Чытальня
Марэк
духа. Хлопчык спакойна і рашуча адказаў: «Не». Цырымонію прыпынілі, і ў рызніцы пачаліся
перамовы з малым. У выніку яго ўдалося
падкупіць і нарэшце на зададзенае святаром
пытанне ён адказаў так, як чакалі прысутныя
госці. Можна вытлумачыць гэты анекдот як
злавеснае прадвесце лёсу хлопчыка, што не хацеў адрачыся ад д’ябла. А можа, цвёрдае «не» выявіла правакатыўную смеласць, жаданне
праверыць гэты свет на трываласць, паглядзець, што адбудзецца, калі твае дзеянні
што
Пэўна можна сцвярджаць адно: Гласка любіў
тэатралізаваць штодзённасць і прымяраць
вобразы ўлюбёных кінаперсанажаў і галівудскіх
зорак. Натхненне для саматворчасці пісьменнік
чэрпаў з літаратуры і фільмаў, пераймаў, сярод іншых, Хамфры Богарта, Джэймса Дына, Стаўрогіна з «Бесаў» Дастаеўскага і нават Сабаку
Гуфі з дыснэеўскіх мультфільмаў. А пасля, у жаданні апісаць сваё жыццё, Гласка стварыў яго нанова ў белетрызаванай
аўтабіяграфіі. Цяжка знайсці больш ненадзейнага апавядальніка,
свой час вучылася ў Варшаўскім універсітэце,
Зімой 1944 года ён разам са стрыечным
бліжэйшых апусцелых і разбураных маленькіх
кінатэатраў. Яны не толькі глядзелі кадры
невядомых фільмаў, але і здабывалі сыравіну
для ўласных твораў — змывалі арыгінальныя
выявы, калі яны былі нецікавыя. Дзесяцігадовы
Марэк пісаў сцэнарыі, трынаццацігадовы Анджэй маляваў завостраным пяром. З фанернай скрыні,
лінзы і лямпачкі быў зроблены кінатэатр, а
потым дома ладзіліся сеансы для родных і сяброў. Напэўна, тады ўпершыню Марэк Гласка адчуў чары стварэння іншай рэальнасці, магію навязвання свайго погляду на свет. Пасля падаўлення Варшаўскага
эмоцыі,
Ва Уроцлаве сям’я пражыла пяць гадоў, за гэты час Марэк
самавука, які спалучаў пісьменніцтва з цяжкай фізічнай працай. Дэбют Марэка Гласкі атрымаўся гучным, яго творы ўсё часцей з’яўляліся ў грамадскалітаратурным тыднёвіку Nowa Kultura, выданні Przegląd Kulturalny, часопісе Przedpole —
адкрыццём
і самым выдатным пісьменніцкім талентам
ягонага пакалення. Пісьменніка хвалілі за
адыход ад сацрэалістычнага шаблону, пратэст
супраць жорсткасці жыцця, бунтарства, імклівае
і займальнае дзеянне, цікавую абмалёўку
герояў і вяртанне да метафары. Крытыкавалі
за ўспрыманне рэчаіснасці ў цёмных колерах, схематычны песімізм, нігілізм, паўтаральны матыў «страчаных ілюзій», няздольнасць
Гласка
кінакар’еру са стужкі «Канец ночы» (1956) — ён быў суаўтарам дыялогаў і сцэнарыя. Годам пазней Станіслаў Ленартовіч стварыў фільм
«Спатканні» паводле апавяданняў розных аўтараў
маладога пакалення, у тым ліку «Прыгожай
дзяўчыны» Гласкі. У гэты ж час пісьменнік разам са Станіславам Дыгатам распрацаваў дыялогі
для трылера «Скарбы капітана Мартэнса» Ежы
Пасэндорфера.
«Пятлю» Марэк Гласка напісаў у дваццаць два
гады. Гэта даследаванне адзіноты алкаголіка, які, акружаны варожым светам і залежнасцю, канчае жыццё самагубствам. Твор стаў асновай
дзве аварыі са смяротным вынікам і адзін выпадак пералому хрыбетніка…» Паміж пісьменнікам і рэжысёрам узнікла спрэчка наконт змяненняў у сцэнары, і ў выніку Гласка выйшаў з
забараніўшы згадваць сваё імя ў цітрах. Больш за тое, ён запатрабаваў змяніць назву і забараніў сваёй маці браць пракатныя грошы за фільм (сам Гласка ў гэты час ужо быў у замежжы). Яго расчаравала не толькі аптымістычная канцоўка, якая «супярэчыла зместу твора, яго філасофскаму, ідэйнаму, маральнаму сэнсу», але і спроба пераадолець фаталізм чалавечага лёсу, уласцівы найважнейшым творам «польскай школы».
Нягледзячы на гэтае меркаванне пісьменніка, фільм Чэслава Пяцельскага, высока ацэнены крытыкай,
часопіса «Еўропа», у якім Гласка павінен быў стаць
Гамбровіча. «Ferdydurke» стала тым, чым для Дастаеўскага была
Шукальнік гарачых сэрцаў
У творах Гласкі можна знайсці шмат
фрагментаў, у якіх вобраз жанчыны намаляваны вельмі негатыўна (напрыклад, у «Прыгожых дваццацігадовых» ён разважае аб
перавагах працы сутэнёрам ці апісвае сцэну ў тэль-авіўскім бары, дзе прыпёк цыгарэтай
шчаку прасталыткі, якая яму нагрубіла).
Некаторыя даследчыкі ўсё ж сцвярджаюць, што Гласка не быў мізагінам і любіў жанчын, меў патрэбу ў іх, «усё жыццё сумаваў па каханні і гарачым жаночым сэрцы».
Студэнцкага тэатра сатырыкаў, а Гласка ўжо праславіўся на ўсю краіну. Асецка так згадвала пісьменніка: «Гласку перапаўняла дваістасць… Прадчуванне катастрофы,
стагоддзя,
не забывалася пра Гласку, імкнулася яму дапамагаць, і калі ён змагаўся за магчымасць вярнуцца ў Польшчу, дайшла нават да жонкі сакратара ЦК Соф’і Гамулка (але, на жаль, безвынікова).
Яны сустрэліся — у апошні раз — толькі ў красавіку 1968 года ў Лос-Анджэлесе. Ад Гласкі ёй засталася
часопіс «Культура» пад рэдакцыяй Ежы
Гедройца.
«Прыгожыя дваццацігадовыя» пачынаюцца
якраз з успамінаў Гласкі пра першыя
хвіліны на Захадзе: «У мяне было восем
даляраў пры сабе; мне было дваццаць
чатыры гады; я быў аўтарам выдадзенага тома апавяданняў і дзвюх кніг, якія
адмовіліся друкаваць. [...] я быў змрочны
і ўпэўнены, што без Польшчы доўга не
працягну. Тады я яшчэ не ведаў, што свет складаецца з дзвюх паловаў, у адной з якіх
немагчыма жыць, а ў другой — немагчыма
вытрымаць» .
