Utilities 7 - 2019

UTILITIES NUMMER 07 - november 2019 • NEGENTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Gulpener brouwt fossielvrij André Faaij: ‘Op de oude voet doorgaan is het duurst’ Wateruitdagingen te complex om alleen aan te pakken www.utilities.nl

VEILIG

GOEDGEKEURD

KOELWATER

BETROUWBAAR PROFESSIONEEL

DRINKWATER

KOPER- EN ZILVERIONISATIE CHEMICALIËNVRIJ

BIOFILMVRIJ LEGIONELLAVRIJ

UATECH Q A E D S EN JD TI R TE A W D N A BEZOEK HOLL .506 11 .

D EN N JO A IL ST V PA D N A LL O H ET H OP

Hoofdkantoor

Vestiging Noord

Nijendal 52 3972 KC Driebergen

Nipkowlaan 12 9207 JA Drachten

info@hollandwater.com www.hollandwater.com +31 343 475 090

Inhoud

8 Gulpener brouwt fossielvrij Gulpener claimt nu al Europa’s meest duurzame brouwerij te zijn. Dat het bedrijf bovenaan wil blijven staan, bewijst de recente investering in een nieuw brouwhuis. Daar gaat het brouwproces zodanig op de schop dat het energieverbruik met 75 procent daalt.

18 Aquatech 2019 Tijdens Aquatech Amsterdam is drie dagen lang volop aandacht voor industriewater. Leer van de experts alles over zero-liquid-dicharge, het behandelen van organisch vervuild restwater en water in de voedingsmiddelen- en papierindustrie. Lees ook wie de kandidaten zijn voor de Aquatech Innovation Award.

Commentaar ................................... 5 Trending news ................................ 6

14

16

Interview André Faaij Groene suiker De energietransitie gaat de samenleving uiteindelijk veel minder kosten dan wanneer we alles bij het oude laten.

Innovatie kan daarbij een essentiële rol spelen. Maar dan moet de transitie wel beter worden geregisseerd dan nu.

TNO pakt graag de handschoen op, stelt professor André Faaij.

Suiker Unie ambieert de groenste suikerbietenverwerker van Europa te zijn en te blijven en doet er alles aan zoveel mogelijk waarde uit de suikerbiet te halen. Het inzetten van thermische damprecompressie helpt behoorlijk daarbij.

30

22 Wateruitdagingen bij Northwater

Kooldioxide als grondstof

Perry van der Marel is net aangetreden als managing director van North Water.

De afgelopen zes jaar werkte hij vooral aan een van de prestigeprojecten van het industriewaterbedrijf: de Zout Afvalwater Zuivering Installatie. Nu Northwater ook een industriewaterzuivering bouwt, verstevigt het waterbedrijf zijn rol als industriewaterpartner.

De koers van de regering is duidelijk.

Ze wil liever kooldioxide als grondstof gebruiken dan het de grond in te stoppen. Voor grootschalige CO2-uitstoot vermijding is ondergrondse opslag echter nog steeds de goedkoopste optie. Het is dan ook nog te vroeg om keuzes te maken. Gelukkig zijn er mogelijkheden genoeg om grondstoffen te maken van kooldioxide.

Technologie & Innovatie ................ 12 Utilities Projecten ........................... 24

Agenda ............................................ 33 In het volgende nummer................ 34

UTILITIES 3 nr. 7 - november 2019

[Sav e th

e da te]

The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change.

But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions.

To make sure this gets noticed and acknowledged, initiators TNO, FME and Industrielinqs join forces and organize the European Industry & Energy Summit (EIES) 2019.

The event focuses on emission-free hydrogen, chemcycling, energy efficiency, electrification, carbon capture, usage and storage (CCUS), biobased chains and more. All these technologies can energize a sustainable future.

Founding partners:

Program December 10th MORNING: PLENARY 09.30 am Plenary opening • Keynotes from among others Magnus Hall (CEO Vattenfall) and André Faaij (Director of Science ECN part of TNO) • Pitches Industrial Energy Enlightenmentz 2019 12.45 pm Lunch AFTERNOON: PARALLEL SESSIONS 1.45 pm Cases, round tables and side events: • Crossing borders in hydrogen (Gasunie) • Chemical Recycling of Plastics (TNO Circular) • New, sustainable biofuels (ECN part of TNO) 5.15 pm Network drinks

Program December 11th Side-event partners:

Partners:

WHOLE DAY: PARALLEL SESSIONS 09.00 am Cases, talks, round tables and side events: • Project 6-25: supporting industry to become greener, smarter and energy-efficient (FME) 12.30 pm Lunch 01.30 pm Cases, talks, round tables and side events: • Annual event Voltachem 05.00 pm Network drinks

www.industryandenergy.nl

TUSSEN HYPE EN HOPELOOS

Het jaarcongres van Utilities groeide in drie jaar tijd uit naar een tweedaags congres: de European Industry & Energy Summit. Het mooie is dat de combinatie van industrie en energie ineens een heel scala van mogelijkheden opentrekt. Twee jaar geleden begonnen we samen met FME om de industrie alternatieven aan te reiken voor hogetemperatuurwarmte en lieten we energiebeparingstechnologie zien. Vorig jaar voegde Voltachem zich bij de samenwerking en verbreedde het beeld naar power-to-x technologieën. Dit jaar besloten we nog meer partijen te betrekken bij het programma en ik durf te beweren dat we 10 en 11 december zowat alle CO2-emissie beperkende oplossingen laten zien.

Het geeft maar weer aan hoe complex de energietransitie is. Hoewel er nog genoeg valt te optimaliseren, zijn er grote systeemveranderingen nodig om echt emissieloos te produceren. Welke technologie de beste oplossing biedt, is afhankelijk van tijd, plaats en uiteraard ook geld. Zo kwam in het Klimaatakkoord ook de afvang en opslag van kooldioxide opnieuw in beeld. Voor de korte termijn (tijd) is dit namelijk de goedkoopste oplossing (geld) voor de industrie in het Rotterdamse en misschien ook het Amsterdamse havengebied (plaats). In andere delen van Nederland zouden echter heel andere keuzes kunnen worden gemaakt.

Ik wordt dan ook een beetje moe van dat geslinger van technologie-opinie tussen hype en hopeloos. Neem waterstof dat als oplossing werd gepresenteerd

We hebben niet de luxe om technologiën of energievormen uit te sluiten.

voor het opslagprobleem van elektriciteit. Ineens was daar het antwoord voor de krapte op het transportnet, met opslag als bonus toe. Tot de rekenmeesters met getallen kwamen die uitwezen dat waterstof duur is en nog niet in dezelfde hoeveelheden kan worden geproduceerd als aardgas.

Of meer recentelijk: biomassa. Eerst dé oplossing voor stadswarmte en stoomproductie. Nu nog slechter dan kolen omdat we massaal bomen gaan omkappen.

Dat laatste is helemaal niet waar overigens. De biomassacentrales die nu draaien, kunnen het prima af met snoeihout dat anders vergaat tot methaan.

Mijn punt is dat we niet de luxe hebben om technologiën of energievormen uit te sluiten. Als we ze allemaal toepassen kunnen ze complementair zijn of zorgen ze zelfs voor synergie. Natuurlijk is dat complexer dan de energievoorziening die we gewend zijn, maar we komen wel meer in balans met natuurlijke systemen.

Ik hoop met u verder te kunnen discussiëren tijdens de European Industry & Energy Summit 2019. Kijk snel op www.industryandenergy.nl en schrijf u zo snel mogelijk in. Ik weet zeker dat u daar energie van krijgt.

Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

acts

manuf

Colofon negentiende jaargang nummer 7 - november 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever Industrielinqs Energie & Water B.V. Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam 020 31 22 088 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Vaste medewerkers Sophie Dingenen, Margot Besseling, Wim Raaijen

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j

Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

© IndustriePerspectief 2019 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Opzeggen

ISSN: 1389-6385

Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via info@industrieperspectief.nl Prijswijzigingen voorbehouden.

MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL

WWW.PAPERWISE.EU

UTILITIES 5 nr. 7 - november 2019

Trending news op www.utilities.nl

1

Miljoenen voor waterstof in Noord-Nederland Noord-Nederland krijgt als eerste regio subsidie voor hun zogenoemde Hydrogen Valley, naar het model van Silicon Valley in CaliforniĂŤ. Hiermee worden Groningen, Drenthe en Friesland Europese waterstofkoplopers. De Europese Commissie heeft het project geselecteerd voor een subsidie van 20 miljoen euro met een publiek-private cofinanciering van 70 miljoen euro.

Een paar weken geleden werd al bekend dat de subsidie lonkte, maar nu is de kogel door de kerk. De totale projectomvang komt uit op circa 90 miljoen euro. Deze subsidie is bestemd voor de ontwikkeling van een volledig functi-

onerende groene waterstofketen in Noord-Nederland. Uiterlijk januari 2020 beoogt het consortium de overeenkomst te kunnen tekenen en kan het zesjarige project van start.

2

Groene waterstof krijgt wel degelijk kansen De vrees dat minister Wiebes de waterstofambities van de industrie de grond in drukt zijn onterecht. Groene waterstof krijgt kansen. De minister reserveerde in de Klimaatenvelop van de DEI een bedrag van zestig miljoen euro voor opslag en conversie. Daar valt ook waterstof onder. Ook SDE++ financiering voor waterstof sluit Wiebes niet uit, maar de minister wil wel een garantie hebben dat waterstofprojecten daadwerkelijk tot CO2-reductie leiden.

Een aantal initiators van waterstofprojecten stuurde een brandbrief naar minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat. De bedrijven zijn bang dat de eisen om in aan-

merking te komen voor een SDE++ subsidie te hoog gegrepen zijn. Ze vinden met name de emissiefactor van 183 gram per kilowattuur die het Planbureau voor de Leefomgeving hanteert voor de productie van groene waterstof een doorn in het oog.

3

TenneT opent Randstad 380 kV Noordring Na een bouwperiode van vijf jaar neemt TenneT de zestig kilometer lange Randstad 380 kV Noordring in gebruik. Deze nieuwe 380 kV hoogspanningsverbinding levert een extra betrouwbare elektriciteitsvoorziening voor miljoenen huishoudens en bedrijven in de Randstad. Bovendien zorgt de stroomslagader voor de benodigde transportcapaciteit voor groene stroom van windparken op de Noordzee.

De nieuwe elektriciteitsverbinding is met een lengte van zestig kilometer tussen Beverwijk en Bleiswijk het groot-

ste project van TenneT in Nederland op land. Het net is bovendien gebouwd in het drukst bevolkte gebied van Europa.

Tegelijk paste TenneT de bestaande 150 kV-verbindingen in het gebied aan. Bovendien realiseerde de netbeheerder twee nieuwe hoogspanningsstations in Beverwijk en Vijfhuizen.

6 UTILITIES nr. 7 - november 2019

4

Energietransitie kan niet zonder CO2-afvang Het opvangen en in

7

Einde Gasterra nabij Gasterra, het verkoopkantoor

de grond stoppen van

van Gronings gas, wordt de

CO2 is op het eerste

komende jaren geleidelijk afge-

oog misschien niet de

bouwd. Door het stopzetten

mooiste oplossing.

van de gaswinning in

Het is echter wel een

Groningen komt ook de kernac-

van de goedkoopste

tiviteit van Gasterra op termijn te vervallen. De gezamenlijke

manieren om CO2-

aandeelhouders hebben de directie van Gasterra gevraagd

emissies in de lucht te vermijden. Vandaar ook dat

een plan op te stellen voor een zorgvuldige afbouw waarbij

Carbon Capture and Storage (CCS) in de subsidielijstjes

de onderneming haar verplichtingen kan blijven nakomen.

staat. Weliswaar met een grensbedrag, maar in ieder geval genoeg om met CO2-afvang van start te kunnen gaan.

