study of „Greener” Finishes for Die Castings.

Die Cast. Eng. 2010, Vol. 54, nr 3, s. 26-27.

Autor: Goodwin F., Minor K., Mooney T.

W celu poprawy odporności na korozję oraz poprawy estetyki odlewów ciśnieniowych stosuje się obróbkę wykańczającą polegającą na nanoszeniu na powierzchnię odlewów różnego rodzaju powłok za pomocą różnych technik.

W roku 2006 po raz pierwszy ujawniono nową pośpieszną metodę badania odporności na korozję odlewów pokrytych różnymi powłokami tzw. Test CAMRI, trwający 180 dni. Corrosion Testing Laboratory (CTL) przeprowadziło badania odporności na korozję metodą CAMRI wybranych powłok nakładanych różnymi technikami.

Przedstawiono wyniki badań odporności

24

na korozję tych pokryć – po upływie 30 i 90 dni – nanoszonych na próbki metodami: elektroforetyczną, elektroplaterowania i galwaniczną.

Zaawansowane technologie wykańczania pozwalają na obniżenie kosztów, poprawę jakości powierzchni i wzrost efektywności.

Advanced Finishing Techniques to Reduce Costs, Improve Surface Quality and Increase Efficiency.

Incast 2010, Vol. 23, nr 6, s. 10-15.

Autor: Yaksic V., Price Ch.

W artykule omówiono podstawowe zasady wykańczania odlewów przez szlifowanie, analizowano problemy towarzyszące tym procesom i podano wskazówki, jak uniknąć „zasadzek”, które proces ten może stwarzać. Omówiono podstawowe właściwości materiałów abrazyjnych stosowanych do wykańczania odlewów, w zależności od materiałów, z jakich są one wykonane oraz zasady bezpieczeństwa obowiązujące obsługę według normy ANSI i metody usuwania układów wlewowych. Analizowano osiem najczęściej spotykanych problemów związanych z wadliwie prowadzonym procesem wykańczania oraz montażu odlewów. W końcowej części podano zasady zaawansowanych procesów wykańczania odlewów.

12. METALOZNAWSTWO I OBRÓBKA CIEPLNA Opis odkształcenia (deformacji) metalu w oparciu o mikrostrukturę. Teoria i zastosowanie.

Microstructure-based Description of the Deformation of Metals. Theory and Application.

JOM 2011, Vol. 63, nr 4, s. 26-33.

Autor: Helm D. i in.

Mając na celu zintegrowane podejście do komputerowej inżynierii materiałowej w kontekście przemysłowym

Odlewnictwo Współczesne

dużym wyzwaniem jest opracowanie metod odpowiedniego opisu różnych etapów w procesie produkcji. Pierwszym kluczowym problemem jest poprawny opis zmian mikrostruktury w czasie procesów obróbczych (termicznych i mechanicznych) materiału wyjściowego aż do otrzymania końcowego półwyrobu. Najodpowiedniejsze jest tutaj dokładne opisanie mikrostruktury. Końcowe stadia procesów i szczegółowa ocena składników jest wtedy niezbędna do opisu całości wyrobu wymagającego oceny właściwości mechanicznych. Kluczowym wyzwaniem jest określenie makroskopowego opisu na podstawie mikrostruktury. W artykule opisano metody, jak włączyć mikrostrukturę do opisu deformacji metali i pokazać istotne etapy symulacji w czasie procesu produkcji w automatycznym procesie produkcji półwyrobu ze stali o mikrostrukturze dwufazowej.

Informatyka mikrostruktury z wykorzystaniem statystyki wyższego rzędu i sprawnych przydatnych protokołów z kompletem danych.

Microstructure Informatics using Higherorder Statistics and Efficient Data-mining Protocols.

JOM 2011, Vol. 63, nr 4, s. 34-41.

Autor: Kalidindi S.R. i in.

Informatyka mikrostruktury jest decydującym elementem składowym zintegrowanej infrastruktury obliczeniowej inżynierii materiałowej. Przyspieszone projektowanie i rozwój nowych zaawansowanych materiałów i ich pomyślne wprowadzanie do praktyki inżynierskiej są w dużej mierze utrudnione przez brak rygorystycznych ram matematycznych dla informatyki mikrostrukturalnej odpowiednich do specyficznych wymagań technicznych. W artykule opisano szereg protokołów komputerowych, które umożliwiają znaczne przyspieszenie procesu budowania nowych struktur informatycznych dla określonych zastosowań. Te nowe protokoły mają szereg zalet w stosunku do obecnych praktyk stosowanych na polu metalografii. Pozwalają one archiwizować,

prowadzić badania w czasie rzeczywistym oraz przeprowadzać ilościowe porównania chwilowych zdarzeń w obrębie rozległych mikrostrukturalnych baz danych. Pozwalają także ustalić niezawodne korelacje „mikrostruktura – właściwości” za pomocą obiektywnych pomiarów mikrostruktury. Wymieniono także inne zalety, jakie stwarza informatyka mikrostrukturalna.

Kwantowa charakterystyka wymiany ciepła i krystalizacji ciekłego żeliwa.

(Część 1).

Kvantovye osobennosti teploobmena i kristalizacii zhidkogo metalla. (Soobshhenie 1).

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 60-70.

Autor: Tydnjuk V.Z. i in.

Przedstawiono model fizyczno-matematyczny wymiany ciepła, w którym uwzględniono charakter kwantowy tego procesu (kwantowe kombinowane rozpraszanie cieplnych fononów i fotonów oraz dyspersję w optycznych i akustycznych gałęziach strumieni ciepła) w ciekłym i stałym metalu. Analizowano charakter procesu krystalizacji i klasyfikację odmian polikrystalicznych struktur w oparciu o różnicę różnych typów procesu wymiany ciepła. Przedstawiony model pozwala uwzględniać wpływ kształtu przekroju odlewu i elementów wzmacniających formę na proces krystalizacji odlewu.

Zależność mikrostruktury i właściwości w obrabianych cieplnie odlewach aluminiowych wykonanych technologią odlewania wysokociśnieniowego: postęp.

Microstructure-Property Relationships In Heat-Treated Aluminium High Pressure Die Castings: Recent Advances.

Die Cast. Eng. 2010, Vol. 54, nr 4, s. 28-34.

Autor: Lumley R.N.

Przedstawiono osiągnięcia CSIRO Light Metals Flagship w zakresie wpływu obróbki cieplnej (przesycania i sta-

25

Odlewnictwo Współczesne

rzenia) na właściwości struktury stopów aluminium odlanych w maszynach ciśnieniowych. W ramach tych prac udało się doprowadzić do wyeliminowania znanych problemów związanych z tworzeniem się pęcherzy zewnętrznych (bąbli) oraz problemów stabilizacji wymiarowej, które mogą zaistnieć po zastosowaniu konwencjonalnych metod obróbki cieplnej. Pokazano, że w tym celu można w procesie przesycania radykalnie obniżyć temperaturę i skrócić czas wygrzewania, przy czym wskazane jest starzenie w podwyższonej temperaturze. Przedstawiono istotny wpływ zawartości domieszek na możliwość osiągania dobrych właściwości po bardzo szybkiej (rapid heat treatment) obróbce cieplnej. Dla przykładu: w stopie typu Al-Si-Cu dodatek Mg nawet w ilości dającej stosunek Cu : Mg rzędu 1 : 1, pozwala na zminimalizowanie różnic właściwości mechanicznych, zwykle bardzo zależnych od temperatury starzenia, w zakresie temperatury starzenia 150–220°C (prawie identyczna wartość maksimum twardości, rzędu 130 HV).

Dzięki temu utwardzanie wydzieleniowe polegające na starzeniu w ciągu 15 min, w temperaturze 220°C, po krótkim wygrzewaniu homogenizującym i przesycaniu, może trwać zaledwie 30 min. Przedstawiono nowy zakres składu chemicznego stopów o podwyższonej odporności na pękanie. Wykazano również, że stopy Al-Si-Cu odlane ciśnieniowo i po obróbce cieplnej mogą być z powodzeniem poddawane utlenianiu anodowemu (eloksalowaniu) w przeciwieństwie do tych samych stopów przed obróbką cieplną.

Generowanie mikrostruktury w stopach aluminium na skutek indukcji magnetycznej.

Electromagnetically induced segregation for generation of a gradient microstructure in aluminium castings.

Foundry Tr. J. 2010, Vol. 184, nr 3672, s. 54-58.

Autor: Aguilar J. i in.

Zaprezentowano technologię EIS – proces, który pozwala na miejsco-

26

wą poprawę mikrostruktury i właściwości mechanicznych odlewów zwłaszcza powierzchni otworów bloków cylindrów wykonanych ze stopów aluminium. Proces polega na „sterowaniu” nieprzewodzącymi prądu kryształami pierwotnymi krzemu znajdującymi się w przewodzącej prąd hypereutektyce stopu AlSi za pomocą indukcji magnetycznej. Kryształy Si zaczynają przemieszczać się do miejsc, w których panuje duże natężenie pola magnetycznego. W efekcie krzem w stopie AlSi17Cu4Mg koncentruje się miejscowo w warstwie powierzchniowej odlewu.

Zachowując właściwe parametry procesu odlewania, można otrzymać w warstwach powierzchniowych otworów bloków cylindrów powierzchnię taką samą, jak w innych miejscach odlewu. Opisano przebieg prób wraz z opracowaną symulacją komputerową.

13. ŻELIWO I ODLEWY ŻELIWNE Węgiel sortowany – jego rola przy produkcji żeliwa w formach wilgotnych.

Graded coal — its role in iron casting production from greensand systems.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 235-238.

Autor: Brown A.

Węgiel był zawsze uważany za dodatek poprawiający jakość powierzchni odlewów żeliwnych, ale równocześnie przyczyniał się do wzrostu strat prażenia, ilości drobnych cząstek i wilgoci w masie formierskiej. Chociaż poszukiwano różnych materiałów zastępczych, to jednak nie udało się znaleźć zastępczego materiału. Wraz z odpowiednim doborem gatunku węgla w połączeniu z małą zawartością popiołu i innych jego właściwości otrzymuje się odlewy pozbawione wad powierzchniowych. Dzięki właściwemu doborowi gatunku węgla oraz procesowi jego transportu i przygotowania w odlewni, jest on dodatkiem przy-

Odlewnictwo Współczesne

noszącym znaczne oszczędności ekonomiczne w procesie produkcji. Problemy te omówiono w poszczególnych rozdziałach artykułu.

Wpływ środowiska formy i rodzaju modyfikatora na skurcz żeliwa sferoidalnego.

Shrinkage evaluation in ductile iron as influenced by mould media and inoculant type.

Cast Metals Res. 2011, Vol. 24, nr 1, s. 28-36.

Autor: Chisamera M. i in.:

Opisane prace prowadzono w zakresie jednoczesnego badania krzywych chłodzenia i krzywych skurczowych na specjalnych próbkach, mikrostruktury i tendencji do skurczu jako funkcji doboru modyfikatorów i sztywności formy. Opracowano w tym celu specjalne oprzyrządowania. Najwyższy poziom obu skurczów, objętościowego i całkowitego obserwowano dla form wilgotnych. Obserwowano tam o wiele wyższy poziom rozszerzalności eutektycznej w porównaniu do form z mas zawierających spoiwo w postaci żywicy furanowej. Stwierdzono, że modyfikatory, takie jak: Ca, Ce, S, O-FeSi dają największą liczbę zarodków i unikalny szeroki rozkład rozmiarów sferoidów, a także mniejszą tendencję do powstawania skurczu. Silniejszy efekt grafityzacji przed rozpoczęciem krystalizacji eutektyki i bardziej wydłużony czas grafityzacji do końca krystalizacji eutektyki obserwowano przy kompleksowym działaniu modyfikatorów w połączeniu z ich oddziaływaniem na zmniejszenie tendencji skurczowych w żeliwie sferoidalnym.

Cienkościenne odlewy z żeliwa sferoidalnego i ADI jako substytut odlewów ze stopów Al. Thin wall ductile and austempered iron castings as substitutes for aluminium alloy castings.

Foundry Tr. J. 2011, Vol. 185, nr 3683, s. 85-90.

W artykule omówiono problem przeciwstawny do modnego obecnie trendu zamiany odlewów żeliwnych odlewami ze stopów aluminium. W szczególności wykazano, że jest możliwość wyprodukowania cienkościennych odlewów, takich jak dźwignie kontrolne, wsporniki i wirniki z żeliwa sferoidalnego bez wad typu: zabieleń, zimnych kropli i niedolewów, a także o stosunku wytrzymałości do masy dochodzącym do 87 MPa · cm3/g. Ponadto austenityzacja w 900°C przez 20 minut, a potem hartowanie w kąpieli solnej w temperaturze 350°C przez 15 minut powoduje powstawanie w pełni ausferrytycznej osnowy w ściankach cienkościennych odlewów, w których stosunek wytrzymałości do masy wzrasta do 154 MPa · cm3/g. Na końcu artykułu wykazano, że odlewy cienkościenne wykonane z żeliwa sferoidalnego lub ADI mogą być lżejsze i posiadać lepsze właściwości mechaniczne niż ich odpowiedniki wykonane ze stopów aluminium.

Badanie efektywności modyfikowania żeliwa SCH03C01B przy otrzymywaniu cienkościennych odlewów.

