08.BIAŁYSTOK. Miejskie Spacery Literackie

MIEJSKIE

SŁOWO NA POCZĄTEK

Hej, jedziemy na Wschód! Do miasta na pograniczu kultur i inspiracji, w którym różnorodność jest nie tylko widoczna, ale stanowi prawdziwy fundament tożsamości.

W Białymstoku (jak również na Podlasiu) spotkamy historie, smaki, obyczaje i literatury różnych grup etnicznych.

Czy żyje się tu w harmonii z tą różnorodnością? Właśnie trzeba dużo przeczytać, sporo przejść i oczywiście szukać rozmów, żeby się upewnić.

No to w drogę!

BAZYLIKA ARCHIKATEDRALNA W BIAŁYMSTOKU: STARY KOŚCIÓŁ FARNY (XVII W ) I NOWY KOŚCIÓŁ (XX W )

Krlowa polskich kolęd

Bg się rodzi, moc truchleje, Pan niebiosw obnażony.

Ogie krzepnie, blask ciemnieje.

Ma granice –

Nieskoczony; Wzgardzony, okryty chwałą, miertelny

Krl nad wiekami!

A Słowo ciałem się stało, i mieszkało między nami.

(С) FRANCISZEK KARPIŃSKI

Poeta epoki oświecenia, twórca i główny przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce Franciszek Karpiński wpisuje się w krajobraz kulturowy tego obszaru Rzeczypospolitej. Urodził się w 1740 roku w Hołoskowie (obecnie rejon kołomyjski), kształcił się we Lwowie i Wiedniu, brał udział w obiadach czwartkowych króla Stanisława Augusta, a w 1785 roku zamieszkał na dworze Branickich, gdzie napisał „Pieśni nabożne”, wraz z najsłynniejszą, „królową polskich kolęd” – „Bóg się rodzi”.

Po raz pierwszy pieśni zabrzmiały w starym kościele farnym – Bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w 1792 roku, o czym przypomina pamiątkowa tablica w środku. Jeśli będziecie spacerować Białymstokiem w czerwcu, pamiętajcie, że można wpaść do starego kościoła na niedzielny koncert organowy I są już dwa festiwale muzyki cerkiewnej na Podlasiu.

Tekst Karpińskiego wkrótce po opublikowaniu był śpiewany, ale na różne melodie Obecnie używana melodia, utrzymana w rytmie poloneza, przypisywana bywa Karolowi Kurpińskiemu, ale nie wyklucza się jej ludowego pochodzenia. Karpiński przez dłuższy czas mieszkał na Prużańszczyźnie i Grodzieńszczyźnie, przyjaźnił się z miejscowymi literatami, spisywał ludowe wiersze, bajki i pieśni (w tym też białoruskie).

Pochowany został w Łyskowie blisko Prużany na Białorusi. Grób poety ma kształt wielokrotnie zmniejszonej wiejskiej chaty W szczycie jest umieszczony napis „Otóż mój dom ubogi”.

Raj białostocki

Pałac Branickich w Białymstoku jest jedną z najlepiej zachowanych

późnobarokowych rezydencji magnackich

epoki saskiej na ziemiach dawnej

Rzeczypospolitej. Mówią o nim jako o „Wersalu Podlasia”. Braniccy skupiali

wokół siebie wielu znakomitych artystów, poetów, ludzi nauki. Tu tworzył już

wspomniany Franciszek Karpiński, tu przez wiele lat przebywała polska poetka

okresu baroku Elżbieta Drużbacka i tu też w 1748 roku – 17 lat przed powstaniem

Teatru Narodowego w Warszawie – został

założony pierwszy stały teatr na ziemiach polskich, Komedialnia. W gmachu, który, niestety, nie dotrwał do naszych czasów znajdowała się scena z piękną malowaną kurtyną, działała też biblioteka

PAŁAC BRANICKICH W BIAŁYMSTOKU

Raj białostocki każdemu otwarty w zupełnej szczęliwoci, w doskonałej rozkoszy wszystkich kontentujący, przez Adama stracony, przez Jana przywrcony.

(С) ELŻBIETA DRUŻBACKA

Wrd lasw nadbużaskich, w głębokim, zapadłym Podlasiu, między dawnymi dobrami Sapiehw i Radziwiłłw, Kodniem, Sławatyczami, Włodawą leży ta majętno, niegdy Sapieżyska, w ktrej zamierzano fundowa rezydencję paską, czego dowodem był wspaniały i ogromny ogrd z kilkusetletnimi wierkami i grabowymi szpalerami. Zaczęli Sapiehowie stawia nawet co na kształt pałacu, ale skoczyło się na lochach tylko i fundamentach, na ktrych dziad, p. Błażej Malski, dom wznisł murowany. Tęskny, płaski, poważny krajobraz otacza dwr, do ktrego wiedzie z jednej strony długa, przez las przebita tryba. Lasy stare, odwieczne, opasują zewsząd siedzibę w przepysznych drzewach ukrytą (…) W takim to miejscu wychowałem się, zrosłem, tak wesoły, tak kochany jak gdyby po wyjciu stamtąd samo mię szczęcie na wiecie oczekiwa miało. (…)

O wesołym wstępem do życia był mi Romanw!

