24625 studiegids 15 16 isuu 300dpi by Hovo Rotterdam

Tijd voor verdieping

Studiegids Hovo Rotterdam 2015 / 2016 Programmaâ&#x20AC;&#x2122;s voor iedereen vanaf 50 jaar

Inschrijfformulieren vindt u achterin deze gids. U kunt zich ook inschrijven via www.hovorotterdam.nl

Inhoudsopgave Voorwoord �� 5 Index van alle programma’s naar discipline �� 6

Hovo Rotterdam

Eerste semester �� 10

Rooster �� 12 Programma’s �� 14

Tweede semester �� 51

Rooster �� 52 Programma’s �� 54

Hovo in Den Haag

Eerste en tweede semester �� 96

Rooster �� 98 Programma’s �� 100

Hovo in Dordrecht

Eerste en tweede semester �� 124

Rooster �� 126 Programma’s �� 127 Algemene Informatie

Hovo Rotterdam �� 136

Hovo Erasmus Universiteit �� 139

Hovo in Den Haag �� 140

Hovo in Dordrecht �� 140

Organisaties rond Hovo Rotterdam �� 141

• FON Steunfonds Hovo Rotterdam �� 141

• Commissie Hovo �� 141

• Hovo Nederland �� 142

Spes Vrienden van Hovo Rotterdam �� 142

Inschrijfformulieren �� 149 Contact �� 154

Studiegids Hovo Rotterdam 2015 / 2016

Voorwoord ‘Tijd voor verdieping’ is het centrale motto van Erasmus Academie. Verdiepen is letterlijk: het creëren van ruimte tussen twee vloeren en een extra laag aanbrengen. Maar het verwijst ook naar zich ergens in verdiepen. Voor Erasmus Academie en natuurlijk ook Hovo Rotterdam, betekent ‘tijd voor verdieping‘, tijd en ruimte maken om u in iets nieuws te verdiepen of om extra lagen toe te voegen aan wat u al weet.

In die zin is ‘tijd voor verdieping’ ook een reis, een mentale reis. Door tijd te nemen om u ergens in te verdiepen, voedt u de verbeelding. U neemt afstand van het dagelijkse, van de overdaad aan informatie, en u dwingt uzelf om even stil te staan bij een bijzonder onderwerp dat u interesseert. Dat ‘voeden’ moet u ook letterlijk nemen. Wie herkent niet het moment dat je geïnspireerd raakt, aangeraakt wordt door nieuwe kennis, schoonheid, en meegenomen wordt door de verbeeldingskracht. Dat is ook wat Erasmus Academie en Hovo Rotterdam in het bijzonder drijft: uw verbeeldingskracht voeden door u tijd voor verdieping te bieden. Met meer dan honderd cursussen per jaar over de meest uiteenlopende onderwerpen, nemen wij u mee op reis naar de uithoeken van het intellectuele universum. Van een cursus over een dirigent, en hem ook in actie zien, de uitleg over celbiologie, een prachtige cursus over Turijn of een reeks over de Rotterdamse haven gepresenteerd door jonge bevlogen onderzoekers van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Kennis kent geen grenzen! Wij nodigen u uit om (weer) bij ons aan boord te stappen en een reis uit te zoeken naar uw voorkeur. Zie de studiegids als een gids, een landkaart van het weten, die u brengt naar de verre uithoeken van het bestaan, plekken die u altijd al had willen bezoeken. Reis daarbij licht, laat overtollige bagage achter u, te veel ballast zal u alleen maar hinderen. Het geestesoog moet ongestoord kunnen kijken. Erasmus Academie en het team van Hovo Rotterdam wensen u bon voyage.

Ad Hofstede, directeur Erasmus Academie Lya van Staveren, hoofd Hovo Rotterdam

Index van de programma’s naar discipline Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

ing. AvB. Paul Kurstjens

Europese stedenbouw in de negentiende en twintigste eeuw

Architectuur

1512DR

ing. AvB. Paul Kurstjens

Nederlandse stedenbouw in de twintigste eeuw

Architectuur

1522BR

dipl.ing. Birgit Jürgenhake

Japanse architectuur - Het Japanse huis

Architectuur

1523AR

drs. Marcel Teunissen

De architectuur van Scheveningen

Architectuur

1512HH

100

drs. Marcel Teunissen

H.P. Berlage

Architectuur

1522FH

111

drs. Simon Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 2

Cultuurgeschiedenis

1511CR

drs. Simon Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 3

Cultuurgeschiedenis

1521FR

drs. Simon Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 5

Cultuurgeschiedenis

1513JH

101

drs. Simon Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 6

Cultuurgeschiedenis

1523QH

112

drs. Simon Burgers

De vele facetten van Parijs

Cultuurgeschiedenis

1524BR

drs. Simon Burgers

De wederzijdse invloed van muziek & literatuur

Cultuurgeschiedenis

1515FH

102

dr. John van Schaik

Geheimen van de Dode Zeerollen

Cultuurgeschiedenis

1514HR

dr. John van Schaik

Tempeliers en andere Geheime Genootschappen

Cultuurgeschiedenis

1524KR

drs. Hein van Dolen

Odysseus - Homerus en Odysseus, hoe leefden zij?

Cultuurgeschiedenis

1524ER

dr. Bart Kuipers

De Rotterdamse Haven, deel 1

Economie

1512AR

dr. Bart Kuipers

De Rotterdamse Haven, deel 2

Economie

1522AR

prof.dr. Meine Pieter van Dijk

Eco-toerisme in Afrika en Azië

Economie

1515AR

prof.dr. Meine Pieter van Dijk

Economische en milieuproblemen in China: keert de wal het schip?

Economie

1525AR

dr. Aloy Soppe e.a.

