ЦыпрыянКамільНорвід, гравюраЮзафа Ляскачыньскага.Крыніца: НацыянальнаяЛічбавая БібліятэкаPolona РозныялюдзіцытуюцьНорвіда. Норвідугэтаўжо непашкодзіць. Рышард Крыніцкі (пераклаў Андрэй Хадановіч) І мы таксама ірвемся цытаваць! Апошні эпізод праекта “Прыгожыя, маладыя,
пры жыцці і ўзвышанаму ўжопаслясмерці.
Cyprian Kamil Norwid, drzeworyt JózefaŁoskoczyńskiego Źródło:NarodowaBibliotekaCyfrowa Polona.
RóżniludziecytująNorwida. Norwidowitojuż niezaszkodzi.
Ryszard Krynicki
Notomyteżchcemycytować!Ostatniodcinekprojektu „Piękni,młodzi,romantyczni”dedykujemyosobieCypriana KamilaNorwida ponoćczwartemuwieszczowiromantyzmu polskiego,niedocenionemuzażyciaiubóstwianemujużpo śmierci.
NORWIDOWIE Z NORWIDOPOLA
Цыпрыян Ксаверы Жэрар Валенці Норвід нарадзіўся ў 1821 годзе ў сямейным маёнтку сваёй маці, у рэгіёне Мазовія. Бацька будучага паэта Ян быў паўнамоцным прадстаўніком князёў Радзівілаў, пазней працаваў у адміністрацыі Намесніцтва. Сям’я Норвідаў калісьці мела ўладанні ў Беларусі, гэта быў маёнтак Нарвідаполле ля Докшыцаў ад яго, на жаль, не засталося і следу. Маці Людвіка памерла, калі сыну было чатыры гады. Выхаваннем дзіцяці займалася прабабуля па кудзелі Гіларыя з дому Буйнаў Сабеска, сваячка караля Яна III Сабескага паэт часта падкрэсліваў гэтую сувязь. Бацька паэта,ЯнНорвід,памёру1835годзе.
Cyprian Ksawery Gerard Walenty Norwid urodził się w 1821rokuwmajątkurodzinnymmatki,naMazowszu.Ojciec przyszłego poety Jan był pełnomocnikiem książąt Radziwiłłów, później pracował w administracji Namiestnictwa. Rodzina Norwidów miała kiedyś posiadłości na Białorusi, był to majątek Norwidopol (biał. Norwidopolle) blisko Dokszyc nie zostało po nim, niestety, ani śladu. Matka Ludwika zmarła, kiedy syn miał cztery lata. WychowaniemdzieckazajęłasięprababkapokądzieliHilaria z Buynów Sobieska, krewna króla Jana III Sobieskiego poeta często podkreślał tę więź. Ojciec poety, Jan Norwid, zmarłw1835roku.
ЦЫПРЫЯН КАМІЛЬ
CYPRIAN KAMIL
Лістападаўскае паўстанне браты Норвіды правялі ў Варшаве. Менавіта ў гэты час Цыпрыян кінуў гімназію і паступіў у прыватную школу жывапісу і пачаў браць прыватныя ўрокі малявання. Ён далучыўся да аўтараў, сабраных вакол часопіса “Piśmiennictwo Krajowe”, на старонках якога ў 1840 годзе дэбютаваў вершам “Мой апошні санет”.
Адукацыя паэта з самых яго юнацкіх гадоў была вельмі нерэгулярнай,шматкроцьперарывалася такнапраўду,яго можна назваць самавукам. У 1842 годзе ў мэтах удасканалення скульптурнага мастацтва Норвід з’ехаў у Дрэздэн. Ён больш ніколі не вярнуўся ў Польшчу. Спыняўся ў Венецыі і Фларэнцыі, потым пасяліўся ў Рыме. У гэты час яго польская нарачоная, Каміла Леманьска, разарвала заручыны і выйшла замуж за іншага, што адбілася на творчасці паэта нізкай вельмі асабістых лірычных вершаў, публікаваных у варшаўскай прэсе. Свайго сына Каміла назвала Станіслаў Цыпрыян. У гэты ж самы час у Рыме Норвід прыступіў да сакрамэнту канфірмацыі і прыняў імя Каміль,якімзгэтагамомантукарыстаўсяякдругім. ЦыпрыянКамільНорвід,Наяды. Крыніца:НацыянальнаяЛічбаваяБібліятэка
Powstanie listopadowe bracia Norwidowie spędzili w Warszawie. Właśnie w tym czasie Cyprian porzucił gimnazjum i wstąpił do prywatnej szkoły malarskiej, pobierał też prywatne lekcje rysunku. Dołączył do autorów, skupionych wokół czasopisma „Piśmiennictwo Krajowe”, na którego łamach w 1840 roku debiutował wierszem „Mój ostatni sonet”.
