Сайт
«Польская сталіца культуры 2026―2028» ― гэта ініцыятыва
2029». Тытул
https://bb2026.pl/
Заступнікі 2026
Заступнікі 2025
Імя
У 2026-м будзе адзначацца 100-годдзе
атрымання Гдыняй гарадскога статута і
50-годдзе чэрвеньскіх рабочых пратэстаў.
Заступнікамі наступнага года стануць
рэжысёр Анджэй Вайда, рэдактар Ежы
Гедройц і Блаславёная Маці Эльжбета
Ружа Чацка, заснавальнік Асалінэума Юзаф
Максіміліян Асаліньскі, адзін з бацькоў
незалежнасці Польшчы Ігнацы Дашыньскі, мастак Юзаф Чапскі, пісьменнік Сяргей
Пясецкі, айцец Станіслаў Сташыц і спявак Мячыслаў Фог. Таксама 2026-ы абвешчаны
Годам Польскага радыё.
СЭРЦА ― У ГДЫНІ
Налета Гдыня адзначыць сотую гадавіну свайго гарадскога статута. Пастанова, якая
дала сельскай гміне статус горада, была
выдадзена Саветам Міністраў 10 лютага 1926 года.
Пасля аднаўлення незалежнасці ў 1918
годзе Польшча атрымала выхад да
Балтыйскага мора. Будаўніцтва сучаснага
порта стала прыярытэтам тагачасных улад, што імкнуліся павялічыць ваенны
патэнцыял краіны і ўмацаваць эканамічную самастойнасць. Найбольш зручным месцам для будаўніцтва ваеннага і гандлёвага
порта была прызнана Гдыня. Рыбацкая вёска ператварылася ў горад з адным з самых
Саюзныя войскі бамбардавалі ваенныя аб’екты, а немцы канчаткова знішчылі інфраструктуру порта
сакавіку 1945 года. Перамешчаныя жыхары адчувалі, што пакінулі свае сэрцы ў Гдыні.
супраць рэзкага павышэння цэн, патрабавалі годных умоў працы і стварэння незалежных прафсаюзаў. Наступная хваля пратэстаў пракаціліся па Польшчы летам
1980 года. Гдыньская верф далучылася да
пратэстаў у Гданьску.
Сёння ў Гдыні жыве амаль чвэрць мільёна
жыхароў. Горад удала спалучае гістарычны
шарм з сучаснасцю. Тут ёсць і прыгожыя
пляжы, і ўнікальная мадэрнісцкая
архітэктура. У багатую культурную
праграму ўваходзяць Фестываль польскага
мастацкага кіно і Фестываль мора , што
захоўвае кашубскія традыцыі.
РАБОЧЫ
Мэта абвяшчэння 2026 года Годам
чэрвеньскіх рабочых пратэстаў 1976
года ― данесці гістарычную праўду
пра тыя падзеі, аддаць даніну павагі
ахвярам рэпрэсій, іх сем’ям ― усім, хто з
мужнасцю і верай у незалежную Польшчу
ўдзельнічаў у дэманстрацыях, а таксама
«адзначыць прыгажосць тых дзён, звязаных з узнікненнем салідарнасці паміж рознымі сацыяльнымі групамі ў імкненні да
чалавечай годнасці і поўнай свабоды».
Абвяшчэнне рэзкага павышэння цэн на
прадукты летам 1976 года стала іскрай, якая запаліла масавую незадаволенасць
25 чэрвеня. Пратэст, распачаты ў
Радаме, быў унікальным у гісторыі
ПНР. Дэманстрацыі, што дасягнулі
найбольшага маштабу ў Радаме, Урсусе
і Плоцку, ахапілі 24 ваяводствы. У іх узялі ўдзел больш за 80 тысяч чалавек са 112 устаноў і прадпрыемстваў, ладзіліся
АНДЖЭЙ ВАЙДА: З ПОПЕЛУ, ДЫЯМЕНТАЎ, МАРМУРУ
Анджэй Вітальд Вайда (1926―2016) ― адзін з найвялікшых рэжысёраў у гісторыі кіно, аўтар шэдэўраў сусветнага кінематографа «Канал», «Попел і дыямент», «Попел», «Вяселле», «Зямля абяцаная», «Чалавек
з мармуру», «Панны з Вілька», «Дантон», «Корчак», «Пан Тадэвуш» і «Катынь». Бліскучы тэатральны рэжысёр, пастаноўкі
якога ішлі на сцэнах па ўсім свеце. Кіраўнік
кінастудыі «X», прэзідэнт Асацыяцыі
польскіх кінематаграфістаў. Ініцыятар
стварэння шматлікіх адукацыйных і
мастацкіх устаноў, у тым ліку Школы Вайды
ў Варшаве і Музея японскага мастацтва і
тэхналогій «Манга» ў Кракаве.
З уражальнага спісу ўзнагарод Анджэя
Вайды за дасягненні ўсяго жыцця варта
згадаць прынамсі некаторыя: французскі «Сезар»,
у
Сваёй творчасцю ён пабудаваў мост паміж
мінулым, сучаснасцю і будучыняй Польшчы і стаў амбасадарам польскай культуры ў
свеце.
Выстава «Анджэй Вайда. Альбом для
замалёвак» (2016), падрыхтаваная Музеем
Манга да 90-годдзя мастака, падвяла вынікі і яго шматгадовай графічнай творчасці.
Сенат абвясціў Год Анджэя Вайды ў знак
прызнання працы і дасягненняў аднаго
з найвыдатнейшых польскіх рэжысёраў, сузаснавальніка польскай кінашколы і
кіно маральнага непакою, якое вызначыла
польскую гістарычную памяць і сучасную
культурную ідэнтычнасць.
КНЯЗЬ
Найперш Ежы Гедройц вядомы як стваральнік і рэдактар штомесячніка
«Культура» і заснавальнік Літаратурнага інстытута. Мэзон-Лафіт ля Парыжа, дзе знаходзіліся рэдакцыя і інстытут, стаў сімвалам польскай культуры ў выгнанні
пасля Другой сусветнай вайны.
Аднак Гедройц быў не толькі выдаўцом, але і чалавекам, які натхняў іншых, вырашаў
немагчымыя сітуацыі і змяняў свядомасць
палякаў, а часам і іх суседзяў.
Ежы Гедройц (1906―2000) нарадзіўся
ў Мінску ў сям’і фармацэўта Ігнацыя
Гедройця і Францішкі Стажыцкай. Яго
бацька быў нашчадкам старажытнага, але
збяднелага роду літоўскіх князёў. Праз
шмат гадоў, у часы росквіту «Культуры»
і Літаратурнага інстытута, Гедройца называлі «Князем» або «Князем з МэзонЛафіта». І хоць Ежы Гедройц сапраўды меў
• Ежы Гедройц, Мэзон-Лафіт, 1987. Фота Багдана Пачкоўскага. З сайта culture.pl.
1918 года ўся сям’я Гедройцаў пераехала ў Варшаву, і Ежы працягнуў вучобу ў гімназіі імя Яна Замойскага, потым вывучаў права ў Варшаўскім універсітэце. Нават падчас вучобы ён захапляўся грамадска-палітычным актывізмам, займаўся рэдакцыйнай, журналісцкай і
эміграцыі, таксама заснаваны Гедройцам.
Цікава, што «Культура» першапачаткова
задумвалася як «візітоўка, завяршальны
штрых» ці нават «пабочны прадукт» да
выдавецкай дзейнасці інстытута.
У 1947 годзе Літаратурны інстытут
перамясціў штаб-кватэру ў Мэзон-Лафіт.
Выдавецтва служыла неафіцыйнай
амбасадай незалежнай Польшчы.
Штомесячнік «Культура» набіраў усё
большую папулярнасць і прызнанне сярод эмігранцкай супольнасці. З «Культурай»
супрацоўнічалі выдатныя польскія журналісты і пісьменнікі-эмігранты, у тым ліку Юзаф Чапскі, Ежы Стэмпоўскі, Канстанцін Яленьскі, Юліуш Мерашэўскі, Вітальд Гамбровіч, Густаў ХерлінгГрудзіньскі. Дом у Мэзон-Лафіт стаў месцам кантактаў паміж эмігрантамі і радзімай, месцам патоку кніг і часопісаў, месцам, дзе маглі жыць і працаваць
пісьменнікі і журналісты. Літаратурны інстытут публікаваў творы аўтараў, якія не вярнуліся ў Польшчу пасля вайны, а таксама тых, з кім эміграцыя адмовілася
супрацоўнічаць, напрыклад Чэслава Мілаша
і Марэка Гласкі. Пісьменнікі і журналісты, якія жылі ў ПНР, публікавалі свае творы
пад псеўданімамі, у тым ліку Марэк
Навакоўскі і Адам Міхнік.
На працягу многіх гадоў Гедройц
і яго калегі прасоўвалі канцэпцыю
ULB (Украіна, Літва, Беларусь), якая
меркавала самавызначэнне гэтых
дзяржаў у пасляялцінскіх межах. На
яго думку, баяцца трэба было не Расіі
як такой, а імперыі: чым мацнейшыя і больш незалежныя Украіна, Літва і
Беларусь, тым слабейшая яна будзе.
14
года, працуючы над 637-м нумарам «Культуры» і 134-м нумарам «Гістарычных нататнікаў». Сёння парыжская «Культура» лічыцца адным з найважнейшых галасоў польскай культуры ХХ стагоддзя. Многія ідэі і каштоўнасці, якія прапагандуе гэты часопіс, застаюцца актуальнымі, а яго архівы з’яўляюцца каштоўнай крыніцай ведаў пра пасляваенную Польшчу і яе адносіны з Еўропай. Творы, апублікаваныя ў «Бібліятэцы “Культуры”» , увайшлі ў канон польскай літаратуры. Штоквартальнік «Zeszyty Historyczne» сёння з’яўляецца адной з найважнейшых крыніц ведаў пра нядаўнюю гісторыю Польшчы. Літаратурная
паслядоўнага
добрасуседскіх зносінаў паміж Польшчай і Беларуссю, Літвой, Украінай. Сярод лаўрэатаў прэміі― Уладзімір Арлоў, Валянцін Акудовіч, Ева Вежнавец, Сяргей Дубавец, Ілля Сін, Ігар Бабкоў. РУЖА ЧАЦКА: «СЛЯПАЯ МАЦІ СЛЯПЫХ» Піянерка польскай тыфалогіі
• Ружа Чацка як сястра Эльжбета. 1918.
Ружа Чацка была першай асобай у
Польшчы, якая пачала маштабную сістэматычную дапамогу сляпым. У 1910
толькі на ўласныя сродкі Чацка заснавала ў Варшаве адмыслова прытулак: там жанчыны вывучалі шрыфт Брайля і вучыліся плесці кошыкі. У 1911 годзе
стаў Таварыствам догляду
Прымасам Тысячагоддзя, кардыналам Стэфанам Вышыньскім.
ЗАСНАВАЛЬНІК
Налета прыпадае 200-годдзе з дня смерці Юзафа Максіміліяна Асаліньскага (1748―1826) ― бібліяфіла, раманіста, паэта, літаратуразнаўцы, перакладчыка, лексікографа, гісторыка, піянера славістыкі і палітыка. Асаліньскі нарадзіўся ў Волі Мялецкай у гістарычным Сандамірскім рэгіёне, скончыў езуіцкі Collegium Nobilium у Варшаве. На працягу жыцця Асаліньскі ўкладаў
• Асалінэум у Львове.
друкаваных адзінак: кнігі і перыядычныя выданні, больш за 700 рукапісаў, 130 карт
і атласаў, амаль 2000 гравюр, 350 манет і
медалёў, 20 карцін, а таксама калекцыю
ракавін і мінералаў.