5

8

Geen snelle oplossing stikstofprobleem Naar aanleiding van het advies-

VEMW in Taskforce Infrastructuur

rapport van het Adviescollege Stikstofproblematiek neemt het

Minister Wiebes (EZK)

kabinet nu maatregelen om de

stelde een Taskforce

natuur te herstellen en de vergunningverlening weer op

Infrastructuur Klimaatakkoord

gang te brengen. VNO-NCW en MKB-Nederland vinden

Industrie in. Dit col-

dat de plannen geen soelaas bieden voor de korte termijn.

lege adviseert de minister over een doeltreffende, doelmatige en tijdige invulling van de infrastructuur die nodig is voor de transitie van de industrie.

9

Wetenschap waarschuwt voor biomassa Een artikel van de European

Algemeen directeur van VEMW Hans Grünfeld neemt

Academies’ Science Advisory

namens de industrie deel in het taskforce.

Council (EASAC) zet het grootschalige gebruik van biomassa als brandstof in een nieuw dag-

6

Productie Kaumera

licht. Hoewel biomassa als hernieuwbare energie is geclassificeerd, is de massale inzet ervan volgens de auteurs slechter voor het milieu dan steenkool of aardgas. Met name subsidiëring van biomassa leidde tot het op industriële schaal exploiteren van bossen.

10

Investeringen North Sea Port North Sea Port onderzocht

In Zutphen opende vorige week de eerste grondstoffen-

welke infrastructuur nodig is

fabriek ter wereld die Kaumera produceert. De fabriek

om de klimaatambities waar te

haalt de alginaat-achtige stof Kaumera uit Nereda slib.

maken. Het aanpassen van lei-

Deze grondstof is een duurzaam alternatief voor chemi-

dingen en aanleggen alleen al

sche grondstoffen en vormt onder andere een slimme

zou zo’n 110 miljoen euro kos-

coating rondom zaden en mestkorrels. Verder ziet het

ten. De aansluiting op andere systemen kost nog eens

consortium dat de mogelijkheden voor Kaumera onder-

130 miljoen euro. Maar dan kunnen de bedrijven in het

zoekt, toepassingen als lijm of bindmiddel. Volgend jaar

havengebied wel hun jaarlijkse CO2-uitstoot van 22 mil-

opent Epe eenzelfde soort fabriek.

joen ton behoorlijk verminderen.

UTILITIES 7 nr. 7 - november 2019

INTERVIEW

Duurzaamste bierbrouwer brouwt fossielvrij Of Gulpener het lekkerste bier maakt, hangt volledig af van uw smaak. Maar de liefhebber moet de speciaal-, seizoensen kloosterbieren zeker eens proeven. De claim van Europa’s meest duurzame brouwerij is eenvoudiger vast te stellen.

Dat het bedrijf bovenaan wil blijven staan, bewijst de recente investering in een nieuw brouwhuis. Daar gaat het brouwproces zodanig op de schop dat het energieverbruik met 75 procent daalt.

8 UTILITIES nr. 7 - november 2019

D

e 194 jaar oude Gulpener

niet het meest duurzame van Europa

de nieuwe aanpak de weg naar oude-

Brouwerij in het Limburgse dorpje

en misschien wel de wereld? Onze stip

graansoorten zoals emmer, rogge,

Gulpen is zeer nauw verweven met

op de horizon was een volledig fossiel-

oertarwe en spelt. Als onze boeren ook

zijn omgeving. Jan-Paul Rutten is de

vrije productie in 2030. Met die ambitie

deze granen verbouwen, vergroot dat

achtste generatie die het familiebedrijf

zochten we contact met de brouwhuis-

de biodiversiteit, wat allerlei voordelen

leidt, dat zich profileert als ‘De vrije

fabrikanten. Er reageerden vijf partijen

oplevert voor het milieu. Maar we den-

brouwer’. ‘Dankzij onze vrije positie,

waarvan drie uiteindelijk afhaakten. Het

ken daarmee ook de oogst te kunnen

kunnen we onze eigen keuzes maken’,

Belgische Meura bleek de best match

beschermen. Een monocultuur maakt

zegt Rutten. ‘Mijn vader besloot al in

en beloofde een energiebezuiniging

planten namelijk vatbaarder voor

de jaren negentig dat hij de duurzaam-

van 65 procent te kunnen halen. Ons

ziektes. Bijkomend voordeel is dat we

heidsprincipes wilde volgen. Dat ver-

eigen team dacht dat er nog wel meer

ook weer nieuwe biersmaken kunnen

taalt zich in technische keuzes, maar

in het vat zat en samen kwamen we

ontwikkelen.’

ook in hoe wij met de omgeving onze

op een compleet nieuw energie- en

eigen mensen en onze leveranciers

grondstoffenzuinig brouwproces. Als

Ecostripper Wort bevat nog

omgaan. We besloten het 25 miles-

alles werkt, zoals de berekeningen

dimethylsulfide, wat er uit moet wor-

principe te adopteren. Dat houdt in

laten zien, besparen we daarmee

den gekookt. Het kookproces doodt

dat we al onze ingrediënten binnen

75 procent energie.’

bovendien schadelijke micro-orga-

een straal van circa veertig kilometer

nismen. Normaal gesproken gebruikt

betrekken van lokale boeren. Om dat

Brouwproces

te kunnen doen, richtten we eind jaren

het brouwhuis toe te lichten, is enige

maar het nieuwe brouwhuis pakt dat

’90 coöperatie Triligran op met 25 boe-

kennis over het brouwproces wel

anders aan. Rutten: ‘Een zogenaamde

ren die honderd procent brouwgerst

handig. Om te beginnen kent het bier-

ecostripper stuwt het wort met kleine

verbouwen. Hop werd zelfs helemaal

brouwproces een warm en een koud

hoeveelheden tegelijk door een zes

niet in Nederland verbouwd. Ook dat

deel. Het warme deel van het proces

meter hoge verticale buis met hete

losten we lokaal op en Gulpener was

vindt plaats in het nieuwe brouwhuis

stoom. De warmteoverdracht is veel

de eerste brouwerij die Nederlandse

en bestaat uit maischen, klaren en

hoger doordat we stoom direct in con-

hop gebruikte in zijn bier.’

koken. Het koude deel van het proces

tact brengen met het wort. Dit maakt

komt daarna: koelen, vergisten en

het proces een stuk energie-efficiënter

lageren.

omdat we van hogedruk stoom terug-

Duurrzame onderneming

Om de innovatie in

een brouwer daarvoor een kookketel,

Hoewel de keuzes voor de hand liggend lijken, stelden de duurzaamheidsambities de brouwerij wel voor een aantal uitdagingen. Rutten: ‘Door de

‘Als alles werkt, zoals de berekeningen laten zien, besparen we 75 procent energie.’

verbinding met de lokale boeren, zijn we ook volledig afhankelijk van de kwa-

De eerste stap in het brouwhuis is het

gaan naar stoom met een druk van 1,5

liteit van de oogst. En die kan per jaar

maischen. De brouwer laat de mout,

bar. Maar de efficiencywinst zit ook

zowel in kwaliteit als kwantiteit behoor-

gekiemde gerst, in warm water weken

in het beperken van verliezen. In een

lijk variëren. Dat stelt best hoge eisen

zodat het zetmeel zich omzet in sui-

traditioneel kookproces in ons huidige

aan onze brouwers en ons brouwpro-

kers. Als al het zetmeel uit de mout is

brouwhuis verdampt namelijk negen

ces. We willen de boeren bovendien

omgezet, filtert men het brouwsel, ook

procent van de wort . In de ecostripper

een eerlijke prijs betalen, wat onze

wel klaren genoemd. In een klassiek

is dit dampverlies teruggebracht naar

belangrijkste ingrediënten niet bepaald

brouwhuis gebruikt men een filterkuip

één procent.’

goedkoop maken.’

waar de moutresten en het kaf naar de

De inspanningen van Gulpener werden

bodem zakken en een natuurlijk filter-

Elektrische warmtepomp

gezien en in 2014 kreeg het bedrijf

bed vormen. Wat overblijft na filtering

Een opvallende keuze in het nieuwe

van MVO Nederland de speciaal in het

is gerstsuikerwater, ofwel wort.

brouwhuis is de inzet van een elektri-

leven geroepen prijs voor de meest

De nieuwe maischfilter doet het

sche warmtepomp. ‘Met het proces

toonaangevende duurzame onder-

anders. De Gulpener brouwmeesters

van vergisten en lageren is veel koeling

neming van de afgelopen tien jaar.

laten de gerst nog maar gedeeltelijk

gemoeid’, zegt Rutten. ‘Dit koelproces

Rutten: ‘Die prijs was een eer en een

vermouten en vermalen de vermoute

levert restwarmte op van zo’n vijftig

kroon op ons werk, maar we merkten

en onvermoute gerst samen tot meel.

tot zestig graden Celsius. Het brouw-

dat het ons ook een beetje lui maakte.

Na het maischen, persen ze het brouw-

proces heeft stroom en heet water

De duurzame focus kwam gelukkig

sel door een zogenaamd mesh-filter.

nodig van 115 graden Celsius. Een

terug toen het brouwhuis aan het

Rutten: ‘Door deze meer industriële

innovatieve warmtepomp van Servex,

einde van zijn technische levensduur

aanpak kunnen we uit dezelfde hoe-

de STEAMpump, gebruikt butaan als

kwam. Als we toch een vervangingsin-

veelheid gerst vijf tot tien procent meer

koelmedium. Door deze keuze is de

vestering zouden doen, waarom dan

wort produceren. Bovendien opent

temperatuurlift veel hoger dan bij koel-

UTILITIES 9 nr. 7 - november 2019

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com

middelen zoals ammoniak. We gebruik-

MAISCHFILTER VOOR EFFICIËNTERE VERWERKING VAN LOKALE (BIOLOGISCHE) MOUTEN EN ONVERMOUTE (OER)GRANEN.

ten al groene stroom en kunnen dit nu inzetten voor het brouwproces. We hebben daarvoor wel een zwaardere

VERGISTING, LAGERING EN AFVULLEN

KOELEN & WARMTE TERUGWINNEN

stroomaansluiting nodig, maar dat is redelijk eenvoudig aan te passen.

Overigens zetten we de warmtepomp GRANEN

tijdens piekmomenten in voor het maken van stoom. Tijdens rustmomenten maakt de warmtepomp superverhit

BROUWKETEL RUSTMOMENT MET HAMERMOLEN MALEN TOT MEEL

HOP

water. Het brouwproces is een typisch batchproces. We kunnen het superverhitte water wel bufferen, zodat we op de piekmomenten zeker zijn van een zo efficiënt mogelijke energiehuishouding.

WARM WATER & STOOMINJECTIE IN MAISCHKETELS

COMBI KETEL: OPWARMEN TOT 100 OC & WHIRLPOOL

DE EERSTE CRAFT ECO STRIPPER IN EEN SPECIAALBIER BROUWERIJ TER WERELD TER VERVANGING VAN HET KOOKPROCES. DE VERDAMPING VAN HET BROUWSEL GAAT TERUG VAN 9% NAAR 1%.

Subsidie De kosten voor het nieuwe brouwhuis vallen weliswaar hoger uit dan als Gulpener het oude brouwhuis één-op-één had vervangen,

RVO heeft al zitten rekenen en kwam

één de omwonenden betrokken bij de

maar Rutten kijkt vooral naar de lange

op een energiebesparing van elf tera-

planvorming en kregen eigenlijk nauwe-

termijn. ‘We zitten hier al 194 jaar en

joule op aardgas en 3,8 terajoule in de

lijks weerstand.

zullen de afschrijftermijn van veertig

keten. Dit komt neer op een jaarlijkse

Uiteindelijk zijn we ‘maar’ een MKB-

jaar ook wel volhouden. Natuurlijk is

CO2-besparing van 817 ton. Cijfers die

bedrijf en kunnen daarom misschien

het ook voor ons een hoge investering,

belangrijk zijn, maar voor Gulpener niet

ook dichter op de keten zitten. Maar

maar we verdienen dat uiteindelijk

dé drijfveer zijn. ‘We zijn een gezond

waarom zou een multinational niet

terug op de vermeden aardgaskosten.

bedrijf’, zegt Rutten, ‘en onze klanten

dezelfde principes kunnen hanteren.