Edukacja poety od samych jego młodzieńczych lat była bardzo nieregularna, wielokrotnie przerywana tak na dobrą sprawę można nazwać go samoukiem. W 1842 roku w celach doskonalenia sztuki rzeźbiarskiej Norwid wyjechał do Drezna. Już nigdy nie powrócił do Polski. Zatrzymywał się w Wenecji i Florencji, później zamieszkał w Rzymie. Wówczas jego polska narzeczona, Kamila z domu Lemańskich zerwała zaręczyny i poślubiła innego, co odbiło się na twórczości poety szeregiem bardzo osobistych wierszy lirycznych, publikowanych w prasie warszawskiej. Swojemu synu Kamila nadała imiona Stanisław Cyprian. Norwid zaś właśnie w tym czasie w Rzymie przystąpił do sakramentu bierzmowania i przybrał imię Kamil, którym od tegomomentuposługiwałsięjakodrugim.
Cyprian Kamil Norwid, Najady. Źródło:NarodowaBibliotekaCyfrowaPolona
SPOTKANIA Z WIESZCZAMI
Час, праведзены ў еўрапейскіх падарожжах, быў для Норвіда перыядам шматлікіх мастацкіх і таварыскіх кантактаў. Вясну народаў ён сустрэў у Рыме, дзе пазнаёміўся, у т.л. з Адамам Міцкевічам і Зыгмунтам Красіньскім, падчас Рымскай рэвалюцыі 1848 года разам з Красіньскім ён абараняў папу Пія IX. У 1849 1852 гадах жыў у Парыжы, дзе сустрэўся з Юльюшам Славацкім і Фрыдэрыкам Шапэнам, то бок пазнаёміўся з усімі прарокамі эпохі сваімі майстрамі, на творах якіх ён вырас, з якімі хацеў зраўнацца, але прагнуў таксама дыскусіі. А паколькі ён быў наймаладзейшым у гэтым коле, то апошнія дні творцаў і свае гутаркі з імі апісаў у нарысе “Чорныя кветкі”
Рэчы тут апісаныя я Чорнымі кветкамі называю: яны верныя, як подпісы сведкаў, што, пісаць не ўмеючы, бясформенна знакамі крыжа падпісваюцца: аднойчы!... у літаратуры, якую я, магчыма, убачу іншым разам... такія сачыненні не будуць выглядаць дзіўна для тых, хто шукае чытачоў.
