Odlewnictwo Współczesne Polska i Świat 1-2/2016 by Instytut Odlewnictwa

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE POLSKA I ŚWIAT MODERN FOUNDRY POLAND AND THE WORLD

1-2/2016 ISSN 1898-7257

Pomiary olfaktometryczne wokół wytypowanego wysypiska odpadów komunalnych na terenie województwa małopolskiego w kontekście skarg lokalnej społeczności na uciążliwość zapachową Zaginione pomniki Lwowa Informacja naukowo-techniczna

Kwartalnik naukowo-techniczny Rocznik 9, nr 1-2/2016 BADANIA I STUDIA

STUDIES AND RESEARCH

Olfactometry measurements around the fixed landfill in the province of Malopolska in the context of the complaints of the local community nuisance odor...........................5

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNA.......................................................12 Ekspresowa informacja naukowo-techniczna z wybranych czasopism............................42

INFORMACJA O PROJEKTACH UZYSKANYCH PRZEZ INSTYTUT ODLEWNICTWA..........................................47 WYDARZENIA..................................50 Z HISTORII ODLEWNICTWA Zaginione pomniki Lwowa.......................63

PUBLIKACJE........................................70

SCIENTIFIC AND TECHNICAL INFORMATION..............................................12 Express scientific and technical information from selected journals.............................42

INFORMATION ABOUT OBTAINED RESEARCH PROJECTSBY THE FOUNDRY RESEARCH INSTITUTE.....................47 EVENTS...........................................50 Z HISTORII ODLEWNICTWA Lost monuments of Lvov.........................63

PUBLIKATIONS..................................70

Wydawca/Publisher: INSTYTUT ODLEWNICTWA w Krakowie

REDAKTOR NACZELNY/ EDITOR IN CHIEF: Andrzej BALIŃSKI

ZESPÓŁ REDAKCYJNY/TEAM: Jerzy J. SOBCZAK, Andrzej GAZDA, Piotr DUDEK, Joanna MADEJ, Marta KONIECZNA, Anna SAMEK-BUGNO, Katarzyna POTĘPA PROJEKT OKŁADKI/COVER DESIGN: Katarzyna POTĘPA RADA PROGRAMOWA/PROGRAM BOARD: Zbigniew RONDUDA (Przewodniczący), Mariusz HOLTZER (Z-ca Przewodniczącego), Tadeusz BOGACZ, Józef DAŃKO, Adam TABOR, Andrzej JOPKIEWICZ, Janusz MIKLASZEWSKI, Mariusz URBANOWICZ

ADRES REDAKCJI/EDITORIAL OFFICE: „Odlewnictwo Współczesne – Polska i Świat” 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73 tel. (012) 26-18-381, fax (012) 26-60-870 http://www.iod.krakow.pl e-mail: joanna.madej@iod.krakow.pl

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE ALL RIGHTS RESERVED Żadna część czasopisma nie może być powielana czy rozpowszechniana bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. No part of the magazine may be reproduced or distributed without the written permission of the copyright holder.

Printed in Poland ISSN 1898-7257

Badania i studia

POMIARY OLFAKTOMETRYCZNE WOKÓŁ WYTYPOWANEGO WYSYPISKA ODPADÓW KOMUNALNYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO W KONTEKŚCIE SKARG LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI NA UCIĄŻLIWOŚĆ ZAPACHOWĄ OLFACTOMETRY MEASUREMENTS AROUND THE FIXED LANDFILL IN THE PROVINCE OF MALOPOLSKA IN THE CONTEXT OF THE COMPLAINTS OF THE LOCAL COMMUNITY NUISANCE ODOR Katarzyna Perszewska Instytut Odlewnictwa, ul. Zakopiańska 73, 30-418 Kraków

Wstęp Zapachy, które wynikają bezpośrednio lub pośrednio z działalności człowieka są często klasyfikowane jako zanieczyszczenia. Odory mogą wywoływać wiele negatywnych skutków, w tym m.in.: a) pogorszenie jakości środowiska naturalnego; b) szkody w mieniu lub świecie roślin i zwierząt; c) dyskomfort; d) pogorszenie bezpieczeństwa i jakości życia; f) utratę możliwości normalnego użytkowania nieruchomości oraz h) zakłócenia normalnego prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto długotrwałe narażenie na oddziaływanie zapachu może wywoływać niepożądane reakcje emocjonalne, począwszy od stanów, takich jak: niepokój, uczucie dyskomfortu, depresje; lub takich objawów fizycznych, jak: podrażnienia, bóle głowy, zaburzenia układu oddechowego, nudności, wymioty [1]. Ocena skutków związanych z występowaniem podwyższonych stężeń zapachów sprowadza się zazwyczaj do subiektywnych ocen zapachów, które traktowane są częściej w kategoriach uciążliwości, niż w odniesieniu do oceny konkretnych problemów zdrowotnych [2]. Konieczny jest więc mo-

nitoring tych regionów, w których uciążliwość zapachowa jest znaczna w celu wprowadzania skutecznych metod jej ograniczania i zwalczania. Dzięki zastosowanym metodom pomiarowym możliwe było określenie wpływu zapachów na komfort życia ludzi zamieszkujących tereny przyległe do źródła emisji wonnych gazów. Realizacja badań z zakresu olfaktometrii jest odpowiedzią na szereg skarg lokalnej ludności na uciążliwość zapachową, spowodowaną obecnością wysypisk odpadów komunalnych w sąsiedztwie zabudowań mieszkalnych. Cel badań Celem badań było przeprowadzenie badań odorów wokół wytypowanego wysypiska odpadów komunalnych w Krakowie z wykorzystaniem specjalistycznej aparatury pomiarowej − „nosa elektronicznego”. Zakres badań obejmował przeprowadzenie serii pomiarów terenowych i analizę otrzymanych wyników na terenie SOK Barycz oraz przy ulicy Drużbackiej. Badania zostały zrealizowane samodzielnie przez Laboratorium Ochrony Środowiska, posiadające aparaturę umożliwiającą określenie

Odlewnictwo Współczesne

składu próbek w zakresie analizowanych związków zapachowych. Pomiary wykonano za pomocą chromatografu gazowego zNose Model 4300 Ultra-Fast GC Analyzer. Urządzenie, zwane też niekiedy „nosem elektronicznym”, jest wysokiej klasy czujnikiem, będącym alternatywnym rozwiązaniem w stosunku do olfaktometrii dynamicznej opierającej się na indywidualnej ocenie zapachu próbek powietrza za pomocą zmysłu węchu [3]. Duża mobilność urządzenia oraz szybka (pomiar praktycznie w czasie rzeczywistym, do 10 sekund) identyfikacja mieszanin związków chemicznych w zakresie ppb, a nawet ppt zapewniają wysoką efektywność badań [4]. Metodyka badań Pomiary bezpośrednie zostały przeprowadzone za pomocą przenośnego urządzenia zwanego nosem elektronicznym typ zNose model 4300. Do celów analizy pobierano próby bezpośrednio w terenie, za pomocą wyżej opisanej przenośnej aparatury, jak również pośrednio za pomocą samplerów (próbników). Pobór pośredni polegał na przepuszczeniu przez próbnik z adsorbentem próbki powietrza zassanego przez specjalną pompkę przez ustalony okres czasu. W próbnikach substancje chemiczne są adsorbowane na wypełniaczu, by można było je poddać analizie. Następnie sampler jest podłączany do zNose, a pobrana próbka desorbowana i analizowana. Z każdego z próbników pobierano i analizowano 3 próbki, a wyniki uśredniono. Po zakończeniu analiz samplery były oczyszczane i przygotowywane do następnego użycia. Metodyka poboru w obu przypadkach była taka sama. Wyniki dokumentowano w postaci chromatogramów. Stosowany do analiz chromatograf gazowy pozwala na analizę i identyfikację określonych związków chemicznych z grupy alkanów o charakterystycznych zapachach. Zainstalowana w nim biblioteka umożliwia identyfikację ponad 700 pojedynczych związków chemicznych o charakterystycznych zapachach, które mieszając się ze sobą (oraz innymi niezidentyfikowanymi przez urządzenie związkami) tworzą wyczuwalny przez ludzi zapach (odór).

Czułość zastosowanej metody pozwala na określenie stężeń analizowanych związków na poziomie ppb (części na miliard), a niektórych nawet ppt (części na trylion). Pomiary bezpośrednie, z użyciem mobilnego chromatografu polegały na bezpośrednim zasysaniu przez urządzenie próbki powietrza w miejscu poboru i jej analizie. Wyniki pomiarów bezpośrednich również zostały udokumentowane w postaci chromatogramów. Niestety, bazując na wynikach pomiarów chromatograficznych i identyfikacji, nawet wszystkich występujących w próbkach, związków zapachowych, nie można obiektywnie określić końcowego efektu olfaktometrycznego odczuwanego przez odbiorców. Dotyczy to zarówno intensywności zapachu, jak i jego charakteru (przyjemny, odrażający, chemiczny itp.). W związku z powyższym zastosowana metoda pomiarowo-badawcza pozwala na zidentyfikowanie części związków tworzących odczuwany zapach, co z kolei umożliwia wskazanie charakterystycznych substancji występujących w największych ilościach. Na tej podstawie można wnioskować, że wzmiankowane substancje nadają mu specyficzny charakter i pozwalają na względne określenie jego intensywności, bazując na wielkości powierzchni piku danego związku w analizowanym chromatogramie. Obiekt badań Laboratorium Ochrony Środowiska Instytutu Odlewnictwa w Krakowie wiosną i latem 2015 roku przeprowadziło pomiary odorów z użyciem próbników i tzw. „elektronicznego nosa” (e-nosa) na terenie SOK Barycz w Krakowie. Dodatkowo na prośbę Miejskiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania sp. z o.o. w Krakowie dokonano pomiarów przy ul. Drużbackiej (koło kapliczki), gdzie badania prowadzono codziennie o tych samych godzinach (godz. 18, 19, 20) w dniach od 08.08.2015 do 11.08.2015. Miejsce to jest wskazywane przez okolicznych mieszkańców jako szczególnie narażone na napływ odorów od składowiska. Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania sp. z o.o. w Krakowie zarządza i eksploatuje instalacje przetwarzania

Odlewnictwo Współczesne

(zagospodarowania) odpadów komunalnych. Wszystkie te instalacje zostały ujęte w Planie Gospodarki Odpadami Komunalnymi dla Województwa Małopolskiego, a trzy z nich uzyskały status Instalacji Regionalnej. Lokalizacja objętego badaniami składowiska odpadów komunalnych Barycz jest efektem zawartego w 1974 roku porozumienia pomiędzy Kopalnią Soli „Wieliczka” i Miejskim Przedsiębiorstwem Oczyszczania w Krakowie. Całość terenu przeznaczonego na ten cel o powierzchni ok. 36 ha została podzielona na trzy etapy. Dwa z nich są zrekultywowane, trzeci o powierzchni ok. 11 ha eksploatowany jest od marca 2005 roku. Od 25 lipca 2012 roku Składowisko Odpadów Komunalnych Barycz jest instalacją regionalną przeznaczoną do deponowania odpadów komunalnych przetworzonych. Przywożone na składowisko odpady są przy wjeździe ważone i rejestrowane. Prowadzona jest elektroniczna ewidencja ilości i rodzajów dowożonych odpadów. Deponowane odpady są na bieżąco zagniatane kompaktorami, dezynfekowane wapnem chlorowanym i izolowane warstwą ziemi. Koła i podwozia samochodów wyjeżdżających ze składowiska są myte w jednej

z dwóch automatycznych myjni. Odcieki ze składowiska kierowane są bezpośrednio do miejskiego kolektora sanitarnego, którym trafiają grawitacyjnie do Oczyszczalni Ścieków Płaszów w Krakowie. Powstający w wyniku naturalnego procesu fermentacji odpadów na składowisku biogaz przetwarzany jest w czterech blokach energetycznych (zespołach prądotwórczych) na energię elektryczną i cieplną, które są wykorzystywane na potrzeby własne instalacji i obiektów zlokalizowanych przy ulicy Krzemienieckiej w Krakowie. Pomiary Próbki powietrza pobierano w zbliżonych warunkach pogodowych. Na rysunku 1 i rysunku 2 określono odległości SOK Barycz do najbliższych zabudowań z gminą Wieliczka oraz do ulicy Drużbackiej. Równocześnie notowano warunki atmosferyczne panujące w chwili pobierania próbek (temperaturę, ciśnienie, kierunek wiatru), aby je odnieść do dominujących w okolicach Krakowa kierunków wiatrów (rys. 3).

Rys. 1. Odległość SOK Barycz do ulicy Drużbackiej.

Rys. 1. Odległość SOK Barycz do ulicy Drużbackiej

Odlewnictwo Współczesne

Rys. 1. Odległość SOK Barycz do ulicy Drużbackiej.

Rys. 2. Odległość części zrekultywowanej SOK Barycz do najbliższych zabudowań z gminą Rys. 2. Odległość części zrekultywowanej SOK Barycz do najbliższych zabudowań z gminą Wieliczka Wieliczka. Realizacja założeń badawczych w zakresie pracy umożliwiła prowadzenie szybkich i obiektywnych pomiarów odorów. Opracowana metodyka badawcza ułatwi prowadzenie monitoringu narażenia na czynniki uciążliwe i szkodliwe na terenach składowisk odpadów komunalnych w przyszłości. Uzyskane wyniki umożliwiły określenie skali problemu wokół SOK Barycz i mogą być opublikowane w specjalistycznych czasopismach. Niniejsza praca może być wykorzystana przez władze lokalne do merytorycznej dyskusji z mieszkańcami oraz do poszukiwania skutecznych metod zapobiegania uciążliwości zapachowej. Efektem badań jest poszerzenie biblioteki nosa elektronicznego o kolejne związki i możliwość prowadzenia oznaczeń odorów w środowisku na większa skalę.

Rys. 3. Róża wiatru (w %) na stacji Kraków-Balice

Odlewnictwo Współczesne

Warunki meteorologiczne panujące podczas pobierania prób były następujące: temperatura powietrza 20−35°C, wilgotność względna w granicach 55−65%, ciśnienie atmosferyczne 990−1010 hPa, wiatry: ze wschodu, z południowego zachodu, cisza (bezwietrznie). Podczas tygodniowych pomiarów prowadzonych przy ulicy Drużbackiej o tej samej po-

rze, w tym samym miejscu, za pomocą tego samego sprzętu pomiarowego i analiz wykonywanych w tych samych warunkach nie stwierdzono istotnych różnic w składach badanych próbek powietrza. W tabeli 1 zestawiono zidentyfikowane związki, które występowały w badanych próbkach w największych ilościach oraz przypisywane im zapachy.

Tabela 1. Związki zapachowe zidentyfikowane przy wykorzystaniu „e-nosa” oraz próbników

L.p.

Nazwa związku chemicznego

Zapach związku chemicznego

Punkty pomiaru (opis pod tabelą) ** ilość w jednostkach cts

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

słodki

2 902

eudesmol

alkohol cetylowy

woskowy

6 875

118

heksadekanian etylu

woskowy

41 522

219

198

105

octan farnezylu

woskowy

16 905

1330

983

363

kwas kaprynowy

tłuszczowy

15 056

6-metoksyeugenol

słodki

6 950

247

heksadekanol

drzewny

7 093

2570

1 678

104

513

kabaczkowy

2790

2 668

213

382

915

781

berteroin

[1] ul. Drużbacka – obok kapliczki (próbniki) [2] obok Centrum Edukacyjnego (e-nos) [3] kompostownia (próbnik) [4] parking przed SOK – budynki administracji (e-nos) [5] magazyn RDF (e-nos) [6] sortownia (e-nos) [7] blok energetyczny nr 3 i nr 4 (e-nos) [8] biofiltry (e-nos) [9] stacja biogazu (e-nos) [10] instalacje z olejkami eterycznymi [11] strefa przyjęć odpadów MBP [12] czyste powietrze (kalibracja wzorcami w laboratorium) *w kolumnie podano dla każdego związku chemicznego rodzaje zapachów odczuwanych subiektywnie przez ekspertów **jednostka umowna, stosowana w chromatografie z detektorem SAW do określenia względnej ilości zidentyfikowanych związków zapachowych

Podsumowanie Odory odczuwane przez ludzi nie tylko nie są możliwe do przewidzenia i opisania na podstawie zapachów związków składowych, ale charakteryzują się bardzo dużym subiektywizmem, związanym m.in. z indywidualną czułością (wrażliwością) powonienia, aktualnymi warunkami atmosferycznymi, nastawieniem psychofizycznym. Subiektywne, organoleptyczne odczucia zapachowe pobierających próby przy ulicy Drużbackiej, pomimo bardzo sprzyjających rozprzestrzenianiu się woni warunków atmosferycznych (wysoka temperatura, wilgotność pow. 65%, przeważające wiatry wschodnie), były negatywne, tj. w godzinach pobierania prób nie dawało się wyczuć charakterystycznych odorów pochodzących z pobliskiego (ok. 560 m od granicy) składowiska odpadów komu-

Odlewnictwo Współczesne

nalnych. Również w przypadku pomiarów prowadzonych na terenie SOK Barycz (w maju, czerwcu i lipcu) pobierający próby nie stwierdzili znaczących uciążliwości zapachowych (zapachy charakterystyczne dla wysypiska). Zidentyfikowanymi za pomocą e-nosa charakterystycznymi związkami zapachowymi emitowanymi ze składowiska w relatywnie największych ilościach są: heksadekanol, octan farnezylu, heksadekanian etylu, berteroin. Są to związki z grupy alkanów o ilości 16−22 atomów węgla w cząsteczce. Alkany zawierające mniejsze ilości atomów węgla występują w niewielkich ilościach. Identyfikowanymi za pomocą e-nosa charakterystycznymi związkami zapachowymi emitowanymi ze składowiska (stwierdzonymi na podstawie wcześniejszych badań prowadzonych przez Instytut Odlewnictwa na innych składowiskach odpadów komunalnych) w relatywnie największych ilościach są: eudesmol, octan farnezylu, heksadekanian etylu, kwas kaprynowy, berteroin. W otoczeniu SOK Barycz związki te również występowały. Związki zidentyfikowane w największych ilościach mają przypisane zapachy o woniach woskowych, tłuszczowych, oleistych, kwiatowych, słodkich, kabaczkowych bądź drzewnych. Większość związków obecnych w analizowanych próbach powietrza nie działa drażniąco na skórę, oczy oraz układ oddechowy. Stężenia względne wyżej wymienionych związków w analizowanych próbkach były na tyle małe, że w miejscu i chwili pobierania prób nie były wyczuwalne, pomimo sprzyjających warunków atmosferycznych (za wyjątkiem kompostowni, gdzie subiektywnie wyczuwalny był zapach zgniły, roślinny). Żaden ze zidentyfikowanych związków nie występuje w spisie związków szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy, zawartym w obowiązującym rozporządzeniu ani też wśród związków określających jakość powietrza. Rozprzestrzenianie odorów wokół wysypiska zależy głównie od siły i kierunku wiatru oraz lokalnych gradientów wilgotności powietrza (ukształtowanie terenu). Często wiejące wiatry wschod-

nie, południowo-wschodnie mogą powodować transport odorów pochodzących z SOK Barycz w kierunku ulicy Drużbackiej, a w przypadku wiatrów zachodnich w kierunku Wieliczki (szczególnie w rejonie osiedli na granicy Wieliczki), co potwierdzają skargi mieszkańców tych obszarów. Jednak przy przewadze wiatrów zachodnich (60%) i dni bezwietrznych w ciągu roku (rys. 3), najbardziej narażeni na odory mogą być mieszkańcy gminy Wieliczka. Reasumując, uciążliwość zapachowa SOK w Baryczy, pomimo sprzyjających emisji odorów warunków atmosferycznych (słabe wiatry, duża wartość temperatury i wilgotności względnej), w miejscu i czasie pomiarów była niewielka. Wnioski Wyniki badań umożliwiły określenie skali problemu wokół SOK Barycz. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów można stwierdzić, iż zakład nie wpływa znacząco na pogorszenie komfortu zapachowego wokół zakładu. Zastosowane sposoby dezodoryzacji, poprzez wykorzystanie instalacji rozpylającej specjalistyczne olejki eteryczne, znacząco zmniejsza uciążliwość zapachową wysypiska. Wyniki badań pozwalają na dyskusje odnośnie omawianego zagadnienia na forum publicznym, a w przyszłości mogą być argumentem do podjęcia działań na rzecz skutecznej dezodoryzacji terenów wokół wysypisk. Prace o tej tematyce mogą być wykorzystane przez władze lokalne do merytorycznej dyskusji z mieszkańcami oraz do poszukiwania skutecznych metod zapobiegania uciążliwości zapachowej. Zastosowana metodyka badań stwarza możliwość prowadzenia obiektywnych pomiarów na terenach narażonych na szkodliwą bądź uciążliwą ekspozycję na odory, szczególnie wokół składowisk odpadów komunalnych. Narzędziem do prowadzenia tego rodzaju badań olfaktometrycznych stało się utworzenie biblioteki zapachowej związków występujących na terenie wysypiska. Kolejne pomiary z wykorzystaniem nosa elektronicznego, prowadzone w przyszłości, przyczynią się do udoskonalania opracowanej metodyki badań

Odlewnictwo Współczesne

oraz do poszerzania biblioteki odorów o kolejne związki. Wyniki badań olfaktometrycznych mogą być wykorzystane we współpracy pomiędzy zakładami prowadzącymi działalność związaną z odpadami oraz do określenia warunków monitoringu obiektów − takich − jak składowiska i wymiany doświadczeń w tym zakresie. Literatura 1. Nicell J. (2009). Assessment and regulation of odour impacts, Atmospheric Environment, 43, 196–206. 2. Shusterman D. (1992). Critical review: The health significance of environment odor pollution. Archives of Environmental Health, 47(1), pp.76–87. DOI: 10.1080/00039896.1992.9935948. 3. Staples E., Zeiger K. (25 May 2007). On-site Measurement of VOCs and Odors from Metal Casting. Operation Using an Ultra-Fast Gas Chromatograph. Retrieved October 10, 2009 from http://www.estcal.com/TechPapers/Industrial/FoundryOdors.pdf. 4. Perszewska K., Faber J., Żmudzińska M., Maniowski Z., Żółkiewicz Z. (2012).

Badania laboratoryjne minimalizacji emisji zapachowych zanieczyszczeń styropianowych wydzielanych podczas zgazowywania modeli styropianowych. Prace Instytutu Odlewnictwa, 52(1), s. 43-53. 5. Faber J., Perszewska K., Żmudzińska M. (2010). Identyfikacja zapachów z procesów odlewniczych przy użyciu e-nosa. Archiwum Odlewnictwa. 10(7/2), s. 39-42. 6. Asztemborska M. (1998). Supramolekularne kompleksowanie monoterpenoidów przez cyklodekstryny – wykorzystanie w chromatografii gazowej. Praca doktorska, Polska Akademia Nauk Instytut Chemii Fizycznej Warszawa, Biblioteka Instytutu Chemii Fizycznej PAN, nr F-B. 328/1998, s. 1-131. 7. Sówka I. (2011). Metody identyfikacji odorotwórczych gazów emitowanych z obiektów przemysłowych. Prace Naukowe Instytutu Inżynierii Środowiska Politechniki Wrocławskiej, Monografie 55, seria 90, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.

Informacja naukowo-techniczna

WYBÓR INFORMACJI Z CZASOPISM NAUKOWO-TECHNICZNYCH 01. ZAGADNIENIA OGÓLNE Co dalej z ustawą dotyczącą energii odnawialnych? Zmiana musi nadejść. Wie geht es weiter mit dem EEG? Der grosse Wurf muss erst noch kommen. Giesserei 2014, nr 5, s. 86-91. Autor: Bardt H. W artykule omówiono ustawę dotyczącą wykorzystania energii odnawialnych (EEG − Erneuerbare Energien Gesetz) w aspekcie wytwarzania energii elektrycznej. Przedstawiono zmiany i perspektywy rozwoju ustawodawstwa w zakresie wykorzystania energii odnawialnych i sposoby (możliwości) dostosowania go do całego systemu wytwarzania energii. Zwrócono uwagę na opłacalność takich działań i możliwość obniżki kosztów. Ilość energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych stale rośnie i wynosi dzisiaj 25% całkowitej ilości wytwarzanej energii. Ustawa umożliwia poszerzenie możliwości uzyskiwania energii z: energii wiatru, słońca i biomasy, ale ze względu na wysokie koszty pozyskiwania energii z ww. źródeł nie jest opłacalne. Dzisiejsze przepisy, mimo wysokich kosztów, promują wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych poprzez odliczanie zdefiniowanych kwot pieniężnych dla wszystkich użytkowników sieci i to niezależnie od sytuacji cenowej na rynku energii. Należy zauważyć, że mechanizm cen rynkowych w odniesieniu do produkcji energii elektrycznej traci na znaczeniu, ponieważ energię elektryczną wytwarza się także ze źródeł odnawialnych, ale jednocześnie koszty „integracji” energii odnawialnych z całym systemem wytwarzania energii rosną.

90 lat normalizacji w dziedzinie odlewnictwa. Komisja Normalizacyjna Odlewnictwa GINA w Niemieckim Komitecie Normalizacji DIN. 90 Jahre Normung auf dem Gebiet des Giessereiwesens. Normenausschuss Giessereiwesen (GINA) im DIN. Giesserei 2014, nr 5, s. 92-99. Autor: Vierbaum M., Zymnossek J. W artykule przedstawiono działalność Niemieckiego Komitetu Normalizacyjnego (Komisji Normalizacyjnej Odlewnictwa GINA), która zajmuje się normami DIN, ale także normami europejskimi (CEN) i międzynarodowymi (ISO) z obszaru odlewnictwa. Komisja ta opracowuje normy materiałowe różnych gatunków żeliwa. Komisja ta opracowuje także normy dotyczące badań, np.: badań nieniszczących, badania powierzchni. Komisja odlewnicza działająca w formie konsorcjum koordynuje działalność (współpracę) poszczególnych obszarów w odlewnictwie, prowadzi także współpracę międzynarodową. W artykule opisano działalność poszczególnych podkomisji. Odlewnie Esterer stawiają na sprawdzone w praktyce specjalistyczne oprogramowanie branżowe. Zastosowanie oprogramowania TimeLineGuss dla poprawy przejrzystości i lepszego planowania. Esterer Giessereien setzen auf praxisbewaehrte Branchensoftware. Mit TimeLine-GUSS zu mehr Uebersicht und Plabarkeit. Giesserei 2014, nr 5, s. 108, 110-111. Autor: Holzapfel V.A.

