P³ | Nr. 4 - Lente 2017

Dossier: Studeren aan het ITG Top drie reisziektes “Hallo, hallo, Ulaanbaatar aan de lijn?”

Nannozi Beatrice Kasirye

Dierenarts tegen alle verwachtingen in | P³ | Nr. 4 - Lente 2017

en

Colofon verantwoordelijke uitgever Bruno Gryseels hoofdredacteur Roeland Scholtalbers redactionele coördinatie Eline Van Meervenne redactiecomité Ildikó Bokros Roeland Scholtalbers Mieke Stevens Nico Van Aerde Eline Van Meervenne Marc Vandenbruaene Maria Zolfo lay-out & fotografie Stefan De Pauw vertalingen Serv-U en Wilkens C.S. contact communicatie@itg.be +32 (0)3 247 07 29

Voorwoord Beste lezer, Al vanaf 1906, sinds het ITG werd opgestart, is onderwijs één van de kernactiviteiten van het Instituut.

In deze vierde editie van P³ zetten we onderwijs aan het ITG in de spotlight. Onderwijs is al sinds dag 1, in het verre 1906, een kernactiviteit van het Instituut.

We geven het woord aan Beatrice een dierenarts die zich specialiseert in tropische diergeneeskunde via het kersverse Master-programma van het ITG en de Zuid-Afrikaanse Universiteit van Pretoria. Onze onderwijscoördinatoren vertellen over het groeiende belang van innovatie en interactie in onderwijsprogramma’s. Twee ITG-doctoraatsstudenten weiden uit over hun doctoraat waarbij ze de nodige kilometers. Ook duiken we in de rijke geschiedenis van het postgraduaat in Tropische Geneeskunde.

Maar we gaan ruimer dan enkel onderwijs. Lieve Casier geeft ons een kijkje in de wereld van de in internationale verzendingen. Ook de buurt rondom het ITG werd niet gespaard van de Pokémon Go-rage. We zochten uit welke Pokémon het meeste gevangen wordt in de Nationalestraat.

Veel leesplezier!

Het redactieteam

*P³ - de kern van het ITG in één letter Ons innovatief en interdisciplinair onderzoek gaat uit van Pathogenen (Departement Biomedische Wetenschappen), Patiënten (Departement Klinische Wetenschappen) en Populaties (Departement Volksgezondheid). ITG-onderzoekers werken aan een beter begrip van tropische ziekten en ontwikkelen hiervoor verbeterde diagnose-, behandelings- en preventiemethoden.

Anderen bestuderen de organisatie en het management van de gezondheidszorg en ziektebestrijding in regio’s waar de nood hoog is maar de middelen beperkt zijn. We focussen ook op de gezondheid van dieren en bestuderen daarbij vooral ziektes die op de mens overdraagbaar zijn.

© De inhoud van deze publicatie mag niet volledig of gedeeltelijk gereproduceerd worden zonder de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Foto’s in deze publicatie weren genomen met het volledige begrip, deelname en toestemming van de geportretteerden. De beelden geven de afgebeelde situatie waarheidsgetrouw weer met de bedoeling de lezer de mogelijkheid te geven een beter beeld te vormen van ons werk.

Colophon publisher-in-charge Bruno Gryseels editor in chief Roeland Scholtalbers

Editorial

ITG en ik: Réginald Moreels

24

editorial coordination Eline Van Meervenne

Dear reader,

Since ITM was established in 1906, education is one of the core businesses of the Institute.

For the fourth edition of P³ we put education at ITM in the spotlights.

We will give the floor to Beatrice, a veterinarian who is specializing in tropical veterinary through the brand new Master-programme at ITM and the South-African University of Pretoria. Our programme coordinators talk about the growing importance of innovation and interaction in educational programmes. Two ITM PhDstudents elaborate about their PhD and the travel between their home and Antwerp. We also take a look at the rich history of the Tropical Medicine postgraduate course.

Master of Science in Public Health vier keer uitstekend beoordeeld

16

editorial committee Ildikó Bokros Roeland Scholtalbers Mieke Stevens Nico Van Aerde Eline Van Meervenne Marc Vandenbruaene Maria Zolfo

Top drie reisziektes

22

Postgraduaat Tropische Geneeskunde door de jaren heen

18

translations Serv-U and Wilkens C.S.

Twee is beter dan één, ook bij het doctoreren

13

layout & photography Stefan De Pauw

Portret: Lieve Casier

20 Van ‘chalk and talk’ naar ‘touch and learn’

10

Besides education Lieve Casier gives us a sneak peek into the world of international shipments. Also in the surroundings of ITM the Pokémon craze was present. We found out which Pokémon is the most captured in the Nationalestraat.

contact communicatie@itg.be +32 (0)3 247 07 29

Dossier: Studeren aan het ITG

Dierenarts tegen alle verwachtingen in

5

Minister De Croo bezoekt het ITG

6

We wish you a lot of reading pleasure!

The editorial committee

ITG-cijfer

4

8

*P³ - ITM’s essence captured in one letter Our innovative and interdisciplinary research focuses on Pathogens (Department of Biomedical Sciences), Patients (Department of Clinical Sciences) and Populations (Department of Public Health). ITM researchers improve our understanding of tropical diseases, and develop better methods for their diagnosis, treatment and prevention. Others study the organisation and management of health care and disease control in regions where means are limited, but needs are huge. We also focus on the health of animals and the diseases they spread to humans.

itg-cijfer

Tijdens vorige zomer beheerste “Pokémon Go” de wereld.

Ook de buurt rondom het ITG werd niet gespaard van de Pokémon Go-gekte. De Pokémon die het meest voorkomt in de Nationa­lestraat in Ant­werpen is Rattata. Je hebt zo’n 22,6% kans om de Pokémon er te spotten. Op nummer twee staat Pokémon Pidgey met 21,1% kans om hem te vangen rondom de ITG-ge­bouwen.*

*Bron: www.finder.com

dossier

Studeren aan het ITG Onderwijs was vanaf dag één, inmiddels meer dan een eeuw geleden, een kernactiviteit van het ITG. Vandaag de dag studeren er jaarlijks meer dan 500 gezondheidsprofessionals vanuit de hele wereld aan het ITG. Ze specialiseren zich in disciplines zoals biomedische en klinische wetenschappen, epidemiologie, en gezondheidsbeleid en –management. Het uitwisselen van ervaringen en open discussies tussen de studenten en met de professoren staan daarbij centraal. Omdat de wereld en de behoeften van studenten veranderen, evolueert ook ons onderwijsaanbod. In deze editie van P3 kom je meer te weten over het verleden, heden en de toekomst van het onderwijs aan het ITG.