O kovshom modificirovanii chuguna SCH03C01B pri poluchenii tonkostennykh otlivok.

Research of Efficiency of modifying of pig-iron СЧ03Ц01Б for Receptiom of thinwalled Preparations.

Lit. Proiz. 2011, nr 3, s. 4-7.

Autor: Shipielnikov A.A., Rogotovskij A.N., Kravchenko T.V.:

Przedstawiono wyniki badań wpływu parametrów modyfikowania żeliwa SCH03C01B na strukturę i twardość cienkościennych odlewów, otrzymywanych z zastosowaniem rdzeni wykonywanych w technologii cold-box. Żeliwo to przeznaczone jest na odlewy cienkościenne pracujące w ośrodkach chemicznie agresywnych i w warunkach zużycia abrazyjnego.

Modyfikacje prowadzono przy różnych temperaturowo-żużlowych (topnikowych) parametrach wytopu. Statystyczne opracowanie wyników pozwoliło na otrzyma-

27

Odlewnictwo Współczesne

nie modelu matematycznego głębokości zabielenia w zależności od parametrów modyfikowania. Opisano mikrostrukturę, w tym przede wszystkim ilość cementytu w próbkach odlewanych piętrowo.

Wpływ niklu na strukturę i właściwości mechaniczne odlewów z żeliwa sferoidalnego.

Vlijanie nikelja na strukturu mekhanicheskie svojstva vysokoprochnogo chuguna.

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 24-34.

Otrzymano eksperymentalne dane, charakteryzujące wpływ zawartości niklu na strukturę i właściwości mechaniczne żeliwa sferoidalnego w zależności od jakości materiałów wsadowych, metody sferoidyzacji, szybkości stygnięcia odlewów i rodzaju obróbki termicznej. Największa efektywność oddziaływania niklu pojawiła się przy większych wartościach szybkości chłodzenia (4,20–0,60°C/s). Dlatego dodatek niklu stosuje się przede wszystkim w celu otrzymywania odlewów cienkościennych o lepszych właściwościach mechanicznych i użytkowych. Określono technologiczne parametry gwarantujące otrzymanie wysokiej wytrzymałości i plastyczności dla żeliwa sferoidalnego z niklem.

Odporność korozyjna żeliwa sferoidalnego austenitycznego w parach heptylu i amylu.

Korrozionnaja stojkost’ austenitnykh vysokoprochnykh chugunov v parakh geptila i amila.

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 52-56.

Autor: Zelenyj B.G., Shejko A.A., Evko V.M.

Heptyl i amyl są toksycznymi składnikami ciekłego paliwa. Niezawodność i trwałość silników elektrycznych pracujących w atmosferze nasyconej parami tych substancji zależą w dużym stopniu od odporności korozyjnej materiałów stosowanych na obudowy silników. Dlatego badano odporność korozyjną żeliwa austenitycznego w parach tych substancji.

28

14. STALIWO I ODLEWY STALIWNE Oddziaływanie technologii odlewania na powstającą mikrostrukturę i fazy wysokowęglowej stali szybkotnącej.

Effect of casting technology on microstructure and phases of high carbon high speed steel.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 187-201.

Autor: Zhang Tianming i in.

Obserwowano mikrostrukturę staliwa szybkotnącego (HC-HSS) w stanie po odlaniu do form piaskowych oraz metodami zwykłego i elektromagnetycznego odlewania odśrodkowego. Do badań stosowano mikroskop optyczny i dyfraktometr promieni X typu D/max2200pc. Stwierdzono, że w mikrostrukturze odlewów z form piaskowych dominują węgliki stopowe (W2C, VC, Cr7C3), martenzyt i austenit. Odlewy odśrodkowe i elektromagnetyczno-odśrodkowe wykazują wyraźną poprawę mikrostruktury staliwa HC-HSS. Ze wzrostem indukcji magnetycznej (B) ilość austenitu w mikrostrukturze tego staliwa znacznie wzrasta, a maleje ilość eutektyki ledeburytycznej. Ponadto wtórne węgliki wydzielające się z austenitu są drobniejsze i bardziej równomierne rozłożone w odlewach otrzymywanych metodą odlewania odśrodkowego elektromagnetycznego. Stwierdzono również, że budowa węglików eutektycznych w ledeburycie staje się drobniejsza, a odległości między fazą węglikową w eutektyce ledeburytycznej wzrastają wraz ze wzrostem siły pola magnetycznego.

Nadawanie kształtów zbliżonych do sieci dla noża rozdzielczego o skomplikowanym geometrycznym kształcie poprzez odlewanie staliwa metodą semi-solid do formy ceramicznej.

Near-net shaping of geometrically complex diving knife by semisolid steel casting using ceramic mould system.

Cast Metals Res. 2011, Vol. 24, nr 1, s. 6-12.

Odlewnictwo Współczesne

Autor: Muenstermann S. i in.

Przeprowadzono eksperymentalne odlewanie staliwa metodą tiksotropową, stosując samoogrzewające się formy z korundu pracujące przy temperaturze około 1000°C. Do prób wyselekcjonowano nóż rozdzielczy, jako nadający się kształtem do zbadania możliwości wykorzystania procesu semi-solid do odlewania staliwa w celu osiągnięcia wyrobu o kształtach zbliżonych do sieci. Wyniki badań wskazują, że istotne zmniejszenie stopnia obróbki mechanicznej, uzyskanie wymaganej jakości powierzchni oraz chropowatości powierzchni mniejszej niż 30 μm, można uzyskać in situ bez dodatkowej obróbki powierzchni. Wnioskowano, że w porównaniu do procesu kucia, możliwe jest zmniejszenie wartości sił kształtujących i zwiększenie stopnia skomplikowania kształtów przez zastosowanie form ceramicznych o wysokim stopniu przegrzania.

Należy przeprowadzić intensywne prace badawcze nad uzyskaniem narzędzi, które pozwoliłyby otrzymać ulepszone formy korundowe zdolne do przenoszenia sił powstających w czasie procesu odlewania tiksotropowego.

Stop do aliterowania powierzchni stali klasy austenitycznej.

Splav dlja alitirovanija poverkhnosti stalej austenitnovo klassa.

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 45-51.

Autor: Chernega D.F., Sorochenko V.F., Kud’ P.D.

Prace dotyczyły możliwości bezpiecznego i efektywnego przechowywania wodoru. Stosuje się w tym celu pojemniki ze stali. W przypadku wysokostopowych gatunków stali obserwuje się zjawisko tzw. „wodorowej degradacji”. Dlatego zbiorniki na wodór są pokrywane specjalnymi powłokami ochronnymi. Powłoki te są wytwarzane zwykle na bazie stopów miedzi i aluminium. W wyniku procesu aliterowania zbiornika w ciekłym stopie aluminium o specjalnym składzie uzyskuje się dyfuzyjną powłokę ochronną o grubości 600–800 μm. W artykule rozwiązano za-

danie jak na podstawie teorii wybrać stop odlewniczy aluminium i optymalizować jego skład chemiczny. Znając technologiczne parametry procesu aliterowania i obliczania czasu wytrzymywania eksperymentalnych stalowych próbek, można wybrać stop aluminium i optymalizować skład chemiczny i parametry procesu aliterowania (aluminiowania) austenitycznej stali stopowej gatunku 08X18N10T. Innowacyjne rozwiązania w obszarze żarowytrzymałych stali stopowych.

Nowe złącze (zamknięcie) zaciskowe firmy TyssenKrupp Nirosta.

Innovative Loesungen aus temperaturbestaendigem Edelstahl. Neuer Klettverschluss von ThyssenKrupp Nirosta.

Giesserei-Erfahrungsaust. nr 1+2, s. 34-35.

2010,

Złącza zaciskowe stosowane są dziś powszechnie i znajdują zastosowanie w różnych obszarach. Ograniczeniem w ich stosowaniu jest tworzywo, z jakiego są wykonane. W środowiskach agresywnych chemicznie bądź cieplnie konieczne jest stosowanie wyłącznie złączy metalowych (stalowych). Przy współpracy kilku firm opracowano złącze ze stali stopowej Nirosta, która jest sprężysta i ma odpowiednią wytrzymałość. Opracowano złącze ze stali stopowej Ni Rosta 4310 na wzór tego z tworzywa sztucznego – składa się ono z dwóch taśm z pętlami i hakami.

Poprzez ściśnięcie taśm haki i pętle łączą się. Aby uzyskać odpowiednie właściwości wytrzymałościowe złącza, stal z której je wykonano umacniano na zimno. Złącze wykonano w dwóch wariantach.

15. STOPY METALI NIEŻELAZNYCH I ODLEWY Z TYCH STOPÓW Oddziaływanie pola temperatury na budowę krystaliczną czystego aluminium pod wpływem pulsowania pola oscylacyjno-magnetycznego.

29

Odlewnictwo Współczesne

Effect of temperature field on solidification structure of pure Al under pulse magneto-oscillation.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 172-176.

Autor: Li Bo i in.

Omawiano wpływ pola temperatury na pulsująco-oscylacyjne pole magnetyczne indukowane w celu rozdrobnienia ziarna krzepnącego aluminium. Badania miały na celu otrzymanie dokładniejszych informacji na temat możliwości przemysłowego zastosowania oscylującego pola w procesach krystalizacji. Pole temperatury podlegało zmianie przede wszystkim poprzez zastosowanie zmiennych warunków chłodzenia i parametrów pulsowania.

Wyniki eksperymentów wskazują, że efekt rozdrobnienia w przypadku form piaskowych ulega osłabieniu przy zmniejszeniu prędkości chłodzenia. Przy stosowaniu form z grafitowym spodem otrzymuje się korzystny wpływ na powstawanie kryształów równoosiowych. Dyskutowano nad działaniem mechanizmu rozdrabniania ziaren w przypadku zależności pomiędzy polem temperatury i przebiegiem procesu krystalizacji struktury. Powstawanie lub przetrwanie zarodków zależy zarówno od pola temperatury, jak i od ilości ciepła wydzielanego w wyniku działania oscylacji magnetycznej. Stwierdzono, że zarówno mała wartość częstotliwości pulsacji pola, jak i duża wartość pulsacji prądu były efektywne, co stwarza duże możliwości dla przemysłowego zastosowania tego pola.

Struktura cienkościennych części tytanowych powstająca podczas pionowego odlewania odśrodkowego.

Solidified structure of thin-walled titanium parts by vertical centrifugal casting.

China Foundry 2011, Vol. 8, nr 2, s. 218-222.

Autor: Wu Shiping i in.

W artykule opisano badania struktury cienkościennych i skomplikowanych odlewów ze stopu Ti-6Al-4V otrzymanych

30

metodą odlewania odśrodkowego. Wyniki wskazują, że grubość przekroju cienkich ścianek cechuje się równomiernym rozłożeniem drobnych, równoosiowych ziaren, w porównaniu do przekrojów grubościennych. Wielkość ziarna w odlewie maleje stopniowo ze wzrostem promienia odlewania odśrodkowego. Przestrzenie międzywarstwowe w grubościennych częściach odlewów są większe niż w odlewach cienkościennych, a profil przestrzeni międzywarstwowych nie jest wrażliwy na wartość promienia odśrodkowego.

Wpływ wapnia i pierwiastków ziem rzadkich na mikrostrukturę i zdolność do pełzania stopu AZ91 w stanie po odlewaniu grawitacyjnym i w warunkach procesu semi-solid.

Effects of calcium and rare earth elements on microstructure and creep properties of AZ91 alloy in as cast and semisolid processed conditions.

Cast Metals Res. 2011, Vol. 24, nr 1, s. 45-52.

Autor: Nami R. i in.

Badano oddziaływanie Ca i pierwiastków ziem rzadkich (lantanowców) na mikrostrukturę i odporność na pełzanie stopu magnezu AZ91 w stanie po odlaniu grawitacyjnym i w warunkach procesu semi-solid. Wyniki wskazują, że w warunkach zwykłego odlewania stopu AZ91 następuje rozdrobnienie ziaren, a dodatek Ca i lantanowców powoduje zmniejszenie ilości faz międzymetalicznych typu ß-Mg17Al12. Ponadto w stopach zawierających Ca i lantanowce zaobserwowano występowanie dwóch nowych związków międzymetalicznych Al11RE3 i Al2Ca. W mikrostrukturach semi-solid obserwowano, że dodatek Ca i lantanowców powoduje zmniejszenie liczby pierwotnych globularnych wydzieleń fazy α-Mg w czasie wtórnej krystalizacji. Wykazano również znaczną poprawę odporności na pełzanie stopu po dodaniu tych dodatków.

Odlewnictwo Współczesne

Naprężenia końcowe w odlewach.

Ostatochnyje naprazhenija v otlivkakh.

Residual stresses in casting.

logiczne zapewniające połączenie właściwości mechanicznych według norm GOST z porowatością gazową, kompensującą znaczną część skurczu przy krzepnięciu.

Lit. Proiz. 2011, nr 3, s. 33-37.

16. KOMPOZYTY

Autor: Ogorodnikova O.M.