Odlewnictwo Współczesne

Artykuł dotyczy rozwoju odlewni Esterer, które produkują skomplikowane odlewy z różnych rodzajów stopów. Odlewnie funkcjonują jako dostawca systemowy wyrobów. W 2008 roku odlewnie te zostały przejęte przez firmę Topol GmbH. Po przejęciu odlewni „Esterer” przez ww. firmę podjęto decyzję o informatyzacji odlewni przede wszystkim w celu optymalizacji produkcji. Zastosowano specjalistyczne oprogramowanie TimeLineGuss służące do sterowania, planowania i optymalizacji produkcji. W artykule scharakteryzowano to oprogramowanie i omówiono jego zastosowanie praktyczne. Tarcza obrotowa dla w południowej Europie.

kolejnictwa

Drehscheibe fuer Bahntechnologie in Suedeuropa. Giesserei 2014, nr 5, s. 128-131. Autor: Piterek R. Opisano pracę odlewni EuroMetall Kft. w Ujpeszcie, dzielnicy Budapesztu. Odlewnia ta należy do międzynarodowej grupy odlewni DIHAG. Wytwarza ona elementy hamulców dla kolei (tarcze obrotowe i klocki hamulcowe) z żeliwa szarego GG 20 i GG 25. Odlewy wykonywane są w formach z mas bentonitowych. Wielkość produkcji 13 500 t/rok. Odlewnia współpracuje z firmami EWA w Turyngii i OZB w Bydgoszczy. Aby poprawić funkcjonalność klocków hamulcowych, do stopu dodaje się od 0,8% do 1,1% fosforu. Masa produkowanych odlewów wynosi od 8 kg do 11 kg. W artykule opisano też pracę topialni, którą cechuje mały stopień zautomatyzowania. Klient jako dostarczyciel pomysłów nr 1 – zarządzanie pomysłami wspólnie z klientem poprzez media o charakterze społecznym. Der Kunde als Ideenlieferant Nr. 1 – Ideenmanagement mit dem Kunden via Social Media. Giesserei-Prax. 2013, nr 7-8, s. 312314. Autor: Morgenstern B., Nolden M.

Artykuł dotyczy wykorzystania mediów i forów dyskusyjnych w internecie, na których często prowadzona jest dyskusja i wymiana informacji na temat produktów i usług dostępnych na rynku. W artykule prowadzone są rozważania na temat wykorzystania tego materiału oraz zawartych tam wskazówek i uwag użytkowników jako impulsu do wprowadzenia innowacji. Ta forma transparentnej komunikacji z użytkownikami (klientami) jest szansą i ryzykiem jednocześnie. Musimy być świadomi, że wszędzie na świecie mamy do czynienia z innowacjami. Ich występowanie ma charakter dynamiczny. Pomysł jako produkt indywidualnych przemyśleń będzie zjawiskiem coraz rzadszym, natomiast zespołowa wiedza jest coraz bardziej powszechna i wykorzystywana do wprowadzenia innowacji przy realizacji produkcji wyrobów i świadczenia usług. Taka transformacja kolektywnej wiedzy i wykorzystanie jej przy realizacji produkcji przedsiębiorstw jest dużą umiejętnością, zwłaszcza przy nasyconym rynku. Autor zadaje pytania i rozważa je: czy taka transformacja jest prosta? Co należy uwzględnić, aby odpowiednio wykorzystać media? Sprzedaż nieużytecznych (zbędnych) dóbr przedsiębiorstw. Veraeusserung nicht mehr benoetigter Unternehmensgueter. Giesserei-Prax. 2013, nr 6, s. 259261. Autor: Schneider T. Artykuł dotyczy zasad postępowania przy sprzedaży, pozbywania się zbędnych i niewykorzystywanych w działalności przedsiębiorstwa urządzeń (w tym także urządzeń nowych), które często można jeszcze wykorzystać gdzie indziej, np. w innym przedsiębiorstwie lub mogą być one wykorzystane przez osoby nabywające urządzenia prywatnie, bo w danym przedsiębiorstwie pozbywającym się urządzeń nie znajdują one zastosowania, na przykład ze względu na wprowadzenie nowych technologii, postęp techniczny czy zmieniające się wymagania klien-

Odlewnictwo Współczesne

tów. W artykule zwrócono także uwagę na wykorzystanie rezerw osobowych i możliwości lepszego ich wykorzystania w przypadku konieczności korzystania z ich usług jedynie nieregularnie, sporadycznie. W artykule poruszono też zagadnienie odstępowania i „sprzedaży” pracowników.

02. ZASTOSOWANIE SYMULACJI KOMPUTEROWEJ W ODLEWNICTWIE

już w fazie projektowania i powstawania prototypów, jednak należy podkreślić, że bez kadry technicznej, specjalistów i ekspertów w danej dziedzinie taka idea jest niemożliwa do zrealizowania. Modelowanie procesu odlewania pod ciśnieniem na przykładzie wykonania odlewu „narzynki”. Modelirovanije processa lit'ja pod davlenijem na primere izgotovlenija otlivki „plashka”.

Symulacja - część wirtualnego zakładu.

Simulation of the pressure die casting proces on the casting „screw die” production.

Simulace – soucast virtualni tovarny.

Processy lit'ja 2015, nr 1, s. 54-58.

Simulation – a part of virtual plant.

Autor: Abdulov A.R. i in.

Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 3-4, s. 68-70.

Celem przedstawionej pracy było zbadanie (określenie) możliwości stosowania narzędzi CAD/CAE do projektowania technologii otrzymywania odlewów ciśnieniowych. W artykule opisano opracowaną technologię produkcji odlewu „narzynki” o masie 0,08 kg ze stopu AK9 wykonanego jako odlew ciśnieniowy. Do modelowania procesów odlewania ciśnieniowego użyto programu LVMFlowCV (High-pressure die-casting). Wyniki symulacji komputerowej są zgodne jakościowo z wynikami uzyskanymi w realnych warunkach produkcji, co pozwala wysnuć wniosek o celowości stosowania powyższego oprogramowania do modelowania procesów odlewania ciśnieniowego.

Autor: Krutis V. Praca zawiera podstawową ideę wirtualnego zakładu polegającą na możliwości wirtualnego projektowania, planowania, optymalizowania, monitorowania i kontrolowaniu procesów przemysłowych. Szczególna uwaga jest zwrócona na przygotowanie procesu wytwarzania produktu, gdzie wsparcie komputerowe pracy inżynierskiej, czyli tak zwane CAE (Computer Aided Engineering) znalazło swoje istotne zastosowanie. Ten skrót jest już dobrze znany w odlewnictwie pod nazwą symulacji komputerowej procesów odlewniczych. Wiele przedsiębiorstw jest zmuszonych do przyjęcia zleceń i projektów, które są technicznie bardzo skomplikowane, koszt zlecenia mały, a czas realizacji ograniczony, jednak przy obecnej konkurencji nie można sobie pozwolić na odrzucenie takich zleceń. Symulacja numeryczna nie tylko pomaga w podejmowaniu decyzji, czy przyjąć projekt lub nie, ale pozwala zrozumieć kontekst poszczególnych procesów, przyczyniając się do lepszej komunikacji wewnętrznej. Bardzo ważne jest, aby określić granice, w których istnieje jeszcze możliwość realizacji procesu. Symulacja numeryczna w kontekście wirtualnej fabryki otwiera nowe obszary do poprawy jakości wyrobów (odlewów)

Firma „Trimet” stawia wysokie wymagania mobilnym terminalom. Mobilne komputery PC stosowane w piecach do topienia. Trimet stellt hohe Anforderungen an mobile Terminals. Fahrzeg-PCs fuer Schmelzoefen. Giesserei 2014, nr 6, s. 82-83. Autor: Woehrle T. Firma „Trimet” z Essen, zajmująca się wytwarzaniem stopów aluminium, zmechanizowała procesy logistyczne związane z procesem topienia poprzez zastosowanie terminali jezdnych typu VMT 6010

Odlewnictwo Współczesne

firmy „ads-tec”. Terminale te pracują na odcinku 750 m i obsługują szereg pieców elektrycznych ustawionych w dwóch rzędach. W artykule opisano produkcję aluminium, przedstawiono wykorzystanie nowoczesnych terminali, w których wykorzystano nowoczesne oprogramowanie, co pozwoliło na wyeliminowanie zakłóceń i nieprawidłowości w produkcji. Szczególnie dotyczy to przebiegu procesów chemicznych. W artykule scharakteryzowano zainstalowane oprogramowanie. HYDRA do metali. Oprogramowanie MES do realizacji zadań odlewni i przeróbki metali. HYDRA for Metals. MES-Branchenloesung fuer Giessereien Und Metalverarbeiter. Giesserei-Prax. 2013, nr 7-8, s. 308311. Autor: Neubig N. W artykule omówiono wielofunkcyjne oprogramowanie MES-HYDRA w zastosowaniu do szeroko rozumianej obróbki, przeróbki metali. Tak szerokie zastosowanie tego oprogramowania jest możliwe dzięki jego budowie modułowej. Bardziej szczegółowo przedstawiono ww. system w zastosowaniu do procesów realizowanych w odlewniach, a więc: topienia, odlewania i prowadzenia procesów z obszaru metalurgii wtórnej. Za pomocą tego systemu można między innymi optymalizować właściwości ciekłego metalu przez sterowanie doborem składników namiaru wsadowego przeznaczonego do topienia i wykonania odlewów. Można też ustalać warunki brzegowe, tzn. określać tolerancje składników namiaru wsadowego, w jakich można je stosować (określanie receptury). Za pomocą MES-HYDRA można śledzić na bieżąco przebieg procesów poprzez rejestr poszczególnych parametrów. Omówiono także zastosowanie systemu MES-HYDRA do obróbki, przeróbki półwyrobów metalowych, jak np. wykańczania odlewów. System współpracuje z urządzeniami obróbczymi, sterowanymi numerycznie. Opisano zastosowanie systemu do planowania i sterowania produkcją w aspekcie optymalizacji centrów

obróbczych. MES-HYDRA nadaje się do zarządzania systemami jakości. Za pomocą systemu można zarządzać środkami i materiałami do produkcji, kosztami, można też analizować wydajność i zarządzać zasobami ludzkimi.

03. OCHRONA ŚRODOWISKA I BHP Wysoka opłacalność pracy topialni dzięki nowoczesnym piecom indukcyjnym. Hoehere Wirtschaftlichkeit im Schmelzbetrieb durch moderne Induktionstechnologie. Higher economic efficiency in melting trough modern induction technology. Giesserei-Prax. 2013, nr 6, s. 237240. Autor: Rische M., Doetsch E. Globalne ocieplenie i niedobór surowców to dwa hasła, które można usłyszeć we wszystkich wiadomościach prawie codziennie. Dla gospodarki ochrona środowiska jest dzisiaj ważnym problemem. Prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska jest z roku na rok coraz bardziej rygorystyczne. Efektywne wykorzystanie energii i dobór jej źródeł są w tym przypadku dla odlewni szczególnie istotne. Nowoczesne technologie są pomocne w bardziej efektywnym wykorzystaniu energii, ale należy także usprawniać stosowane technologie i procesy. Odpowiadające aktualnemu stanowi techniki technologie topienia indukcyjnego mogą przyczynić się zarówno w nowych, jak i istniejących odlewniach do zwiększenia efektywności, co prowadzi w ostateczności do obniżenia kosztów procesu topienia. Całościowa koncepcja PSA od „A” do „Z” z uwzględnieniem prawa ochrony pracy. Ganzheitliche PSA-Koncepte von Kopf bis Fuss unter Beruecksichtigung des „Arbeitsschutzgesetzes”.

Odlewnictwo Współczesne

Giesserei-Prax. 2013, nr 6, s. 245247. Autor: Herold H.-G., Ernst M. Artykuł dotyczy poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia w przemyśle. Przedstawiono w nim podstawowe obowiązki pracodawcy w tym zakresie, do których należy między innymi: ocena zagrożeń, ustalenie środków zaradczych dla wyeliminowania źródeł zagrożeń. Pracodawca ma w pierwszym rzędzie obowiązek rozwiązywać problemy techniczno-organizacyjne. Do obowiązków pracodawcy należy także dostarczenie odzieży ochronnej, co nierzadko wywołuje spory ze względu np. na cenę czy jakość oferowanego wyrobu. Konieczny jest tu pewien kompromis, bo postępowanie według hasła: „najpierw bezpieczeństwo i zero wypadkowości” ma pierwszeństwo. W środowisku pracobiorców i pracodawców tym bardziej zyskuje na znaczeniu całościowa koncepcja z zakresu ochrony pracy i bezpieczeństwa PSA, która uwzględnia wszystkie ww. aspekty. Zebrano je w wytycznej „Kompass”, która zawiera opis koncepcji PSA i odpowiednie formularze, w których ujęto zalecenia dotyczące bezpieczeństwa i ochrony pracy. Opisano korzyści ze stosowania tej wytycznej i warunki jej wprowadzenia.

W ramach współpracy firmy AUDI AG w Ingolstadt (Niemcy) i producenta oprogramowania firmy „Flow Science” GmbH w Rottenburg (Niemcy) opracowano moduł oprogramowania Flow–3D do przewidywania uszkodzeń form ciśnieniowych w obszarach zagrożonych pęknięciami na gorąco i wypłukaniem metalu. Opracowany moduł nosi nazwę Hybrid-Fatigue. W scharakteryzowanym w artykule module zasada postępowania opiera się na identyfikacji prostych fizycznych zależności podczas wypełniania formy i idącej z tym w parze zależności związanej z jakością powierzchni formy w obszarze, w którym dochodzi do ww. uszkodzeń. Pęknięcia na gorąco i wypłukanie, w przeciwieństwie do pęknięć wywołanych naprężeniem, tłumaczy się zjawiskami, które zachodzą podczas wypełniania formy. Aby symulację przeprowadzić możliwie szybko i uzyskać prosty model, świadomie zrezygnowano ze wskaźników mechanicznych materiału formy i opisu modeli mechanicznych. W artykule, oprócz opisu przewidywania uszkodzeń z wykorzystaniem oprogramowania, omówiono wykorzystanie parametrów wejściowych do realizacji symulacji. Omówiono sposób sprawdzenia oprogramowania na elementach (formach) rzeczywistych, w tym na produkowanych seryjnie.

04. WYTYCZNE PROJEKTOWANIA TECHNOLOGII ODLEWNICZYCH

Numeryczna symulacja i szybkie prototypowanie w odlewni „Jihomoravska armaturka” spol. s.r.o., (Ltd.), Hodonin.

Optymalizacja form ciśnieniowych. Moduł oprogramowania do przewidywania uszkodzeń w formach trwałych przy odlewaniu ciśnieniowym stopów aluminium w próbie „hybrydowo-zmęczeniowej” (Hybrid-Fatigue-Test [HFT]). Optimierung von Druckgiesswerkzeugen. Softwaremodul zur Vorhersage von Schaedigungen in Dauerformen fuer das Aluminiumdruckgiessen-Hybrid-Fatigue-Test (HFT). Giesserei. 2014, nr 6, s. 32-38, 40-41. Autor: Heid R., Thoma Ch. i in.

Numericka simulance & rapid prototyping ve slevarne Jihomoravske armaturky spol. s.r.o., Hodonin. Numeric simulation & rapid prototyping in the foundry of Jihomoravska armaturka spol. s.r.o., (Ltd.), Hodonin. Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 3-4, s. 90-93. Autor: Hnilica R., Brazda Z. W ostatnich latach wzrasta presja na skrócenie czasu od przyjęcia przez firmę zamówienia do wytworzenia gotowego, o dobrej jakości, produktu. Aby zaspokoić rosnące wymagania swoich klientów, fir-

Odlewnictwo Współczesne

ma „Jihomoravska armaturka” spol. s.r.o., (Ltd.), Hodonin wykorzystuje nowoczesne metody symultanicznej inżynierii, jak np. symulacja zalewnia i krzepnięcia odlewów oraz metodę szybkiego prototypowania. Pokazano to na przykładach wszystkich etapów produkcji odlewów. Dzięki tym nowoczesnym technologiom cały proces wytwarzania prototypów może zostać skrócony do dziesięciu dni.

cu mas (ogniotrwałych). Uwzględniając uzgodnione i podjęte natychmiast środki zaradcze, można było, pomimo blokady filtra, uzyskać dobry odlew.

Blokada ceramicznych strukturalnych filtrów piankowych podczas odlewania żeliwa i staliwa. Część 1.

Autor: Brieger G.

Blockaden von keramischen Schaumstrukturfiltern beim Eisen- und Stahlgiessen – Teil 1. Giesserei 2014, Jg. 101, H. 4, s. 5862. Autor: Giebing S., Baier A. W celu realizacji opłacalnej produkcji odlewów konieczne jest stosowanie piankowych filtrów strukturalnych i jest to dzisiaj standardem. Istotny jest tutaj między innymi bardzo dobry efekt filtracji, w wyniku którego zanieczyszczenia niemetaliczne ciekłego metalu zostają oddzielone. Filtry mają także za zadanie uspokojenie strumienia przepływu, co ogranicza ponowne utlenienie strumienia ciekłego metalu. Zdarza się jednak, że filtr zostaje zablokowany. Ze względu na brak dokładnej analizy wad filtrów coraz częściej stosowane filtry bada się w aspekcie możliwości wystąpienia ich blokady. Opisany w artykule przykład filtra pokazuje, że niekoniecznie blokada może być wywołana jego właściwościami. Szczególne znaczenie mają tutaj rodzaj i ilość niemetalicznych zanieczyszczeń ciekłego metalu, które przez filtr zostają oddzielone, a które w niektórych przypadkach mogą wywołać jego blokadę. W badanym przypadku blokada wystąpiła w filtrze „Stelex-Pro”, który wykazuje małe wskaźniki spadku ciśnienia w stosunku do masy na jednostkę objętości. Badano stan fazowy płaskiego, o charakterze dywanowym, osadu na zablokowanym filtrze i stwierdzono, że zablokowanie filtra może wynikać z rodzaju zastosowanych w pie-

Innowacyjność i w technice zasilania.

doświadczenie

Innovation und Erfahrung in Speisertechnik. Giesserei 2014, nr 5, s. 118-121. Artykuł dotyczy postępu w dziedzinie zasilania odlewów. Omówiono nowe rozwiązanie dotyczące zasilania odlewów opracowane przez firmę Chemex GmbH w Delligsen (Niemcy). Firma ta jest wiodącym w Europie producentem układów zasilających egzotermicznych i izolujących. Zasilacze produkowane są z mas niezawierających fluoru, co pozwoliło uzyskać znaczne oszczędności i przyczyniło się w sposób istotny do ochrony środowiska. Nowością jest produkcja zasilaczy teleskopowych; opisano ich zachowanie się podczas zagęszczania masy. Takie rozwiązanie pozwala na stosowanie dużych nacisków podczas zagęszczania bez niebezpieczeństwa uszkodzenia zasilacza i przeponki i w konsekwencji ogranicza się braki w odlewach. Następnie w punktach wymieniono inne zalety takich zasilaczy, jedną z nich jest np. wyeliminowanie zwyrodnienia grafitu (wynika to z faktu stosowania mas bez zawartości fluoru). Opisano krótko jeden z zasilaczy teleskopowych – zasilacz typu R. Omówiono charakterystykę różnego rodzaju przeponek.

05. TECHNOLOGIA ODLEWANIA DO FORM WYKONANYCH Z ZASTOSOWANIEM OGNIOODPORNEJ OSNOWY ZIARNOWEJ Symulacja wstrzeliwania rdzeni z ekologiczną i ekonomiczną korzyścią dla odlewni. Kernschiesssimulation – Zum oekonomischen und oekologischen Vorteil der Giesserei.

Odlewnictwo Współczesne

Core shooting simulation – to the economic environmental adwantage of the Foundry.

Optimizatcija granulometricheskgo sostava formovochnykh smesej dlja fil'tracionnoj formovki.

Giesserei-Rund. 2014, 9/10, s. 292-294.

Optimization of molding sands grain-size for filtration moulding.

Jg.

61,

Autor: Nowaczyk Ch. Symulacja produkcji rdzeni (tzw. "symulacja wstrzeliwania rdzeni”) wnosi jak każda symulacja, znaczny potencjał rozwojowy do procesu produkcji. Jest pomocna w planowaniu stabilnego przebiegu procesów i ich implementacji. Pomaga także w optymalizacji cykli procesów i tak na przykład optymalizacja cyklu zagazowania pozwala obniżyć zużycie aminów. W ten sposób można uzyskać zmniejszenie zużycia zasobów (surowców) i zwiększyć wydajność produkcji i obniżyć koszty produkcji. O relacji rozwoju prędkości ultradźwięków w utwardzaniu poliuretanowych spoiw dla technologii cold-box. On relation of development of speed of ultrasound in hardening polyurethane coldbox binders. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 5, s. 279-282. Autor: Freyberger S., Öhl F., Vroomen U., Bührig-Polaczek A. Przebadano relację pomiędzy zmianą w propagacji dźwięku a mechanicznymi właściwościami rdzenia piaskowego z gazowo utwardzanym spoiwem poliuretanowym w technologii cold-box. Aby to osiągnąć ,skonstruowano nowatorską aparaturę pomiarową. W każdej próbie eksperymentu właściwości propagacji dźwięku różniły się ilościowo. Definiując kryteria początku i końca reakcji utwardzania przez pierwszą pochodną czasu, dostajemy dwa punkty dobrze skorelowane z początkiem i końcem wzrostu twardości rdzenia. Optymalizacja wielkości ziarn osnowy ziarnowej mas formierskich dla procesu formowania filtracyjnego.

Processy lit'ja 2015, nr 1, s. 47-53. Autor: Doroshenko V.S. Opisano metodę optymalizacji wielkości ziarn osnowy ziarnowej mas formierskich, która polega na umieszczeniu cząstek spoiwa w porach szkieletu piasku (w porach i szczelinach między ziarnami) przy zagęszczaniu wibracyjnym tych mas. Podano przykłady obliczania składu ziarnowego mas, jak również przykłady odlewów i form wytwarzanych przy ich zastosowaniu. Rozpatrywana metoda optymalizacji wielkości ziarna może być wprowadzona w komputerowe programy obliczania składu mas formierskich i monitorowania ich zmian w systemie sterowania jakością procesów odlewniczych. Sprzężona z produkcją głowic cylindrów produkcja rdzeni z mas ze spoiwem nieorganicznym w firmie Volkswagen. Vollstaendig verkettete anorganische Kernfertigung in der Zylinderkopfproduktion bei Volkswagen. Completely linked inorganic core series production in cylinder head casting production at volkswagen. Giesserei-Rund. 2015, Jg. 62, H. 1/2, s. 2-8. Autor: Roesch R., Dichter T., Jaeger G. i in. Omówiono w pełni sprzężoną z produkcją głowic cylindrów produkcję rdzeni. W licznych niemieckich odlewniach wprowadzono już produkcję rdzeni z tego rodzaju mas. Rdzenie te znajdują szczególnie zastosowanie w odlewach produkowanych na potrzeby motoryzacji. Dodatkowym wyzwaniem jest tutaj pełna automatyzacja, robotyzacja produkcji rdzeni i sterowanie nią przy użyciu tableta, jak i skrajne warunki klimatyczne.

Odlewnictwo Współczesne

Problem wytwarzania rdzeni sprzężony z produkcją głowic opisano na przykładzie odlewni Volkswagena w Hanowerze. Rdzenie produkowane są do głowic cylindrów typu TSI do silników o pojemności 1,4 l i mocy od 90 kW do 110 kW. Krótko scharakteryzowano rodzaj produkowanych rdzeni. Opisano koncepcję ich produkcji i poszczególne cykle ich wytwarzania. Intensywne procesy innowacyjne w odlewniach – Znaczenie sieci dostawców w przemyśle odlewniczym. Starke Innovationsprozesse in Giessereien – Die Bedeutung der Zulieferwertschoepfung in der Giessereiindustrie. Strong innovation processes in foundries – The importance of added supplier falue in the foundry industry. Giesserei-Rund. 2015, Jg. 62, H. 1/2, s. 16-19. Autor: Ferkinghoff A. Artykuł dotyczy zastosowania spoiwa nowej generacji w holenderskiej odlewni MGG w Tegelen, w której wytwarzane są w formach piaskowych odlewy ze stopów aluminium w ilości 12 000 t/rok. Odlewnia produkuje odlewy seryjnie głównie na potrzeby motoryzacji. Omawiając zmiany technologiczne w tej odlewni skoncentrowano się na produkcji rdzeni, przy której zużywa się 400 ton masy tygodniowo. Wymagana jest bardzo dobra jakość wyrobów (rdzeni), dlatego też w odlewni produkcja wspomagana jest technikami symulacji komputerowej. Odlewnia współpracuje z dostawcą materiałów formierskich (spoiw) ASK Chemicals. Dotychczas w produkcji stosowano technologię cold-box, ale od 2011 roku produkcję przestawiono na inną technologię ECOCURE Solventless (SL). W artykule scharakteryzowano oba gatunki spoiw. Opisano zastosowanie spoiwa nowej generacji SL, okazało się ono być bardziej opłacalne, między innymi dlatego, że: wybijalność rdzeni jest lepsza, podczas zalewania emisyjność substancji szkodliwych jest mniejsza niż w przypadku zastosowania spoiwa cold-

-box. W artykule przedstawiono także badania laboratoryjne spoiwa ECOCURE SL w aspekcie emisyjności substancji szkodliwych, które przeprowadzono w Instytucie Odlewnictwa w Duesseldorfie.