Вясной 1958 года Instytut Literacki выдаў у
адным томе «Могілкі» і «Наступны ў рай». «Могілкі» былі ўзнагароджаныя Літаратурнай
прэміяй «Культуры» (супернікам Гласкі былі,
напрыклад, «Кантыненты» Чэслава Мілаша).
Пра выданне кнігі і ўручэнне прэміі пісалі
лонданскія Dziennik Polski і Wiadomości, New York Times і Time, французскія, італьянскія і
нямецкія газеты.
Аднак прадстаўнікі ўладаў і журналісты партыйных выданняў
выказваліся ў іншай танальнасці. Пасля ад’езду пісьменніка кампанія супраць яго набыла палітычнае
адценне. Адной з самых балючых падзей стала публікацыя агрэсіўнага артыкула
«Прымадонна аднаго тыдня» ў Trybuna Ludu.
Аўтар вінаваціў Гласку, што той «прадае свае творы ў рукі міжнародных гандляроў зброяй супраць камунізму» і што Гласка пераймае Оруэла, «класіка і майстра сучаснага
антыкамуністычнага пасквіля». З сённяшняга
гэта выглядае як суцэльны
варта панесці ўсе наступствы, каб жыць
у гэтай краіне, назіраць за ёй» (што не
перашкаджала яму пазней акрэсліць Польшчу як краіну, з якой немагчыма збегчы, бо гэта
«[...] выдатны канцэнтрацыйны лагер, у
якім непатрэбныя нават калючы дрот, ахоўнікі, сабакі і кулямёты» ).
Гнюсная публікацыя настолькі зачапіла
пісьменніка, што ўвесь гэты час ён спрабаваў
вярнуцца ў Польшчу і прасіў на гэта дазволу, але ўсё ж перадумаў і атрымаў палітычны
прытулак на Захадзе.
Марэк Гласка вёў вандроўны лад жыцця:
падарожнічаў па Італіі і Германіі. Яго тэксты
паспяхова перакладаліся на замежныя мовы
і публікаваліся ў Лондане, Парыжы, ТэльАвіве, Капенгагене, Будапешце, Нью-Ёрку
і Кёльне, Хельсінкі, Токіа, Сеуле, Турыне, Стакгольме і Осла. У студзені 1959 года Гласка прыляцеў у Тэль-Авіў. Пісьменнік павінен быў весці
калонкі для ізраільскага штодзённіка «Маарыў», аднак журналісцкая праца не заладзілася. У «Прыгожых дваццацігадовых» ён апісваў, што
ў порце, на фабрыцы шклаваты ( «…праца
была — адно задавальненне. Звонку тэмпература дасягала пяцідзесяці градусаў; усярэдзіне, у цэху, стаяла плавільная
печ. А галоўнае — шкляныя валаконцы, якія пырхалі ў паветры, пранікалі скрозь
нашы камбінезоны і кашулі і забіваліся
глыбока пад скуру; прыпудраныя талькам і пакрытыя пухірамі, мы былі падобныя
да статыстаў, якія граюць пракажоных у
фільме «Бэн Гyp» ), вымяраў палі ( «У гэтай
працы была свая прыемная
тэкстаў.
Нягледзячы на частыя праблемы са здароўем і наведванні шпіталяў, пра якія вычарпальна
піша Соня Цыман у кнізе «Я была жонкай
Марэка Гласкі», пісьменнік не пераставаў
тварыць. Наадварот, у яго было шмат
літаратурных ідэй. Instytut Literacki выдае
«Апавяданні» , «Усе адвярнуліся» і «Брудныя
ўчынкі».
Соня Цыман і Марэк Гласка шмат чаго
перажылі разам: ён быў чалавекам жудасна
раўнівым і запальчывым, мог нават стукнуць
жонку, а потым аплакваць свой незайздросны
лёс эмігранта, прасіць прабачэння, стоячы на
каленях, і дарыць плюшавых мішак і кветкі. У нецвярозым стане Гласка трапіў у аварыю
на Соніным падарунку — BMW 527. Жонка сапраўды раззлавалася толькі тады, калі
Гласка адмовіўся сядзець у асобнай камеры, якую яна яму выбіла, а запатрабаваў перавод у агульную, бо хацеў апынуцца ў кампаніі са
злачынцамі.
Увесь 1964 год Марэк Гласка быў
са сваёй жонкай, якая
пісьменніка
апавядання «У дзень смерці
Яго», але праект не быў рэалізаваны, хоць
Гласка ўжо збіраўся на здымкі ў Ізраіль.
У тым жа годзе яго напаткала яшчэ адна
няўдалая авантура з кіно — ён падпісаў
кантракт на сцэнарый, прысвечаны нямецкай
шахце ў Ленгедэ, але фільм не быў зняты.
У той час Ежы Гедройц прапаноўваў уручыць Гласку яшчэ адну прэмію «Культуры», каб маральна падтрымаць пісьменніка, які «не растраціў таленту», «зрабіў
хутка адмовіўся
ідэі.
ўспамінаў Зоф’і Камэды, пісьменнік жаліўся, што Паланскі сказаў яму, маўляў, ты не падыходзіш для амерыканскага рынку, — і выкінуў яго, як смецце, на вуліцу. Тым не менш Гласка, хоць і быў спачатку расчараваны Амерыкай, якая істотна адрознівалася ад яго чаканняў і ўяўленняў, не з’ехаў, а, наадварот, пачаў інтэнсіўна працаваць і адчуваў сябе ўсё лепш і лепш. Нарэшце збылася
часы.
драматычная падзея, якая
смерці Камэды.
словах
Зоф’і, Кшыштаф і Марэк напіліся, а потым, калі зусім сцямнела, пайшлі гуляць на бліжэйшыя пагоркі. Там Камэда двойчы ўпаў і страціў прытомнасць, а Гласка цягаў
Марэк Гласка інтэнсіўна перапісваецца з
еўрапейскімі выдавецтвамі. Летам 1966 года
Польскі фонд культуры ў Лондане выдаў кнігу
з апавяданнямі «Навернуты ў Яфе» і «Раскажу
вам пра Эстэр», якія Ежы Гедройц адхіліў «за
нізкую мастацкую вартасць». У гэты перыяд іх стасункі прыкметна пагоршыліся: Гедройц
адмовіўся і ад публікацыі «Савы, дачкі
пекара», «Культура» апублікавала некалькі
«Лістоў з Амерыкі», але Гедройц, па словах
Гласкі, «моцна ўмешваўся ў тэкст», таму
публікацыя была спыненая.
У 1968 годзе творамі Гласкі зацікавілася
нямецкае тэлебачанне, яму прапанавалі
зняць фільм па кнізе «Усе адвярнуліся»
з Соняй Цыман у галоўнай ролі. Здымкі
прайшлі ў Ізраілі. Гласка быў незадаволены
ў Германію.