Desondanks waren we wel positief ver-

hechten wel degelijk belang aan een

Nederland kent zo’n 530 brouwers

rast dat we aanspraak konden maken

duurzaam product. Maar als je een niet

en als die ons proces zouden gebrui-

op een Duurzame Energie Innovatie-

duurzaam proces probeert te vergroe-

ken, kan dat echt veel milieuwinst

subisdie (DEI, red.). De duurzame

nen, hou je vooral jezelf voor de gek. Wij

opleveren. Ze zijn dan ook van harte

energie-adviseur Sparkling, die een rol

zullen altijd eerlijk naar onze klanten blij-

uitgenodigd om te komen kijken als het

speelde bij de aanschaf en implemen-

ven communiceren, ook als we bijvoor-

brouwhuis klaar is.’

tatie van de warmtepomp, raadde ons

beeld toch elders gerst moeten inkopen

aan een DEI-subsidie aan te vragen.

omdat de oogst tegenvalt. Door die

2020 Zover is het nog niet.

Tot onze verbazing steeg ons project

intrinsieke motivatie, kunnen we ook in

Momenteel staat er al een hal met

daarna tot bovenaan de lijst voor kans-

onze omgeving wel een potje breken.

de fundamenten voor de installaties.

rijke DEI-trajecten. Daardoor kwamen

We gaan met het nieuwe brouwhuis

Rutten verwacht in maart 2020 het

we in aanmerking voor een forse sub-

voor het eerst naar de andere kant van

eerste bier te kunnen brouwen. ‘Dan

sidie en kunnen we ons nog meer rich-

de weg. Daardoor moeten we een lei-

brouwen we nog alleen op stoom uit

ten op het zo snel mogelijk afbouwen

dingbrug over een voor Gulpen belang-

de ketel die tien bar hogedrukstoom

van de aardgasbehoefte.’

rijke weg leggen. We hebben vanaf dag

produceert. Pas als we het nieuwe proces goed onder de knie hebben, laten we de STEAMpump bouwen. Dat zal

STEEN IN DE VIJVER

eind 2020 zijn. We brouwen dan al met

Het ministerie van Economische Zaken en Milieu verleent duurzame inno-

75 procent minder energieverbruik.

vatiesubsidies om de Nederlandse economie te versterken. In het geval van

De warmtepomp zal dan de laatste

het duurzame brouwhuis verwacht uitvoeringsorgaan RVO dan ook behoor-

25 procent energie die nodig is voor

lijk wat spinn-offs.

het brouwhuis fossielvrij genereren.

Voor Servex opent het project een nieuwe markt als de vervanger van

We gebruiken dan alleen nog fossiele

stoomketels. Door met Meura samen te werken ontstaan exportmogelijkhe-

energie in de gist-, lager-, filtratie en

den. In Nederland is er een potentiële markt van zo’n vierduizend bedrijven.

afvulafdelingen. We zijn op de goede

Als de techniek succesvol is geeft dit de Nederlandse installatiesector jaar-

weg om ons einddoel in 2030 te halen.

lijks honderden miljoenen euro’s extra omzet en kan het energiegebruik bij

Ondanks dat aardgas nog steeds veel

directe vervanging van stoom met minimaal veertig procent naar beneden

te goedkoop is, kiezen we liever voor

en bij procesinnovatie met negentig procent.

meer toekomstbestendige vormen van energie.’

•

UTILITIES 11 nr. 7 - november 2019

Technologie & innovatie THERMO-AKOESTISCHE WARMTEPOMP GEBRUIKT RESTWARMTE VOOR KOELING De thermo-akoestische warmtepomp was jarenlang een grote belofte. Inmiddels brengt Soundenergy een commercieel product op de markt dat het principe gebruikt om restwarmte in te zetten voor koeling. De potentie in de industrie is enorm en de eerste klanten gebruiken al hun restwarmte om gebouwen te koelen.

Het patent van de thermo-akoestische warmtepomp werd rond de eeuwwisseling al ingediend door innovator Kees de Blok. Daarna werkte ECN jarenlang aan verbetering van het ontwerp. Inmiddels is het briljante idee omgezet in een product dat min of meer van het schap te bestellen is. CEO van Soundenergy Herbert Berkhout: ‘De crux bij onze thermoakoestische warmtepomp is dat er nauwelijks draaiende delen inzitten. Eenvoudig gezegd gebruik je een drukvat met Argon waar je warmte aan toevoegt. Net als een ballon uitzet als hij warm wordt, ontstaat ook in het drukvat een drukverschil. Daarmee is de potentie van de thermische energie omgezet in mechanische energie. Die energie zet net als bij een speaker een geluidsgolf in beweging. Door het gas steeds te laten afkoelen door de omgeving en weer te verwarmen met restwarmte, versterk je de puls. We gebruiken twee cilinders die elkaar blijven ver-

sterken, waardoor een feedbackloop ontstaat.

Vervolgens gebruiken we in de Teac-25 twee andere cilinders die de akoestische energie gebruiken koude te produceren. Op deze manier biedt het systeem een koelvermogen van 25 kilowatt terwijl er alleen restwarmte ingaat.

Natuurlijk zijn er nog wel wat pompjes en elektrische apparatuur nodig om het proces op gang te houden.

Maar de energieconsumptie daarvan valt in het niet bij de winst die je haalt uit restwarmte.’

Koelen Toepassingen ziet Berkhout genoeg voor de Teac-25. ‘We kijken waar restwarmte is en behoefte aan koeling. Het meest ideaal is restwarmte van rond de 180 graden Celsius omdat dat het gewenste temperatuurverschil (∆T) geeft met een buitentemperatuur van rond de 25 graden Celsius. Overigens werkt de warmtepomp ook bij kleinere temperatuurverschillen, maar doorgaans neemt de efficiency toe naarmate de ∆T toeneemt. Het systeem is ook erg vergevingsgezind bij temperatuurfluctuaties en werkt eigenlijk altijd. Voor wie dat wil, zouden we

de restwarmte ook een temperatuurlift kunnen geven. We merken echter dat de behoefte aan koeling binnen en buiten de industrie vele malen hoger is. Koelen is doorgaans ook veel duurder dan verwarmen.’

Inmiddels installeerden Berkhout en Blok de eerste installatie bij koffiebrander Mocca d’Or in Zwolle. ‘De branderij gebruikt de driehonderd graden restwarmte die overblijft na het branden van koffie voor het koelen van het belendende kantoor.

Nu kan het bedrijf zijn gebouw in de winter duurzaam verwarmen met zijn eigen restwarmte. Terwijl het diezelfde warmte gebruikt in de zomer om te koelen.’

Het bedrijf moet daar overigens wel enige ruimte voor reserveren.

De Teac-25 heeft een lengte van vier meter in een cirkel en de eerste proefopstelling staat dan ook in een twintig voets zeecontainer.

INDUSTRIAL ENERGY ENLIGHTENMENTZ 2019 Dinsdag 10 en woensdag 11 december vindt in Amsterdam (Kromhouthal) de tweedaagse European Industry & Energy Summit (EIES) 2019 plaats. Dit internationale congres is een initiatief van onderzoeksinstelling TNO, ondernemersorganisatie FME en journalistiek kennisplatform Industrielinqs, waar Utilities onderdeel van is.

De verkiezing van de Industrial Energy Enlightenmentz is

12 UTILITIES nr. 7 - november 2019

nog steeds een belangrijk onderdeel van het programma.

Ook de innovators op deze twee pagina’s zijn potentiële kandidaten voor de award. Uiteindelijk zullen vier van de kandidaten hun technologie pitchen tijdens de eerste dag van het congres. Hou de site van Utilities in de gaten en kijk op www.industryandenergy.nl voor het volledige programma.

DUURZAME METHANOL UIT BIOGAS Haldor Topsoe bouwt een methanolfabriek van tien kilogram per uur om zijn eSMR Methanol-technologie voor duurzame methanol uit biogas te demonstreren. De eSMR Methanoltechnologie benut het volledige koolstofpotentieel van biogas door

gebruik te maken van het CO2-gehalte van veertig procent. De technologie verwarmt het proces met behulp van

groene elektriciteit van windturbines of zonnepanelen in plaats van aardgas.

De demonstratie-installatie, die naar verwachting begin 2022 volledig operationeel zal zijn, zal naar verwachting aantonen dat duurzame methanolproductie uit biogas kan concurreren met traditionele methanolproductie op basis van fossiele brandstoffen.

De eSMR Methanol-technologie is ongeveer honderd keer kleiner dan de traditionele eenheden, waardoor het een zeer aantrekkelijke oplossing is voor zowel decentrale biogaslocaties als producenten op wereldschaal’, zegt Peter Mølgaard Mortensen, hoofdwetenschapper bij Haldor Topsoe.

Tegenwoordig is biogas in netkwaliteit veel duurder om te produceren dan het aardgas dat het vervangt. Als

biogasproducenten in plaats daarvan duurzame methanol kunnen produceren, kunnen ze hun productiewaarde aanzienlijk verhogen en op commerciële voorwaarden concurreren met producten op basis van fossielen.

Het eSMR Methanol-proces is CO2neutraal wanneer het gebaseerd is op biogas als grondstof en groene elektriciteit voor verwarming. Het maakt zelfs gebruik van de CO2 die ongeveer 40 procent van het biogas uitmaakt. eSMR Methanol is gebaseerd op de eSMR-technologie van Topsoe dat de traditionele steam reforming in de meeste chemische fabrieken kan verkleinen van de grootte van een gebouw met zes verdiepingen en dertig meter lengte terugbrengen tot slechts een paar kubieke meter.

GEL MAAKT FLOWBATTERIJ VEILIG Gelion ontwikkelde een flow-batterij op basis van een gel. De gel kan oor langere tijd stroom opslaan, maar ook als condensator worden ingezet. De basis van de batterij zijn zink en broom. Dankzij de gelvorm, kunnen de toxische stoffen niet vrijkomen. Het gebruik van broom heeft bovendien als voordeel dat de batterij zeer brandbestendig is.

Het vloeistof-tot-gel batterijplat-

form van Gelion is geschikt voor elektrolytcombinaties van alle vloeistoffen. De gelatine-elektrolyt bezit de mechanische sterkte van een vaste stof met ionische geleiding die dichter bij die van een vloeistof ligt, waardoor veilige, duurzame batterijen met hoogwaardige prestaties mogelijk zijn.

De redox-materialen van Gelion, zink en broom, zijn goedkoop en wereldwijd goed beschikbaar. De flexibele gels voorkomen mechanische spanningsuitval. Zo zijn ze bestand tegen interne stress veroorzaakt door volumeveranderingen tijdens laden en ontladen en externe stress door vervorming.

EMISSIELOZE VERBRANDING MET ALLAM-FETVEDT CYCLE Oxycombustion is een beproefde en redelijk eenvoudige technologie: verbrand methaan in pure zuurstof, in plaats van lucht, en je kunt de bijproducten water en CO2 gemakkelijk scheiden. Doordat pure zuurstof wordt verbrand, kent de technologie bovendien geen NOx-problemen.

Oxycombustion heeft één groot probleem: zuurstof is duur om te produceren.

De Allam-Fetvedt Cycle, ontwikkeld door 8Rivers, lost dit probleem op door de geproduceerde warmte te recirculeren. 94 procent van de massa die de turbine binnenkomt is

heet (720 graden Celsius). Dit betekent dat de resterende zes procent massa (CH4 en O2) niet zo hard hoeft te werken om het systeem op de inlaattemperatuur van de turbine (1150 graden Celsius) te krijgen.

Bijna alle CO2 wordt gerecycled om de turbine te laten draaien, en de resterende CO2 wordt afgevangen tegen een kostprijs van twee dollar per megaton.