06. TECHNOLOGIA ODLEWANIA KOKILOWEGO I NISKOCIŚNIENIOWEGO Opracowanie nowej metody pomiaru ciśnienia gazu w szczelinie pomiędzy rozpadającym się modelem z polistyrenu spienionego a ciekłym metalem w procesie odlewania niskociśnieniowego do form pełnych. Entwicklung einer neuen Methode zur Druckmessung im Modellzersetzungsspalt beim Niederdruckguss-Vollformgiessverfahren. Development of a new method for pressure measurement into the pattern decomposition crack in the low pressure loast foam process. Giesserei-Prax. 2013, nr 6, s. 241244. Autor: Barbakadze A., Aitsuradze M., Bast J. Nowo opracowana metoda do pomiaru ciśnienia gazu w szczelinie pomiędzy wpływającym ciekłym metalem a rozpadającym się modelem styropianowym umożliwia śledzenie procesu wypełniania formy w technologii „Lost-Foam”. Nie można w tym przypadku pominąć aparatury niezbędnej do pomiaru ciśnienia, która musi być bardzo czuła, ponieważ zakres zmiany ciśnienia jest niewielki. Pomiar ciśnienia bardzo dobrze odzwierciedla kinetykę rozkładu modelu i wskazuje, poprzez wahania ciśnienia, na turbulentny przepływ metalu w procesie wypełniania formy. Poza tym można wywnioskować, że wahania te, dzięki kontrolowanemu wzrostowi prędkości metalu, mogą być zgodne z prędkością zgazowywania. Dobre warunki do realizacji takiej procedury daje nowo opracowana technologia niskociśnieniowego odlewania do form pełnych.

Odlewnictwo Współczesne

07. TECHNOLOGIA ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO

DG-Prozessoptimierung Stengert Qualitaet Und Produktivitaet – Und schont Ressourcen.

Odlewnictwo ciśnieniowe w aspekcie rosnących wymagań co do jakości odlewów i dążenia do optymalizacji procesu.

Improved Quality and Productivity by optimized Processes – Key Factors for economic Operation of Die Casting Cells.

Das Druckgiessen im Spannungsfeld zunehmender Anforderungen an die Gussteile und das Streben nach Optimierung des Prozesses. Die Casting between the Priorities of increasing Demandes towards the cast Parts and the Pursuit of Process Optimization. Giesserei-Rund. 2014, Jg. 61, H. 7/8, s. 208-215. Autor: Ambos E., Besser W., Banasik D., Ratka M. Dążenia w przemyśle motoryzacyjnym do znacznego obniżenia zużycia paliwa i tym samym ograniczenia emisji spalin spowodowały, że podjęto intensywne działania w kierunku możliwie powszechnego zastosowania lekkich konstrukcji. Jedną z metod jest zintegrowanie wielu funkcji w odlewie. Ten sposób rozumowania powoduje, że z punktu widzenia technicznego, a więc technologii odlewania, odlew staje się coraz cięższy. Dlatego też w ostatnim czasie dostawcy maszyn odlewniczych poczynili starania, aby te trudności wyeliminować albo przynajmniej ograniczyć. Wykaz „technologicznych” trudności związanych z wykonaniem odlewów i środków zaradczych, mających na celu wyeliminowanie trudności związanych z ich wykonaniem, przedstawiono w tabeli. Prześledzono dwa sposoby postępowania, które mają na celu wyeliminować trudności, a mianowicie: uzyskiwanie próżni we wnęce formy oraz wykorzystanie szybkiej tomografii komputerowej jako metody szybkiej kontroli i środka do optymalizacji procesu odlewania. Podniesienie jakości i wydajności procesu odlewania ciśnieniowego przez optymalizację procesu sprzyja ochronie zasobów.

Giesserei-Rund. 2014, Jg. 61, H. 7/8, s. 216-220, 222. Autor: Reichen P. Artykuł dotyczy poprawy wydajności odlewania ciśnieniowego. Odpowiednia wydajność procesów technologicznych ma decydujący wpływ na sukces ekonomiczny odlewni. Dążenie do optymalizacji na bieżąco w celu poprawy wydajności procesu to cel każdego producenta odlewów. Odpowiednie i świadome wykorzystanie będących do dyspozycji zasobów jest podstawowym zadaniem. Również i w procesie odlewania ciśnieniowego realizowane są energochłonne cykle produkcji. Konieczna jest więc ich optymalizacja. Dotyczy to zwłaszcza procesu topienia i wytrzymywania ciekłego metalu przeznaczonego na odlewy, który pochłania 50−70% całkowitej energii niezbędnej do zrealizowania procesu wykonania odlewu ciśnieniowego. Także zużycie innych, jak na przykład materiałów oddzielających, wymaga optymalizacji. Przez optymalizację procesów poszczególnych etapów produkcji odlewów ciśnieniowych możliwe jest zwiększenie wydajności maszyn ciśnieniowych. Optymalizacja form ciśnieniowych. Określenie mechanizmu powstawania uszkodzeń jakościowych stali narzędziowych do pracy na gorąco przez zbadanie procesu zmęczenia cieplnego i cieplno-mechanicznego. Optimierung von Druckgusswerkzeugen. Ermittlung des Schaedigungsverhalten von Qualitaetswarmarbeitsstaehlen mittels thermischer und thermo-mechanischer Ermuedung. Giesserei 2014, Jg. 101, H. 4, s. 3239. Autor: Scholters B., Gebauer-Teichman A., Wuest S.H.

Odlewnictwo Współczesne

Współpraca AUDI AG w Ingolstadt, VW AG w Brunszwiku (oddziału konstrukcyjnego zajmującego się projektowaniem form ciśnieniowych) oraz VW AG w Kassel (oddziału zajmującego się rozwojem nowych technologii odlewniczych) zaowocowała skonstruowaniem doświadczalnej formy ciśnieniowej do produkcji odlewów. Oprócz prób praktycznych, w ramach badań przetestowano stal narzędziową do pracy na gorąco o symbolu 1.2343 przeznaczoną na formy ciśnieniowe – będącą stalą odniesienia, ale także porównano pięć innych. Celem badań laboratoryjnych było z jednej strony wytworzenie wieloosiowego, zbliżonego do warunków rzeczywistych, obciążenia w postaci szoku cieplnego, a z drugiej strony, poprzez termomechaniczne prowadzenie próby, wywołanie bezpośredniej reakcji tworzywa. Aby to zrealizować, należało obok istniejącego już termomechanicznego stanowiska do badań skonstruować nowe własne, do badań szoków cieplnych. Badania na skonstruowanych stanowiskach pozwoliły na bezpośrednie systematyczne porównanie stali na formy ciśnieniowe. W artykule skoncentrowano się na badaniach polegających na wywoływaniu obciążeń cieplnych. Wyniki uzyskane z tych badań są podstawą dla lepszego zrozumienia mechanizmu zmęczenia cieplno-mechanicznego. Optymalizacja konstrukcji układów do wyrównywania temperatury formy ciśnieniowej z nią zintegrowanych. Część 2: Wpływ kształtu konwencjonalnych i segmentowych układów do wyrównywania temperatury na przepływ ciepła w formie ciśnieniowej. Optimierung der Auslegung werkzeuginterner Temperiersysteme. Teil 2: Einfluss der Gestaltung konventioneller und segmentierter Temperiersysteme auf den Waermestrom innerhalb von Druckgiesswerkzeugen. Giesserei 2014, nr 6, s. 42-51. Autor: Mueller S., Pries H., Dilger K. W drugiej części publikacji (część 1: Giesserei nr 3/2014, Jg. 101, s. 44-53)

wskazano na konkretne sposoby obliczenia i optymalizacji przepływu strumienia cieplnego w zintegrowanym z formą ciśnieniową układzie do wyrównywania temperatury, dzięki zastosowaniu oprogramowania do numerycznej symulacji przepływu strumienia ciepła ANSYS CFX. Wskazano tutaj zarówno na konstrukcję układu do wyrównywania temperatury, w której zastosowano typowe elementy do wyrównywania temperatury, jak również na realizację i optymalizację zbliżonych do konturów kształtów kanałów do wyrównywania temperatury w formach ciśnieniowych o segmentowej budowie. Rozważanie bazuje na obliczeniu miejscowych współczynników wymiany ciepła i uwzględnieniu występujących przy tym strat energii promieniowania w kanale do wyrównywania temperatury. Ponadto opisano jak przy określonym kształcie wkładki do formy można realizować różne koncepcje wyrównywania temperatury i jak można porównywać jej efektywność. W artykule omówiono i porównano różne powszechnie stosowane systemy do wyrównywania temperatury form ciśnieniowych. Zawarte w artykule treści bazują na wynikach, które uzyskano w ciągu dwóch lat podczas realizacji projektu w Instytucie Odlewnictwa w Duesseldorfie. Optymalizacja konstrukcji form ciśnieniowych. Skrócenie cyklu odlewania ciśnieniowego za pomocą form skorupowych. Optimierung von Druckgiesswerkzeugen. Zykluzeitreduzierung beim Druckgiessen mit Hilfe eines Maskenwerkzeuges. Giesserei 2014, nr 5, s. 64-66, 68, 7071. Autor: Findeisen S., Schulze Niehoff H. Koncepcja wyrównywania temperatury została uznana jako kluczowa dla podniesienia opłacalności procesu odlewania ciśnieniowego. Koncepcja wyrównania temperatury musi być dostosowana do dużych wymiarów powierzchni przenoszącej ciepło i małego odstępu pomiędzy odlewem a elementem do wyrównywania

Odlewnictwo Współczesne

temperatury, jak i dostosowana do odpowiedniego tworzywa formy stosownie do stref obciążenia występujących w formie. W oparciu o te wymagania opracowano koncepcję formy skorupowej, posiadającej zbliżony kształtem do jej konturów element do wyrównywania temperatury, który dzięki wieloczęściowej konstrukcji formy w postaci skorupy połączony jest z formą ciśnieniową. Urządzenie doświadczalne (doświadczalną formę ciśnieniową) opracowano i poddano ocenie, symulując proces wyrównania temperatury, proces odlewania i obciążenie (wytrzymałość) formy. Próba polegała na ocenie odkształcenia, szczelności i długości cyklu procesu. Dzięki zastosowaniu formy skorupowej czas cyklu można było skrócić z 89,4 s do 68,9 s. To skrócenie czasu przebiegu cyklu o 23% potwierdzono w praktyce, co w oczywisty sposób wpływa na opłacalność procesu. Wspomagana komputerowo optymalizacja dokładności wymiarowej w cienkościennych odlewach strukturalnych w cyklu technologicznym odlewania ciśnieniowego aluminium. Optimierung der Masshaltigkeit von duennwandigen Strukturbauteilen in der Prozesskette Aluminium – Druckguss. Simulation based optimization of dimensional accuracy fort hin-walled structural components in aluminium high pressure die casting. Giesserei-Prax. Druckguss 2013, nr 7-8, s. 332-335. Autor: Thoma Ch., Volk W., Branner G. i in. W celu przeprowadzenia wspomaganej symulacją analizy odlewania ciśnieniowego dla przewidzenia i optymalizacji uwarunkowanego procesem efektu paczenia się odlewów, opracowano dwie różne specyfikacje stopów. W przypadku odlewów ze stopów plastycznych bez obróbki cieplnej, jedna z metod daje możliwość wspomaganej symulacją kompensacji procesu paczenia się poprzez modyfikację wnęki formy. Za pomocą innej metody dokładność wymiarowa w stopach

obrobionych cieplnie optymalizowana jest przez wspomagane komputerowo określanie położenia odlewów podczas procesu odprężania. Obniżenie skłonności do pęknięć form w procesie odlewania ciśnieniowego poprzez zmianę parametrów obróbki cieplnej. Die Senkung der Formrissneigung beimDruckgiessverfahren durch Veraenderung der Waermebehandlunggsparameter. The decreasing of die cracking for HDPC technology by changing parameters of heat treatment. Giesserei-Prax. Druckguss 2013, nr 7-8, s. 336-338. Autor: Hermann A., Zikmund P. We wcześniejszych pracach opisano tendencje w zakresie produkcji form ciśnieniowych. Artykuły, które obejmowały ten temat, w większości wydają się być niekompletne, jeśli chodzi o stale do produkcji form ciśnieniowych i ryzyko uszkodzenia formy związane z obróbką cieplną. Dlatego też prace w przyszłości będą dotyczyły szczególnie identyfikacji przyczyn pęknięć na gorąco i będą musiały objąć także dobór warunków obróbki cieplnej form.

08. TECHNOLOGIA ODLEWANIA PRECYZYJNEGO. PRASOWANIE W STANIE CIEKŁYM. ODLEWANIE W FORMACH SKORUPOWYCH Kinetyka rozpuszczania spienionego polistyrenu.

modeli

Kinetika rastvorenija penopolistirolovykh modelej pri sposobie li’tja v obolochkovyje formy. Dissolution kinetics of polystyrene models for the method of casting in shell molds. Processy lit'ja 2014, nr 4, s. 40-48. Autor: Shinskij O.I. i in.

Odlewnictwo Współczesne

Określono kinetyczne parametry procesu rozpuszczania modeli ze spienionego polistyrenu i usuwania produktów rozpadu dla grupy rozpuszczalników w zależności od rodzaju i ilości stosowanego polistyrenu przy wytwarzaniu w formach ceramicznych odlewów z nadstopów o skomplikowanych kształtach. Przeprowadzone całościowe kompleksowe badania kinetyki rozpuszczania modeli polistyrenowych pozwoliły wybrać optymalne z technologicznego i ekologicznego punktu widzenia reżimy rozpuszczania. Badania te wykonano w celu późniejszej optymalizacji procesów wytwarzania form skorupowych dla odlewów ze stopów odpornych na wysoką temperaturę i kontrolę stanu strefy kontaktu „metal-forma” oraz kontrolę jakości odlewów łopatek. Dokonano również wyboru najodpowiedniejszych technologicznie i efektywnych dla środowiska rozpuszczalników.

09. INNE TECHNOLOGIE ODLEWANIA ----------------------------

10. TOPIENIE Badanie zachowania defektu podwójnej błonki tlenkowej w ciekłych stopach Al-Mg. Study of double oxide film defect behaviour in liquid Al-Mg alloys. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 6, s. 330-338. Autor: Amirinejhad S., Raiszadeh R., Doostmohammadi H. Zbadano zmiany budowy warstw tlenkowych i możliwości tworzenia się wiązania między warstwami wady podwójnej błonki tlenkowej podczas przetrzymywania w ciekłym Al zawierającym 0,7; 1 oraz 2% mas. Mg. Opisywaną wadę zamodelowano w ten sposób, że dwie warstwy tlenku aluminium utrzymywano w stałym kontakcie ze sobą w stopionym Al o tem-

peraturze 1023 K przez czas od 5 s do 50 h. Wszelkie zmiany w budowie i morfologii tych warstw przebadano za pomocą skaningowego mikroskopu elektronowego (SEM) i spektroskopii dyspersji energii promieniowania rentgenowskiego. Wyniki pokazały, że w każdym ze stopów wyjściowa warstwa Al2O3 najpierw przekształciła się w MgAl2O4, a następnie w MgO. Przemiany te spowodowały stopniowe wiązanie się dwóch warstw. Wyniki potwierdziły możliwość zdrowienia błonek tlenkowych w warunkach odpowiednio długiego czasu przetrzymywania w ciekłych stopach Al zawierających 0,3−4,5% mas. Mg. Doświadczenie z metalurgią wtórną spółki akcyjnej ZDAS, a. s. Zkusenosti se sekundarni metalurgii ve ZDAS, a. s. The experience with secondary metallurgy in the joint-stock company of ZDAS, a. s. Slévárenství 2015, Roč. 63, cis. 1-2, s. 11-15. Autor: Balcar M., Fila P., Martinek L. Bazując na ponad 15-letnim doświadczeniu metalurgii wtórnej w działaniu elektrycznych urządzeń odlewni, takich jak LF i VD/VOD spółki akcyjnej ZDAS, a. s., omówiono zaawansowane technologie (high-tech) i jakościowe możliwości procesu wytwarzania, które skutkują nie tylko obniżeniem kosztów produkcji wysokostopowych staliw, ale także dalszym podniesieniem ich jakości. Możliwości filtracji ciekłego metalu przy technologii odlewania odśrodkowego. Možnosti filtrace taveniny při technologii odstředivého odlévání odlitků Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 3-4, s. 94-97. Autor: Milata P. i in. Podstawową przyczyną prowadzenia filtracji odlewów w odlewniach jest konieczność zmniejszenia zanieczysz-

Odlewnictwo Współczesne

czenia stopu wtrąceniami tlenkowymi, które powodują problemy przy wykańczaniu odlewów. Innym powodem jest niedopuszczenie do powstania wad, takich jak porowatość (pęcherze), mała jednorodność itp., które pojawiają się w czasie zalewania w wyniku zawirowań ciekłego metalu w formie. Przeprowadzono serie badań pilotażowych i eksploatacyjnych oraz pomiarów. Celem była weryfikacja pozytywnego efektu filtracji ciekłego metalu na jakość odlewów, przy czym skupiono się na odlewach wykonanych metodą odśrodkową. Początkowo badania były prowadzone dla dwóch pierścieni o różnej średnicy zewnętrznej odlewanych z tego samego materiału. Aktualnie gama produktów przy produkcji, których jest prowadzona filtracja, została rozszerzona. Liczba reklamacji związanych z jakością odlewów pierścieni jest znacząco mniejsza, od kiedy odlewnia VUHZ w Dobrej zastosowała proces filtracji. Kinetyka odgazowywania aluminium.

stopów

Kinetika odplynovani slitin hliniku. Kinetics of aluminium alloys degassing. Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 7-8, s. 212-215. Autor: Zemcik L. Artykuł opisuje analizę kinetyki odgazowywania stopów aluminium w celu określenia czynników mających najważniejszy wpływ na osiągnięty stopień odgazowania. Poddano ocenie poszczególne mechanizmy równowagi pomiędzy fazą ciekłą a gazową oraz ich istotność dla procesu odgazowywania stopów aluminium. Przeprowadzona analiza kinetyki odgazowania stopów określiła granice stosowanych technologii. Najniższe ciśnienie cząstkowe wodoru można osiągnąć przez utworzenie próżni nad powierzchnią ciekłego metalu. Efektywność odgazowania kąpieli metalowej, desorpcji wodoru z powierzchni jest jednak ograniczone do niewielkiego obszaru aktywnej powierzchni ciekłego metalu.

Technologia wytopu żaroodpornych stopów w próżniowym piecu indukcyjnym. Technology of smelting of heat-resistans alloys in the vaccum induction furnace. Technologija vyplavki zharostojkikh cplavov v vakyymnoj indukcionnoj pechi. Processy lit'ja 2014, nr 4, s. 8-11. Autor: Volkotrub N.P. i in. W zaproponowanej technologii topienia stopów żaroodpornych (stopów kobaltu i stopów niklu), ustalono, że podgrzewanie wsadu przed załadowaniem do pieca zmniejsza zawartość gazu (w szczególności wodoru) w końcowym stopie. Zaprojektowana konstrukcja wlewnicy zapewnia wytwarzanie wlewków bez istotnych wad skurczowych. Stwierdzono, że duży stopień rafinacji stopionego metalu podczas odtleniania węglem zapewnia znaczną redukcję tlenu i niemetalicznych wtrąceń w ciekłym metalu i poprawia absorpcję itru około 2 razy, co daje znaczne korzyści ekonomiczne. Wpływ gazowo-strumieniowej obróbki ciekłego metalu na lejność stopów aluminium. Vlijanije gazofljusovoj obrabotki rasplava na zhidkotekuchest’ aljumihijevykh splavov. Influence of the gaz-flux treatment of the melt on fluidity of the aliminium alloys. Processy lit'ja 2015, nr 1, s. 3-7. Autor: Najdek V.L. i in. Przedstawiono dane o lejności stopu aluminiowego AK7 po różnych metodach rafinowania ciekłego metalu. Lejność jest ważnym parametrem stopów, od jego wartości zależy wypełnienie formy i jakość odlewu. Na lejność ciekłego metalu wpływa dyspersyjność strukturalnych składników i zawartość niemetalicznych wtrąceń w stopach. Na jego dokładne określenie wpływa wiele różnych niestabilnych parametrów, często trudnych do określenia (np. temperatura zalewania metalu do formy, hydrodynamiczne ciśnienie ciekłe-

Odlewnictwo Współczesne

go metalu i in.). W pracy przedstawiono sposób, który pozwolił określić lejność stopu przy zapełnianiu kwarcowej rurki (średnica = 4 mm), przy wsysaniu do niej ciekłego metalu pod wpływem podciśnienia. Do tego celu zbudowano specjalne urządzenie. Zmierzono lejność stopu AK7, poddawanego rafinowaniu prowadzonemu na 8 różnych sposobów. Określono, który z wariantów obróbki jest najlepszy. Firma „Gienanth” sprawdza technologię tlenową PET. Gienanth testet PET – Sauerstofftechnologie. Giesserei 2014, nr 6, s. 84-88, 90-91. Autor: Kadelka H., Werner G., Dusil M. i in. Pył pochodzący z koksu naftowego (PET) stanowi opłacalną alternatywę jako paliwo do szybowych pieców odlewniczych w porównaniu do klasycznego koksu. Aby materiał ten w sposób optymalny zastosować, konieczne są nowe technologie i urządzenia. W oparciu o technologię TDI (wdmuchiwanie pyłu koksowego z zastosowaniem specjalnej dyszy, lancy) firma „Linde”, bazując na technologii TDI-PET opracowała odpowiednie rozwiązanie pozwalające na zastosowanie pyłu z koksu naftowego jako paliwa do pieców szybowych. W firmie „Gienanth” GmbH z siedzibą w Eisenbergu (Niemcy) sprawdzono tę technologię w praktyce. W artykule omówiono następujące zagadnienia: charakterystykę pyłu pochodzącego z koksu naftowego; zastosowanie pyłu w żeliwiaku; zastosowanie pilotażowych urządzeń w firmie „Gienanth”; transport pyłu i jego dozowanie w piecach szybowych; charakterystyka technologii TDI-PET; zastosowanie pyłu koksu naftowego w aspekcie zagadnienia zasiarczenia żeliwa; zastosowanie pyłu koksu naftowego w aspekcie sprawności pieca szybowego i nawęglenia; zastosowanie pyłu koksu naftowego w aspekcie temperatury żeliwa w rynnie spustowej; wpływ pyłu koksu naftowego na temperaturę w komorze spalania i zawartość CO.

Zastosowanie metody sekwencyjnego podawania impulsu gazu w procesie żeliwiakowym. Einsatz des Sequenz-Impulsprozesses im Kupolofenbetrieb. Giesserei 2014, nr 5, s. 100-103. Autor: Heldt H.-H., Ilgner Ch. W hucie „Luitpold” w Amberg (Niemcy) zastosowano metodę sekwencyjnego podawania gazu (np. tlenu) do pieca szybowego. Tlen podawany jest pod ciśnieniem za pomocą lanc tlenowych i w ten sposób wykorzystuje się energię sprężonego tlenu podawanego do pieca, który przedmuchuje wsad na całym przekroju. Przewody tlenowe i lance zaopatrywane są w tlen w sposób ciągły, ale tlen podawany jest „porcjami” w określonych odstępach czasu. W artykule opisano zastosowanie tej technologii w praktyce na przykładzie żeliwiaka, omówiono jej podstawy metalurgiczne. Przedstawiono też doświadczenia praktyczne jej stosowania i omówiono jej zalety technologiczne i ekonomiczne.

11. OCZYSZCZANIE I WYKAŃCZANIE ODLEWÓW Od niezbędnego urządzenia pomocniczego do precyzyjnego oprzyrządowania. Vom notwendigen Hilfsmittel zum Praezisionswerkzeug. Giesserei 2014, nr 6, s. 92-93. Autor: Lerch M. Artykuł dotyczy zagadnienia usuwania zalewek i stosowania precyzyjnych urządzeń temu służących, które są dzisiaj nieodzowne dla zapewnienia dobrej jakości odlewu. W tej dziedzinie wyspecjalizowała się firma Aulbach Entgratentechnik GmbH w Elsenfeld (Niemcy). W artykule omówiono działalność. firmy, która produkuje rocznie 200 urządzeń do usuwania zalewek. Opisano przykłady ich zastosowania, przedstawiono korzyści ekonomiczne, zwrócono uwagę

Odlewnictwo Współczesne

na znaczną poprawę jakości odlewów. Szczególnie dotyczy to odlewów motoryzacyjnych, których wielofunkcyjność i stopień skomplikowania wzrasta.

