07.ZAKOPANE. Miejskie Spacery Literackie

MIEJSKIE

Jest lato, są upały! Spróbujmy jednak poszukać zacisza w górach - bywali

tu niemal wszystkie najważniejsze

sławy literackie, i my też chcemy bardzo się wybrać.

Oczywiście, że nie będziemy budzić

śpiącej wody w kotlinie, ale lekko z wiatrem przejdziemy się ścieżkami

polskich pisarzy w Zakopanem i na

bliższym Podhalu. Jeśli jeszcze nie

widzieliście, jak płonie kamienna

Tatr korona, zapraszamy z nami na szlak.

Kto odkrywał Zakopane?

Najpierw w górach szukano miedzi, srebra i złota, później pięknycmi ozdobami z miejscowych hut i ich autorami zainteresowały się krakowianie – w Tatry ruszyli badacze, naukowcy, geografowie i etnografowie. Za nimi pojawili się tu pierwszi turyści – kuracjusze, zainteresowani już powietrzem, prostym zdrowym jedzeniem (np. zyntycą) i zwiedzaniem okolicy. Wśród nich byli również literaci i malarze, którzy ponieśli w świat wiadomość o szczytach, dolinach i ludziach tu mieszkających. Od połowy XIX wieku robi się tu coraz tłumniej Za odkrywcę Zakopanego uważają popularnego warszawskiego lekarza Tytusa Chałubińskiego. Pępkiem świata miejscowość nazwał malarz Rafał

Malczewski

GÓRA GIEWONT, JEDEN Z SYMBOLI ZAKOPANEGO

Henryk Sienkiewicz był silnie związany z Zakopanem od 1886 roku. Przyjeżdżał niemal co roku z rodziną i jamnikiem

Wykopem, spacerował górami, spotykał się z przyjaciółmi (tymi miejscowymi i tymi, co jak on przybyli z różnych zakątków Polski). Tu gromadził materiały do swoich książek i szukał inspiracji dla archaizacji języka „Krzyżaków”. Właśnie w sali kasynowej starego Dworca Tatrzańskiego miało miejsce czytanie jednego z ostatnich

rozdziałów powieści "Quo Vadis" Nic z tego, że później przepisał całość, bo cały dochód z tego wydarzenia został

przekazany na budowę nowego

murowanego kościoła przy Krupówkach. W 1908 roku willę przy ul Zamoyskiego, w której często się zatrzymywał, nazwano Sienkiewiczówką – dzisiaj wciąż mieści się tu hotel, czyli tradycja przetrwała. Tablice pamiątkowe poświęcone pisarzowi

znajdziemy na Sienkiewiczówce oraz na Domu Stolarczyka przy ul. Nowatorskiej.

Witkiewiczowie Zakopiascy

Wszystko to są plotki wymylone przez jakie obskurne baby, kretynw i idiotw, a nade wszystko przez draniw chcących mi zaszkodzi.

Odpieram te znane mi plotki i z gry te wszystkie, ktre krąży jeszcze o mnie w Zakopanem i jego przysiłkach będą.

Szlus.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, znany powszechnie jako Witkacy, oraz jego ojciec, Stanisław Witkiewicz, byli bardzo mocno związani z Zakopanem

Ojciec był znanym malarzem, teoretykiem sztuki i jednym z twórców zakopiańskiego stylu w architekturze. Przyczynił się do rozwoju artystycznej kolonii miasta, które wówczas przyciągało poszukiwaczy nowych form wyrazu artystycznego, inspirowanych tatrzańskimi pejzażami i kulturą góralską. Syn zasłynął jako kontrowersyjny pisarz, dramaturg i filozof, który również aktywnie uczestniczył w życiu i awanturach miasta Urodził się w Warszawie, ale w 1890 roku rodzina przeprowadziła się do Zakopanego, tutaj został (ponownie!) ochrzczony, a rodzicami chrzestnymi zostali aktorka Helena Modrzejewska i zbójnik, gawędziarz, przewodnik tatrzański Jan Krzeptowski Sabała –osoby zasłużone dla Podhala.

Zgodnie z wolą ojca Stanisław uczył się prywatnie, później zaczął studiować malarstwo Właśnie w Zakopanem założył swoją słynną firmę portretową –niektóre prace można dziś zobaczyć w willi "Koliba" Na malutkim zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku znajdziemy symboliczny grób Witkacego, a perypetie związane z podwójnym pochówkiem pisarza opisał w piosence „Rymowanka zza grobu” Jacek Kaczmarski Gdzie spoczywa Witkacy? Nie wiadomo Według jednej z teorii sfingował swoje samobójstwo, po czym ukrywał się i zmarł dopiero w 1969 roku w Łodzi.