De componenten zijn nu al beschikbaar, met uitzondering van de verbrandingsturbine, die werd gebouwd door Toshiba. De werking van de nieuwe cyclus werd gedemon-

streerd op de 50 megawattuur-locatie van Netpower in La Porte. Dit energiebedrijf gebruikte aardgas als brandstof, maar de technologie leent zich ook zeer goed voor de verbranding van steenkool.

UTILITIES 13 nr. 7 - november 2019

INTERVIEW

‘Op de oude voet doorgaan is het duurst’ De energietransitie gaat de samenleving uiteindelijk veel minder kosten dan wanneer we alles bij het oude laten. Innovatie kan daarbij een essentiële rol spelen. Maar dan moet de transitie wel beter worden geregisseerd dan nu. TNO pakt graag de handschoen op, stelt professor André Faaij.

14 UTILITIES nr. 7 - november 2019

Wim Raaijen

J

a, de energietransitie gaat veel geld

aan Saudi’s verkocht, willen de ener-

veel efficiëntere staalfabriek de kolen

kosten, bevestigt professor André

giebedrijven de oude activiteiten de

vervangen door getorreficeerde bio-

Faaij, wetenschappelijk directeur bij

komende decennia volledig afbouwen.

massa en daarnaast ook nog de CO2

TNO. Volgens Thierry Baudet (FvD)

Vergeet niet dat RWE een paar jaar

afvangen en opslaan, kunnen we staal

zou het zelfs gaan om duizend miljard

geleden zou zijn omgevallen als de

produceren met negatieve emissies.

euro tot 2050. Maar dergelijke bedra-

Duitse overheid geen helpende hand

Dat is een fundamentele verandering.’

gen moeten volgens de universiteits-

had toegestoken. Dat is nu al heel

hoogleraar Energiesysteemanalyse

anders. Natuurlijk heeft de Duitse over-

Grote getallen Practice what you

(Rijksuniversiteit Groningen) wel in het

heid ook eisen gesteld aan de verduur-

preach, zal er in zijn hoofd hebben

juiste perspectief worden geplaatst.

zaming van het concern.’

rondgespookt, toen hij eind vorig jaar

‘Gaan we door op de oude voet, dan

de overstap maakte naar TNO. Bij deze

kost dat onze samenleving een veel-

Staalindustrie Volgens Faaij moe-

grote, onderzoeksorganisatie dat zich

voud. We moeten vooral het volledige

ten we bovendien het beeld eerder

onder andere richt op de energietransi-

beeld laten zien. Momenteel is Europa

vergroten dan verkleinen. Geografisch

tie, pakt hij de uitdaging direct op om

voor maar liefst negentig procent

bijvoorbeeld. Zo is Nederland te klein

een deel van de regie te grijpen. ‘Het

afhankelijk van fossiele import. Als

om het alleen te doen. Samenwerking

gebrek aan regie is echt een witte vlek,

we niets doen, dan hebben we straks

in Noord- en Noordwest-Europa

waar TNO als organisatie gericht op

alleen maar meer olie en gas van bui-

biedt al veel mogelijkheden. ‘De

innovaties voor verschillende domei-

ten nodig. De prijs daarvan stijgt in zo’n

Scandinavische landen hebben bij-

nen, prima invulling aan kan geven.

scenario onherroepelijk. Dat terwijl op

voorbeeld veel ervaring met verduurza-

Afgelopen jaar heb ik met diverse van

innovatieve terreinen de prijs alleen

ming van hun papier- en pulpindustrie.

energie-intensieve bedrijven gespro-

maar daalt. In woestijnlanden en China

Duitsland en Denemarken hebben een

ken. Daarin werd volledig bevestigd

leveren nieuwe zonneparken stroom

voorsprong op het gebied van wind-

dat het blikveld moet worden verruimd

voor een kostprijs van 2,5 eurocent

energie. Ook Nederland heeft sterke

naar 2050. Bedrijven moeten nu al een

per kilowattuur. Dat is de helft van de

posities, bijvoorbeeld op het gebied

beeld vormen hoe ze in de komende

huidige kostprijs van stroom uit gas-

van recycling en afvalverwerking. Ook

decennia die enorme verlaging in emis-

centrales.’

op het gebied van warmtevoorziening

sies gaan bereiken. Vaak met maar één

Innovatie loont. ‘Kijk naar een bedrijf

maken we stappen. Hoopgevend zijn

mogelijkheid voor de keuze voor een

als DSM. Dat bedrijf is er in geslaagd

verder power-to-X, de elektrochemi-

nieuwe fabriek en infrastructuur.’

om zich vanuit de basischemie om te

sche conversie en vlak zeker de moge-

Het gaat dan ook juist om het afstem-

vormen naar een high tech en biotech-

lijkheden van CCS niet uit, de opslag

men van bedrijfsbeslissingen en inves-

concern.’ Het bedrijf haalt tegenwoor-

van CO2 in bijvoorbeeld lege gasvelden

teringen op het veranderende ener-

dig meer dan twintig procent van zijn

onder de Noordzee. CCS kan in com-

giesysteem: hoeveel groene stroom is

groei uit innovatie. Vijftien jaar geleden

binatie met duurzame biomassa nega-

wanneer beschikbaar en tegen welke

was dat vier procent, zo blijkt uit cijfers

tieve emissies opleveren. Die zullen we

prijs? En groene waterstof? Duurzame

van DSM zelf.

hard nodig hebben tot het einde van

biomassa? CO2-afvang, -opslag en

Eenzelfde ontwikkeling ziet Faaij bij

deze eeuw om onze doelstelling overall

-gebruik? Welke infrastructuur dient

Europese energiereuzen. ‘E.ON, RWE

te halen.’

wanneer te worden aangelegd om dat

en bijvoorbeeld Vattenfall splitsen hun

De opslag van CO2 biedt volgens de

efficiënt te faciliteren? Hoe groot is de

bedrijven in een innovatieve tak en een

hoogleraar ook mogelijkheden in com-

impact van sterk opgevoerde recycling

tak gebaseerd op bestaande fossiele

binatie met nieuwe productieproces-

en hergebruik? ‘Het gaat om complexe

activiteiten.’ En misschien gaan die

sen. ‘In de staalindustrie bijvoorbeeld,

systeemvragen die niet door één partij

nog wel een stapje verder. ‘Waar DSM

een van de grootste emitters. Als we in

alleen kunnen worden beantwoord. En

de oude petrochemische activiteiten

een bij Tata Steel geteste, nieuwe en

het gaat om hele grote getallen.’

•

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

ENERGIZING A SUSTAINABLE FUTURE 10 – 11 DECEMBER 2019 • KROMHOUTHAL | AMSTERDAM

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019 Professor André Faaij verzorgt een van de keynotes tijdens de European Industry & Energy Summit op 10 en 11 december in De Kromhouthal, Amsterdam. De Europese procesindustrie en energiesector kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de energitransitie. Partners TNO, FME en Industrielinqs (uitgever van Petrochem) willen dit laten zien tijdens deze nieuwe summit. Meer informatie: www.industryandenergy.nl.

UTILITIES 15 nr. 7 - november 2019

STOOM

’Groene’ suiker met thermische damprecompressie Suiker Unie ambieert de groenste suikerbietenverwerker van Europa te zijn en te blijven en doet er alles aan zoveel mogelijk waarde uit de suikerbiet te halen. Nu ligt het bedrijf al voor op de concurrenten. Sommige concurrenten net over de grens in Duitsland gebruiken zelfs bruinkool als brandstof voor hun stoomketels. De CO2-voetafdruk van aardgas is wat dat aangaat een stuk gunstiger. Helaas is gas wel een stuk duurder dan bruinkool. De drijfveer voor energiebesparing komt dan ook van twee kanten: milieu- en geldbesparing. Het inzetten van thermische damprecompressie helpt behoorlijk daarbij.

16 UTILITIES nr. 7 - november 2019

rocestechnoloog en team mana-

P

Damprecompressie

ger Marc van Dijk van Cosun R&D

‘Ondanks de behoorlijke efficiencyver-

legt uit hoe de suikermarkt in 2017

betering moesten we echter aan het

veranderde. ‘Twee jaar geleden stelde

eind van de rit nog steeds een hoe-

de Europese Unie het suikerquotum

veelheid stoom van negentig graden

vrij en zagen we kansen om ons markt-

Celsius wegkoelen. Dat is natuurlijk

aandeel in suiker geproduceerd uit

zonde.

suikerbiet te vergroten. We wilden dus

We hebben dan ook bekeken of het

meer bieten verwerken, maar liepen

mogelijk was de lagedrukstoom op te

tegen de capaciteitsgrens van de ver-

waarderen naar een druk en tempera-

dampingsinstallatie aan. Het proces

tuur die we nuttig konden inzetten in

van suikerbiet naar kristalsuiker bestaat

onze processen. Uiteindelijk eindigde

namelijk grotendeels uit het verwijderen

de zoektocht bij thermische dampre-

van water. Anders kristalliseert de suiker

compressie waarbij hogedrukstoom

niet. Dat verdampen gebeurt in een

de lagedruk reststoom opwaardeert

meertraps verdamping. Hierbij wordt in

tot middendrukstoom die we weer

elke indampstap water verdampt waar-

opnieuw inzetten in de verdamping.

Van Dijk:

bij deze damp wordt hergebruikt in een volgende indampstap op een lagere druk. In voorbereiding van de vrijstelling van het suikerquotum breidden we in 2015-2016 het verdampingsproces uit van een zestraps verdamping naar een zeven traps verdamping door plaatsing van een zestal nieuwe, efficiëntere damplichamen. Dit is een stuk efficiënter dan de oude installatie. Stel je wilt één kuub water verdampen, dan heb je grofweg één ton stoom nodig.

Doe je dit in twee trappen, dan heb je nog maar een halve ton stoom nodig, doe je dit in 7 trappen dan heb je maar

De zoektocht eindigde bij thermische damprecompressie waarbij hogedrukstoom de lagedruk reststoom opwaardeert tot middendrukstoom die we weer opnieuw inzetten in de verdamping.

één zevende deel van de stoom nodig.

Echter de besparing wordt relatief

Flexibel Bijkomende uitdaging

steeds kleiner en de investering wordt

was dat sommige van onze proces-

steeds groter. Op een gegeven moment

sen batchgewijs verlopen. Hierdoor

weegt de besparing niet meer op tegen

en door wisselende omstandigheden

de investering.’

zoals buitentemperatuur of bietverwerking fluctueert ook de stoomvraag.

Duurzame investering Het

We hadden een systeem nodig dat

suikerproces kent duidelijke tempera-

kon meeveren met het flexibele damp-

tuurgrenzen omdat suiker boven de

overschot. De oplossing bestaat uit

130 graden Celsius afbreekt en voor

een systeem van parallel geschakelde

een efficiënt gebruik van de dampen in

thermocompressoren. Dat begint bij

onder andere de kristallisatie mogen de

de opwaardering van drie ton stoom,

temperaturen niet onder de negentig

maar door bijschakelen van ther-

graden komen. Dat is de belangrijkste

mocompressoren kan het systeem

reden waarom de investeringen bij meer

doorschakelen naar zes, twaalf tot in

trappen steeds kostbaarder worden.

totaal 45 ton. Daardoor kunnen we de

Hoewel het een forse investering

effecten van wisselende stoomvraag

betrof, leverde dit wel een efficiency-

in het proces op de hoeveelheid water-

verbetering van veertien procent op.

verdamping in de indampers veel beter

Van Dijk: ‘We zijn een coöperatie en

opvangen, waardoor we veel minder

onze aandeelhouders, de bietentelers,

stoom en gas nodig hebben. De

zijn zeer bereid om duurzame investe-

besparing is dan ook fors. We kunnen

ringen die zichzelf ook nog eens terug-

daarbij jaarlijks zo’n vier miljoen kuub

verdienen uit te voeren.’

aardgas besparen.’