12. METALOZNAWSTWO I OBRÓBKA CIEPLNA Poszerzona analiza termiczna poprzez wyznaczenie (z wykorzystaniem) „punktu spójności i sztywności dendrytów” i jej możliwe nowe zastosowanie. Erweiterte Thermoanalyse mit Dendrite Coherency und Rigidity Punkt und deren moegliche neue Anwendungsgebiete. Extended thermal analysis with determination of dendrite coherency and rigidity point and its new possibilities of application. Giesserei-Rund. 2014, Jg. 61, H. 7/8, s. 223-234. Autor: Huber G., Djurdjevic M. Pokazano, w jaki sposób można poszerzyć analizę termiczną o „punkt sztywności” (Rigidity Punkt). Przez zastosowanie „punktu spójności dendrytów” (Dendrite Coherency Punkt − DCP) można ograniczyć jednoznacznie 5 mechanizmów naprężeń. Można wskazać na porównanie pozwalające wyznaczyć DCP i Rigidity Punkt poprzez pomiar reologiczny i w oparciu o krzywe chłodzenia. Nowe obszary zastosowania poszerzonej analizy termicznej to: kontrola jakości ciekłego metalu, działania zmierzające do poprawy procesu symulacji w odniesieniu do dokładniejszego wyznaczenia kryteriów pozwalających odtworzyć proces zasilania i przy wyznaczaniu współczynnika podatności na pęknięcia na gorąco. Opracowano „Atlas analiz termicznych i ocen stopów aluminium” dla różnych, istotnych i podlegających zmianie dodatków stopowych. Opracowano także tabelaryczne zestawienie różnych obszarów temperatur. W ramach dalszej współpracy z austriackim Instytutem Odlewnictwa przewiduje się opracowanie i skonstruowanie urzą-

dzenia do pomiarów reologicznych, za pomocą którego będzie możliwa dalsza walidacja wyników analizy cieplnej. Przewidywana jest także współpraca z Instytutem Metalurgii i Katedrą Odlewnictwa w Clausthal w celu kontynuacji badań przedstawionych w tym artykule. Wpływ dodatku Ni na mikrostrukturę i zużycie czystego aluminium względem stali i korundu. Effect of nickel on microstructure and wear behaviour of pure aluminium against steel and alumina counterfaces. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 5, s. 289-295. Autor: Yamanoglu, R. Karakulak E., Zeren M., Koç F.G. W niniejszej pracy otrzymano metodą odlewniczą stopy Al-Ni o różnej zawartości Ni, zawierającej się w przedziale 1– 5% mas. Przebadano wpływ dodatku Ni na mikrostrukturę i twardość oraz reakcję stopów Al-xNi na zużycie wywołane suchym ślizganiem względem stali i korundu (Al2O3). Zużyte powierzchnie stopów przebadano za pomocą elektronowej mikroskopii skaningowej. Wyniki badań wykazały wzrost twardości stopów wraz ze wzrostem zawartości Ni. Poważne uszkodzenia powierzchni zaobserwowano przy małej i dużej zawartości Ni. Maksymalną odporność na zużycie uzyskano dla czystego aluminium z dodatkiem 3% mas. niklu zarówno przy niskich, jak i wysokich naciskach względem obu materiałów przeciwpróbki. Korozja i właściwości mechaniczne odlewniczych stopów aluminium. Corrosion and mechanical properties of cast aluminium alloys. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 6, s. 319-329. Autor: Okayasu M., Takeuchi S., Shiraishi T. Przebadano korozyjność i właściwości mechaniczne odlewniczych stopów aluminium ADC6(Al-Mg) i ADC12(Al-Si-Cu). Próbki o zróżnicowanych mikrostrukturach

Odlewnictwo Współczesne

wykonano w dwóch technologiach odlewniczych – odlewaniu grawitacyjnym oraz odlewaniu ciągłym do form podgrzanych. W stopie ADC6 korozja międzykrystaliczna występuje głównie w eutektyce Mg2Si i fazie Al6(Mn,Fe) oraz w strefie wolnej od wydzieleń wokół struktur eutektycznych. Z drugiej strony korozja wżerowa w fazie α-Al jest dominująca w stopie ADC12. Takie cechy korozji można interpretować na podstawie właściwości materiałowych (rezystancja polaryzacyjna, potencjał elektrodowy) poszczególnych struktur, takich jak faza α-Al, eutektyka α-Al i faz wydzielonych. Okazuje się również, że na zasięg korozji wpływa wielkość ziaren mikrostruktury; próbka stopu ADC6 z małymi wydzieleniami faz wtórnych cechuje się dużą odpornością na korozję w związku ograniczonym obszarem podatnym na korozję. Dodatkowo, im większą proporcja roztworu stałego w fazie α-Al stopu ADC6, rosnąca dzięki dużej szybkości chłodzenia (im więcej proporcjonalnie roztworu stałego w fazie α-Al, co wynika z dużej szybkości chłodzenia), tym większa odporność na korozję z powodu zmiany potencjału elektrodowego. Inną tendencję obserwuje się w stopie ADC12 wskutek korozji wżerowej, gdzie małą odporność na korozję uzyskano w próbce z drobnym ziarnem. Wytrzymałość na rozciąganie i plastyczność próbek ADC6 i ADC12 wykonanych z zastosowaniem metody odlewania ciągłego są większe od ich odpowiedników odlewanych grawitacyjnie, co jest spowodowane drobną mikrostrukturą i jednolitą orientacją kryształów. Właściwości mechaniczne tych próbek drastycznie spadają podczas korozji, lecz wciąż są wysokie w porównaniu z próbkami odlanymi grawitacyjnie, niepoddanymi korozji. Wpływ mieszania wywołanego wirującym polem magnetycznym na międzymetaliczne fazy β-Al5FeSi podczas kierunkowej krystalizacji stopów AlSi. Effect of stirring induced by rotating magnetic field on β-Al5FeSi intermetallic phases during directional solidification in AlSi alloys.

Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 6, s. 339-353. Autor: Mikołajczak P., Ratke L. W stopach AlSi żelazo pełni ważną rolę i jako jedno z głównych zanieczyszczeń powoduje tworzenie się fazy międzymetalicznej β-Al5FeSi. Celem badania jest zrozumienie wpływu przepływu cieczy na mikrostrukturę i intermetaliki w stopach Al-5/7/9Si (% mas.)-0,2/0,5/1,0Fe (% mas.) poddanych kierunkowej krystalizacji w specjalnym urządzaniu Artemis-3 w określonych warunkach przepływu cieczy i ciepła (wygenerowanych za pomocą wirującego pola magnetycznego). Wyniki pokazały, że wymuszony przepływ może spowodować zmniejszenie długości płytek fazy β w strefach dendrytycznych ze zwiększeniem ich ilości. Badania pokazały, że poprzez zastosowanie mieszania można uzyskać lepsze efekty w skróceniu β-Al5FeSi niż poprzez obniżanie zawartości Fe z 1,0 do 0,2 Fe(% mas.). Wydedukowano, że przepływ w kąpieli metalowej zawierającej fazy β osiąga stan przegrzania, w którym cząstki intermetalików mogą ulec rozdrobnieniu lub ponownemu stopieniu oraz, że można uzyskać mikrostrukturę zawierającą krótsze β-Al5FeSi i większą gęstość występowania fazy β. Wpływ dodatku Mg na mikrostrukturę stopu typu 319. Effect of Mg addition of microstructure of 319 type alloys. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 6, s. 354-363. Autor: Samuel A.M., Doty H.W., Valtierra S., Samuel F.H. Zbadanio wpływ dodatku Mg na możliwość nadtapiania w czasie przesycania eksperymentalnych i komercyjnych stopów typu 319. Wykorzystano analizę termiczną, próbę rozciągania, analizę mikrostruktury oraz pomiary porowatości. Przygotowano odlewy z eksperymentalnych i komercyjnych stopów o zawartości 0–0,6 Mg (% mas.). Dodatek Mg prowa-

Odlewnictwo Współczesne

dzi do segregacji fazy Cu, a w rezultacie do tworzenia się raczej blokopodobnych tworów fazy CuAl2, aniżeli drobniejszych form eutektykopodobnych tej fazy. Czyni to trudniejszym rozpuszczenie wydzieleń fazy CuAl2 w trakcie przesycania. W stopie 319 dodatek Mg, niezależnie od źródła stopu, zmienia morfologię cząstek Si. Jest to szczególnie widoczne przy zawartości 0,6% Mg, z korespondującym spadkiem temperatury tworzenia eutektyki Al-Si w porównaniu ze stopem bazowym. Jak się spodziewano, efekt modyfikujący nie jest oczywisty przy niewielkim dodatku Mg. Dodatek magnezu prowadzi również do wydzielania się fazy Al5Mg8Cu2Si6. Faza ta wydziela się po powstaniu fazy CuAl2. Pomimo tego, gdy dodatek Mg przekracza 0,4%, wydzielanie się fazy Al5Mg8Cu2Si6 ma miejsce również wcześniej niż fazy CuAl2. W tym przypadku morfologia cząstek fazy Al5Mg8Cu2Si6 przypomina raczej pismo niż zwykle obserwowane nieregularne kształty. Wpływ obróbki cieplnej na odporność korozyjną stopu AlSi7Mg0,3 z dodatkiem antymonu. Vliv tepelneho zpracovani na korozni odolnost slitiny AlSi7Mg0,3 legovane antimonem. Influence of heat treatment on corrosion resistance of the AlSi7Mg0,3 alloy alloyed with antimony. Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 7-8, s. 216-219. Autor: Svobodova J., Cais J. Praca dotyczy oceny wpływu obróbki cieplnej (HT) na odporność korozyjną stopu aluminium AlSi7Mg0,3 z dodatkami antymonu 0,005% oraz 0,05%. Trzy rodzaje stopów zostały przetestowane w eksperymencie, a mianowicie podstawowy stop bez antymonu i dwa wyżej wymienione. Próbki do eksperymentu zostały poddane działaniu roztworu kwasu, a następnie poddano je ocenie pod kątem zarówno makroskopowym, jak i mikroskopowym, aby ocenić wpływ obróbki

cieplnej. W podsumowaniu, po przeanalizowaniu wyników badań makroskopowych i mikroskopowych, stwierdzono, że obróbka cieplna stopów AlSi7Mg0,3 miała pozytywny wpływ na odporność na korozję. Próbki podane obróbce cieplnej miały znacznie lepszą odporność na korozję niż próbki bez obróbki cieplnej. Możliwości analizy faz w stopach aluminium przy użyciu mikroskopu optycznego i specjalnych technik trawienia. Moeglichkeiten der Phasenanalyse von Aluminiumlegierungen durch Lichtmikroskopie und spezielle Aetztechniken. Potentials of phase analysis of aluminium alloys by means of light microscopy and specialized etching techniques. Giesserei-Rund. 2014, Jg. 61, H. 7/8, s. 202-207. Autor: Buenck M., Schaberger-Zimmermann E., Breuer E. i in. Wymagania stawiane nowoczesnym tworzywom są coraz większe. Tak na przykład stopy aluminium stosowane na podzespoły w silnikach muszą być odporne na coraz większe obciążenia. Tym wymaganiom z punktu widzenia konstrukcyjnego można sprostać, stosując lokalnie efektywne chłodzenie komory spalania. Jednakże typowe stopy − mimo stosowania tych metod − osiągają granicę dopuszczalnego obciążenia. Dlatego też prowadzone są konsekwentnie prace nad opracowywaniem nowych stopów. Istotnym etapem takich prac jest ocena właściwości stopów, a więc identyfikacja i charakterystyka powstających podczas krzepnięcia lub obróbki cieplnej faz, a także ich analiza podczas opracowywania nowych stopów. Nie tylko za pomocą nowoczesnych urządzeń do analizy, takich jak mikroskop elektronowy, jest możliwa taka identyfikacja. Można to też przeprowadzić poprzez odpowiednie przygotowanie próbek i zidentyfikować wiele faz za pomocą mikroskopu optycznego. Wykorzystanie mikroskopów optycznych do identyfika-

Odlewnictwo Współczesne

cji i analizy faz jest szybsze w realizacji i bardziej opłacalne. W powyższym artykule przedstawiono sposób postępowania i możliwości analizy faz za pomocą mikroskopu optycznego. Badano stop AlSi9Cu3. Udało się zidentyfikować 8 różnych faz. Ocena wpływu dodatku magnezu na proces krzepnięcia stopów Al-Si-Cu. Bewertung der Wirkung einer Magnesiumzugabe auf das Erstarrungsverhalten von Al-Si-Cu-Gusslegierungen. Assessment of the effect of Mg addition on the solidification behaviour of Al-Si-Cu cast alloys. Giesserei-Prax. 2013, nr 7-8, s. 286294. Autor: Mohamed A.M.A., Samuel F.H., Alkahtani S. Celem przedstawionych badań była ocena wpływu różnych zawartości magnezu na mikrostrukturę stopów typu A319 wykonanych doświadczalnie i na skalę przemysłową. Za pomocą analizy termicznej dla różnych składów stopów można określić reakcję powstawania w nich faz. W celu identyfikacji powstałych faz zbadano odpowiednie stopy w stanie odlanym. Można było stwierdzić, że dodatek magnezu prowadzi do wydzielenia się fazy miedzi, która występuje przy powstawaniu fazy CuAl2 jeszcze przed powstaniem drobniejszej fazy eutektycznej o takim samym składzie chemicznym. Utrudnia to rozpuszczenie się fazy CuAl2 podczas wyżarzania odprężającego. Stwierdzono ponadto, że zaobserwowane modyfikacje w strukturze stopu A319 nie zależą od stopu wyjściowego i są bardziej intensywne od zawartości magnezu wynoszącej 0,6%. Dodatek magnezu prowadzi także do wydzielenia się fazy Al5Mg8Cu2Si6, która na ogół tworzy się po powstaniu fazy CuAl2. Gdy poziom magnezu osiągnie 0,4%, ma miejsce kształtowanie się fazy Al5Mg8Cu2Si6, według innej reakcji, zanim powstanie faza CuAl2. Morfologia powstałej w ten sposób fazy Al5Mg8Cu2Si6 ma postać pisma, podczas gdy na ogół obserwuje się cząstki o nieregularnym kształcie.

13. ŻELIWO I ODLEWY ŻELIWNE Wskaźniki mechaniki pękania dla gatunków żeliwa sferoidalnego odlewanych w sposób ciągły. Bruchmechanikkennwerte fuer Stranggusswerkstoffe aus Kugelgrafit. Giesserei 2014, Jg. 101, H. 4, s. 5055. Autor: Gorski R. Artykuł dotyczy wskaźników mechaniki pękania dla stopów odlewanych w sposób ciągły w aspekcie nowej normy dotyczącej odlewania ciągłego EN 16482:2014. Wyznaczanie tych wskaźników przeprowadzono w Akademii Górniczej we Fryburgu z wykorzystaniem odpowiednich próbek. Przedstawione badania stopów pokazują wyraźnie, że żeliwo sferoidalne wykazuje odpowiednie właściwości i nadaje się do odlewania ciągłego. Propagacja pęknięć wyznaczana w różnych wartościach temperatury nie wskazuje na kruchość stopu, lecz ma charakter „ciągliwy”, stabilny. Wpływ struktury na właściwości stopu związany jest ze spadkiem udziału ferrytu na korzyść większej ilości perlitu. Również w przypadku żeliwa EN GJS 500-14 ze 100% udziałem ferrytu, mimo wysokiego udziału krzemu, propagacja pęknięć ma charakter stabilny. Badania mechaniki pękania pokazały, że istnieje potrzeba dodatkowych badań przełomów za pomocą mikroskopu elektronowego, aby opisać dokładniej mechanizm pękania. Powszechnie stosowana w praktyce metoda postępowania polega na analizie mechaniki pękania w poszczególnych odlewach i jeżeli ze względu na specyfikę technologii odlewania ciągłego może być stosowana tylko pod pewnymi warunkami, to ze względu na jednoznaczny kształt półwyrobów okrągły lub prostokątny można uzyskać stałe warunki odlewania i tym samym jednorodność właściwości. Tak na przykład inicjacja pęknięcia i jego propagacja zależą od struktury i wielkości cząsteczki i tym samym od parametrów odlewania. W przypadku ciągłego odlewania warunki te są w dużej

Odlewnictwo Współczesne

mierze stałe. Dzięki temu dla konstruktora została stworzona baza do obliczeń z wykorzystaniem wyznaczonych standardowo wskaźników stopu lub uzgodnionych minimalnych wartości właściwości. Nowe konstrukcje i technologie produkcji korpusów silników z żeliwa szarego GJL jako odlewów cienko ściennych. Neue Entwicklungen und Produktionstechnologien zur Herstellung von GJL-Zylinderkurbelgehaeusen in Duennwandguss. New dewlopments and production technologies for the manufacturing of cast iron crankcases in thin-wall-casting-technology. Giesserei-Rund. 2014, H. 9/10, s. 279-282.

Jg.

61,

Autor: Wegener R., Goertz W. Odlewy korpusów silnika są coraz bardziej skomplikowane, co wymaga zastosowania w ich produkcji coraz większej liczby rdzeni. Jest to dla odlewni i dostawców coraz większe wyzwanie. Odlewnia żeliwa w Bruehl podjęła je i wykorzystując nowoczesne oprzyrządowanie, jest w stanie dostarczać klientom nowoczesne korpusy silników, takich jak „Global Engine” 1,8−2,0 l, silnik Otto do VW i Audi, a także silnik do Forda o poj. 1,0 l/3 cylindry typ EcoBoost. Żeliwo z grafitem wermikularnym. Część 4: Energia i zniszczenie. Gusseisen mit Vermiculargrafit. Teil 4: Energie und Zerstoerung. Giesserei 2014, nr 6, s. 68-79, 81. Autor: Lampic M., Walz M. W oparciu o definicję energii jako właściwości poruszających się cząsteczek i ich połączeń (skupisk) opisano dwie koncepcje mechanizmu zniszczenia: koncepcja trwałości i mechaniki pękania. Koncepcja trwałości jest zorientowana na „tworzywo” i łączy w procesie zniszczenia czas, temperaturę i nacisk w celu rozerwania połączeń między atomami w siatce

krystalograficznej. Nie posiada ona „wad”, lecz zmienne postacie wiązania. Koncepcja ta znajduje się w obszarze badań podstawowych. Mechanika pękania natomiast jest koncepcją „przedmiotową” i zajmuje się bezpieczeństwem w przypadku odlewów wadliwych i leży w obszarze badań inżynierskich. W koncepcji tej opisuje się zniszczenie odlewów wadliwych pod kątem uzyskania kryteriów ciągliwości dla odlewów w celu uniknięcia ich zniszczenia. Poniższa publikacja nie pozwala na sformułowanie modułu aktywnego współistnienia obu mechanizmów. Można wyciągnąć ostrożny wniosek, że rozważania publikacji korespondują z normą europejską. Analizy i symulacje dotyczące powstawania wtrąceń niemetalicznych w żeliwie sferoidalnym. Analysen und Simulationen zur Entstehung nichtmetallischer Einschluesse in Gusseisen mit Kugelgrafit. Giesserei 2014, nr 5, s. 54-63. Autor: Schelnberger B., Pustal B., Buehrig-Polaczek A. Wtrącenia niemetaliczne zmniejszają wytrzymałość zmęczeniową i wydłużenie całkowite w żeliwie sferoidalnym, ponieważ najczęściej gromadzą się w pobliżu granic ziaren. Prace poświęcone temu problemowi wskazują na zależności pomiędzy udziałem tzw. białych wtrąceń węglików wraz z zawierającymi magnez wtrąceniami czarnymi a obniżeniem właściwości mechanicznych. W pracy będącej podstawą tego artykułu zbadano metodami termodynamiczno-kinetycznymi mechanizmy tworzenia się różnych czarnych wtrąceń zawierających magnez oraz scharakteryzowano i oceniono za pomocą uzupełniających eksperymentów i nowoczesnych metod analiz (analizy „Feature”) kilkanaście tysięcy cząsteczek w aspekcie: kształtu, wielkości i składu. Symulacje termodynamiczno-kinetyczne przeprowadzone dla żeliwa wskazują na dominującą segregację magnezu. Przewiduje się występowanie krzemianów magnezu przy większym stężeniu tlenu,

Odlewnictwo Współczesne

podczas gdy przy niskim stężeniu tlenu przewiduje się występowanie tlenków, siarczków i węglików magnezu pod koniec procesu krzepnięcia. Eksperymenty z zastosowaniem występujących po sobie modułów turbulencji pokazują, że udział krzemianów magnezu po każdym z trzech modułów maleje, podczas gdy udział nie zawierających krzemu wydzieleń w przybliżeniu jest stały. Na drodze płynięcia maleje o połowę wielkość wydzieleń, a ich liczba odpowiednio wzrasta. Szczególnie za pomocą analiz „Feature” pokazano, że wytrącenia zawierające Mg-O-C są niekorzystnym czynnikiem kształtu i są szczególnie niebezpieczne przy inicjacji pęknięć. Wszystkie wyniki opisanej tutaj pracy wskazują na to, że krzemiany magnezu wprowadzane są do formy z ciekłym metalem, natomiast cząstki zawierające Mg-(O-C-S-P-N) pojawiają się pod koniec krzepnięcia jako wydzielenia. Optymalną strategią postępowania może być jedynie ustalenie optymalnej zawartości magnezu szczątkowego. Odnośnie zastosowania kryteriów optymalizacyjnych pod kątem odporności na zmęczenie wskazuje się na dalszą literaturę. Naskórek w żeliwie z grafitem wermikularnym (zwartym). Część II: Wpływ na właściwości wytrzymałościowe.

a zawartość perlitu wynosiła od 6% do 26%. Wytrzymałość na rozciąganie miała wartość średnią i wynosiła od 300 MPa dla płytek nieobrobionych w stanie odlanym do 355 MPa dla próbek obrobionych. Podobny wzrost można zaobserwować dla wydłużenia. Dalszą poprawę właściwości wytrzymałościowych uzyskano poprzez śrutowanie. Po procesie śrutowania trwającym 5 min średnia wytrzymałość na rozciąganie zwiększyła się do 392 MPa. Proces śrutowania pozwolił wyeliminować niekorzystne działanie naskórka. Dla wytrzymałości na rozciąganie wyznaczono współczynnik oddziaływania naskórka SFTS jako stosunek pomiędzy wytrzymałością na rozciąganie w stanie odlanym a wytrzymałością na rozciąganie po obróbce. Średnia wartość współczynnika SFTS dla wszystkich próbek w stanie odlanym i po obróbce wynosiła 0,91, a więc spadek o około 9% ze względu na występowanie naskórka. Wartości doświadczalne poddano analizie regresji w celu otrzymania równań zawierających wytrzymałość na rozciąganie jako funkcję różnych parametrów, które opisują naskórek. Równania regresji pokazują, że wytrzymałość na rozciąganie maleje ze wzrostem chropowatości i grubością naskórka. Perlityczna warstwa brzegowa powoduje wzrost wytrzymałości.

Gusshaut bei Gusseisen mit Vermiculargraphit. Teil II: Einfluss auf Zugfestigkeitseigenschaften.

Żeliwo stopowe. Część 8. Oddziaływanie pierwiastków w ciekłym metalu i podczas krzepnięcia.

Casting skin of compacted graphite iron. Part II: Influence on tensil mechanical properities.

Legiertes Gusseisen. Teil 8. Wirkung der Elemente in der Schmelze und bei der Erstarrung.

Giesserei-Prax. 2013, nr 7-8, s. 301307.

Alloy cast irons. Part 8. effect of elements in liquid cast iron and diuring its solidification.

Autor: Boojumee S., Stefanescu D.M. Zbadano wpływ naskórka na właściwości wytrzymałościowe próbek z żeliwa z grafitem wermikularnym (zwartym) odlanych do form z mas ze szkłem wodnym i mas fenolowo-poliuretanowych. Grubości ścianek, próbek w postaci płytek wynosiły 7,6 mm, 10,2 mm i 15,2 mm. Zbadano poziom kulistości grafitu w płytkach, który obejmował zakres od 5% do 20%,

Giesserei-Prax. 2013, nr 6, s. 248258. Autor: Roehrig K. Artykuł ten jest kolejnym z serii dotyczących żeliwa stopowego. Omówiono w nim zagadnienie oddziaływania pierwiastków stopowych w ciekłym metalu i podczas krzepnięcia. Mechanizm wpły-

Odlewnictwo Współczesne

wu pierwiastków stopowych na strukturę i właściwości żeliwa (odlewów) można podzielić na trzy grupy: wpływ na strukturę podczas krzepnięcia i podczas przemian w stanie stałym; tworzenie roztworów w stanie stałym: ferrytu, austenitu i cementytu; zmiana fizycznych i chemicznych właściwości elementów składowych struktury, a tym samym stopu. Omawiane zagadnienie dotyczące oddziaływania pierwiastków podzielono na trzy główne grupy: oddziaływanie pierwiastków stopowych w ciekłym metalu, gdzie omówiono problem ich rozpuszczalności; wpływ temperatury krzepnięcia, a w tym informacje dotyczące temperatury likwidus i informacje związane z temperaturami eutektycznymi; trzecia grupa zagadnień to omówienie wpływu pierwiastków stopowych na proces krzepnięcia eutektycznego i w ramach tego problemu omówiono wpływ pierwiastków stopowych na proces krzepnięcia z wydzieleniem się węglików i na powstawanie struktury, w której następuje całkowite wydzielenie grafitu. Otrzymywanie lekkich konstrukcji poprzez optymalne wykorzystanie stopu na przykładzie żeliwa sferoidalnego. Leichtbau durch optimale Ausnutzung des Werkstoffs am Beisoiel von Gusseisen mit Kugelgraphit. Lightweight design through optimal material utilization using nodular cast iron. Giesserei-Rund. 2014, Jg. 61, H. 1112, s. 347-352. Autor: Kainzinger P., Gruen F. W ramach tej pracy przedyskutowano na przykładzie żeliwa sferoidalnego powstawanie miejscowo niejednorodnej struktury w wyniku różnych warunków chłodzenia i krzepnięcia. Ponieważ na wytrzymałość stopu w istotny sposób wpływa powstająca struktura, rezultatem tego są lokalnie różne wartości wytrzymałościowe. Szczególnie wyraźnie widać to na przykładzie wytrzymałości zmęczeniowej, gdzie występuje wyraźna zależność od lokalnego charakteru struktury – różnica może wynosić do 30%. Następnie przed-

stawiono dwa modele opisujące lokalne, wytrzymałościowe różnice materiałowe dotyczące wytrzymałości (jeden empiryczny i jeden mechaniki pękania), w których możliwe było oszacowanie miejscowych parametrów wytrzymałościowych przy obciążeniu zmiennym dla przypadku symulacji procesu odlewania. Badania na próbkach różnej wielkości pokazały, że wytrzymałość zmęczeniowa ze wzrostem porowatości znacząco maleje. Przedstawione modele materiałowe zostały zestawione w „pętli optymalizacyjnej” na bazie miejscowych wskaźników materiałowych. Tym samym możliwa jest optymalizacja odlewów z uwzględnieniem wpływu czynników zależnych od warunków produkcji w celu pełnego wykorzystania potencjału tworzywa w aspekcie wytwarzania lekkich konstrukcji.