STANISŁAW WITKIEWICZ Z SYNEM STANISŁAWEM IGNACYM W LOVRANIE, OK. 1913, ZDJĘCIE: MUZEUM TATRZAŃSKIE W ZAKOPANEM

(С) STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ

Kocham Tatry. Kocham ich pustkę i milczenie, ich martwo o spokj posępny. W ich mgłach

błąka się myl moja i szuka dawnych swoich wierze i miłoci, uczu i siły. Po ich dolinach i przełęczach chodzi myl moja i smuci się, że nie może by ogniem w ogniu, wichrem w wichrze, wiatłem w wietle; że nie może by z wami, by waszym, o duchy żywiołw! Nad potokami usiada myl moja i smuci się…

С) KAZIMIERZ PRZERWA-TETMAJER

Z szczytu na szczyt przerzumy się jak mosty wiszące...

Śladami Kazimierza Przerwy-Tetmajera można chodzić i po Zakopanem, i po Tatrach.

Trasa między Polskim Grzebieniem, Małą

Wysoką i Staroleśnym Szczytem nosi nazwę Droga Tetmajera. Bo to polski poeta właśnie w 1892 roku jako pierwszy zdobył Staroleśny Szczyt. Jest to jedna z najładniejszych

ambitnych turystycznych tras w Wysokich Tatrach. Przełęcz między Zadnim Gerlachem a głównym wierzchołkiem Gerlacha też nosi nazwisko Tetmajera. Zafascynowany góralskim folklorem napisał cykl opowieści

„Na skalnym Podhalu”, a ponadto epopeję tatrzańską „Legenda Tatr”. Spoczywa na Pęksowym Brzyzku

W 1924 roku zakochany w Tatrach poeta Jan

Kasprowicz kupił w Zakopanem dom na zboczach Gubałówki (za pieniądze zarobione na tłumaczeniu Szekspira). Jego willę Harenda odwiedzali wybitni literaci i artyści. Poeta mieszkał na Harendzie bardzo niedługo, zmarł w 1926 roku. W 1933 roku powstało obok domu granitowe mauzoleum, do którego przeniesiono prochy poety, a w 1950 roku w willi otworzono Muzeum Kasprowicza

Płonie kamienna Tatr korona, A cisza siada między granie, Rozleniwiała, rozmarzona.

(С) JAN KASPROWICZ

Rzeczpospolita Zakopiaska

Stefan Żeromski przyjechał do Zakopanego, aby poprawić zdrowie. I się zaczęło! W Tatrach Zachodnich umieścił akcję drugiego tomu swojej powieści „Popioły”, ufundował bibliotekę (żeby było, gdzie wypożyczyć „Popioły”) i przez pewien czas bezinteresownie pełnił funkcję bibliotekarza W 1918 roku został prezydentem Rzeczpospolitej Zakopiańskiej, która istniała przez 35 dni jesienią 1918 roku w obliczu zbliżającego się końca I wojny światowej.

Żeromski mieszkał w pensjonacie „Czerwony Dwór” przy ulicy Kasprusie 17 Od 2016 roku mieści się tutaj Centrum Kultury Rodzimej. Odbywają się tutaj wystawy, warsztaty i wykłady

Powierzono mi niemal dyktaturę nad Zakopanem i przyległymi dolinkami. Sprawowałem ten zapomniany, mieszny i wzniosły urząd przez jedenacie dni, gdy mama Austria waliła się w gruzy. Zaprzysiągłem uroczycie wojsko, policję, szpiclw, gminę, pocztę i telegraf na wierno nowemu Pastwu, a nawet

prowadziłem wojnę o odzyskanie wsi Głodwka i Sucha Gra od inwazji czeskiej.

Mile wspominam te moje

przewagi wojenne i dyktatorskie, gdyż zawierają

morze wesela.

STEFAN ŻEROMSKI NA WYCIECZCE GÓRSKIEJ W DOLINIE MAŁEJ ŁĄKI W TATRACH ŹRÓDŁO: BIBLIOTEKA NARODOWA, POLONA PL

Skądkolwiek wieje wiatr, Zawsze ma zapach Tatr.