•

UTILITIES 17 nr. 7 - november 2019

Aquatech

Industrial Users Experience Tijdens Aquatech Amsterdam van 5-8 november is drie dagen lang volop aandacht voor industriewater. Leer van de experts alles over zero-liquid-discharge, het behandelen van organisch vervuild restwater en water in de voedingsmiddelen- en papierindustrie. Ook effluent-hergebruik en de productie van biogas staan op de agenda. Het congres vind plaats op stand 11.312

18 UTILITIES nr. 7 - november 2019

Dinsdag 5 november

fabriekwater om het energieverbruik van de locatie te verminderen -

Water zonder beperkingen 11.00 - 12.30 uur Toegang tot voldoende water en afvoer van water wordt steeds beperkter.

Deze sessie onderzoekt nieuwe bena-

(Jelena Brown, DS Smith) • Kaumera biopolymeerproductie uit zuivelafvalwater - (Maarten Schaafsma, Waterschap Rijn & IJssel) • Biobased chemicaliën produceren

sche industrie - (Tim Finley, DOW) • Het belang van water op een grote chemische productielocatie en hoe het kan worden beheerd - (Steven Meul, BASF Antwerpen) • Circular Steam-project - (Joerg Mennicken, LyondellBasel) • JTC Singapore Industriële sym-

deringen van nieuwe waterbronnen,

uit organisch afval van de voedings-

hergebruik van water en opties zero

industrie via open gemengde cul-

biose op Jurong Island Chemical

liquid discharge.

tuurfermentatie - (Maurice Oltheten,

Estate - (Arjen van Nieuwenhuijzen,

• Trends en ontwikkelingen in gepro-

ChainCraft)

Witteveen + Bos)

duceerde waterafvoer en ZLD -

• Vetterugwinning uit afvalwater in de

(Divya Inna, Bluetech Research)

productie van gefrituurde aardappe-

• Geproduceerde waterzuiverings-

len - (Martine Klaver, Waterstromen

technologieën in olie- en gasactivitei-

namens Aviko)

ten - (Ektarina Kremleva, Aramco)

ENVAQUA TechTalk: Grootschalige biogasproductie 13.00 - 14.30 uur

Waterzekerheid in de voedingsmiddelen en papierindustrie

Paneldiscussie over hoe we groot-

harsoplossing om de betrouwbaar-

14.30 - 16.00 uur

Coalition, waartoe de NAM, EBN,

heid van de watervoorziening van

Water is een kritieke hulpbron voor

Gasunie en GasTerra behoren wordt

de locatie te vergroten - (Marc Slagt,

de voedingsmiddelen-, dranken-

verteld dat een continue aanvoer van

Dupont)

en papierindustrie. Steeds meer

biomassa de grootste barrière lijkt te

waterstress kan de productie bedrei-

zijn voor grootschalige biogasproduc-

Innovaties in de olie- en gassector

gen en daarom moeten nieuwe water-

tie als alternatief voor fossiel aardgas.

bronnen worden gevonden en ontwik-

Royal HaskoningDHV zal vervolgens

14.30 - 16.00 uur

keld.

een presentatie houden over het

Deze sessie onderzoekt de rol van

• Implementatie van een drastische

project dat in de afgelopen jaren is

• Waterbeheer bij Shell - (Georg Stockinger, Shell) • Aspropyrgos-raffinaderij - slimme

opkomende technologieën die de olieen gasindustrie kunnen ondersteunen bij het oplossen van de uitdagingen

uitgevoerd rondom de verwerking van

(Heineken)

mest.

• Terugwinning van energie, water en voedingsstoffen bij de verwerking

• Voordelen en knelpunten van digita-

van landbouwgewassen - (Johan

compliance - (Sneha Verma, Fluor) • Niet-thermische ZLD-technologie - (Daryl Briggs, Aquafortus Technologies Limited)

realiseren. Vanuit De New Energy

strategie voor hergebruik van water -

van de toekomst. lisering voor nutsbedrijven en milieu-

schalige biogasproductie kunnen

Raap, Cosun) • Koosjere waterproductie voor de

Vergroenen waterconditionering voor stroomopwekking 14.30 - 16.00 uur

aardappelzetmeelindustrie - (Reinder

Chemicaliën worden veel gebruikt

de Valk, North Water)

om koelwater en ketelvoedingswater

• Doorbraak in de vleesindustrie:

in de chemische en energiesector te

afvalwater omzetten in hergebruik

conditioneren. Deze sector onderzoekt

behandeling van ontzwavelingsbrijn -

van water voor productieproces-

hoe het gebruik van chemicaliën kan

(Lei Fan, Cool Separations)

sen - (Marcin Wielgopolan en Thijs

worden geminimaliseerd en of groene

Wolbrink, Nijhuis Industries)

alternatieven beschikbaar zijn.

• Eutectic Freeze crystallization voor

Woensdag 6 november

• Hergebruik en herstel van conden-

Donderdag 7 november Grondstofterugwinning uit organische reststromen

saten - (Ewoud Van den Brande, Yara & Marjolein van Noppen, UGent,

Waterreductie en waterhergebruik

Watergebruik en hergebruik: kansen en beperkingen

vermindert en concentreert afvalwater-

11.00 - 12.30 uur

volumes. Dergelijk COD-rijk afvalwater

Verhoogde druk op waterbronnen ver-

• Invloed van conditiechemicaliën op

biedt zowel kansen (biogasproductie,

eist dat industrieën het waterverbruik

stoom en condensaatkwaliteit en

terugwinning van hulpbronnen) als

verminderen, andere bronnen vinden

uitdagingen voor een betrouwbare

en water hergebruiken. Dit stelt steeds

en stabiele behandeling. Hoge zout-

hogere eisen aan waterbehandeling in

mindert organische belasting en ver-

gehaltes of oliën en vetten kunnen de

de chemische industrie.

vuiling van een koeltoren voor een

behandeling bemoeilijken.

• Waterbeheer gerelateerde kwesties,

Britse voedselfabriek - (Mike Platt,

11.00 - 12.30 uur

• Anaerobe vergisting van papier-

trends en kansen in de petrochemi-

IMPROVED @ Yara) • Materialen en technologieën voor verbeterde prestaties van koelwatersystemen - (Daniela Galla, Enel)

prestaties - (Hans Huiting, KWR) • Groen alternatief (EcoCatalyst) ver-

Nijhuis Deba)

UTILITIES 19 nr. 7 - november 2019

Aquatech Innovatie Award Al jaren kent de waterbranche de Aquatech Innovation Award toe aan het meest innovatieve product, dienst of oplossing. Inmiddels zijn de twaalf kandidaten bekend.

Lees alles over de kanshebbers die strijden om de Award. De winnaar wordt onthuld tijdens de openingsceremonie van de Amsterdam International Water Week en de Aquatech Beurs op 4 november.

ABX

Flowrox Corona

lowIQ 2200

Aquafortus ontwikkelde een nieuwe, niet-thermische brijnbeheertechnologie voor Zero Liquid Dischargetoepassingen. De ABX verwijdert

Flowrox Corona gebruikt koud plasma

flowIQ 2200 legt de lat voor residen-

zout uit brijn, terwijl het schoon water

in direct contact met water om het

tiĂŤle watermeter hoger op basis van

terugwint voor hergebruik. De ABX

te zuiveren. OH-radicalen worden

ultrasone technologie. De slimme

kan elke complexe zoutoplossing met

gevormd uit het behandelde water zelf

meter is de eerste in zijn soort met

een hoog zoutgehalte behandelen.

en ozon uit omgevingslucht. Dit voor-

ingebouwde akoestische lekdetectie

De ABX gebruikt 90 procent minder

komt de noodzaak van compressoren,

waarmee hij geluidspatronen kan

energie dan thermische verdampings-

drukvaten of luchtvoorbehandeling en

controleren die mogelijke lekkages in

en kristallisatietechnologieĂŤn in ZLD-

resulteert in krachtigere en efficiĂŤntere

aangrenzende leidingen aangeven.

toepassingen, waardoor gebruikers

oxidatie met minder bewerkingen van

Hiermee kunnen nutsbedrijven instal-

zestig procent besparen op bedrijfs-

de unit. De crux zit hem in het gebruik

laties met een hoog risico identificeren

kosten.

van grote plasmavolumes en grote

en lekken vinden in zowel servicever-

wateroppervlaktes.

bindingen als distributienetten.

Sewtree IoT en Big Data-platform

Sewtree biedt een veilige afvalwater-

Optiwave 1400 C

De Ooptiwave 1400 C is een FMCW-

zuivering in stedelijke gebieden en

Het agnostische platform voor master-

radar met een scherpe focus Met een

grote steden, zelfs in geval van natuur-

databeheer van GoAigua normaliseert

robuust IP68-ontwerp is dit niveau-

rampen. De kunstboom verbetert het

het verkrijgen, opslaan, beheren en

instrument ontworpen voor de eisen van

microklimaat en buffert zware regen-

delen van sensoprgegevens. Het plat-

de water- en afvalwaterindustrie. De PP

val. De innovatieve oplossing biedt een

form biedt een holistische visie op de

Drop-antenne, met een kleine stralings-

natuurzuivering- en buffersysteem

integrale watercyclus in realtime. Het

hoek, garandeert een scherpe focus op

voor de afvoer van regenwater.

integreert informatie van verschillende

vloeistoffen. De radar is ongevoelig voor

Daarmee verbetert het rioolstelsels in

leveranciers en apparatuur, inclusief

condensatie, turbulente oppervlakken of

stedelijke gebieden. Ook kan de

veldcomponenten, IoT-apparaten en

schuim. Verder valt de lage prijs, eenvou-

Sewtree worden ingezet voor herstel

systemen van derden, met behoud van

dige installatie en bediening op, terwijl

van meren en rivieren.

de bestaande software en hardware.

de radar ook onderhoudsvrij is.

20 UTILITIES nr. 7 - november 2019

MPC - Nanobubble

fotokatalytische eigenschappen die

BactoSense

de vervuilende laag oxideren. De voordelen zijn: veilig water door de combinatie van UV-licht, membraan en oxidatie die alle schadelijke verontreinigingen verwijdert. De levensduur van het filter is vele malen hoger dan vergelijkbare cardridgefilters.

MPC - Nanobubble is het eerste nano-

Daardoor is het zelfreinigende metaal-

bubbelsysteem dat op interactieve

membraan goedkoper per behandeld

wijze het zuurstofniveau in meren ver-

volume water.

hoogt op basis van realtime gegevens op een beweegbaar ponton. Wanneer

BactoSense is de eerste volledig geautomatiseerde industriële flowcytometer

Kaumera Nereda Gum

voor online microbiologische monito-

de zuurstofconcentratie op het

ring van drinkwater. BactoSense detec-

gewenste niveau is, stuurt de software

teert bijna alle microbiële cellen nauw-

een melding om INA naar de volgende

keurig in slechts twintig minuten. Het

locatie te verplaatsen. Hiermee kunnen

compacte en draagbare ontwerp

gebruikers de waterkwaliteit efficiënt

(IP65), de gebruiksvriendelijke inter-

beheren en tegelijkertijd enorme

face en het handige cartridgesysteem

besparingen op energie realiseren in

maken het een ideale partner om ade-

vergelijking met conventionele (nano)

quaat te reageren in geval van een ver-

beluchting.

ontreiniging.

Zelfreinigende metaalmembranen

Kaumera Nereda Gum is een nieuwe,

DropletSens-NO3

bio-gebaseerde hulpbron die wordt geproduceerd uit aeroob korrelslib dat afkomstig is van het Neredaafvalwaterzuiveringsproces. Kaumera kan worden gebruikt als een biobased alternatief waarvoor tegenwoordig een verscheidenheid aan petrochemische

SouthWestSensor ontwikkelde een op

bronnen wordt gebruikt. Tegelijkertijd

nanodroplet microfluidica gebaseerde

Metalmembranes ontwikkelde een

vermindert de productie van Kaumera

continue sensor die laboratoriumanaly-

zelfreinigend filter dat automatisch

het energieverbruik en de uitstoot van

ses naar het water brengt. De nitriet- en

wordt gereinigd bij blootstelling aan

broeikasgassen in het afvalwaterzuive-

nitraatsensor kan tot drie maanden wor-

ultraviolet (UV) licht. Het filter heeft

ringsproces.

den ingezet voordat reagensveranderingen nodig zijn, en biedt een kostenefficiënte onderhoudsarme oplossing voor monitoring van vervuiling.