Omawiano przyczyny powstawania końcowych naprężeń w odlewach. Dzięki zastosowaniu metod komputerowych badano powstawanie końcowych makronaprężeń wkładki w testowym odlewie, jakim była krata skurczowa. Krata ta składa się z prętów o różnej średnicy. Badaniu poddano stopy podwójne układu Al-Si. Obliczenia temperatury i przemieszczenia dokonano za pomocą pakietu programów LVMFlow v.4.3, a naprężenia końcowe według określonych w programie parametrów, porównując pręty w odlewie ramy skurczowej z takimi samymi prętami, ale krzepnącymi swobodnie. Wykazano, że naprężenia końcowe w odlewie zależą przede wszystkim od modułu sprężystości i temperaturowego współczynnika rozszerzalności liniowej, a także od stosunku przekrojów w odlewie. Ustalono zasady powstawania końcowych makronaprężeń w odlewach.

Określenie właściwości odlewów o małej intensywności krzepnięcia.

Opredelenie svojstv otlivok s intensivnost’ju zatverdevanija.

nizkoj

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 20-23.

Autor: Kotljarskij F.M.

Opracowano kombinowaną formę, składającą się z metalowej otoczki i zasypki o dużej dyspersji zapewniającą szeroki zakres intensywności krzepnięcia stopów aluminium w zależności od grubości otoczki i materiału zasypki (materiał zasypki to: piasek, azbest, śrut metalowy). Stosując tę formę, badano wpływ nawodorowywania, modyfikacji strontem, przegrzewania stopu i wytrzymywania po obróbce, na porowatość i właściwości mechaniczne wtórnego stopu AK9 krzepnącego z intensywnością na poziomie formy piaskowej. Ustalono parametry techno-

— 17. SYSTEMY ZAPEWNIANIA JAKOŚCI, STATYSTYCZNA KONTROLA PROCESU (SPC), CERTYFIKACJA, KONTROLA JAKOŚCI, BADANIA ODBIORCZE Penetracja w wyniku ekspansji metalu na wklęsłych powierzchniach odlewów głowic cylindrów.

Metal expansion penetration on concave casting – surfaces of grey cast iron cylinder heads.

Foundry Tr. J. 2011, Vol. 185, nr 3682, s. 59-62.

Autor: Dugic I., Dioszegi A., Svensson I.L.

Głowice cylindrów mają ekstremalnie skomplikowane kształty z dużym udziałem powierzchni wklęsłych. Na wklęsłych powierzchniach odlewów występują wady związane z penetracją metalu oraz inne wady powierzchni, jak na przykład wady skurczowe. W artykule przedstawiono wyniki badań mikrostruktury w obszarach towarzyszących penetracji na granicy metal – forma piaskowa w żeliwnych odlewach głowic. Dominującym zjawiskiem obserwowanym była penetracja związana z ekspansją metalu. Obserwowano nawet penetracje przed krystalizacją i wady związane z pęknięciami warstwy formy.

Mikrostruktura w obszarach nie objętych wadami była typowa dla żeliwa szarego. odlewanego w formach piaskowych.

31

Odlewnictwo Współczesne

Jakościowa analiza koncentracji naprężeń w pobliżu wtrąceń grafitu w żeliwie.

Kachestvennyj analiz koncentracii naprazhenij vozle grafitnykh vkljuchenij v chugunakh.

Processy lit'ja 2011, nr 2, s. 56-59.

Autor: Neizhko I.G.

Analiza wzajemnych związków między naprężeniem i deformacją wykazała, że przy jednoosiowym rozciąganiu w obszarze odkształceń sprężystych w materiale w pobliżu pęknięcia, pustek i wtrąceń niemetalicznych nie mogą powstawać deformacje i odkształcenia w istotny sposób przewyższające przyłożone naprężenia (kilkakrotnie). Jest to sprzeczne z wnioskami cytowanymi w wielu pracach przedstawiających obliczenia naprężeń w tych obszarach. Przy przejściu w obszar plastyczno-sprężystych odkształceń pęknięcia, pęcherze i wtrącenia niemetaliczne (grafit) odgrywają pierwszoplanową rolę w deformacjach, naprężeniach i zniszczeniu materiałów. Analiza ich jest dużo bardziej złożona niż w obszarze tylko sprężystych odkształceń.

Analiza wad i wymiarowanie za pomocą tomografii komputerowej o wysokiej rozdzielczości.

Defektanalyse und dimensionales Messen mit hoch aufloesender Computertomographie.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 50-52, 54.

Autor: Brunke O.

Przemysłowa rentgenowska tomografia komputerowa (CT) umożliwia lokalizację trójwymiarową i wymiarowanie w odlewach wad o małym kontraście typu: pęknięcia, pory, jamy skurczowe.

Ocena wad możliwa jest zarówno w dowolnie zorientowanym przekroju 2D, jak i 3D (przestrzenna). Dzięki możliwości odtworzenia odlewu 3D tomograf może służyć do wymiarowania wad, co nie jest możliwe za pomocą typowych urządzeń

32

do określania współrzędnych. Za pomocą tomografii komputerowej można nie tylko przeprowadzić kontrolę jakości, ale także skrócić czas projektowania, wykorzystać ją w inżynierii odwrotnej.

W przeciwieństwie do optycznej metody pomiaru współrzędnych za pomocą tomografii można rejestrować „ukryte” kontury badanych odlewów, jak: wnęki (pustki), podcięcia. Na zdjęciu rentgenowskim widoczna jest duża liczba punktów pomiarowych rzędu od 105 do 106. Dobra jakość danych pomiarowych uzyskanych w wyniku stosowania CT wpływa istotnie na dokładność innych ocen. W artykule omówiono rejestrację danych, odtwarzanie objętości i właściwości powierzchni, ocenę dokładności pomiarów za pomocą tomografu. Przedstawiono także możliwości coraz bardziej powszechnego stosowania tych badań w odlewniach.

Wpływ dodatku materiałów z recyklingu na jakość stopu.

Vpliv dodatka krozne litine na kakovost taline.

The influence of addition of recycle material on alloy quality.

Liv. Vestn. 2010, Rocz. 57, cis. 3, s. 120-136.

Autor: Voncina M. i in.

W odlewni stopów lekkich Hidria Rotomatika materiały wsadowe – obok nowych, zawierają także materiały z recyklingu. Jako złom obiegowy wykorzystuje się materiały pochodzące z odlewni ciśnieniowej, wydziału obróbki mechanicznej i z układów wlewowych, a także wadliwe odlewy. Dokonano analizy wpływu dodatku tych materiałów z recyklingu na właściwości mechaniczne i jakość odlewów finalnych. Pomiary zorganizowano w ten sposób, że monitorowano jakość materiałów począwszy od materiałów wyjściowych poprzez przebieg procesu aż do wyrobów finalnych. Wykonano serie odlewów przy wprowadzaniu do wsadu różnych ilości materiałów z odzysku. Dla wszystkich serii wykonywano analizę składu chemicznego oraz prostą obróbkę termiczną. Odlewy

Odlewnictwo Współczesne

ze wszystkich serii były obrabiane mechanicznie i ważone w warunkach standardowych. Analogiczne badania porównawcze wykonano na próbkach pobranych z każdego wytopu. Stwierdzono, że materiały z recyklingu mają duży wpływ na jakość, w tym przede wszystkim na szczelność odlewów. Wyniki przedstawiono na licznych wykresach.

Wady mikrostruktury w dużych przekrojach odlewów z żeliwa sferoidalnego – powstawanie i wpływ na właściwości.

Mikrostrukturne napake v debelostenskih ulitkih iz duktilne zelezove litine - nastanek in vpliv na lastnosti.

Microstructure Defects in Heavy Section Ductile Iron Castings - Formation and Effect on Properties.

Liv. Vestn. 2010, Rocz. 57, cis. 4, s. 195-210.

Autor: Roedter H., Gagne M.

Żeliwo sferoidalne jest „młodym” materiałem konstrukcyjnym i chociaż jego roczna produkcja w świecie stale wzrasta średnio o 3% rocznie, a w niektórych krajach nawet o 6% rocznie, to jest ono stosowane niechętnie przez projektantów, ze względu na możliwość występowania wad struktury w dużych przekrojach odlewów.

Jednak rynek dużych odlewów z żeliwa sferoidalnego stale się rozwija, zwłaszcza w sektorze energii wiatrowej. Zapotrzebowanie na duże odlewy jest więc duże, a przemysł musi uporać się z wadami występującymi w dużych przekrojach poprzecznych takich odlewów. Najczęściej występują tam wady: grafit chunky, wtracenia niemetaliczne, np.: wtrącenia żużla i segregacja kruchych faz. Scharakteryzowano przyczyny ich powstawania i wskazano środki zaradcze dla ich eliminowania.

18. MASZYNY I URZĄDZENIA Zapewnienie wyższego poziomu jakości produkcji w odlewniach aluminium. Nowe wielofunkcyjne urządzenie do analizy termicznej typu TA 110.

Fuer eine hoehre Guetesicherung in Aluminiumgiessereien. Neues vielseitiges Thermoanalysesystem TA 110.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2010, nr 1+2, s. 42-43.

Autor: Knoche D.

Przemysł motoryzacyjny, elektroniczny, a także maszynowy należą do głównych odbiorców odlewów aluminiowych. Wymagana jest coraz lepsza ich jakość, konieczna jest więc kontrola jakości stopu, z jakich się je wytwarza. Firma Mk Industrievertretungen GmbH zaproponowała urządzenie do analizy termicznej TA110. Powyższe urządzenie jest urządzeniem stacjonarnym, za pomocą którego można uzyskać w sposób automatyczny informacje na temat modyfikacji stopu, rozdrobnienia jego struktury, a także dane termiczne dotyczące jej powstawania. Opisano eksploatację i możliwości wykorzystania urządzenia. Urządzenie to posiada dwie wersje oprogramowania, które wykorzystuje się przy zbieraniu i opracowywaniu danych termicznych.

Nowe urządzenia do transportu ciekłego metalu.

Neue Anbaugeraete fuer den Transport von Fluessigmetall.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 76-77.

Autor: Boob Ch.

Opisano nową konstrukcję wózków widłowych do transportu ciekłego metalu ze zbiornikami na ciekły metal produkcji firmy Schenk Werkzeug- und Maschinenbau GmbH & Co. KG. Wózki te przeznaczone są dla małych i średnich odlewni.

Sposób montażu zbiornika realizowany jest przez sztywną blokadę. Konstrukcja nowego wózka widłowego do transpor-

33

Odlewnictwo Współczesne

tu ciekłego metalu ze zbiornikiem jest sztywna (nie występują wahania zbiornika), a mimo to można go przechylać na boki lub ku przodowi (model L). Taką możliwość uzyskano dzięki odpowiedniej konstrukcji bloku mocującego (połączenie hydrauliczne). W artykule opisano także podobną konstrukcję modelu G, wózka widłowego, który przeznaczony jest do transportu większej ilości ciekłego metalu (800–1000 kg). Także i w tej konstrukcji możliwe jest wychylanie zbiornika. Opisano jego zastosowanie praktyczne.

Urządzenie formierskie Multipouring umożliwia podniesienie jakości w odlewnictwie aluminium.

Multipouring-Formanlage ermoeglicht Qualitaetssprung beim Aluminiumguss.

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 2, s. 56-59.

Autor: Kerkhof G., Schuett K.-H.

Omówiono eksploatację urządzenia do odlewania niskociśnieniowego do form piaskowych w odlewni Eurotech Aluminium Castings w Holandii, która specjalizuje się w produkcji prototypów i małych oraz średnich serii odlewów ze stopów aluminium o dużym stopniu skomplikowania. Są to odlewy na potrzeby przemysłu medycznego, maszynowego i wojskowego. Aby poprawić jakość tych skomplikowanych odlewów, zakupiono nowoczesną formierkę impulsową. Opisano jej budowę, parametry techniczne i eksploatację oraz pierwsze doświadczenia i uwagi związane z jej użytkowaniem. Przedstawiono uwagi i zalety odlewania niskociśnieniowego.

Przeróbka mas formierskich na małej przestrzeni. Nowe urządzenie do przeróbki mas formierskich zajmuje o 30 do 40% mniej miejsca.

Formstoffherstellung auf engstem Raum.

Neue Sandaufbereitungsanlage benoetigt 30 bis 40% weniger Platz.

Giesserei-Erfahrungsaust. 2010, nr 1+2, s. 4-6; zob. też: Giesserei 2010, Jg. 97, H. 2, s. 54-55.

34

Autor: Kurutas O.

Firma Gemco Engineers B.V. Eindhoven uruchomiła urządzenie do przeróbki mas o wydajności 120 t/h. Cechą charakterystyczną koncepcji nowego urządzenia do przeróbki mas była jego zwarta budowa i możliwość jego zainstalowania na małej przestrzeni. Możliwe było to dzięki zastosowaniu pionowego układu do transportu masy. Zastępuje on 3–4 typowe taśmy transportowe, co pozwala na znaczną redukcję liczby miejsc (punktów) wspólnych z innymi procesami technologicznymi. Układ ten jest szczelny. Urządzenie jest łatwe w obsłudze i nie wymaga częstej konserwacji. W opisywanym urządzeniu zastosowano dwie pionowe taśmy transportowe, które zastępują aż 8 typowych taśm transportowych. Dzięki nowej koncepcji układu taśm transportowych możliwe jest zastąpienie 20 taśm transportowych 10 taśmami. Aby zagwarantować niezawodną pracę urządzenia, zainstalowano dodatkowo system do kontroli naciągu taśm transportowych i poziomu wypełnienia silosów masą.

Praca urządzenia (przeróbka mas formierskich) sterowana jest centralnie.