Герою венгерскай Вясны народаў і лістападаўскага паўстання Юзафу Бему Норвід прысвяціў верш “Бема памяці жалобны рапсод” узор патрыятычнай лірыкі і грамадзянскайпазіцыіэпохі:
Доўгія трубы енчаць, і сотні сцягоў жалобных
Долу пазвешвалі крылы, цягнучы іх, нібыта Сотні працятых цмокаў, ці яшчураў дапатопных... Або безліч задумаў, дзідаю той здабытых... (пераклаў Алег Мінкін) Праспяваны больш чым праз 100 гадоў Чэславам Неманам творадлюстраваўтрагізмужозусіміншагачасу. Цыпрыян Каміль Норвід, крыніца: Нацыянальная лічбавая бібліятэка Polona
Czas spędzony w podróżach europejskich był dla Norwida okresem licznych kontaktów artystycznych i towarzyskich.Wiosnę LudówspędziłwRzymie,gdziepoznał m.in. Adama Mickiewicza i Zygmunta Krasińskiego, w czasie rewolucji w Rzymie w 1848 roku wraz z Krasińskim bronił zagrożonegopapieżaPiusaIX.Wlatach1849 1852mieszkał w Paryżu, gdzie spotkał Juliusza Słowackiego i Fryderyka Chopina, czyli poznał wszystkich wieszczów epoki swoich mistrzów, dorastał, czytając ich utwory, chciał im się dorównać, lecz również był spragniony dyskusji. A skoro był najmłodszy wtymgronie,ostatniednitwórcóworazswojez nimirozmowyopisałweseju „Czarne kwiaty”
Rzeczy tu opisane Czarnymi Kwiatami zwę: wierne są jak podpisy świadków, którzy, pisać nie umiejąc, znakami krzyża niekształtnie nakreślonego podpisują się: kiedyś!… w literaturze, którą może zobaczę innym razem… pisma takie nie będą dziwnie wyglądały dla szukających powiastek czytelników.
Bohaterowi węgierskiej Wiosny Ludów i powstania listopadowego Józefowi Bemowi Norwid poświęcił wiersz „Bema pamięci załobny rapsod” wzorzec liryki patriotycznejipostawyobywatelskiejepoki:
Trąby długie we łkaniu aż się zanoszą i znaki Pokłaniają się z góry opuszczonemi skrzydłami, Jak włóczniami przebite smoki, jaszczury i ptaki, Jako wiele pomysłów, któreś dościgał włóczniami…
Zaśpiewany więcej niż 100 lat później przez Czesława Niemna utwór odzwierciedlił tragizm już zupełnie innych czasów.
TĘSKNO MI, PANIE
Асабістае і мастацкае жыццё Норвіда ў той час складваласяненайлепшымчынам.Ёнжыўубеднасці,уяго прагрэсавалі глухата і слепата, каханне да знакамітай Марыі Калергіс прынесла прыгожыя вершы, але было непадзельным, а водгукі на паэзію ў прэсе былі не надта станоўчымі.
У 1852 годзе паэт выправіўся ў Нью Ёрк, дзе знайшоў добра аплочваную працу ў графічнай студыі. Паэтычная “паштоўка” да Юліюша Cлавацкага верш “Мая песня” быластворанаменавітатады.
Па той краіне, дзе акраец хлеба Пабожна падымаюць, бо ў пашане Дарункі Неба… Сумую, Пане. (пераклаў Андрэй Хадановіч)
Ён вярнуўся ў Еўропу ў 1854 годзе, яму ўдалося апублікаваць некалькі твораў. Па стане здароўя ён не мог удзельнічаць у студзеньскім паўстанні, але горача падтрымліваўрухзанезалежнасць.
Życie prywatne i artystyczne Norwida wtedy układało się nie najlepiej. Żył w biedzie, postępowały u niego głuchota i ślepota, miłość do słynnej Marii Kalergis przyniosła piękne wiersze, lecz była niespełniona, a recenzje na poezję w prasiebyłyniezbytprzychylne.
W 1852 poeta wyjechał do Nowego Jorku, gdzie znalazł dobrze płatną posadę w pracowni graficznej. Poetycka „pocztówka” do Juliusza Słowackiego wiersz „Moja piosnka” powstałwłaśniewtedy.
Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba Podnoszą z ziemi przez uszanowanie Dla darów nieba, Tęskno mi, Panie.
Wrócił do Europy w 1854 roku, udało mu się opublikować kilka utworów. Ze względu na stan zdrowia nie był w stanie brać udziału w powstaniu styczniowym, lecz bardzo wspierał ruchniepodległościowy.