Рэстаўрацыяй бібліятэчных будынкаў
у Львове і іх адаптацыяй да патрэб
каштоўных калекцый кіраваў будучы
генерал Юзаф Бэм .
У 1823 годзе фонды Нацыянальнай
установы імя Асаліньскіх былі пашыраны за
кошт мастацкай калекцыі Генрыка Людвіка
Любамірскага, а ў бібліятэцы быў створаны
Музей князёў Любамірскіх .
У 1827 годзе кніжную калекцыю Асаліньскіх
нарэшце перавезлі з Вены ў Львоў. У той жа
час было створана выдавецтва «Асалінэум»
для публікацыі вынікаў даследаванняў
краіне, гэта сховішча рукапісаў найвыдатнейшых польскіх навукоўцаў, пісьменнікаў і паэтаў, у тым ліку там захоўваюцца «De revolutionibus orbium coelestium» Мікалая Каперніка, творы Яна Каханоўскага, Адама Міцкевіча, Адама Асныка, Уладзіслава Рэйманта , Стэфана Жаромскага, Юліюша Славацкага і Генрыка Сянкевіча. Сёння ў склад інстытуцыі ўваходзяць
Ігнацы Эварыст Дашыньскі (1866―1936)
нарадзіўся ў Збаражы ў сціплай сям’і
дзяржаўных службоўцаў, якія паходзілі з
дробнай шляхты. Ён і яго браты выраслі
ў цені Збаражскага замка, вядомага па
старонках «Агнём і мячом». «Ужо ў першыя
гады вучобы ў сярэдняй школе, пад
уплывам брата, я стаў заўзятым польскім
патрыётам. Я мог спяваць з ім, бадай, усе
песні паўстанняў 1831 і 1863 гадоў,
я чытаў кнігі па польскай гісторыі і складаў
не столькі меркаванні, колькі сімпатыі і
антыпатыі да асобных асоб гэтай гісторыі»,
― пісаў ён у мемуарах.
На працягу 50 гадоў Ігнацы Дашыньскі
займаўся грамадскай дзейнасцю,
абараняючы правы чалавека, ― спачатку ў
парламенце Аўстра-Венгерскай імперыі,
а пасля аднаўлення Польшчай незалежнасці
ў 1918 годзе ― у Сейме Другой Польскай
Рэспублікі.
Сузаснавальнік і лідар Польскай сацыялдэмакратычнай партыі, якая змагалася
за паляпшэнне становішча працоўных
і аднаўленне незалежнай Польшчы,
Дашыньскі спалучаў глыбокі патрыятызм
з барацьбой за грамадзянскія правы для ўсіх. Менавіта дзякуючы Дашыньскаму
ў Канстытуцыю адроджанай Польскай
дзяржавы 1921 года былі ўключаны
права на сацыяльнае страхаванне
і забарона дзіцячай працы. Як
маршал Сейма ён выступаў у абарону
парламенцкай дэмакратыі перад абліччам
узмацнення ўплыву аўтарытарызму ў
польскім грамадскім жыцці. Дашыньскі
быў прыхільнікам свабоды прэсы, грамадзянскай адукацыі,
кіпцюром льва. З сарказмам і іроніяй,
спалучанымі з пафасам і высакародным
гучаннем голасу, ён раздушваў сваіх
апанентаў, як васковую свечку».
У стагоддзе адноўлення незалежнасці
Польшчы на варшаўскай плошчы
Перакрыжавання быў адкрыты помнік
Ігнацыю Дашыньскаму ― побач з помнікамі іншым бацькам польскай незалежнасці ―
Раману Дмоўскаму, Войцеху Карфантаму, Ігнацыю Яну Падэрэўскаму, Юзафу Пілсудскаму і Вінцэнту Вітасу .
ЮЗАФ ЧАПСКІ. «ІКОНА, АЎТАРЫТЭТ, ЧАЛАВЕК-ІНСТЫТУЦЫЯ»
На 2026-ы прыпадае 130-ягадавіна з дня нараджэння незвычайнага мастака, літаратара, ваеннага дзеяча Юзафа Чапскага , «вялікага паляка і еўрапейца», які, паводле рэзалюцыі Сейма, быў «сведкам як жорсткасці, так і прыгажосці». Мастак-капіст, што адыгрываў ключавую ролю ў польскім мастацтве ў міжваенны
перыяд. Салдат, вязень Старабельска, удзельнік польска-савецкай вайны, узнагароджаны ордэнам Virtuti Militari . Сузаснавальнік парыжскай «Культуры»,
дакументатар Катынскага расстрэлу, ён
быў дасведчаным пісьменнікам, аўтарам
глыбокіх эсэ пра мастацтва і літаратуру
і ўнікальных дзённікаў, якія складаюцца
прыкладна з трохсот нататнікаў.
Юзаф Чапскі (1896―1993) нарадзіўся ў
Празе. Вучыўся ў Акадэміі мастацтваў у
Варшаве, а затым у Кракаве. Разам са сваімі калегамі, сярод якіх былі Ян Цыбіс, Артур Нахт-Самборскі, Тадэвуш Пётр
У чэрвені 1947 года разам з Ежы
Гедройцам, Густавам Херлінг-Грудзіньскім, Зоф’яй і Зыгмунтам Герцамі ён стаў
сузаснавальнікам першага нумара
эмігранцкага часопіса «Культура» ў Рыме.
Юзаф Чапскі застаўся ў выгнанні ў
Францыі. Пры любой магчымасці ён
займаўся жывапісам і пісаў пра літаратуру
і мастацтва. У 1960-я ён жыў у асноўным за
кошт жывапісу, утрымліваючы сябе і сваю
сястру Марыю. Раз на год Чапскі спрабаваў
арганізаваць выставу, каб прадаць свае
працы. Ён называў сябе «актыўным
мастаком», бо, як арганізатар уласных
выстаў, аплачваў арэнду парыжскіх галерэй
і займаўся сваёй прамоцыяй: шукаў
французскіх крытыкаў, гатовых напісаць
пра яго. Аднак выставы ў асноўным
наведвалі знаёмыя і сябры, якія куплялі яго малюнкі і карціны. Усё змянілася, калі яго працамі
Нягледзячы на паступовае пагаршэнне зроку, ён працягваў маляваць амаль да канца жыцця. Яго творчасць неверагодна разнастайная ― ад акадэмічных малюнкаў да эскізаў,
зафіксаваць бачанае, а затым ператварыцца
ў жывапіс алеем або акрылам.
Творца мае ўласны біяграфічны музей
у Кракаве, вядомы як Павільён Юзафа
Чапскага . Яго карціны і малюнкі
знаходзяцца ў дзяржаўных установах
Польшчы і Швейцарыі, урадавых установах
Францыі, універсітэтах Іспаніі і музейных
калекцыях ЗША, а таксама ў прыватных
калекцыях больш чым у дзясятку краін.
У 2022 годзе ў варшаўскай Кардэгардзе
прайшла выстава «Юзаф Чапскі. Творы з прыватных калекцый» ― прадстаўнічая
прэзентацыя мастака з пункту гледжання тэм, тэхнік і храналогіі сабраных твораў.
Трыццаць шэсць алейных карцін, акварэлі, малюнкі, эскізы і гравюры, прадстаўленыя ў Кардэгардзе, былі створаны паміж 1922 і 1989 гадамі. З 36 карцін у экспазіцыі 20
ніколі не дэманстраваліся публічна.
ШУКАЛЬНІК ПРЫГОД СЯРГЕЙ ПЯСЕЦКІ
Налета адзначаецца 125-я гадавіна з дня
нараджэння аднаго з найвыдатнейшых
аўтараў польскай літаратуры ХХ стагоддзя―
Сяргея Пясецкага. Пісьменнік, кантрабандыст, шукальнік прыгод
Сяргей Пясецкі (1901―1964) нарадзіўся ў
Ляхавічах. Ён быў пазашлюбным дзіцём
беларускай сялянкі Клаўдзіі Кукаловіч і
зрусіфікаванага польскага шляхціца Міхала Пясецкага, мясцовага начальніка пошты.
Сына адабралі ў маці, ягоным выхаваннем займалася мачаха. У часы Першай сусветнай сям’я эвакуявалася ў Расію.
кшталту шулерства ці вырабу парнаграфіі, ― пра гэты перыяд жыцця згадваецца ў ягоным «Жыцці раззброенага чалавека». У 1922 годзе Сяргей Пясецкі стаў агентам польскай выведкі і перабраўся ў сталіцу польска-савецкай кантрабанды ― Ракаў, на тагачасную мяжу. Пад выглядам кантрабандыста ён нелегальна перасякаў мяжу да 30 разоў
і не пабачыў сваіх родных, але ўвесь час падтрымліваў з імі цёплае ліставанне. З 1951 да 1989 года кнігі Пясецкага ў Польшчы былі забароненыя і друкаваліся нелегальна.
Творы Сяргея Пясецкага перакладзены на многія мовы, у тым ліку і на беларускую. «Каханак Вялікай Мядзведзіцы» аб
творы, але два першыя раманы не прайшлі турэмную цэнзуру, бо ўтрымлівалі шмат
аператыўнай інфармацыі. Затое наступны яго раман, «Каханак Вялікай Мядзведзіцы»,
быў апублікаваны ў выдавецтве «Rój» і стаў бэстсэлерам. Мельхіёр Ваньковіч зацікавіўся кнігай таленавітага вязня і дамогся яе публікацыі. Твор быў
перакладзены больш чым на дзясятак
моў. Папулярнасць кнігі прымусіла
пісьменнікаў і дзеячаў культуры звярнуцца
з петыцыяй аб памілаванні Пясецкага.
У 1937 годзе прэзідэнт Ігнацы Масціцкі
сапраўды памілаваў Пясецкага ― творца
быў вызвалены са «Святога крыжа», самай
Алесь Пяткевіч.
ГЕАЛОГІІ
На 2026-ы прыпадае 200-годдзе з дня смерці Станіслава Сташыца. Адзін з найвыдатнейшых прадстаўнікоў польскага Асветніцтва, Сташыц (1755―1826) быў палітычным пісьменнікам і публіцыстам, філосафам і перакладчыкам, географам і геолагам, каталіцкім святаром, сябрам Адукацыйнай палаты Варшаўскага княства, дзяржаўным міністрам Варшаўскага княства і дзяржаўным міністрам
«Геалагічнай карты Польшчы
і суседніх краін». За свае дасягненні ў
галіне навук аб Зямлі Сташыц атрымаў
ганаровае званне «Бацькі польскай
геалогіі».
Станіслаў Сташыц ініцыяваў і ў значнай
ступені фінансаваў будаўніцтва помніка
Мікалаю Каперніку , адкрытага ў 1830 годзе. Ён удзельнічаў у арганізацыі Акадэмічнай
спадчыннае
ад прыгоннай залежнасці,
Артыст прадаў больш за 25 мільёнаў копій
сваіх плытак, выступіў на дзясятках тысяч
канцэртаў у Польшчы і за мяжой, а яго
рэпертуар складаўся з больш чым 2 000
песень. Ім захаплялася публіка ў дваццаці
пяці еўрапейскіх краінах, а таксама ў Бразіліі, Ізраілі, Цэйлоне, Новай Зеландыі, Аўстраліі, ЗША і Канадзе. Такім чынам,
Фог стаў паслом польскай культуры ва ўсім
свеце.
У міжваенны перыяд Мячыслаў Фог быў удзельнікам знакамітага хору «Дана» . Фога называюць майстрам сентыментальнай
песні, легендай старых варшаўскіх кабарэ і рэвю-тэатраў «Банда», «Палонія» і «Qui Pro Quo». Артыст усталяваў даваенны рэкорд
па продажах пласцінак: альбом «To ostatnia niedziela» быў прададзены накладам больш
за 100 000 копій.