W artykule opisano także pokrótce proces przeróbki masy.

19. HISTORIA ODLEWNICTWA I ODLEWY ARTYSTYCZNE Historia technologii, odlewanie artystyczne, rękodzieło artystyczne (część 11).

Technikgeschichte, Kunstguss, handwerk (11. Folge).

Kunst-

Giesserei 2010, Jg. 97, H. 1, s. 42-49.

Autor: Schuett K.-H.

Artykuł o charakterze cyklicznym jest indeksem cytowań bibliograficznych na temat odlewów artystycznych i rękodzielnictwa artystycznego oraz technik stosowanych w tym obszarze. Artykuł podzielono na grupy tematyczne. Każda z cytowanych pozycji literatury opatrzona jest krótkim komentarzem. W pierw-

Odlewnictwo Współczesne

szej części zebrano literaturę dotyczącą historii odlewnictwa i postępu w poszczególnych jego obszarach (np: postęp w rozwoju mas formierskich). Zwrócono też uwagę na najnowsze rozwiązania techniczne znajdujące zastosowanie nie tylko w odlewnictwie, chodzi o projektowanie z wykorzystaniem specjalistycznego oprogramowania i symulację procesów technologicznych, a także postęp i rozwój w zakresie urządzeń do topienia czy szybki postęp w dziedzinie odlewnictwa ciśnieniowego. Kolejne podrozdziały przeglądu literatury dotyczą informacji, postępu produkcji odlewów maszynowych, opracowywania nowych stopów. W zestawieniu literatury przedstawiono produkcję odlewów artystycznych, odlewów użytkowych, a także dzwonów. Zestawiono literaturę na temat rękodzielnictwa, wystaw i konferencji dotyczących odlewnictwa.

Opracowanie: Krystyna Bany-Kowalska, Joanna Dziaduś-Rudnicka, Marta Konieczna, Elżbieta Smoluchowska, Aleksander Welkens, Maria Zgut

35

Ekspresowa informacja naukowo-techniczna z wybranych czasopism Autor i tytuł wybranych artykułów

CAST METAL & DIECASTING TIMES

C. Holding

Alcoa Howmet embraces optical metrology solutions Firma Alcoa Howmet wykorzystuje w praktyce optyczną technikę pomiarową

–

Wind power innovations drive foundry industry growth Innowacje w elektrowniach wiatrowych motorem napędowym postępu w odlewnictwie

–

Advanced diecast tooling system Nowoczesne wyposażenie maszyn do odlewania ciśnieniowego

–

In search of the perfect casting W poszukiwaniu idealnego odlewu

–

ZML Industries expands foundry operations Poszerzenie zakresu usług świadczonych przez firmę włoską ZML Industries dla odlewnictwa (piece indukcyjne)

C. Debray, F. Montegu, X. Rabec

Predictive control: One step ahead in automatic pouring with a stopper Sterowanie predykcyjne: krok do przodu w automatycznym zalewaniu form z kadzi zatyczkowych

–

Spanish-built blasting innovations unveiled at GIFA exhibition Nowoczesne urządzenie do śrutowania odlewów zaprojektowane przez hiszpańską firmę zaprezentowane na Wystawie Odlewniczej GIFA

–

Effective shopping basket approach to foundry consumables Nowoczesne podejście do handlu materiałami jednorazowego użytku dla odlewnictwa w firmie angielskiej John Winter & Co. Ltd.

–

Manual sliding gate valve simplifies pouring procedures Ręcznie sterowany zawór suwakowy ułatwia operację zalewania form

–

Reclaimable inorganic binder system for mould and core production Nadające się do regeneracji spoiwa nieorganiczne do wytwarzania form i rdzeni

–

High volume precision components specialist Firma Titus Group – specjalista w produkcji dużych ilości precyzyjnych odlewów ciśnieniowych ze stopów cynku

2011, Vol. 13, No. 5

36

Odlewnictwo Współczesne

Autor i tytuł wybranych artykułów Microstructure and mechanical properties of TiAl castings produced by zirconia ceramic mould C. Yanfei i in.

L. Qiang i in.

C. Tijun i in.

Mikrostruktura i właściwości mechaniczne odlewów ze stopów TiAl wytwarzanych w ceramicznych formach z materiałów cyrkonowych Pressurization control system for low pressure crucible casting System kontroli ciśnienia w przestrzeni tygla podczas niskociśnieniowego procesu odlewania Grain refining technique of AM60B alloy by Al-Ti-B master alloy Technika rozdrabniania struktury ziarnistej w stopie AM60B stosując zaprawę Al-Ti-B Morphology and distribution of Al3Fe phase in hypereutectic Al-Fe alloy solidified under magnetic field

B. Chunyan i in.

D. Haimin i in.

W. Jianhua i in.

D. Xugang i in.

CHINA FOUNDRY 2011, Vol. 8, November 2011

L. Shifeng i in.

Morfologia i rozkład fazy Al3Fe w nadeutektycznym stopie Al-Fe krzepnącym w polu magnetycznym Influence of graphite on concentration of carbon vacancies in ball-milled TiCx Wpływ grafitu na intensywność występowania pustek w strukturze węgla w materiałach TiCx mielonych w młynie kulowym Effects of titanium on microstructure and mechanical properties of ZnAl4Y alloy Wpływ tytanu na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne stopu ZnAl4Y Influence of Sr on microstructure and mechanical properties of ZL114 cast alloy Wpływ Sr na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne odlewanego stopu ZL114 A new production technique for wear resistant ring-hammers Nowa technika wytwarzania odpornych na zużycie młotków kulistych Simulation of electro-slag re-melting process of 120 t large ingot for nuclear power station and its application

L. Xihai i in.

L. Hengcheng i in.

Symulacja procesu elektrożużlowego przetapiana dużego wlewka o wadze 120 ton dla elektrowni jądrowej i praktyczne zastosowanie Effect of phosphor addition on eutectic solidification and microstructure of an Al-13%Si alloy Wpływ dodatku fosforu na krzepnięcie eutektyczne i mikrostrukturę stopu Al-13%Si Microstructure and mechanical properties of hypereutectic Al-Fe alloys prepared by semi-solid formation

L. Bo i in.

Mikrostruktura i właściwości mechaniczne nadeutektycznych stopów Al-Fe formowanych w stanie półciekłym Virtual analysis of influence of a filter on mould filling

Z. Xu i in.

Wirtualna analiza wpływu zastosowania filtrów na przebieg wypełniania formy metalem Development tendencies of moulding and core sands

S.M. Dobosz i in.

Tendencje rozwojowe w zakresie mas formierskich i rdzeniowych

37

Odlewnictwo Współczesne

Autor i tytuł wybranych artykułów Ch. Konegen-Grenier i in.

Der Bachelor auf dem Prüfstand Kontrola studiów licencjackich Einsatz dynamischer Gießverfahren bei der Herstellung hoch belasteter Zylinderköpfe

Ch. Oberschelp i in. Zastosowanie dynamicznych technologii odlewania przy produkcji głowic cylindrów podlegających znacznym obciążeniom B. Sievers i in.

Verschleiß- und Grübchentragfähigkeit von Bronze-schneckenrädern Odporność na zużycie i powstawanie wyrw w kołach ślimakowych z brązu

D.B. Wolters

Gusseisen mit Kugelgraphit (48. Folge) Żeliwo sferoidalne (część 48)

K.-H. Schütt i in.

Technikgeschichte, Kunstguss, Kunst-handwerk Historia technologii, odlewy artystyczne, rękodzieło artystyczne

C. Grefhorst i in.

Herausforderungen bei der Umstellung auf eine anorganische Form- und Kernherstellung Wyzwania i korzyści związane z zastosowaniem form i rdzeni z mas nieorganicznych

B. Simmons

Ein neuer metallurgischer Prozess für den Schmelzbetrieb von Sphärogießereien Nowy proces metalurgiczny stosowany w produkcji żeliwa sferoidalnego

W. Vogel

Über den richtigen Umgang mit Kokillenschlichte Prawidłowe stosowanie pokryć na kokile

E. Lange i in.

Powerguss – Karrieresprungbrett zum Traumjob Powerguss – Trampolina do kariery w zawodzie marzeń

K.-H. Schütt

Die Fürst Stolberg Hütte Zakład metalurgiczny Fürst Stolberg

GIESSEREI 2011, Vol. 55,No. 12

38

Odlewnictwo Współczesne

Autor i tytuł wybranych artykułów W. Schmitz, D. Trauzeddel

Induktive Schmeltztechnologie. Neuentwicklungen und Innovationen Innowacyjna technologia topienia. Rozwój technologii i innowacje

W. Rüttgers

Mit allen Wassern gewaschen. Anlage zum vollautomatischen Entkernen von Gussteilen Mycie wodą przemysłową. Urządzenie do automatycznego usuwania rdzeni z odlewów

U. Kapitza

Sicherung der Investitionen in Strahlanlagen. Pflege und Wartung von Schleuderradstrahlanlagen Zabezpieczenie urządzeń w oczyszczalni.

Utrzymanie i konserwacja urządzeń do śrutowania

R. Bindner

Höchste Qualität und Produktivität beim Entgraten von Aluminiumrädern. Hochpräzise und dynamische Linearantriebe für die Werkzeugzustellung Najwyższa jakość i wydajność przy usuwaniu zalewek w kołach ze stopów aluminium. Precyzyjne i dynamiczne napędy liniowe do posuwu obrabiarek

A.Bulavinov i in.

Moderne Ultraschallprüfung von Gussteilen. Sampling Phased Array-Verfahren auch für kompakte Gussteile geeignet Nowoczesne badania ultradźwiękowe odlewów. Metoda Sampling Phased Array stosowana także do odlewów zwartych

T. Stocker i in.

Einsatz neuer Technologien zur automatischen Inline-Inspektion. Prüfung von Leichtmetallgussteilen mit der Inline-Röntgentechnik Zastosowanie nowych metod do automatycznej kontroli „Inline”. Badanie odlewów z metali lekkich za pomocą metod rentgenowskich „Inline”

U. Hentschel

Schichtdickenmessungen direkt an der Produktionslinie. Mobile RFA-Spektrometer für schnelle Vor-OrtAnalysen Pomiar grubości pokryć bezpośrednio na linii produkcyjnej. Przenośny spektrometr RFA do szybkiej analizy na miejscu

GIESSEREI ERFAHRUNGSAUSTAUSCH 2011, Vol. 55, Nos. 11-12

39

Odlewnictwo Współczesne

Autor i tytuł wybranych artykułów

INTERNATIONAL FOUNDRY RESEARCH

R. Pastirčák, D. Urgela, M. Brůna

Influence of various opening materials on the mechanical properties and dilatation of moulding mixtures Wpływ różnych materiałów wyjściowych na właściwości mechaniczne i rozszerzalność mas formierskich

G. Wolff, W. Stets, U. Petzschmann

Evaluation of the influence of carbide forming elements on mictristructure and properties of ferritic ductile iron Ocena wpływu pierwiastków węglikotwórczych na mikrostrukturę i właściwości ferrytycznego żeliwa sferoidalnego

H. Stroppe, C.M. Sonsino

Fatigue life calculation for cast aluminium alloys based on static tensile test values and secondary dendrite arm spacing Obliczanie wytrzymałości zmęczeniowej odlewniczych stopów aluminium w oparciu o wyniki statycznej próby rozciągania i odległości ramion dendrytów drugiego rzędu

J. Soudier, A. Fowler, J. Oldin

QD NCC: Quick Dry No Cement Castables.