Grondlijnen voor een nieuwe financiële ethiek

Economie

1521OR

drs. Jan Lagendijk

De Filosofie herdacht Denken met Hannah Arendt

Filosofie

1513GR

drs. Jan Lagendijk

Heidegger en zijn tijd De vraag naar de techniek

Filosofie

1523GR

dr. Henri Krop

Geschiedenis van de wijsbegeerte, deel VII - Denken in de 19e eeuw

Filosofie

1511HR

dr. Henri Krop en dr. Jeroen Hengsmengel

Religie en de opkomst van het kapitalisme

Filosofie

1521HR

dr. Tim de Mey

Twijfel voor gevorderden

Filosofie

1511DR

prof.dr. Koo van der Wal, prof.dr. Hans Gerding

Parapsychologie: theoretisch en experimenteel onderzoek

Filosofie

1514JR

Architectuur

Cultuurgeschiedenis

Economie

Filosofie

Studiegids Hovo Rotterdam 2015 / 2016

Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

prof.dr. Koo van der Wal

Contouren van een nieuwe natuurfilosofie

Filosofie

1523SH

113

dr. Ton Vink

De mens, een sterfelijk wezen: keuzes rond leven & levenseinde

Filosofie

1523HR

drs. Wijnand Noot

Filosofie van de twintigste eeuw - Denken Filosofie op zoek naar een eigen bestaansrecht

1514EH

103

drs. Wijnand Noot

Aristoteles - de filosoof

Filosofie

1524FH

114

drs. Wijnand Noot

Filosofie en kunst

Filosofie

1515DD

127

dr. Leo Minnigh

850 miljoen jaar Europa Zie ook 1522EH

Geologie

1513ER

24 115

dr. Leo Minnigh

De dynamische Aarde

Geologie

1523JR

dr. Ed Roos

Kanker - Simpel uitgelegd

Medische wetenschappen

1511FR

prof.dr. Koo vd Wal en dr. Hugo Verbrugh

Denken over Geneeskunde Er is veel gaande in het medische veld

Medische wetenschappen

1513FR

dr. Ruud Licht

Celbiologie - Hoe werkt het lichaam

Medische wetenschappen

1511GR

dr. Ruud Licht

Biotechnologie

Medische wetenschappen

1521GR

prof.dr. Louw Feenstra

Zintuigen - Letterlijk Levens Bepalend

Medische wetenschappen

1524HR

dr. AndrĂŠ Noest

Meer = Anders - Spontane vorming van Natuurwetenschappen onverwachte patronen en eigenschappen

1512NR

prof.dr. Kees Brunia

Brein en Bewustzijn

Neurowetenschappen

1523BR

dr.ir. Teun Koetsier

Paradoxen en hun betekenis

Wiskunde

1513AR

prof.dr. Hugo Roos

350 jaar Korps Mariniers

Geschiedenis

1512LR

prof.dr. Hugo Roos

De geboortepapieren van Nederland

Geschiedenis

1512MR

drs. Han van der Horst

Het ontstaan van de moderne stad Geschiedenis van de stad in Nederland

Geschiedenis

1514BR

drs. Han van der Horst

Het ontstaan van de moderne stadDe stad als smeltkroes

Geschiedenis

1524CR

dr. Jan Schulten

Nederland en de Tweede Wereldoorlog - Geschiedenis Bezet, verzet en bevrijd

1512CR

dr. Paul van Velthoven

Naoorlogs Duitsland - De opkomst van een nieuwe Europese grootmacht Zie ook 1424MH

Geschiedenis

1514CR

35 117

dr. Paul van Velthoven

Duitsland - Van keizerrijk tot nieuwe grootmacht

Geschiedenis

1514LH

104

drs. Chris Nigten

De Geschiedenis van Den Haag

Geschiedenis

1522NH

116

dr. John van Schaik

Waarom Jezus niet getrouwd was met Maria Magdalena

Geschiedenis

1514FD

128

drs. Theo Pronk

Hoeken, geuzen en patriotten

Geschiedenis

1512JD

129

Janko Duinker BA

Egyptische Religie en Magie

Oudheidkunde

1521LR

Exacte wetenschappen

Geschiedenis

Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

prof.dr. Fik Meijer

Jezus en de vijfde evangelist De wereld van Flavius Josephus

Godsdienstwetenschappen

1512FR

dr. Sijbolt Noorda

Jakob, Jozef, Job en andere Bijbelse hoofdrolspelers

Godsdienstwetenschappen

1521AR

drs. Richard Kroes

Koran, Thora, Bijbel: ‘KTB’

Godsdienstwetenschappen

1521JR

DRIFT

Transities richting Duurzaamheid

Interdisciplinair

1512ER

prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal

Religie en wetenschap Een intrigerend spanningsveld

Interdisciplinair

1522LR

drs. Richard Kroes

Arabisch leren lezen

Interdisciplinair

1521DR

drs. Erik Heijerman

Toeval

Interdisciplinair

1523PR

dr. Flor Avelino

Drieluik over Macht en Verandering

Interdisciplinair

1522CR

Godsdienstwetenschappen

Interdisciplinair

Kunstgeschiedenis dr. Yvette de Groot

Museumbezoek - Langs kunsthistorische Kunstgeschiedenis TOPtentoonstellingen. Ook 1513BH, 1513HH, 1514DR, 1514GR, 1515CR, 1515ER

1512KR

38 108

drs. Johan Holtrop

De Europese kunst en architectuur van barok tot romantiek (1600 tot 1800)

Kunstgeschiedenis

1513CR

drs. Johan Holtrop

De kunst en architectuur van de 19e eeuw Kunstgeschiedenis en de start van de moderne kunst

1523KR

drs. Ernest Kurpershoek

Venetiaanse schilderkunst en het humanisme

Kunstgeschiedenis

1512PR

drs. Ernest Kurpershoek

Turijn - Een culturele biografie van een stad

Kunstgeschiedenis

1523CR

drs. Nelleke Kan van Dishoeck

De eeuw van Bosch en Brueghel

Kunstgeschiedenis

1512GH

105 131

drs. Nelleke Kan van Dishoeck

De Romantiek in Europa

Kunstgeschiedenis

1524GD

133

dr. Henk Weltevreden

Autobiografisch schrijven

Letteren

1522DR

dr. Gé Vaartjes

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar Letteren en Mulisch - Een excursie door de Nederlandse literatuur van 1100 tot 2000, deel 1 Zie ook 1524LH

1521BR

82 106

dr. Gé Vaartjes

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar Letteren en Mulisch - Een excursie door de Nederlandse literatuur van 1100 tot 2000, deel 2