З 1945 па 1946 год ён кіраваў арткавярняй Cafe Fogg у руінах дома па
вуліцы Маршалкоўскай, 119. Польскае радыё транслявала адтуль першую пасляваенную перадачу «Пасляабедзенны чай ля мікрафона», а Шведскае радыё ―
аўдыярэпартаж «Кавярня сярод руін». Вядомы сваёй прафесійнасцю і элегантнасцю выступленняў, Мечыслаў Фог заставаўся нязменна папулярным і пасля вайны. Ён стаў першым артыстам, які з’явіўся на польскім тэлебачанні, таксама здымаўся
подзвіг у гісторыі польскай сцэны. Мечыслаў Фог быў не толькі зоркай міжваеннай і пасляваеннай сцэны. Ён удзельнічаў у Варшаўскім паўстанні, быў некалькі
Штомпкі-Грабоўскай: «Halo, halo, Polskie
Radio. Fala 480 metrów / Прывітанне, прывітанне, Польскае радыё. Хваля 480 метраў» папярэднічалі першай афіцыйнай трансляцыі музыкі Фрыдэрыка Шапэна.
У гэты дзень Польскае радыё, якое ўзначаліў Зыгмунт Хамец, адзін з яго заснавальнікаў, пачало рэгулярнае
вяшчанне.
На працягу ста гадоў Польскае радыё было важным распаўсюднікам актуальных падзей, гістарычнага, спартыўнага і культурнага кантэнту. Яно інфармавала,
забаўляла, адукоўвала, выхоўвала і фармавала густы многіх пакаленняў
буйныя падзеі і адметныя галасы выдатных журналістаў і радыёартыстаў, а таксама кампазітараў, музыкаў і пісьменнікаў. Сярод знакавых праграм ― «Вясёлая львоўская хваля», радыёспектаклі «Матысякі» і «У Езяранах» , «Сігналы дня», «Лета з Радыё», «МініМакс», «РадыёКур’ер», «Хіт-ліст праграмы III», «60 хвілін у гадзіну», «Рэвю песні», «Спартыўная хроніка» і «Спартыўная студыя S-13». Каштоўнай з’яўляецца і нотная бібліятэка, якая змяшчае рукапісы выдатных польскіх кампазітараў. Разам са сваімі рэгіянальнымі станцыямі
Віртуальная выстава «Уладзіслаў
Рэймант і Стэфан Жаромскі на фоне эпохі» , падрыхтаваная Dydo Poster Gallery
і «Прасторай польскай культуры» , прадстаўляе юбілейныя, тэатральныя і кінаплакаты, натхнёныя творчасцю Жаромскага.
Сёлета адзначаюцца сотыя ўгодкі з дня
смерці «аднаго з найвялікшых польскіх
пісьменнікаў, духоўнага аўтарытэта польскай інтэлігенцыі, аўтара
апавяданняў, раманаў, драм і рэпартажаў, якія сфармавалі нацыянальнае мысленне
многіх пакаленняў палякаў» ― паводле рэзалюцыі Сейма Рэспублікі Польшча. Гэтаму пісьменніку не раз праракавалі
Нобелеўскую прэмію. Ягоны талент быў несумненным, а наробак ― маштабным і
для ўсіх відавочным. Але многія сучаснікі разумелі, чаму ўзнагарода яго шторазу
абмінае: гэты аўтар занадта шурпаты, колкі, нязручны… Бо шчыры. І ў гэтай
шчырасці ён заставаўся няўхільным. Стэфан Жаромскі ніколі не шкадаваў
нікога: ані аўтарытэтаў, ані
нацыянальныя гістарычныя міфы, ані нават свайго чытача. Ягоныя
творы наўрад ці варта рэкамендаваць
як тэрапеўтычную «чытанку на
ноч». Хутчэй як аўдыякнігу для
дальнабойшчыкаў: складаныя сюжэтныя
калізіі і часам трагічныя ў сваёй
супярэчнасці героі дакладна не дазволяць
заснуць за стырном. Зрэшты, можа, менавіта з прычыны сваёй «нязручнасці»
ён застаецца актуальным пасюль? Цень паразы
ландшафтах хлопцу
Polona.
Сам Стэфан нарадзіўся 14 кастрычніка 1864 года. Адпаведна, кароткага ўсплёску імпэту ды бліскучых, але неабгрунтаваных надзей будучы пісьменнік не заспеў. Затое
на працягу
дзесяцігоддзяў адчуваць літаральна на сваёй скуры.
Хлопчыка з небагатай шляхецкай сям’і
чакаў звыклы шлях. Ужо ў 11 гадоў ён
выправіўся па навуку ў бліжэйшы ад дома
гарадок Кельцэ (тады яго насельніцтва не
перавышала 7 тысяч чалавек). Адукацыя
ў гімназіі, размешчанай у самым сэрцы
польскіх земляў, вялася пераважна паруску ― на мове, якую большасць вучняў не надта і разумела. Зрэшты, мове роднай іх таксама вучылі ― што зусім немагчыма ўявіць у той час на беларускай
тлумачылі гэта самымі рознымі фактарамі: заўчасная смерць маці, безграшоўе, слабое здароўе (ужо ў юным
жанчынай, ды яшчэ і сястрой другой жонкі
свайго бацькі ― Геленай Радзішэўскай.
Стэфан разумеў: для свайго
кансерватыўнага часу такое каханне ― сапраўднае злачынства супраць маралі.
Але… «Яна прыгожая найгоршым, найнебяспечнейшым хараством. Як
жа вытанчана яна выглядае за белым
вэлюмам... Гэтыя вочы, гэтыя белаблакітныя бялкі, шчокі, ружовыя ад
восеньскага ветру, сівыя валасы, што
выбіваюцца з-пад капелюша... і гэта маё, маё ўсё! Гела... Я проста малюся на яе.
Так, гэта мая рэлігія!» ― пісаў ён у сваім
дзённіку.
Гэтыя адносіны, у эмацыйным плане
падобныя на маятнік, доўжыліся не адзін
год ― і скончыліся заканамерна сумна.
Зразумела, Гелена засталася з мужам ― як і аб’ект уздыханняў Караткевіча. Апошні ў выніку напісаў цудоўны
жмені пылу!»
Актавія Рамантычным летуценням спадарожнічалі рэальныя трагедыі. Калі Стэфану было трохі болей за дваццаць, памёр ягоны бацька. Жыццёвыя перспектывы для круглага сіраты адкрываліся несамавітыя. Хлопец перабраўся
Неўзабаве Жаромскі знайшоў працу ў
Наленчаве, што непадалёк ад Любліна.
Гэтае мястэчка акурат тады займела славу
моднага бальнеалагічнага курорта. Там
26-гадовы рэпетытар знаёміцца з трохі
старэйшай за яго ўдавой Актавіяй. Яе муж, былы ўдзельнік паўстання Генрых Радкевіч, пару гадоў таму памёр у 52, пакінуўшы на руках жонкі трохмесячную дачку. І вось, на шляху кабеты патрапіўся таленавіты, але бедны і зусім непрактычны кавалер. Неўзабаве яны пажаніліся. Актавія, як кажуць, забяспечыла
гадамі раней з’явілася і знакавая для беларускай нацыянальнай ідэі «Dudka białaruskaja». Абодва аўтары скарысталіся псеўданімамі ― для канспірацыі. Сціплы рэпетытар, а потым бібліятэкар Стэфан Жаромскі на нейкі час стаў Маўрыцыем Зыхам.
Перасцярогі былі зразумелымі. Пісьменнік звяртаўся да забароненых у Расійскай імперыі тэмаў, і найперш ― паўстання 1863 года. Дэбют быў крыху нечаканым,
ўсяго яшчэ і беззямельным. Па сутнасці,
у эканамічным плане такія паны мала
адрозніваліся ад сялянаў. А вось у
ментальным і палітычным аспекце
адрозненняў было куды болей, што моцна
далося ў знакі падчас паўстання: мужыкі
шляхту не падтрымалі.
Увасабленне трагічнага антаганізму ―
той недалужны селянін з загалоўнага
апавядання, які абкрадае ― з малітвай
на вуснах! ― цела забітага паўстанца,
пакідаючы ягоныя парэшткі хіжым птушкам. Прычым пісьменнік рабаўніка не тое
Раперсвілі, дзе стараннямі выхадца з Ашмяншчыны Леанарда Ходзькі быў сабраны ці не найлепшы на эміграцыі архіў польскіх дакументаў. Адпаведна, многія персанажы рамана мелі рэальных прататыпаў. Болей за тое, даследчыкі мяркуюць, што рысы характару галоўнага героя Рафала Альбромскага пісьменнік запазычыў у сябе самога.
Хаця гэтага героя станоўчым не назавеш. Ён поўны ўсіх
Пагатоў, абодва пісьменнікі змясцілі сваіх
герояў у той самы гістарычны перыяд ―
пару напалеонаўскіх войнаў.
Як і ў беларускім выпадку, яны трактуюцца ў Польшчы неадназначна. Што нядзіўна, бо
Польшча на той час не мела сапраўднага суверэнітэту
Несупыннае баляванне, паляванне, старыя завядзёнкі… Блізкі з дзяцінства свет Жаромскі адлюстроўвае без усялякай рамантызацыі. Калі новы аўстрыйскі ўрад забараняе польскім панам секчы мужыкоў, шляхціц загадвае
лецішча ў любым свайму сэрцу Наленчаве.
Праект быў замоўлены Яну Кошчыцу-
Віткевічу ― пляменніку Станіслава
Віткевіча-старэйшага. Вынайдзены ім
закапанскі стыль нібы пракладаў масток
паміж польскай архаікай і будучыняй.
Можа, менавіта ў той час Стэфан Жаромскі
задумаўся пра дом як метафару чагосьці
куды большага ― цэлай дзяржавы?
Уфундаванай на традыцыях, але на іх не
зацыкленай. Дзяржавы, якая не сакралізуе
гісторыю, але даткліва яе аналізуе, каб
вучыцца на памылках. Бо скіраваная яна не
ў мінуўшчыну, а ў прышласць.
Лецішча, дарэчы, атрымалася надзвычай
дыхтоўным ды ўтульным. У нечым
яно нагадвала Жаромскаму знаёмыя з
дзяцінства шляхецкія сядзібы, а ў нечым
папярэднічала моднаму сёння стылю хюге. Сёння там ― адзін з музеяў Стэфана Жаромскага.
Пераклад з Неапаля
Неўзабаве Жаромскі атрымоўвае і
міжнародную вядомасць. Яго творы ўсё
часцей перакладаюць, у тым ліку і на
беларускую. Першы з такіх перакладаў
з’явіўся яшчэ ў 1908 годзе на старонках
легендарнай «Нашай нівы». Пераклад
апавядання «Пасля Седану» прыйшоў у
рэдакцыю лістом з Неапаля. Там любіла
адпачываць ужо немаладая пані Тэрэза
Гардзялкоўская.
Арыстакраты, якія сімпатызавалі
беларускаму руху, на той час здаваліся
белымі варонамі. Але слынная Магдалена
Радзівіл была не самотнай. Вось і пані
Гардзялкоўская, якая валодала не адной
тысячай дзесяцін на Магілёўшчыне і
Віцебшчыне, стала
Вацлаў Ластоўскі. Відаць, ён разумеў блізкасць і актуальнасць апісаных Жаромскім рэалій для нашага чытача. На жаль, такіх перакладаў да сённяшняга дня назапасілася зусім небагата.
Анатомія граху У той час многім здавалася, што «Попел» ― непераўзыдзеная вяршыня
гэтага аўтара твору. Мала хто тады ведаў,
што такія самыя забаронныя пачуцці ў той
час раздзіралі душу аўтара.