Ons onderwijsaanbod Master in Public Health Master in Tropical Animal Health Postgraduaten in tropische geneeskunde en internationale gezondheid Korte cursussen Doctoraten

dossier

Dierenarts tegen alle verwachtingen in Ildikó Bokros

“[Girls] know that education is their only path to self-sufficiency. It is their only chance to shape their own fate rather than having the limits of their lives dictated to them by others.”

(Michelle Obama)

Slechts weinig kinderen kiezen, op de prille leeftijd van tien, voor de kostschool. Oegandese studente Nannozi Beatrice Kasirye was zo’n kind.

Ze besefte dat een goede opleiding haar kon sparen van boerderijwerk en was daarom vastbesloten op school uit te blinken, en op die manier een baan in een “leuke stad met lichtjes” te veroveren.

Beatrice groeide op in Kayini, een dorpje in Centraal-Oeganda. Momenteel vervolledigt ze een Mas­ter-na-Masteropleiding in tropische dier­ge­ neeskunde bij het ITG. Dit diploma zal haar de mogelijkheid bieden om in een labo te werken en onderzoek te doen. De stap naar Antwerpen bleek “a long and winding road”. Haar ouders waren beiden onderwijzer, maar haar vader zag zich ge­dwongen dat beroep op te geven, omdat de landbouw een beter inkomen opleverde. Hij kende de waarde van onderwijs en deed alles wat hij kon om zijn zeven kinderen naar goede scholen te laten gaan. Hij ervoer heel wat sociale druk om te besparen op het geld besteed aan vijf schoolgaande meisjes. “We leven in een maatschappij die mannen verplicht om familie en hun naasten financieel te ondersteunen,” legt Beatrice uit. “Zij controleren het inkomen van hun vrouw en hebben het laatste woord bij de besteding van het geld. Daarom denken mensen dat een meisje dient klaargestoomd worden voor het huwelijk of laagbetaald werk P³ | 6

moet accepteren, zoals naaien of werken in een schoon­heidssalon. In het beste geval kan ze een getuigschrift halen. Meisjes trouwen en hun geld wordt beheerd door een man, weinig daarvan zal terugvloeien naar haar familie.”

Beatrice voltooide de middelbare school en startte een bacheloropleiding diergeneeskunde aan de Makerere Universiteit in 2005, slechts een kwart van de klas waren vrouwen. Vooroordelen waren er in overvloed, zoals: “vrouwelijke dierenartsen vinden nooit een man omdat de meeste mannen bang voor hen zijn,” of: “meisjes zijn te zwak om de omvang van de cursus te verwerken en vaak lukt het hen niet om binnen de verplichte termijn van vijf jaar te slagen. In Oeganda zijn mensen geneigd diergenees­kunde te associëren met het behandelen van vee en meisjes zijn volgens hen niet in staat stieren te bedwingen.” Met deze vooroordelen worden meisjes gemakkelijk weggeconcurreerd door jongens.

dossier Maar Beatrice Kasirye volhardde. Na haar studie begon ze te werken op het Vee en Gevogelte-project van een ngo genaamd BRAC (Building Resources across Communities). Ze leverde er klinisch werk en gaf advies i.v.m. bedrijfsvoering in de landbouw, voeding en ontworming. Deze job had specifieke uitdagingen en een dik vel kweken werd een must.

Pluimveehouders waren voornamelijk mannen en de meesten hadden nog nooit met een vrouwelijke dierenarts gewerkt. Elke keer voelde aan alsof ze een examen onderging en Beatrice moest telkens opnieuw hun vertrouwen winnen. “Musawo aliwa?” (‘Waar is de veearts?’) was een zin die Beatrice al te vaak hoorde van mannelijke veehouders. Ze keken bijna uit naar haar falen bij de omgang met hun dieren als het bedrijf niet was uitgerust met een “crush” (een sterke stal of kooi voor het veilig insluiten van vee terwijl het onderzocht wordt).

“Als deze job mij iets leerde, dan is het dat ik als dierenarts, het beste van mezelf moet geven,” mij­ mert Beatrice.

Drie jaar geleden verliet Beatrice de non-profit wereld en werd ambtenaar: ze werd inspecteurdier­enarts op de internationale luchthaven van Entebbe, de belangrijkste luchthaven van Oeganda, waar spoedopdrachten dagelijkse kost zijn wegens de strikte vluchtschema’s. Na enige ervaring in uitvoerende functies, raakte ze geïnteresseerd in epidemiologie en wilde ze zich verdiepen in onderzoeks- en labowerk. Daarvoor is echter een bijkomend diploma nodig waardoor ze echte labo-­ ervaring kon opdoen. Ze zocht een geschikt en flexibel studieprogramma, waarmee ze kon blijven

werken, voor haar pasgeboren zoon zorgen en een beurs vinden om haar kosten te dekken.

Op een dag stuurde een collega informatie over het Masterprogramma in Tropical Animal Health, een Master in het kader van het samenwerkingsverband tussen het ITG en de Universiteit van Pretoria in Zuid-Afrika. De cursus bood alles wat Beatrice zocht. De opleiding combineert online en face-toface training, inclusief hands-on laboratoriumwerk.

Ze solliciteerde en in november 2015 ontving zij het goede nieuws: haar applicatie was succesvol!

Sinds begin september woont Beatrice in Ant­wer­ pen, een stad die ze “mind-blowingly” mooi vindt.

Ondanks de uitdaging heeft ze de volle steun van haar directe familie. Om haar tijd goed te beste­ den heeft ze zichzelf volledig ondergedompeld in haar studie/cursussen. Het programma volgt een geïntegreerde One Health benadering, een aspect dat volgens Beatrice, voor decennia genegeerd is in ziektebestrijding. One Health benadrukt het belang van multidisciplinaire samenwerking tussen wetenschappers en Beatrice zelf kreeg door de cursus een grotere waardering voor dit concept.

