Interview

INTERVIEW

Prof. dr. Kim Van Hoorenbeeck, kinderarts

Aandacht voor de eerste duizend levensdagen ‘Vroeg ingrijpen kan veel problemen voorkomen’

De eerste duizend levensdagen, van bevruchting tot pakweg twee jaar, zijn cruciaal voor de latere gezondheid van het kind. Kinderarts prof. dr. Kim Van Hoorenbeeck onderzoekt onder meer of je astma kan voorkomen door vroeg in te grijpen op bacteriën in de luchtwegen. Een andere studie, waaraan de dienst gynaecologie van het UZA meewerkt, verkent het verband tussen luchtvervuiling en de gezondheid van moeder en baby tijdens de zwangerschap.

Van Hoorenbeeck: ‘De laatste jaren is er veel onderzoek gebeurd naar het belang van die eerste duizend dagen. Zo weten we dat de eerste levensjaren bepalend zijn voor het ontstaan van overgewicht, maar bijvoorbeeld ook van allergieën en slaap- en hechtingsproblemen.’

U onderzoekt vooral het verband tussen bacteriën in de lage luchtwegen en het optreden van infecties. Hoe zit dat in elkaar? Van Hoorenbeeck: ‘We doen onderzoek naar de link tussen klachten van de lage luchtwegen zoals hoesten en piepen en het microbioom – dat is het geheel van bacteriën, virussen en gisten – in de luchtwegen. De aanwezigheid van bepaalde bacteriën vergroot de kans op astma en andere luchtwegproblemen, terwijl andere net beschermen. In eerste instantie focussen we op kinderen met mucoviscidose. We brengen hun microbioom in kaart en gaan na in welke mate dat samenhangt met het optreden van luchtweginfecties. Daarnaast bekijken we of we de samenstelling van het microbioom gunstig kunnen beïnvloeden door probiotica, zogenaamde ‘goede’ bacteriën, toe te dienen via een keelspray of tablet, om zo het risico op infecties, ontstekingen en slijmvorming te verminderen. We volgen specifiek mucopatiënten op omdat die veel infecties ontwikkelen en we dus snel de impact van een behandeling kunnen beoordelen.’

Hoe raakt dat microbioom in de luchtwegen verstoord? En speelt dat bij alle kinderen? Van Hoorenbeeck: ‘Wellicht spelen genetische factoren, luchtvervuiling, antibioticagebruik en vroege virale infecties een rol, maar zeker is dat nog niet. Veel van die oorzaken heb je bovendien niet of amper in de hand. Het lijkt dus interessant om de samenstelling van het microbioom te verbeteren en zo het risico op ziekten te verkleinen. Tot hiertoe volgden we mucopatiënten, maar we willen het onderzoek opentrekken naar andere jonge kinderen met chronische luchtwegklachten. Naast de beïnvloeding van het microbioom lijkt ook een strikter antibioticabeleid essentieel. Antibiotica kunnen de bacteriële flora immers flink overhoop gooien. Door ze spaarzaam en correct te gebruiken blijven de bacteriën beter in balans.’

Leen Van den Eeden, docent vroedkunde (Thomas More Lier, UAntwerpen) Veerle Verheyen, expert Milieu en Gezondheid bij Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO, UAntwerpen)

Ook luchtvervuiling heeft een grote impact op de zwangerschap en de pasgeborene. De dienst verloskunde van het UZA deed daar samen met VITO onderzoek naar, via de IPANEMA-studie. Hoe hebben jullie dat aangepakt? Leen Van den Eeden, docent vroedkunde (Thomas More Lier, UAntwerpen): ‘Het onderzoek gebeurde in samenwerking met prof. dr. Greet Schoeters (VITO, UAntwerpen) en prof. dr. Yves Jacquemyn (diensthoofd gynaecologie UZA). We volgden meer dan 200 zwangere vrouwen op die in het UZA wilden bevallen en brachten ook de gezondheid van hun baby’s in kaart. Dat gebeurde onder meer aan de hand van urine-, haar- en bloedstalen en uitgebreide vragenlijsten. Die aanpak is vrij uniek: tot nog toe gebeurden er vooral retrospectieve studies rond dit thema.’ Veerle Verheyen, expert Milieu en Gezondheid bij Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO, UAntwerpen): ‘We gingen onder meer op zoek naar het verband tussen de luchtkwaliteit rondom de woonplaats en biologische stress bij de moeder. Biologische stress vertaalt zich in het vrijgeven van cortisol, een stresshormoon dat nuttig is in noodsituaties. Aanhoudende verhoogde biologische stress kan tijdens de zwangerschap echter leiden tot hoge bloeddruk bij de moeder en negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van de foetus.’