1524LH

118

dr. Johan Peeters

Ovidius

Letteren

1523EH

119

Joop Keesmaat

Metamorphosen

Letteren

1523TH

120

Letteren

Studiegids Hovo Rotterdam 2015 / 2016

Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

dr. Stef Bugter

Never a dull moment Horatius, een Romeinse gentleman

Letteren

1512QR

Trixie Hölsgens MA

Thomas Mann: Jozef en zijn broers

Letteren/filosofie

1512RR

Trixie Hölsgens MA

Theodor W. Adorno

Letteren/filosofie

1522HR

prof.dr. Frans Jacobs

Marcel Proust: Op zoek naar de verloren tijd

Letteren/filosofie

1524JR

drs. Kees Wisse

Cursus Concertant XL - In de Pelgrimvaderskerk in Delfshaven

Muziekwetenschappen

1511ER

drs. Kees Wisse

De Dirigent - Met een bezoek aan een repetitie van het RPhO

Muziekwetenschappen

1512BR

drs. Kees Wisse

Russische muziek - Een geheel eigen verhaal binnen de muziekgeschiedenis

Muziekwetenschappen

1522KR

drs. Frans Jansen

De opera’s van Mozart – over Figaro, Giovanni en Tito

Muziekwetenschappen

1513DR

drs. Frans Jansen

Johann Sebastian Bach – een leven vol passie

Muziekwetenschappen

1521KR

drs. Frans Jansen

Mozart: romanticus avant la lettre

Muziekwetenschappen

1523RH

121

dr. Henk Weltevreden

Noord-Korea: visies op Kim’s utopia

Politicologie

1522GR

Tanja Groenendijk - de Vos MA

Wie wordt Obama’s opvolger? Battle for the White House 2016

Politicologie

1523MR

prof.dr. Hugo Roos

Vliegen boven conflictzones De MH17-vlucht nader bekeken

Politicologie

1522JR

dr. Paul van Velthoven

Frankrijk tussen verzet en aanpassing

Politieke geschiedenis

1524DR

dr. Marja Flory

Gedrag en communicatie Inleiding in NLP

Communicatiewetenschappen

1523DR

dr. Andreas Wismeijer

Psychologie en emoties

Psychologie

1514AR

dr. Andreas Wismeijer

Psychologie in uitvoering Psychologische kennis in de dagelijkse praktijk

Psychologie

1524AR

dr. Andreas Wismeijer

Verdiepingen in de persoonlijkheidspsychologie Zie ook 1511AD

Psychologie

1512SH

107 130

dr. Andreas Wismeijer

Gezondheidspsychologie Zie ook 1521ED

Psychologie

1522MH

122 132

Freek de Haan MSc

Young @ Mind, tweede expeditie

Sociologie

1523LR

prof.dr. Han Entzinger

Hedendaagse vragen rond migratie

Sociologie

1523FH

123

drs. Emile Schra

De Bril van Shakespeare

Theaterwetenschappen

1515BR

drs. Emile Schra

Europese theatergeschiedenis – Een introductie

Theaterwetenschappen

1523NR

Muziekwetenschappen

Politicologie

Sociale wetenschappen

Theaterwetenschappen

Eerste semester Hovo Rotterdam

Locatie: Erasmus Universiteit Rotterdam, Hovo Rotterdam, Burgemeester Oudlaan 50, 3062 PA Rotterdam

Rooster eerste semester - Rotterdam

Dinsdag

Maandag

Tijd

Titel

Docent

Code

Blz.

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 2

drs. Simon Burgers e.a.

1511CR

13.30 - 16.00

Twijfel voor Gevorderden

dr. Tim de Mey

1511DR

13.30 - 16.00

Cursus Concertant XL - In de Pelgrimvaderskerk in Delfshaven

drs. Kees Wisse

1511ER

13.30 - 16.00

Kanker - Simpel uitgelegd

prof.dr. Ed Roos

1511FR

13.30 - 16.00

Celbiologie - Hoe werkt het lichaam

dr. Ruud Licht

1511GR

14.00 - 16.00

Geschiedenis van de wijsbegeerte, deel VII - Denken in de 19e eeuw

dr. Henri Krop

1511HR

10.00 - 12.30

De Rotterdamse Haven, deel 1

dr. Bart Kuipers e.a.

1512AR

10.00 - 12.30

De Dirigent - Met een bezoek aan een repetitie van het RPhO

drs. Kees Wisse

1512BR

10.00 - 12.30

Nederland en de Tweede Wereldoorlog Bezet, verzet en bevrijd

dr. Jan Schulten

1512CR

10.00 - 12.30

Europese stedenbouw in de negentiende en twintigste eeuw

ing. AvB. Paul Kurstjens

1512DR

10.00 - 12.30

Transities richting Duurzaamheid

DRIFT

1512ER

10.30 - 12.30

Jezus en de vijfde evangelist De wereld van Flavius Josephus

prof.dr. Fik Meijer

1512FR

13.30 - 15.30

Museumbezoek dr. Yvette de Groot Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

1512KR

13.30 - 16.00

350 jaar Korps Mariniers

prof.dr. Hugo Roos

1512LR

13.30 - 16.00

De geboortepapieren van Nederland

prof.dr. Hugo Roos

1512MR

13.30 - 16.00

Meer = Anders - Spontane vorming van onverwachte patronen en eigenschappen

dr. AndrĂŠ Noest

1512NR

13.30 - 16.00

Venetiaanse schilderkunst en het humanisme

drs. Ernest Kurpershoek

1512PR

13.30 - 16.00

Thomas Mann: Jozef en zijn broers

Trixie HĂślsgens MA

1512RR

13.30 - 16.00

Never a dull moment Horatius, een Romeinse gentleman

dr. Stef Bugter

1512QR

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Vrijdag

Donderdag

Woensdag

Tijd

Titel

Docent

Code

11.00 - 13.00

Paradoxen en hun betekenis

dr.ir. Teun Koetsier

1513AR

13.30 - 16.00

De Europese kunst en architectuur van barok tot romantiek (1600 tot 1800)

drs. Johan Holtrop

1513CR

13.30 - 16.00

850 miljoen jaar Europa

dr. Leo Minnigh

1513ER

13.30 - 16.00

De opera’s van Mozart – over Figaro, Giovanni en Tito

drs. Frans Jansen

1513DR

13.30 - 16.00

Denken over Geneeskunde Er is veel gaande in het medische veld

prof.dr. Koo vd Wal en dr. Hugo Verbrugh

1513FR

13.30 - 16.00

De Filosofie herdacht: Denken met Hannah Arendt

drs. Jan Lagendijk

1513GR

10.00 - 12.15

Psychologie en emoties

dr. Andreas Wismeijer

1514AR

10.00 - 12.30

Het ontstaan van de moderne stad Geschiedenis van de stad in Nederland

drs. Han van der Horst

1514BR

10.00 - 12.30

Naoorlogs Duitsland - De opkomst van een nieuwe Europese grootmacht

dr. Paul van Velthoven

1514CR

10.30 - 12.30

Museumbezoek dr. Yvette de Groot Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

1514DR

13.30 - 15.30

Museumbezoek dr. Yvette de Groot Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

1514GR

13.30 - 16.00

Geheimen van de Dode Zeerollen

dr. John van Schaik

1514HR

13.30 - 16.00

Parapsychologie: theoretisch en experimenteel onderzoek

prof.dr Koo vd Wal, prof.dr. Hans Gerding

1514JR

10.00 - 12.30

Eco-toerisme in Afrika en Azië

prof.dr. Meine Pieter van Dijk

1515AR

10.00 - 12.30

De Bril van Shakespeare

drs. Emile Schra

1515BR

10.30 - 12.30

Museumbezoek dr. Yvette de Groot Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

1515CR

13.30 - 15.30

Museumbezoek dr. Yvette de Groot Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

1515ER

Eerste semester Hovo Rotterdam

Blz.