(С) JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI

O wesołym wstępem do życia był mi Romanw!

W Romanowie, w domu dziadków, Józef Ignacy Kraszewski spędził dzieciństwo, a później jako uczeń szkoły bialskiej często przyjeżdżał tu na wakacje Po dziadkach i rodzicach majątek odziedziczył młodszy brat Józefa Ignacego, Kajetan Kraszewski, malarz, rzeźbiarz, literat, muzyk i astronom oraz kolekcjoner antyków. Zorganizował on w tutejszym dworze obserwatorium, zgromadził bogaty księgozbiór, liczący około 10 tys tomów, w tym liczne starodruki i rękopisy, bardzo ciekawą kolekcję historycznych portretów polskich z XVI-XVIII w., zbiór broni i innych pamiątek historycznych. W zbiorach romanowskich znajdował się niemal komplet wszystkich ówczesnych wydań dzieł J I Kraszewskiego (a całość, jak wiemy, liczy ponad 600 tomów!) oraz kilkanaście namalowanych przez niego obrazów. Ostatni potomkowie Kraszewskich wyprowadzili się stąd w 1939 roku, w 1943 dwór został podpalony. Po odbudowie działa tu małe, ale zadbane i starannie prowadzone muzeum.

Lata pobytu mego w Romanowie były bardzo szczęliwymi. Dnie mi zajmowała nauka wcale nie ciężka, wesołe zabawy, przechadzki po romanowskim ogrodzie, przechadzki, w ciągu ktrych, poglądając po starych drzewach, po cienistych zakątkach, uczyłem się marzy i domyla mglistej jakiej przeszłoci, zdając się ją tylko przypomina sobie.

POMNIK JÓZEFA IGNACEGO KRASZEWSKIEGO PRZY MUZEUM W ROMANOWIE, ZDJĘCIE: KAJAKOWAPRZYGODA PL

(С) JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI

POMNIK LUDWIKA ZAMENHOFA

NIEDALEKO RYNKU PRZEDSTAWIA GO

JAKO MŁODZIEŃCA, WOKÓŁ POSTACI

POROZRZUCANE SĄ LITERY TRZECH

ALFABETÓW: ŁACIŃSKIEGO I

HEBRAJSKIEGO ORAZ CYRYLICY –INSPIRACJA DLA TWÓRCY ESPERANTO.

Doktoro Esperanto

Postać Ludwika Zamenhofa, twórcy języka esperanto, może być postrzegana jako symbol różnorodności kulturowej Białegostoku Jego praca nad esperanto była oparta na idei stworzenia uniwersalnego języka, który miałby pomóc w komunikacji między różnymi narodowościami i kulturami. Ludwik Łazarz Zamenhof urodził się w Białymstoku, gdzie obok Polaków żyli Żydzi, Białorusini, Rosjanie, Niemcy i inni Mając 10 lat, napisał dramat „Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach”, uważając, że główną przyczyną nieporozumień i sporów między ludźmi jest bariera językowa. Chciał więc tę barierę przełamać, by różne narodowości mogły swobodnie się porozumiewać.

Już w czasie nauki w gimnazjum, Zamenhof stworzył pierwszą, prymitywną wersję swojego języka – Lingwe Uniwersala, w ciągu następnych kilku lat stworzył trzy kolejne wersje. 26 lipca 1887 roku, po dwóch latach szukania wydawcy, ukazał się „Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny” pod pseudonimem Doktoro Esperanto, czyli „mający nadzieję doktor”. Z czasem zaczęto nazywać tak sam język. Esperanto zaczął zdobywać popularność, co potwierdzały tysiące publikacji naukowych i literackich, m in pełny przekład „Pana Tadeusza”.

W takim miecie bardziej niż gdziekolwiek wrażliwa natura odczuwa ciężkie nieszczęcie wielojęzycznoci i przekonuje się na każdym kroku, iż rozmaito językw jest jedyną, albo przynajmniej głwną przyczyną, ktra rozrywa rodzinę ludzką i dzieli ją na wrogie częci.

(С) LUDWIK ZAMENHOF

Białoruskie korzenie ma rodzina Ignacego

Karpowicza, który swoje kulturowe pochodzenie definiuje jako "prawosławną „tutejszość” Jako dziecko najpierw nauczył się jężyka dziadków, mówił wtedy gwarą, „pa prostu”

Istotnym punktem odniesienia dla Karpowicza staje się pograniczny charakter Podlasia w całej jego autobiograficzności.