5 чэрвеня 1969 года Гласка прыбыў у
Вісбадэн, каб пачаць працу над сцэнарыем экранізацыі свайго наступнага рамана —
«Жыццё без Эстэр». Гласка нават набыў білет на самалёт у Ізраіль, каб сабраць дадатковы
матэрыял.
11 чэрвеня 1969 года ён атрымаў ізраільскую
візу на тры месяцы. Праз тры дні Марэк Гласка памёр.
Праз сем гадоў прах пісьменніка быў
дастаўлены ў Польшчу
гета, а палякам
аказваць ім любую дапамогу. На тэрыторыях ІІ Рэчы Паспалітай запанаваў тэрор. Габрэі,
асуджаныя нацысцкай Германіяй на знішчэнне,
мусілі хавацца, каб выжыць.
Многія палякі пасіўна ставіліся да Халакосту, засяроджваючыся на лёсе ўласнай сям’і і
баючыся рэпрэсій. Некаторыя нават дапамагалі пераследаваць
да тых, хто хаваўся. Гэта была фізічна і маральна знясільвальная,
школу ў Маркаве наведвалі 22 вучні габрэйскага паходжання, і там ніколі
Юзаф Ульма выпісваў і чытаў шмат кніг і часопісаў, ягоная
Сярод выданняў — падручнікі па
фатаграфіі і па электратэхніцы, дапаможнікі
«Пра дрэнаж», «Выкарыстанне ветру ў
гаспадарцы», «Радыётэхніка для ўсіх», «Прырода і тэхніка», «Дзікія насельнікі Аўстраліі», а таксама «Геаграфічны атлас» і «Слоўнік
замежных слоў».
Прачытанае Юзаф Ульма актыўна рэалізоўваў на
практыцы: сам пабудаваў вятрак для вытворчасці электрычнасці
года ў Маркаве як малодшае, чатырнаццатае дзіця ў сям’і Яна Немчака і Францішкі, народжанай Хомы, з якіх (акрамя яе) да паўналецця дажылі тры браты і дзве сястры. Яе бацькі, як і сям’я Юзафа Ульмы, былі фермерамі, хіба крыху больш заможнымі. Калі Вікторыі было 6 гадоў, памерла маці, бацька пайшоў з жыцця ў 1934-м.
У 1927 годзе Вікторыя скончыла сямікласную пачатковую школу ў Маркаве. Дзяўчынападлетак удзельнічала ў дзейнасці парафіяльнага Брацтва Найсвяцейшага Сакрамэнту, а затым стала актрысай самадзейнага
rodzinaulmow.ipn.gov.pl
rodzinaulmow.ipn.gov.pl.
абдымае яе. Пасля вяселля Ульмы пасяліліся ў невялікім драўляным дамку, пабудаваным Юзафам на ўскраіне вёскі. Неўзабаве пайшлі дзеткі. Праз год сумеснага жыцця, 17 ліпеня 1936 года, нарадзілася Стася, 6 кастрычніка 1937 года — Бася, 5 снежня 1938 года — Уладзя, 3 красавіка 1940 года — Франусь, 6 чэрвеня 1941 года — Антось, 16 верасня 1942 года — Марыся. Вясной 1944-га Вікторыя рыхтавалася нарадзіць
Тэрор
з Ланьцута і бліжэйшых вёсак, у тым ліку
Сям’я Гольдман
Юзаф і Вікторыя Ульмы ўзялі пад свой дах
сям’ю Гольдман, меркавана, восенню ці ў
снежні 1942 года. Гэта былі Саул Гольдман, вядомы ў ваколіцах гандляр скаціны, яго
чатыры сыны — Барух, Мехем, Ёахім і Майсей, дзве дачкі Хаіма Гольдмана, сваяка Саула: Геня
Грунфельд і Леа Дзіднер. Апошняя апынулася ў
сям’і Ульмаў з маленькай дачкой на імя Рэсла.
Мужчыны раней жылі ў Ланьцуце. Бацька Голды
і Леі, Хаім Гольдман, быў фермерам у Маркаве.
Раней Гольдманы хаваліся пры дапамозе
Уладзіміра Леся, сіняга паліцая, які жыў каля
Ланьцута. Яны пакінулі Лесю сваю маёмасць, але той перастаў іх падтрымліваць, і Гольдманы
былі вымушаны шукаць новы прытулак.
Больш за год на
дома
восем чалавек. Мужчыны дапамагалі дубіць скуры, пілаваць дошкі, калоць дровы. Юзаф
сцэны з паўсядзённага жыцця сям’і.
Здавалася,
Нават
вокны дома Ульмаў выходзілі на так званы
расстрэльны акоп.
Інфармацыя аб тым, што Ульмы хаваюць габрэяў, дайшла да немцаў. Магчыма, яны даведаліся пра гэта ад паліцая Леся.
24 сакавіка
24 сакавіка 1944 года перад самым світаннем у хату Ульмаў уварваліся пяць нямецкіх жандараў
6-гадовая Барбара, 5-гадовы Уладзіслаў, 4-гадовы Францішкак, 3-гадовы Антоні, 1,5-гадовая Марыя загінулі
стараста Маркава Тэафіл
запытаўся ў Дыкена, навошта яны расстралялі дзяцей, той адказаў: «Каб
клопату».
Калі ўсё скончылася, карнікі зладзілі алкагольную вечарынку. Потым абрабавалі
трупы і з’ехалі. Мясцовым жыхарам было загадана падрыхтаваць дзве ямы
нягледзячы на забарону, некалькі сялян з Маркава выкапаюць
Каты
злачынства, нямецкі жандар Юзаф Кокат, які атрымаў мянушку «Д’ябал з Ланьцута». Самы малады — 23 гады, — але самы жорсткі
у
Інстытута
памяці. Яго зацікавіў ліст ад дачкі Дыкена
Грэты Вілберс, якая не ведала сапраўднага
мінулага свайго бацькі і была перакананая, што ён дапамагаў людзям у акупацыі. Доктар Шпытма сустрэўся з Вілберсамі ў Германіі.
Праўда была жорсткай: паважаны грамадзянін,
спагадлівы сусед і любячы бацька ў гады вайны халаднакроўна забіваў ні ў чым не вінаватых людзей.
Ушанаванне памяці, беатыфікацыя
13 верасня 1995 года інстытут Яд Вашэм у Іерусаліме пасмяротна ўганараваў Юзафа і
Вікторыю Ульмаў званнем «Праведнікі народаў свету».
У сакавіку 2016 года ў Маркаве быў адкрыты музей імя Ульмаў, прысвечаны ўсім палякам, якія ратавалі габрэяў падчас Халакосту.
