Ulrike Bolenz

Ulrike Bolenz maakt kunstwerk voor de prijs van het Vrijzinnig Humanisme 2021

De keuze om aan Ulrike Bolenz de opdracht te geven een kunstwerk te ontwerpen dat past bij de prijsuitdeling van het Vrijzinnig Humanisme is gemakkelijk te verantwoorden om de simpele reden dat deze Duits-Belgische kunstenares, die ‘leeft en werkt’ in Vilvoorde, gepokt en gemazeld een humanistische feministe is van het eerste uur. Als geschreven bewijs daarvoor deel ik hier graag mee dat mijn tekst voor haar boek dat nog dit jaar verschijnt de titel meedraagt: ‘Humanistische manifesten in beeld gebracht’. (Ulrike Bolenz, ‘Der ewige Mensch’, Stockmans Art Books, Duffel, 2021). In voorpublicatie vindt u hier een paar fragmenten.

Ulrike Bolenz is de facto een feministe, niet verbaal, of als vendelzwaaier in een optocht, maar door haar artistieke daadwerkelijkheid. Ze is in eerste instantie een rasecht schilder die niet alleen met penselen schildert, maar tevens met handen en voeten. In ‘Godin Europa’, een zelfportret, is ze gezeten op een reuzekreeft. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat dit schaaldier een deel van het ‘zelf’ van het portret is en dat Ulrike schildert zoals een kreeft haar prooi verorbert, zonder tafelmanieren.

Ulrike Bolenz is een overtuigd humanist in de volle betekenis van de geschiedenis van het begrip. Met enige regelmaat keert ze terug naar de Vitruviusman, een tekening van Leonardo Da Vinci waarbij de menselijke lichaamsverhoudingen uitgebeeld staan zoals die beschreven zijn in ‘De Architectura’ van de oude humanist Vitruvius. De renaissance plaatste de mens centraal in de kosmos, als ‘maat van alle dingen’, zoals de sofist Protagoras in de vijfde eeuw, de tijd van de Griekse Verlichting, gesteld had.

Het oeuvre van Ulrike Bolenz valt ook te linken met het nieuwe humanisme. Samen te vatten in de zin: ‘niets menselijks is mij vreemd’, van Terentius, een blijspeldichter.

Wat de mens de mens durft aan te doen, werd al te duidelijk na de wereldoorlogen in de vorige eeuw. Er werd vertrokken van het model van de vergankelijkheid van de mens. De naoorlogse filosoof par excellence, Jean-Paul Sartre, stelde: “l’existentialisme est un humanisme”. De fundamentele zinloosheid moet overwonnen worden via de zoektocht naar een levensproject. Zijn visie op een vrijheid die een geëngageerde verantwoordelijkheid impliceert, is een constant thema in het oeuvre van Ulrike Bolenz. Interessant is ook dat de lach van de dichter hier meer verlichtend blijkt te zijn dan de traan van de filosoof.

Ze is ook gevoelig voor de recente dimensie van het humanisme. Het stelt binnen de natuur de centrale plaats in vraag van de mens ten opzichte van de andere dieren. Op de koop toe blijkt het om een vermomming van de blanke man te gaan. In haar versie wordt de Vitruviusmens niet ingekapseld door cirkel en vierkant, maar omgeven door concentrische cirkels, zodat het lichaam uitdijt naar de gehele wereld.

Naast een feministische correctie zendt ze ook signalen uit voor dekolonisatie, raciale gelijkheid en duurzaamheid. Haar geloof in de gelijkheid van alle mensen is de enige betekenis die men aan het vaak naakt zijn van haar figuren mag toeschrijven: naturistisch, niet erotisch.

Haar modellen bestaan uit een gezelschap van een vijftiental vertrouwelingen. Ter voorbereiding maakt ze er een film of fotosessie mee. Het zijn doorgaans jonge en mooie mensen en dat schoon-jeugdige is er ook zomaar niet, het is op zich betekenis gevend. Te vergelijken met wat de oude Grieken ‘kalokagathia’ plachten te noemen: schoonheid met een goed ethisch gehalte. Doorgaans naakt voorgesteld om de reeds aangehaalde reden als symboliek voor natuurlijkheid. Het was dan ook van de pot gerukt dat de geplande tentoonstelling in de vitrines van het chique Amsterdamse grootwarenhuis, De Bijenkorf, afgelast werd. Zogezegd vanuit de vrees voor het plegen van ‘vandalisme’ als reactie op de uitgestalde naakten. Dit is ronduit een vorm van zelfcensuur, ingegeven door de nieuwe preutsheid en het politiek correcte, dat het einde van het vrije denken is. De Oost-Duitsers ontwikkelden voor deze door repressie geconditioneerde houding een krachtig woord: ‘vorauseilender Gehorsam’, reeds bij voorbaat gehoorzaam. Anderzijds is het een test voor de efficiëntie van haar beelding. Niet om de mogelijke heibel te meten als gevolg van de voyeuristische onvrede vanwege een bekrompen voorbijgangerspubliek, maar als bewijs voor de ethische kracht van de humanistische boodschap.