Architectuur

Europese stedenbouw in de negentiende en twintigste eeuw Elke stad is een collage van verhalen Ing. AvB. Paul Kurstjens

1512DR Data 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 1 december 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur Voor aanvang van het college krijgt u een samenvatting met literatuurverwijzingen. Bijzonderheden In het voorjaar van 2016 wordt samen met HOVO Utrecht een meerdaagse excursie naar Berlijn aangeboden, zie onze website voor meer informatie hierover.

Na een lange periode van stilstand en verval beginnen Europese steden tijdens de industriële revolutie aan een ongekende groei. Machthebbers en ontwerpers vinden elkaar in het scheppen van orde en ontwikkelen utopische visies op de stad die deels werkelijkheid worden. Aan de hand van plattegronden, foto’s en tekeningen gaan we in op de stedenbouwkundige ontwikkelingen in verschillende Europese (hoofd) steden in de negentiende en twintigste eeuw. De beelden, verhalen en analyses leren ons om steden op een andere manier te bekijken. We bespreken verschillen in de ontmanteling van de vestingwerken in Wenen en Kopenhagen. We gaan het hebben over de monumentale stad volgens Haussmann in Parijs en de rasterstad Barcelona van diens tegenpool Cerdà. Via het Berlijn van Hobrecht, Speer en de muur blikken we naar de huidige tijd. We gaan zien wat de squares van Londen te maken hebben met de tuinstadgedachte van Howard en de invloed daarvan in Tel Aviv. Hoe de functionele stad er volgens Garnier en Le Corbusier uit moest zien, met een uitstapje naar Chandigarh in India. En we hebben het over het Brussel van Leopold II en de Europese stad om uiteindelijk af te sluiten met Olympische stedenbouw in verschillende steden. Elke stad blijkt een collage te zijn van verhalen en ruimtelijke ingrepen die de moeite waard zijn om te begrijpen en te beleven. Deze cursus is bedoeld voor ‘breedkijkers’, voor degene die niet alleen naar de toeristische binnensteden gaat, niet in professionele geheimtaal wil verzanden en zijn/haar eigen ogen de kost wil geven met nieuwe zienswijzen.

Ing. AvB. P. Kurstjens studeerde zowel verkeerskunde als stedenbouwkunde en werkte als stedenbouwkundige in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Tilburg en heeft een adviesbureau. Hij doceerde geschiedenis van de stedenbouw aan de NHTV in Breda (Urban Design) en aan verschillende andere hogescholen.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur Deel 2: 1300 – 1500 Late Middeleeuwen Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

De laatste tweehonderd jaar van de Middeleeuwen vertonen ogenschijnogenschijnlijk enorme contrasten. De Veertiende Eeuw staat te boek als rampzalig en waanzinnig, waar de Vijftiende Eeuw veeleer associaties oproept met culturele bloei. Dan sterft het ‘Herfsttij der Middeleeuwen’ en kondigt zich in Italië de Renaissance aan. Bij nader inzien is het beeld van Europa in de Late Middeleeuwen minder zwart-wit en vol nuances. Rampen als hongersnood, pestepidemieën en de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk zaaien onmiskenbaar alom dood en verderf. Italiaanse stadsstaten en Vlaamse handelssteden vertonen echter een opmerkelijke culturele bloei met onovertroffen kunstenaars als Da Vinci en Rafaël, Van Eyck en Van der Weyden. In Frankrijk ontwikkelt zich in Parijs en Bourgondië een hofcultuur en in het Heilige Roomse Rijk transformeert Praag zich tot een fraaie Boheemse stad. In het theologisch denken doen markante figuren als Meester Eckhart en Nicolaas van Cusa van zich spreken. Humanisten bestuderen klassieke teksten en heroriënteren zich daarmee op de traditie. In de literatuur vestigen de namen van Dante, Petrarca en Boccaccio en werken als Elckerlijc en The Canterbury Tales een nieuwe standaard. In de muziek klinken Italiaanse liefdesliedjes en de harmonische pracht van Josquin des Prez. De docenten nemen de deelnemers mee op een fascinerende tocht door twee eeuwen Europese cultuurgeschiedenis. Vanuit een multidisciplinaire en samenhangende benadering behandelt elk van hen in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Deze cursus, het tweede deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd.

1511CR Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9, 16, 23, 30 november 7 december 2015 Dag en tijd Maandag, 13:30 – 16:00 Locatie Woudestein Kosten € 298 Hovo Plusprijs € 318 Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur De docenten stellen een syllabus samen.

Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. C.M. Nigten is historicus en docent European Studies. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Cultuurgeschiedenis

De geheimen van de Dode Zeerollen Dr. John van Schaik

1514HR Data 1, 8, 15, 29 oktober 5, 12, 19, 26 november 2015 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur De rollen van de Dode Zee García Martínez, F., Popović, M. & van der Woude, A. 2013 3 ed. Utrecht: Uitgeverij Ten Have. 975 p