У 2003 годзе ў Пшэмысльскай дыяцэзіі распачаўся працэс беатыфікацыі сям’і
найбуйнейшых і беспрэцэдэнтных
Артыкул падрыхтаваны
паводле матэрыялаў
парталу Polscy Sprawiedliwi
Музея гісторыі польскіх
габрэяў Polin, парталу «Сям’я Ульмаў з Маркава»
Інстытута нацыянальнай
памяці і Музея палякаў, якія ратавалі габрэяў падчас
Другой сусветнай вайны. Заступнікі
«АРЛЫ» НАД ВІСЛАЙ
сакавіка ў Варшаве
адбудзецца чарговая, 26-я па ліку, цырымонія ўзнагароджання найлепшых твораў польскага
кінамастацтва, якія паўсталі за апошні год.
Фактычна менавіта гэтае мерапрыемства і
завяршае нацыянальны кінасезон у Польшчы.
Давайце паралельна з экспертамі Польскай
кінаакадэміі пазнаёмімся з самымі цікавымі
навінкамі, што яшчэ не траплялі ў нашы
агляды, і абяром уласных фаварытаў.
«Арлы», штогадовая прэмія Польскай
кінаакадэміі, арганізуецца незалежным Фондам
кіно з 1999 года. Натхняльнікам «Арлоў»
з’яўляецца Дарыюш Яблонскі, рэжысёр
і прадзюсар, цяпер Прэзідэнт Польскай
кінаакадэміі.
Узнагароды прысуджаюцца ў 20 катэгорыях.
Галасаванне за фільмы, якія прэтэндуюць на «Арлоў», двухэтапнае, завочнае і сакрэтнае да абвяшчэння вынікаў. Партнёрам кінапрэміі
з моманту яе стварэння з’яўляецца вядучая ў свеце аўдытарска-кансалтынгавая кампанія, што таксама кантралюе працэс уручэння
Штогод конкурс пачынаецца з адпраўкі
бюлетэняў больш чым 800 сябрам Польскай
кінаакадэміі. У першым туры ўсе чальцы Акадэміі галасуюць за
фільм і найлепшы еўрапейскі фільм, абіраюць
найлепшыя акцёрскія ролі,
Намінацыя «Найлепшы фільм»
«Зялёная мяжа» (Zielona granica), рэжысёрка Агнешка Холанд.
Сярод старэйшага пакалення польскіх
кінематаграфістаў імя Агнешкі Холанд гучыць з асобым імпэтам. Рэжысёрка прыйшла ў прафесію ў 1970-я і аднолькава паспяхова
працуе як на радзіме, так і за мяжой. Амаль кожная яе карціна мае
Фільм падзелены на некалькі частак. Кожная паказвае сітуацыю вачыма аднаго з герояў — бежанцаў па абодва бакі мяжы, сталічнай спецыялісткі-псіхолага, якая пераехала ў вясковы дом бліжэй да прыроды, актывістаў, што дапамагаюць уцекачам патрапіць у глыбіню Еўропы, памежнікаў, якія літаральна палююць на парушальнікаў мяжы.
распавядае гісторыю чалавека, якому трэба
складаны жыццёвы выбар. На гэты раз героям стужкі, пажылому Іахіму і маладому Давіду, даводзіцца сутыкнуцца са спрадвечнай дылемай і абраць поспех або каханне. «Дасканалы лік» па форме нагадвае «Ілюмінацыю», адзін з самых важных фільмаў Занусі, дзе галоўны герой, студэнтфізік, шукае сэнс жыцця. Навука, якую ён вывучаў (як, зрэшты, і сам Занусі), не дае яму неабвержных адказаў. Падобна да «Ілюмінацыі», новы фільм рэжысёра нагадвае кінематаграфічнае эсэ, прычым
Намінацыя «Найлепшы дакументальны
фільм»
«Апалонія, Апалонія» (Apolonia, Apolonia),
рэжысёрка Леа Глоб.
Адзін з самых цікавых кірункаў
дакументалістыкі — працяглае па часе назіранне
за героем. Фільм Леа Глоб «Апалонія, Апалонія»
здымаўся ажно трынаццаць гадоў. Галоўная
гераіня — Апалонія Сокал (1988), французская
фігуратыўная мастачка беларускага, польскага
і дацкага паходжання. Яе працы шырока
выстаўляліся ў Францыі, Даніі, Бельгіі і ЗША.
Апалонія вядомая аўтабіяграфічным падыходам
да жывапісу, у якім выкарыстоўвае мастацтва
партрэта як інструмент для палітычных выказванняў і прыцягнення ўвагі да праблем
фемінізму і квір-культуры.
крытыкаў
свету мастацтва. Другая ключавая лінія фільма — сяброўства Апалоніі з украінскай фем-актывісткай
Аксанай Шачко, яшчэ адной трапяткой душой у пошуках свайго творчага «я». «Апалонія, Апалонія»
кіно. «Ва Украіне» (In Ukraine), рэжысёры Пётр
дэманструюцца ў сродках масавай інфармацыі.
Узяўшы гэтыя здымкі за пункт адліку, рэжысёрская каманда Томаша Вольскага і
Пятра Паўлюся адправілася ў падарожжа па
Украіне, з гарадоў на захадзе праз Кіеў у Харкаў.
Гэты маршрут вядзе іх углыб вопыту вайны, ад назірання за яе наступствамі на вуліцы да
перажывання яе поплеч з украінцамі. Раптоўныя выбухі каля аўтобуснага прыпынку, вячэра ў
бамбасховішчы ў пераабсталяваным метро, цвінтар, над якім украінскія сцягі лунаюць над свежымі магіламі, нібы густыя дрэвы. Кадр
за кадрам рэжысёры паступова занураюцца ў
рэальнасць, у якой краіна жыве з 24 лютага 2022
года.
«Ва Украіне» ўражвае сваім удумлівым
падыходам, вядомыя па ранейшых гістарычных рэканструкцыях дакументалісты прапануюць
вельмі прамы і цвярозы погляд на не самыя
прыемныя рэчы,
залішніх эмоцый, каб іх
асэнсаваць.
Намінацыя «Найлепшы
«1670», рэжысёры Мацей Бухвальд, Кордыян Кандзеля.
Тое, што знакаміты стрымінгавы сэрвіс Netflix стала зацікавіўся польскім кіно, вядома
даўно. І «1670» — чарговы праект, які гэтая знакамітая карпарацыя здымае на польскім матэрыяле, цалкам даверыўшыся польскім
кінематаграфістам.
Серыял на восем эпізодаў (паўгадзіны кожны)
уяўляе з сябе надзвычай арыгінальны сіткам з мноствам дасціпных
вобразам, на якіх трымаецца нацыянальная
міфалогія. Што адметна, стваральнікі
ставяцца да сваёй гісторыі без асаблівага
пафасу, але з відавочнай любоўю. Зрэшты, смяяцца з саміх сябе — гэта прыкмета
моцнага характару.