14. STALIWO I ODLEWY STALIWNE Degradacja materiału podczas wytwarzania ciężkich odlewów staliwnych. Vyrobni degradace materialu masivnich ocelovych odlitku. Manufacturing degradation of material of heavy steel casting. Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 1-2, s. 7-10. Autor: Senberger J., Zadera A. W ramach prowadzonych prac były badane ciężkie odlewy staliwne o prostych kształtach. Przyczyny degradacji materiału w wytwarzanych odlewach to przede wszystkim; • degradacja właściwości spowodowana mikro- i makrosegregacją, • degradacja właściwości spowodowana przez niewłaściwe prowadzone odtlenianie w kadzi, • występowanie rzadzizn z powodu niedostatecznego zasilania przy końcu krystalizacji, • degradacja właściwości podczas chłodzenia odlewów spowodowana wy-

Odlewnictwo Współczesne

dzieleniami faz międzymetalicznych na granicach ziaren, szczególnie szkodliwe jest powstawanie azotków aluminium. Omówiono procesy wpływające na degradację materiału podczas krzepnięcia dużych odlewów; wpływ mikrojam i ich przewidywanie w ciężkich grubościennych odlewach; korelacja kryterium Niyama z właściwościami plastycznymi; wpływ łącznego odtleniania na morfologię, rozmiar i rozkład wtrąceń i wynikające z tego właściwości staliwa; wpływ zanieczyszczeń stali na jej właściwości ustalone poprzez statyczną próbę rozciągania; wpływ obróbki metalurgicznej stali na tworzenie się makrosegregacji; wpływ makrosegregacji na właściwości tworzywa ciężkich odlewów; zastosowanie pierwiastków odazotowujących do zmniejszenia tendencji do przełomów muszlowych; wartości krytyczne zawartości aluminium oraz „skłonność” staliwa do powstawania przełomów muszlowych. Wpływ niejednorodności chemicznej na właściwości ciężkich odlewów staliwnych. Vliv chemicke nehomogenity na vlastnosti hmotnych ocelovych odlitku. Effect of chemical inhomogeneity on material properties of heavy steel castings. Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 1-2, s. 16-19. Autor: Odehnal J., Brotanek S. Artykuł dotyczy fizyczno-chemicznych procesów zachodzących podczas krzepnięcia ciężkich staliwnych odlewów. Zostały przedstawione niektóre problemy jakości wewnętrznej odlewanych części z punktu widzenia mikro- i makrosegregacji. Ponadto zwrócono uwagę na możliwości wpływania na chemiczną niejednorodność ciężkich staliwnych odlewów, a mianowicie z punktu widzenia metalurgii i technologii. Jako dowód właściwie prowadzonych działań mających na celu zmniejszenie niejednorodności chemicznej, zostały pokazane wyniki matematycznego modelowania rozkładu poszczególnych pierwiastków w programie

MAGMAsoft. We wnioskach artykułu pokazano przykłady ciężkich odlewów produkowanych w spółce PILSEN STEEL, s.r.o. (Ltd.). Waga surowych odlewów waha się od 146 ton do 313 ton. Wykorzystanie metalurgii wtórnej do produkcji staliwa. Vyuziti sekundarni metalurgie pri vyrobe oceli na odlitky. Use of secondary matallurgy in manufacture of cast steel. Slévárenství 2015, Roč. 63, cis. 1-2, s. 7-10. Autor: Cech J. Metalurgia wtórna jest ważną częścią procesów produkcji tworzywa na odlewy. Zawiera dużą liczbę metod obróbki pozapiecowej zróżnicowanych pod kątem wielkości inwestycji na wyposażenie oraz korzyści dla jakości produkowanej stali. W artykule omówiono m.in.: • rafinację stali w kadzi zatyczkowej (dolnospustowej) pod ciśnieniem atmosferycznym gazu obojętnego, bez możliwości uaktywniania składników żużla – (przdmuchiwanie argonem); • rafinację stali w kadzi pod ciśnieniem atmosferycznym, w atmosferze, przy aktywnym żużlu (obróbka pozapiecowa w pieco-kadzi); • rafinację stali w kadzi pod zmniejszonym ciśnieniem, w atmosferze gazu obojętnego bez możliwości uaktywniania składników żużla (próżniowe odgazowywanie stali). W opracowaniu oceniono zalety kilku procesów metalurgii wtórnej w przypadku odlewania różnych gatunków staliwa (GX120MnMo, G17CrMoV510, B50A178H) metodą grawitacyjną do form piaskowych. Porównano między innymi wartości wydłużenia, zawartość azotu w stali w zależności od stosowanej obróbki pozapiecowej. Określono histogram osiągniętej redukcji ogólnej liczby wad w odlewach ze staliw obrabianych w pieco-kadzi. Porównano stopień zmniejszenia ilości wad przy stosowaniu próżniowego odgazowywania stali i przy topieniu tylko w elektrycznym piecu łukowym.

Odlewnictwo Współczesne

15. STOPY METALI NIEŻELAZNYCH I ODLEWY Z TYCH STOPÓW Korpus silnika ze stopu aluminium: koncepcja stopu i koncepcja techniczna w realizacji lekkiej konstrukcji. Zylinderkurbelgehaeuse aus Aluminium: Werkstoffe und Prozesstechnische Konzepte zur Realisierung eines Aggregate-Leictbaus. Aluminium cylinder crankcases: materials and processing conceps for realisation of lightweight power train. Giesserei-Rund. 2014, H. 9/10, s. 270-278.

Jg.

61,

Autor: Feikus F.J., Kube D., Schnubel D. i in. W firmie „Nemak” opanowano cały szereg technologii odlewania, produkcji korpusów silników ze stopów aluminium. Wykonując odlewy w formach piaskowych wg metody „CPS-Kompakt”, jak i metodą „Rotacast” można wykonać optymalne odlewy korpusów silnika wytrzymujące znaczne obciążenia. Zastosowanie natryskiwanych powłok termicznych stanowi przyczynek do otrzymywania konstrukcji lekkich. Dzięki temu możliwa jest opcja pozwalająca na skrócenie odlewu (zmniejszenie jego wymiarów) i tym samym zredukowanie jego masy, a w konsekwencji zmniejszenie masy silnika. Wyzwanie technologiczne związane z metodą odlewania i powlekania otworów można zrealizować przez opracowanie odpowiedniej technologii. Opracowanie metody odlewania kanałów chłodzących umożliwiło zminimalizowanie lokalnego obciążenia cieplnego korpusu silnika i przez to podniesienie jego mocy. Stop AlSi8Cu3-T6 posiada bardzo dobre właściwości mechaniczne „dopasowane” do wykonywania korpusów silników. Systematyczne badania pokazały, w jakim stopniu możliwe jest ustalenie właściwości mechanicznych poprzez zmianę zawartości Fe i Cu w stopie, pod kątem wymagań wykonywanych, konkretnych korpusów silników.

W ramach tej pracy wyznaczono zależność statycznych wskaźników wytrzymałościowych od stopnia porowatości. Wyniki badań motywują do realizacji kolejnych projektów mających na celu zmniejszanie porowatości korpusów silników. Przykładowo omówiony projekt dotyczący korpusu silnika pokazuje, jakie istnieją możliwości w konstruowaniu lekkich korpusów silników i jednocześnie uzyskania wysokiej mocy silnika i to nie tylko poprzez zamianę żeliwa na stop aluminium. Zmniejszenie ilości wtrąceń tlenków w głowicach cylindrów ze stopów aluminium przez wirtualne planowanie badań. Reduzierung von Oxideinschluessen in Aluminium-Zylinderkoepfen durch virtuelle Versuchsplanung. Reduction of oxide inclusions in aluminium cylinder heads trough virtual design of experiments. Giesserei-Rund. 2014, H. 9/10, s. 283-291. Autor: Sturm J., Pavlak L.

Jg.

61,

Wtrącenia tlenków, które powstają podczas odlewania stopów aluminium, są główną przyczyną nieszczelności w odlewie. W artykule tym pokazano, w jaki sposób za pomocą integracji symulacji procesu odlewania z wirtualnym planowaniem badań można zanalizować i zoptymalizować istotne parametry procesu wypełniania formy, wpływające na powstawanie i rozkład tlenków podczas transportu i odlewania ciekłego metalu, a istotne przy produkcji głowic cylindrów. Przy tej okazji można było jednocześnie ocenić pod względem ilościowym różne kryteria jakościowe, które opisują powstawanie tlenków podczas produkcji głowic. Przeprowadzenie wirtualnych badań z wykorzystaniem komputera pozwala na automatyczną zmianę zarówno nadlewów (ich kształtu), jak i parametrów procesu. Wskazano, że wirtualne planowanie badań prowadzi do optymalizacji technologii odlewania i poprawy realizacji produkcji oraz znacznego zmniejszenia ilości wtrąceń tlenków w odlewie. Wspomaganym

Odlewnictwo Współczesne

poprzez symulację badaniom towarzyszyły zastosowanie techniki Video o wysokiej rozdzielczości oraz eksperymentalna technika pomiarowa PREFIL, co pozwoliło zweryfikować wyniki. Badanie oddziaływania głównych pierwiastków stopowych w typowych stopach odlewniczych przeznaczonych na odlewy ciśnieniowe. Untersuchung der Wirkung der Hauptlegierungselemente bei konventionellen Druckgusslegierungen. A focus on the mayor elements of HPDCalloys. Giesserei-Rund. 2014, H. 9/10, s. 303-310.

Jg.

61,

Autor: Tucan K.P., Hofer P., Schindelbacher G. i in. W pracy tej uwzględniono następujące stopy: AlSi9Cu3(Fe) (VDS 226) i AlSi12Cu1(Fe) (VDS 231) o standardowym znormalizowanym składzie. Ze względu na ich dobrą płynność i zdolność do wypełniania formy i jednocześnie dobre właściwości mechaniczne zalicza się te stopy do najczęściej stosowanych na odlewy ciśnieniowe. W pracy tej zbadano właściwości technologiczne szczególnie pod kątem właściwości mechanicznych i metalurgicznych w zależności od składu chemicznego stopu. Główną uwagę zwrócono na stopy o znormalizowanym składzie chemicznym, o składzie o dopuszczalnej i minimalnej ilości pierwiastków stopowych oraz na oddziaływanie typowych pierwiastków stopowych. Wydajność dwu- i trójskładnikowych stopów z układu Al-Ti-B w rozdrabianiu ziarna odlewniczych stopów aluminium. Efficiency of binary and ternary alloys from Al-Ti-B system in grain refining aluminium foundry alloys. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 5, s. 283-288. Autor: Birol Y.

Przetestowano kilka dwu- i trójskładnikowych rafinatorów z układu Al-Ti-B pod kątem zdolności do rozdrabniania ziarna odlewniczych stopów aluminium. Oszacowanie czynnika ograniczenia wzrostu dowodzi, że rafinator Al-3Ti przyczynia się do rozdrobnienia ziarna stopu AlSi7Mg0,3 jedynie poprzez ograniczenie wzrostu, dając dwukrotne zmniejszenie rozmiaru ziarna. Zastosowanie rafinatorów Al-Ti-B poprawia efektywność rozdrabniania ziarna. Podczas gdy efektywność rośnie ze wzrostem stężenia B, łagodna poprawa efektywności dla szerokiego zakresu składu chemicznego rafinatorów sugeruje, iż stop AlSi7Mg0,3 nie jest zbyt wrażliwy na zmianę składu chemicznego rafinatorów z układu potrójnego Al-Ti-B. W komercyjnym stopie AlSi7Mg0,3 rafinator Al-3B tworzy najmniejsze ziarno przy dodatku B rzędu 200 ppm, o średniej wielkości ziarna 298 ±36 μm. Wydajność rozdrobnienia ziarna zostaje podwojona, gdy rafinator Al-3B jest dodany do odpowiednika AlSi7Mg0,3 bez Ti, dając ziarno o rozmiarze 145 ±10 μm. Wybór i optymalizacja warunków obróbki cieplnej w celu podwyższenia właściwości mechanicznych odlewniczych stopów układu Al-Mg-Si. Vybor i optomilizacija rezhima termoobrabotki dlja povyshenija mekhanicheskij svojstv litejnykh splavov sistemy Al-Mg-Si. Selection i optimization of heat treatment process to improve the mechanical properties of casting alloys of the Al-Mg-Si system. Processy lit'ja 2014, nr 4, s. 12-21. Autor: Trudonoshyn A.I. i in. Stara klasyfikacja lekkich stopów odlewniczych z układu Al-Mg-Si-Mn z powrotem została wykorzystana w odlewnictwie do wytwarzania części samochodowych metodami odlewania wysokociśnieniowego. Struktura stopu z nominalnym składem AlMg7Si3Mn w stanie odlanym zawiera trzyfazową strukturę: roztwór stały na osnowie aluminium (α-Al), eutektykę

Odlewnictwo Współczesne

(Al) + (Mg2Si) eutektycznych i kryształy pierwotne Mg2Si. W badaniach metalograficznych stwierdzono, że w trakcie wyżarzania ujednorodniającego eutektyka (Al) + (Mg2Si) ma tendencję do sferoidyzacji. Korzystając z zaadoptowanego do tego celu modelu Shtjuve i Kolednika (Stuewe H.P., Kolednik O.: Shape Instability of thin cylindres, Acta Metall., 1988, nr 7), obliczono, że całkowita sferoidyzacja dokonuje się po 60 minutach obróbki. Obliczenia, otrzymane za pomocą tego modelu i w badaniach metalograficznych, dobrze zgadzają się między sobą i potwierdzają dane teoretyczne. Rezultaty modelowania zostały potwierdzone doświadczalnie Wpływ składu chemicznego na strukturę i właściwości mechaniczne stopów układu Al-Mg-Si. Vlijanije khimicheskogo sostava na strukturu i mekhanicheskije svojstva splavo vcictemy Al.-Mg-Si. Effect of chemical composition on structure and mechanical properties of Al-Mg-Si alloys. Processy lit'ja 2015, nr 1, s. 59-69. Autor: Berdova-Bashura O.B. i in. Badano wpływ składu chemicznego i obróbki cieplnej na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne stopów Al-Mg-Si odlewanych kokilowo. Przebadano 6 różnych stopów i AK7 na osnowie Al-Mg-Si zawierających całkowicie nowe kombinacje pierwiastków. W miejsce klasycznego składu Al-7%Si-0,3%Mg (AK7) w nowych stopach równowaga fazowa przesunięta jest w obszary bogate w magnez. Strukturę tych stopów zarówno w stanie lanym, jak i po obróbce cieplnej zbadano za pomocą skaningowego i transmisyjnego mikroskopu elektronowego. Skład chemiczny faz określono za pomocą mikroanalizy rentgenowskiej EDS. Zmierzono również twardość, mikrotwardość i wytrzymałość w obydwu stanach. Ustalono, że mechaniczne właściwości stopów zmieniają się ze zmianami eutektyki i nadmierną zawartością głównych pierwiastków tych

stopów – magnezu i krzemu. Także procesy zachodzące podczas starzenia stopów prowadzą do polepszenia właściwości mechanicznych stopów układu Al-Mg-Si. Odpowiednio dobrana obróbka cieplna strukturalnych ciśnieniowych odlewów ze stopów aluminium, w których zastosowano rdzenie solne. Angepasste Waermebehandlung von druckgegossenen Aluminiumstrukturbauteilen mit verlorenen Salzkernen. Giesserei 2014, nr 6, s. 52-56, 58-59. Autor: Fuchs B., Heid R., Thoma Ch., Dilger K. W opisanych badaniach odlewy strukturalne ze stopu aluminium AlSi10MnMg, posiadające rdzenie solne poddano obróbce cieplnej, nie usuwając rdzeni solnych z odlewów. Badano proces obróbki cieplnej, polegając na wyżarzaniu odprężającym, hartowaniu w wodzie i starzeniu w nieogrzewanym, izolowanym otoczeniu. Starzenie sztuczne było możliwe dzięki zgromadzonej w rdzeniach solnych pewnej, resztkowej ilości ciepła, która była stopniowo oddawana. W towarzyszącym badaniom studium symulacji wyznaczono współczynniki wymiany ciepła zarówno dla procesu hartowania w wodzie, jak i dla izolowanego procesu starzenia sztucznego. Doświadczalnie przeprowadzony proces został z powodzeniem potwierdzony w procesie symulacji. Poprzez obróbkę cieplną, polegającą na wyżarzaniu odprężającym, starzeniu sztucznym polegającym na stopniowym oddawaniu ciepła szczątkowego przez rdzenie solne, uzyskano ważne i istotne dla prób wytrzymałościowych stopów właściwości mechaniczne. Ponadto potwierdzono (podczas badań, jak i poprzez symulację), że przez bezpośrednie hartowanie odlewu z nieusuniętymi rdzeniami powodującymi wydobywanie się do kąpieli wodnej ciepła i w połączeniu z przebiegającym starzeniem sztucznym nie można uzyskać żądanych wskaźników wytrzymałościowych.

Odlewnictwo Współczesne

Odlewy z metali lekkich odlewane do form piaskowych i kokilowych (Część 51). Część 1: Aluminium, podstawy metaloznawcze, tworzywa i ich właściwości. Leichtmetall- Sand- und Kokillenguss (51. Folge). Teil 1: Aluminium – metallkundliche Grundlagen, Werkstoffe und Werkstoffeigenschaften. Giesserei 2014, nr 6, s. 60-67. Autor: Heusler L. Artykuł o charakterze cyklicznym stanowi indeks cytowań bibliograficznych na temat odlewów z metali lekkich wykonywanych w formach piaskowych i kokilowych. W tym zestawieniu literatury szczególną uwagę zwrócono na podstawy metalurgiczne dotyczące odlewania kokilowego i do form piaskowych stopów aluminium, a także na właściwości tych stopów. Artykuł podzielono na grupy tematyczne − oto ich tytuły: Odlewy motoryzacyjne; Opracowywanie nowych stopów i charakterystyka ich właściwości; Wpływ dodatków stopowych; Charakterystyka i znaczenie struktury; Obróbka cieplna; Odlewy gradientowe i warstwowe; Zmęczenie; Korozja. Pozycje cytowane w zestawieniu literatury opatrzone są krótkim komentarzem.

16. KOMPOZYTY ----------------------------

17. SYSTEMY ZAPEWNIANIA JAKOŚCI, STATYSTYCZNA KONTROLA PROCESU (SPC), CERTYFIKACJA, KONTROLA JAKOŚCI, BADANIA ODBIORCZE Pomiary zawartości wtrąceń w stopach Al-6Si w analizerze czystości ciekłego metalu. Inclusion measurements in Al-6Si alloys using liquid metal cleanliness analyser technique.

Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 5, s. 296-307. Autor: Kahtani S.A. Badanie możliwości pomiaru zawartości różnego rodzaju wtrąceń w technicznie czystym aluminium oraz w stopach odlewniczych Al-6Si w analizerze czystości ciekłego metalu (liquid metal cleanliness analyser – LIMCA). Głównym celem badań była ocena tej techniki badawczej pod kątem stopów odlewniczych, w których poziom zawartości wtrąceń jest znacznie wyższy niż w stopach aluminium przeznaczonych do kucia, dla których technika LIMCA jest obecnie powszechnie stosowana. Wzięto pod uwagę wtrącenia Al2O3, Al4C3, MgO, CaO, TiB2 oraz TiAl3, które są charakterystyczne dla odlewniczych stopów aluminium. Źródłami cząstek wtrąceń były ich proszki, zaprawy (stopy przejściowe), czyste metale oraz kompozyty o osnowie metalowej. W przypadku wtrąceń w postaci proszków, były one wprowadzane do ciekłego metalu metodą wstrzeliwania w celu uzyskania wlewków zawierających wtrącenia, które następnie posłużyły jako dodatki do kolejnych wytopów dla przeprowadzenia badań na LIMCA. Przeprowadzono również badania mikrostruktury zakrzepłych próbek uzyskanych z aparatu LIMCA za pomocą mikroskopu świetlnego oraz sondy elektronowej. Wpływ dodatku rafinatorów (Zr, Ti-B) oraz parametrów formy na podatność na pękanie na gorąco ostatnio opracowanego stopu Al-2Cu (% wag.). Effects of grain refiner additions (Zr, Ti-B) and of mould variables on hot tearing susceptibility of recently developed Al-2wt-%Cu alloy. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 5, s. 308-317. Autor: Nabawy A.M., Samuel A.M., Samuel F.H., Doty H.W. Zbadano podatność na pękanie na gorąco stopów na bazie nowego Al-2Cu (% mas.) z dodatkiem Zr oraz Ti-B przy użyciu formy wywołującej hamowanie

Odlewnictwo Współczesne

skurczu w odlewach prętów o różnej długości, przy różnych parametrach formy. Użyto stopu gatunku 206. Okazało się, że podatność na pękanie na gorąco badanych stopów maleje proporcjonalnie ze wzrostem temperatury formy; tak więc, podatność na pękanie na gorąco stopów Al-2Cu (% mas.) oraz 206 zmniejszyła się z 21 do, odpowiednio, 3 i 9 przy wzroście temperatury formy z 250°C do 450°C. Korzystny wpływ podwyższonej temperatury formy może być przypisany redukcji naprężeń skurczowych oraz stopniowi porowatości. Dodatki rafinatorów rozdrabniających ziarno Ti-B lub Zr-Ti-B znacznie poprawiają odporność na pękanie na gorąco stopu Al-2Cu (% mas.). Progresywna metoda przewidywania porowatości odlewów aluminiowych. Progresivny sposób predikcie porovitosti hlinikovych odliatkov. Progressive method of porosity prediction for aluminium castings. Slévárenství 2014, Roč. 62, cis. 3-4, s. 76-79. Autor: Bruna M., Sladek A. Użycie nowoczesnych programów do symulacji komputerowych jest postępową drogą do przewidywania występowania porowatości. Głównym celem przedstawionych eksperymentów jest weryfikacja możliwości tej obiecującej metody przewidywania porowatości. Zaawansowane kalkulacje przewidywania porowatości odlewów za stopów Al zostały przedstawione za pomocą nowoczesnego modułu porowatości uwzględnionego w oprogramowaniu ProCAST. Te obliczenia biorą pod uwagę wszystkie podstawowe zjawiska wpływające na mikro- i makroporowatość. Do eksperymentu została użyta forma piaskowa o określonym kształcie – „Sanduhrprobe” i stop AlSi7Cu0,5 Mg. Dane o właściwościach materiałów użytych w eksperymencie nie zostały „załadowane” z bazy danych oprogramowania ProCAST, ponieważ wyniki mogłyby zostać zniekształcone przez odchylenia pomiędzy tymi szczególnymi materiałami a tymi stosowanymi dotychczas.

Najpierw zrozumieć, potem optymalizować. W firmie Toshiba wtrącenia z odlewów staliwnych usuwane są za pomocą MAGMY. Zuerst verstehen, dann optimieren. Toshiba entfernt Einschluesse in seinen Stahlgussteilen mit MAGMA. Giesserei 2014, nr 5, s. 105-107. Autor: Pengcheng X, Lei Z., Zhouqiu Z. i in. Artykuł dotyczy produkcji odpowiedzialnych pierścieni staliwnych, na powierzchni których występowały wtrącenia i na skutek występowania tych wad odlewy te były bezużyteczne. Usuwanie wad w celu poprawy jakości było czasochłonne i kosztowne. W celu wyeliminowania wad przeprowadzono symulację procesu wykonania pierścieni, dzięki czemu można było określić, które parametry procesu należy zmienić, aby uzyskać dobry jakościowo odlew. W artykule opisano sposób postępowania i proces symulacji, który unaocznił przyczyny powstawania wad. Dzięki zastosowaniu symulacji poprawiono parametry procesu i wyeliminowano wady. Badanie jakości wlewków wzorcowych ze stopów niklu typu IN-713C pod względem metalurgicznym. Untersuchungen der metallurgischen Qualitaet von Masterschmelzebarren aus der Nickellegierungen IN-713C. Evaluation oft he metallurgical quality of naster heat IN-713C nickel alloy ingolts. Giesserei-Prax. 2013, nr 7-8, s. 295300. Autor: Binczyk F., Cwajna J., Roskosz S. i in. W artykule zaprezentowano wyniki badań jakości wlewków wzorcowych i identyfikacji wtrąceń niemetalicznych (tlenków Al, Zr, Hf, Cr itp.), które stwierdzono w jamach skurczowych tych wlewków. Wtrącenia te dostają się do ciekłego metalu (stopu), a następnie przedostają się do formy podczas odlewania. Zdarza

Odlewnictwo Współczesne

się to szczególnie często, gdy układy filtrów nie są wystarczająco sprawne. Nietypowy charakter procesu topienia stopów kobaltu i niklu, który przeprowadza się w piecach indukcyjnych, uniemożliwia oczyszczanie stopów i usunięcie żużla z powierzchni metalu. Dlatego też konieczna jest, w celu poprawy jakości odlewów (np. elementów silników samolotów), ocena jakości wlewków przed umieszczeniem ich w tyglu pieca indukcyjnego. Jedną z takich metod szybkich badań próbek podczas krzepnięcia jest analiza termiczna różnicowa (DTA). W tym celu pobrano próbki z wielu obszarów wlewków. Badanie bazuje na wskaźnikach, które przedstawiono na krzywej dT/dt podczas ostatniego stadium krzepnięcia pomiędzy TEut a TSol. Wada rozszyfrowana, kod: PCRT – strukturalna kontrola odlewów w praktyce odlewniczej. Fehler entschluesselt, Code: PCRT – Strukturelle Bauteilpruefung in der Giessereipraxis. Giesserei-Prax. Druckguss 2013, nr 7-8, s. 339-340. Autor: Engelhardt Ch. Ujęte w normie ASTM, certyfikowane i szeroko opatentowane badanie rezonansowe PCRT (Process Kompensated Resonance Testing) umożliwia automatyczną analizę i ocenę poziomu wad, uszkodzeń i ograniczenia funkcjonalności odlewów eksploatowanych w obszarach krytycznych i podlegającym uszkodzeniom. Ekologiczna i opłacalna ekonomicznie metoda badań stosowana jest głównie w odlewniach dostarczających odlewy dla przemysłu motoryzacyjnego. W artykule opisano przykłady praktycznego zastosowania tej niezawodnej i ekonomicznej metody badań. Redukcja zwyrodnienia grafitu poprzez optymalizację materiałów formierskich. Reduzierung von Graphitentartungen durch Optimierung des Formstoffsystems.

Reducing graphite deteoration by optimizing moulding materials. Giesserei-Rund. 2015, Jg. 62, H. 1/2, s. 20-27. Autor: Schuetze N. W oparciu o pięć przykładów zwyrodnienia grafitu wyjaśniono główne i uboczne przyczyny tego zjawiska. Przedstawiono wpływ materiału formierskiego na zjawisko zwyrodnienia grafitu. W artykule zamieszczono dużą liczbę zdjęć struktury, wykonanych z wykorzystaniem mikroskopu elektronowego, obrazujących zwyrodnienie grafitu i rozkład pierwiastków. Opisano przyczyny tego zjawiska, podano zalecenia, co do optymalizacji materiałów formierskich w celu uniknięcia zwyrodnień grafitu. Zalecenia te polegają na przeprowadzeniu stosownych analiz. Podano także zalecenia dotyczące produkcji, które odpowiadają wymaganiom optymalnej gospodarki materiałami formierskimi.