“Het lijkt misschien vanzelfsprekend dat diverse professionals gaan samenwerken, helaas gebeurt het niet vaak,” zegt ze. “Als dat wel zo was, zouden we in ons werk allemaal veel efficiënter kunnen zijn.”

Waar kijkt Beatrice ondertussen het meest naar uit? Haar diploma halen en herenigd worden met haar twee jaar oude zoon.

7 | P³

beeldverhaal

Minister van Ontwikkelingssamenwerking De Croo bezoekt het ITG “Telkens wanneer gezondheidszorgonderwerpen opduiken in mijn gesprekken, zijn er steeds positieve commentaren over het ITG,” zei de Belgische vicepremier en minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo, toen hij in november 2016 het Instituut bezocht.

Nico Van Aerde

H

et itg runt sinds 1998 een programma voor capaciteitsopbouw in ontwikkelings­ landen, gefinancierd door het Belgisch Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking (DGD). 2017 markeert de start van een nieuw vijfjarig ITG-DGD raamakkoord, met institutionele capaciteitsopbouwprogramma’s in Benin, Burkina Faso, Cambodja, Cuba, de DR Congo, Ethiopië, Guinee (nieuw), Peru, Zuid-Afrika en Vietnam. Het Instituut werkt ook samen met allerlei andere partnerinstituten in een wereldwijde alliantie van onderwijs en uitwisseling. Doorheen de jaren zijn veel van deze partners al wel gevaren bij ons programma “Switching the Poles”.

Tijdens het bezoek van De Croo presenteerden onze collega’s de onderzoeks- en beheersactiviteiten van het ITG in verband met slaapziekte. België levert al geruime tijd zijn bijdrage in de strijd tegen deze verwaarloosde ziekte. Een aantal studenten, uit verschillende opleidingen, gaven de minister een presentatie over hun achtergrond en ervaring­en in Antwerpen. Prof. Lut Lynen introduceerde kort de pedagogische concepten van het ITG, de ‘mix’ van face-to-face en e-learning. Ook de ver­rijkende wisselwerking tussen studenten en docenten werd daarbij besproken.

P³ | 8

beeldverhaal

9 | P³

dossier

Van ‘chalk and talk’ naar ‘touch and learn’ Jan Kennis

De tijd waarin door onderwijs vooral kennis overgedragen werd, zonder al te veel interactie met studenten, is definitief voorbij. Flexibele onderwijsprogramma’s worden de norm, gericht op dialoog, gezamenlijk leren en het gebruik van online technologie. Onze onderwijscoördinatoren vertellen hoe het onderwijsaanbod van het ITG inspeelt op een internationaal, divers en ervaren studentenpubliek, in een snel veranderende wereld.

P³ | 10

dossier

“Studentgecentreerd onderwijs is de nieuwe standaard”

Govert van Heusden, beleidsmedewerker onderwijs

Het studentenpubliek van het ITG bestaat uit ervaren professionals uit de wereldwijde gezondheidssector. Het onderwijs is continue vorming waarbij interactief en gezamenlijk leren basisprincipes zijn. Er is veel afwisseling in leeropdrachten en onderwijsvormen in al onze cursussen. Onze masteropleidingen worden, waar mogelijk en nuttig voor studenten, flexibeler georganiseerd om individuele studietrajecten mogelijk te maken.

Kennisoverdracht kan via online leeractiviteiten op voorhand gebeuren. De tijd die studenten vervolgens aan het ITG doorbrengen, wordt op die manier optimaal benut voor discussie en interactie met experten en tussen studenten. Individuele en groeps­opdrachten sluiten nauw aan bij de leef­ wereld van de deelnemers. De student formuleert zelf de probleemstellingen en kan zo tijdens de opleiding oplossingen uitwerken die van toepassing zijn op de eigen werkomgeving. Dit soort onderwijs kan vlot inspelen op actuele problemen of belangrijke gebeurtenissen zoals bijvoorbeeld de ebola-epi­demie, het wereldwijde probleem van antibioticaresistentie of de klimaatverandering en de opkomst van nieuwe gezondheidsproblemen en ziektes. Een snel veranderende wereld verhoogt het belang van flexibel en studentgecentreerd onderwijs.

“Drie innovaties in één gezamenlijk masterprogramma met de universiteit van Pretoria” Het master-na-master-programma “tropische dier­gezondheid” van 60 studiepunten is grondig hervormd door in zee te gaan met een partner uit Zuid-Afrika, de Universiteit van Pretoria (eerste innovatie). Vroeger waren er twee afstudeerrich­ tingen, nu is er één programma met uitgebreide keuzemogelijkheden (tweede innovatie). De cursus kan gespreid worden over twee jaar en meer dan de helft van de studiepunten wordt aangeboden via afstands­onderwijs (derde innovatie).

De tijd ‘weg van huis’ bedraagt nog maar een paar maanden. Toch blijft het belangrijk dat studenten ook in Antwerpen (of Pretoria) kunnen zijn, want leven en studeren in een andere omgeving helpt bij het ontwikkelen van een nieuwe kijk op de eigen wereld. Het hele voorbereidingsproces voor de samenwerking met Pretoria was enorm leerrijk en heeft meer dan twee jaar tijd gevraagd.

De samenwerkingsmodaliteiten zijn van A tot Z in overleg uitgewerkt. Tijdens het hervormingsproces doorliepen alle masteropleidingen van het ITG daarbij een succesvol heraccreditatie proces. Wij beschouwen een gezamenlijk masterprogramma, met een belangrijke component afstandsonderwijs, tussen een Europese en Afrikaanse hogeronderwijs­ instelling als een uitstekend voorbeeld voor de toekomst.