In 1947 ontdekken arabische jongens in de grotten boven Qumran, vlakbij de Dode Zee, oude papyrusrollen. Een vondst van wereldformaat want het gaat om tekstrollen van de Essenen. Vele archeologische teams volgen. De opgravingen duurden tot 1956. Een enorme massa tekst – meestal fragmentarisch – wordt onder het stof vandaan gehaald. Uit de teksten komen de Essenen tevoorschijn als vrome joden die rond 170 voor Christus uit Jeruzalem zijn weg getrokken. Er zijn aanwijzingen dat hun voorman ‘De leraar der gerechtigheid’, een voorname priester is in de tempel in Jeruzalem. De teksten getuigen van een grote afkeer van de corrupte tempelpraktijk. De rollen zijn in 68 na Christus door de Essenen verborgen wegens de Romeinse overheersing. De oudste teksten worden gedateerd rond circa 170 voor Christus. Het is de oudste autografische joodse literatuur, waaronder grote delen van het Oude Testament. Uniek materiaal, want de oudste autograaf van het Oude Testament tot dan toe dateert uit de negende eeuw na Christus. De vondsten bevatten nog veel meer tot dan toe onbekende teksten. We krijgen zo een beeld van het joodse denken in de tijd van Jezus. Waaronder teksten met (apocalyptische) Messiasverwachtingen. In de tekst met de titel Het Apocrief van Daniël staat over de Messias: ‘Als Zoon van de Allerhoogste zal hij begroet worden en men zal hem de Zoon van de Allerhoogste noemen’. Dat staat vrijwel letterlijk in de aankondiging van de engel Gabriël aan Maria in het Lucasevangelie. De Qumranvondsten hebben niet alleen ons beeld van de joden uit de eeuwen rond het jaar nul aanzienlijk bijgesteld, maar ook het ontstaan van het christendom krijgt tegen de achtergrond van de Essenen een bredere betekenis. Sommige Nieuw Testamentische teksten kunnen niet worden verklaard vanuit het Oude Testament, maar wel vanuit de Dode Zee rollen. Dr. J. van Schaik is godsdiensthistoricus. Hij studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde op het godsbeeld van de katharen en de manicheeërs. Hij heeft vele publicaties op zijn naam staan over de geschiedenis van het (esoterische) christendom.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Economie

De Rotterdamse Haven, deel 1 Een actueel en betrokken beeld van de Rotterdamse haven Dr. Bart Kuipers e.a.

De Rotterdamse haven is een spiegel van de wereldeconomie. En net zoals de wereldeconomie is de haven continu in beweging. In deze collegereeks willen wij het actuele beeld van de Rotterdamse haven schetsen door onderzoekers die zich op dit moment actief bezighouden met de haven aan het woord te laten onder de bezielende leiding van Bart Kuipers, ervaren rot in de Rotterdamse haven.

1512AR

Met jonge onderzoekers die in staat zijn een zeer actueel beeld te geven van de haven gebaseerd op hun eigen onderzoek—doorgaans een promotie onderzoek. De collegereeks bestaat uit twee delen. In het eerste deel kijken wij vooral in de haven, in het tweede deel bekijken wij de effecten van de haven (zie pagina 60).

Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30

In deel I krijgt u een beeld van de haven aan de haven van vier belangrijke structurerende elementen: de 4 C’s: Containers en overige overslag, Chemie en ander havenindustrie, Constructie/maritieme maakindustrie en City: Rotterdam als havenstad. In deel I komt daarmee een veelheid van onderwerpen aan de orde, van de ontwikkeling van de Rotterdamse haven als bioport tot de gerobotiseerde Maasvlakte en tot de vraag hoe al die containers op een milieuvriendelijke wijze hun bestemming in het achterland bereiken.

Data 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 2015

Locatie Woudestein Kosten € 215 Hovo Plusprijs € 235 Aantal bijeenkomsten 7

Dr. B. Kuipers, economisch geograaf, is werkzaam als senior onderzoeker bij RHV, aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij heeft ervaring van ruim twee decennia in het onderzoek naar zeehavens, goederenvervoer, ruimtelijk-logistieke organisatie en binnenhavenontwikkeling, opgedaan bij het Ministerie van V&W, de TU Delft, TNO en de Erasmus Universiteit.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Economie

Eco-toerisme in Afrika en Azië Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

1515AR Data 25 september 2, 9, 16 en 30 oktober 6 november 2015 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

De Westerse toerist gaat zonder aarzeling naar Kenya, Thailand of Costa Rica. Top locaties voor wild life, experiencing the east of het veilige Latijns Amerika. De opkomst van China als de ‘work place of the world’, de plaats waar veel industriële producten vandaan komen, dwingt andere landen zich te bezinnen waarin zij concurrerend zijn. Dan is toerisme opeen belangrijk voor landen als Mongolië, Tanzania of Bhutan, maar het moet een ander soort toerisme zijn om de aandacht te trekken. Naar Bali of China gaat de reiziger wel, maar Mongolië of Bhutan worden pas aantrekkelijk als ze zich profileren met een specifiek soort toerisme. Onder de noemer eco-toerisme vallen het meer nationalistisch geïnspireerde toerisme in Mongolië (Nomadic by nature), of het boedisme is onze cultuur toerisme (Bhutan). In Afrika bevordert Tanzania community based toerisme, terwijl landen als Burundi en Uganda ‘visiting the gorilla in its natural environment’ centraal stellen. Deze colleges over eco-toerisme in Afrika en Azië verkennen eerst wat er allemaal onder dit begrip valt en waarom landen een andersoortig toerisme proberen te bevorderen. We gaan in op drie voorbeelden van eco-toerisme in Afrika en drie in Azië. Deze betreffen Tanzania en Rwanda en Ethiopie, als landen met een enorm toeristisch potentieel, die echter nog niet de formule hebben gevonden. In Azië doet China wel iets aan eco-toerisme, maar voornamelijk om nog meer toeristen te krijgen, terwijl Bhutan en Mongolie de principiële keuze hebben gemaakt om een ander soort, een ‘eco toerist’ aan te trekken.

Prof.dr. M.P. van Dijk was van 1999 tot 2011 bijzonder hoogleraar Stedelijk management in opkomende economieën aan de Economische Faculteit van de EUR en is nu full professor of urban mangement aan het Internationale Institute of Social Studies van de EUR, in Den Haag. Daarnaast is hij sinds 2001 gewoon hoogleraar Water Services Management aan het UNESCO-IHE Institute for Water education in Delft.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Filosofie