Шлюб з Актавіяй трываў вось ужо другое
дзесяцігоддзе. У сям’і нарадзіўся любімы
сын Адам. Муж бярог псіхічнае здароўе
жонкі, якое было даволі хісткім: часам яна
пакутвала на панічныя атакі. Ды як чалавек
шчыры перад сабою, ён не мог адмаўляць
відавочнага: вастрыня пачуццяў паміж
сужэнцамі даўно затупілася.
І тут пісьменнік ― а на той час яму ўжо
болей за сорак ― сустракае 18-гадовую
Ганну Завадскую, якая вучыцца на
мастачку. Патаемныя адносіны паміж імі
доўжыліся не адзін год, аднак урэшце хаваць пачуцці ад назойлівай
немагчыма. 4 ліпеня 1913 года ў пары
з’явілася дачка Моніка.
Хаця і Актавію з Адасем ён не кідаў. Быў
час, калі дзве сям’і Жаромскага жылі
на суседніх вілах. На той час пісьменнік
упадабаў Закапанэ: да курортаў у яго
наогул быў асаблівы піетэт.
Зачараваны трохутнік парушыла трагедыя.
У 1918 годзе ад сухотаў памёр сын Адам.
Пасля гэтага Жаромскі пакінуў Актавію ўжо
назаўсёды.
Хаця неўзабаве яму стала ўжо не да
сямейных канфліктаў. Пісьменнік раптоўна
атрымаў прапанову стаць кіраўніком
незалежнай дзяржавы! І, нягледзячы на
свой адпрыродны скепсіс, на яе пагадзіўся.
Паперадзе цягніка Першая сусветная для пазбаўленай
палітычнай суб’ектнасці Польшчы стала
жыхароў. Прысутнічала каля 500 чалавек. На гэтым народным веча было прынятае надзвычай смелае рашэнне: абвясціць пра стварэнне ўласнай незалежнай рэспублікі. Прэзідэнтам бадай аднагалосна выбралі самую аўтарытэтную асобу сярод прысутных ― Стэфана Жаромскага. Так курортнае мястэчка, дзе не было і дзесяці тысяч насельнікаў, зрабілася сталіцай дзяржавы. І гэты дэмарш цяжка назваць эпатажным
Вядома, такі ход бы рызыкоўным, як і кожнае памкненне бегчы паперадзе цягніка. Аўстрыйскія ўлады маглі расцаніць гэтую спробу «сепаратызму» ўсур’ёз. Ды ўсё абышлося. Імперыя Габсбургаў крышылася на вачах. І калі польскія легіянеры ў Закапаным вырашылі раззброіць мясцовую паліцыю, яе кіраўнік аддаў ключы ад арсеналу без аніякага супраціву. Рэспубліка праіснавала ўсяго з месяц
каб ужо ў лістападзе ўрачыста
прозвішча «Жаромскі» з імем біблейскага
прарока Ераміі. Атрымаўся Жэрэміяш.
Здавалася б, перспектывы зайздросныя.
Жаромскаму адкрыты шлях у палітыку, ён можа канвертаваць свой статус і ў
грашовыя знакі ― як нярэдка рабілі многія
прадстаўнікі істэблішменту.
Аднак пісьменнік лічыць за лепшае
захаваць незалежнасць. Свабоду думаць, шукаць, памыляцца. Таму ён часта
крытыкуе. Часам прапаноўвае ўласныя
ідэі шляху развіцця краіны, якія зусім не адпавядаюць тагачаснаму мэйнстрыму. Асабліва калі тычацца сацыяльнай і нацыянальнай палітыкі Другой
незалежнасць у 1920-м. Ды потым, ужо ў мірны час, выявілася, што стварэнне
нацыянальнай дзяржавы зусім не вырашыла даўнія праблемы, а найперш ― няроўнасць у правох і даходах.
Вярнуўшыся ў сваю кватэру, Жаромскі браўся за пяро: «Не для таго аднавілася Польшча, каб колішняя галеча, як і ў часы захопнікаў, спараджала крывавыя слёзы. Не для таго аднавілася Польшча, каб грамадзянскі або ваенны саноўнік, рушачы ў аўтамабілі па сталіцы, запырскваў брудам жабракоў, што ўціскаюцца ў сцены дамоў. Не для таго ўваскрэсла
Ераміяй. Як і старазапаветны прарок,
пісьменнік быў верным сваім ідэалам ―
і адважна агучваў непрыемную праўду. Ён
ставіў тагачаснай структуры грамадства
свае дыягназы ― зважаючы перадусім на
сумленне і асабісты досвед.
На жаль, дыягназы спраўджваліся.
Паколькі багацеі незалежнай Польшчы
часам не адрозніваліся ад кіроўчай эліты
царскай Расіі, у паветры адроджанай
краіны стаў адчувацца водар рэвалюцыі.
6 лістапада 1923 года ў Кракаве ледзь
не паўтарыліся падзеі Петраграда.
Раз’юшаныя рабочыя захапілі ўладу ў свае
рукі і адбілі атакі верных ураду войскаў. На
шчасце, тады канфлікт удалося залагодзіць
мірным шляхам. Але было зразумела, што
ўсё на гэтым не скончыцца: прычыны ж
нікуды не падзеліся…
той час Жаромскі акурат
вайскоўцы перакрываюць шлях рабочай
дэманстрацыі, але ж галоўны герой адзін рашуча рушыць далей.
Пісьменнік ад пачатку ведаў: многім
яго сімпатызантам ― асабліва з уладных
структураў ― гэты твор не спадабаецца.
Болей за тое ― многіх яго дыягназы раз’юшаць.
«Маёй прыпавесці не зразумелі…»
У экспазіцыі рамана пісьменнік змяшчае
свайго галоўнага героя ажно ў Баку.
Горад, у якім самому Жаромскаму
бываць не даводзілася. Чаму так далёка?
Можа, прычына ў тым, што ў сталіцы Азербайджана пасля рэвалюцыі пачаліся этнічныя канфлікты
ідэю: атаясамленне радзімы з уласным домам, у якім кожны сябе адчувае ўтульна. Аднак калі Барыка, папярэдне прайшоўшы шлях ад абыякавага касмапаліта да
польскага патрыёта (як, дарэчы, і многія яго рэальныя сучаснікі), дабіраецца да роднай Польшчы, ён моцна расчароўвацца. «Шкляных дамоў» з даступнай для кожнага рабочага іпатэкай тут не з’явілася.
друку
адмысловую інструкцыю: як адаптаваць яго творчасць да актуальнай палітычнай парадыгмы. А вось на радзіме Жаромскага за гэты раман бэсцілі без шкадавання. Самая кур’ёзная філіпіка была скіраваная ад рускага эмігранцкага пісьменніка Міхаіла Арцыбашава. У эмігранцкай варшаўскай газеце «За свободу!» ён напісаў водгук на кнігу… нават яе не прачытаўшы. Рэцэнзент толькі-толькі
палеміку. Ён патлумачыў, што меў на
ўвазе выключна тыя творы Пушкіна, якія распаўсюджваліся сярод гімназістаў у
рукапісах з прычыны «салоннага» зместу.
А самога Пушкіна лічыць вялікім рускім
паэтам, а зусім не парнографам.
Што цікава, менавіта ў «трэдзе» гэтай
палемікі Жаромскі агучыў ці не галоўны
грамадскі пасыл рамана «Прадвесне»: «Я
нікога не заклікаў на шлях камунізму, але
гэтым літаратурным творам стараўся, наколькі гэта было магчыма, утрымаць
ад шляху камунізму, перасцерагчы,
запалохаць, стрымаць… Заклікаць да стварэння вялікіх, узнёслых, папраўдзе польскіх ідэй, укаранёных у нашым уласным духу… Маёй прыпавесці не
зразумелі».
Палеміка вакол кнігі спынілася
і дзякуючы гэтаму будаўнікі сацыялізму
ўтрапёна штурмавалі кінатэатры.
У плане глядацкага поспеху з ёй мог спаборнічаць хіба культавы «Попел» Анджэя Вайды ― сапраўдны «пеплум»,
маштабны гістарычны эпас працягласцю
амаль чатыры гадзіны. «Верная рака» была экранізаваная ў
ажно тройчы.
метафары.
вобраз шкляных дамоў
як увасаблення сацыяльнай і
дзяржавы
урэчаісніўся. Шкляны дом з’явіўся ў вёсцы яго дзяцінства Цякоты, поруч з рэканструяванай шляхецкай сядзібай сям’і Жаромскіх. І калі ў апошняй цяпер знаходзіцца
• Кая Рэнкас. Фота з архіва мастачкі.
Мая размова з польскай мастачкай Каяй Рэнкас ― своеасаблівае падарожжа праз час, культурную традыцыю і гісторыю ў сучаснасць. Пунктам адліку стала разважанне аб мастацтве плаката, аб тым, што плакат ― гэта ўнікальнае медыя, якое функцыянуе ў і па-за межамі музейнага, галерэйнага прадмета, адначасова з’яўляецца элементам паўсядзённасці. Гутарым пра выключны статус плаката ў Польшчы, лакальную школу, важныя падзеі, імёны і тэмы сучаснага графічнага мастацтва ― і не толькі.
Кая Рэнкас ― дызайнерка і плакатыстка, мастачка, якая працуе ў сферы найноўшых медыя і лічбавых тэхналогій. Выпускніца Акадэміі выяўленчага мастацтва ў Катавіцах, атрымала дыплом па спецыяльнасці «графіка». З 2011 года працуе выкладчыцай у Інстытуце мастацтваў Сілезскага
мастацтваў, Мінск;
Zed, Левен (Бельгія); Галерэі польскай анімацыйнай графікі, Берлін (Германія) і інш.
Адукацыя і бэкграўнд. Ключавыя рашэнні і выбар
што, на вашую думку, вызначае актуальнасць польскага плаката сёння? ― Мы нібыта жывём у гэтым феномене, нас акружаюць плакаты. Вядома ж, у 1950-я, 60-я, 70-я гады польскі плакат быў нечым грандыёзным. І мы захоўваем гэта ў памяці, у нашай гісторыі. Мне падаецца, што ў 90-я дызайн плаката перажыў
крыніцай натхнення для
горада (на жаль, не для ўсіх
гарадоў). Магчыма, дзякуючы
Кшыштафу Дыду з ягонай
прыватнай галерэяй плакатаў у Кракаве , што ўтрымлівае вялікую калекцыю, гэтае мастацтва, перажыўшы крызіс
запатрабаванасці, развіваецца і захоўваецца. У спісах
пераможцаў міжнародных, конкурсаў плакатнага
мастацтва і графічнага
дызайну заўжды шмат
польскіх імёнаў. Менавіта
дзякуючы нашым традыцыям і адукацыі мы «адчуваем»
плакаты. Рэч у эстэтыцы, што
выхоўваецца і жыве ўнутры
польскіх дызайнераў.
Магчыма, гэта таксама
звязана з палітыкай інстытуцый, я маю на ўвазе
мастацкія ўстановы,
а можа быць, і з палітыкай
дзяржавы, паводле якой
польскі плакат ці плакатнае
мастацтва разглядаецца як частка нацыянальнай
спадчыны. Як і польская
школа плакатнага мастацтва, якая таксама з’яўляецца
часткай культурнай
спадчыны.
― Так, у нас ёсць некалькі
вельмі буйных музеяў
плаката, самы стары ― Музей
плаката ў Вілянаве . Таксама працуюць сапраўды выдатныя
галерэі плаката, напрыклад вышэйзгаданая
Dydo Poster Gallery,
тэхналогіі. На вашу думку, існаванне ў анлайн-асяродку, у лічбавым свеце ― гэта выклік або магчымасць? Яны робяцца інструментам ці ствараюць пагрозу? Штучны інтэлект, віртуальная рэальнасць ― гэта магчымасці іншага свету або антыўтапічнай будучыні? Крыніца новых
і магчымасць, і выклік. Пытанне ў тым, як мы будзем іх выкарыстоўваць, бо гэтая рэвалюцыя ўжо адбылася. Мы жывём у часы, калі ўсё, уключна з намі самімі, імкліва змяняецца. Тэхналогіі АІ развіваюцца вельмі хутка. Складана сказаць, забіваюць яны мастацтва ці не. Мы павінны навучыцца жыць і ўзаемадзейнічаць з імі, бо штучны інтэлект і віртуальная рэальнасць ― неад’емная частка сучаснасці.