A novel non-cementitious mineral bond permitting flexible installation, rapid heating and reduced thermal shock possibility Nowe mineralne spoiwo bez dodatku cementu na wykładzinę ogniotrwałą do kadzi łatwe w instalacji, umożliwiające szybkie wygrzewanie i charakteryzujące się zwiększoną odpornością na wstrząsy cieplne

J.T. Svidró, A. Dioszegi

Studying binder decomposition characteristic in resin bonded moulding materials through core gas measurement Badanie charakterystyki rozkładu spoiwa w materiałach formierskich wiązanych żywicami metodą pomiaru gazów wydzielających się z rdzenia

W. Kaszuwara i in.

Problemy wytwarzania mikromagnesów do zastosowania w miniaturowych maszynach elektrycznych Problems of the processing of micromagnets for application in micro-electrical-motors

J. Zdunek i in.

Zastosowanie metody emisji akustycznej w badaniu efektu Portevin-Le Chatelier w przemysłowym stopie Al-Mg-Mn (5182) Acoustic emission studiem of the Portevin-Le Chatalier effect in an Al-Mg-Mn (5182) alloy

2011, Vol. 63, No. 4

INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 2011, Vol. 32, Nr 6

40

Odlewnictwo Współczesne

Autor i tytuł wybranych artykułów

INŻYNIERIA MATERIAŁOWA

T. Rzychoń

Struktura i właściwości odlewniczego stopu magnezu AE44 przeznaczonego do eksploatacji w temperaturze 180°C The structure and properties of cast AE44 magnesium alloy operatem at 180°C

M. Cieśla, G. Junak

Wpływ długotrwałej eksploatacji na charakterystyki mechaniczne stali X20CrMoV12,1 Evaluation of effect of long-term service on mechanical characteristic of X20CrMoV12.1

G. Golański, J. Kępa

Rola złożonego azotku Cr(V, Nb)N – fazy Z w wysokochromowych stalach martenzytycznych Role of complex nitride Cr(V, Nb)N – Z phase in high-chromium, martensite steels

J. Czechowska i in.

Makroporowata bioceramika oparta na ortofosforanach wapnia do zastosowań medycznych Macroporous bioceramics based on calcium phosphates for medical applications

J. Romanowska

Numeryczne prognozowanie termodynamicznych właściwości stopów trójskładnikowych Numerical approach to predicting thermodynamic properties of ternary alloys

E. Ambos, W. Besser

Nove tehniške rešitve – odgovor tlačnega livarja na izzive avtomobilske industrije s povečano integracjo sestavnih delov in povečanimi zahtevami po kakovosti delov New Technological Solutions – Answer of Pressure-Die Caster to Challenges of Automotive Industry to Increased Integration of Components and Increased Quality Demands Nowe technologiczne rozwiązania – odpowiedź odlewnictwa ciśnieniowgo na wymagania przemysłu samochodowego dotyczące większej integralności odlewanych komponentów i lepszej jakości

T. Elbel

Ugotavljanje in preprečevanje livarskih napak Diagnostics and Prevention of Casting Defects Diagnostyka i zapobieganie powstawaniu wad w odlewach

D. Stamenkovič i in.

Študij Pliva ponovnego litja na biokompatibilnost zobne zlate zlitine Study of the Influence of Repeated Casting on the Biocompatibility of a Dental Gold Alloy Badanie wpływu ponownego odlewania na biokompatybilność dentystycznego stopu złota

2011, Vol. 32, Nr 6

LIVARSKI VESTNIK 2011, Vol. 58, No. 4

41

Odlewnictwo Współczesne

Autor i tytuł wybranych artykułów

PRACE INSTYTUTU METALURGII ŻELAZA

J. Dobrzański

Nowej generacji martenzytyczne stale 9-12%Cr do pracy w warunkach pełzania na elementy krytyczne części ciśnieniowej kotłów energetycznych o nadkrytycznych parametrach pracy New-generation creep-resistant martensitic steel containing 9-12%Cr for elements of steam superheater of boilers operating at supercritical parameters

J. Dobrzański

Nowe niskostopowe stale na elementy komór parownika kotłów energetycznych o nadkrytycznych parametrach pracy New low-alloy steels for elements of evaporator collector for boilers operating at supercritical parameters

H. Kania i in.

Zastosowanie symulacji numerycznej do opracowania technologii COS dla wlewków o przekroju kołowym odlewanych na urządzeniu o małym promieniu łuku Application of numerical simulation for development of continuous casting technology for round cross-section ingots cast on small arc radius machine

W. Szulc i in.

Przebieg i wyniki restrukturyzacji przemysłu stalowego Realization and results of restructuring steel sector in Poland

M. Miczka, W. Szulc

Analiza reakcji na bodźce pomiędzy wybranymi rynkami z wykorzystaniem modelu VAR dla szeregów czasowych cen wyrobów stalowych w latach 1998–2011 Impulse response analysis between selected markets using a VAR model for time series of prices of steel products in the years 1998–2011

M. Hryniewicz, M. Bembenek

Badania i perspektywy zastosowania w prasie walcowej niesymetrycznego układu zagęszczenia Studies and application perspectives in roll Press asymmetrical compaction system

P. Nikończuk, T. Królikowski

Neuronowy model sił w procesie obwodowego szlifowania powierzchni płaskich Neural model of for ces in the circumferential grinding of Flat surfaces

M.M. Poncyliusz

Problemy badania adhezji w warunkach laboratoryjnych

P. Cheluszka, M. Kaźmierczak

Pomiary stereometrii organów roboczych maszyn urabiających z wykorzystaniem techniki współrzędnościowej Stereometry measurements of the working units of heavy duty machines Rusing CMM technology

A. Bień, R. Żarnowski

Optymalizacja cięcia laserowego

2011, Vol. 63, Nr 4

PRZEGLĄD MECHANICZNY 2011, Vol. 70, Nr 12

Opracowanie: Krystyna Bany-Kowalska, Anna Samek-Bugno, Aleksander Welkens

42

Informacja patentowa

Patenty i zgłoszenia patentowe złożone przez Instytut Odlewnictwa do Urzędu Patentowego RP w 2011 roku W 2011 roku dokonano zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP następujących wynalazków: 1. Reaktor do wytwarzania żeliwa wysokojakościowego, zwłaszcza sferoidalnego lub wermikularnego i sposób wykonywania odlewów z żeliwa wysokojakościowego, zwłaszcza sferoidalnego lub wermikularnego Twórcy: Zbigniew Stefański, Andrzej Pytel P.393911 2. Foremka do badania zjawisk wywoływanych oddziaływaniem elektromagnetycznym w cieczach przewodzących Twórcy: Wojciech Leśniewski, Ludmil Drenchev, Jerzy J. Sobczak P.395426 3. Regenerator wibracyjno-fluidyzacyjny Twórcy: Irena Izdebska-Szanda, Andrzej Kopciński, Franciszek Pezarski P.395800 4. Sposób wytwarzania odlewów precyzyjnych

6. Sposób odzysku odpadów żelaza Twórcy: Władysław Madej, Wiesław Mazur Współwłasność z PRAS-ZŁOM sp. z o.o., Siedlce P.396048 7. Pasywny ochronny

kompozytowy

pancerz

Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak P.396893 8. Pasywny ochronny

kompozytowy

pancerz

Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak P.396894 9. Pasywny ochronny

kompozytowy

pancerz

Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak P.396895 10. Pasywny ochronny

kompozytowy

pancerz

Twórcy: Edward Czekaj, Aleksander Karwiński P.396030

Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak P.396896

5. Aparat do pomiaru wytrzymałości cienkich próbek ceramicznych

11. Sposób rafinacji gazowej stopów magnezu

Twórcy: Wojciech Leśniewski, Aleksander Karwiński, Piotr Wieliczko P.396047

Twórcy: Aleksander Fajkiel, Piotr Dudek, Tomasz Reguła P.397490

43

Odlewnictwo Współczesne

W 2011 roku Urząd Patentowy RP przysłał warunkowe decyzje o udzieleniu patentów na następujące wynalazki: 1. Aparat do pomiaru współczynnika przewodności cieplnej materiałów ceramicznych P.385856 P.385856 Twórcy: Wojciech Leśniewski, Edward Czekaj 2. Żeliwo na elementy pracujące w warunkach zmęczenia cieplnego, sposób obróbki cieplnej elementów pracujących w warunkach zmęczenia cieplnego, oraz zastosowanie żeliwa na elementy pracujące w warunkach zmęczenia cieplnego P.383138 Twórcy: Andrzej Pytel, Józef Turzyński, Adam Kowalski, Ryszard Ślusarski, Łucja Adamowicz

3. Sposób i urządzenie do odcynkowania w trybie in situ wsadu pieca indukcyjnego, zwłaszcza zawierającego złom blachy stalowej ocynkowanej P.383814 Twórcy: Wojciech Wierzchowski, Tadeusz Grochal, Zenon Pirowski, Wiesław Borzystowski 4. Stop na osnowie żelaza o dużej odporności na ścieranie P.384608 Twórcy: Waldemar Uhl, Zenon Pirowski, Leszek Magalas, Jerzy Krawiarz, Adam Kokosza, Lesze Cisło Współwłasność z AGH, Vesuvius Skawina, Materiały Ogniotrwałe sp z o.o.

Opracowanie: Janina Marzencka

Wykaz udzielonych przez UP RP patentów z zakresu odlewnictwa i metalurgii w okresie od listopada 2011 do stycznia 2012 r.

1. Patent nr 209881 „Staliwo ferrytyczno-austenityczne” Twórcy: Jan Głownia, Jacek Banaś, Barbara Kalandyk Właściciel: Krakowskie Zakłady Odlewnicze ZREMB SA

3. Patent nr 210534 „Mosiądz odlewniczy” Twórcy: Ludwik Ciura, Beata Cwolek, Witold Malec, Łukasz Marchewka Właściciel: Instytut Metali Nieżelaznych

2. Patent nr 210533 „Mosiądz odlewniczy” Twórcy: Ludwik Ciura, Beata Cwolek, Witold Malec, Łukasz Marchewka Właściciel: Instytut Metali Nieżelaznych

Opracowanie: Janina Marzencka

44

Informacja o normach

PN-EN ISO Polskie Normy i Polskie Dokumenty Normalizacyjne opublikowane w styczniu, lutym i marcu 2012 r.

PN-EN 12680-3:2012 Odlewnictwo – Badania ultradźwiękowe – Część 3: Odlewy z żeliwa sferoidalnego; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 Zastępuje: PN-EN 12680-3:2005 PN-EN 1561:2012 Odlewnictwo – Żeliwo szare; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-23 Zastępuje: PN-EN 1561:2000 PN-EN 16079:2012 Odlewnictwo – Żeliwo z grafitem zwartym (wermikularnym); (oryg.); Data publikacji: 2012-01-31 PN-EN 16124:2012 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne ferrytyczne niskostopowe do zastosowań w podwyższonej temperaturze; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 PN-EN 15022-4:2012 Miedź i stopy miedzi – Oznaczanie zawartości cyny – Część 4: Średnia zawartość cyny – Metoda płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej (FAAS); (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 PN-EN 16117-1:2012 Miedź i stopy miedzi – Oznaczanie zawartości miedzi – Część 1: Elektrolityczne oznaczanie miedzi w materiałach z zawartością miedzi mniejszą niż 99,85%; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 Zastępuje: PN-H-04720-13:1982

PN-EN 1371-1:2012 Odlewnictwo – Badania penetracyjne – Część 1: Odlewy wykonane w formach piaskowych, kokilach i pod niskim ciśnieniem; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 Zastępuje: PN-EN 1371-1:2002 PN-EN 1559-3:2012 Odlewnictwo – Warunki techniczne dostawy – Część 3: Wymagania dodatkowe dla odlewów żeliwnych; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 Zastępuje: PN-EN 1559-3:2001 PN-EN ISO 15546:2012 Przemysł naftowy i gazowniczy – Wiertnicze rury płuczkowe ze stopu aluminium; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 Zastępuje: PN-EN ISO 15546:2009 PN-EN 1172:2012 Miedź i stopy miedzi – Blachy i taśmy dla budownictwa; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 Zastępuje: PN-EN 1172:1999 PN-EN 1371-1:2012 Odlewnictwo – Badania penetracyjne – Część 1: Odlewy wykonane w formach piaskowych, kokilach i pod niskim ciśnieniem; (oryg.)

Data publikacji: 2012-01-31 Zastępuje: PN-EN 1371-1:2002 PN-EN 1564:2012 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne austenityczne; (oryg.)

Data publikacji: 2012-02-10 Zastępuje: PN-EN 1564:2000, PN-EN 1564:2000/A1:2006

45

Odlewnictwo Współczesne

PN-EN 1370:2012 Odlewnictwo – Badanie chropowatości powierzchni za pomocą wzorców wzrokowo-dotykowych; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 Zastępuje: PN-EN 12454:2002, PN-EN 1370:2001

PN-EN 1563:2012 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 Zastępuje: PN-EN 1563:2000, PN-EN 1563:2000/A1:2004, PN-EN 1563:2000/ A2:2006

PN-EN 16018:2012 Badania nieniszczące – Terminologia – Terminy stosowane w badaniach ultradźwiękowych z uszeregowaniem fazowym; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05

PN-EN 16090:2012 Miedź i stopy miedzi – Określanie średniej wielkości ziarna metodą ultradźwiękową; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05

PN-EN 1971-1:2012 Miedź i stopy miedzi – Określanie wad rur okrągłych bez szwu z miedzi i stopów miedzi za pomocą badania prądami wirowymi – Część 1: Badanie z zastosowaniem cewki pomiarowej przelotowej na powierzchni zewnętrznej; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 Zastępuje: PN-EN 1971:2001 PN-EN 1971-2:2012 Miedź i stopy miedzi – Określanie wad rur okrągłych bez szwu z miedzi i stopów miedzi za pomocą badania prądami wirowymi – Część 2: Badanie z zastosowaniem cewki pomiarowej wewnętrznej na powierzchni wewnętrznej; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 PN-EN 3310:2012 Lotnictwo i kosmonautyka – Stop tytanu TI-P64001 (Ti-6Al-4V) – Nieobrobiony cieplnie – Materiał wyjściowy do kucia na odkuwki wyżarzane – De < lub = 360 mm; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 PN-EN ISO 7539-6:2012 Korozja metali i stopów – Badanie korozji naprężeniowej – Część 6: Przygotowanie i stosowanie próbek z przedpęknięciem do badań pod stałym obciążeniem lub stałym odkształceniem; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 Zastępuje: PN-EN ISO 7539-6:2005

46

PN-EN 1971-1:2012 Miedź i stopy miedzi – Określanie wad rur okrągłych bez szwu z miedzi i stopów miedzi za pomocą badania prądami wirowymi – Część 1: Badanie z zastosowaniem cewki pomiarowej przelotowej na powierzchni zewnętrznej; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 Zastępuje: PN-EN 1971:2001 PN-EN 1971-2:2012 Miedź i stopy miedzi – Określanie wad rur okrągłych bez szwu z miedzi i stopów miedzi za pomocą badania prądami wirowymi – Część 2: Badanie z zastosowaniem cewki pomiarowej wewnętrznej na powierzchni wewnętrznej; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 PN-EN 1370:2012 Odlewnictwo – Badanie chropowatości powierzchni za pomocą wzorców wzrokowo-dotykowych; (oryg.)