18. MASZYNY I URZĄDZENIA Piec indukcyjny typu tandem sprawdza się od 12 lat w topialni odlewni. Induktionsofentandem bewaehrt sich seit 12 Jahren im Schmelzbetrieb. Giesserei 2014, nr 5, s. 112-117. Autor: Ament A., Doetsch E. Firma Buderus Guss GmbH w Breidenbach (Niemcy) od lat produkuje tarcze hamulcowe do samochodów osobowych w liczbie 20 mln/rok. W odlewni zainstalowane są formierki z pionowym podziałem formy. Od kilkunastu lat w eksploatacji jest piec indukcyjny typu tandem, którego budowa i eksploatacja jest przedmiotem tego artykułu. Agregat do topienia stanowią dwa bliźniacze piece indukcyjne tyglowe z typem zasilania „twin-power”. Moc agregatu rozkłada się równomiernie na dwa piece. Piec tandem można eksploatować w ten sposób, że w jednym np. topi się metal, a w drugim przetrzymuje. W dalszej kolejności omówiono proces załadunku pieca. Wsad

Odlewnictwo Współczesne

pieca składa się: z posortowanego złomu obiegowego 25–35%, suchych wiórów 25–40% i pakietu blach, a także odpadów z procesu tłoczenia (20–40%). Załadunek odbywa się w kolejności przedstawionej powyżej i dzięki temu pobór mocy jest optymalny, a tym samym proces topienia przebiega prawidłowo. Moc znamionowa agregatu 8400 kW. Opisano konstrukcję tygla, omówiono proces konserwacji. W ostatniej części omówiono rodzaje uszkodzeń i awarii, które zdarzają się sporadycznie podczas eksploatacji. Technika topienia w żeliwiaku wbrew konkurencji. Mit Kupolofentechnik Wettbewerb trotzen. Giesserei 2014, nr 5, s. 122-126. Autor: Piterek R. Opisano eksploatację żeliwiaka koksowego firmy Kuettner w firmie „Dueker” w Karlstadt (Niemcy). Firma ta jest producentem armatury i rur do transportu wody pitnej i gazu. Na inwestycję w postaci żeliwiaka koksowego zdecydowano się ze względu na rosnące ceny energii. Opisano instalację tego żeliwiaka. Nowy żeliwiak zastąpił dwa stare żeliwiaki z gorącym dmuchem. Opisano odlewanie rur w kokilach wirujących. Wielkość produkcji odlewni to 22 000 ton dobrych odlewów. Modernizacja odlewni staliwa. Modernisierung einer Stahlgiesserei. Modernizing of a steel foundry. Giesserei-Rund. 2014, Jg. 61, H. 1112, s. 353-355. Autor: Geisweid S. Artykuł dotyczy modernizacji odlewni staliwa „Promlit” w Cheboksary/Rus. Główną uwagę zwrócono na modernizację procesu formowania i wymianę maszyny formierskiej do formowania w masach wilgotnych, starego typu, o nazwie „Herman” i o małej wydajności, na nową formierkę firmy „HWS”, której wydajność wynosi 20 form na godzinę. Formierkę tę

łatwo zainstalowano na istniejących fundamentach. Kolejną zaletą nowej formierki było to, że przy zachowaniu starych wymiarów zewnętrznych skrzynek można było zwiększyć ich wymiar wewnętrzny z 2500 mm x 1600 mm do 2630 mm × 1700 mm, co umożliwiło zaformowanie większych modeli. W odlewni zautomatyzowano także wymianę modeli. W celu poprawy jakości form zainstalowano nowoczesną formierkę impulsową SEIATSU z funkcją doprasowania. Unowocześniono proces dozowania i zagęszczania masy. W artykule opisano szczegóły modernizacji. Modernizacja odlewni umożliwiła nie tylko poprawę jakości form, ale i obniżkę kosztów. Produkcja tarcz hamulcowych: Czy optymalizacja jest jeszcze możliwa? Die Produktion von Bremsscheiben: Ist eine Optimierung moeglich? The production of brake discs: is an optimization possible? Giesserei-Rund. 2015, Jg. 62, H. 1/2, s. 9-15. Autor: Golditz M., Kang S.-H., Kim H.S., Larsen P. Wskazano na zalety związane z kosztami inwestycyjnymi dotyczącymi formowania w przypadku pionowo dzielonych form. Dyskutowano problem wielkości „gęstości produkcji” w tonach przypadającej na metr kwadratowy powierzchni odlewni. W ten sposób powiązano wykorzystanie powierzchni odlewni z wielkością produkcji. Następnie zaproponowano, by roczne zużycie energii przez urządzenia formierskie powiązać z ilością wyprodukowanych odlewów. Również i w tym przypadku widoczne są zalety technologii DISAMATIC. Zbadano wpływ dalszego rozwoju w zakresie „pionowej” technologii formowania na jej zastosowanie. Dalszy możliwy wzrost uzysku i zwiększenie produkcji wskazuje na kolejne możliwości optymalizacji kosztów w odlewni. W drugiej części dokonano porównania obu technologii formowania w aspekcie produkcji tarcz hamulcowych, wykorzystując do tego celu dane produkcyjne południowo-koreańskiej odlewni

Odlewnictwo Współczesne

„Hyundai Sungwoo”. Od lat w eksploatacji są oba typy agregatów formierskich, możliwe więc było nabranie doświadczenia w zakresie eksploatacji tych urządzeń. Porównano zarówno wydajność urządzeń, możliwości wykorzystania, jak i ilość braków. Nie stwierdzono specjalnych różnic między tymi agregatami, jeśli chodzi o wydajność czy jakość form. Jeśli chodzi o koszty (np. energii), to technologia formowania DISAMATIC jest bardziej opłacalna.

19. HISTORIA ODLEWNICTWA I ODLEWY ARTYSTYCZNE Przegląd roczny literatury: historia technologii odlewania, odlewy artystyczne, rzemiosło artystyczne. (Część 15). Jahresuebersicht: Technikgeschichte, Kunstguss, Kunsthandwerk. (15. Folge). Giesserei 2014, nr 5, s. 72-74, 76-83, 85. Autor: Schuett K.-H. Artykuł o charakterze cyklicznym stanowi zestawienie literatury na temat historii technologii odlewania i odlewni, odlewów artystycznych oraz rzemiosła artystycznego. W ramach omawiania historii technologii odlewania przedstawiono między innymi opisy odlewów antycznych znajdujących się w zbiorach muzealnych. Omówiono krótko działalność Bernharda Osanna, założyciela Technicznego Uniwersytetu w Clausthal. W następnym podrozdziale dotyczącym technologii odlewniczych i ich rozwoju omówiono zagadnienia odlewnicze w aspekcie technologicznym, zwrócono uwagę na szereg nowych patentów dotyczących technologii odlewania, nowych stopów i tworzyw odlewniczych prezentowanych podczas różnych konferencji i spotkań jubileuszowych. Kolejne podrozdziały tego zestawienia literatury dotyczyły: historii przedsiębiorstw odlewniczych, odlewów artystycznych, użytkowych, odlewania dzwonów oraz rzemiosła artystycznego. Ostatni podrozdział po-

święcono wystawom odlewniczym. Każda z cytowanych pozycji literatury opatrzona jest krótkim komentarzem. Odlewy artystyczne w Austrii i z okresu monarchii. Eisenkunstguss aus Oesterreich und Monarchie. Iron Art Casting from Austria and the Monarchy. Giesserei-Rund. 2014, Jg. H. 11/12, 356-359, 362-369.

61,

Autor: Pall M. Artykuł jest rysem historycznym dotyczącym odlewnictwa artystycznego w Austrii i na obszarach Monarchii Austro-Węgierskiej. We wprowadzeniu do artykułu wymieniono odlewnie, które następnie scharakteryzowano w aspekcie wykonywanych odlewów artystycznych, a także użytkowych oraz elementów uzbrojenia. Omówiono ich historię i etapy rozwoju. W ramach omawiania poszczególnych odlewni wspomniano także o ich wyposażeniu technicznym. Na terenie Austrii i Monarchii Austro-Węgierskiej była duża liczba znaczących odlewni artystycznych. Asortyment odlewni obejmował między innymi: posągi postaci, świeczniki, puchary, zwierzęta, medale, płyty nagrobkowe, elementy ogrodzenia. Oto niektóre z opisanych w artykule odlewni: w okolicy Mariazell, odlewnia Joseph Glanz w Wiedniu, odlewnia St. Stefan w okolicy Leoben, odlewnia w Turrach, odlewnia Koeroesi w Grazu, odlewnia Munkacs (Węgry) tereny dzisiejszej Ukrainy, odlewnia Abraham Ganz w Budapeszcie. Opisano też odlewnie na terenie Republiki Czeskiej i Słowacji.

Opracowanie: Aleksander Welkens, Joanna Dziaduś-Rudnicka. 41

Ekspresowa informacja naukowo-techniczna z wybranych czasopism TYTUŁ CZASOPISMA, NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY AUTORZY

TYTUŁ ARTYKUŁU

DIE CASTING ENGINEER 4/2015

A. Monroe, C. Rasmussen

MODERN CASTING 9/2015 S. Wetzel

S. Ramrattan i in.

Podejście symulacyjne pęcherzy gazowych

przewidywania

wystąpienia

Simulation approach to predict surface shrinkage

Możliwości redukcji emisji spalin z odlewami strukturalnymi Emission reduction possibilities with structural castings

Badanie dynamiczne mas z bentonitem Dynamic testing of green sand

INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 3/2015 M. Zagórska i in.

Wpływ procesu aluminiowania na mikrostrukturę nadstopu niklu Inconel 713C

M. Paczkowska

Analiza wpływu stopowania laserowego na mikrostrukturę warstwy wierzchniej żeliw szarych

Odlewnictwo Współczesne

TYTUŁ CZASOPISMA, NUMER

GIESSEREIFORSCHUNG INTERNATIONAL FOUNDRY RESEARCH 3/2015

WYBRANE ARTYKUŁY AUTORZY

G.L. Di Muoio, N.S. Tiedje

T. Burbach i in.

TYTUŁ ARTYKUŁU

Szybkość odparowania pokryć wodnych na masach ze spoiwami furanowymi Evaporation rates of water based foundry coatings on furan bonded sands

Optymalizacja symulacji zalewania poprzez określenie współczynników przewodzenia ciepła zależnych od temperatury The optimization of casting simulation through the determination of temperature dependent heat transfer coefficients

Wpływ odgazowywania ultradźwiękami na jakość i właściwości odlewów nisko- i wysokociśnieniowych T. Pabel i in.

INTERNATIONAL JOURNAL OF METALCASTING 3/2015

Jeong-Min Kim, Seung−Jin Lee

F. Chiesa i in.

The effect of ultrasonic degassing on the quality and properties of components produced by low and high pressure die casting

Mikrostruktura i lejność stopów Mg-Al-La stosowanych na elementy o wysokim przewodnictwie Microstructure and castability of Mg-Al-La alloys for high conductivity applications

Porównanie właściwości mechanicznych przy rozciąganiu blach oraz standardowych próbek ze stopu AZ91E w stanie lanym, po obróbce cieplnej T4, T6 oraz niepoddanych starzeniu Comparing tensile properties of AZ91E Mg sheet and standard round specimens in as-cast, T4, T6, and underaged conditions

S. Eguskiza i in.

Badania zaniku strontu w stopach Al-Si-Mg i Al-Si-Mg-Cu za pomocą analizy termicznej Study of strontium fading in Al-Si-Mg and Al-Si-Mg-Cu alloy by thermal analysis

Odlewnictwo Współczesne

TYTUŁ CZASOPISMA, NUMER

WYBRANE ARTYKUŁY AUTORZY

TYTUŁ ARTYKUŁU

INTERNATIONAL JOURNAL OF METALCASTING 3/2015

J.T. Fox i in.

Zastosowanie w warunkach przemysłowych hybrydowego spoiwa do masy rdzeniowej, w postaci zhydrolizowanego kolagenu – zasadowego krzemianu Full-scale demonstration of a hybrid hydrolyzed collagenalkali silicate core binder

CASTING PLANT AND TECHNOLOGY 3/2015

S. Borg, W. Stets

B. Simpson

S. Rupp, F. Heppes

Porowatość w żeliwie sferoidalnym i jej wpływ na mechaniczną wydajność podczas cyklicznego obciążania Porosity in ductile cast iron and its influence on the mechanical performance under cyclic loading

Produkcja odlewów ze staliwa manganowego przy użyciu piasku oliwinowego i spoiwa Fenotec Production of manganese steel castings with olivine sand and the Fenotec binder process

Rewolucja w odlewnictwie kokilowym The revolution in die casting

SLÉVÁRENSTVÍ 7−8/2015

M. Holtzer i in.

Wydzielanie gazów podczas cieplnego rozkładu mas formierskich – porównanie nieorganicznych i organicznych spoiw The gases generation during thermal decomposition of moulding sands – comparison of inorganic and organic binders

Odlewnictwo Współczesne

TYTUŁ CZASOPISMA, NUMER

INTERNATIONAL JOURNAL OF CAST METALS RESEARCH 4/2015

WYBRANE ARTYKUŁY AUTORZY

M. da Silva i in.

L. Rovatti i in.

H.C. Liao i in.

S. Duczek i in.

M.J. Balart i in.

TYTUŁ ARTYKUŁU

Oszacowanie wpływu odgazowywania odlewów niskociśnieniowych

ultradźwiękami

Evaluation of effect of oltrasonic degassing components produced by low pressure die casting

Wpływ dodatku wanadu na mikrostrukturę i zużycie stopu do napawania Fe-C-B-Ni Effect of vanadium on microstructure and wear behavior of Fe based C-B-Ni hardfacing alloy

Wpływ dodatku ceru na lejność, właściwości mechaniczne i przewodność elektryczną stopu Al-0,3Si-0,2Mg Effect of Ce addition on castability, mechanical properties and electric conductivity of Al-0.3Si-0.2Mg alloy

Metoda Porów Skończonych: nowe podejście do ewaluacji porów gazowych w odlewach poprzez połączenie tomografii komputerowej i metody komórek skończonych The Finite Pore Method: a new approach to evaluate gas pores in cast parts by combining computed tomography and the finite cell method

Rozdrobnienie ziarna miedzi odtlenianej fosforem (zawierającej wysoki fosfor szczątkowy − DHP-Cu) poprzez modyfikację cząsteczkami Grain refinement of DHP copper by particle inoculation

M.J. Balart i in.

Rozdrobnienie ziarna miedzi odtlenianej fosforem (zawierającej wysoki fosfor szczątkowy - DHP-Cu) dodatkami pierwiastków Grain refinement of DHP copper by elemental additions

Odlewnictwo Współczesne

TYTUŁ CZASOPISMA, NUMER

LIVARSKI VESTNIK 3/2015

WYBRANE ARTYKUŁY AUTORZY

R. Döpp i in.

I. Dugić

C.H. Müller i in.

TYTUŁ ARTYKUŁU

Udział procesów ze szkłem wodnym w produkcji rdzeni i form Contribution to waterglass process for cores and moulds

Żeliwo białe na wirniki pomp White cast iron for the impellers

Wpływ składu i rozmiaru cząstek bloczków modyfikujących na ekonomicznie efektywną modyfikację żeliwa sferoidalnego w procesie in-mold Influence of the inoculation block’s composition and grain size on the cost-effective inmould inoculation of ductile iron

Informacja patentowa

W 2015 roku Urząd Patentowy RP udzielił patenty na następujące wynalazki: Patent nr 219174

1. „Sposób i urządzenie do wykonywania odlewów o strukturze tiksotropowej ze stopów wysokotopliwych, zwłaszcza żeliwa”

5. „Sposób wykonania redlicy zęba głębosza”

Twórcy: Andrzej Gwiżdż, Krzysztof Jaśkowiec, Marek Kranc, Zenon Pirowski, Waldemar Uhl, Tadeusz Grochal, Wojciech Wierzchowski

Twórcy: Jerzy Olszyński, Zenon Pirowski, Radosław Ciechacki, Bartłomiej Dudziak, Marek Gościański, Kamil Żurowski

Patent nr 220046 Właściciel: Instytut Odlewnictwa

Patent nr 220481

2. „Sposób wykonywania odlewniczych”

modeli

Twórcy: Aleksander Karwiński, Jerzy J. Sobczak, Zdzisław Żółkiewicz, Edyta Hebda, Jan Pielichowski, Krzysztof Pielichowski Patent nr 219198 Właściciel: Instytut Odlewnictwa 3. „Reaktor do wytwarzania żeliwa wysokojakościowego, zwłaszcza sferoidalnego lub wermikularnego i sposób wykonywania odlewów z żeliwa wysokojakościowego, zwłaszcza sferoidalnego lub wermikularnego” Twórcy: Andrzej Stefański

Pytel,

Zbigniew

Patent nr 220357 Właściciel: Instytut Odlewnictwa 4. „Pasywny kompozytowy pancerz ochronny” Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak

Właściciel: Instytut Odlewnictwa

Właściciel: Instytut Odlewnictwa, Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych 6. „Redliczka zęba sprężystego do kultywatora i sposób jej wykonania” Twórcy: Jerzy Olszyński, Zenon Pirowski, Radosław Ciechacki, Bartłomiej Dudziak, Marek Gościański, Kamil Żurowski Patent nr 220718 Właściciel: Instytut Odlewnictwa, Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych 7. „Redliczka zęba sprężystego do kultywatora i sposób jej wykonania” Twórcy: Jerzy Olszyński, Zenon Pirowski, Radosław Ciechacki, Bartłomiej Dudziak, Marek Gościański, Kamil Żurowski Patent nr 220483 Właściciel: Instytut Odlewnictwa, Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych 8. „Gęsiostopka zęba sprężystego do kultywatora i sposób jej wykonania”

Odlewnictwo Współczesne

Twórcy: Jerzy Olszyński, Zenon Pirowski, Radosław Ciechacki, Bartłomiej Dudziak, Marek Gościański, Kamil Żurowski Patent nr 220360 Właściciel: Instytut Odlewnictwa, Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych 9. „Sposób odzysku odpadów żelaza” Twórca: Władysław Madej Patent nr 219537 Właściciel: Instytut PRAS-ZŁOM sp. z o.o. 10. „Odlewniczy silumin”

Odlewnictwa,

okołoeutektyczny

Patent nr 218946 Właściciel: Instytut Odlewnictwa 11. „Odlewniczy bezniklowy około-eutektyczny silumin stopowy wytwarzany z wtórnych materiałów wsadowych” Patent nr 218945 Właściciel: Instytut Odlewnictwa udzielone odlewów

Twórcy: Edward Czekaj, Aleksander Karwiński Patent europejski nr EP2744612; patent ukraiński nr 109823 Właściciel: Instytut Odlewnictwa 2. „Pasywny kompozytowy pancerz ochronny” Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak Patent europejski nr EP.2776779; patent RPA nr 2014/02979 Właściciel: Instytut Odlewnictwa

Patent europejski nr EP.2776780; patent RPA nr 2014/02980 Właściciel: Instytut Odlewnictwa 4. „Pasywny kompozytowy pancerz ochronny” Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak Patent europejski nr EP.2776781; patent RPA nr 2014/02981 Właściciel: Instytut Odlewnictwa

Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak Patent europejski nr EP.2776782; patent RPA nr 2014/02982 Właściciel: Instytut Odlewnictwa 6. „Kompozycja warstwy ceramicznej do wytwarzania formy odlewniczej i innych wyrobów”

Twórca: Edward Czekaj

1. „Sposób wytwarzania precyzyjnych”

Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak

5. „Pasywny kompozytowy pancerz ochronny”

Twórca: Edward Czekaj

Patenty zagraniczne w 2015 roku:

3. „Pasywny kompozytowy pancerz ochronny”

Twórcy: Irena Izdebska-Szanda, Aleksander Karwiński, Zbigniew Stefański Patent europejski nr EP2895282; patent ukraiński nr 110087 Właściciel: Instytut Odlewnictwa

W 2015 roku do ochrony do Urzędu Patentowego RP zgłoszono następujące wynalazki: 1. „Sposoby wykonywania warstwowych form ceramicznych do odlewania stopów metali reaktywnych” Twórcy: Aleksander Karwiński, Wojciech Leśniewski, Marek Wawrylak, Piotr Wieliczko P.414765 Właściciel: Instytut Odlewnictwa

Odlewnictwo Współczesne

2. „Urządzenie do pomiaru sił ścinających” Twórcy: Wojciech Leśniewski, Natalia Sobczak, Piotr Wieliczko P.411415 Właściciel: Instytut Odlewnictwa Zgłoszenia patentowe za granicą: 1. „Kompozycja

warstwy ceramicznej do wytwarzania formy odlewniczej i innych wyrobów” Twórcy: Irena Izdebska-Szanda, Aleksander Karwiński, Zbigniew Stefański Europejski Urząd Patentowy, zgłoszenie nr 14738582.7

2. „Kompozycja

warstwy ceramicznej do wytwarzania formy odlewniczej i innych wyrobów” Twórcy: Irena Izdebska-Szanda, Aleksander Karwiński, Zbigniew Stefański Ukraina, zgłoszenie nr a2015 03312

3. „Kompozycja

warstwy ceramicznej do wytwarzania formy odlewniczej i innych wyrobów” Twórcy: Irena Izdebska-Szanda, Aleksander Karwiński, Zbigniew Stefański Rosja, zgłoszenie nr 2015110538

4. „Kompozycja

warstwy ceramicznej do wytwarzania formy odlewniczej i innych wyrobów” Twórcy: Irena Izdebska-Szanda, Aleksander Karwiński, Zbigniew Stefański

6. „Reaktor ciśnieniowy wytwarzają-

cy materiały o ukierunkowanej porowatości” Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak, Natalia Sobczak, Ludmila Boyko, Vladimir Shapovalov Europejski Urząd Patentowy, zgłoszenie nr 14732942.9

7. „Reaktor ciśnieniowy wytwarzają-

cy materiały o ukierunkowanej porowatości” Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak, Natalia Sobczak, Ludmila Boyko, Vladimir Shapovalov USA, zgłoszenie nr 14/435,264

8. „Reaktor ciśnieniowy wytwarzają-

cy materiały o ukierunkowanej porowatości” Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak, Natalia Sobczak, Ludmila Boyko, Vladimir Shapovalov Brazylia, zgłoszenie nr BR 11 2015 008493 1

9. „Reaktor ciśnieniowy wytwarzają-

cy materiały o ukierunkowanej porowatości” Twórcy: Paweł Darłak, Piotr Długosz, Jerzy J. Sobczak, Natalia Sobczak, Ludmila Boyko, Vladimir Shapovalov Kanada, zgłoszenie nr 2.886.546.

Znak Towarowy: „IO-CERT” Z.430608

Japonia, zgłoszenie nr 2015/547266 5. „Kompozycja

warstwy ceramicznej do wytwarzania formy odlewniczej i innych wyrobów” Twórcy: Irena Izdebska-Szanda, Aleksander Karwiński, Zbigniew Stefański USA, zgłoszenie nr 14/432,949

Wydarzenia

Wizyta Electric

przedstawicieli

General

1 marca 2016 r. Instytut Odlewnictwa odwiedzili przedstawiciele General Electric w osobach: Dr Raghav R. Adharapurapu, Lead Scientist (Metallurgist), Materials Modeling Lab., Manufacturing & Materials Technologies, John Welch Technology Centre (GE Global Research) z Bangalore, Indie oraz mgr Adam Gaik, Joining Engineer, Repair Development Center Poland, Repair Technology CoE (GE Power & Water) z Warszawy. Na spotkaniu z dyrektorem naczelnym i innymi przedstawicielami IOd goście zapoznali się z kierunkami badań stanowiącymi wspólny interes naukowo-zawodowy oraz zwiedzili Instytut. Spotkanie zakończyło się deklaracją wspólnych działań nad intensyfikacją przyszłej współpracy badawczej.

Instytut Odlewnictwa i firma PREVAC sp. z o.o. laureatem Złotego Medalu 2016 – Wybór Konsumentów MTP 15 marca 2016 r. w Światowym Dniu Konsumenta odbyła się gala wręczenia

nagród firmom, które zwyciężyły w plebiscycie Złoty Medal − Wybór Konsumentów 2016 zorganizowanym przez Międzynarodowe Targi Poznańskie. W konkursie Wybór Konsumentów 2016 wzięły udział firmy, których produkty zostały nagrodzone przez Sądy Konkursowe MTP Złotym Medalem. W 2015 r. Złote Medale zostały przyznane 213 razy. W wyniku głosowania zwiedzających i internautów w plebiscycie tylko 26 produktów, uhonorowanych uprzednio Złotym Medalem, otrzymało prestiżową nagrodę Złoty Medal − Wybór Konsumentów. To ważne wyróżnienie zdobył m.in. Instytut Odlewnictwa wraz z firmą PREVAC sp. z o.o. za innowacyjny wynalazek: „Wysokotemperaturowe stanowisko do badań oddziaływania ciekłych metali i stopów z materiałami ogniotrwałymi (ciałami stałymi) w warunkach izotermicznych i nieizotermicznych".

Odlewnictwo Współczesne

Wizyta Pani Izabeli Żmudki, Zastępcy Dyrektora Departamentu Jednostek Nadzorowanych i Podległych Ministerstwa Rozwoju 4 maja 2016 Instytut Odlewnictwa gościł Zastępcę Dyrektora Departamentu Jednostek Nadzorowanych i Podległych Ministerstwa Rozwoju − Panią Izabelę Żmudkę. W trakcie wizyty połączonej ze zwiedzaniem Laboratoriów, Zakładów i Centrów funkcjonujących w jednostce Dyrektor Instytutu prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak przedstawił strukturę organizacyjną, dorobek pracowników naukowych oraz najważniejsze kierunki aktualnie prowadzonych badań naukowych i prac rozwojowych.