Mieke Stevens, onderwijscoördinator Biomedische Wetenschappen

11 | P³

dossier

“Naar een onderwijsalliantie met onze Zuidpartners”

Marjan Pirard, onderwijscoördinator Volksgezondheid

Met steun van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking bouwen we met onze academische Zuidpartners aan een alliantie voor onderwijs. Hierbij willen we onder andere inzetten op het versterken van generische en onderzoeksvaardigheden bij de studenten en op de gezamenlijke ontwikkeling van afstandsonderwijs. Partners zullen van elkaar kunnen leren door uitwisseling van docenten en personeel betrokken bij onderwijsondersteuning en kwaliteitszorg. We mikken op een dynamiek waarbij verschillende instellingen uit het Zuiden met ons samenwerken op concrete projecten rond kwaliteit en docentenprofessionalisering. De samenwerking zal ook bijdragen tot het onderwijs aan het ITG, bijvoorbeeld via gastdocenten of de organisatie van onderzoeks- of praktijkstages voor onze studenten in partnerinstellingen. Samenwerking met Belgische universiteiten met academische zuidpartners in dezelfde landen, zou een toegevoegde waarde vormen voor de alliantie.

P³ | 12

“Technologie en inhoud: een goed huwelijk!”

Dennis Sinyole, een Zimbabwaans onderwijskundige, verwoordde de noodzakelijke evolutie in het onderwijs als volgt: van ‘chalk and talk’ naar ‘touch and learn’. Hiermee ondersteunt hij de overgang, ook in Afrika, naar een meer gemengd, interactief leermodel, waarbij het gebruik van technologie centraal staat. Informatie- en communicatietechno­ logie laat toe de lessen en hun voorbereiding interactief en aantrekkelijk te maken via quizzen, video en audio-opnames, discussiefora of via sociale media. Daarbij gaat mobiel leren, aangezien meer en meer studenten een smartphone gebruik­ en, een steeds grotere rol spelen. In tegenstelling tot wat soms gedacht wordt, zijn ook onze collega’s uit het Zuiden goed mee met de digitale revolutie.

Het ITG streeft er naar om zoveel mogelijk aangepaste technologie te gebruiken die overal ter wereld toegankelijk is. Alle nieuwe gespecialiseerde korte cursussen worden systematisch ontwikkeld met een combinatie van online en contactonderwijs.

Daarnaast laat de technologie ons toe om in contact te blijven met studenten buiten de lesuren, zowel tijdens als na de cursus zoals in ‘communities of practice’ en in onze alumniwerking.

Maria Zolfo, onderwijscoördinator Klinische Wetenschappen

dossier

Twee is beter dan één, ook bij het doctoreren Roeland Scholtalbers

Op elk gegeven moment werken er aan het ITG meer dan 100 onderzoekers aan hun doctoraat. P³ sprak met Shahab en Vera, talentvolle vorsers uit Bangladesh en Duitsland die meedoen aan twee innovatieve PhD-programma’s. Het ITG is hun thuisbasis, maar ze werken aan twee of meerdere instellingen richting hun proefschrift.

13 | P³

dossier

De wereld verandert aan een snel tempo en dat geldt ook voor studenten.

Afstanden tussen werelddelen worden steeds eenvoudiger overbrugd en een schat aan informatie over eender welk onderwerp is vanuit alle windstreken slechts een muisklik weg. We zijn allemaal connected en ook onderwijsprogramma’s spelen daarop in, een kolfje naar de hand van ambitieuze mensen zoals Vera Kühne en A.S.M. Shahabuddin, of kortweg Shahab.

V

era is een talentvolle biologe die haar car­rière begon in het Duitse Tübingen. In haar nog prille carrière heeft ze haar sporen al verdiend in de diagnostiek van verwaarloosde tropische ziekten. Naast haar zit de Bengaalse onderzoeker Shahab, die ten tijde van een master in de Volksgezondheid aan de ULB in Brussel voor het eerst met het ITG in contact kwam.

Samen met 14 PhD-studenten doet Vera haar on­ derzoek in het door de Europese Unie gefinancierde Euroleishnet Marie Sklodowska-Curie innovative

P³ | 14

training network (ITN) afwisselend in een academische instelling én een bedrijf. Daarmee overbrugt Euroleish academisch onderzoek en praktische toepassingen voor leishmaniasis, een verwaarloosde ziekte die ook wel zwarte koorts wordt genoemd.

“Ik werk aan een betere sneltest voor gebruik in de landen waar de ziekte veel voorkomt, zoals in Ethiopië, waar we samenwerken met de Universiteit van Gondar.” Vera doet haar PhD aan het ITG, maar zal ook 6 maanden in het pittoreske Gembloux onderzoek doen bij het Waalse Coris BioConcept en daarnaast naar Ethiopië gaan.

dossier

S

hahab is een van de acht gelukkige onderzoekers die in 2013 van start gingen in het zeer competitieve Erasmus Mundus Transglobal Health PhD programme. De bedoeling is dat onderzoekers over de grenzen van disciplines heen kijken naar belangrijke gezondheidsuitdaging­en in ontwikkelingslanden. Shahab koos voor zwangerschap bij jongeren, een groot probleem in Bangladesh, vooral door de vele kindhuwelijken. “De risico’s van een zwangerschap zijn veel groter bij adolescenten en vaak vinden jonge vrouwen ook niet de weg naar zorg, zelfs niet bij de bevalling,” vertelt Shabab, die ook ngo’s en mensen uit de gemeenschap bij zijn studie betrok. “Zodoende hebben vrouwen er ook baat bij. Naast onderzoeker ben ik vooral ook pleitbezorger van betere gezondheid in mijn land.”

Doctorandi in het Transglobal Health programma werken niet alleen transdisciplinair, ze overschrij­ den ook landsgrenzen en krijgen de kans om aan twee academische instellingen een titel te behalen.

Shahab heeft zelfs de luxe van drie promotoren: aan het ITG, de Vrije Universiteit in Amsterdam en ISGlobal in Barcelona. “Het ITG is een gespecialiseerde instelling waar promotoren veel tijd

en aandacht hebben voor hun studenten. Ik prijs mezelf gelukkig met de begeleiding van prof. Vincent Debrouwere. Hij heeft een schat aan ervaring in de gezondheid van moeder en kind.” Vera knikt bevestigend en wijst op het gemak van de onderlinge contacten in een middelgrote instelling als het ITG: “Onderzoekers nemen de tijd om tijdens een koffiepauze even bij te praten. Ook komen we regelmatig samen met iedereen die rond leishmaniasis werkt; clinici, biomedici, epidemiologen…

Dan merk je pas hoeveel uiteenlopende expertise er in dit Instituut is.”