«Усвядомленыя сны»
Зразумела, гэта пытанне нашага выбару. У той жа час гэта нашая
Я канцэнтруюся, вывучаю, рэагую.
Існуе меркаванне, што сёння плакаты ― гэта хутчэй актывісцкая практыка, чым мастацтва. Думаю, гэта калі не правакацыйная, то даволі спрэчная заява. Наколькі вы падзяляеце такую пазіцыю? Якая роля адводзіцца мастаку і мастацтву ў такім нестабільным сённяшнім свеце?
просты спосаб выказаць сваё меркаванне, і часам я ствараю плакаты,
твор выдатна пачуваецца на вуліцы, мае прыдатны памер, выглядае эфектна і звяртае на сябе ўвагу. Гэта мой спосаб выказаць сваю пазіцыю, паказаць, на чыім я баку. Аднак гэта не маё паўсядзённае жыццё.
У асноўным я ствараю плакаты для мерапрыемстваў і кліентаў, прытрымліваюся іх пажаданняў і чаканняў. Так што, магчыма, я як творца знаходжуся недзе пасярэдзіне.
Вы закранулі даволі важнае
Аб выставачнай дзейнасці, аўдыторыі, адрозненнях і
агульных рысах
Вы распачалі сваю выставачную дзейнасць вельмі рана. Што для вас значыць выставачная праца?
Магчымасць узаемадзеяння?
Выказвання? Рэпрэзентацыя і
прыналежнасць? Магчымасць узаемадзейнічаць з артасяроддзем, з аўдыторыяй, рэалізаваць сваё пасланне, каб
зрабіць яго больш прыкметным?
― Так, гэта праўда, што часам на працягу года ў
мяне бывае шмат выстаў, у тым ліку персанальныя. Гэта заўжды выдатная магчымасць
пазнаёміцца з цікавымі людзьмі.
З задавальненнем я раблю
выставы як у буйных музеях, так
і ў невялікіх культурных цэнтрах, нават на некаторых незвычайных
пляцоўках, у андэграўндных
прасторах, бо гэта магчымасць
сустрэць мікс цікавых людзей
і цікавых меркаванняў. Часам, сапраўды, самыя дзіўныя
мясціны аказваюцца самымі
адкрытымі і яркімі.
Якія выставы, выставачныя праекты вы магі б вылучыць як
самыя важныя для сябе?
Вы згадалі некалькі андэграўндных месцаў, нетрадыцыйныя прасторы… ― Вельмі важная для мяне выстава праходзіла ў Мексіцы, я вельмі люблю гэтую
«Polish Posters Now! Polski Plakat Dziś!» . Гэта сапраўды маштабнае мерапрыемства,
знайсці пункты судакранання, каб паказаць вашую творчасць у адной прасторы?
Для мяне гэта вельмі цікавы досвед. Зарыян Клейтан, куратар выставы, летась ездзіў у Польшчу, каб правесці даследаванне і абраць чатырох мастакоў. Паміж намі не было ніякіх сувязей. Больш за тое,
вакол іх. Камандзе музея ўдалося выбудаваць ідэальную экспазіцыю.
Паводле першых водгукаў пра выставу, магу сказаць, што ў арганізатараў атрымалася стварыць агульнае выказванне, і кожная мастачка зрабіла ўнёсак у вялікую гутарку аб сучасніках. Гэта свайго роду
пасланне пра актуальную
павестку, усе гэтыя складаныя тэмы ― экалогія, праблемы жанчын і г. д. Для мяне гэта прыклад добрай куратарскай працы. Наколькі цесным
было ўзаемадзеянне паміж
куратарам і вамі як мастачкай?
Ці ўдалося яму данесці вашыя
асабістыя зацікаўленасці, пункт
гледжання?
― Спачатку мы не так шмат часу ўдзялялі абмену разважаннямі і
вопытам. Куратар не пытаўся ў
мяне пра рэкамендацыі наконт
плакатаў, а проста выбіраў іх сам. І мне падаецца, ён зрабіў вельмі ўдалы адбор.
Калі я сустрэлася з Зарыянам
Клейтанам у Лондане, то адчула, што мы добра паразумеліся. Ён
выбіраў не толькі мастацтва, але і мастачак-удзельніц, зыходзячы з псіхалогіі.
І яшчэ адно пытанне ― пра віртуальную выставу «Жаночай рукой. Творчасць польскіх плакатыстак»
цікавіць.
выдатная калекцыя
плакатаў, таму экспазіцыя сапраўды ўражвае. Фемінісцкае мастацтва: трэцяя і чацвёртая хвалі. Новыя тэндэнцыі, плыні, пераасэнсаванне
Сёння мастачкі пераасэнсоўваюць шматлікія тэмы, напрыклад ― успрыманне цела. Многія працы прысвечаны праву на свабоднае выказванне жаночай пачуццёвасці
Гэта пошук месца для мастачак у
міжнародным каноне, а таксама ўмяшанне ў фемінісцкі дыскурс сучаснага мастацтва, праблематызацыя агульнага разумення фемінізму і фокус на сучаснасці. Што вы думаеце пра гэту тэндэнцыю? ― Гэта даволі складанае пытанне, бо я не адчуваю сябе феміністкай. Я мастачка. У выпадку з падрыхтоўкай праекта ў Музеі Вікторыі і Альберта я разумею выбар Зарыянам Клейтанам жанчынмастачак. У іх вялізная калекцыя
Posters Now! Polski Plakat Dziś!»
думаю, што ў маіх плакатах прысутнічаюць
фемінісцкія ідэі. Я стварала плакаты, як
мне падаецца, для розных тэм, часам ― для сацыяльных рэфлексій. Я малявала
плакаты для жаночых пратэстаў, але
гэта было вельмі важна для нас ― быць супраць абмежавальнага закона. Цяпер я не адчуваю, што павінна быць бліжэй
• Адам Балдых. Фота Віктара Франка.
як акадэмічны выканаўца. Што выправіла вас на джазавы шлях? ― Мой музычны шлях пачаўся з класічнай адукацыі ў музычнай школе. Адначасова я іграў у ансамблі традыцыйнай музыкі і выступаў пры хоры ў касцёле,
якія працуюць у галіне новай акадэмічнай
Класіка, джаз, традыцыйныя мелодыі…
Ці можам смела казаць пра нараджэнне індывідуальнага стылю?
― Гэта спалучэнне трох прастор, дзе я шукаю натхненне. Тое, безумоўна, мой музычны свет, які ў выпадку з ігрой на скрыпцы вельмі натуральны.
Вы шмат працуеце над гукам і з гукам. А што для вас увогуле значыць гук, не толькі скрыпка? Гэта эксперымент ці пошук новых
цяпер мая крыніца эксперыментаў.
Што вы ўкладаеце ў паняцце музычнай кухні у самым шырокім сэнсе? ― Для мяне гэта свет, у якім ёсць месца для ўдасканалення розных рэцэптаў, але ў той жа час і адкрытасць да новых, пастаянных пераасэнсаванняў таго, што мы ўжо ведаем. Думаю, у
сёння. Я даўно іду сваім аўтэнтычным
шляхам. Гэта адзіны спосаб для мяне
адчуваць сябе добра ў тым, што я раблю.
Праўда ― гэта самае галоўнае.
Я не думаю пра тое, што спалучаць; гэта
адбываецца натуральна, бо я слухаю розную
музыку, і яна застаецца са мной.
Я сведка нашага часу, і я чэрпаю з таго, што
важна ў музыцы сёння, і спрабую дадаць тое, чаго ёй не хапае.
Я ніколі не ставіў перад сабой эстэтычных
межаў. Імкнуся падтрымліваць якасць сваёй музыкі, але таксама эксперыментую
з пошукам агульнай асновы для розных музычных эстэтык, якія маглі б пераплятацца.
Ніколі не хацеў нікога дубляваць, таму гэта самотны шлях, дзе мне патрэбна вялікая вера ў сябе і сваё бачанне, каб не адмаўляцца ад свайго развіцця, асабліва калі назіраю за зменлівымі тэндэнцыямі ў музыцы іншых выканаўцаў.
Ці лёгка адкрываць сябе, свае ўласныя
праз сваю музыку? ― Гэта люстэрка, якое шмат кажа мне пра мяне, мова, якой я магу гаварыць пра рэчы, якія мог бы сказаць толькі словамі. Гэта вельмі тэрапеўтычна для мяне.
Што вы думаеце пра розніцу паміж канцэртнымі выступамі і студыйнай працай?
― Ці цяжка стварыць у студыі атмасферу, якая суправаджае нас падчас канцэрта? Хіба так. З іншага боку, у студыі мы можам удасканаліць многія музычныя дэталі,
самае важнае. У мяне няма пэўнага спісу музыкаў, з якімі я хацеў бы сыграць. Гэта адбываецца пастаянна.
Ці
― Часам я саджуся дома слухаць стандарты дзеля задавальнення,
1. «NOW!».
Актэт Марка Паспяшальскага і Зох Амба Выдавец «Instant Classic»
«Гэтая група ад першага дня ператварылася ў эфектыўнае рабочае цэлае, ― прызнаваўся Паспяшальскі. ― Яго музычныя канцэпцыі пакідаюць шмат месца для творчай ігры, і менавіта таму я вырашыў выкарыстаць актэт як пляцоўку, адкрытую для вонкавага ўдзелу. Адным з музыкаў, якіх я разглядаў для гэтай мэты, была Зох, добра
вядомая сваім прамым і бязмежным стаўленнем
да музыкі. І такая магчымасць надарылася падчас
нашага канцэрта ў зале NOSPR у Катавіцах.
На наступны дзень мы наведалі «Emil Berliner Studios», дзе і быў запісаны альбом».
Для большай часткі запісанай там музыкі ноты ўжываліся адно як арыенцір, прыблізны адпраўны
пункт, і
самастойна. Тут ключавую ролю іграе
індывідуальны кантэкст ― месца, час і, што найбольш істотна, асабістыя эмоцыі».
Альбом цалкам.
2. «Beamo». Можджар, Даніэльсан, Фрэска Выдавец «АСТ Music»
Лэйбл «ACT Music» зноў прадстаўляе
адысеі.
Паводле Лешка Можджара, назва
расшыфраваць яго прыхаванае пасланне… Яно можа быць адсылкай да
3. «Reflections Of Purple Sun». EABS Выдавецтва «Astigmatic»
«Discipline of Sun Ra».
толькі можна ўявіць».
Кожны трэк у «Beamo» распавядае сваю
ўнікальную гісторыю. Безумоўна, альбом створаны для патрабавальнай публікі. Каб раскрыць кожны
яго нюанс, патрабуецца тонкі слых.
У аснове «Beamo» ляжыць нязвыклы танальны
эксперымент. Можджар пераасэнсоўвае ўмоўнасці,
аднаго артыста, аднак упершыню яны паходзяць толькі з аднаго альбома. Выбар спыніўся на «Purple Sun» Томаша Станькі, якому летась споўнілася 50 гадоў. Гэтая плытка стаяла ў ценю фантастычных
выданняў трубача з серыі «Polish Jazz» альбо тых, што запісваліся для «ECM». А гэта былі найбольш
знакавыя дасягненні Станькі, наогул найлепшы
польскі джаз 1970-х і другі наогул, які саступаў хіба
што «Astigmatic» Камэды. Зрэшты, на тым апошнім
Станька таксама зайграў.