IX Międzynarodowa Konferencja: Innowacje w odlewnictwie ciśnieniowym W dniach 11−13 maja 2016 roku w Bronisławowie odbyła się IX Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Innowacje w odlewnictwie ciśnieniowym” zorganizowana, pod patronatem naukowym Instytutu Odlewnictwa, przez Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich. Zakres konferencji, w tym roku dedykowanej pamięci dr. inż. Aleksandra Fajkiela, byłego wieloletniego pracownika Instytutu Odlewnictwa i znakomitego specjalisty z zakresu odlewnictwa ciśnieniowego, obejmował zagadnienia dotyczące odlewnictwa ciśnieniowego, ze szczególnym uwzględnieniem: jakości, innowacyjnych technologii, zastosowania nowoczesnych narzędzi badawczych, badań niszczących i nieniszczących, organizacji produkcji.

Odlewnictwo Współczesne

W skład Komitetu Naukowego weszli: • dr hab. inż. Rafał Dańko, prof. AGH – Akademia Górniczo-Hutnicza • dr inż. Józef Górny – Najwyższa Izba Kontroli

Grzegorz Gumienny, Tadeusz Pacyniak (Politechnika Łódzka) 5. Prezentacja firmy ALROTEC TECNOLOGY S.L. – Jordi Alguero

• prof. dr hab. inż. Tadeusz Pacyniak – Politechnika Łódzka

6. Prezentacja firmy Kom-Odlew sp. z o.o.: Podwyższanie jakości odlewów poprzez optymalizację konstrukcji formy ciśnieniowej i parametrów procesu odlewania w oparciu o wyniki wirtualnych eksperymentów w programie MAGMA5 – Ryszard Skoczylas

• prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak – Instytut Odlewnictwa.

7. Prezentacja firmy FISA VLTRASCHALL GmbH – Markus Jaszczył.

Konferencja zgromadziła przedstawicieli ośrodków naukowych oraz odlewni ciśnieniowych z całej Polski. Uczestniczyli w niej również polscy i zagraniczni dostawcy materiałów i urządzeń dla odlewnictwa ciśnieniowego.

Referaty i prezentacje firm przedstawione podczas II sesji, w dniu 12 maja:

• prof. dr hab. inż. Zbigniew Konopka – Politechnika Częstochowska

Konferencję podzieloną na dwie sesje otworzył mgr inż. Wiesław Walczak, wiceprezes ZG STOP. Przed rozpoczęciem pierwszej sesji Pan dr inż. Piotr Dudek przedstawił wspomnienie o dr. inż. Aleksandrze Fajkielu, który był inicjatorem i współorganizatorem wszystkich poprzednich konferencji począwszy od 2008 roku. Referaty i prezentacje firm przedstawione w trakcie I sesji, w dniu 11 maja: 1. Odlewnictwo w literaturze antycznej – Józef Górny (Najwyższa Izba Kontroli) 2. Teoria, praktyka, stan aktualny i perspektywy rozwoju odlewnictwa pod ciśnieniem – wybrane zagadnienia – Jerzy J. Sobczak (Instytut Odlewnictwa) 3. Prezentacja firmy KROWN SA: Piece dozujące KROWNMATIC do produkcji wysokiej jakości odlewów w porównaniu z ładowarkami metalu – Miguel Ángel Vincente Martínez 4. Wpływ molibdenu na proces krystalizacji, mikrostrukturę i właściwości siluminu 226 – Tomasz Szymczak,

1. Prezentacja firmy IDRA srl: Ciśnieniowe maszyny odlewnicze i ich rola w Industry 4.0 – Fabrizio Panni 2. Analiza wtrąceń niemetalicznych w odlewach ze stopu AZ91 wykonanych z udziałem złomu obiegowego w procesie wysokociśnieniowego odlewania – Zbigniew Konopka, Arkadiusz Chojnacki (Politechnika Częstochowska) 3. Prezentacja firmy ENERCON srl: Technologia w ochronie środowiska – Daniele Tamburini 4. Ogólne wytyczne konstruowania wykresu p-Q2 – Marcin Małysza, Piotr Dudek (Instytut Odlewnictwa) 5. Prezentacja firmy Bühler Polska sp. z o.o. – Maciej Dąbrowski 6. Problemy w odlewnictwie – Daniel Walkowiak (SAGA POLAND sp. z o.o.) 7. Prezentacja firmy EuroFluid Krawczyk sp.j. – Jarosław Drgas. Zainteresowanie przedstawioną na konferencji tematyką znalazło odzwierciedlenie w ożywionej dyskusji zarówno podczas obydwu sesji, jak i w kuluarach. Część merytoryczna konferencji została wzbogacona o program artystyczny i krajoznawczy. Uczestnicy konferencji odwiedzili Skansen Rzeki Pilicy oraz Rezerwat Przyrody Niebieskie Źródła w Sulejowskim Parku Krajobrazowym.

Odlewnictwo Współczesne

Ostatnim punktem programu konferencji było zwiedzanie, w dniu 13 maja, odlewni ciśnieniowej Silum sp. z o.o. w Opojowicach produkującej odlewy ciśnieniowe ze stopów Al-Si i Zn-Al o masie od kilku gramów do 9 kg, urządzeń grzewczo-chłodzących do form ciśnieniowych, urządzeń dozujących do nanoszenia preparatów smarnych w postaci granulatu na tłok i komorę prasującą w maszynie ciśnieniowej. Konferencja była okazją do wymiany doświadczeń i nawiązania współpracy. Wszyscy uczestnicy otrzymali materiały konferencyjne zawierające wygłaszane referaty i prezentacje firm. Konferencję zakończył mgr inż. Wiesław Walczak, dziękując wszystkim uczestnikom, prelegentom, autorom referatów oraz sponsorom za udział w konferencji.

Odlewnictwo Współczesne

Jubileusz 70-lecia Odlewnictwa

Instytutu

3 czerwca 2016 roku Instytut Odlewnictwa w Krakowie świętował Jubileusz 70-lecia istnienia i działalności. Główne uroczystości rocznicowe odbyły się w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, a uświetnili je swym przybyciem: Radca Ministra p. Joanna Sawicka − Ministerstwo Energii, p. prof. dr hab. inż. Leszek Rafalski − Przewodniczący Rady Głównej Instytutów Badawczych, p. Piotr Ćwik − Wicewojewoda Małopolski, p. Elżbieta Koterba − Zastępca Prezydenta ds. Rozwoju Miasta Krakowa oraz liczni goście z kraju i zagranicy, z instytutów badawczych, uczelni wyższych, stowarzyszeń technicznych oraz przemysłu. Moderatorem jubileuszowej akademii, która rozpoczęła się wysłuchaniem „Hymnu Odlewników” w wykonaniu chóru „Camerata” z Wieliczki, był Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Odlewnictwa prof. dr hab. inż. Marek Hetmańczyk. Dyrektor Instytutu Odlewnictwa prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak odczytał okolicznościowy adres nadesłany przez p. Tomasza Pisulę i p. Izabelę Żmudkę, Dyrektora i Zastępcy Dyrektora Departamentu Jednostek Nadzorowanych i Podległych Ministerstwa Rozwoju. Podczas uroczystej akademii zaprezentowano gościom film zatytułowany „Rzeźbiarze ciekłego metalu" autorstwa red. Wiktora Niedzickiego, twórcy programu „Laboratorium", przybliżający przybyłym działalność Instytutu Odlewnictwa. Podczas gali jubileuszowej Wicewojewoda Małopolski p. Piotr Ćwik wręczył odznaczenia państwowe nadane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Pracownicy Instytutu Odlewnictwa otrzymali: 6 Złotych, 3 Srebrne oraz 10 Brązowych Krzyży Zasługi, 9 Medali Złotych, 1 Medal Srebrny oraz 3 Medale Brązowe za Długoletnią Służbę. Ceremonię wręczenia odznaczeń prowadziła p. Joanna Sawicka, Radca Ministra z Ministerstwa Energii. Wyróżnienia otrzymali:

ZŁOTY KRZYŻ ZASŁUGI 1. Aleksander Fajkiel − pośmiertnie 2. Stanisława Kluska-Nawarecka 3. Wojciech Leśniewski 4. Zenon Pirowski 5. Natalia Sobczak 6. Józef Turzyński SREBRNY KRZYŻ ZASŁUGI 1. Andrzej Pytel 2. Małgorzata Warmuzek 3. Waldemar Uhl BRĄZOWY KRZYŻ ZASŁUGI 1. Edward Czekaj 2. Paweł Darłak 3. Piotr Długosz 4. Piotr Dudek 5. Andrzej Gazda 6. Irena Izdebska-Szanda − pośmiertnie 7. Marzanna Książek 8. Artur Kudyba 9. Rafał Nowak 10. Aleksander Palma Za wzorowe, wyjątkowo sumienne wykonywanie obowiązków wynikających z pracy zawodowej odznaczeni zostali: MEDALEM ZŁOTYM ZA DŁUGOLETNIĄ SŁUŻBĘ 1. Kazimierz Banach − pośmiertnie 2. Elżbieta Kordylewska 3. Mieczysław Kuder 4. Joanna Madej 5. Zbigniew Pączek 6. Stanisław Pysz 7. Stanisław Stożek 8. Jadwiga Wilk

Odlewnictwo Współczesne

9. Krystyna Witkowska MEDALEM SREBRNYM ZA DŁUGOLETNIĄ SŁUŻBĘ 1. Joanna Wargocka MEDALEM BRĄZOWYM ZA DŁUGOLETNIĄ SŁUŻBĘ 1. Agnieszka Kryczek 2. Marcin Latałło-Anulewicz 3. Piotr Wieliczko Minister Gospodarki, w uznaniu zasług poniesionych na rzecz rozwoju gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej, wyróżnił Odznakami Honorowymi „Za Zasługi dla Rozwoju Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej” następujące osoby: 1. Andrzej Baliński 2. Andrzej Białobrzeski 3. Roman Dębicki 4. Aleksander Fijał 5. Tadeusz Franaszek 6. Marek Hetmańczyk 7. Aleksander Karwiński 8. Władysław Madej 9. Zbigniew Miętka 10. Jan Nadzieja 11. Tadeusz Olszowski − pośmiertnie 12. Józef Piotr Paduch 13. Franciszek Pezarski 14. Jacek Przybylski 15. Krystyna Rabczak 16. Kazimierz Sękowski 17. Jerzy Stachańczyk 18. Paweł Zięba 19. Zdzisław Żółkiewicz Uroczystego wręczenia odznaczeń dokonali prof. Jerzy J. Sobczak oraz prof. Marek Hetmańczyk.

Dyrektor Instytutu Odlewnictwa wręczył nadane decyzją Kapituły Nagród i Wyróżnień Instytutu, w uznaniu zasług w sferze współpracy naukowo-badawczej, technicznej i organizacyjnej oraz w obszarze rozwoju Instytutu Odlewnictwa, szczególnie w minionym pięcioleciu, Medale 70-lecia Instytutu Odlewnictwa, w tym: 13 tytanowych oraz 12 wykonanych z brązu. Laureatami zostali: Medale 70-lecia Instytutu Odlewnictwa z tytanu 1. Maciej Asłanowicz − Prezes Zarządu Ferro-Term sp. z o.o., Łódź 2. Halina Auchimenia − były pracownik Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 3. Tadeusz Franaszek − Prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Technicznego Odlewników Polskich w Krakowie 4. Marek Hetmańczyk − Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Odlewnictwa, Instytut Nauki o Materiałach, Politechnika Śląska, Katowice 5. Ryszard Kielczyk − Prezes Zarządu Odlewni Żeliwa „Drawski” SA, Drawski Młyn 6. Robert Purgert − Prezes Energy of Industries Ohio, Clevelend, USA 7. Leszek Rafalski − Przewodniczący Rady Głównej Instytutów Badawczych, Warszawa 8. Zbigniew Ronduda − Prezes Zarządu Odlewni Polskich, Starachowice 9. Józef Szczepan Suchy − Dziekan Wydziału Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej 10. Zbigniew Śmieszek − Dyrektor Instytutu Metali Nieżelaznych, Gliwice 11. Wiesław Walczak − Wiceprezes Zarządu Odlewni Silum, Opojowice 12. Zbigniew Zienowicz − Prezes Zarządu Hydromega, Gdynia 13. Paweł Zięba − Dyrektor Instytutu Metalurgii i Inżynierii Materiałowej PAN, Kraków. 55

Odlewnictwo Współczesne

Medale 70-lecia Instytutu Odlewnictwa z brązu 1. Janusz Budzioch − właściciel firmy MEASLINE, Kraków 2. Ludmil Drenchev − Dyrektor Institute of Metal Science, Equipment and Technologies with Hydroaerodynamics Centre, Bulgarian Academy of Sciences, Sofia, Bułgaria 3. Stanisław Dzik − Prezes Zarządu, Dyrektor Zakładu Metalurgicznego „WSK Rzeszów”, Rzeszów 4. Hidetoshi Fujii − Joining and Welding Research Institute, Osaka University, Japonia 5. Edward Gierut − Dyrektor Generalny Fabryki Armatur Jafar, Jasło 6. Andreas Glenz − Prevac sp. z o.o., Rogów 7. Andrzej Kłyszewski − Dyrektor Oddziału Metali Lekkich w Skawinie, Kierownik Zakładu Inżynierii Materiałowej 8. Janusz Miklaszewski − Zastępca Dyrektora ds. Technicznych Odlewni Spomel S.P., Lębork 9. Henryk Nastalski − Naczelnik resortu gospodarki, Warszawa 10. Tadeusz Pacyniak − Kierownik Katedry Technologii Materiałowych i Systemów Produkcji Politechniki Łódzkiej 11. Andrzej Ryba − były prezes Odlewniczej Izby Gospodarczej, Kraków 12. Janusz Zatoń − Prezes Zarządu, Dyrektor Odlewni Żeliwa „Wulkan" SA, Częstochowa. Spotkanie było również okazją do wręczenia listów gratulacyjnych, a także wysłuchania okolicznościowego koncertu „C‘est la vie”, który zakończył obchody jubileuszowe w Teatrze im. J. Słowackiego. Druga część uroczystości z okazji 70-lecia Instytutu Odlewnictwa miała miejsce w Instytucie Odlewnictwa, gdzie prof. Jerzy J. Sobczak, mgr inż. Tadeusz Frana-

szek, mgr Adam Górny odsłonili tablicę pamiątkową śp. prof. Zbigniewa Górnego, wieloletniego dyrektora Instytutu Odlewnictwa. Jubileuszowi towarzyszyły cztery wystawy: Parku Odlewniczego, mikrostruktur autorstwa Janiny Radzikowskiej i Łukasza Boronia pt. „Piękno zaklęte w metalu", „Odlewnictwo jest jasne!", a także rzeźb prof. Marioli Wawrzusiak z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Odlewnictwo Współczesne

Międzynarodowe skie ITM 2016

Targi

Poznań-

W dniach 7‒10 czerwca 2016 roku Instytut Odlewnictwa wziął udział w kolejnej edycji Międzynarodowych Targów Poznańskich ITM. Jest to największe tego rodzaju wydarzenie w Polsce. W ramach Targów ITM miały miejsce drugie już targi odlewnicze FOCAST. Jest to projekt Międzynarodowych Targów Poznańskich, organizowany wspólnie z Centrum Polskiego Odlewnictwa, dedykowany odlewniom, producentom maszyn i urządzeń, dostawcom komponentów, usługodawcom oraz przedstawicielom nauki. Tegoroczna ekspozycja na Międzynarodowych Targach Poznańskich ITM obejmowała aż 10 pawilonów, udział w Targach wzięło blisko 1000 wystawców, prezentujących innowacyjne maszyny, nowoczesne technologie i oryginalne rozwiązania dla gospodarki produkcyjnej. Na tegorocznych targach swoją ekspozycję miały firmy z wielu krajów, takich jak: Austria, Bułgaria, Chiny, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Indie, Japonia, Korea Południowa, Litwa, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowacja, Szwajcaria, Szwecja, Tajwan, Turcja, USA, Węgry, Wielka Brytania, Włochy. W trakcie trwania targów w ramach wyspy „Specjalność Polskiego Odlewnictwa – innowacyjne odlewy do nowoczesnych maszyn i urządzeń” Instytut Odlewnictwa prezentował swoją ofertę innowacyjnych rozwiązań stosowanych w odlewnictwie, technologie opracowane przez pracowników Jednostki oraz ofertę wydawniczą. Dla Instytutu Odlewnictwa było to ważne wydarzenie, nie tylko ze względu na to, iż był on współorganizatorem Forum Odlewniczego FOCAST, ale dlatego że po raz kolejny Instytut Odlewnictwa otrzymał Złoty Medal Międzynarodowych Targów Poznańskich za „Stanowisko do oceny wysokotemperaturowej korozji materiałów w środowiskach agresywnych", którego autorem jest dr inż. Tomasz Dudziak. Instytut Odlewnictwa bierze również udział w Konkursie Złoty Medal MTP ‒ Wy-

bór Konsumentów. Już w trakcie trwania Targów można było oddać głos na najlepszy produkt na targach ITM NAUKA DLA GOSPODARKI 2016. Głosy można oddawać do 11 lipca 2016 r.

Spotkanie „Cyfrowa radiografia i tomografia komputerowa w przemyśle" W dniach 13−14 czerwca 2016 w Instytucie Odlewnictwa odbyło się zorganizowane przez Casp System sp. z o.o. oraz YXLON International GmbH spotkanie „Cyfrowa radiografia i tomografia komputerowa w przemyśle”. Spotkanie było podzielone na dwie części. W czasie części teoretycznej zaprezentowano najnowsze rozwiązania w zakresie przemysłowej radiografii cyfrowej oraz CT.

Odlewnictwo Współczesne

W części praktycznej przy użyciu systemu Y.MU2000-D badano odlewy i analizowano wyniki badań, co było wstępem do wielu ciekawych dyskusji. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele Instytutu Odlewnictwa oraz firm z branży odlewniczej, motoryzacyjnej i lotniczej.

Szkolenia W I półroczu 2016 roku w Laboratorium Badań Struktury i Właściwości Instytutu Odlewnictwa w Krakowie odbyły się 3 szkolenia: 14 marca i 20 czerwca 2016 r. szkolenie pt. „Analiza i interpretacja obrazów mikroskopowych mikrostruktury stopów żelaza”. Zakres szkolenia obejmował: techniki preparatyki próbek stopu odlewniczego do badań metalograficznych, praktyczne aspekty wyboru i stosowania nowoczesnych materiałów polerskich do przygotowania zgładów metalograficznych; obserwacje mikroskopowe zgładów metalograficznych − podstawy analizy obrazu mikroskopowego; znormalizowane metody opisu, klasyfikacji i oceny mikrostruktury wg norm w aspekcie kontroli jakości i warunków technicznych odbioru odlewów. 21 czerwca 2016 r. szkolenie pt. „Analiza i interpretacja obrazów mikroskopowych mikrostruktury stopów metali nieżelaznych”. Zakres szkolenia obejmował: metalograficzna identyfikacja składników mikrostruktury: przygotowania zgładów metalograficznych (pobieranie próbek, dobór i zastosowanie nowoczesnych materiałów polerskich), techniki ujawniania obrazu mikrostruktur; obserwacje mikroskopowe zgładów metalograficznych − podstawy analizy obrazu mikroskopowego; klasyfikacja i ocena mikrostruktury w aspekcie kontroli jakości i warunków technicznych odbioru odlewów. Szkolenia prowadzili: dr hab. inż. Małgorzata Warmuzek, prof. IOd oraz mgr inż. Łukasz Boroń.

Z historii odlewnictwa...

ZAGINIONE POMNIKI LWOWA Zdzisław Żółkiewicz, Marek Żółkiewicz Instytut Odlewnictwa, ul. Zakopiańska 73, 30-418 Kraków

Wstęp Lwów – wielokulturowe miasto Rzeczypospolitej, leżące pomiędzy dwoma zlewiskami rzek, Morza Bałtyckiego i Czarnego, przez wiele stuleci narażone było na niszczycielskie działania wojenne. To do tego miasta docierały zastępy Tatarów, Turków, Rosjan, Niemców, Wołochów, Szwedów i Austriaków. To bogate miasto leżące na przecięciu szlaków handlowych broniło się przed nimi, będąc wierne Rzeczpospolitej. Prowadzono rokowania, płacono kontrybucje. Do końca XVII w. było miastem wolnym, do którego nie weszły żadne obce wojska. Od końca XVIII w. było zajmowane przez obce wojska, niszczone i grabione. Wynikiem działań rozbiorowych było wejście do tego miasta wojsk austriackich. Przebieg II wojny światowej oraz ustalenia wielkich mocarstw wpłynęły na zmianę usytuowanie tego miasta w geopolityce światowej. Miasto to w wyniku paktu Ribbentrop–Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. znalazło się w granicach Związku Radzieckiego. W 1941 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a w 1944 – znów wojska radzieckie. Lwów został ponownie włączony do Związku Radzieckiego. Od 1991 roku Lwów znajduje się na terytorium nowo powstałego państwa ukraińskiego [1−2]. W wyniku wojennych i politycznych działań uległo zniszczeniu, zaginięciu oraz usunięciu wiele dzieł kultury (m.in. pomniki), znajdujących się w tym mieście. Za każdym razem nowa administracja związana z władzą polityczną niszczyła i usuwała dokonania poprzedników.

Niszczono polskie pomniki, np. hetmana Stanisława Jabłonowskiego, radzieckie – pomnik Konstytucji Radzieckiej, niemieckie – pomnik poświęcony Hitlerowi, a przejęcie władzy przez Ukrainę spowodowało usunięcie stojącego przed Teatrem Wielkim popiersia Lenina. Dzisiaj w miejscu tym usytuowana jest fontanna. W latach 50. XX w. niektóre pomniki zdobiące Lwów zostały odzyskane przez Polskę i obecnie zdobią place i skwery Wrocławia, Szczecina i Gdańska (pomnik hr. Aleksandra Fredry, Kornela Ujejskiego i króla Jana III Sobieskiego). Pomnik króla Jana III Sobieskiego usytuowano 26 czerwca 1965 r. na Targu Drzewnym w Gdańsku, gdzie wcześniej stał pomnik Kriegerdenkmal (ku czci poległych żołnierzy pruskich). We Lwowie, gdzie do 1950 roku. stał pomnik Sobieskiego, postawiono w 1996 r. pomnik „Falę wolności”, którego głównym elementem jest wspomniana 12-metrowa płaskorzeźba „Fala wolności” oraz pomnik poety Tarasa Szewczenki. Pomnik ten stoi prawie w tym samym miejscu, w którym stał pomnik króla Jana III Sobieskiego. Na placach i skwerach Lwowa w miejscach, w których stały usunięte pomniki pojawiły się nowe, nawiązujące do historii aktualnego państwa. Wiele z przedwojennych pomników w czasie wojny i po niej zostało zniszczonych, często bezpowrotnie. Część z nich na przełomie XX i XXI w. została zrekonstruowana, równocześnie powstało wiele nowych. Przed wojną we Lwowie stały pomniki: na placu Bernardyńskim, przed kościołem Bernardynów na wysokiej kolumnie sta-

Odlewnictwo Współczesne

ła figura Świętego Jana z Dukli (aktualnie pozostała tylko kolumna); Aleksandra Fredry (obecnie we Wrocławiu); Bartosza Głowackiego; Agenora Gołuchowskiego; Stanisława Jabłonowskiego; Jana Kilińskiego; Świętego Krzysztofa (stoi do dzisiaj na terenie katedry ormiańskiej); Adama Mickiewicza; uczestników powstania listopadowego Teofila Wiśniowskiego i Józefa Kapuścińskiego; Kornela Ujejskiego (aktualnie w Szczecinie); pomnik Jana III Sobieskiego (obecnie w Gdańsku); popiersie Jana III Sobieskiego z końca XVIII w. było usytuowane przed budynkiem Bractwa Kurkowego (już nieistniejący) oraz Franciszka Smolki. Powstały w 1914 r. pomnik Iwana Franki został umiejscowiony w Winnikach, niedaleko fabryki tytoniu [7]. Pomnik cesarza Franciszka Józefa I ustawiony został w westybulu Szkoły Kadetów w 1898 r. przy ul. Wuleckiej, niedaleko ul. Stryjskiej, gdzie stał do 1918 roku. W 1928 r. został on zdemontowany i na miejscu tym postawiono popiersie Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. W 1939 r. pomnik został zburzony. Pomnik upamiętniający 60. rocznicę panowania cesarza Franciszka Józefa I powstał w 1908 r. i stał do 1918 r. W 1922 r. na tym miejscu ustawiono postument pomnika kadetów poległych w walce z bolszewikami w latach 1919–1920 oraz w III powstaniu śląskim w 1921 r. [8]. Na terenie katedry Ormian lwowskich powstała w 1726 r. kolumna, na której ustawiono rzeźbę Św. Krzysztofa, projektu Christiana Seynera, ufundowaną przez Krzysztofa Augustynowicza. Odnowiona w ostatnich latach zdobi teren katedry. Walki polsko-ukraińskie były przyczyniły się do powstania trzech pomników obrońców Lwowa: pomnika na Persenkówce, pomnika w ogrodzie Politechniki, pomnika Bohaterów Rarańczy oraz cmentarza „Orląt Lwowskich”. W 1931 r. powstał model pomnika metropolity Andrzeja Szeptyckiego, sam pomnik umiejscowiono jesienią 1932 r. w podwórzu Akademii Bogosłowskiej. Naroża lwowskiego rynku zdobiły i zdobią studnie i figury Diany, Neptuna, Amfitryty i Adonisa. Przed wejściem do Ratusza leżały lwy. Pierwszy lew, którego wykonawcą był A. Bemer, stał przed ratuszem już w 1591

roku. W 1874 r. został przeniesiony na Wysoki Zamek. Kolejne powstały w połowie XIX w. i stały do II wojny światowej. Po wojnie powstały nowe. Rzeźby lwa – symbolu Lwowa – różnej wielkości stały na wieży starego ratusza (1619), na Wysokim Zamku (1614, 1826). W 1766 r. przed kościołem Matki Boskiej Śnieżnej ustawiono figurę tej Madonny. Figury Św. Jana Nepomucena ustawiono: przed kościołem Św. Anny (1810 – nieistniejąca) oraz przy moście na Pełtwi. Figura ta została przeniesiona przed kościół Św. Mikołaja (1796). Na terenie katedry ormiańskiej znajduje się do dzisiaj przepiękna rzeźba Golgoty z połowy XVIII w. Na Wysokim Zamku znajdują się dwa kamienne obeliski z umieszczonymi na nich napisami poświęconymi: rocznicy odsieczy wiedeńskiej (z 1883 r.) i bitwy z Tatarami w 1675 roku. (z 1883 r.). Na terenie Austriackiej Wystawy Wojskowej w 1916 r. usytuowano pomnik generała Edwarda Böhma-Ermolli, austriackiego obrońcy Lwowa przed Rosjanami w czasie I wojny światowej. Stał on obok pawilonu Wystawy Wojskowej do 1918 r. [9]. Do II wojny światowej we Lwowie usytuowanych było wiele pomników i popiersi, często wykonanych z brązu: Adama Mickiewicza; Agenora Gołuchowskiego; Aleksandra Fredry; Bartosza Głowackiego; Franciszka Smolki; Jana Długosza – jednego z metropolitów lwowskich; Jana Kilińskiego; Jana Śniadeckiego; Jana III Sobieskiego (pomnik i popiersie); Juliana Zachariewicza (projektanta wielu budynków, w tym głównego budynku Politechniki Lwowskiej, rektora tej uczelni) umiejscowiony w westybulu gmachu głównego Politechniki Lwowskiej; Józefa Kapuścińskiego; Józefa Ossolińskiego; Józefa Piłsudskiego; Grzegorza Piramowicza – odlewane popiersie w kolorze przypominającym kamień; Kazimierza Wielkiego; Marcelego Nenckiego (na terenie Zakładu Chemii Lekarskiej Uniwersytetu im. Jana Kazimierza); Mikołaja Kopernika przy ul. Kopernika 26, nad balkonem umieszczono jego popiersie (na tej ulicy umiejscowiono w 1990 r. pomnik Markijana Szaszkewycza, z ulicą tą związana jest słynna sprawa kryminalna Rity Gorgonowej); Onufrego