Hoewel Vera in het laboratorium speurt naar ge­ schikte antigenen en Shahab met pen en papier het veld in trekt, hebben deze twee jonge onderzoekers meer gemeen dan je zou vermoeden. Dezelfde passie, die er vanaf straalt wanneer ze vertellen over hun onderzoek, net als hun ambitie en motivatie om bij te dragen tot betere gezondheid. Shahab verdedigt in het eerste kwartaal van 2017 zijn thesis, Vera heeft dan nog een jaar onderzoek voor de boeg. Daarna ligt de wereld aan hun voeten. “Overal waar onze expertise goed van pas kan komen”, klinkt het unaniem als we vragen waar ze zouden willen gaan werken. Goede reis Vera en Shahab!

15 | P³

dossier

Master of Science in Public Health is vier keer uitstekend Op 22 augustus 2016 gaf de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO), de ITG-opleiding “Master of Science in Public Health”, de beoordeling “Excellent”. Deze uitstekende beoordeling van de masterna-master-opleiding betreft alle vier onderzochte onderdelen. Dat is vrij uniek en wijst erop dat de opleiding van een uitzonderlijk hoog niveau is.

D

Roeland Scholtalbers

e eerste lichting studenten van ons éénjarig Master in Public Health (MPH) programma studeerden meer dan 50 jaar geleden af. Het programma richt zich op ervaren wetenschappers en professionals in gezondheids­ zorg van overal ter wereld. In een halve eeuw hebben we duizenden gezondheidszorgspecialisten opgeleid om als “agents of change”, normen en praktijken te verbeteren in afgelegen en stedelijke gebieden wereldwijd.

De MPH-studenten specialiseren zich in ziektebestrijding, gezondheidszorgbeleid en systeembeheer of organisatie van internationale gezondheid.

Die laatste is een flexibele oriëntatie die aansluit bij TropEd, een internationaal netwerk van instellingen voor hoger onderwijs in de internationale gezondheidszorg.

NVAO beoordeelde de MPH-cursus op doelstellingen, processen, resultaten en kwaliteitsbewaking P³ | 16

en kende een “excellent” score toe voor de vier componenten. Volgens de accreditatie-organisatie betekent dit dat de cursus internationaal aanzien mag worden als voorbeeld van “best practice”. De internationale beoordelingscommissie was van me­ning dat het curriculum goed opgebouwd en uitdagend is, met voldoende ondersteuning voor de studenten, in een samenhangende en stimulerende leeromgeving met uitstekende faciliteiten. Boven­ dien verklaarden ze dat de opleiding wordt verzorgd door hoogst gewaardeerde onderzoekers met een schat aan internationale veldervaring.

Een uitstekende beoordeling betekent niet dat het Instituut op zijn lauweren gaat rusten. Om gelijke tred te houden met een snel veranderende wereld, zullen we ons MPH-programma blijven verbeteren, de flexibiliteit verhogen, innovatieve onderwijs- en leermethoden introduceren en de samenwerking met de volksgezondheidsinstellingen in het Zuiden verderzetten.

dossier

De impact van onze MPH-cursus wordt best verwoord door onze studenten.

P³ sprak met Ramnath, Kizito en Rita

Ramnath Ballala, India, MPH Health Systems Management en Beleid, 2013-2014

“De interactieve manier van studeren was anders dan alles wat ik al had meegemaakt. Ik was zo verbaasd toen een professor me zei “dat is een goede vraag”. Het was de eerste keer in mijn leven dat ik dat meemaakte. De MPH opende mijn ogen en leerde mij op een nieuw­e manier kijken naar gezondheidssystem­en.

Gezondheids­zorg is niet alleen biomedisch, maar een complex mengsel van biomedische en psychosociale elementen. In mijn huidige baan ik kijk naar geschikte technologieën in gezondheidszorg en gezondheidsenergie (gedecentraliseerde duurzame energie), nexus voor een veerkrachtige basisgezondheidszorg.”

Kizito Mosema, DRC, MPH International Health, gestart in 2016

“Als kinderarts in een bedrijvig Kinshasa-zieken­ huis, heb ik een zeer veeleisende, drukke baan.

Toen ik besloot om een master volksgezondheid te volgen, was de flexibiliteit in de cursus van het

ITG van cruciaal belang voor mij. Ik kende het Instituut reeds omdat ik in 2013 deelnam aan de E-Short Course antiretrovirale behandeling (eSCART), waarvan ik facilitator ben sinds ik afstudeerde. De oriëntatie MPH International Health die ik momenteel volg, is een relatief nieuwe cursus en wordt georganiseerd in samenwerking met andere instellingen. Dit zal me volgend jaar toelaten om een paar maanden te studeren in Noorwegen. Ik kijk er echt naar uit om mijn horizon verder te verbreden.”

Rita Zawora Yao Zizien, Burkina Faso, MPH Disease Control, gestart in 2016

“Ik begon mijn carrière in een privé-ziekenhuis maar stapte nadien over naar de publieke sector om professioneel te groeien. Ik ben op dit moment hoofd van een districtziekenhuis in een stad op zo’n 130 km van de hoofdstad, waar ik klinisch werk combineer met management. Momenteel ben ik een MPH-student aan het ITG en volg de module “Disease Control” om meer diepgaande kennis te verwerven i.v.m. seksuele en reproductieve gezondheidsprogramma’s. Die kennis komt van pas in mijn werkdomein. De MPH-opleiding zal me in mijn land meer kansen geven en de mogelijkheid bieden om in een grotere stad te werken.”

17 | P³

<< rewind

Postgraduaat Tropische Geneeskunde door de jaren heen Eline Van Meervenne

Jaarlijks trekt het ITG zo’n 130 artsen en verpleegkundigen aan die zich na hun studies willen specialiseren in tropische geneeskunde. Deze opleiding is zo oud als het ITG zelf maar evolueerde van een cursus voor artsen die aan de slag gingen in de voormalige kolonie Congo naar twee postgraduaatsopleidingen voor gezondheidsprofessionals vanuit heel Europa en daarbuiten.