Томаш Станька разам са сваім квінтэтам, у склад якога ўваходзілі Збігнеў Сэйферт, Януш
Муняк, Януш Стэфаньскі і новы басіст Ханс
Хартман, запісалі «Purple Sun» у сакавіку 1973
года падчас шматмесячнага турнэ па Заходняй Еўропе. Плытка была выдадзена невялікай нямецкай фірмай «Calig» і дачакалася толькі двух дадатковых выданняў, абодва на кампактах, якія
Станькі і яго wooden music, названай
гэтак таму, што кожны інструмент
складу, апрача трубы лідара, быў драўляны (як і саксафон, які належыць да драўляных духавых з пункту
гледжання язычка). На тым этапе група была ўжо
далёка ад фры-джазу з перыяду ўласнага «Music for K», а бліжэй да стылістыкі, якую прапанаваў
Майлс Дэвіс на «Bitches Brew».
Альбом «Reflections of Purple Sun» цалкам.
4. «Passacaglia».
«Imaginary Music»
imaginary music.pl.
шмат варыяцый адных і тых жа тэм і самацытавання.
5. «Better».
і «Individual Beings»
«April Records»
«April Records»
«Сувязь са Станькам мае некалькі ўзроўняў», ― тлумачыць Дамброўскі. Абодва славутыя польскія
музыкі з аднолькавым імем былі таксама
аб’яднаны падобным творчым падыходам:
кожны пасоўваўся наперад са сваім уласным
беспамылкова пазнавальным голасам на адным
і тым жа інструменце. Станька, легенда, якая
нядаўна адышла, дзяліўся мастакоўскай мудрасцю
і ўласным прыкладам падчас іх сумеснай працы.
Апрача таго, што Дамброўскі слухаў музыку
Станькі, калі рос у Польшчы, ён гадамі зберагаў у сваёй спальні постар з выявай джазавага тытана
і памятае іх першую сустрэчу: «Ён ведаў, хто я…
гэта было вельмі натхняльна», ― казаў Томашмалодшы.
Дарэчы, сёлета Томаш Дамброўскі быў узнагароджаны дзвюма прэміямі самай прэстыжнай музычнай прэміяй Польшчы «Фрыдэрык». Ён перамог у намінацыі «Джазавы музыкант года», а тытул джазавага «Альбома
атрымаў «Better».
Альбом «Better» цалкам на Spotify.
6. «Eternity For A While». Мікалай Тшаска Выдавецтва «Instant Classic»
Крытык Якуб Крукоўскі выказаўся
наступным чынам: «У артыста, дыскаграфія якога налічвае шмат пазіцый, дэкларацыя пра «новае адкрыццё» можа гучаць як прамацыйнае
какецтва. Аднак так атрымліваецца, што гэты
альбом Мікалая Тшаскі фактычна асаблівы.
«Абсалютны маналіт», як «Eternity for a While», назваў ён у выдавецкай прадмове, гэта твор, у якім саксафаніст і кларнетыст распавядае пра ўвесь працэс нараджэння праграмы».
Для асоб, што сочаць за творчасцю выканаўцы, «Eternity for a While»
ў прастору гэтай залі, як яна абсарбуе гукі вуліцы і як сама на іх адказвае».
З дапамогай сямі аўтарскіх твораў, з якіх
складаецца «Eternity for a While», Тшаска стварае
нетаропкую аповесць, поўную эмацыйных
зваротаў. Як і належыць выдатнаму творцу
музыкі для кіно, ён валодае дасканалым уменнем
выкарыстаць гучанне прыгожых вобразаў. Музыка, натхнёная традыцыяй клезмерскіх песень, яднае яго аўтарскія кампазіцыі з імправізацыяй, у якой ён дасканала развівае свае задумкі. Саксафаніст асабіста
Альбом «Eternity For A While» цалкам.
7. «Trust». Unleashed Cooperation
«Multikulti Project»
дуэт
8. «Universum». Atom String Quartet
«Universum» ― Atom String Quartet.
характэрных для групы элементаў, такіх як
імправізацыя альбо новыя, нестандартныя
выканальніцкія тэхнікі.
Atom String Quartet ― адзін з найбольш
інтрыгуючых струнных квартэтаў у свеце і
належыць да найлепшых джазавых выканаўцаў у Польшчы. Група яднае магчымасці струннага
квартэта з імправізацыяй. У яе творчасці, апрача
джазу, чутны інспірацыі польскім фальклорам,
музыкай з розных рэгіёнаў свету, а таксама
сучаснай і класічнай музыкай. Ансамбль пастаянна
гасцюе на найбольшых польскіх і сусветных сцэнах, яго рэгулярна запрашаюць іншыя музыкі да ўдзелу ў студыйных запісах, ён супрацоўнічае з найлепшымі польскімі і замежнымі музыкамі і
аркестрамі.
Прома альбома «Universum».
9. «Human Fate». Давід Любовіч Выдавец «Requiem Records»
Выдатны скрыпач Давід Любовіч з ансамбля Atom String Quartet выступае з трэцім аўтарскім
альбомам. Раней гэта былі інтраспектыўны музычны аўтапартрэт «Inside» (2018), затым плытка з музыкай
польскага джазу. Падобная сітуацыя
Уступ да «Harlequin Dance», падобна як з «Джокерам», чарговая стылёвая
якая нагадвае тэму Ніна Роты з фільма «Fellini’s Casanova» ці музыку да балетаў
партыя другога з таленавітых братоў Любовічаў,
Якуба. Цікава, што музычны выбух гневу яднае з
надзеяй сола ўдарных.
Альбом «Human Fate» цалкам на Spotify.
10. «Beautiful People». Квінтэт Войтэка
Мазалеўскага
Выдавецтва «Requiem Records»
Квінтэт Войтэка Мазалеўскага вярнуўся з
абноўленым складам і новым поўнафарматным
альбомам. Гэты пранікнёны, свежы
«Purple Space».
ў кампазіцыях «Air», «Beautiful People (Slow Version)» і бонус-трэку «Seven Wishes». Перад
і дзеля таго, каб, усведамляючы яго складанасць, падумаць пра тое, што яно можа расказаць нам пра сучаснасць,
Чаму менавіта архіў «Захэнты» лёг у
аснову гэтай выставы?
― «Захэнта» ў часы Польскай Народнай
Рэспублікі была Цэнтральным мастацкім
бюро, то-бок працавала не толькі як галерэя, але і адказвала за міжнародныя стасункі.
Шмат якія выставы не маглі быць паказаныя
без «Захэнты».
Нягледзячы на тое, што наша даследаванне
пачынаецца з мінулага, гэта не гістарычная выстава. Нашай галоўнай ідэяй было на
падмурках гэтых руін інфраструктуры
міжнароднага сяброўства паставіць
• Aravani Art Project.
пра сацыяльныя праграмы, бо ты адразу
будзеш маргіналізаваны як камуніст ці
камуністка, якая намагаецца вярнуць краіну ў 1930-я.
Аднак нам трэба заўжды думаць з
ускладненнем.
Калі мы пачалі працаваць з архівамі
«Захэнты», то з самага пачатку ведалі, што выстава будзе не пра мінулае, а пра сучаснасць. Гісторыя нас цікавіла таму, што давала нейкі падмурак, магчымасці падумаць
пра сённяшні дзень. Дарэчы, працаваць з
архівам было вельмі складана, бо пасля 1989
года многія ўстановы закрыліся, а іх архівы часткова зніклі. Таму мы для сябе назвалі
гэту архіўную частку руінамі інфраструктуры,
пра гэтую рознасць? Быць разам, але шанаваць гэтую
якое мы імкнуліся вырашыць: якая роля інстытуцый культуры ў гэтых працэсах дыялогу, у палітычнай інклюзіўнасці можа быць? Мы сыходзілі з таго, што інстытуцыі
уцягнутых
экспазіцыяй? Якія на выставе ключавыя
вузлы, базавыя творы, што дапамагаюць
зразумець гэтыя праблемы?
― Мы не цешымся думкай, што зробім
выставу і знойдзем адказы на ўсе гэтыя
пытанні...
Так, галоўнае ― задаць дакладныя
пытанні... ― Так. Увогуле, калі мы кажам пра калектыўныя мары
выбудоўвае нейкую іншую карціну свету.
Але гэта мапа ― не толькі геаграфічнае
практыкаванне, яна, напрыклад, паказвае, як выбудоўваліся практыкі і веды пра
сучаснае мастацтва. Традыцыйна мы маем
уяўленне пра сучаснае мастацтва як сістэму
заходніх ведаў і практык. Але бачна, што
польскія мастакі і мастачкі, а таксама
гледачы і глядачкі пашыралі свае ўяўлення
пра мастацтва з краін глабальнай большасці.
Напрыклад, выставы мексіканскага
мастацтва 1955 года ці індыйскага мастацтва
1978―1979 гадоў паказвалі актуальнае
мастацтва і так ці інакш уплывалі на тое, якой мовай польскія мастакі і мастачкі тады размаўлялі.
З іншага боку, мы бачым і не вельмі станоўчыя моманты. Даследчыца і
пісьменніца Алівія Басомтве, якую мы запрасілі ў гэты праект у якасці мастачкі, на падставе архіўнай працы выстаў
афрыканскага мастацтва падкрэслівае расісцкія тактыкі
афрыканскага мастацтва
была інклюзіўнай і як сёння гэты расізм
знаходзіць працяг.
З пункту гледжання беларускага
кантэксту, важнай з’яўляецца праца
выбітнай мексіканскай мастачкі Мінервы Куэвас. Калі ў 1955-м будаваўся «Стадыён
дзесяцігоддзя»,
прыняць мігрантаў.
У наступнай зале мы лакалізавалі тэрмін
«недасканалая салідарнасць», які запазычылі
ў даследчыцы Аруны дэ Сузы. Яна пісала пра
тое, што эмпатыя ― гэта не лепшае пачуццё,
каб будаваць салідарнасць. Гэтае меркаванне
нас уразіла, бо звычайна мы думаем, што
эмпатыя ― неабходны падмурак салідарнасці.
А даследчыца слушна піша, што часта мы
разумеем пад эмпатыяй магчымасць уявіць
сабе ўмовы жыцця іншага чалавека. Аднак
нам лягчэй уявіць умовы жыцця людзей,
падобных да нас. Чым больш адрозны ад
нас чалавек, тым складаней гэта зрабіць.
Іншая праблема ў тым, што калі мы будуем стасункі толькі на эмпатыі, то кожны раз мы
вымагаем ад чалавека рэтраўматызавацца, то-бок не проста расказваць свае гісторыі, але даказваць, што яго пакуты насамрэч з’яўляюцца вартымі салідарнасці.
сучаснасцю і засяродзіліся на трох момантах, звязаных
палесцінскага мастацтва ў «Захэнце», паказвае павялічаныя вокладкі каталогаў інтэрнацыянальнай выставы для Палестыны 1978 года і палесцінскай выставы, паказанай
«Захэнце» ў
Асаблівасць яго праекта ў тым, што ён
змяшчае копіі пад асаблівае шкло, якое затуманьвае выяву. Калі ты падыходзіш
бліжэй, твор становіцца відавочным, так
і памяць таксама патрабуе асаблівага ўзірання.
Другая важная для мяне гісторыя ― пра салідарнасць з Чылі. Польшча шмат удзельнічала ў салідарных рухах, мы
задаваліся пытаннем, чаму так? Бо Савецкі
Саюз не вельмі падтрымліваў Сальвадора Альенда, а Польшча падтрымлівала.