«Пад раздачу» ў першую чаргу тут трапляе
шляхта. Менавіта выдуманае шляхецкае
сямейства Адамчэўскіх — тата, маці, два сыны і дачка — з’яўляюцца галоўнымі героямі сіткаму. Да іх трэба дадаць памочніка каваля,
ліцвіна Яна, які «прыехаў па праграме абмену хлопаў „Эразмус“».
Як і належыць героям сапраўднага
кінасезона. Невядома, як да яго паставяцца абаненты Netflix у іншых краінах, але ў самой Польшчы серыял выклікаў
сапраўднага фурору.
«Варшавянка» (Warszawianka), рэжысёр
Павел Борцух.
Трагікамедыя — нячасты госць на малым экране. Сем эпізодаў «Варшавянкі»
распавядаюць пра лёс саракагадовага плэйбоя, гарадской легенды, што ўвесь час змагаецца з рэальнасцю, спрабуючы ўлавіць сэнс уласнага існавання. Франак Чулкоўскі, ён жа «Чулы»,
глыбока складаны персанаж, безадказны тусоўшчык, серыйны спакуснік і ў той жа час усіхны сябар. З галавой, поўнай мараў, і з
пісьменніцкім талентам ён спрабуе асэнсаваць
сучасны свет у асяроддзі самых цікавых
варшаўскіх персанажаў.
Галоўная перавага «Варшавянкі» ў тым, што
гэты серыял не ўпісваецца ў аніякія межы. Яго
жанр вельмі цяжка вызначыць адным словам. Праўда, дзе-нідзе яго параўноўваюць са
знакамітым амерыканскім «Californication», але сучасная варшаўская багема з «Варшавянкі», здаецца, дасць фору любому іншаземнаму творчаму асяродку. Можна смела параўноўваць
«Варшавянку» з самымі дасканалымі заакіянскімі
аналагамі: за сцэнар тут адказваў Якуб Жульчык — аўтар тэлевізійнага трылера «Аслеплены
агнямі» (2018), што стаў адразу культавым.
Менавіта Жульчыку належаць
дыялогі, якімі насычаныя абодва серыялы.
Многія з рэплік, што выйшлі з-пад пяра сцэнарыста, зрабіліся ў Польшчы крылатымі
выразамі
сярэдняга
Барташ Францковяк — куратар, рэжысёр і
Warszawa.
таварыства — аб'яднання, створанага для развіцця сучаснай
драматургіі і сацыяльна ангажаванага
тэатра. У 2000—2003 гадах быў
дырэктарам і мастацкім кіраўніком
Польскага тэатра ў Познані. У 2010-м — праграмным дырэктарам V Міжнароднага
фестывалю польскага сучаснага мастацтва R@PORT у Гдыні. У 2014—2017 гадах —
дырэктарам Польскага тэатра ў Быдгашчы і куратарам Міжнароднага фестывалю сусветных прэм’ер.
Biennale Warszawa.
Bęc Zmiana (2012).
Дзіта Войт: Biennale Warszawa паўстала як складальны міждысцыплінарны
тэатра. Задача была вельмі складанай з-за спецыфічнай
позвы сучаснасці. Напрыклад, такім чынам мы абмяркоўвалі
бачылі трансдысцыплінарным, не абмежаваным адной галіной мастацтва. Наша ідэя была інтэграваць праект
тэарэтыкамі, аналітыкамі і даследчыкамі ў рамках лекцый, дыспутаў, дыскусій. Б. Ф.: Наступным крокам стала Biennale Warszawa са сваёй ідэалогіяй, інстытуцыянальнай мадэллю і праграмай мерапрыемстваў. З самага пачатку біенале
ствараюць цесныя ўзаемасувязі паміж рознымі
месцамі (лакальнасцямі) і людзьмі — Дз.В.).
Менавіта гэтага бракуе інстытуцыйнаму
ландшафту Польшчы. У 2019 годзе паўстала
ўстанова, якая адначасова з'яўляецца
трансдысцыплінарнай і транслакальнай. У
такім комплексным кантэксце немагчыма без
сучаснага мастацтва.
П. В.: Так, відавочна ёсць дзве розніцы паміж інстытуцыяй Biennale Warszawa і
традыцыйнай мадэллю біенале. Біенале —
падзея, Biennale Warszawa — інстытуцыя, грамадская ўстанова. Гэта азначае і тое, што мы павінны былі працаваць штодня, узяўшы на сябе адказнасць за падрыхтоўку біенале і як мерапрыемства з выставамі ды іншымі актыўнасцямі. У
хутчэй падсумаваннем нашай працы, а не асобнымі мерапрыемствамі, прыстасаванымі да, напрыклад, вядомых куратараў. Тая ж каманда ажыццяўляла штодзённую дзейнасць інстытуцыі. Гэта першае адрозненне. Другое звязана з трансдысцыплінарнасцю або міждысцыплінарнасцю, але мы выкарыстоўвалі тэрмін трансдысцыплінарнасць.
Biennale Warszawa
Першае выданне біенале ў 2019 годзе мела
назву «Давайце арганізуем нашу будучыню».
Яно
дэмакратыі, дэмакратычнай метраполіі і
адукацыі, дэмакратычных міжнародных сувязяў і альянсаў паміж рэгіёнамі, установамі і паміж людзьмі з розных куткоў свету. З-за спецыфічнага палітычнага кантэксту 2019 года
мы паспрабавалі рэканструяваць адносіны
паміж Польшчай і Блізкім Усходам і Паўночнай
Афрыкай — з прычыны вельмі агрэсіўнага
і Блізкага Усходу. Такім чынам, мы хацелі прадставіць кантрапункт і нагадаць
гісторыю адносін паміж
інтэнсіўнымі.
Пасля падзення Берлінскай сцяны палітычныя прыярытэты змяніліся, адносіны разарваныя. Чатыры важныя асамблеі былі ў самым цэнтры гэтага выдання: Польскі сацыяльны форум,
Канвенцыя фермерак, Усходнееўрапейскі, Паўночнаафрыканскі, Блізкаўсходні форум і транссаюзы.
Ролі, азначэнні і перспектывы сучаснага
мастацтва і культуры ў «цяжкія часы» і «часы пераменаў»
Дз. В.: Вы згадалі, што Biennale Warszawa была сапраўды трансдысцыплінарнай інстытуцыяй, унікальнай для Польшчы паводле
за гэтую пяцігодку. Біенале па-ранейшаму
дзейнічае, ёсць шмат прадуктаў, якія нам удаецца прадстаўляць: тэксты, эсэ,
каментарыі, мастацкія творы. Я б сказаў,
што біенале — гэта не завершаны прадукт.
Мы стварылі фундацыю Biennale Warszawa, няўрадавую арганізацыю. Наша мэта —
працягваць працу ў новым кантэксце, развіваць
канцэпт трансдысцыплінарнага падыходу.