PipeDiver Laser

PipeDiver is een vrij zwemmend pijpleidinginspectieplatform dat zijn werk doet terwijl de pijpleiding in dienst blijft. Een nieuwe functie, PipeDiver Laser, verzamelt gedetailleerde gegevens te verzamelen over ruimtes tussen buisverbindingen. Dit nieuwe systeem biedt nutseigenaren een eenvoudiger en goedkoper alternatief voor inspectiemethoden die moeten worden afgesloten of ontwaterd.

•

UTILITIES 21 nr. 7 - november 2019

INTERVIEW

Wateruitdagingen te complex om alleen aan te pakken Ondanks dat Perry van der Marel nog maar net is aangetreden als managing director van North Water, is hij al langer betrokken bij watervraagstukken in Noord Nederland. De afgelopen zes jaar werkte hij vooral aan een van de prestigeprojecten van het industriewaterbedrijf: de Zout Afvalwater Zuivering Installatie in Farmsum, vlakbij Delfzijl. Nu Northwater ook een industriewaterzuivering bouwt, verstevigt het waterbedrijf zijn rol als industriewaterpartner.

22 UTILITIES nr. 7 - november 2019

H

oewel de ZAWZI per 2008 een

den dermate groot, dat bedrijven steeds

blijft toenemen, is het de vraag of er op

praktisch probleem oploste voor het

meer zullen moeten samenwerken om

den duur voldoende Eemskanaalwater

afvalwater in Delfzijl, is de regionale rele-

de license to operate te behouden. Zo

beschikbaar is. Ook met het oog op

vantie van de zuivering behoorlijk toege-

ook in Delfzijl. Daar bood de ZAWZI

droge zomers.

nomen’, zegt Van der Marel. ‘De ZAWZI

uitkomst voor de vele bedrijven op en

Anderzijds kan de inzet van effluent ook

is een collectieve eindzuivering van het

rondom het chemiepark. Ze kregen

tot ketensynergie leiden. Het waterschap

chemiepark in Delfzijl en het gezamen-

steeds meer te maken met verscherpte

moet in de toekomst waarschijnlijk het

lijke afvalwater is zout van samenstelling.

regelgeving en moesten extra maatre-

effluent extra behandelen om organi-

Deze situatie blijkt ook zeer geschikt om

gelen nemen. Dit is voor de individuele

sche microverontreinigingen te verwijde-

zout afvalwater uit de regio te verwerken,

bedrijven onbetaalbaar. Een gezamen-

ren. Dat water is daarna van zo’n goede

omdat het verontreinigingen verwijderd

lijke investering pakt niet alleen lager

kwaliteit dat we het eenvoudig in kunnen

voordat het wordt geloosd’.

uit, maar bedrijven kunnen zich boven-

zetten in de industrie.

dienop hun corebusiness richten omdat

We kozen dus niet voor niets voor deze

Meerwaarde Van der Marel bena-

North Water ze ontzorgt. Die investering

locatie. Voor koelwater of uiteindelijk de

drukt dat North Water van meerwaarde

namen wij ook voor onze rekening, waar-

productie van waterstof is hergebruik

wil zijn, en niet zomaar afvalwater wil ver-

door bedrijven alleen een vaste prijs per

van effluent natuurlijk prima.’

werken. ‘Het moet gaan om zout water

vervuilingseenheid betalen.

Dat laatste vraagt om uitleg. ‘North

waarvoor andere goede verwerkingsop-

Bijkomend voordeel is dat de gezamen-

Water kan voor de productie van water-

ties ontbreken. Als de trend van verdro-

lijke deelstromen voor een veel stabieler

stof in de Eemshaven van meerwaarde

ging en verzilting aanhoudt, ontstaan in

zoutgehalte zorgen, wat weer gunstig is

zijn’, zegt Van der Marel. ‘Partijen hebben

de toekomst meer problemen met lozing

voor de biologische zuivering. De volu-

zuiver water nodig om te kunnen split-

van zoute waterstromen op oppervlakte-

megrootte maakt het ook interessanter

sen in zuurstof en waterstof. Wij hebben

water in het binnenland. We behandelen

om reststromen te verwaarden. Nu is

in de Eemshaven al een distributienet

nu al zoutwater dat als testwater vrijkomt

dat alleen nog het zoute secundaire

voor industriewater. En in 2021 ook

bij geothermiebronnen. Dit betreft een

slib, wat we samen met waterschap

voldoende toelevering van water vanuit

enkele duizend kuub zeer zout water per

Noorderzijlvest eerst van het zout ont-

Garmerwolde. Het is dan een kleine stap

test. Circa tien keer zouter dan zeewater.

doen waarna ze het slib vergisten. We

naar collectieve zuivering voor demiwa-

Heel verontreinigd is dat water niet, maar

willen echter ook naar anaërobe water-

ter of ultrapuur water in de Eemshaven.’

toch is het afvalwater. We verwachten in

behandeling om uit het afvalwater en

de toekomst een een toename in geo-

bij voldoende schaalgrootte methaan te

Synergie Wat vooral opvalt, is dat

thermieprojecten, waardoor de zuivering

produceren. Tot slot bevat het pekelwa-

Northwater nauw samenwerkt met

alleen maar relevanter wordt.

ter relatief hoge concentraties aan fos-

zowel zijn klanten als met de andere

Dat geldt ook voor de behandeling van

faat. In 2019 hebben we speciaal hier-

partijen in de waterketen. Van der Marel:

pekelwater van regionale kaasmakerijen,

voor een buffer gebouwd die het ook

‘Om dit soort projecten betaalbaar te

dat de ZAWZI ook sinds vijf jaar behan-

mogelijk moet maken calciumfosfaat als

houden, moet je wel samenwerken. Met

delt. Ook een onbetwistbare afvalwa-

meststof terug te winnen. Vooralsnog

name de benodigde infrastructuur legt

terstroom, maar wel te zout voor lokale

nog onderzoek, maar een mooie kring-

een zware last op de investeringssom.

behandeling, omdat de kaasmakerijen

loop als perspectief.’

Om het water uit Garmerwolde naar de

nu eenmaal niet aan zee zijn geplaatst.

Eemshaven te krijgen, moesten we een

De bacteriën in de biologische zuivering

Koelwater Uitdagingen zijn er niet

leiding leggen. Waterbedrijf Groningen

zijn zeer speciaal. Niet alleen omdat ze

alleen op het gebied van industrieel

maakte van de gelegenheid gebruik om

industrieel afvalwater schoonmaken van

afvalwater. North Water bouwt momen-

tegelijkertijd een drinkwaterleiding te leg-

verontreinigingen onder zoute omstan-

teel een industriewaterzuivering naast

gen, terwijl Waterschap Noorderzijlvest

digheden, maar ook omdat ze korrelslib

de RWZI van waterschap Noorderzijlvest

een afvalwaterleiding toevoegde. Het

vormen. Daardoor bezinken ze veel snel-

in Garmerwolde om de regio Noordoost

is in zo’n multi-utility systeem ook een-

ler dan gebruikelijk. Van der Marel: ‘Dit

Groningen (Eemshaven en Delfzijl) van

voudiger om een zijtak te realiseren naar

heeft als voordeel dat we grote volumes

voldoende industriewater te voorzien.

Delfzijl om daar in voldoende industrie-

aan zout water hydraulisch goed kunnen

‘Het aantal datacenters in de Eemhaven

water te voorzien.

verwerken. Een positieve verrassing,

groeide de laatste jaren enorm en daar-

De wateruitdagingen die voor ons liggen

omdat bij aanvang van de zuivering in

mee de vraag naar koelcapaciteit. Je

zijn te complex om alleen aan te pak-

2008 er juist twijfels waren over slibbe-

kunt ze met drinkwater koelen, maar

ken. Er is veel synergie te halen door de

zinking onder zoute omstandigheden.’

dat is niet duurzaam. Als bron voor de

verbinding aan te gaan met private en

zuivering gebruiken we voorlopig nog

publieke partijen. We zullen toch inves-

Niet alleen Van der Marel benadrukt

oppervlaktewater van het Eemskanaal.

teringen moeten doen om economische

dat een dergelijke oplossing voor indivi-

We sluiten echter niet uit op den duur

groei niet ten koste te laten gaan van de

duele bedrijven niet snel uit kan. ‘De uit-

over te stappen op effluent van de

ecologie. Laten we er dan voor zorgen

dagingen op het gebied van water wor-

RWZI. Als de vraag naar industriewater

dat we die zo laag mogelijk houden.’

•

UTILITIES 23 nr. 7 - november 2019

Uitgelichte projecten

Afvalwaterzuivering voor Renewi Smink De percolaatbehandeling van afvalverwerker Renewi func-

Deze bevat hetzelfde technologieprincipe als de twintig jaar

tioneerde niet meer goed. Waterspecialist Logisticon kreeg

oude installatie maar nu met nieuwe generatie ZeeWeed

dan ook twee opdrachten: een nieuwe waterzuiveringsinstal-

ZW500D LeapMBR Zenon membranen van Suez voor een

latie bouwen en tijdelijke units leveren voor de tussentijdse

energetisch optimaal ontwerp. Deze membranen zijn speci-

zuivering.

fiek ontworpen voor moeilijk te behandelen waterstromen

De bestaande , twintig jaar oude waterzuiveringsinstallatie

zoals percolaat. Suez verbeterde de flux van de membranen

van Smink Afvalverwerking uit Amersfoort, onderdeel van

net als de permeabiliteit waardoor de energieconsumptie

Renewi, Logisticon voldeed niet meer. Het bedrijf vroeg Water

daalt en de levensduur toeneemt.

Treatment een nieuwe afvalwaterzuivering te realiseren.

De nieuwe installatie bestaat uit een tweehonderd kuub

Smink is al sinds 1955 betrokken bij de inzameling, verwer-

egalisatietank , biologietank van driehonderd kuub, een

king en recycling van afvalstoffen en beheert een stortplaats

permeaattank met een capaciteit van tweehonderd kubieke

in Amersfoort. Bij deze stortplaats komt percolaatwater vrij dat

meter en een RVS membraantank voor de MBR-modules. De

gezuiverd moet worden voordat het kan worden geloosd.

technische installatie is volledig gebouwd in vier geïsoleerde containers die op locatie zijn samengebouwd. Door gebruik

Membranen

van tijdelijke mobiele waterbehandelingsapparatuur van

Logisticon ontwierp de nieuwe percolaat afvalwaterzuivering

Logisticon Verhuur heeft de oude zuivering tot de opstart

voor een hydraulische capaciteit van 720 kuub per daag.

van de nieuwbouw nog normaal kunnen functioneren.

Grondstoffenfabriek Zutphen produceert Kaumera De percolaatbehandeling van afvalverwerker Renewi func-

schappen met name struviet (fosfaat) uit hun afvalwater-

tioneerde niet meer goed. Waterspecialist Logisticon kreeg

stromen. Maar er zijn ook al testen geweest met cellulose en

dan ook twee opdrachten: een nieuwe waterzuiveringsinstal-

afbreekbaar bioplastic (PHA).

latie bouwen en tijdelijke units leveren voor de tussentijdse zuivering.

Kameleon

In Zutphen de eerste grondstoffenfabriek ter wereld die

Kaumera heeft goede kaarten in handen omdat het een

Kaumera produceert. De fabriek haalt de alginaat-achtige

hoogwaardige toepassing kent. De stof die op alginaat lijkt,

stof Kaumera uit Nereda slib. Deze grondstof is een duur-

kan water afstoten maar ook absorberen en is brandvertra-

zaam alternatief voor chemische grondstoffen en vormt

gend. Verder is het heel geschikt voor coatings en compo-

onder andere een slimme coating rondom zaden en mest-

sietmaterialen. Door het te combineren met andere grond-

korrels. Verder ziet het consortium dat de mogelijkheden

stoffen, verandert het karakter van de stof. Vandaar ook de

voor Kaumera onderzoekt, toepassingen als lijm of bindmid-

naam Kaumera, dat ‘kameleon’ in het Maori betekent.

del. Volgend jaar opent Epe eenzelfde soort fabriek.