Data publikacji: 2012-03-05 Zastępuje: PN-EN 12454:2002, PN-EN 1370:2001

Odlewnictwo Współczesne

Polskie Normy wycofane w styczniu, lutym i marcu 2012 roku

PN-EN 1172:1999 Miedź i stopy miedzi – Blachy i taśmy dla budownictwa Data wycofania: 2012-01-31 Zastąpiona przez: PN-EN 1172:2012 PN-EN 1371-1:2002 Odlewnictwo – Badania penetracyjne – Część 1: Odlewy wykonane w formach piaskowych, kokilach i pod niskim ciśnieniem Data wycofania: 2012-01-31 Zastąpiona przez: PN-EN 1371-1:2012 PN-EN 1559-3:2001 Odlewnictwo – Warunki techniczne dostawy – Wymagania dodatkowe dla odlewów żeliwnych Data wycofania: 2012-01-31 Zastąpiona przez: PN-EN 1559-3:2012 PN-EN 1561:2000 Odlewnictwo – Żeliwo szare Data wycofania: 2012-01-23 Zastąpiona przez: PN-EN 1561:2012 PN-EN 12680-3:2005 Odlewnictwo – Badania ultradźwiękowe – Część 3: Odlewy z żeliwa sferoidalnego Data wycofania: 2012-01-31 Zastąpiona przez: PN-EN 12680-3:2012 PN-EN 1564:2000 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne hartowane z przemianą izotermiczną Data wycofania: 2012-02-10 Zastąpiona przez: PN-EN 1564:2012

PN-EN 1564:2000/A1:2006 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne hartowane z przemianą izotermiczną (oryg.); Data wycofania: 2012-02-10 Zastąpiona przez: PN-EN 1564:2012 PN-EN 1563:2000 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne Data wycofania: 2012-03-05 Zastąpiona przez: PN-EN 1563:2012 PN-EN 1563:2000/A1:2004 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne Data wycofania: 2012-03-05 Zastąpiona przez: PN-EN 1563:2012 PN-EN 1563:2000/A2:2006 Odlewnictwo – Żeliwo sferoidalne Data wycofania: 2012-03-05 Zastąpiona przez: PN-EN 1563:2012 PN-EN 1971:2001 Miedź i stopy miedzi – Badanie rur prądami wirowymi Data wycofania: 2012-03-05 Zastąpiona przez: PN-EN 1971-1:2012 PN-EN 12454:2002 Odlewnictwo – Wizualne badanie nieciągłości powierzchni – Odlewy ze staliwa wykonane w formach piaskowych Data wycofania: 2012-03-05 Zastąpiona przez: PN-EN 1370:2012

Opracowanie: Anna Samek-Bugno

47

Szkolenia-konferencje-seminaria-spotkania

Nominacje Dr hab. inż. Andrzej Baliński profesorem nauk technicznych Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej p. Bronisław Komorowski nadał Andrzejowi Balińskiemu – pracownikowi Instytutu Odlewnictwa w Krakowie – tytuł naukowy profesora nauk technicznych. Uroczystość wręczenia nominacji profesorskich odbyła się 23 stycznia 2012 roku, zaś 25 stycznia br. odbyło się spotkanie okolicznościowe w Instytucie Odlewnictwa.

48

Odlewnictwo Współczesne

Spotkania

Spotkanie Prezydium Rady Głównej Instytutów Badawczych z Kierownictwem Narodowego Centrum Nauki

W dniu 27 stycznia 2012 r. odbyło się spotkanie Prezydium Rady Głównej Instytutów Badawczych z Kierownictwem Narodowego Centrum Nauki.

Ze strony Prezydium w spotkaniu uczestniczyli: prof. L. Rafalski – przewodniczący RG IB, prof. Z. Śmieszek – wiceprzew. RG IB, prof. D. Koradecka – wiceprzew. RG IB oraz dr M. Daszkiewicz – sekretarz RG IB. Narodowe Centrum Nauki reprezentował prof. A. Jajszczyk – dyrektor NCN oraz prof. M. Karoński – przew. Rady NCN.

49

Odlewnictwo Współczesne

Spotkanie sprawozdawcze z Polsko-Niemieckiego Projektu „Kompozyty o osnowie aluminium ze wzmocnieniem tekstylnym typu 3-D (3D-CF-Al-MMC) dla elementów podlegających złożonym obciążeniom w przemyśle samochodowym i w budownictwie maszyn”

Dnia 2 lutego 2012 roku w Instytucie Odlewnictwa odbyło się spotkanie sprawozdawcze roczne Polsko-Niemieckiego projektu pt. „Kompozyty o osnowie aluminium ze wzmocnieniem tekstylnym typu 3-D (3D-CF-Al-MMC) dla elementów podlegających złożonym obciążeniom w przemyśle samochodowym i w budownictwie maszyn”.

W obradach wzięli udział przedstawiciele: • Technische Universität Dresden, Faculty of Mechanical Engineering, Institute of Lightweight Structures and Polymer Technology, • Fraunhofer Institute for Ceramic Technologies and Systems Dresden, • Friedrich-Alexander University Erlangen-Nuremberg, Institute of Advanced Materials and Processes, • Politechniki Warszawskiej, Wydziału Inżynierii Materiałowej, • Politechniki Śląskiej w Katowicach, Wydziału Inżynierii Materiałowej i Metalurgii,

50

• Politechniki Wrocławskiej, Wydziału Mechanicznego, • Instytutu Odlewnictwa.

Odlewnictwo Współczesne

„Oskard Instytutu Odlewnictwa” na aukcji Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy

W dniu 26 stycznia 2012 roku pan Mirosław Kopacz odebrał wylicytowaną na aukcji Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy statuetkę „Oskard Instytutu Odlewnictwa”, autorstwa Janusza Wątora. Przekazania rzeźby dokonał dyrektor Instytutu Odlewnictwa, prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak.

51

Odlewnictwo Współczesne

Nagrody i wyróżnienia

„Solidna Firma 2011”

Instytut Odlewnictwa otrzymał certyfikat "Solidna Firma 2011" w Programie Gospodarczo-Konsumenckim pod patronatem przedstawicielstwa Komisji Europejskiej. Tytuł "Solidna Firma 2011" został przyznany Instytutowi Odlewnictwa za terminowe regulowanie wszelkich zobowiązań oraz poszanowanie ekologii i praw konsumenckich.

„FOSECO Cup”

Stowarzyszenie Chińskich Inżynierów Odlewników – Foundry Institution of Chinese Mechanical Engineering Society (FICME) przyznało nagrody za najlepsze artykuły z zakresu odlewnictwa.

Do nagrody nominowano 72 artykuły, tylko dwa spośród tej liczby zdobyły Złoty Puchar FOSECO. Jednym z nagrodzonych jest artykuł zatytułowany The Mystery of Molten Metal, autorstwa: dr hab. inż. Natalii Sobczak, prof. dr hab. inż. Jerzego J. Sobczaka, prof. Rajiva Asthany oraz Roberta Purgerta.

52

Z historii odlewnictwa...

WYBRANE POMNIKI PRZEDWOJENNEGO LWOWA SELECTED MONUMENTS IN PREWAR LVOV Zdzisław Żółkiewicz, Marek Żółkiewicz Instytut Odlewnictwa, ul. Zakopiańska 73, 30-418 Kraków

Zdjęcia www.

Streszczenie W artykule przedstawiono historię powstania i powojenne losy najważniejszych odlewanych pomników Lwowa: pomnika Adama Mickiewicza, Jana III Sobieskiego, Aleksandra Fredry i Kornela Ujejskiego.

Abstract The article presents the origins and the postwar history of the most important cast monuments in Lvov, that is, a monument to Adam Mickiewicz, King Jan III Sobieski, Aleksander Fredro and Kornel Ujejski.

Wprowadzenie Leopolis – Lwów – Lviv – Lwow – Lemberg – Львів (L'wiw) – Львов (L'wow), to zmieniające się nazwy miasta położonego nad rzeką Pełtwią; jedno z głównych miast I i II Rzeczpospolitej, stolica Galicji Wschodniej, obecnie duże miasto Zachodniej Ukrainy

Duże miasto Rzeczypospolitej stolica regionu, położone na jego południowowschodnim obszarze stało się punktem styku różnych kultur, która niewidzialnym magnesem przyciągała tu utalentowanych ludzi: architektów, rzeźbiarzy, artystów,

Panorama Lwowa

rzemieślników, kupców, działaczy społecznych. Przyciągały ich tu nie tylko niezliczone, zadziwiające bogactwa: majestatyczne kościoły i cerkwie, przepiękne pałace, ale również wysoki poziom kultury, edukacji, bujne życie intelektualne. Mieszkańcy terenów, których stolicą był Lwów niezależnie od nazwiska, pochodzenia, koloru skóry tworzyli historię miasta, rozwijali naukę, budowali pomniki. Tworzyli i rozwijali, powoli przechodzący do historii, klimat miasta. Każdy, niezależnie skąd pochodził, z innych terenów Rzeczypospolitej, Europy czy Azji (Włoch, Armenii, Szwajcarii, Francji, Holandii, Niemiec, Grecji, Rusi, Krymu, tułacze ziemi – Żydzi), znajdował doskonałe warunki dla swojego rozwoju. Liczne wojny wewnętrzne i zewnętrzne wpływały na losy tego miasta. Lwów dzięki historycznym uwarunkowaniom, swemu położeniu, znalazł się na skrzyżowaniu globalnych wpływów kulturowo-cywilizacyjnych i religijnych. Tu, w wielonarodowym tyglu, przez wieki tworzyły się zasady tolerancji i szacunku do tego co inne.

53

Odlewnictwo Współczesne

W tej tu rewji cudowności ojczyzny rozmaitych, zdanych przez przyrodę, pobudowanych przez człowieka, czemże się pochwalić zdołasz, miasto jedyne – (...)

Poprzez dawny i dzisiejszy Lwów pójdziemy spacerem, Głośniej od słów skąpych przemawiać będą po drodze obrazki.

Stanisław Wasylewski, Lwów, wydawnictwo Polskie R. Wagner, Poznań, Wrocław 1990

W artykule przedstawiono reminiscencje związane z historią pomników przedwojennego Lwowa. Miasto nie jest już w granicach Polski, nowe władze nie były zainteresowane losami pomników upiększających to miasto, a związanymi z kulturą poprzednich mieszkańców. Część z nich uległo zniszczeniu, inne zostały przeniesione do miast dzisiejszej Polski, a szereg z nich, które pozostały we Lwowie, ulegało powolnemu niszczeniu.

Dzisiaj powstają nowe pomniki sławiące obecnych mieszkańców tego miasta.

Spacerując po starych, zniszczonych ulicach, skwerach i placach Lwowa poznajemy lwowskie pomniki, ich historię, powikłane losy, spowodowane wydarzeniami historycznymi.

Lwowie my ciebie kornie pozdrawiamy Bo losy świata w twych murach się ważą!

Sebastian Fabian Klonowicz, Roxolania, 1584

II Wojna światowa – Losy pomników Szczególnie II wojna światowa, podziały terytorialne, roszczenia sowieckie, utrata przez Polskę ziem wschodnich – 40% terytorium II Rzeczypospolitej, spowodowało zmniejszenie terytorium Polski o jedną piątą z 388 tys. km2 do 311 tys. km2 oraz olbrzymie straty materialne i ludnościowe. Zmniejszeniu uległo zaludnienie Polski o 2/7 z 34 mln do 25 mln. Wojna spowodowała olbrzymie straty, materialne i ludzkie. Elita tego miasta została wymordowana lub wywieziona na „przymusowe wczasy”, z których znaczna część już nie

54

wróciła. Ziemie znajdujące się przez wiele wieków w granicach Rzeczypospolitej znalazły się poza nią. Na wschodzie modyfikacja terytorialna pociągnęła za sobą przemieszczenie ludności. Z ziem należących po II wojnie do ZSRR przesiedlono ponad milion Polaków, mieszkańcy miasta zostali porozrzucani po całym świecie.

Ludność poddawana reperkusjom działań wojennych, która przesiedlana była w krótkim czasie, często w brutalnych i uciążliwych warunkach, swoje mienie pozostawiała w swoich ojczystych miejscach. Pozostawały też tam ich wielowiekowe dokonania pomniki ich działalności.

(Henry Rollet, Zarys dziejów Polski 1939–1984, Znak, Kraków 1994)

Z wielu pomników upiększających miasto pozostały nieliczne: • Kiliński w Parku Stryjskim, • Bartosz Głowacki w Parku Łyczakowskim, • Adam Mickiewicz na placu Mariackim.

Po II wojnie światowej Lwów znalazł się poza granicami Polski i dopiero porozumienia zawarte pomiędzy rządami Polski i Związku Radzieckiego o zwrocie dóbr kulturalnych pozwoliły ich część przekazać Polsce. W 1950 roku przekazano do Polski z Lwowa pomnik Jana III Sobieskiego, Aleksandra Fredry i Kornela Ujejskiego. Pomniki te przetrzymywane były w elementach na terenie składnicy w Wilanowie. Następnie podzieliły los lwowiaków i zostały przesiedlone do różnych miejsc powojennej Polski: • pomnik Fredry przeniesiono w 1956 r. na rynek we Wrocławiu, • Ujejskiego do Szczecina, • Sobieskiego w 1965 r. do Gdańska.