ІДЗІ CА МНОЙ
PÓJDŹ ZE MNĄ
Ужо пасля паразы паўстання паэт завяршыў працу над “Vade mecum” томікамса100кароткіхфіласофскіхвершаў, якія палемізуюць з рамантычнай традыцыяй, аўтар разумеў іх як адно цэлае, але, на жаль, выдаць іх удалося толькі асобна. У 1865 годзе было апублікаваны “Фартэпіяна Шапэна” адзін з найвыбітнейшых твораў эпохі. Апісаная гісторыя адбылася пасля няўдалага замаху на намесніка Польскага царства ў Варшаве. Стралялі з Палаца Замойскіх, аднак злачынцу не знайшлі таму было вырашана пакараць усіх жыхароў будынка. Жыхароў палаца выгналі з будынка, мужчын арыштавалі, усю маёмасць знішчылі. Гэта былі досыць заможныя сем’і, таму раялі проста ляцелі з вокнаў, быў сярод іх і той, на якім калісьці граў малады Шапэн. Для паэтаінструментз’яўляеццачасткайкампазітара: Тое!.. што славiла Польшчу Гiмнамi спраўджаных Дзей i Надзей Польшчу дзе з мёртвых паўстане Адроджаны каладзей: Тое ляцiць на гранiтную плошчу! I вось найсвятлейшую з мар чалавека Дратуюць у лютасцi людзi Так дратуюць
Już po klęsce powstania poeta ukończył pracę nad „Vade mecum” tomikiem 100 lapidarnych wierszy filozoficznych, polemizujących z tradycją romantyczną, które rozumiał jako zamknięta całość i które niestety udało się wydać tylko osobno.
W 1865 roku został opublikowany „Fortepian Szopena” jeden z najznamienniejszych utworów epoki. Opisana historia wydarzyła się po nieudanym zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego w Warszawie. Strzelano z Pałacu Zamoyskich, jednak sprawca nie został znaleziony postanowiono więc ukarać wszystkich mieszkańców budynku. Z pałacu wypędzono lokatorów, mężczyzn aresztowano, cały majątek zniszczono. Skoro byli to rodziny zamożni, to fortepiany po prostu leciały z okien, był wśród nich również ten, na którym grał kiedyś młody Chopin. Dla poety instrumentstanowiczęśćkompozytora:
Ten!… co Polskę głosił, od zenitu Wszechdoskonałości Dziejów Wziętą, hymnem zachwytu, Polskę przemienionych kołodziejów; Ten sam runął na bruki z granitu!
I oto: jak zacna myśl człowieka, Poterany jest gniewami ludzi, Lub jak od wieka Wieków wszystko, co zbudzi!
«Не я!..» i зубамi скрыгоча (Пераклаў Алег Мінкін)
I oto jak ciało Orfeja, Tysiąc Pasyj rozdziera go w części, A każda wyje: „Nie ja!…” „Nie ja!” zębami chrzęści.
Гэты верш выразна паказвае, чаму толькі “познія ўнукі” сталіпачалібольшуважлівапрыглядаццадаНорвіда.
Ten wiersz wyraźnie pokazuje, dlaczego dopiero „późne wnuki”zaczęłyprzypatrywaćsięNorwidowiuważniej.
ТУТ ДАГАРАЕ ЦЫПРЫЯН НОРВІД...
TU DOGORYWA CYPRIAN NORWID…
Апошнія гады жыцця хворы паэт правёў у падпарыжскім доме Святога Казіміра цэнтры дапамогі палякам, якія не маюць іншага прытулку ў Францыі, ветэранам, сіротам і збяднелым.
Пра дом Святога Казіміра ў 1882 годзе варшаўская прэса пісала так: “...тут жыў і памёр Алізароўскі, тут дагарае Цыпрыян Норвід...”. З восені Норвід ляжаў у ложку, часта плакаў і ні з кім не размаўляў. Ён памёр у прытулку раніцай 23мая1883года.Частканататакпаэтапасляягосмерцібыла спалена. Ён быў пахаваны на могілках у Іўры, пазней яго цела перанеслі спачатку ў польскую брацкую магілу на могілках Манмарансі, а потым у брацкую магілу “пастаяльцаў” Гатэля Ламбер. Толькі ў 2001 годзе зямля з яго магілы была дастаўлена ў Польшчу і змешчана ў Склепе нацыянальных прарокаўуВавельскайкатэдры.