Deze innovatie zorgt voor 20 tot 35 procent minder slibafval,

Tweede fabriek

jaarlijks 113 ton minder CO2 uitstoot en een energiebespa-

Op dit moment wordt de tweede grondstoffenfabriek in Epe

ring van dertig tot tachtig procent. Kaumera is een van de vijf

gebouwd. Daar wordt gezuiverd rioolwater (uit de gemeente

grondstoffen, die waterschappen rendabel op grote schaal

Epe) gebruikt om Kaumera te produceren. Deze is naar ver-

uit afvalwater kunnen halen. Tot nog toe wonnen de water-

wachting in het voorjaar van 2020 gereed.

24 UTILITIES nr. 7 - november 2019

Projecten Wind en zon Opdrachtgever: Blauwwind

De financiering van de Borssele III/IV windparken luidt de start in van de

Waar:

Borssele III en IV, Noordzee

bouw van 77 V164 9,5 megawatt windturbines van Vestas.

Afronding:

2021

Capaciteit:

731,5 MW

Waar:

Hollandse Kust Noord

Naast het windpark kavel V Hollandse Kust (noord) wordt de procedure

Afronding:

2023

voor kavels VI en VII Hollandse Kust (west) voorbereid. Ook de procedu-

Capaciteit:

700 MW

res voor de netverbindingen, net op zee Hollandse Kust (noord en west Alpha) en net op zee Hollandse Kust (west Beta) worden voorbereid.

Opdrachtgever: Ørsted

Dong Energy 94 windturbines op kavels I en II van het windenergiegebied

Waar:

Borssele I en II, Noordzee

Borssele.

Capaciteit:

752 MW

Afronding:

eind 2020

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Zeewolde vervangt 220 windturbines voor 93 grotere,

Waar:

Zeewolde

modernere turbines.

Capaciteit:

320 MW

Opdrachtgever: REScoop Limburg

De gemeenteraden van Leudal en Nederweert hebben onlangs de vergun-

Waar:

Leudal

ningaanvragen van de windparken De Kookepan, Heibloem en Ospeldijk

Vermogen:

24 MW

goedgekeurd.

Opdrachtgever: Vattenfall

Vattenfall bouwt in Nederland haar grootste hybride energiepark van

Waar:

Haringvliet

Europa bestaande uit zonnepanelen, windturbines en batterijen.

Investering:

35 miljoen euro

Capaciteit:

22 MW wind 38 MW zon, 12 MWh opslag

Afronding:

september 2020

Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald

Start:

2019

Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het

Waar:

Botlek

project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en

Capaciteit:

140.000 vervuilingseenheden

bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aard-

Waar:

warmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt ver-

Rotterdam

leend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-

Waar:

Maasvlakte

dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval

Investering:

150 miljoen euro

wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een

Afronding:

2020

energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.

UTILITIES 25 nr. 7 - november 2019

UW INSTALLATIE IN TOPCONDITIE ALTIJD EN OVERAL! Management van reserveonderdelen Installatie en projectmanagement Onderhoud en inspectie van alle merken vermogensschakelaars Onderhoudscontracten 24/7 storingsdienst

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com

Projecten Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere

Waar:

chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van

Antwerpen

ongeveer vijf kilometer lengte.

Opdrachtgever: o.a. Shell

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-

Waar:

Rotterdam

warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de

Investering:

16 miljoen euro

regio Rotterdam.

Capaciteit:

warmte voor 16.000 huishoudens

Gas Opdrachtgever: SkyNRG

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste

Waar:

Delfzijl

productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.

Capaciteit:

20-60 MW (9000 ton

Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie

waterstof)

een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid.

Opdrachtgever: Shell

De Rheinland-raffinaderij van Shell heeft een Europese primeur. Op deze

Waar:

Wesseling (Duitsland)

Duitse raffinaderij is de bouw gestart van de grootste elektrolysefabriek ter

Investering:

20 miljoen euro

wereld. De installatie gaat met groene stroom waterstof maken voor eigen

Afronding:

2020

gebruik en mogelijk ook voor klanten buiten de raffinaderij.

Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:

Tata Steel IJmuiden

Capaciteit:

100 MW

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.

Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen

Waar:

Emmtec, Emmen

gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-

Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

ceren.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-

Waar:

Investa Alkmaar

massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.

Opdrachtgever: Gasunie Transport Services

GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook

Waar:

Zuidbroek

een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-

Afronding:

2022

gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden

Investering:

500 miljoen

met de stikstofcaverne in Heiligerlee.

Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven

Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar

Waar:

Noord-Nederland

2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-

Investering:

2,8 miljard

stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-

Afronding:

2031

ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen.

Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas

Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw

Terminal

van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een

Capaciteit:

145.000 kuub

consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.

Afronding:

Eind 2021

UTILITIES 27 nr. 7 - november 2019

Partners Watervisie platform

Leden Watervisie platform

EXPERTPANEL

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Arne Verliefde UGent

Frank Oesterholt KWR

Henri Spanjers TU Delft

Johan Raap Avans Hogeschool

Niels Groot Dow Benelux

Roy Tummers VEMW

Martijn Kruisweg AkzoNobel

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht

Kennispartners

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform?

Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl – 020 3122 085

Projecten Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in

Waar:

Emmen komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat

Emmtec, Emmen

met verschillende partners deze optie nader onderzoeken.

Elektriciteit Opdrachtgever: TenneT

Tennet wil de bestaande hoogspanningsverbinding tussen Diemen en

Waar:

Lelystad verbeteren. De bestaande hoogspanningsmasten worden

Diemen-Lelystad

versterkt, de geleiders (draden) worden vervangen en geschikt gemaakt voor een hogere transportcapaciteit.

Opdrachtgever: NeuConnect

NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding

Waar:

tussen Isle of Grain en

op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-

Fedderwarden

Brittannië en Duitsland.

Investering:

1,6 miljard euro

Afronding:

2023

Opdrachtgever: Liander

Huisman Etech Experts bouwt het duurzaamste schakelstation van

Waar:

Groenlo

Nederland voor Liander.

Contractor:

Etech Experts

Afronding:

Eind 2019

Opdrachtgever: Enexis

Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De

Waar:

Noordoost en zuidoost

netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame

Nederland

energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het

Investering:

250 miljoen euro

om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens

Afronding:

2021-2030

ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.

Opdrachtgever: TenneT

TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen

Waar:

Hengelo en Nederweert

door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend

Start:

medio 2022

vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.

Opdrachtgever: Liander

Netbeheerder Liander sloot een langjarig contract met Heijmans, ENGIE

Waar:

Drie regio’s van Liander

en Van den Heuvel voor vervangings- en uitbreidingswerkzaamheden aan

Investering:

140 miljoen euro

circa 4.500 middenspanningsruimtes.

Afronding:

2029

Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De

Waar:

Innofase, Duiven

stoom wordt direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn

Afronding:

2020

drooginstallaties mee voedt.

Capaciteit:

12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte

Mist u nog een project in ons overzicht? Mail het ons: info@industrieperspectief.nl

UTILITIES 29 nr. 7 - november 2019

C02 OPSLAG EN GEBRUIK

Kooldioxide als waardevolle grondstof De koers van de regering is duidelijk. Ze wil liever kooldioxide als grondstof gebruiken dan het de grond in te stoppen.

Voor grootschalige CO2-uitstoot vermijding is ondergrondse opslag echter nog steeds de goedkoopste optie. Het is dan ook nog te vroeg om keuzes te maken. Gelukkig zijn er mogelijkheden genoeg om grondstoffen te maken van kooldioxide.

30 UTILITIES nr. 7 - november 2019

C

arbon Capture and Storage is niet

zogenaamd CO2 Smartgrid moeten

lijstje met producten varieert van prote-

nieuw. Het Noorse olie en gasbe-

ontstaan.

ines voor menselijke consumptie of als

drijf Equinor injecteert al sinds 1996

Postma is dan ook met meerdere par-

visvoer tot kunstmest en kunststoffen.

kooldioxide in het offshore Sleipner

tijen in gesprek om zich eventueel te

gasveld. Het veld is zeer geschikt voor

vestigen in de havens van Amsterdam,

Mineralisatie Het Nederlandse

CO2-opslag omdat het een diepte heeft

Rotterdam of in ieder geval in de buurt

initiatief Greensand gooit het over een

van achthonderd meter. De druk op die

van de CO2-leidingen. Hij heeft inmid-

andere boeg en legt kooldioxide vast in

diepte zorgt ervoor dat CO2 superkri-

dels een behoorlijke lijst verzameld van

het mineraal olivijn. Het letterlijk groene

tisch blijft. Dankzij deze fasetoestand

partijen die het CO2-probleem willen

mineraal reageert bij de verwering met

kan Equinor het koolzuurgas met relatief

ombuigen in een kans.

CO2 en water, waarbij bicarbonaat ont-

weinig energie in de poriën van de zand-

Opvallend aan de afvangkant zijn de

staat. De eindproducten zijn silicaat,

steenlagen persen.

recente ontwikkelingen rondom afval-

bicarbonaat en magnesium. Olivijn

In Rotterdam lagen de plannen al klaar

energiecentrales. Zowel HVC in Alkmaar

neemt maar liefst één maal haar eigen

voor CCS. Het Rotterdam Opslag en

als Twence in Hengelo wassen de rook-

gewicht aan CO2 op.

Afvang Demonstratieproject (ROAD)

gassen die vrijkomen bij de verbranding

Het eveneens Nederlandse initiatief

was van plan vanaf 2015 jaarlijks 1,1 mil-

van huishoudelijk afval. Beide bedrijven

Green Minerals levert diverse op CO2-

joen ton CO2 van de kolencentrale van

bouwen een afvanginstallatie op pilot

gebaseerde mineralen voor onder meer

energiebedrijf Uniper af te vangen en op

schaal om ervaring op te doen met het

de beton- en papierindustrie en als vul-

te slaan in uitgeproduceerde gasvelden

afvangen en transporteren van het gas

middel voor polymeren. Ook hier is de

van Taqa. Helaas schoven de partners

naar de glastuinbouw. Omdat de bedrij-

grondstof olivijn. Door het mineraal te

Uniper en Engie de planning van het

ven niet over een leiding zoals Ocap

vermalen en bewerken, is een veel ener-

project steeds weer op, tot ze twee jaar

beschikken, moeten ze het gas vloeibaar

giezuiniger proces mogelijk dat ook nog

geleden besloten er mee te stoppen.

maken. Het koolzuurgas gaat dan via

eens CO2 vastlegt.

De klimaatopgave is echter dermate

vrachtwagens naar de glastuinbouw.

Of neem de Compensatiesteen van

groot dat Havenbedrijf Rotterdam

AVR is nog het verst. Het bedrijf opende

de Ruwbouw Groep. De steen neemt

de regie overnam en het project

recent bij zijn afvalenergiecentrale in

tijdens de fabricage koolstofdioxide

omdoopte in Porthos, wat staat voor

Duiven een full scale installatie die jaar-

op. Samen met het Belgische onder-

Port of Rotterdam CO2 Transport Hub

lijks zestig kiloton CO2 afvangt. Het is

zoeksbedrijf Vito ontwikkelde het bedrijf

& Offshore Storage. Samen met EBN

de opmaat naar een vijf keer zo grote

een bouwsteen dat CO2 gebruikt als

en Gasunie verbreedde het havenbe-

installatie in Rotterdam, waar het CO2 in

bindmiddel. Met een restproduct uit de

drijf de scope van het project naar de

gasvorm de leiding in kan.