V

andaag organiseert het ITG twee post­graduaatsopleidingen in tropische ge­ neeskunde voor gezondheidswerkers (en andere beroepen indien ze ervaring hebben in de gezondheidssector) met een masterdiploma of een bachelordiploma. De studenten zijn vaak net afgestudeerd of hebben enkele jaren werkervaring. Ze verdiepen zich in infectieuze ziektes maar daarnaast is er ook een sterke focus op gezondheidsorganisatie en internationale gezondheidszorg. Daarin komen naast organisatie van zorgen en ziektebestrijding, ook thema’s aan bod als financieel beheer en sociale aspecten in het Zuiden.

Honderd jaar geleden zag de cursus er echter heel anders uit. Kolonialen en missionarissen werden in de Belgische kolonie Congo geconfronteerd met

P³ | 18

ziekten die in Europa onbekend waren. Er was een sterke nood om artsen en verpleegkundigen op te leiden in tropische geneeskunde. Zo ontstond het ITG in 1906 als de School voor Tropenziekten. In andere Europese landen met kolonies ontstonden gelijkaardige scholen. Oorspronkelijk was er enkel een artsencursus in het Frans die de basisprincipes van tropische ziektes aan bod liet komen. Later werd deze cursus ook geïntroduceerd voor verpleegkundigen en voor hulpveeartsen en gezondheidsbeambten. In de jaren ’50 drong de toenmalige directeur Rhodain aan op de uitbreiding van de wetenschappelijke en onderwijsactiviteiten in Congo. Toen in Leopoldstad de universiteit Lovanium werd opgericht gingen professoren van het ITG er doceren.

De gevolgen van de dekolonisatie In 1960 werd Congo onafhankelijk en plots ver­ dween de vraag naar koloniale artsen. Het aantal inschrijvingen voor de cursussen daalde drastisch.

Een grondige hervorming in het onderwijs drong zich op. De opleidingen in tropische geneeskunde focusten niet meer op de gezondheidsproblematiek in Congo maar verbreedden hun blik ook naar andere landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika.

De opleidingen werden aangepast aan de noden die de Wereldgezondheidsorganisatie aankaartte. Studenten hadden steeds minder de ambitie om hun hele carrière in het Zuiden door te brengen, maar kozen voor kortere zendingen. De duur van de opleidingen in tropische geneeskunde werd korter gemaakt en er was meer ruimte voor keuzevakken.

was één van de weinige scholen in Europa die deze opleidingen nog aanbood. In de jaren ’80 ging ongeveer de helft van de afgestudeerde artsen en verpleegkundigen van het ITG met internationale organisaties zoals Artsen Zonder Grenzen en andere niet-gouvernementele organisaties in het buitenland werken.

In 1980 en 1986 bereikte het aantal inschrijvingen opnieuw recordcijfers, zowel voor de opleidingen van artsen als van verpleegkundigen. Het Instituut Ook vandaag zijn de postgraduaten in tropische geneeskunde voor vele studenten nog altijd een opstapje voor een internationale carrière in de gezondheidssector. Maar we zien ook andere drijf­ veren. Studenten die als arts of verpleegkundige in Europese grootsteden werken worden vandaag opnieuw meer geconfronteerd met infectieziektes zoals tuberculose en andere gezondheidsproblemen die te maken hebben met grootstedelijke armoede en mobiliteit. Ook hier komen de inzichten rond volksgezondheid en organisatie van zorgen die de ITG-cursussen bijbrengen goed van pas.

19 | P³

portret

Lieve Casier 25 jaar internationale verzendingen Roeland Scholtalbers

“Hallo, hallo, Ulaanbaatar aan de lijn?”

B

uiten ligt de temperatuur rond het vriespunt, maar voor het raam staat een grote houten kist geduldig te wachten op verscheping naar warmere oorden. Bestemming Gondar, Ethiopië, lezen de blauwe letters op de kist. Aan de andere kant van de ruimte vormen een tiental dozen een mooie stapel. Zij gaan naar Congo. Dit is het venster op de wereld van Lieve Casier, verantwoordelijk voor verzending en import op de aankoopdienst van het ITG.

Steeds meer verkeer Lieve loodst al bijna 25 jaar uiteenlopende stalen, testen en laboratoriummateriaal de ITG-haven in en uit. In die periode leidde ze minstens 50.000 verzendingen in goede banen. Op de rand van haar beeldscherm plakt het telefoonnummer van DHL. Een groepsfoto met Afrikaanse collega’s kijkt ons aan vanaf haar bureautafel terwijl ze van wal steekt.

“Toen ik hier begin jaren ’90 begon, deden we jaar­ lijks zo’n 250 verzendingen, waarvan 50 grote zoals die kist voor Ethiopië achteraan.” Sindsdien is het Instituut echter flink gegroeid en dat vertaalt zich naar het aantal verschepingen. “Momenteel gaan P³ | 20

er ieder jaar ongeveer 1000 verzendingen de deur uit, waaronder minstens honderd grote kisten. Gelukkig sta ik er niet alleen voor, want zonder Jessy (De Sager red.) zou ik het niet aankunnen,” zegt ze wijzend naar haar collega die net een pakket van een koerier in ontvangst neemt. Ook de rest van de aankoopdienst steekt met regelmaat een handje toe.

Pipetten, ethanol en patiëntenstalen Pipetten, ethanol, frigo’s of tuberculose- en hivstalen; onder toeziend oog van Lieve vertrekt en arriveert er van alles in het ITG. Elke twee jaar volgt ze een gecertificeerde opleiding van de internationale luchtvaart vereniging IATA om bij te blijven met de geldende regelgeving. “Toch is proactief zijn eigenlijk de sleutel tot het goed uitoefenen van mijn job. Ik heb een goed contact met de onderzoekers in het Zuiden en het Oosten die veel van onze verzendingen ontvangen. Veel van hen komen altijd even gedag zeggen als ze in Antwerpen zijn.