Dokąd deportowano Smolkę, Jabłonowskiego — nie wiadomo (ślad po nich zaginął). Zniknęły z miasta nad Pełtwią, zniszczone w czasach Związku Radzieckiego, pomniki — św. Jana z Dukli sprzed kościoła Bernardynów, hetmana Stanisława Jabłonowskiego, namiestnika Galicji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych Cesarstwa Agenora Gołuchowskiego. Zniszczono pomniki walk o Lwów: Pamięci Obroń-

Odlewnictwo Współczesne

ców Lwowa na Persenkówce i koło gmachu Politechniki Lwowskiej, sprofanowano i zniszczono Cmentarz Orląt Lwowskich na Łyczakowie. Gdy w 1971 r. Breżniew przebywał w Polsce z „wizytą przyjaźni”, radzieckie czołgi rozjeżdżały nagrobki i krzyże, niszczyły główny pomnik cmentarza — Pomnik Chwały. Strzelano z broni maszynowej do napisu: "MORTUI SUNT UT LIBERI VIVAMUS" — UMARLI, ABYŚMY ŻYLI WOLNI.

Przy bramie cmentarnej Łuku Triumfalnego Obrońców Lwowa pełniły wartę dwa wielkie kamienne lwy. Lewy trzymał tarczę z herbem Lwowa i napisem: „Zawsze wierny”, prawy — tarczę z godłem państwa, orłem i napisem: „Tobie, Polsko”. Po zniszczeniu cmentarza umieszczono lwy (bez powyższych napisów) na rogatkach miasta.

Pomnik Adama Mickiewicza Lwów przez wiele stuleci miasto I Rzeczypospolitej, po rozbiorach w granicach cesarstwa austro-węgierskiego, stolica Galicji, po I wojnie światowej miasto II Rzeczypospolitej, po II miasto znalazło się w granicach Socjalistycznej Republiki Ukrainy (ZSRR). Od 24 sierpnia 1991 roku Lwów znajduje się w granicach Ukrainy. Zmienne losy miasta wywarły niepowtarzalne piętno na mieszkańcach, ich potrzebach dnia codziennego i duchowego. Stworzono wiele pomników sławiących wydarzenia i ludzi związanych z tym miastem. Z upływem lat wznoszono we Lwowie szereg pomników, zwłaszcza na przełomie XIX i XX wieku. Uwieczniały one królów, mężów stanu, duchownych, pisarzy i komediopisarzy. W 1859 roku we Lwowie pojawia się pierwszy świecki pomnik. Od tego momentu wolne przestrzenie miasta zaczynają być upiększane, wykorzystywane jako miejsca budowy pomników upamiętniających poetów, przedstawicieli władz czy wybitnych działaczy.

Na placu Mariackim (Mickiewicza) postawiono najpiękniejszy pomnik Lwowa – pomnik Adama Mickiewicza (uważany za najlepszy ze wszystkich, jakie wysta-

wiono poecie w Polsce i za granicą). Pomnik przetrwał zawieruchy wojenne.

Projekt wzniesienia pomnika wyszedł z grona członków Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza w 1897 r. Komitet budowy pomnika powstał w tym samym roku, a na początku 1898 roku rozpisano konkurs na jego projekt. Założono, że koszt budowy pomnika wynosić będzie 166 tys. koron austriackich: • miasto ofiarowało 60 tys. koron, • Sejm Galicyjski – 20 tys., • pozostałą kwotę zebrano dzięki darom społeczeństwa.

Na posiedzeniach Towarzystwa dyskutowano nad kształtem, tworzywem oraz sposobem jego wykonania. Po szerokiej dyskusji przyjęto wniosek członka komitetu, Adama Krechowieckiego – pomnik ma mieć kształt kolumny. Rozpisano konkurs. Nadesłano 28 projektów konkursowych. Komisja konkursowa, w której zasiadali między innymi Cyprian Godebski wybrała jednogłośnie projekt Antoniego Sulimy Popiela, przedstawiający postać Mickiewicza u stóp kolumny oraz unoszącego się nad nim skrzydlatego geniusza.

Kolumnę wieńczył znicz.

Antoni Popiel był absolwentem krakowskiej ASP, który swoje umiejętności doskonalił w szkołach Wiednia, Florencji i Berlina. W chwili rozpisania konkursu był pracownikiem Politechniki Lwowskiej, gdzie studentom przekazywał wiedzę z zakresu rysunku. Składając projekt, był już znanym twórcą rzeźb upiększających miejskie budowle. 16 listopada 1899 r. artysta przedstawił ostateczną wersję projektu. Po drugiej wojnie światowej aż do połowy lat dziewięćdziesiątych XX w. władze ZSRR przypisywały autorstwo pomnika Mychajłowi Iwanowyczowi Paraszczukowi, urodzonemu w 1878 r. we wsi Warwaryńce koło Tarnopola. Student krakowskiej ASP, uczeń Popiela po otrzymaniu stypendium wyjechał do Rzymu, mieszkał aż do śmierci w Sofii. W roku 1906 wykonał popiersie Wasyla Stefanyka, a w 1911 r. – popiersie Stanisława Przybyszewskiego.

55

Odlewnictwo Współczesne

Zdjęcia www., autor

Rys. 1. Pomnik Mickiewicza – widok przed II wojną światową oraz aktualny Fig. 1. Monument to Adam Mickiewicz – before World War II and currently

Pomnik ukończono 25 października 1904 r. w 50. rocznicę śmierci poety.

Sama kolumna z napisem ADAM MICKIEWICZ ważyła 16 ton. Pomnik ma kształt kolumny (21 m wysokości), u stóp kolumny postać Mickiewicza wykonana z brązu (3,30 m), nad nią skrzydlaty geniusz, podający poecie wieniec wawrzynu. Płomień znicza wieńczącego monument został pozłocony. Pomnik został usytuowany na Placu Mariackim, w pobliżu figury Matki Boskiej, zwrócony w kierunku hotelu Europejskiego. Ponieważ teren, na którym zamierzano postawić pomnik charakteryzował się niestabilnością podłoża, spowodowaną przepływająca pod ziemią lwowską rzeką Połtwia, fundamenty pomnika wykonano metodę Hennebiqua.

Wymagało to wbicia specjalnych ośmiometrowych zbrojonych pali betonowych (trzynastu) w przygotowany wcześniej wykop o głębokości 5 m. Na to położono klatkę betonową wypełnioną ziemią i przykryto kolejną płytą betonową.

Na tak przygotowanych fundamentach umieszczono kolejne elementy pomnika: stopnie, cokół, kolumnę. Wykonawcami prac byli lwowscy architekci Sosnowski

56

i Zacharjewicz. Kolumna wykonana została z granitu wydobytego w Baveno pod Mediolanem, kształt kolumny, obróbka, toczenie, polerowanie, montaż wykonane zostało w lwowskiej pracowni kamieniarskiej Schimsera (Wiktoria Schimser – Łyczakowska 20). Figura przedstawiająca postać Mickiewicza, geniusza oraz pozostałe elementy pomnika odlane zostały z brązu w wiedeńskiej firmie prowadzonej przez Czecha Teodora Srpeka. Na froncie pomnika widnieją polskie napisy, a z tyłu kartusz z herbem Rzeczypospolitej. Budowę pomnika i opracowanie jego otoczenia zakończono w ciągu dwóch lat.

Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 30 października 1904 r. Honorowym gościem bogatych uroczystości, jakie urządził Lwów z okazji odsłonięcia pomnika, był syn wieszcza – Władysław Mickiewicz. Pomnik przetrwał nieuszkodzony do dnia dzisiejszego.

Odlewnictwo Współczesne

Pomnik króla Jana III Sobieskiego W dwusetną rocznicę bitwy pod Wiedniem rada miasta Lwowa podjęła decyzję o uczczeniu tej rocznicy poprzez wystawienie pomnika króla Jana III Sobieskiego, urodzonego na zamku w Olesku niedaleko Lwowa. Rada miasta podjęła odpowiednią rezolucję, która została odczytana podczas uroczystości odsłonięcia pomnika.

Pomnik króla jest dziełem lwowskiego rzeźbiarza Tadeusza Barącza, lwowskiego Ormianina. Pomnik odsłonięto 20 listopada 1898 r. Odlew pomnika z brązu wykonano w wiedeńskiej firmie Artura Kruppa. Praca Barącza przypomina stylistyką wcześniejszy pomnik Sobieskiego w warszawskich Łazienkach z 1787 r. Podstawę pomnika wykonała pracownia rzeźbiarska Juliana Markowskiego ze Lwowa.

Pomnik stanął we Lwowie na skwerze pomiędzy Wałami Hetmańskimi a ulicą Legionów, w najbardziej reprezentacyjnym spacerowym ciągu Lwowa. W miejscu tym stał do 1950 r.

Jedyny król Rzeczypospolitej, pochodzący z najbliższych okolic Lwowa, posiadający kamienicę we Lwowie i często odwiedzający to miasto, przedstawiony został w narodowym stroju, w żupanie

i kontuszu, na wspiętym rumaku, przeskakującym obalone działo, kosz faszynowy i strzaskaną lawetę. Postać króla była zwrócona twarzą na południowy wschód, skąd najczęściej nadchodziło niebezpieczeństwo dla Lwowa.

Gdy w lipcu 1944 r. Lwów został ponownie zajęty przez ZSRR, po zdjęciu tablic z pomnika, powstał projekt, by Sobieskiego przerobić na Bohdana Chmielnickiego, który nosił strój polskiego szlachcica, nawet wtedy gdy na czele Kozaków oblegał Lwów. W 1950 r. przekazano go jednak władzom polskim. Przez 16 lat stał w parku w Wilanowie, po czym przewieziono go do Gdańska i ustawiono na jednym z głównych placów Starego Miasta – Targu Drzewnym. Ponowne odsłonięcie miało miejsce 26 czerwca 1965 r.

Pomnik usytuowano tak, że król zwrócony jest w kierunku zachodnim. Oryginalna tablica z tekstem „Królowi Janowi III miasto Lwów” została ukryta i zamontowana dopiero po 1989 roku.

Tablice kartusza wykonanych z brązu nigdy nie zamontowano z powrotem na pomniku. Prawdopodobnie zostały zabetonowane w skrzyniach wewnątrz pomnika. Obecne tablice zostały wykonane w latach dziewięćdziesiątych z piaskowca przez rzeźbiarza Czesława Gajdę, który uprzednio w latach osiemdziesiątych dokonał rekonstrukcji innych części kartusza.

Zdjęcia www.

Rys. 2. Lwów – pomnik króla Jana III Sobieskiego Fig. 2. Lvov – monument to King Jan III Sobieski

57

Odlewnictwo Współczesne

Zdjęcia www.

Rys. 3. Tekst Aktu Pamiątkowego odczytanego podczas odsłonięcia pomnika króla Jana III Sobieskiego Fig. 3. The text of the Commemorative Act read out during the unveiling of a statue of King Jan III Sobieski

Pomnik Aleksandra Fredry Pomnik Aleksandra Fredry: na wysokim piaskowym cokole pokrytym z 3 stron inskrypcjami znajduje się odlana z brązu, figura siedzącego poety w czamarze, z rulonem papieru i piórem.

Pomnik powstał we Lwowie w 1897 roku według projektu Leonarda Marconiego, rektora Politechniki Lwowskiej. Ufundowany przez Lwowskie Koło Literacko-Artystyczne.

Do zakończenia II wojny światowej zlokalizowany był na Placu Akademickim.

Po II wojnie światowej wywieziony ze Lwowa, przeniesiony do Wilanowa, a następnie do Wrocławia, gdzie 15 lipca 1956 roku, w 80. rocznicę śmierci pisarza, został ponownie odsłonięty.

Stanął w południowej części Rynku, w miejscu pomnika króla Fryderyka Wilhelma III. (źródło: Encyklopedia Wrocławia)

58

Uroczystość postawienia pomnika Aleksandra Fredry na wrocławskim Rynku odbyła się 15 lipca 1956 roku. Ówczesne władze komunistyczne robiły wszystko, by zatrzeć wszelkie ślady jego lwowskiego rodowodu. Nie można było bowiem wówczas mówić otwarcie, że Lwów i Kresy to Polska. Na pomniku pojawił się więc nieprawdziwy napis głoszący, że monument „W 80. rocznicę śmierci Aleksandra Fredry wzniesiono we Wrocławiu 15 lipca 1956 r.".

Nie wspomniano więc słowem, że pomnik powstał we Lwowie, a po II wojnie światowej został przeniesiony do Wilanowa, a następnie do Wrocławia.

Dopiero niedawno, dzięki staraniom Tadeusza Szczyrbaka z Fundacji Polskie Gniazdo, udało się umieścić na podstawie pomnika napis mówiący o jego prawdziwym pochodzeniu. 6 lipca 2001 r. Rada Miejska Wrocławia na jego wniosek wyraziła zgodę na umieszczenie nowej tablicy z inskrypcją w brzmieniu, którą zaproponował pan Szczyrbak:

Odlewnictwo Współczesne

„Wzniesiony we Lwowie w 1897 r., autorstwa Leonarda Marconiego i przeniesiony do Wrocławia w 1956 r." wraz z przedwojennym herbem Lwowa. Ceremonia uroczystego odsłonięcia tej tablicy miała miejsce 18 czerwca 2002 r. przy okazji 209. rocznicy urodzin wielkiego komediopisarza.

b)

a)

c)

Zdjęcia www.