De Filosofie herdacht Denken met Hannah Arendt Drs. Jan Lagendijk

‘Denken is geen voorrecht van een selecte minderheid, maar een altijd aanwezig vermogen in iedereen.’ In 1961 doet Arendt verslag van het proces tegen Eichmann. Wie zich het kwaad voor de geest haalt waaraan Eichmann zich schuldig heeft gemaakt, zal niet snel aan gedachteloosheid denken. Arendt echter ziet in Eichmann de belichaming van een ongekend kwaad: het kwaad van de gedachte loosheid. Bovendien vreest zij dat dit kwaad zich in onze tijd weleens extreem zou kunnen uitbreiden. Maar wat is dat dan – gedachteloosheid? Wat is denken? Is het mogelijk dat ook wij, hoewel er de hele dag van alles en nog wat door ons hoofd gaat, niet denken? En als wij niet denken, hoe kunnen wij het dan leren? Om een antwoord op deze vragen te vinden, gaat Arendt te rade bij de filosofen. Zij zijn immers van oudsher de denkers bij uitstek. In een diepgaand onderzoek doordenkt Arendt de hele geschiedenis van de filosofie: van de pre-socratici via Plato, Aristoteles, Kant en Hegel tot aan Nietzsche, Wittgenstein en Heidegger. In deze cursus volgen wij Arendt bij haar uitgebreide onderzoek van het denken. Dit is beslist geen cursus over Hannah Arendt of over Arendts politieke filosofie. We lezen Arendts boek en dat boek is een echt filosofische geschiedenis van de filosofie. Het biedt ons een volstrekt originele kijk, omdat het van eigentijdse, op onze wereld gerichte vragen uitgaat. Het is daarom geen droge opsomming van een aantal filosofen en hun ideeën, maar een levendig gesprek met alle vroegere denkers.

Drs. J. Lagendijk is docent filosofie. Hij studeerde filosofie en psychologie in Leiden en Amsterdam. Hij verzorgt cursussen filosofie aan verschillende instellingen (o.a. HOVO).

Eerste semester Hovo Rotterdam

1513GR Data 30 september 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2015 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur Hannah Arendt – Denken Het leven van de geest Uitgeverij Klement, Zoetermeer 2012 ISBN 978 90 8687 101 8, circa € 30,U kunt ook het Engelse origineel gebruiken: The Life of the Mind, deel I - Thinking

Filosofie

Geschiedenis van de wijsbegeerte deel VII Denken in de 19e eeuw Dr. Henri Krop

1511HR Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9, 16, 23, 30 november 2015 Dag en tijd Maandag, 14.00 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 250 Hovo Plusprijs € 270 Aantal bijeenkomsten 9

Hoewel deze cursus onderdeel is van een lange reeks is geen voorkennis vereist. In de eerste helft van de negentiende eeuw dreunt de schok van de wijsgerige, sociale en intellectuele revoluties aan het einde van de Verlichting nog lang na. Of men het nu leuk vond of niet voor alle denkers was het een vast gegeven dat de wereld aan een proces van onstuitbare verandering onderworpen was. Deze ontwikkeling stelde ten eerste de wijsgerig-wetenschappelijke vraag naar de aard en oorzaak. In het eerste deel van de cursus zullen de antwoorden op deze vraag van onder meer Marx, Comte en Darwin besproken worden. De tweede vraag betreft het resultaat. Vele ‘liberalen’, zoals Tocqville en Mill zagen de moderne samenleving als het product van en ontwikkeling die de individuele mens het mogelijk maakte in staat en kerk zijn eigen lot in handen te nemen, terwijl volgens de ‘socialisten als Marx en Feuerbach, maar ook Kierkegaard de moderne ‘burgerlijke samenleving’ noodzakelijk de mens van zichzelf vervreemde. Een verdere ontwikkeling zou nodig zijn om de mens weer aan zichzelf terug te geven. In deze periode wordt ook de grondslag voor het hedendaagse ‘fundamentalisme’ gelegd, dat probeert de ontwikkeling te stuiten en wanhopig naar een geïdealiseerd verleden terug te keren.

Dr. H.A. Krop is als docent Geschiedenis van de wijsbegeerte verbonden aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is gepromoveerd op een proefschrift over de verhouding tussen de theologie en metafysica bij Johannes Duns Scotus (1265-1309). Van zijn hand verscheen een vertaling van Spinoza’s Ethica en in dit jaar Spinoza, een paradoxale icoon van Nederland, een boek over de geschiedenis van het spinozisme.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Filosofie

Twijfel voor gevorderden Verlammend maar filosofisch productief dr. Tim de Mey

Psychologisch kan twijfel ons danig parten spelen en soms zelfs geheel verlammen. Filosofisch kan twijfel daarentegen, wanneer ze op de juiste manier wordt opgezet en ingezet, bijzonder productief zijn. Hoe grotesk het bijvoorbeeld op het eerste gezicht ook lijkt om het bestaan van de buitenwereld als dusdanig in vraag te stellen, je hoeft je slechts enkele concepten, inzichten en vaardigheden eigen te maken, om in te zien en te doorvoelen, hoe onze wereldbeelden aan de ene kant heel fragiel en onzeker zijn, maar aan de andere kant ook net uitdagend en motiverend. In deze cursus ”beantwoorden” we de grote vragen uit de theoretische filosofie -dat wil ruwweg zeggen: het bestaan van de buitenwereld, de mogelijkheid van kennis, de mogelijkheid van communicatie, en de mogelijkheid van wetenschap- niet door een van de grote antwoorden naar voren te schuiven als het antwoord dat het probleem voor eens en voor altijd beslecht, maar door te blijven twijfelen tussen de verschillende, rivaliserende oplossingen, door hun voor- en nadelen tegenover elkaar af te wegen, en door te reflecteren op hun onderlinge samenhang.

1511DR Data 5, 12, 19, 26 oktober 16, 23, 30 november 7, 14 december 2014 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295 Aantal bijeenkomsten 9

Dr. T.K.A.M. de Mey is universitair docent theoretische filosofie aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam en gastprofessor Geschiedenis van de Wijsbegeerte aan de Universiteit Gent. Hij promoveerde in 2003 op gedachte-experiment en in het verlengde daarvan richt zijn huidig onderzoek zich vooral op de rol van verbeelding en creativiteit in de kennisverwerving in het algemeen en in wetenschap in het bijzonder. In het najaar 2014 verscheen bij Lemniscaat zijn debuut Het Voordeel van de Twijfel.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Filosofie

Parapsychologie: theoretisch en experimenteel onderzoek Prof.dr. Koo van der Wal en prof.dr. Hans Gerding

1514JR Data 1, 8, 15, 29 oktober 5, 12, 19 november 2015 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 220 Hovo Plusprijs € 240 Aantal bijeenkomsten 7