(С) JAN SZTAUDYNGER

Można wyruszyć nad Morskie oko (to Tatrów dusza zwierciadlana!), ale można też do niego zajrzeć Taki tytuł nosił hotel z restauracją, cukiernią, werandą i z salą widowiskowo-balową na 200 osób przy

Krupówkach, gdzie bywać musiał każdy i każda – tutaj tętniło życie artystyczne W latach dwudziestych miał tu siedzibę Teatr

Formistyczny Stanisława Ignacego

Witkiewicza, który wystawiał m in jego sztuki „Wariat i zakonnica" i „W małym dworku" Obecnie czeka na nowy roździał w swojej historii.

W innym zakopiańskim hotelu – a wówczas w Domu Pracy Twórczej „Astoria” przy

Drodze do Białego – 3 października 1996

roku poetka Wisława Szymborska

dowiedziała się, że właśnie dostała Nagrodę Nobla. Odpowiedziała, że nie wie, co robić w tej strasznej sytuacji i że „nawet w Tatry uciec nie może, bo jest zimno i pada deszcz”.

Przybywające do Zakopanego literaci mieszkali w hotelach, pensjonatach, wynajmowali całe wille i małe pokoiki. Teraz te domy chronią pamięć o nich

Piękna willa Koszysta od kilku pokoleń należy do rodziny Sztaudyngerów. W latach 1955-1970 mieszkał tu i tworzył znakomity poeta, odnowiciel gatunku fraszki w literaturze polskiej – Jan Sztaudynger A teraz mieszkają jego córka i wnuczka.

Mam nadzieję, że mi się nie przewrci w głowie.

Bo tu już nie jest ten wiek, żeby się komu przewracało w głowie, prawda?

(С) WISŁAWA SZYMBORSKA PO

MORSKIE OKO - NAJWIĘKSZE I JEDNO Z NAJBARDZIEJ ZNANYCH JEZIOR TATRZAŃSKICH

Willa Opolanką i Koziołek na nartach

Kornel Makuszyński zamieszkał w Zakopanem w 1945 roku, chociaż honorowym obywatelem miasta został prawie 15 lat wcześniej. Przed wojną był najbardziej poczytnym pisarzem dla dzieci

Po wojnie żył bardzo skromnie, w zapomnieniu, zajmując niewielkie

mieszkanie w willi Opolanka przy ulicy

Tetmajera 15 – teraz działa tu Muzeum i stoi pomnik, pod którym widnieje jego główny bohater – Koziołek Matołek. Grób pisarza na Pęksowym Brzyzku zdobią tarcze szkolne – z tego utworzyła się tradycja.

Zawodami Koziołka-Matołka zakopiańczycy

nazywają Memoriał im. Kornela Makuszyńskiego – imprezę narciarską dla dzieci, rozgrywaną od 1948 roku.

Koziołek Matołek jest postacią literacką, stworzoną przez Kornela Makuszyńskiego (tekst) i Mariana Walentynowicza (rysunki) w pierwszym polskim komiksie Książka ukazała się w 1932 roku, i mimo tego, że minęło już prawie sto lat, a opisane i narysowane przygody tytułowego bohatera niekoniecznie przystają do współczesnej rzeczywistości, powieść należy do kanonu polskiej literatury dziecięcej.

KSIĘGA DRUGA PRZYGÓD KOZIOŁKA MATOŁKA, KORNEL MAKUSZYŃSKI (TEKST), MARIAN WALENTYNOWICZ (ILUSTRACJE)

Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, któremu towarzyszy Konkurs Literacki im. Tadeusza Staicha na Wiersz o tematyce górskiej, w 2023 roku odbyła się już 53. edycja –w konkursie uczestniczyć mogą wszyscy, piszący w języku polskim lub w gwarze góralskiej;

na stan pamiątkarstwa w Zakopanem zwracał uwagę jeszcze Witkiewicz, dzisiaj widok powszechnie sprzedawanych suwenirów może wprawić w zakłopatanie (więcej o tym w reportażu "Podhale Wszystko na sprzedaż" Aleksandra Gurgula). Bądźmy więc czuli, po dobre książki i rzeczy zrobione z miłością do gór proponujemy udać się do sklepu BazaTatry;

do drewnianego domku Księgarni Poraj przy Krupówkach po duży wybór książek na temat Tatr, Zakopanego, gór w najszerszym i najwęższym znaczeniu, historycznych i aktualnych w nieco przykurzonej, a przez to superatrakcyjnej atmosferze –

i w tym koniecznie zwróćcie uwagę na książki Fundacji „Zakopiańczycy. W poszukiwaniu tożsamości”, którą wspólnie

założyli i prowadzą Maciej Krupa, Piotr Mazik i Kuba Szpilka. Rzetelnie napisane i pięknie wydane, zachęcające do spacerów po przestrzeni i czasie.