Rys. 4. Pomnik Aleksandra Fredry (a – Lwów, b – Wrocław – lata 50. XX w., c – aktualnie) Fig. 4. Monument to Aleksander Fredro (a – Lvov, b – Wroclaw – 50s of the past century, c – currently)

59

Odlewnictwo Współczesne

Popiersie Kornela Ujejskiego Kornel Ujejski – poeta, publicysta społeczny, liryk i wizjoner tragedii polskiej – urodził się 12 września 1823 r. w Beremianach na Podolu. Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej, która w roku 1839 roku przeprowadziła się w okolice Lwowa.

Zmarł 19 września 1897 roku w Pawłowie koło Lwowa w posiadłości młodszego syna Romana. Pogrzeb odbył się 21 września i był prawdziwą manifestacją uczuć w uznaniu Jego zasług dla Narodu i Kraju. Wkrótce po pogrzebie Kornela Ujejskiego powołano społeczny komitet budowy pomnika, na którego czele stanął prezydent Lwowa Godzimir Małachowski.

Projektantem pomnika był Antoni Popiel, artysta rzeźbiarz, wykonawca kilku znaczących w tym czasie pomników (Adama Mickiewicza we Lwowie i w Krynicy).

Odsłonięcie pomnika nastąpiło 8 grudnia 1901 r. W uroczystości, której nadano niezwykle podniosły charakter, wzięli udział m.in. synowie poety, delegacje władz krajowych i samorządowych, liczne delegacje z całego kraju, a także ogromne tłumy mieszkańców. Pomnik stanął na skwerze przy ul. Akademickiej przed Kasynem Miejskim zwanym Mieszczańskim. Na frontowej ścianie marmurowego cokołu, ważącego 1,5 t, widnieje lira spętana łańcuchem i otwarta księga „Chorał” opowiadająca o powstaniu gali-

cyjskich chłopów w 1846 r. Popiersie Kornela Ujejskiego o masie 600 kg wykonane jest z brązu.

Na tylnej ścianie cokołu przesłanie do Polaków: Narodzie mój – bądź szczęśliwy W 1944 roku (po zajęciu Lwowa przez Związek Radziecki) pomnik został usunięty. W 1950 roku po porozumieniu pomiędzy rządami PRL i Związku Radzieckiego przekazano Polsce, poprzez przejście graniczne Żurawica–Medyka pomniki: Jana III Sobieskiego, Aleksandra Fredry i Kornela Ujejskiego. Przetrzymywane były w elementach na terenie składnicy w Wilanowie. Pomnik Kornela Ujejskiego do Szczecina został przywieziony 27 listopada 1956 roku, ustawiono go na na placu Zwycięstwa przed Bramą Portową, naprzeciw Bramy Królewskiej z inskrypcjami ku czci króla Prus, gdzie stał 50 lat w zapomnieniu. Nie było przy tym żadnych uroczystości.

Do tej pory na pomniku jest ułamana karta „Chorału”. W miejscu usytuowania pomnika w latach 1912–1945 stał pawilon informacji. Dopiero 9 grudnia 2006 roku staraniem parafii pw. św. Jana Chrzciciela i Katolickiego Stowarzyszenie „Civitas Christiana” oraz Komitetu Organizacyjnego Rodziny Ujejskich nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika. b)

a)

Zdjęcia www.

Rys. 5. Popiersie Kornela Ujejskiego: a) – Lwów, b) – Szczecin Fig. 5. Bust of Kornel Ujejski: a) – Lvov, b) – Szczecin

60

Odlewnictwo Współczesne

Literatura 1. Jurij Biriulow: Rzeźba lwowska od połowy XVIII w. do 1939 roku, Warszawa 2007, s. 45, 76–80.

2. Encyklopedia Wrocławia, red. Jan Harasimowicz, wyd. 3, Wrocław 2006.

3. Janicki: Ni ma jak Lwow. Krotki Przewodnik po Lwowie, Warszawa 1990.

4. F. Klonowic: Roxolania (Roksolania, czyli ziemie Czerwonej Rusi), 1584, (Warszawa 1996) 5. Lipiński: Wśrod lwowskich Orląt, Warszawa 1992.

6. ЛьBOB – ЛьBIB – Lwow, Moscow (ok.

1969).

7. Lwów – centrum Europy. Ilustrowany przewodnik, Wrocław 2006, s. 31, 87, 266, 273.

8. Kornel Makuszyński: Uśmiech Lwowa, Kraków 1989.

9. Aleksander Medyński: Lwow. Ilustrowany Przewodnik dla zwiedzających miasto, Lwow 1937, wyd. 3, Warszawa 1990.

10. Dziennik, Nr 222 (2935), z dn.

22–23 września 2007.

11. Nie ma jak Lwow – śpiewnik lwowski do 1939 roku, wybór i oprac. Janusz Wasylkowski, Warszawa 1990.

12. Памятники архитектуры и градостроительства УССР, Киев 1985, t. 3, с. 153.

13. Jerzy Petrus: Pomnik Kornela Ujejskiego. Między Lwowem a Szczecinem, Kraków 2007.

14. Piosenki lwowskiej ulicy, oprac. Janusz Wasylkowski, Wrocław 1987.

15. Renowacje i zabytki, 2006, Nr 3 (19).

16. Henry Rollet: Zarys dziejów Polski 1939–1984, Kraków 1994.

17. Aleksander Srebrakowski: Kolumna Mickiewicza we Lwowie, Spotkania z Zabytkami, 1992, nr 5, s. 18–20.

18. Mapян Ивaнoвич Швед: ЛьBIB – ЛьBOB – Lwow – Lviv, Lwow 1977.

19. Stanisław Wasylewski: Lwow, Poznań–Wrocław 1990.

20. Jerzy Wittlin: Mój Lwów, Warszawa 1991.

21. www.lwow.com/pomniki/kolumna. htm (Danuta B. Łomaczewska Lwowski pomnik Adama Mickiewicza) 22. www.lwow.com.pl/pomniki 23. w w w . l v i v c e n t e r. o r g / p l / u i d / picturee,www.lwow.home.pl/pomniki/ pomniki.htm 24. www.pl.wikipedia.org/wiki/pomnik kr, autor 25. w w w . g d a n s k . f o t o p o l s k a . eu/118935, www.pl.wikipedia.org/ wiki/pomnik kr 26. wikisource.org/wiki/akt erekcyjny pomnika krola Jana III Sobieskiego 27. h t t p : / / w r o c l a w z w y b o r u . b l o x . p l / 2 0 0 6 / 0 6 / Po m n i k-A l e k s a n d r a -Fredry.html 28. http://www.lwow.com.pl/pomniki/ fredro.html, http://www.lwow.

29. com.pl/pomniki/fredro.html http:// www.lvivcenter.org/pl/ 30. uid/picture/?pictureid=1881&dest =printer 31. http://www.lwow.com.pl/pomniki/ ujejski.html http://pl.wikipedia.

32. o r g / w i k i / P o m n i k _ K o r n e l a _ Ujejskiego_w_Szczecinie 33. http://pl.wikipedia.org/wiki/Kornel_Ujejski 34. http://www.lvivcenter.org/pl/uid/ picture/?pictureid=1573 35. http://www.kochamszczecin.com/ pomnikku.html 36. http://genealogia.okiem.pl/forum/ viewtopic.php?t=5173 37. http://www.lwow.com.pl/pomniki/ pomniki.html 38. www.livecenter.org.pl 39. www.e-przewodnik.pl/przewodnik-nowy-145-rozdzial1594 www.

40. h t t p : / / j a . g r a m . p l / b l o g _ w p i s . asp?id=109022&n=54 41. h t t p : / / p l . w i k i p e d i a . o r g / w i k i / Wikipedia:T%C5%82umaczenie_miesi-%C4%85ca/Lw%C3%B3 42. http://e-przewodniki.pl/przewodnik-nowy-145-rozdzial-1594.html

61

Odlewnictwo Współczesne

43. pl.wikipedia.org/wiki/Encyklopedia_Wrocławia 44. http://www.lwow.com.pl/pomniki/ fredro.html 45. http://www.lwow.com.pl/pomniki/ fredro.html 46. http://www.lvivcenter.org/pl/uid/pi cture/?pictureid=1881&dest=printer Rys. 1. Pomnik Adama Mickiewicza, widok przed II wojną światową oraz obecny [za: Internet, www.lwow.com.pl/ pominki,lvivcenter.org/pl/uid/picturee, www.lwow.home.pl/pomniki/pomniki. htm, www.pl.wikipedia.org/wiki/pomnik] Rys. 2. Pomnik krola Jana III Sobieskiego [za: Internet, www.lwow.com.pl/pomniki, www.gdansk.fotopolska.eu/118935, www. pl.wikipedia.org/wiki/pomnik]

62

Rys. 3. Tekst rezolucji rady miasta Lwowa, odczytany podczas uroczystości odsłonięcia pomnika króla Jana III Sobieskiego [za: Internet, www.wikisource.org/wiki/ akterekcyjny...].

Rys. 4. Pomniki Aleksandra Fredry: a) we Lwowie, b) we Wrocławiu, lata 50.

XX w., c) pomnik obecnie [za: Internet, http:/wroclawzwyboru.blox.pl/2006/06/ Pomnik-Aleksandra-Fredry.html].

Rys. 5. Popiersia Kornela Ujejskiego: a) we Lwowie, b) w Szczecinie [za: Internet, http://www.lwow.com.pl/pominik/ ujejski.html, http://pl.wikipedia.org/wiki/ Pomnik_Kornela_Ujejskiego_w_Szczecinie; http://pl.wikipedia.org/wiki/Kornel_Ujejski; http://www.lvivcenter.org/ pl/uid/picture/?pictureid=1573; http:// www.kochamszczecin.com/pomnikku. html; http://genealogia.okiem.pl/forum/ viewtopic.php?t=5173].

Publikacje

Wydawnictwa Instytutu Odlewnictwa Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Balińskiego: Raport 2011

W publikacji zamieszczono informacje za rok 2011, dotyczące: struktury i organizacji Instytutu Odlewnictwa, stanu zatrudnienia, systemu zarządzania jakością, realizowanego programu naukowego, badawczego i usługowego, a także informacje o uzyskanych patentach, nagrodach i wyróżnieniach oraz szkoleniach. Przedstawiono działalność wydawniczą, certyfikacyjną i normalizacyjną. Zamieszczono również wykaz publikacji pracowników Instytutu. Raport z działalności Instytutu jest opracowywany corocznie począwszy od roku 2008, kiedy ukazał się Raport za lata 2006-2007.

ISBN 978-83-88770-77-7

Jerzy J. Sobczak: Casting in the development of civilization

ISBN 978-83-88770-75-3

63

”(...) This is an excellent brief history of the development of casting art and practice until the amazing present days.

Very valuable is going back in time to the Chinese skill of making castings and partly also to the Hindu (Indian) experience, previously almost unknown in European studies and descriptions.

Attention also deserves reference to some genuine solutions designed by the Foundry Research Institute in Cracow, emphasizing in this way the role and importance of this institution in skilful adaptation of the international achievements, submitting also own proposals of inventions which, although forming only a part of the world development, are still a valu-

Odlewnictwo Współczesne

able contribution to innovativeness in this branch of industry.

Rich graphics illustrates progress made over centuries in the manufacturing process known under the name of the casting technique. The author should be congratulated for his profound and excellent knowledge of the subject and rich erudition, the more that the subject has been presented in a very short and concise form. Certainly this is an outstanding publication..."

(Excerpt from a review written by Prof. Zbigniew Górny)

Jerzy J. Sobczak, Rajiv Asthana, Bob Coleman, Robert M. Purgert: Vademecum of cast metal matrix composite materials – a set of basic concepts/ Vademecum odlewanych metalowych materiałów kompozytowych – zbiór podstawowych pojęć

ISBN 978-83-88770-74-6

Niniejsza publikacja w wersji angloi polskojęzycznej zawiera definicje podstawowych pojęć stosowanych w dziedzinie metalowych materiałów kompozytowych oraz indeksy tych pojęć. Zaprezentowane definicje nie mają charakteru terminologii encyklopedycznych, stricte naukowych, a służą nakreśleniu znaczeń i sprecyzowaniu zakresu ich stosowania, z użyciem terminologii ogólnie i powszechnie stosowanej względem metalowych materiałów kompozytowych. Wydawnictwo objęte patronatem Komisji Kompozytów Odlewanych Światowej Organizacji Odlewniczej oraz Sekcji Kompozytów Komitetu Nauki o Materiałach Polskiej Akademii Nauk.

This publication written is the English and Polish language contains definitions of basic terms used in the field of metal matrix composite materials and indexes of these concepts. The presented definitions are not of an encyclopedic and strictly scientific character, but serve to outline the meaning and clarify the scope of use, when based on the terminology commonly and generally adopted in the field of metal matrix composites. The publication was issued under the auspices of the Commission on Cast Composites of the World Foundry Organization and the Composite Materials Section, Committee on Materials Science, Polish Academy of Sciences.

64