Ostatnie lata życia schorowany poeta spędził w podparyskim Domu św. Kazimierza ośrodku pomocy Polakom niemającym innego schronienia we Francji, weteranom,sierotomiubogim.
O Domu św. Kazimierza w 1882 roku warszawska prasa pisała w taki sposób: „…tu mieszkał i umarł Olizarowski, tu dogorywaCyprian Norwid…”.Od jesieniNorwid leżał włóżku, często płakał i nikomu się nie zwierzał. Zmarł w przytułku nad ranem 23 maja 1883 roku. Część notatek poety po jego śmiercizostałaspalona.
Pochowany został na cmentarzu w Ivry, później jego ciało przeniesiono najpierw do polskiego grobu zbiorowego na cmentarzu Montmorency, zatem do zbiorowego grobu „domowników” Hotelu Lambert. Dopiero w 2001 roku ziemia z jego grobu została przewieziona do Polski i umieszczona w KrypcieWieszczówNarodowychwKatedrzenaWawelu.
Толькі малая частка творчасці Норвіда была апублікаваная пры яго жыцці, у канцы XIX стагоддзя дзякуючы Зянону Пшасмыцкаму пачалося вялікае адкрыванне і чытанне паэта. Сярод гісторыкаў літаратуры дагэтуль вядуцца спрэчкі, наколькі ён быў рамантыкам і наколькі ён апярэджваў сваю эпоху сягаючы парнасізму і мадэрнізму “Маладой Польшчы”. Надзвычай багатая мова Норвіда дачакалася слоўніка, заснаванага на адзінаццацітомнымвыданні“Зборутвораў”.
Zaledwie niewielka część twórczości Norwida ukazała się za jego życia, pod koniec XIX wieku dzięki Zenonowi Przesmyckiemu zaczęło się wielkie odkrywanie i rozczytywanie poety. Wśród historyków literatury dotychczas trwają spory, w jakim stopniu był romantykiem, a w jakim stopniu wyprzedzał swoją epokę sięgając parnasizmu oraz modernizmuMłodejPolski.NiezmierniebogatyjęzykNorwida doczekał się słownika, opartego na jedenastotomowej edycji „Pismwszystkich”.
Цыпрыян Каміль Норвід на плакаце “The Wierszczers. Чацвёрка знад Віслы", крыніца:www.nadwyraz.com.
Cyprian Kamil Norwid na plakacie „The Wierszczers. Czwórka znad Wisły”, źródło: www.nadwyraz.com.
ГОД НОРВІДА ROK NORWIDA
прызнання заслуг Цыпрыяна Каміля Норвіда для польскага мастацтва і культуры, у 200 годдзе з дня яго нараджэння, Сейм Польшчы абвесціў 2021 годам Цыпрыяна Каміля Норвіда. У рамках святкавання па замове Інстытута кнігі і Інстытута польскай культуры ў Лондане выбітнымі рэжысёрамі братамі Стывенам і Цімаці Куэямі быў зняты фільм “Vade-mecum”. У Беларусі свята адзначыў выхад у друку двух тамоў, прысвечаных паэту выбраных вершаў падназвай “Над попелам паразы перамога!..” найбольш поўнага на сённяшні дзень выдання Норвіда на беларускай мове і біяграфіі пад назвай “Жыццё Цыпрыяна Норвіда” аўтарстваЮзафаФранцішкаФэрта.
W uznaniu zasług Cypriana Kamila Norwida dla polskiej sztuki i kultury, w 200 lecie jego urodzin, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę ustanawiającą rok 2021 Rokiem Cypriana Kamila Norwida. W ramach obchodów na zlecenie Instytutu Książki i Instytutu Kultury Polskiej w Londynie powstał film „Vade mecum” w reżyserii wybitnych twórców animacji filmowej braci Stephena i Timothy’ego Quayów. Na Białorusi święto uczczono wydaniem dwóch tomów poświęconych poecie wierszy wybranych pt. „Na dnie popiołu…” najpełniejszego obecnie wydania Norwida po białorusku oraz biografii pt. „Życie Cypriana Norwida” autorstwa JózefaFranciszkaFerta.