Сёння ў Польшчы няма ўстановы, што сістэмна спалучае мастацтва, якое разумеецца без
абмежаванняў, з даследчыцкім працэсам,
працэсам стварэння супольнасці, сацыяльнай
актыўнасцю. Таму застаецца актуальным канструяванне новых інфраструктур. Як
адзначыў Павел, Biennale Warszawa — гэта цэнтр зборкі. Мы хочам, каб інстытуцыя стварала ўмовы для новых супольнасцей, стала платформай для з’яўлення новых прапаноў з розных сфераў.
Другі выпуск Біеннале Варшава ў 2022 годзе
быў прысвечаны зносінам паміж тэхналогіямі, аўтарытарызмам і новай структурай улады, экстрактыўнасцю, зразумелай з розных
пунктаў гледжання. Самым крытычным
стаў аналіз сучаснай формы ўзаемасувязі
паміж уладай і тэхналогіямі. У той жа час
гаворка ішла і пра стварэнне, распрацоўку і
прапанову альтэрнатыў. Як мы можам мысліць
і прадстаўляць іншыя тэхналогіі, а таксама
тэхналогіі, якія працуюць разам з чалавекам
дзеля дэмакратычнай будучыні. Вяртаючыся
непасрэдна да вашага пытання, Biennale Warszawa — гэта не завершаны працэс, момант
іскры для доўгатэрміновых працэсаў, больш
устойлівых, больш стабільных. Такім праектам, ініцыяваным падчас біенале, стаў Польскі сацыяльны форум. Яшчэ адна важная рэч, якая была істотным
сцэнарыі. Будучыня з'яўляецца выдатным
інструментам не толькі для спекуляцый і
мараў, але і дае магчымасць крытычна думаць
пра цяперашні час. Такім чынам, у спісе трох
важных мэтаў або прынцыпаў інстытуцыі
Biennale Warszawa — трансдысцыплінарнасць, транслакальнасць і будучыня як спосаб
думаць пра альтэрнатыву. Нават калі мы
лічым рэальнасць змрочнай і антыўтапічнай, неабходна кінуць выклік гэтай антыўтопіі, інакш мы нічога не зможам зрабіць. П. В.: Некалькі словаў пра арганізацыйную
перспектыву ў галіне мастацтва, а таксама ролю і азначэнне сучаснага мастацтва. Мы былі перакананыя ў мінулым, і я перакананы сёння, што,
Індыкатары поспеху і перспектывы
Biennale Warszawa
Дз. В. : Устаноўкі Biennale Warszawa, пра якія вы распавядалі, сугучныя, тэзісу выбітнага прадстаўніка польскага сучаснага мастацтва Артура Жміеўскага аб тым, што «сучаснае мастацтва сёння не толькі поле для пастаноўкі пытанняў, але таксама месца для адказаў». Фармаванне адказаў на
Biennale Warszawa:
былой адміністрацыі. Biennale
Warszawa рабілі амаль тысяча чалавек, з намі супрацоўнічалі амаль 200 інстытуцый. Гэта былі як кароткачасовыя калабарацыі, так і доўгатэрміновае супрацоўніцтва.
Напрыклад, з Варшаўскім Універсітэтам SWPS у рамках двухгадовай праграмы. На сённяшні дзень мы частка Aльянсу Біенале Усходняй Еўропы , у які ўваходзяць OFF-Біенале ў Будапешце, фестываль Survival Kit Festival у Рызе, Кіеўскае біенале і біенале Matter of Art у Празе. На мой
культуры, сацыяльная фрагментацыя і фрагментацыя ідэнтычнасці. І, вядома, тэхналагічныя выклікі ствараюць вельмі сур'ёзныя праблемы для сферы культуры, таксама ўзрослая роля сацыяльных сетак, тэхналогій і новага ўспрымання, разбурэння культурных каштоўнасцей і пераемнасці, цалкам новых імпульсаў і спосабаў
камунікацыі, заўважных сярод маладога
пакалення.
Дз.В. : Вы сказалі, што некаторыя змены выкліканыя трансфармацыяй палітычнага
кантэксту, яго лібералізацыяй. Ці з’явяцца
ад гэтых зменаў новыя магчымасці і
перспектывы?
Б. Ф. : Дух лібералізацыі, які мы адчуваем, — гэта яшчэ не вецер пераменаў, а першыя
яго прыкметы. Цяпер мы назіраем пачатак чагосьці новага. Але, вядома, нельга быць
наіўнымі, бо гэта не толькі палітычная, але і эканамічная трансфармацыя. Важна не
страціць крытычныя падыход. Мне цяжка думаць пра мастацтва і арт-інстытуцыйны аспект як пра нейкую ізаляваную выспу, структурна не звязаную з палітычным, эканамічным, сацыяльным, тэхналагічным вымярэннямі.
П. В. : Адным з вынікаў кансерватыўнай культурнай палітыкі з'яўляецца працэс
камадыфікацыі мастацтва. Усё больш людзей
з арт-сферы перастаюць рабіць перформансы
і займацца іншымі сацыяльна арыентаванымі
відамі мастацтва; яны пачалі маляваць, вырабляць арт-аб’екты, якія можна прадаць,
бо сёння гэта самы просты спосаб зарабіць грошы на жыццё. Зразумела, тое спрыяе ўмацаванню арт-рынку ў Польшчы і росту прыватных галерэй.
Праект будучыні культуры і мастацтва. Сцэнары выйсця
Дз. В.: Ёсць меркаванне, што сёння праект «Культура» завершаны, выцеснены. Платформы штучнага інтэлекту, АІ, роўныя культуры. У той жа час канцэпцыя будучыні знаходзіцца ў руках промпт-інжынераў, тых, хто стварае алгарытмы штучнага інтэлекту. А
стварэнне
створанае штучным інтэлектам, заснаванае на мінулых канвенцыях, гістарычных эстэтычных тэндэнцыях ці канкрэтных творах мастацтва. Пагроза ў тым, што ў статыстычных мадэлях штучны інтэлект усё нармалізуе. У нас ёсць статыстычна кіраваная, нармалізаваная рэальнасць,
ўсю сферу. Ён мае патэнцыял разбурэння, але
гаворка ідзе пра тое, як мы можам крытычна ўзаемадзейнічаць з гэтым новым агентам у
галіне культуры.
Для мяне мастацтва і культура — гэта бачнасць
схаваных або не звязаных, на першы погляд, адзін з адным працэсаў. Важна выявіць тое, што
адбываецца ў чорных скрынях. У кантэксце AI —
выявіць тое, што адбываецца ў алгарытмічных
чорных скрынях.
П. В.: Некалькі тыдняў таму я апублікаваў тэкст
пад назвай «Іншая крэатыўнасць магчымая».