Ulrike Bolenz werd gefascineerd door het zien van een dansoptreden van Rosas. Zij kende als vernieuwing reeds het werk van de Duitse choreografe Pina Bausch (1940-2009), maar was toch bijzonder getroffen door de voorstelling van Anne Teresa De Keersmaeker. Dansen is zich bewust worden van het eigen lichaam. Precies dit effect boeit Ulrike. De lachende vrouwen zijn verwant aan de taferelen met de dansende. In de zomer van 2014 kwam het nieuws dat de Turkse vicepremier, Bülent Arinç, in één adem tijdens een conservatief moraliserende toespraak, vermaande dat “de vrouwen niet mogen schateren in het openbaar”. In Europa was het olie op het vuur van zij die zich zorgen maken over de houding van een godsdienst die de lach verbant, Charlie Hebdo indachtig. In de traditionele Europese godsdiensten bestaat er zoiets als ‘pastoorsmoppen’ en ‘Joodse humor’, waarin de zelfspot centraal staat. Sommige moslims blijken het daar moeilijker mee te hebben. De vrome politicus werd officieel door de oppositie teruggefloten en door Turkse vrouwen weggehoond. Ulrike greep het gebeuren aan om dit aspect, namelijk de vrolijke vrouw, binnen haar feministische attitude verder uit te werken.

Ulrike Bolenz heeft hier de filosofie van de lach goed begrepen. Dit is niet echt een traditioneel thema in de geschiedenis van de mannelijke zoektocht naar liefde voor wijsheid, maar wordt onterecht miskend. De lach is immers de zus van de Waarheid, beschouwd als een

“Ulrike schildert zoals een kreeft haar prooi verorbert, zonder tafelmanieren.”

‘Vijf kontinente - vijf Lachende’, fotografische techniek, olie en acrylverf, 400 x 300 x 100 cm, 2019

‘De godin Europa’, olie en acrylverf, 200 x 200 cm, 2015

Assepoester. Ze maakt haar te ernstige zus belachelijk, overigens haar ‘werkwoord’, door alternatieven te suggereren: zou het ook niet anders kunnen zijn dan beweerd of verwacht wordt? Een reflectie waar de Waarheid niet mee gediend is.

De lach baseert zich niet op al dan niet geboekstaafde fundamenten, maar op de ‘contingentie’, het oorkussen van de duivel, de bron voor atheïsme en anti-dogmatisme. Los daarvan heeft de lach ook een behoorlijk Janus-gehalte, een koude en een warme kant. De koude varieert van lichte kritiek tot verdelgende vernedering. De warme wiebelt van een algemene verblijdende sympathie tot een bijzonder intense verbondenheid van geluk. Zou vriendschap niet bestaan uit het vieren van de samenhorigheid tussen mensen die eenzelfde code delen om samen te lachen? Ulrike koppelt beide aspecten: de kritische af-

“Ulrike Bolenz is een overtuigd standelijke zelfstandigheid humanist in de volle betekenis van de geschiedenis van het begrip.” en cohesie van de levens beamende blijheid. Mocht ze geridderd worden zou de Bijbelse volkswijsheid, in de filosofie bevestigd door Spinoza, een goede wapenspreuk luiden: ‘bene agere et laetari’, vandaag vrij vertaald: ‘actie voeren en blij zijn’. WILLEM ELIAS PROF. EM. VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL

‘AVANCANTES’ I, installatie, geinspireerd aan het danstheater van Anne Teresa De Keersmaekers ‘Rosas’, fotografische techniek, olie en acrylverf, 2018, 450 x 300 x 100 cm

Tekenden in op de zeefdruk Vijf continenten, vijf lachende vrouwen van Ulrike Bolenz

Bollen, Nico De Bruycker, Johan De Coster, Tine De Tollenaere, Lieve Gallant, Sonia IMD Antwerpen Leunen, Michele Michiels, Laura Mulder-Nijkerk, Tom en Elly Sleurs, Elke Stroobant - Van Boeckel UVV/deMens.nu Van Den Broecke -Schneider, Philip & Christine HV Mechelen Van Hees, Brigitte Van Kouteren, Alfonsius Van Mieghem, Frank Van Molle - Vrijens, Marc & Nini VC Geuzenhuis Verhulst - Sallet vzw Humanistisch Verbond Mechelen Zinzen, Evert