Właśnie Białystok widzimy oczami Maćka, głownego bohatera debiutanckiej powieści

„Niehalo” Po zjedzeniu kilku opakowań tabletek uspokajających przechadza się po mieście, szukając groteskowych przygód

Miasto pojawia się również w „Cudzie”, natomiast do napisania „Sońki” zainspirował Karpowicza wujek, znany malarz Leon Tarasewicz. Ponoć opisana historia z miejscowości Królowe Stojło miała miejsce w czasie II wojny światowej. Ale najważnieszym bohaterem książek jest, oczywiście, narracja – łączy chyba wszystkie możliwe kontrasty naraz, a kiedy przyzwyczaisz się do tego, autor nagle znajduje nowy kierunek.

(С) IGNACY KARPOWICZ

"SOŃKA"

Bo jak człowiek, a na pewno wiejska kobieta, za dużo czuje i za szybko żyje, to mu gdzie co iskrzy, iskrzy, iskrzy, a potem cała instalacja do niczego się nie nadaje: Pan Bg, nasz Hospadzi, nie przyjmuje reklamacji, mimo to nieraz zapomina wysła majstra, odzianego w chałat i czaszkę, co kosą podcina nogi, cięgna i więzadła, ażeby jaka taka przejciowa czysto i porządek panowały, nim nadejdzie czysto jasnych kopuł i porządek ostateczny, odbity w studziennych oczach więtych ze złoconych desek, w samym rdle nicoci.

Kryminały podlaskie

Jedna z najpopularniejszych autorek powieści kryminalnych w Polsce

pochodzi z Podlasia Urodziła się w Białymstoku i wychowała się w Hajnówce w rodzinie o białoruskich korzeniach. Jej książki sprzedają się w milionowych nakłądach. Katarzyna

Bonda uczyniła wielokulturowość regionu tłem dla swoich tajemniczych historii i motywem dla zabójstwa

Zwykle starannie zbiera materiały źródłowe, rozmawia z konsultatntami i szuka dialogu z miejscową ludnością. Na Podlasiu toczy się akcja drugiej z książek o profilerce Saszy Załuskiej –„Okularnik”, już przetłumaczonej na język białoruski, oraz nieco nowszej "Florystki".

Ale za to coraz więcej czytelnikw melduje mi, że po przeczytaniu moich książek, zwłaszcza

„Okularnika” czy „Florystki”, planują urlopy w okolicach Puszczy Białowieskiej, Białymstoku, Białowieży czy Hajnwce. Jedzą babki ziemniaczane, pierogi czy soloną słoninę i szukają lokalnego bimbru oraz wyszywanych chust czy ikon.

(С) KATARZYNA BONDA W WYWIADZIE DLA "PRZEDSIĘBIORCZE PODLASIE""

OKŁADKA BIAŁORUSKIEGO WYDANIA "OKULARNIKA", WYDAWNICTWO JANUŠKIEVIČ

Na wschód od Białegostoku leży

Puszcza Białowieska – jeden z ostatnich zachowanych obszarów pierwotnej puszczy nizinnej. Jest też ważnym elementem kulturowym regionu, wpływającym na lokalną kulturę i tożsamość O najgłośniejszym lesie w Europie opowiada reportaż Anny Kamińskiej – „Białowieża szeptem”.

Głos zabierają różne osoby, związane z puszczą: dziennikarz i publicysta Józef Mackiewicz, alarmujący o wyrąbach, biolożka i profesorka nauk leśnych Simona

Kossak, która zamieszkała w leśniczówce wraz z oswojoną lochą

Żabcią, czarnoksiężnicy i klusownicy, bartnicy i hodowcy żubrów. Prawosłwni, katolicy, Żydzi i partyjni. Jest to prawdziwa wielopokoleniowa historia, dla której warto porzucić miasto i wybrać się na leśny spacer.

Jeśli wolicie zostać w mieście, zwróćcie uwagę na reportaż Marcina

Kąckiego „Biała siła, czarna pamięć”. O autorze mówią, że:

zmywa makijaż

wielokulturowoci miasta i odsłania to jego oblicze, o ktrym jedni chcą pamięta, drudzy pragną zapomnie.

(С) AGNIESZKA WARNKE

DLA CULTURE.PL

Książka spotkała się z wielkim zainteresowaniem i ostrą reakcją

Reportaż (!) doczekał się inscenizacji na scenie Teatru Dramatycznego im.

A.Węgierki i został wyróżniony, w tym jako najlepsze przedstawienie i najlepsza adaptacja tekstowa

również tych będących oddolną inicjatywą stowarzyszeń i instytucji. Możemy więc wybrać Szlak murali, Szlak esperanto albio nawet Szlak białoruski;

Po wydawnictwa regionalne, pyszne herbaty i dania z Kulinarnego Szlaku Dawnego Białegostoku idziemy do Akcentu przy Rynku Kościuszki. Jest też biblioteczka, więc można poczytać sobie przy stoliku albo zostawić coś swojego dla innych gości;

Spróbujcie upolować w księgarni lub antykwariacie książkę

„Sekrety Białegostoku” (są dwie części) autorstwa historyka, niegdysiejszego dyrektora Muzeum Podlaskiego Andrzeja Lechowskiego – uwierzcie, proszę, że autor nie ma sobie równych w gawędzeniu o Białymstoku.