Odlewnictwo Współczesne

Kopczyńskiego na Górze Stracenia; Stanisława Konarskiego; Stanisława Skarbka; Stefana Batorego; Św. Elżbiety zdobiący fasadę kościoła jej imienia, którego twórcą był Tadeusz Błotnicki (wykonawca wielu pomników w Krakowie, Lwowie – w tym Franciszka Smolki).

szelnickiej, wieńczą alegoryczne figury wykonane z brązu [4,5,6]. Są to uskrzydlone postacie przedstawiające (od lewej): Dramat, Geniusz (Sława), Muzyka. W 1876 r. na środkowym ryzalicie drugiego piętra Szkoły Wyższej Realnej (późniejszego Gimnazjum im. Stefana Batorego),

Rys. 1. Budynek Teatru Wielkiego – obecnie Lwowski Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu im. Salomei Kruszelnickiej [4,10]

Twórcą wielu rzeźb i pomników był Tadeusz Barącz. Jego dzieła zdobią Cmentarz Łyczakowski oraz lwowskie budynki, wykonał m.in. popiersia Aleksandra Fredry, Henryka Siemiradzkiego, Jana Nepomucena, Franciszka Tepy, Jana Nepomucena Kamińskiego, Henryka Rodakowskiego, Seweryna Goszczyńskiego, ks. Leona Sapiehy i Franciszka Ksawerego Liskego [4]. Chodząc po Lwowie, mijamy je obojętnie, często bez świadomości, że tuż nad naszymi głowami ulokowane są ciekawe pamiątki kultury. Rzeźby Barącza dekorują również gmach Teatru Wielkiego. Obecnie Lwowskiego Narodowego Akademickiego Teatru Opery i Baletu im. Salomei Kru-

przy dawnej ul. Batorego (współcześnie ul. Kniazia Romana), umieszczono figury: Mikołaja Kopernika, Adama Mickiewicza, Tadeusza Czackiego, Maksymiliana Ossolińskiego, Jędrzeja Śniadeckiego i Jana Długosza. Mocno uszkodzone rzeźby nadal stanowią dekorację gmachu. Wiele budynków we Lwowie było udekorowanych, zwieńczonych rzeźbami, postaciami alegorycznymi wykonanymi z różnych tworzyw, przede wszystkim z kamienia i brązu. Wymienić można: reprezentacyjny portyk na fasadzie Uniwersytetu im. Jana Kazimierza; twórcy lwowskiego pomnika Adama Mickiewicza.

Rys. 2. Widok na Gmach Główny Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie [11]

Odlewnictwo Współczesne

Fronton budynku Dworca Głównego, gdzie posadowiono rzeźby Piotra Wójtowicza symbolizujące Lwów i Ruch Kolejowy, a po obu stronach portalu alegoryczne figury Antoniego Popiela XX: „Przemysł” i „Handel” [12]. Budynek Muzeum Etnograficznego zdobi rzeźba „Oszczędność” (1891) dłuta Leonarda Marconiego, twórcy pomnika Aleksandra Fredry. Na fasadzie słynnej kaplicy Boimów wyrzeźbione są kamienne reliefy. Wiele symbolicznych rzeźb zdobiło znajdujące się w tym mieście świątynie. Część z nich pozostało do dnia dzisiejszego. Wejście do Archikatedralnego Soboru Św. Jury (Jerzego) zdobią figury Św. Atanazego oraz Leona Szeptyckiego projektu Jana Jerzego Pitzla, nad świątynią czuwa siedzący na koniu Św. Jerzy, który walczy ze smokiem. Bogato udekorowane jest dawne Kasyno Szlacheckie. To tutaj balkon podtrzymuje czterech cynowych atlantów (pustych w środku). Wejście do Baszty Prochowej strzegą dwa leżące marmurowe lwy. Na wielu budynkach znajdował się herb Lwowa.

publiczną zbiórkę pieniędzy, dzięki której pomnik odnowiono i w 1861 r. ustawiono w centrum miasta na ulicy, której nadano nazwę Wałów Hetmańskich (obecnie Prospekt Wolności). W 1932 r. po raz kolejny następuje zmiana miejsca usytuowania pomnika, który zostaje przeniesiony na skwer przy placu Trybunalskim, w pobliżu kościoła Jezuitów, gdzie przetrzymał pierwszą okupację władz radzieckich i niemieckich. Nie przetrzymał powrotu władzy radzieckiej, bowiem w 1944 r. pomnik w nieznanych okolicznościach zaginął.

Zaginione pomniki Lwowa Pomnik hetmana Stanisława Jabłonowskiego

Rys. 3. Pomnik Stanisława Jabłonowskiego we Lwowie [13]

Do zaginionych pomników zaliczyć należy najstarszy świecki pomnik lwowski – obrońcy miasta przed Tatarami w 1695 roku., hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego, przyjaciela króla Jana III Sobieskiego. Pomnik powstał w latach 1752–1754. Jego dzieje są burzliwe, zależne od czasu i zmian dziejowych, które zachodziły w tym mieście od czasu powstania tego pomnika do jego zaginięcia, czyli do 1944 r. [13]. Hetman został przedstawiony na cokole w postaci stojącej, ubrany w zbroję, trzymający w prawej ręce buławę hetmańską, w lewej – spadający na cokół długi płaszcz. Pomnik wielkiego hetmana do czasu rozbiorów i pojawienia się w tym mieście Austriaków usytuowany był przed kolegium Jezuitów. Austriacy figurę tę zdemontowali. W 1859 r. odnaleziono elementy pomnika, przeprowadzono

Pomnik Juliusza Słowackiego Odsłonięcie we Lwowie pomnika Adama Mickiewicza zainspirowało mieszkańców miasta do budowy pomnika drugiego wieszcza, Juliusza Słowackiego. Nowo tworzona główna promenada Lwowa, Wały Hetmańskie, wg zamysłu inicjatorów budowy pomnika miała być miejscem, gdzie niedaleko od siebie stałoby dwóch wieszczów, istniejący już pomnik Adama Mickiewicza i nowo powstały pomnik Juliusza Słowackiego. Prace rozpoczęły się już przed I wojną światową, w 1907 r., niestety nie zakończyły się sukcesem. Pierwszym projektantem pomnika był Józef Chmieliński. W październiku 1909 r. położono nawet kamień węgielny pod budowę pomnika. Zawiłości historii, w tym brak finansów oraz wybuch I wojny światowej, zniweczyły te plany.

Odlewnictwo Współczesne

nięty pomnik wieszcza w Warszawie (rys. 5). Kolejna ironia losu – umiejscowiony został na placu Bankowym w pobliżu miejsca, gdzie po wojnie w 1951 r. ustawiono wykonany z betonu, z naniesioną na niego blachą o kolorze brązu pomnik Feliksa Dzierżyńskiego, który pod koniec lat 80. ubiegłego stulecia (1989) zdemontowano. Tak po prawie 100 latach od pierwszego zamysłu budowy pomnika Juliusza Słowackiego we Lwowie, powstał jego pomnik, odlany z brązu, ale już nie we Lwowie, a w Warszawie – stolicy Polski. Rys. 4. Projekt pomnika Juliusza Słowackiego Edwarda Wittinga wykonany dla miasta Lwowa. Na zdjęciu Prezydent RP Ignacy Mościcki w otoczeniu Marszałka Sejmu, Senatu, autora i ministrów, 10 maja 1932 r. Zdjęcie ze zbiorów NAC [15]

Odrodzenie się Rzeczpospolitej dało impuls do podjęcia kolejnych działań zmierzających do powstania pomnika. Kolejny konkurs rozpisano 1925 r. Przyznano nagrody, w kolejności: Jan Szczepkowski, Józef Starzyński z Józefem Różyckim, Jan Goliński. Przedstawione projekty spotkały się jednak z ostrą krytyką i nie zostały zrealizowane. Lata 30. XX w. to kolejna odsłona działań zmierzających do powstania pomnika tego wieszcza. Pojawiły się ciekawe projekty autorstwa Edwarda Wittinga (rys. 4) oraz Janiny Reichert-Tochowej (autorki projektu pomnika Marii Konopnickiej, bpa Władysława Bandurskiego, medalionu umieszczonego na tablicy wmurowanej w 1928 r. na ścianie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich). Niestety, pomimo wielu inicjatyw pomnik poświęcony Juliuszowi Słowackiemu nigdy we Lwowie nie został zrealizowany. Wybuch II wojny światowej spowodował, że po raz kolejny wichry dziejowe przeszkodziły w powstaniu pomnika Juliusza Słowackiego we Lwowie. Na szczęście projekt pomnika autorstwa Edwarda Wittinga przetrzymał okres pożogi wojennej i czasy powojenne. Na przełomie XX i XXI w. zrodziła się myśl odtworzenia tej wersji pomnika z umiejscowieniem go w stolicy Rzeczpospolitej, w Warszawie. Akt erekcyjny został podpisany przez Jana Pawła II oraz prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. W 2001 r. został odsło-

Rys. 5. Pomnik Juliusza Słowackiego [16]

Juliusz Słowacki, jeden z wielkich polskich poetów, urodził się w niedalekim Krzemieńcu, gdzie mieszkał do 1811 r., tam stykał się z wykładowcami słynnego Liceum Krzemienieckiego. W kościele znajduje się poświęcona jego pamięci przepiękna pamiątkowa płyta wykonana z brązu, której nawet władze radzieckie nie usunęły. Po śmierci wieszcza jego matka, Salomea, przekazała rękopisy do powstałego we Lwowie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (Ossolineum). Ossolineum, Lwów Ossolineum mieściło się w dostosowanych do potrzeb zbiorów budynkach klasztoru i kościoła karmelitanek trzewiczkowych. Piękny klasycystyczny gmach, w którym zgromadzono skarby kultury

Odlewnictwo Współczesne

polskiej i światowej, został zaprojektowany i wykonany w XIX w. przez gen. Józefa Bema. Powstała w 1817 r. fundacja Zakładu Narodowego im. Ossolińskich była darem Józefa Maksymiliana Ossolińskiego dla narodu polskiego. Zbiory do wybuchu II wojny światowej pozostały nienaruszone. Wybuch wojny i działania okupantów, Niemców i Sowietów, spowodowały zniszczenie, rozproszenie lub zaginięcie części dzieł. Część ocalałych zbiorów została przetransportowana do przeniesionego do Wrocławia Ossolineum. Duża część zbiorów pozostała we Lwowie, przejęta przez Związek Radziecki, a potem władze ukraińskie. Obecnie dawny Zakład Ossolineum we Lwowie jest filią Narodowej Akademii Nauk Ukrainy imienia Wasyla Stefanyka. Przed budynkiem na skrzyżowaniu ulic Kopernika i Stefanyka we Lwowie stoi jego pomnik. 8 lipca 2015 r. na frontonie tego budynku wmurowano tablicę, na której umieszczono napis w trzech językach o treści: „W tym budynku w latach 1827–1940 miał swą siedzibę ufundowany w roku 1817 przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego Zakład Narodowy im. Ossolińskich”. Pomysł i realizacja tego zamierzenia nastąpiła we wrocławskim środowisku związanym z Ossolineum oraz środowisku upamiętniającym Kresy Wschodnie Rzeczypospolitej. Autorami tablicy są wrocławscy artyści: architekt Anna Morasiewicz oraz rzeźbiarz Tomasz Rodziński. Tablicę wykonał również wrocławianin, kamieniarz Kazimierz Durawa. Pierwsza tablica poświęcona Józefowi Maksymilianowi Ossolińskiemu znajdowała się na budynku do 1940 r. Nowa nawiązuje do kształtu tablicy umiejscowionej w tym samym miejscu 27 maja 1928 r. w rocznicę 100-lecia działalności Zakładu Narodowego Ossolineum. Twórcami tablicy był Michał Łużycki, a medalionu – Janina Rychter. Wasyl Stefanyk, którego imię nosi obecnie Filia Narodowej Akademii Nauk Ukrainy we Lwowie, przez wiele lat mieszkał i studiował w Krakowie. Tutaj studiował medycynę i tworzył nowele. Zgodnie z uchwałą Nr LXXXIX/830/01 Rady Miasta Krakowa z dnia 24 października 2001

roku. [17] na kamienicy, w której mieszkał w latach 1892–1901, przy ul. Lubicz 44 (Ariańska 1), umieszczono pamiątkową tablicę. Podsumowanie Przejęcie Lwowa przez Związek Radziecki spowodowało zaginięcie i zniszczenie części pomników. Zniknęły z mapy Lwowa pomniki: generała Edwarda Böhma-Ermolli, Orląt przy Politechnice, Obrońców Lwowa na Persenkówce, Św. Jana Nepomucena, Józefa Piłsudskiego, figura Św. Jana z Dukli, Agenora Gołuchowskiego, Stanisława Jabłonowskiego, Franciszka Smolki. Burze dziejowe przetrzymały zaś pomniki: Jana Kilińskiego i Bartosza Głowackiego zdobiące Park Stryjski i Park Łyczakowski, Adama Mickiewicza na pl. Mariackim (obecnie plac Mickiewicza), pomnika metropolity Andrzeja Szeptyckiego, Teofila Wiśniowskiego i Jana Kapuścińskiego na Górze Stracenia. Pod koniec XX w. odtworzono zniszczony pomnik – cmentarz Orląt Lwowskich. Literatura 1. Osip-Pokrywka M. i M.: Przewodnik. Polskie ślady na Ukrainie. Bosz, Lesko, 2014. 2. Jaworski F.: O szarym Lwowie. Wydawnictwo MOST, Warszawa, 2013. 3. Nicieja S.S.: Lwów. Miasto zatartych granic. Wydawnictwo Libra, Rzeszów, 2013. 4. Kost B.: Zmarnowany Geniusz. Tadeusz Barącz. „Kurier Galicyjski” nr 22 (218), 28 listopada – 18 grudnia 2014, http://kuriergalicyjski.com/historia/postacie/90-b/3939-tadeusz-baracz (dostęp: 16.12.2014). 5. http://www.lwow.home.pl/teatrwielki.html. 6. http://travelingwithme.jimdo.com/ polski/zabytki/lw%C3%B3w/. 7. http://www.lvivcenter.org/pl/uid/ picture/?pictureid=5527. 8. http://www.lvivcenter.org/pl/uid/ picture/?pictureid=670. 9. http://www.lvivcenter.org/pl/uid/ picture/?pictureid=1485.

Odlewnictwo Współczesne

10. h t t p s : / / b o o k s . g o o g l e . p l / books?id=qyBLWsDip-kC&pg=PA135 &lpg=PA135&dq=popiersie+Tadeusza +Czackiego+lw%C3%B3w&source=b l&ots=007L1Kkfx0&sig=fHNsJ378Lu3 okxCCIp5vBPUCnuI&hl=pl&sa=X&ve d=0CCsQ6AEwBGoVChMIysiuragyAIV SnNyCh0DGgaj#v=onepage&q=popi ersie%20Tadeusza%20Czackiego%20 lw%C3%B3w&f=false). 11. h t t p s : / / p l . w i k i p e d i a . o r g / w i k i / Plik:TeatrWielkiLwow2.jpg. 12. http://www.lwow.home.pl/ujk.html. 13. http://www.lvivcenter.org/pl/uid/ picture/?pictureid=285. 14. h t t p s : / / p l . w i k i p e d i a . o r g / w i k i / Pomnik_Stanis%C5%82awa_ Jab%C5%82onowskiego_we_Lwowie.

15. Zdjęcie ze zbiorów NAC. Autor: Binek Jan, Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, Sygnatura: 1-K-5742, http://www.audiovis. nac.gov.pl/obraz/129784/. 16. h t t p : / / p l . w i k i p e d i a . o r g / w / i n dex.php?title=Pomnik_Juliusza_Słowackiego_w_ Warszawie&oldid=39453741”. 17. Uchwała nr LXXXIX/830/01 Rady Miasta Krakowa z dnia 24 października 2001 r. w sprawie tablicy pamiątkowej Wasyla Stefanyka.

Publikacje

Wydawnictwa: Jerzy J. Sobczak: RENAISSANCE

MAESTRO

LEONARDO

VINCI.

ENGINEER

THE

„To wyjątkowa praca łącząca elementy głębokiego humanizmu z wiedzą inżynierską. Wprowadza Czytelnika w świat odległy, a zarazem tak bliski, dzięki współczesnym możliwościom tworzenia modeli i symulacji procesów i urządzeń”. Z recenzji prof. dr. hab. inż. Pawła Zięby

ISBN 978-83-941558-4-1

Jerzy J. Sobczak: O ROLI ODLEWNICTWA METALI W ROZWOJU CYWILIZACJI „Monografia ma postać albumu, w którym tekst spełnia rolę niezbędnego przewodnika. Jest harmonijnym zapisem dziejów ludzkości od 5500 lat p.n.e. aż do czasów nam współczesnych. Dziejów ludzkości oglądanych przez pryzmat umiejętności tworzenia odlewów użytecznych, którym nadano piękną formę oraz odlewów artystycznych, świadczących o nieprzemijającej potrzebie obcowania człowieka z pięknem. Autor udowadnia, że odlewnictwo jako przejaw rozumnej działalności ISBN 978-83-941558-7-2 człowieka prowadzonej przez niego od tysięcy lat, jest tym co zaspokaja nasze, coraz bardziej wyrafinowane potrzeby w przeważającej liczbie obszarów działalności istotnych w życiu każdego z nas. Monografia jest świadectwem podziwu dla umiejętności twórczych człowieka.....” Z recenzji prof. dr. hab. inż. Andrzeja Balińskiego

ISBN 978-83-88770-85-2

Jerzy J. Sobczak: ON THE ROLE OF METAL CASTING IN THE DEVELOPMENT OF CIVILIZATION This monograph has the form of an album, in which the text serves only as a necessary guide. It is a harmonious record of the human history from 5 500 years BC up to the present day. It is also the history of humanity seen through the prism of the ability to create castings, useful but at the same time graciously shaped, and artistic castings which prove the never ending need of man to commune with beauty. The author shows us that casting as a manifestation of rational human activity carried ISBN 978-83-944902-0-1 out by the man for thousands of years is what satisfies our increasingly sophisticated needs in the vast range of areas of the life of each of us. The monograph is the expression of admiration for the creative skills of man, at the source of which there is the intelligence and sensitivity to beauty. Indirectly, it is also a proof of humility, which we must invariably feel thinking of the methods used by the foundrymen who lived thousands of years ago - the metal casting processes which could produce objects of desired shapes and properties, and the basic principles of which are still valid and used today in modern foundries. The Reader of this monograph will agree with Cicero (Marcus Tullius Cicero), the Roman lawyer, orator and philosopher, that "Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis," which can be translated into "History is the witness of the times, the light of truth, the life of the past, a teacher of life and preacher of tradition". Z recenzji prof. dr. hab. inż. Andrzeja Balińskiego

RAPORT 2015

Praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Balińskiego: RAPORT 2015

RAPORT 2015 ISBN 978-83-88770-85-2

W publikacji zamieszczono informacje za rok 2015, dotyczące: struktury i organizacji Instytutu Odlewnictwa, stanu zatrudnienia, systemu zarządzania jakością, realizowanego programu naukowego, badawczego i usługowego, a także informacje o uzyskanych nominacjach, stopniach naukowych, patentach, nagrodach i wyróżnieniach oraz szkoleniach. Przedstawiono działalność wydawniczą, certyfikacyjną i normalizacyjną, a także zrealizowane inwestycje i działalność finansową. Zamieszczono również wykaz publikacji pracowników Instytutu. Raport z działalności Instytutu jest opracowywany corocznie począwszy od roku 2008, kiedy ukazał się „Raport” za lata 2006–2007.

Praca zbiorowa: INNOWACJE W ODLEWNICTWIE CIŚNIENIOWYM CZĘŚĆ IX W materiałach konferencyjnych zamieszczono abstrakty referatów przedstawionych na konferencji oraz prezentacje firm produkujących urządzenia i materiały dla odlewnictwa ciśnieniowego, takich jak KROWN MATIC, ALROTEC TECNOLOGY S.L., Kom-Odlew sp. z o.o., FISA VLTRASCHALL GmbH, IDRA srl, ENERCON srl, SAGA POLAND sp. z o.o., EuroFluid Krawczyk sp.j., BŰHLER Polska sp. z o.o.

Praca zbiorowa: JUBILEUSZ 70 LAT INSTYTUTU ODLEWNICTWA

Wydawnictwo to jest – w zamierzeniu – kontynuacją jubileuszowych publikacji wydawanych w różnej formie począwszy od pierwszej wydanej z okazji 5-lecia w 1956 roku. Najważniejsze wydarzenia z historii Instytutu przedstawiono skrótowo w porządku chronologicznym (wg lat), a następnie przedstawiono obecną kadrę i realizowany zakres działania. W dalszej części zebrano i zaprezentowano – w formie tabel, zestawień i fotografii – najważniejsze informacje dotyczące działalności Instytutu Odlewnictwa w okresie 2011–2015. Historia Instytutu to wysiłek kilku pokoleń pracowników zarówno tych prowadzących badania naukowe, jak i tych tworzących zaplecze do badań, wspólnie tworzących jego dorobek i przyczyniających się do jego sukcesów. Dlatego w opracowaniu zamieszczono ISBN 978-83-944902-1-8 pełny spis pracowników zatrudnionych w Instytucie od początku, tj. od 1946 r. (w tym zatrudnionych w byłym Zakładzie Doświadczalnym do momentu jego przekształcenia w Przedsiębiorstwo Innowacyjne Odlewnictwa SPECODLEW sp. z o.o. w 2003 roku). Zamieszczono również zbiór wybranych anegdot i przypowiastek obejmujących życie zawodowe i towarzyskie. Publikację kończy bogata galeria zdjęć ujawniająca, że „nie tylko pracą brać instytutowa żyje”.

nowacji oraz osiągnięć instytutów badawny prezentacją dorobku i potencjału tych naukowych, z drugiej ‒ zaproszeniem dla ółpracy komercyjnej oraz do współpracy awczo-rozwojowych i innowacyjnych w konnsowej 2014‒2020.

Księga innowacji i osiągnięć instytutów badawczych

ękować tym, bez udziału i zaangażowania tatnich lat kolejna edycja „Księgi innowacji badawczych” nie byłaby możliwa (...).

2014 - 2015

Praca zbiorowa: KSIĘGA INNOWACJI I OSIĄGNIĘĆ INSTYTUTÓW BADAWCZYCH 2014−2015

Księga innowacji i osiągnięć instytutów badawczych

ISBN 978-83-941558-5-8

Księga powstała na podstawie danych nadesłanych przez 42 instytuty badawcze i jest prezentacją ich dorobku i potencjału naukowego. W publikacji w sposób syntetyczny przedstawiono informacje o tych instytutach, zawierające: pełną nazwę jednostki, logo, adres internetowy i e-mailowy; kilkuzdaniowy wstęp, naświetlający rolę danego instytutu w branży przemysłowej, do której należy, perspektywy rozwojowe i strategiczne; najważniejsze osiągnięcia teoretyczne i praktyczne, najistotniejsze wdrożenie innowacyjnych rozwiązań; uzyskane patenty, nagrody, wyróżnienia i tytuły oraz najważniejsze publikacje.

ISBN 978-83-941558-5-8

Collective work: BOOK OF INNOVATIONS AND ACHIEVEMENTS OF POLISH RESEARCH INSTITUTE

Księga innowacji i osiągnięć instytutów badawczych

ękować tym, bez udziału i zaangażowania tatnich lat kolejna edycja „Księgi innowacji badawczych” nie byłaby możliwa (...).

(...) The Book of Innovations and Achievements of Research Institutes” is partly a presentation of output and potential of these unique scientific centres, and partly an invitation for entrepreneurs to commercial cooperation and cooperation in the execution of research-developmental and innovation projects in contests of the financial framework 2014‒2020.

2014 - 2015

ISBN 978-83-941558-5-8

Księga innowacji i osiągnięć instytutów badawczych

I would like to extend my sincerest thanks to all those, but for whose participation and involvement over the recent years publishing this consecutive edition of “The Book of Innovations and Achievements of Research Institutes” would not be possible (...).

ISBN 978-83-941558-6-5

prof. dr hab. inż. Jerzy Józef Sobczak