Welke resultaten kwamen er uit het onderzoek? Verheyen: ‘We stelden vast dat er tijdens het derde trimester van de zwangerschap een significant verband bestaat tussen hogere concentraties verkeersgerelateerde luchtvervuiling en

‘We bekijken we of we de samenstelling van het microbioom gunstig kunnen beïnvloeden door zogenaamde ‘goede’ bacteriën toe te dienen.’

meer biologische stress bij de moeder. In het tweede trimester was dat er ook, maar alleen bij vrouwen die geen toegang hadden tot groen in hun wijk. Mogelijk tempert de nabijheid van groen het verband tussen luchtvervuiling en stress. De mogelijkheid tot ontspanning en beweging kunnen daarbij meespelen. Het zegt alleszins iets over het belang van groene ruimte voor de gezondheid.’ Van den Eeden: ‘We zagen geen verband tussen luchtvervuiling enerzijds en geboortegewicht en diabetes of hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap anderzijds. Wellicht zijn er grootschaliger studies nodig om dat te kunnen vaststellen.’

Al die bevindingen doen vragen rijzen over hoe we als maatschappij omgaan met ouderschap en de zorg van de allerkleinsten. Van Hoorenbeeck: ‘Dat is zeker zo. De wetenschap kan verbanden vaststellen en die kunnen leiden tot nieuwe

‘Er zou meer ondersteuning mogen komen voor jonge gezinnen die werk en opvoeding combineren.’

behandelingen en aanbevelingen. Maar het is ook aan het beleid om stappen te nemen. Borstvoeding verdient de eerste zes maanden de voorkeur, maar hoe rijm je dat met een zwangerschapsverlof van drie maanden? Er zou meer ondersteuning mogen komen voor jonge gezinnen die werk en opvoeding combineren. En wat te doen met het verband tussen luchtvervuiling en astma? Of tussen armoede op heel jonge leeftijd en een slechte gezondheid?’ Verheyen: ‘Wat luchtvervuiling betreft, is het aan het beleid om via de regelgeving voor luchtvervuiling en via stadsplanning de blootstelling aan luchtvervuiling te verminderen en voor voldoende ruimte en groen te zorgen in woonwijken, wat gelukkig al volop gebeurt. Maar we moeten ook werken aan bewustmaking. In 2019 werd berekend dat de Vlaming bij levenslange blootstelling aan fijnstof gemiddeld 13 maanden minder lang gezond blijft. Als individu sta je daar niet helemaal machteloos tegenover: zo is het belangrijk je woning regelmatig te verluchten en verplaatsingen kan je plannen op tijdstippen of via routes die minder kans op vervuiling geven. Dat kan je onder meer checken op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), via www.vmm.be/lucht. Gelukkig verbetert de algemene luchtkwaliteit in Vlaanderen jaar na jaar.’

Het legt ook wel druk op ouders, weten dat er zo veel factoren een rol spelen bij de ontwikkeling van je kind. Van Hoorenbeeck: ‘Dat is zo, maar met gezond verstand komen we al ver. Neem nu voeding. Misschien moeten we daar minder ingewikkeld over doen en het voorbeeld van onze grootouders nemen, die minder bewerkte voedingswaren en kleinere porties aten en die de brooddozen van hun kroost met gewone boterhammen vulden. Laat ons opnieuw wat meer op onze intuïtie vertrouwen.’

Oog voor kwetsbaarheid

Sommige vrouwen zijn tijdens hun zwangerschap extra kwetsbaar omdat ze te maken krijgen met moeilijke leefomstandigheden of specifieke problemen. Denk aan familiaal geweld, armoede, depressie of slechte huisvesting. Om die problemen sneller op te sporen en aan te pakken riep het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) het project Born in Belgium Professionals in het leven. Met een online tool kunnen hulpverleners zwangere vrouwen screenen op psychosociale kwetsbaarheden. Die informatie wordt gecentraliseerd op een online platform, dat toegankelijk is voor zorg- en hulpverleners uit de (para)medische en sociale sector. Zo kunnen zij gemakkelijker de juiste zorg of ondersteuning opstarten. (Lees ook het artikel hierover op p. 32-33.)

borninbelgiumpro.be

135

Zoveel UZA-collega’s liepen dit jaar mee tijdens de AG Antwerp 10 Miles 2022.