Rotterdamse industrie. Recent haakten

staalindustrie, zand en CO2 , ontstaan bij kamertemperatuur en lage druk stenen

ook de havens van Antwerpen, Gent

Chemicaliën Inmiddels is er een

met een hoge druksterkte. Het bedrijf

en Terneuzen (Nort Sea Port) aan bij

groot aantal initiatieven ontstaan voor

belooft dan ook al tijdens het productie-

Porthos, wat de kans op een Europese

het vastleggen van CO2 in brandstoffen,

proces een gegarandeerde opname van

subsidie aanzienlijk zou vergroten. De

chemicaliën, mineralen of kunststoffen.

250 kilogram CO2 per kuub en een CO2-

aanvoerleiding langs de chemische

Neem bijvoorbeeld Photanol, dat cyano-

footprint van -70 kilo per kubieke meter.

bedrijven, de compressor die het gas

bacteriën kweekt met behulp van kooldi-

Mineralisatie van CO2 is sowieso een

vloeibaar maakt en de leiding naar het

oxide. De blauwalgen groeien zeer goed

trend binnen de bouwwereld. De

P18 productieplatform kost zo’n 450

op kooldioxide en vormen de basis voor

betonindustrie is een van de grootste

miljoen euro. De investering zou alleen

een keur aan chemicaliën. Inmiddels

uitstoters van kooldioxide dankzij het

rendabel zijn bij een CO2-prijs van zestig

experimenteert men met de productie

energie-intensieve proces dat nodig

euro per ton. De prijs is nu nog 25 euro

van limoneen, de geurstof in citroen.

is om Portland cement te maken. Het

per ton, waardoor subsidie een voor-

Maar blauwalg is ook een goede basis

Canadese CarbonCure ontwikkelde een

waarde is om aan het project te begin-

voor bioplastics en een blauwe kleurstof.

technologie om beton te versterken met

nen.

Cargill-dochter NatureWorks maakt al

CO2. In de Verenigde Staten gebruiken

langer polymelkzuur (polylactic acid,

al 150 bedrijven de technologie om

Utilization CCU gaat veel verder dan

PLA) uit biomassa. Het bedrijf bedacht

beton te produceren. Onlangs tekende

alleen ondergronds opslaan. Kooldioxide

daarna een manier om bacteriën in te

het bedrijf een samenwerkingsverband

is immers ook een waardevolle grond-

zetten om CO2 om te zetten in suikers.

met Linde Gas om de technologie ook in

stof voor chemicaliën, kunststoffen

Die suikers kunnen vervolgens weer in

Europa uit te rollen.

en bijvoorbeeld de cementindustrie.

PLA worden omgezet, wat de basis is

Het Amerikaanse Solidia doet iets ver-

Petrus Postma van Bloc stelde zich ten

voor polymeren en kunstvezels dat het

gelijkbaars: het bedrijf gebruikt CO2 in

doel zoveel mogelijk kooldioxide nuttig

onder de naam Ingeo verkoopt.

plaats van water om kalkzandsteen te

aan te wenden. Door zoveel mogelijk

Het Californische Kiverdi heeft het zelfs

binden. Daarmee zegt het bedrijf zeven-

bedrijven rondom de Porthos- en Athos-

als missie gemaakt om zoveel mogelijk

tig procent van de uitstoot van het broei-

netwerken te positioneren, zou een

producten uit CO2 te produceren. Het

kasgas te kunnen vermijden.

•

UTILITIES 31 nr. 7 - november 2019

Motors | Automation | Energy | Transmission & Distribution | Coatings

EFFICIENCY in the WATER INDUSTRY

WG20 Geared motor range up to 18,000 Nm • • • • • • • •

3 types of gear units Energy efficient up to IE4 motors High efficiency gear design 2 stage Corrosion protection in unpainted condition Permanently lubricated Longer maintenance intervals Industry standard mounting dimension Robust, lightweight, efficient

WEG Variable Speed Drives 0.18 to 630 kW • • • • • • •

Software to prevent pump cavitation Broken pipe or leakage detection Pipe cleaning mode Dry pump protection Easy to use and set up Improve motor efficiency and life cycle Fault diagnosis

Turning energy into solutions

www.weg.net

Agenda Aquatech 2019 5-8 november RAI Amsterdam www.aquatechtrade.com

Met meer dan 928 exposanten, een bezoekersaantal van ruim twintigduizend mensen uit 140 landen is de Aquatech een leidend evenement voor de watersector. De beurs en bijbehorend kennisprogramma zal het hele scala aan watertechnologie voorbij laten komen: van drinkwater tot proces en afvalwater. Tegelijk met het vierdaagse evenement vindt ook weer de International Water Week (AIWW) plaats.

Het Nationaal Warmte Congres; De transitie naar aardgasvrij 28-29 november Evoluon, Eindhoven www.euroforum.nl

De uitwerking van het Klimaatakkoord komt eraan. Dit betekent dat we aan de slag gaan met de uitvoering. Wanneer duidelijk is wat de rol van alle stakeholders gaat zijn, kan iedereen die rol ook gaan nemen. Met de kaders die dan neergezet zijn is het duidelijk welke richting we in gaan.

European Industry & Energy Summit 2019 10 – 11 december Kromhouthal, Amsterdam www.industryandenergy.nl

Dinsdag 10 en woensdag 11 december vindt in Amsterdam de tweedaagse Summit Industry & Energy plaats. Dit internationale congres is een initiatief van onderzoeksinstelling TNO, ondernemersorganisatie FME en journalistiek kennisplatform Industrielinqs.

Het event is gericht op de industrie en energiesector in Nederland, Vlaanderen en Noordrijn-Westfalen. De voertaal tijdens dit congres is Engels. De tweedaagse Summit bestaat uit een dagdeel plenair, interactieve break-outs, side-events en een expositie.

Watervisie 2020: Het schaduwministerie van Water 13 februari Locatie wordt bekendgemaakt www.watervisie.nl

Als de watervoorziening van burgers in gevaar komt, dreigen bedrijven hun license-tooperate te verliezen. De industrie wordt vaak gezien als veroorzaker van het klimaatprobleem, maar kan juist deel van de oplossing zijn. Wie kan de industrie beter vertegenwoordigen dan een Schaduwminister van Water? Tijdens Watervisie 2020 stellen de kandidaat ministers zich aan u voor en kunt u kiezen wie u mag vertegenwoordigen in Den Haag en Brussel.

Energieopslag & -distributie 6 februari Theater De Veste, Delft www.managementproducties.com

De insteek van deze 5e editie van Energieopslag & -distributie is realisatie van de energietransitie vanuit decentraal niveau. Er zijn vele innovaties/ontwikkelingen op energievlak die dit mogelijk maken. De vraag is, welke opties zijn er, hoe gaan we deze opschalen en wat is daar verder voor nodig vanuit bijvoorbeeld (regionale) overheden?

Aqua Nederland 17-19 maart Evenementenhal Gorinchem www.aquanederland.nl

De 14e editie plaats van Aqua Nederland Vakbeurs i wordt wederom in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd. Met de komst van Next Level, de vernieuwde moderne beurshal op de bovenverdieping, breidt het platform voor de (afval)watermarkt verder uit. Door de plaatsing van een extra roltrap centraal op de beursvloer wordt de bovenverdieping een integraal onderdeel van Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen. Met deze extra ruimte wordt een volledig aanbod in waterthema’s gepresenteerd in de vorm van workshops, kennissessies en advies, naast de traditionele marktplaats waarin de combinatiebeurs nog steeds ieder jaar groeit.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 7 - november 2019

In het volgende nummer UTILITIES 8 VERSCHIJNT IN DECEMBER

Thema: European Industry & Energy Summit 2019

Special European Industry & Energy Summit 2019

Interview Magnus Hall

Industrial Energy Enlightenmentz 2019

Nuon is al weer een tijdje in handen

Op de eerste dag van de European

10 en 11 december is de

van het Zweedse Vattenfall. Het bedrijf

Industry & Energy Summit 2019 kiezen

Amsterdamse Kromhouthal het toneel

heeft een duidelijke missie: een fos-

we de Industrial Energy Enlightement

van de European Industry & Energy

sielvrij leven binnen één generatie.

2019. Vier innovatieve bedrijven geven

Summit. Met sprekers als weten-

Hoe kan Vattenfall de industrie onder-

een pitch waarna een vakjury de eerste

schapsdirecteur André Faaij van TNO

steunen in zijn klimaatambities? Hoe

keuze maakt. Maar u kunt zelf ook uw

en Vattenfall CEO Magnus Hall krijgt u

koppelt het energiebedrijf zijn duur-

stem uitbrengen op www.utilities.nl

een overzicht van de laatste ontwikke-

zame assets aan de processen van

en tijdens de summit. Lees volgende

lingen op het snijvlak van industrie en

energiegrootverbruikers? En hoe ver

maand alles over de vier kandidaten en

energie, maar ook een blik in de nabije

wil Vattenfall gaan om zijn stempel te

hou de site in de gaten voor updates

toekomst. Hoor alles over elektroche-

drukken op een fossielvrij energiesy-

(industryandenergy.nl)

mie en elektrificatie, schoon waterstof,

steem. Als iemand het weet dan is het

CCUS en circulair produceren. In

de CEO Magnus Hall. U kunt hem live

Utilities 8 vindt u niet alleen het pro-

zien tijdens de European Industry &

gramma maar ook interviews met de

Energy Summit 2019.

koplopers van de energietranisitie.

Thema's 2020

Advertentie-index

1 Industrie- en proceswater

Eco Ketelservice Verhuur b.v. .......................................................... 26

2 Energie-infrastructuur en asset management

Holland Water b.v. .................................................................................2

3 Industriële energiebesparing, Isolatie,

Logisticon Water Treatment b.v. ..................................................... 10

4 Duurzaamheid - Waterbehandeling

MODELEC Data-Industrie b.v. ......................................................... 36

5 Industrielinqs special Projecten & Innovaties 6 Vakbeurs Energie - Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie

Pathema b.v......................................................................................... 35 Santon Circuit Breaker Services b.v. .............................................. 26 WEG Benelux S.A. ............................................................................. 32

8 European Industry & Energy Summit 2020

Adverteren in deze thema's?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

34 UTILITIES nr. 7 - november 2019

IVG-C CoolWater Chemie vrije Koelwater Behandeling

Water Innovator of the Year 2017 De nieuwe duurzame standaard in koelwaterbehandeling!

Kalk, corrosie en legionella voorkomen, zonder suppletie van chemicaliën. Waterbehandeling die de standaard van morgen wordt zonder additieven, waterbesparend, energiezuinig en onderhoudsarm. ene De motivatie is om de waterschaarste terug te dringen in harmonie met het milieu en financieel rendementvol, daarom is ons motto:

Groen is Poen!

Pathema BV | Bezoekadres Maidstone 28 5026 SK - Tilburg | +31 (0)13 7820201 | office@pathema.nl

Betrouwbare en veilige Remote Acces oplossingen door opgedane kennis en ervaring WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en produceren van betrouwbare Remote Access oplossingen met een bijzonder lange levensduur. In een steeds sneller veranderende omgeving, met meer connectiviteit, meer data en meer cyber dreiging is het noodzakelijk om de processen 24/7/365 efficiënt en veilig te blijven monitoren en beheren. Als een van de eerste pioniers van industriële analoge modems zijn de uitgangspunten van toen niet veranderd voor WESTERMO. De opgedane kennis is gebruikt om slimme, veilige en eenvoudig te configureren oplossingen te ontwikkelen voor een nieuwe generatie Remote Access als 4G/LTE en ADSL/VDSL. Betrouwbaarheid staat hierbij voorop. En MODELEC helpt je daar graag bij.

MODELEC, waarmee kunnen wij je helpen?

• • • • •

Industrieel 4G/LTE router, compact en extreem zuinig in verbruik

Netwerk ontwerpen Configureren Afname testen FAT/SAT Ondersteuning op locatie Trainingen

Industrieel 4G/LTE router, voor zeer hoge connectiviteitseisen

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

Industrieel ADSL/VDSL router, voor zeer hoge connectiviteitseisen