Sinds onheuglijke tijden hebben parapsychologische verschijnselen zoals telepathie, helderziendheid, voorschouw en psychokinese velen steeds weer geïntrigeerd. Door hun bijzonder karakter, afwijkend van de gewone gang der dingen (daarom ook als `buitengewone ervaringen’ gerubriceerd), duidden zij naar het besef van velen op geheimzinnige dimensies van de werkelijkheid. Tegelijk was dat de reden dat ze vaak met grote scepsis bekeken zijn. Vele filosofen en wetenschappers hebben zich daarom uitgedaagd gevoeld om licht in deze materie te brengen. In 1882 werd in Engeland de Society for Psychical Research (SPR) opgericht met het doel om de parapsychologische verschijnselen aan een methodisch onderzoek te onderwerpen. En in 1934 werd aan de Duke-Universiteit in de VS het eerste parapsychologisch instituut voor experimenteel parapsychologisch onderzoek geopend, een initiatief dat op vele plaatsen navolging gevonden heeft. Doel van de lezingencyclus is het bieden van een (uiteraard selectief) overzicht van het theoretische en experimentele onderzoek op para psychologisch gebied. • 1 oktober, prof.dr. Koo van der Wal (EUR). Inleiding tot de cyclus. • 8 oktober, prof.dr. Dick Bierman (Universiteit van Amsterdam). Experimentele Parapsychologie. Overzicht van verschillende methoden van laboratoriumonderzoek. Speciale aandacht voor het betrekkelijk nieuwe presentiment onderzoek, theoretische modellen en de problematiek van onafhankelijke replicatie. • 15 oktober, dr. Rico Sneller (Universiteit Leiden). Stemmen van de overkant: Friedrich Schelling en Hans Driesch. Twee filosofen zoeken naar een articulatie van een ervaarbare metafysica.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

• 29 oktober, dr. Hein van Dongen (Filosofie Oost West). James, Bergson en de parapsychologie. Aandacht voor twee beroemde filosofen die onderzochten hoe onze ontvankelijkheid voor bijzondere ervaringen wordt geremd door onze alledaagse eis van `nut’. • 5 november, prof.dr. Hans Gerding (Parapsychologisch Instituut Utrecht). Paranormale ervaringen in het dagelijks leven. Centraal staan: de ontvoeringszaak Gerrit-Jan Heijn, de vuurwerkramp in Enschede, en meldingen van Poltergeist-activiteit in Druten. • 12 november, dr. Hans van den Hooff, psychoanalyticus (C.G. Jung), Amsterdam. De realiteit van psychische ervaringen volgens C.G. Jung. Het begrip `de Realiteit van de Psyche’ dat centraal staat in het werk van de psychiater C.G. Jung (1875-1961) zal worden toegelicht. • 19 november, prof.dr. Koo van der Wal en prof.dr. Hans Gerding. Afrondend slotcollege.

Prof.dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Prof.dr. J.L.F. Gerding is emeritis hoogleraar wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Geologie

850 miljoen jaar Europa Een geologische geschiedenis Dr. Leo Minnigh

1513ER Data 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18 november 2015 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6 Bijzonderheden Dit is een herhaling van de gelijknamige cursus uit 2013.

In zes hoorcolleges wordt een schets gegeven van 850 miljoen jaar geologische geschiedenis van Europa. Europa blijkt een legpuzzel van stukjes die overal vandaan lijken te komen en die uiteindelijk de huidige kaart vormen. Uit het soort gesteente, de ouderdom, de mineraal- en fossielinhoud en nog meer gegevens, kunnen conclusies worden getrokken over de verdeling van land en zee, het klimaat en de plaats op de aardbol. Zo zijn paleo-geografische reconstructies te maken waaruit het kaartbeeld kan worden gevormd. Het voorstellingsvermogen wordt daarbij op de proef gesteld, temeer omdat zowel in ruimte als in tijd wordt gedacht. De meeste gesteentes die in Europa voorkomen, zijn geologisch gesproken jong. Slechts op enkele plaatsen komen echt oude gesteentes voor, zoals in Finland en Zweden. Daar beginnen we dan ook met onze reconstructie van het verleden. We eindigen in ons eigen land. In de stappen daartussen passeren we ‘momenten’ van massale uitsterving of juist ‘supersnelle’ evolutie waarbij vele nieuwe levensvormen het licht zien, we zien oceanen verschijnen en weer verdwijnen en er zijn periodes van gebergtevorming en vulkanisme.

Dr. L.D. Minnigh studeerde geologie in Leiden. Hij was visiting professor in Brazilië, heeft bij verschillende geologische adviesbureaus gewerkt en was wetenschappelijk informatie-specialist aardwetenschappen bij de TU Delft.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geneeskunde

Kanker Simpel uitgelegd Prof.dr. Ed Roos

We krijgen waarschijnlijk allemaal te maken met kanker, bij onszelf of bij familie of vrienden. Het is dus goed nieuws dat het kankeronderzoek in een stroomversnelling is geraakt. De kennis over de ziekte is drastisch toegenomen, met als gevolg ongekende mogelijkheden voor betere diagnose, behandeling en preventie. De berichten zijn echter niet alleen maar gunstig. Kanker blijkt nog veel ingewikkelder te zijn dan we dachten of hoopten. Er zijn dan ook nog aanzienlijke hindernissen op de weg naar volledige genezing. In deze cursus wordt u op de hoogte gesteld van deze nieuwe kennis, op een voor geïnteresseerde leken begrijpelijke manier. Er wordt uitgelegd hoe kanker ontstaat, welke processen zijn ontregeld en hoe deze kennis gebruikt kan worden voor een meer gerichte behandeling. Het gaat dus over de wetenschappelijke kennis over kanker, en niet over de huidige medische praktijk. De docent is een celbioloog, en geen arts. Een greep uit de onderwerpen: • De mutaties van het DNA die kanker veroorzaken. • Waarom kanker voornamelijk een ziekte van ouderen is. • De effecten van roken en voeding. • De grote verschillen tussen individuele gevallen van kanker. • Waarom en hoe resistentie ontstaat tegen behandelingen. • De basis voor immuuntherapie van kanker. • De relatie tussen ontsteking en kanker. • Erfelijke vormen van kanker.