Met de agenten op Brussels Airport en op de plaats van bestemming spreek ik alle details van tevoren goed door.”

portret

E

en complexe verzending van potentieel gevaarlijk materiaal kan natuurlijk ook wel eens spaak lopen. Gelukkig kan Lieve na al die jaren de mislukte verzendingen op één hand tellen. “Ik vond het telkens verschrikkelijk om mijn collega’s het slechte nieuws te brengen, ook al kon ik er zelf niets aan doen. Ik stuurde bijvoorbeeld eens test kits op droogijs naar een partnerorganisatie in Nepal. Die werden acht dagen tegengehouden in Hong Kong en konden bij aankomst de vuilbak in, dat was frustrerend.”

Kennis overbrengen Heel af en toe neemt Lieve zelf het vliegtuig richting het Zuiden. In 2013 en 2016 ging ze bijvoorbeeld naar Benin om collega’s van 12 Afrikaanse landen de IATA-opleiding te geven. “Collega’s van onze dienst Mycobacteriologie werken al jaren samen met een referentielaboratorium in Cotonou. Zij zijn inmiddels prima in staat om bijvoorbeeld tuberculosestammen uit Benin en omringende landen zelf te onderzoeken. Het geeft mij grote voldoening om een klein steentje bij te dragen door mijn Afrikaanse collega’s te helpen bij het veilig verzenden van de stalen.”

Lieve gaat vooral de uitdagingen van haar job missen als ze eind 2017 met pensioen gaat. Zo moesten er op een gegeven moment stalen naar onderzoekscentra in Rusland en hadden ze in Mongolië stalen die in Antwerpen verwacht werden.

“Daar zit je dan. Hallo hallo, is dit Ulaanbaatar aan de lijn? Schrijf dat maar op ja. Hallo hallo, is dit Moskou. Dan moet je goed je best doen om je lading op tijd ter plaatse te krijgen, of stalen het land en richting Antwerpen te krijgen.” Toch spannen haar ervaringen met Braziliaanse importvereisten de kroon. “Ik had voor een bepaalde zending zelfs de handtekening van de burgemeester van Antwerpen nodig. Toen mijn uitvoerpapieren klaar waren stonden er zoveel handtekeningen en stempels op dat je bijna niet meer kon lezen wat er in de kisten zat.”

21 | P³

de lijst

Ai,

ziek op reis Top drie reisziektes Eline Van Meervenne

Niets zo verleidelijk als een verre reis naar een tropisch gebied om even aan het kille winterweer in België te ontsnappen. Maar vergeet je voorzorgen niet te nemen tegen de ziektes die je in je paradijselijke omgeving kan oplopen. Reisarts Ula Maniewski gaat dieper in op de drie meest voorkomende reisziektes die worden vastgesteld in de reiskliniek van het ITG.

1. Reizigersdiarree of turista

Wat is de behandeling?

Hoe krijg je de ziekte?

Reizigersdiarree is vrij onschuldig, maar wel vervelend. Veel water drinken is belangrijk om voldoen­ de vocht in je lichaam te bewaren. Het meest effectieve is om water te drinken met een zout- en suikeroplossing of frisdrank zonder prik. In het geval van hoge koorts of bloed in de stoelgang raadpleeg je best een dokter ter plaatse en neem je een antibioticum.

Als je in België maag- en darmklachten krijgt, komt dat doorgaans door een virus. Reizigersdiarree wordt meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie. In tropische temperaturen gedijen bacteriën beter en ons immuunsysteem is daar niet tegen opgewassen . Vandaar dat zoveel mensen last krij­ gen van braken en diarree tijdens hun vakantie.

Hoe kan je de ziekte vermijden?

Wat zijn de symptomen?

Buikkrampen, diarree en soms misselijkheid of braken. Reizigersdiarree is niet erg prettig, maar in de meeste gevallen gaat de ziekte vanzelf over binnen enkele dagen. Een kleine minderheid van de patiënten is ernstiger ziek en heeft ook last van hoge koorts of bloederige of slijmerige ontlasting.

P³ | 22

Veel hangt af van de omstandigheden waarin je verblijft. Drink je of poets je je tanden met besmet leidingwater? Eet je groenten of fruit die daarmee zijn afgespoeld? Of ben je misschien zelf vergeten om je handen te wassen met proper water vooraleer je aan je avondmaal begon? Dan stijgt de kans op een besmetting. Let daarom goed op je persoonlij­ ke hygiëne, koop groenten en fruit dat je zelf kan schillen en geef de voorkeur aan warme gerechten die je meteen na de bereiding opeet.

de lijst

3. Luchtwegeninfecties Hoe krijg je de ziekte?

2. Malaria

Luchtwegeninfecties worden meestal veroorzaakt door virussen en bacteriën die in je luchtwegen komen. De bacteriën of virussen worden meestal van de ene persoon op de andere doorgegeven via hoesten en niezen maar ze kunnen ook via de handen verspreid worden.

Hoe krijg je de ziekte?

Malaria wordt verspreid via een steek van de malariamug. Deze mug komt voor Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Vooral Sub-Saharaans Afrika is een hoogrisicogebied.

Wat zijn de symptomen?

Met symptomen zoals koorts, koude rillingen en spierpijn lijkt malaria in eerste instantie op een gewone griep. Onbehandeld verergeren deze symptomen naar verwardheid, orgaanfalen en coma. In het ergste geval kent de ziekte een dodelijke afloop.

Wat is de behandeling?

Het is belangrijk om bij de symptomen van malaria zo snel mogelijk een arts te raadplegen. Als je de ziekte tijdig behandelt kan je er perfect van genezen.

Reken erop dat malaria nog tot drie maanden na de besmetting kan doorbreken. Consulteer dus ook als je terug in eigen land bent een arts als je koorts ontwikkelt.

Hoe kan je de ziekte vermijden?

Wat zijn de symptomen?

De symptomen van luchtwegeninfecties zijn vrij onschuldig: keelpijn, hoesten, loopneus, etc. Bij een ernstigere infectie heb je o.a. koorts en ademhalingsproblemen. Sommige luchtwegeninfecties zijn acuut, ze komen abrupt op en zijn even snel weer verdwenen. Bij ernstigere infecties slepen de klachten langer aan.