Гаворка ідзе пра новую ролю мастацтва
перад абліччам развіцця тэхналогіі і вынікі
гэтага развіцця. Адзін з вынікаў, небяспечных
для культуры, можна ахарактарызаваць
як алгарытмізацыю або ўплыў лічбавых
платформаў і г.д. Сістэмы штучнага інтэлекту
разбураюць нашу здольнасць да тэарэтызацыі, магчымасці канцэптуальнага мыслення і нашы працэсы прыняцця рашэнняў. Мы
аддаём гэтую магчымасць машынам. Роля
мастацтва ў такой сітуацыі заключалася б у тым, каб ствараць анамаліі, як казаў Бартэк, ствараць нестабільнасць
сістэмы, нейкую анархізацыю, каб адкрыць усе
магчымасці, закрытыя тэхналогіямі. Паводле французскага філосафа Бернара Сціглера, адным з эфектаў развіцця AI з'яўляецца
інтэлектуальная і культурная пралетарызацыя. Гэта азначае, што мы губляем свае культурныя кампетэнцыі. Новай роляй мастацтва будзе стварэнне свабоднай творчасці, стымуляванне самастойнага мыслення. У гэтым і заключаецца
тэхнаразнастайнасць, мы таксама губляем разнастайнасць
да тэхналогій, але таксама ў
ўдзельнічаць у распрацоўцы новых тэхналогій, якія больш звязаныя з чалавечымі патрэбамі, сацыяльнымі і псіхалагічнымі аспектамі асобы. П. В.: Вось чаму мы з сімпатыяй глядзім на ініцыятывы з глабальнага Поўдня, якія, напрыклад, былі прадстаўлены ў другім выданні Biennale Warszawa. Рамеш Шрынівасан —
хочам дасягнуць ідэалаў тэхналагічнай разнастайнасці, то павінны думаць пра мясцовыя ініцыятывы, гарызантальнае супрацоўніцтва, масавыя арганізацыі, якія ствараюць прататыпы і альтэрнатывы, што могуць дапамагчы рэканструяваць тэхналагічны свет вакол нас, зрабіць яго больш дэмакратычным і чалавечным.
• Другое выданне Біенале Варшава, 2022. Фота Монікі Сталярскай.
беларускай зямлі. Сярод іншых прысутнічае ў
даведніку і Чэслаў Юльюш Немэн, ураджэнец
Старых Васілішак, што на Шчучыншчыне.
Безумоўна, ягоныя галоўныя творчыя дасягненні
звязаныя ўжо з Польшчай, але пры гэтым
застаецца шмат акцэнтаў, якія звязваюць яго
менавіта з Беларуссю. Ужо хоць бы таму, што
ягоны творчы псеўданім — гэта дадатковы знак
павагі да радзімы, пра якую ён ніколі не забываў.
Дзяцінства, юнацтва. Старыя Васілішкі
Крэўную повязь з роднай вёскай Немэн падкрэсліваў неаднойчы і ў розныя гады
самародкі. Ніхто не вывучаў
«Чэслаў Немэн. Genius loci», Мінск, 2019,
Калі касцёл у Старых Васілішках закрылі і бацькі вырашылі пераехаць у Польшчу, Чэслаў меў 19 гадоў і ў першы раз ажаніўся. Яго выбранніцай стала Марыя Кляўзунік, якая, тым не менш, не паехала разам з Чэславам.
Такім чынам, родны дом Выджыцкіх, што складаўся з дзвюх палавінак (адну займала сям’я Антона, другую — сям’я ягонага брата), апусцеў. Нейкі час там жылі іншыя людзі, праз
гады адкрылася прадуктовая
рок-музыканта, які паўстаў у родным доме
выканаўцы. Ініцыятарам стварэння выступіў
Уладзімір Сянюта, вялікі прыхільнік творчасці
Немэна.
Менавіта спадар Сянюта пачаў збіраць першыя экспанаты. Гэта былі як знойдзеныя ў будынку рэчы Выджыцкіх, так і ўзоры хатняга побыту, якія аддавалі ў музей вяскоўцы. А неўзабаве
з ініцыятывы той жа Веры Савінай у Мінску
пачала ўтварацца ініцыятыўная група аматараў творчасці Немэна. Энергіі Веры можна толькі пазайздросціць! Дзякуючы намаганням яе і сяброў у клубе-музеі з’явіліся фартэпіяна, прайгравальнік, дыскі Немэна, фотаздымкі,
афішы ягоных канцэртаў. Там жа пэўны час можна было набыць набор паштовак з фотаработамі Валерыя Вядрэнкі. І не дзіва, што гэтае месца з кожным годам прыцягвае да сябе ўсё больш аматараў творчасці музыканта, ды не толькі палякаў, а з многіх краін. Былі гады, калі
наведвалі больш за 10 тысяч чалавек. Уладзімір Сянюта неяк распавёў, што аднойчы
канцэрты, гучаць і творы майстра. Дарэчы, парафіяльныя кнігі паведамляюць пра тое, што найстарэйшы запіс у іх паходзіць з 1635 года і згадвае прозвішча «Выдріцкі».
Унікальны музыкант
Чэслаў Немэн прайшоў у творчасці ўнікальны шлях — ад выканання збольшага просценькіх песень да стварэння маштабных
стаў першым у гісторыі польскай рок-музыкі, хто звярнуўся да спадчыны паэтаў-рамантыкаў.
Пазней ён так
славянства: напрыклад, выкарыстаць вялікія хоры са спецыфічнай царкоўнай афарбоўкай
гучання. З Цыпрыянам Норвiдам у мяне існуе глыбокая духоўная повязь. Я ўспрымаю яго
вершы як музыку, адчуваю іх рытм і гармонію».
Цікавае яшчэ адно прызнанне музыканта: «Я не
люблю аднакаляровую музыку. Наша натхненне
павінна адлюстроўваць сённяшні дзень, поўны сутыкненняў, канфліктаў, няўдачамі, радасцю
і стратамі» («Genius loci»). Апрача таго, у рэпертуары Немэна з’явіліся кампазіцыі на
вершы Адама Асныка, Юльяна Тувіма, Яраслава
Івашкевіча, Казіміра Пшэрвы-Тэтмаера, а таксама
Маякоўскага, Лермантава, Ясеніна.
У той жа час музыкант актыўна гастраляваў, у тым ліку ў СССР.
музыка запрасіў
паехаў у Старыя
Васілішкі, каб чарговы раз пабачыцца са сваякамі
ды сябрамі. Супрацоўнічаў са знакамітымі зоркамі
сусветнага джазу (Джон Аберкромбі, Ян Хамер,
Міхал Урбаняк, Збігнеў Намыслоўскі).
З праграмы «Idée fixe» (дыск 1, дыск 2, 1978) ён
пачаў сам праектаваць вокладкі ўласных альбомаў,
пастаянна абнаўляў арсенал інструментаў,
дзякуючы чаму электронная музыка займала ў яго
творах усё больш месца.
У кнізе «Чэслаў Немэн. Ці памятаеш яшчэ яго?» Дарыюш Міхальскі пісаў: «Чэслаў
(«Złoty Krzyż Zasługi»).