А потым мы даведаліся, што ў 1939 годзе, калі пачалася Другая сусветная вайна і
Польшча была акупавана Нямеччынай, амбасада Польшчы ў Берліне больш не
мела ніякай абароны, бо такой краіны ўжо не існавала. І тады амбасада Чылі
запрасіла амбасаду Польшчы з іх архівамі, гэта быў моцны жэст салідарнасці. І цікава, што потым у 1970-я, калі патрэбна
салідарнасць, польскія працаўнікі і працаўніцы культуры былі
У гэтай зале размешчана
Польская мастачка Марыся Левандоўска
абірае ў архіве «Захэнты» дакументацыю
чатырох выстаў ― з Палестыны, Індыі, Кубы і
выставу жанчын-мастачак з Мексікі ―
і запрашае чатыры групы прадстаўнікоў і
прадстаўніц з гэтых краін, якія жывуць у
Польшчы. Як я ўжо казала раней, каталогі
выстаў ― гэта даволі бюракратычны спіс прац
амаль без фатаграфій. Марыся прапануе, як
прарвацца праз бюракратычны канцылярызм
і як зрабіць гучнымі імёны і працы. Калі
візуальнасць для нас недаступная, мы
можам агучыць гэтыя рэчы. Яны вырываюць
з небыцця імёны аўтараў і назвы іх твораў і
прамаўляюць іх на сваіх мовах, а таксама на
польскай і ангельскай.
Тут мы бачым інсталяцыю, якая нагадвае
кухню. Нібы гледача запрашаюць да
ўдзелу...
― Гэта інсталяцыя ініцыятывы «Галас», якія з 2022 года запрашаюць людзей з
эмігранцкім досведам, каб разам гатаваць. Простыя штодзённыя актыўнасці дапамагаюць
будаваць сувязі паміж людзьмі ― вельмі складана дэманізаваць і інструментазаваць
чалавека, з якім ты гатуеш. Мы запрасілі іх
зрабіць інcталяцыю, такі стол, дзе паказаны
шэсць прадуктаў каланіяльнага абмену, якія
правазіліся па Вісле.
Таксама аўтары папрасілі розных мастакоў
і мастачак расказаць гісторыі пра ежу і
прапанаваць рэцэпты, каб даць магчымасць
убачыць у гэтых аўтарах не толькі
прафесійную ідэнтычнасць, але і чалавечую.
Чаму мы запрасілі праект «Галас» як
супольную кухню на выставу? Калі мы вывучалі архівы выставы в’етамскага мастацтва 1959 года, адшукалі здымак, на якім на прыступках «Захэнты» быў арганізаваны банкет.
і сэкспрацаўніцамі Індыі, і яны зрабілі муралы на сценах. Яны часта звяртаюцца да сваёй традыцыйнай культуры, у літаральным сэнсе квірызуючы яе, разбураючы
напрыклад, знаходзяць там падмуркі для гісторый трансгендарных людзей. То-бок яны не выбудоўваюць застылы канон, а яго пераасэнсоўваюць.
смартфоны, якія перыядычна выдаюць гук
натыфікацыі, якія не дазваляюць ім у гэтыя
мары цалкам уключыцца. Праект паказвае, якая рэчаіснасць стаіць за нашым дабрабытам: яна будуецца на эксплуатацыі вялікай
колькасці людзей.
У культурных практыках абмену і праектах
салідарнасці ў сацыялістычны час можна
знайсці шмат натхняльнага. Але нам не
хацелася працаваць з такімі абстрактнымі
паняццямі, як мары і салідарнасць, мы
спрабавалі іх зазямліць, умацаваць на нейкай
глебе ці падмурку. У тым ліку нам было
важна паказаць, што вельмі часта ўсе гэтыя культурніцкія
за кошт знясілення чалавечых целаў і планеты, усё трымаецца на нізкааплатнай працы, эксплуатацыі і пагаршэнні стану навакольнага асяроддзя Тэму мараў і экстрактывісцкай
Ібрагіма Махама. Дарэчы, яна не проста так размешчаная ў фае. «Захэнта»
гэта будынак у неакласічным стылі, спадчына імперскіх каланіяльных стасункаў, яе дэкор грунтуецца на эксплуатацыі ― крыві, слёзах і поце. І мне падабаецца гэтая субверсіўнасць, калі джутавыя мяхі, у якіх прывозяць з Ганы прадукты, закрываюць прыгожы фасад. Закрываючы фасад, мастак раскрывае падмурак нашага каланіяльнага мінулага і посткаланіяльнай сучаснасці.
Рэжысёрская
генія ў
вобразе сапраўднай рок-зоркі. Стваральнікі стужкі пайшлі на смелы эксперымент. Яны намагаюцца максімальна наблізіць асобу кампазітара да сучаснага гледача, зрабіць яго жывым сапраўдным чалавекам.
«Вінчы 2»
Рэжысёр Юліюш Махульскі Класік
знакамітых фільмаў ― «Вінчы» (2004). Зрэшты, менавіта прыхільнікам першай часткі і заўзятарам лёгка-іранічнага фірмовага стылю
Махульскага і будзе цікавая гэтая стужка.
У аўтарскім арсенале, здаецца, выкарыстаныя ўсе сродкі ― парадыйна-крымінальны сюжэт, нязмушаны экшан, рамантыка рыску, сяброўства,
помста ворагаў і, зразумела, ворагам.
Падзеі ізноўку разгортваюцца ў Кракаве,
Прызоў і ўзнагарод «Вінчы 2» і Юліюш Махульскі прадказальна не атрымалі,
Enfant
жанру, кінематаграфічных адкрыццяў у ім
назіраецца. У Гдыні ён з’явіўся ўжо пасля свайго паказу ў кінатэатрах, чым нават выклікаў лёгкую незадаволенасць фестывальнай супольнасці.
імкнецца стварыць павярхоўны эфект, не спекулюе
на актуальнай тэме. Войцех Смажоўскі дэманструе
не толькі фізічны, але найперш псіхалагічны
гвалт з ягонымі маніпуляцыямі, кантролем, падманутым даверам. Структура фільма абраная
не лінейная: падзеі перамяжоўваюцца, мы
быццам гартаем старонкі ўспамінаў і здушаных
эмоцый. Амаль ідэальная гісторыя сучаснага
кахання з абавязковымі атрыбутамі ў выглядзе
знаёмства праз інтэрнэт, кветкамі, рамантычным
падарожжам і прапановай рукі і сэрца ў Венецыі вельмі павольна і ад таго яшчэ больш страшна ператвараецца ў гісторыю неверагоднай жорсткасці і здзекаў. На жаль, «Добры дом» не
атрымаў у Гдыні ўзнагарод, хоць як мінімум магла быць адзначана цудоўная галоўная роля актрысы Агаты Туркат.
«LARP. Каханне, тролі ды іншыя квэсты» Рэжысёр Кордыян Кандзеля
LARP ― гэта фармат камп’ютарных гульняў, у
якіх удзельнік адыгрывае ролю за якога-небудзь
яна атрымала цалкам слушна. Фестывальныя
меркаванні сышліся: гэта важны фільм для
польскага кіно 2025 года, які прапануе свежы погляд на маладое пакаленне і яго месца ўнутры сям’і. Ён не гучны, але глыбокі, не эпічны, але
значны. Калі вы гатовыя да прагляду не дзеля забавы, а дзеля суперажывання і разважання, «Няма
«Міністранты» Рэжысёр
трыумфатарам
карцінай «Ціхая ноч», атрымалі «Залатых ільвоў»
за найлепшы фільм ад прафесійнага журы і прыз
за найлепшы фільм па версіі глядацкай аўдыторыі. Такі поспех не дзіўны. «Міністранты» ― абсалютна сучасная стужка, але створаная ў
старажытнай батлейкі, аднак рэлігійная традыцыя пераплаўлялася на сацыяльную сатыру, а галоўнымі фігурамі у паказах «Зялёнага паветранага шара» станавіліся вядомыя асобы.
стылі ранняга экспрэсіянізму і сімвалізму, увасабляючы меланхалічныя вобразы
дзяцінства, вар’яцтва і смерці. Яго
персанажы ― адушаўлёныя лялькі, істоты
на мяжы мроі і сну, адчужаныя, часта
выключаныя са звыклага жыцця. Героі яго карцін выглядаюць так, як быццам яны ўдзельнічаюць у спектаклі,
Наступная зала ― «Карнавал» ― паказвае бельгійскія традыцыі, якія натхнялі Энсара. Нас знаёмяць з сярэднявечным карнавалам, з яго знакавым персанажам Жылем у капелюшы са страусавых пёраў. Бельгійскі мастак
засланяюць рэлігійныя, а Хрыстос мае рысы
твару самога мастака.
Наступная зала выставы прысвечана
дзіцячай тэме ў творчасці двух мастакоў. У
Вайткевіча дзеці нібы затрымаліся ў казцы або ў сне, з якога немагчыма прачнуцца, яны
падарожнічаюць на сваіх коніках-палках і самі ператвараюцца ў лялек.
Апошняя частка выставы называецца «Танатас», там размешчаны сімвалічны
Выстава , што адкрылася ў дзвюх артпрасторах Уроцлава, расказвае пра расліны, якія падчас Другой сусветнай вайны былі важнымі элементамі
паўсядзённага жыцця: ежай, сыравінай для лекаў, а таксама сімваламі надзеі і супраціву.
Пяць мастачак у сваіх працах засяроджваюцца на дыялогу паміж жанчынамі і канкрэтнымі відамі раслін ― такімі, як крапіва або лён. Працы ўдзельніц прымушаюць задумацца пра тое, як жанчыны ўступалі ў дыялог з раслінамі, у тым ліку ў паўсядзённым жыцці канцэнтрацыйных лагераў і гета, спрабуючы выжыць у нечалавечых умовах.
палатно ў самалётах або караблях.
Аднак надпіс «Лён ― лек» у гэтым творы сведчыць пра тое, што мастачка лічыць
перажыла Другую сусветную вайну дзякуючы
памідорам, па якія хадзіла ў сад, пазбягаючы сустрэч з нямецкімі салдатамі. Памідор становіцца сімвалам збаўлення, у рэаліях
вайны ён узвышаецца да рангу скарбу, часта
вырашальнага для жыцця. Кожны фрагмент трохканальнага відэа адбываецца ў розны час. Незразумела, словы актрысы апісваюць мінулае ці будучыню. Парушэнне часавых
рамак стварае стан нявызначанасці ― паміж тым, што ўжо адбылося, і тым, што яшчэ павінна адбыцца. Актрыса з’ядае
кавун замест памідора ― гэтая змена
сэнсу паказвае, што памяць і сучаснасць
пераплецены, а механізмы вайны застаюцца нязменнымі.
«Ваенны сад: расліны падчас канфлікту» крытычна ставіцца да інструментальнага
абыходжання з прыродай: навязванне раслінам новых умоў насуперак іх рытмам і біялагічным патрэбам з’яўляецца формай гвалту. На выставе
Сёлета найбуйнейшы міжнародны фестываль тэкстылю святкуе 50-годдзе.
Фэст быў заснаваны з ініцыятывы Цэнтральнага музея тэкстылю ў
ў 1975-м яго першай дырэктаркай
Кандрацюк. Яна ўзяла за ўзор Міжнароднае біенале тэкстылю, што прайшло
міжнародным тэкстыльным форумам.
У 2019 годзе трыенале ў
Калі раней куратары з розных краін рэкамендавалі аўтараў для галоўнай
выставы, то цяпер творы адбірае
•
(Польшча / ЗША). Ткацтва розуму. 2025.
развіцця. Яны надалі тэкстылю новую функцыю, адарваную ад той, якая стагоддзямі яму прыпісвалася. Тканіна
шматмерны і пластычны матэрыял, прыдатны
для таго, каб расказваць гісторыі і падымаць
праблемы як на глабальным, так і на вельмі
асабістым узроўні. Наступныя дзесяцігоддзі
былі часам застою, і толькі ў наш век новыя
аўтары пераасэнсавалі, пераінтэрпрэтавалі і перагледзелі тэкстыль з сучаснай
перспектывы.