Bijzonder aan de editie was dat het UZA samen met de UAntwerpen als een van de goede doelen van de wedstrijd werd gekozen. Deelnemers zamelden zo opnieuw heel wat geld in ten voordele van kankeronderzoek. Ontdek er meer over op uzafoundation.be

uzafoundation.be

Gezocht

de beste techniek voor een hoornvliestransplantatie

De dienst oogheelkunde van het UZA heeft samen met tien andere Belgische ziekenhuizen de BEST Corneastudie opgezet. Bij een hoornvlies of corneatransplantatie vervangen chirurgen sinds een aantal jaar niet meer het dikke hoornvlies, maar alleen het zieke weefsel met minimaal invasieve microchirurgie. Daarbij gebruiken ze twee technieken: de DSAEK en de DMEK. Door te becijferen welke van die twee de beste resultaten oplevert, wil de studie ervoor zorgen dat donorweefsel internationaal zo goed mogelijk wordt besteed.

Hoe (on)gezond is de lucht op school? En wat doet dat met de gezondheid van onze kinderen?

prof. dr. Stijn Verhulst UZA

In mei 20202021 deden onderzoekers van het UZA en UAntwerpen de laatste metingen voor een vergelijkende pilootstudie tussen twee scholen, één in Brasschaat en één in stad Antwerpen. De gemeten luchtkwaliteit was, zoals verwacht, significant verschillend in beide scholen. Er kon ook een eerste correlatie worden gemeten tussen de luchtkwaliteit in de scholen en de long en hartfuncties van de deelnemende gezonde kinderen. De komende jaren breidt het onderzoek verder uit. Dan slaan het UZA en UAntwerpen onder andere de handen in elkaar met de jonge voetballers van voetbalploeg Beerschot voor een onderzoek dat in totaal zo’n drie à vier jaar zal duren.

Bekijk de videoreportage.

Kinderen én ouders

denken mee over kinderziekenhuis

In de UZAkinderraad laten een tiental jonge patiënten met een chronische aandoening horen wat ze willen veranderen in het kinderziekenhuis. Dat heeft al goede ideeën opgeleverd, zoals ziekenhuismaaltijden meer afstemmen op kinderen. Ook jouw ideeën als (groot) ouder vinden we belangrijk en kunnen ons helpen om onze zorg nog beter op jouw en je (klein)kind af te stemmen. Wil je samen met ons van het ziekenhuis een aangename(re) plek maken? Dan is de ouderraad misschien wel iets voor jou. Drie keer per jaar komen we samen om ideeën uit te wisselen. Dat zal iedere laatste donderdagavond van januari, mei & september zijn.

www.uza.be/ouderraad

7%

van alle zwangere vrouwen krijgt te maken met preeclampsie, ook gekend als zwangerschapsvergiftiging. Het UZA werkte mee aan een nieuwe campagnewebsite preeclampsie.eu , die zwangere vrouwen en hun omgeving wil leren om de eerste symptomen – zoals een hoge bloeddruk, vaak in combinatie met opgezwollen voeten, handen of/en aangezicht – sneller te herkennen, zodat we tijdig kunnen ingrijpen. Andere signalen zijn hoofdpijn, misselijkheid, pijn in de bovenbuik of lichtflitsen zien.

LEESTIP ‘Slaap wijzer’ van UZA-slaapexpert dr. Inge Declercq

Hoe doorbreek je de negatieve spiraal van slapeloosheid? Dr. Inge Declercq van de dienst psychiatrie bundelde haar inzichten in het boek ‘Slaap wijzer’. Op meer dan 200 pagina’s neemt ze de lezer mee in een 10stappenplan met audiobegeleiding om opnieuw zonder zorgen te kunnen slapen en vol energie in het leven te staan. Gaandeweg komen alle ingrediënten van beter slapen aan bod, zoals het vinden van jouw juiste slaaptijd, leren geloven in de eigen herstelkracht, het belang van daglicht, tools om onbedwingbare gedachten en stress de baas te kunnen, voedingstips enzovoort.