Wat is de behandeling?

In de meeste gevallen gaat de infectie vanzelf weer weg en is er geen specifieke behandeling nodig. Je kan je klachten verlichten met een pijnstiller, hoestsiroop of neusspray. In het geval van een ernstige infectie raadpleeg je best een arts.

Hoe kan je de ziekte vermijden?

Een goede hygiëne is de beste manier om luchtwegeninfecties te vermijden. Hoest of nies in je elleboogplooi, snuit je neus in een papieren zakdoek en gooi deze in de vuilbak en was regelmatig je handen.

De malariamug steekt van valavond tot ’s ochtends.

Je kan een steek van de malariamug voorkomen door lichte kledij te dragen die armen en benen bedekt. Smeer je ook in met een muggenwerend middel en slaap onder een muskietennet dat met insecticide geïmpregneerd is. In gebieden met een hoge besmettingskans kan je preventieve malaria­ pillen gebruiken.

23 | P³

itg en ik

Réginald Moreels

Réginald Moreels, humanitair chirurg en voormalig staatssec­retaris en minister van in­ter­nationale samenwerking ten tij­de van het eerste raam­akkoord tus­sen het ITG en het Belgisch Directoraat-Generaal voor Ont­wikkelingssamen­werking.

A

ls grondlegger van het Raamakkoord eind jaren ’90, ik was toen staatssecretaris en minister van internationale samen­wer­ king, ben ik empathisch een verwant geworden met het ITG. Wereldbekend, monument van onze Belgisch-Afrika en internationale gezondheidsexpertise, maar vooral een broei­nest van mensen.

Sommigen zijn wereldfiguren geworden, u kent ze, anderen hebben onterecht de faam niet die ze verdienen. Stilheid is grootser dan bekendheid.

Eenvoud is het lot van zij die meer weten dan de menigte. Wat er ook van zij, allen, van doctorandi tot de profs zijn ze deeltjes van een geheel van hersenneuronencircuits, die als kwantumdeeltjes verder surfen dan Antwerpen. Mijn ‘ontwikkelingsbeleid’, wat verafschuw ik het woord ontwikkeling om van anderen te spre­ken, is altijd gebaseerd op gelijkwaardigheid van mensen, op ruimte voor creativiteit, op lust voor initiatief.

Het ‘Tropische’ in Antwerpen scoort op een te hoge ladder om in te sluiten in een kwal van procedures.

Dus moest de projectfinanciering programma­

P³ | 24

financiering worden, moest een stra­tegisch raamakkoord verschillend worden van een operationeel geheel van thema’s en projecten. Alle sectoren op gezondheidsniveau in de holistische zin van het woord. De eerste Wet op de Internationale Samenwerking van 1999 heeft het raamakkoord als een definitieve strategie vastgelegd en uitgebreid naar andere types samenwerking, zowel institutio­neel als niet-gouvernementeel. Resultaat gebaseerd on­ derzoek en actiegericht resultaat zijn voor het ITG altijd prioritair gericht op het terrein en in het voordeel van de mensen die ervan zouden kunnen genieten. Als je de nog vrij oude gebouwen van het instituut binnenkomt, maken de stenen zeer vlug de weg vrij voor een jonge en dynamische sfeer. Zeer gekleurd, en hoge toppen scherend van niet-discriminatie. Ik voel mij in het ITG een stukje in het ‘Mekka’ van de toegepaste research, hoewel ikzelf maar een amateur blijf tussen al die hoogvliegers.

Maar mijn gepigmenteerd hart klopt wat sneller, niettemin zonder extrasystolen. In een tijd van vreemdelingenangst en afkeer, in een wereldstad waar populisme dreigt, in een land dat lijkt op een schilderij van Magritte, in een continent Europa dat zijn ziel verliest maar standhoudt door zijn sociale zekerheid die de rest van de wereld niet heeft, is voor mij het ITG een eiland van cultureel intimisme. Het mocht zo blijven…

advertentie

10de editie ECTMIH in Antwerpen Het ITG heeft de eer om organisator en gastheer te mogen zijn van de 10de Europese Conferentie over Tropische Geneeskunde en Internationale Gezondheid (ECTMIH), van 16 tot 20 oktober in Antwerpen, in het recent geopende congrescentrum Elisabeth in de Zoo. Beschermheer van dit tweejaarlijks event is FESTMIH, de Federatie van Europese Verenigingen van Tropische Geneeskunde en Internationale Gezondheid.

ECTMIH brengt wetenschappers en experten uit de hele wereld bijeen op een platform voor de nieuwste updates en recente doorbraken inzake tropische geneeskunde en internationale gezondheid, en voor een breder perspectief op de wetenschappelijke vooruitgang in maatschappelijke toepassingen en onderbouwde praktijken uit het veld. Bovendien is dit congres een forum voor reflectie over de rol en de positie van tropische geneeskunde, globale gezondheid en internationale samenwerking in de 21ste eeuw.

•

Heb je wetenschappelijk relevant onderzoek om te delen?

•

Wil je met je organisatie of groep een hele wetenschappelijke sessie organiseren?

•

Wil je het event steunen als sponsor?

•

Of wil je alleen maar weten wat er gaande is en deelnemen?

Bekijk alle informatie op de website van de conferentie en kom aan boord voor een reis naar kwaliteitsvolle gezondheidszorg voor iedereen!

www.ectmih2017.be

16-20 oktober 2017

25 | P³

Kalender 24-25

MAA

TropNet meeting

13

APR

Antwerp 10 Miles

16-20

OKT

10th European Congress on Tropical Medicine & International Health

26

NOV

Dag van de Wetenschap

Blijf op de hoogte Wij staan open voor uw vragen, opmerkingen of suggesties via communicatie@itg.be Ontvang het magazine twee keer per jaar online of gedrukt.

Lees P3 online: www.itg.be/magazine

Het ITG introduceert een nieuw logo In meer dan een eeuw tijd ondergaat het ITG-logo haar derde volledige make-over.

Neem ook een kijkje op onze vernieuwde website: www.itg.be

1933

1959

1981

2003

2012

2017