Сёння тканіна адыгрывае ключавую ролю ў
арт-практыках. Візуальныя мастакі трактуюць яе як унікальны носьбіт інфармацыі, універсальную мову, якую можна ўспрымаць
• Handwork (Літва).
штучнага інтэлекту. У інсталяцыі «Ткацтва
розуму» Агнешкі Пілат аўтаномны робат
на імя Бася (ад Boston Dynamics) стварае
дыван на вачах гледачоў, такім чынам
вяртаючы постпрамысловаму музейнаму
інтэр’еру першапачатковую функцыю,
але ў футурыстычнай версіі. На працягу шасці тыдняў будзе створана тэкстыльная інсталяцыя ― артэфакт на перасячэнні традыцыі і аўтаматызацыі. Канцэпцыя
спасылаецца на жакардавы станок, які з дапамогай сістэмы
зрабіў рэвалюцыю ў вытворчасці ўзорнага
тэкстылю і стаў прататыпам камп’ютарнай
памяці.
«Паэзія часу вайны» ад літоўскай майстэрні
Handwork распачынае траўматычную тэму
ў красавіку 2022 года і вышыты
валанцёрамі на льняной тканіне,
толькі напамінкі, раздрукаваныя і прышытыя
да паўпразрыстага адзення.
Польская мастачка беларускага паходжання
Малгажата Дмітрук раскрывае іншы
аспект гвалту ― памежны. Яна паходзіць
з Падляшша, і яе трывожыць тэма
мігрантаў. Вобразы роднай прыроды і знакі
смерці, выявы магіл і дамоў, выкананыя арыгінальнай
і нумарамі пакояў пацыентаў, агульных памяшканняў, кабінета псіхіятра і
іншых пакояў былога аддзялення.
Іншую форму гвалту ― каланіялізм ―
даследуе мастачка з Пакістана Саба Кан.
Разам з іншымі аўтаркамі ў групе, назву якой можна перакласці як жывапісны клуб харошых пакістанскіх жанчын, быў створаны праект, у якім даследуюцца каласальныя гідралагічныя інжынерныя збудаванні
прапанавалі
ўсім ахвочым вышыць уяўныя сады на дахах
гарадскога квартала.
Такім чынам, тканіна з’яўляецца важным
сродкам, здольным перадаць гісторыю
супольнасцей, памяці, міграцыі, пераасэнсаваць ролю жанчын, ідэнтычнасці
і паспрыяць пошуку новага парадку. Аднак
гэты матэрыял утрымлівае і свае старадаўнія функцыі ― захоўваць гісторыю роду і сям’і, як, напрыклад, у творы Кармэн Шабрак: у інсталяцыі «Карані гісторыі» пунктам
адліку стала даследаванне ўласнай сямейнай гісторыі. Сям’я яе бацькі прыехала ў Амстэрдам у ХVІІІ стагоддзі з чэшскага мястэчка Зебрак. На ідышы «зебрак»
У серыі «Пра яе» Тэрэза Гежыньска
выкарыстоўвала ўласнае цела і хатнюю прастору, каб паказаць станы жаночага быцця: надзею, трывогу, небяспеку, незалежнасць.
Анэта Гжэшыкоўска ў такіх працах, як «Альбом»
і «Сэлфі», фрагментуе або рэканструюе свой вобраз, сутыкаючыся з далікатнасцю і
нестабільнасцю асобы ў эпоху, перанасычаную медыя.
Разам творы чатырох мастачак утвараюць магутны
міжпакаленчы дыялог і падкрэсліваюць двайную ролю фатаграфіі як архіва і эксперыменту, эмпатыі і крытыкі.
а прамысловыя ландшафты Сілезіі, дзе яна
нарадзілася і дзе цяпер выкладае на кафедры
віртуальнай прасторы і дызайну відэагульняў
Сілезскага ўніверсітэта.
Патрыцыя Лангава атрымала больш за 120
узнагарод на міжнародных біенале плаката,
а таксама з’яўляецца прафесаркай графічнага
дызайну ў Жэшаве. Лангава найбольш выразна абапіраецца
• Патрыцыя Лангава. «Dydo Poster Gallery».
• Кая Рэнкас. «Цырк».
у яе праекце. Шырокавугольны аб’ектыў і
ўспышка дазвалялі з незвычайнай дакладнасцю фатаграфаваць цёмныя інтэр’еры і іх жыльцоў, якіх фатографка прасіла не ўсміхацца і глядзець
прама ў камеру.
Па меры развіцця праекта «Сацыялагічны запіс»
мастачка пачала вылучаць у ім асобныя серыі ―
«Жанчыны на парозе», «Прафесіі», «Звычайны
чалавек», «Вокны», «Дамы», «Тэлевізары». Серыя
«Прыватныя міфалогіі» прысвечана ролі сямейных фотаздымкаў у доме ― часта намаляваныя ўручную
вясельныя партрэты былі адзіным упрыгожваннем
інтэр’еру.
Рыдэт неаднаразова вярталася да ўжо адзнятых
дамоў і сюжэтаў, гэта дазваляла ёй назіраць за зменамі не толькі ва ўласнай творчасці, але і ў жыцці людзей, якіх яна ўвекавечыла.
Аднойчы Зоф’я Рыдэт сказала, што, нават калі яе
фатаграфіі не захаваюцца як творы мастацтва, яна спадзяецца, што яны назаўжды застануцца
дакументацыяй мінулых часоў. Усяго яна стварыла
больш за 20 000 здымкаў, многія з якіх ніколі не
былі праяўлены.
Зоф’я Рыдэт бесперапынна працягвала праект да 1990 года і памерла ў 1997-м ва ўзросце 86 гадоў.
Выставу можна наведаць
да 22 лютага 2026 года.
ТЭКСТЫЛЬНЫЯ
МАНІФЕСТЫ
Музей Бурдэля прадстаўляе першую ў Францыі
буйную выставу, прысвечаную Магдалене
Абакановіч (1930―2017). Прэзентацыя стала
вынікам супрацы Фонду Марты Магдалены
Абакановіч і Яна Касмоўскага, Польскага інстытута
ў Парыжы і Інстытута Адама Міцкевіча.
Польская мастачка-першапраходніца ў сучаснай скульптуры і тэкстыльным мастацтве стварала
працы магутныя, паэтычныя, часам трывожныя і
часта ― з палітычнымі канатацыямі. Яе работы, натхнёныя арганічным светам, рэзануюць з сучаснымі праблемамі ― экалагічнымі, гуманістычнымі і фемінісцкімі. «Тканіна існавання» Магдалены
VII Міжнародны фестываль музыкі
Цэнтральнай і Усходняй Еўропы «Эўфонія»
Фестываль «Эўфонія» ― гэта больш,
чым проста канцэрты, гэта шматгалосае
падарожжа, якое ахоплівае Варшаву, Катавіцы, Аполе, Ольштын, Кракаў, Лодзь, Гданьск, Люславіцу, Дэмбіцу і сталіцу Румыніі ―
Бухарэст.
Выдатныя артысты ― салісты, аркестры і хоры з Польшчы і Еўропы ― выступяць, ствараючы ўнікальную панараму музыкі нашага рэгіёна.
У фестывалі возьмуць удзел вядомыя
сімфанічныя
Varsovia», сімфанічныя аркестры Варшаўскай, Кракаўскай, Сілезскай,
Каляндар
XVIII Міжнародны тэатральны фестываль
«Боская камедыя»
Кракаў
У снежні Кракаў на дванаццаць дзён
ператворыцца ў жывы плавільны кацёл разнастайных тэатральных эстэтык і
рэжысёрскіх канцэпцый. Міжнародны
тэатральны фестываль «Боская камедыя»
распачнецца 4 снежня спецыяльнай падзеяй ―
польскай прэм’ерай «Год, у якім не было лета» ад аўстрыйскай рэжысёркі і харэографкі
Фларэнціны Хольцынгер. Яе мастацкая мова
заснаваная на ўразлівых сродках, парушэнні
культурных табу і на бескампрамісным акторскім выкананні. Смелы спектакль
дэманструе новую мову тэатра, якая жорстка ўбіваецца ў камфортныя звычкі гледачоў. Слоган 18-га фэсту ― «У чаканні варвараў» ― адлюстроўвае трывогі сучаснасці, стан нявызначанасці паміж прадчуваннем і
падзеяй, што можа радыкальна змяніць рэальнасць. Варвар ― гэта чужынец, якога
мы баімся, але і той, хто нам патрэбны, каб
пазбавіцца ад застою.
Больш за трыццаць спектакляў, прадстаўленых на фестывалі, традыцыйна падзеленыя на тры секцыі. У конкурснай секцыі INFERNO
прадстаўлены дзевяць найбольш цікавых
польскіх спектакляў мінулага сезона. Яны
прасякнуты актуальнымі палітычнымі і сацыяльнымі праблемамі, няма ў іх недахопу
і ў інтымных, асабістых апавяданнях. Секцыя PURGATORIO напоўнена разнастайнымі
міжнародныя спектаклі і творы польскіх рэжысёраў,
«Абакановіч. Без правілаў.
Габелены і абаканы на Вавелі»
Каралеўскі замак на Вавелі, Кракаў
Упершыню ў гісторыі на выставе ў Каралеўскім
замку супастаўленыя працы адной з самых
выбітных постацяў сучаснага мастацтва ―
Магдалены Абакановіч ― з габеленамі эпохі
Адраджэння з калекцыі Жыгімонта Аўгуста.
Сенатарская зала адмыслова падрыхтаваная да выставы: у цёмным памяшканні з
зачыненымі вокнамі працы і габелены
Абакановіч ствараюць эмацыйную, амаль тэатральную абстаноўку, якая спрыяе сузіранню і асабістаму ўспрыманню мастацтва. Трохмерныя абаканы з сізалю прадстаўленыя разам з габеленамі XVI стагоддзя, вырабленымі з воўны, шоўку, залатых і сярэбраных нітак у брусельскіх майстэрнях.
47-е біенале жывапісу «Бельская восень» Галерэя «Бюро мастацкіх выстаў»
«Бельская восень» ― адно з найважнейшых мастацкіх спаборніцтваў у Польшчы і найбуйнейшае сярод мерапрыемстваў, прысвечаных жывапісу. Сярод пераможцаў такія вядомыя імёны, як Вільгельм Сасналь, Марціна Чэх, Кароль Пальчак і Ева Юшкевіч, што дэбютавалі на заключнай выставе і адыгралі
Выстава «Вобраз у руху»
Галерэя сучаснага мастацтва «Захэнта»
З 2000 года галерэя збірае калекцыю
мастацтва, створанага пасля 1990 года. Цяпер прыйшоў час яе перагледзець і адказаць на
простае пытанне: як перадаецца спадчына?
Калекцыя будзе прадстаўлена на выставе як
носьбіт культуры, складзеная з фрагментаў
апошніх дваццаці пяці гадоў, як увасабленне
надзеі, каштоўнасці і перакананні. І як творы
мастацтва, якія фарміравацьмуць
«Жаночае пытанне. 1550―2025»
Музей сучаснага мастацтва ў Варшаве
Паводле гісторыка Мэры Гарард, «фемінізм існаваў да таго, як мы ведалі, як яго назваць». Выстава «Жаночае пытанне. 1550―2025»
акурат паказвае яго паходжанне. Экспазіцыя, якая аб’ядноўвае працы амаль 150 мастачак, падзелена на восем тэматычных раздзелаў: «Непакорлівыя жанчыны», «Сіла палітры», «Адукацыя і канон», «Яе ўласная муза», «Сюррэалістычнае «я», містычнае «я»», «Няма такой брамы, няма такога замка, няма такой засаўкі»,