вакаліста
запрашэнне ў склад Blood, Sweet & Tears — гэта якраз адна з тых легенд, якія часта суправаджаюць жыццё і творчасць знакамітых людзей.
Немэн і беларускасць
У адным з інтэрв’ю музыкант прызнаўся:
«Нягледзячы на розныя непрыемнасці, дзяцінства
я ўспамінаю з настальгіяй. Гэта быў рай на зямлі».
Варта нагадаць, што Старыя Васілішкі былі збольшага
«польскай» вёскай, хоць, безумоўна, там гучалі і беларуская і руская мовы. Узнікае пытанне:
Яшчэ раз звярнуся да кнігі Міхальскага «Чэслаў Немэн.
мне: “Менавіта песня «Бадзяга», якую я спяваў на працягу многіх гадоў
(з адным тэкстам) і па-польску (з яшчэ іншым), — гэта такая больш-менш аўтабіяграфія. Мая і маёй сям’і”».
З грунтоўнага біяграфічнага даследавання
Эміліі Падал «Радзевіч. Гарачая душа» вынікае што асоба Марыі Радзевіч, яе стасункі з
партнёркамі, заняткі сельскай гаспадаркай і
грамадскімі клопатамі бадай не менш цікавыя за
творы, якія крытыкі часта папракалі за недахоп
належнай глыбіні. Як прызнавалася сама
пісьменніца, яна пісала без чарнавікоў, маўляў,
сюжэты самі прыходзілі ёй у галаву, заставалася
іх толькі занатаваць. Астатні час Марыя Радзевіч
займалася сельскай гаспадаркай. «Праца на
зямлі вельмі цяжкая, і часта яе даводзіцца
рабіць сваімі рукамі. Толькі на тры месяцы
ўзімку прыязджаю ў Варшаву, дзе маю дарагую
сяброўку, — і са шпакамі вяртаюся на свае
балоты... Выдатная пісьменніца больш ахвотна расказвае пра свае палескія балоты, чым
пра свае літаратурныя здабыткі»,
чытаем у часопісе Bluszcz, прысвечаным саракагоддзю
пані Радзевіч. Да 2015 года творца ўваходзіла ў пяцёрку
самых папулярных польскіх аўтараў і аўтарак —
нароўні з Генрыкам Сянкевічам, Баляславам
Прусам, Элізай
Чытальня
• Грушава, сядзіба Радзевічаў. Фота Ксаверыя Недабітоўскага, знята паміж 1918 і 1936 гадамі.
Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek,
прышчэпак і рабілі іх, запрашалі дактароў для
і вынаходлівыя людзі, якія жывуць сваёй працай: ядуць хлеб з таго збожжа, што самі пасадзілі, сабралі,
і адчужанымі. Эмансіпацыя жанчын, наданне ім правоў уласнасці, магчымасці разводу таксама займалі Марыю
Нягледзячы
(1857—1945) і
Скірмунт. Працяглы час
(больш за 25 гадоў) Марыя Радзевіч вяла
падвойнае жыццё, ці, як кажуць, жыла на
два дамы. Пасля таго як Гэлена Вейхерт
пакінула Грушава (па версіі Марыі — праз
праблемы з нервамі), дзе цягам некалькіх гадоў шмат высілкаў паклала на ўдасканальванне
грушаўскай гаспадаркі, ды вырашыла пераехаць у Варшаву, яны разам з Раздевіч набылі сумеснае жытло, таксама
пісьменніцы, таксама і Канстанцыя
Скірмунт, дачка Алены: лічыцца, што добрае знаёмства і сумесныя падарожжы з ёй
аповесці «Дэвайціс».
У верасні 1939-га камуністычныя ўлады выкінулі 75-гадовую пісьменніцу з яе маёнтка Грушава.
якой знаходзіла сэнс жыцця і спакой. Творы Марыі Радзевіч вызначаюцца захапляльнымі апісаннямі прыроды (як у «Леце лясных людзей»), дэталямі стасункаў між жыхарамі маёнткаў і вяскоўцамі (як у аповесцях «Дэвайціс», «Алёс» і інш.), але самае важнае — гэта шлях, які пераадольваюць гераіні яе прозы: у пазнанні жыцця
Чытальня
• «Знахар» (1937), рэжысёр Міхал Вашыньскі.
• «Знахар» (2023), рэжысёр Міхал Газда.
«Znachor»
«Akademia pana Kleksa»
i Małgorzata»
У Дакладзе пра развіццё прамысловай галіны стварэння відэагульняў у Польшчы, што ахайна публікуецца ў канцы кожнага года ўжо шмат гадоў запар, «эдутэйнмент» (г. зн. «адукацыйнай забавы», ад англійскага education+entertainment) не вельмі заўважны і прысутнічае
Giant Lazer, MediaCraft.studio, Odd Qubit і,
This
This
• This War of Mine. Ілюстрацыі з прэс-кіту гульні.
канфлікту: «Гэта гульня пра кожны канфлікт
і пра кожную нявінную асобу, зняволеную ў ягонай сярэдзіне».
Гульня была распрацавана варшаўскай 11 bit studios у 2014-м, а ў 2020-м трапіла ў афіцыйны спіс рэкамендаванай літаратуры для польскіх школьнікаў — нават
нягледзячы на ўмоўнасць прысутнасці
відэагульні ў спісе *кніг*. Падзея была
беспрэцэдэнтнай і атрымала найшырэйшае
асвятленне ў тэматычнай прэсе. Польшча
стала першай краінай у свеце, якая зрабіла
камерцыйную відэагульню элементам
агульнанацыянальнай афіцыйнай
адукацыйнай праграмы, адпаведна This War of Mine стала першай такой гульнёй у свеце.
This War of Mine паважаюць за яе «выхаваўчы патэнцыял» як спосаб перадачы кампрэсаванага досведу тысяч рэальных людзей.
вырашэння праблем,
хоць на паўпальца дазваляюць радыкальныя дзеянні, міргнуць не паспееце, як пераканаўчае адлюстраванне жахаў вайны ператворыцца ў гумарыстычны макабр з жангліраваннем чарапамі, паяданнем
плоці ды іншымі атракцыёнамі.
На сённяшні дзень гульня разабраная бадай што да апошняга вінціка ў мностве
WARSAW RISING: City of Heroes Гульня прысвечана
1945 года), а капітуляцыяй сілаў супраціву. Гульцу прапануецца
• WARSAW RISING: City of Heroes.
ў Steam.
• Aviators — War in the Skies.
Steam.
была распрацавана студыяй Pixelated Milk, а выдаўцом стаў Інстытут
аддзел New Technology Division, які, сярод іншых рэчаў, займаецца відэагульнямі
• Cyphers Game.
Ілюстрацыі з сайта New Technology Division.
Cyphers Game
Cyphers Game
• Cyphers Game.
Ілюстрацыі з сайта New Technology Division.