1511FR Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2015 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4 Literatuur Ed Roos: Kanker, simpel uitgelegd (Nieuwezijds, € 19,95)

Prof.dr. E. Roos, behaalde zijn doctoraal scheikunde aan de UvA. Hij was wetenschappelijk medewerker bij het Antoni van Leeuwenhoek/ Nederlands Kanker Instituut.Hij promoveerde op een proefschrift getiteld: Cellular interactions during the formation of liver metastases. Hij was hoofd van de afdeling Celbiologie van het Nederlands Kanker Instituut. Hij is auteur van het boek Kanker simpel uitgelegd.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Interdisciplinair

Denken over geneeskunde Er is veel gaande in het medische veld, maar wat precies? Dr. Hugo Verbrugh en prof.dr. Koo van der Wal

1513FR Data 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2015

Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 220 Hovo Plusprijs € 240 Aantal bijeenkomsten 7

De geschiedenis van de wetenschap is wisselvallig. Perioden waarin een hoge mate van eenstemmigheid van de deskundigen op dit vakgebied bestond. Op basis daarvan werd vooruitgang geboekt. Deze periode wisselt zich af met perioden waarin het gangbare model er niet in lijkt te slagen om bepaalde typen verschijnselen adequaat te verklaren en deskundigen zelfs over de grondslagen van mening verschillen. Dit geldt ook voor de geneeskunde. Het natuurwetenschappelijke model heeft, zeker in het kielzog van de ontdekking van de micro-organismen, immense successen geboekt. Echter momenteel wordt de geneeskunde met vragen geconfronteerd waarop dat model het antwoord schuldig lijkt te blijven. Denk aan de invloed van psychosociale factoren bij ontstaan en verloop van gezondheidsklachten, aan `onbegrepen ziekten’ zoals het chronisch vermoeidheidssyndroom, het prikkelbare darmsyndroom of fybromyalgie, ook wel aangeduid als SOLK, somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten, of ook aan het placebo-effect. We gaan in op de volgende thema’s: • Inleiding tot de cyclus - dr. Hugo Verbrugh en prof. Koo van der Wal • De geschiedenis van de psychosomatische geneeskunde: een zoektocht naar de professionele identiteit van de medicus - prof.dr. M.J. van Lieburg (EUR) • Het placebo effect - prof.dr. Andrea Evers (UL) • Onverklaard maakt onbemind. Over SOLK en wat daaronder schuil gaat prof.dr. Henriette van der Horst (VU) • Kunnen mensen met een psychose effectiever behandeld worden dan nu gebeurt? - prof.dr. Marius Romme • Van genezen naar verbeteren- prof.dr. Maartje Schermer (EUR), • Lichaam-geest en body-brain, het blijft Certesiaans prof.dr. Louw Feenstra en dr. Hugo Verbrugh. Prof.dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Prof.dr. H.A. Verbrugh is verbonden als hoogleraar aan de afdeling Medische Microbiologie & Infectieziekten bij het Erasmus MC. Tevens is hij werkzaam bij het Medisch Centrum Haaglanden in Den Haag in de ontwikkeling van de Medische Microbiologie.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Natuurwetenschappen

Celbiologie Hoe werkt het lichaam Dr. Ruud Licht

Celbiologie onderzoekt hoe cellen werken en hoe deze samen de weefsels en de systemen van het lichaam vormen. Waar cellen niet goed samenwerken ontstaat ziekte. Een steeds beter begrip van de celbiologie lijdt tot nieuwe therapieën. Celbiologie Hoe werkt DNA, hoe komt een cel aan energie, hoe werken hormonen en hoe werkt het afweersysteem. En hoe ontstaan kanker, diabetes, allergie en veroudering. In deze serie lezingen komen de basissystemen van het lichaam aan de orde. Ziektes ontstaan als de systemen niet optimaal werken. Technieken van het celbiologisch onderzoek, zoals weefselkweek en microscopie. Het informatiesysteem: Hoe werkt DNA, wat is een gen, wat is RNA en wat is een eiwit. In dit college wordt ook uitgelegd hoe erfelijkheid en evolutie werken. Energie: Hoe komt een cel aan energie, wat is een mitochondrium en wat doen ionen. Een direct gevolg van de energieopwekking zijn zuurstofradicalen. Hoe gaat de cel hier mee om. Signalen: Hoe werken hormonen, wat is signaaltransductie. In dit college wordt ook uitgelegd hoe we te dik kunnen worden, en hoe diabetes ontstaat. Biochemie: De moleculen van het leven en hun interacties. De werking van geneesmiddelen berust op het beïnvloeden van deze interacties. Het afweersysteem: We worden elke dag bestookt door ziekmakers maar worden zelden ziek. Hoe kan dit, en hoe ontstaan allergieën en auto-immuunziektes.

Eerste semester Hovo Rotterdam

1511GR Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9, 16, 23 november 2015 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur (aanbevolen) De bouwstenen van het leven, Jan Prinsen en Feike van der Leij, ISBN 978-90-8686-241-2. Wageningen academic publishers 2014, € 32,85

Het zenuwstelsel: Elektrische en chemische signalen vormen de basis van het zenuwstelsel. In dit college wordt ook ingegaan op hoe we denken dat bewustzijn ontstaat en wat Alzheimer is. Stamcellen: Om versleten cellen te vervangen moeten er nieuwe cellen worden gemaakt. Welke soort stamcellen zijn er allemaal en wat is hun rol in kanker en veroudering. De toekomst van de celbiologie. Er is al veel veranderd in de celbiologie, en daarmee in de geneeskunde. Maar er komen nog veel meer veranderingen aan. In dit college wordt besproken wat voor ontwikkelingen we wel en welke we misschien niet zouden moeten verwelkomen.

Dr. R. Licht studeerde Medische Biologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hierna was hij onder andere verbonden middels diverse onderzoeken naar stamcellen en stamceltherapie aan de Radboud Universiteit, de Rijksuniversiteit Groningen en Erasmus Medisch Centrum. Sinds enkele jaren geeft hij les aan diverse HOVOâ&#x20AC;&#x2122;s in het land.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Natuurwetenschappen

Meer = Anders Spontane vorming van onverwachte patronen en eigenschappen Dr. André Noest

Een zwerm spreeuwen zwiert en golft als een fluïde, elastisch geheel; Mieren vormen een brug, of zelfs een vlot, uit niets dan hun lichamen; Tien triljoen watermoleculen ordenen zich tot een sneeuwvlok 6-zijdig symmetrisch, maar nooit gelijk. Spontane ordening van vaak simpele onderdelen tot een coherente structuur is wijdverspreid in zowel dode als levende natuur, in schijnbare tegenstelling tot de natuurwet die zegt dat entropie (‘wanorde’) nooit afneemt. Bovendien vertoont een spontaan gevormde structuur heel andere eigenschappen dan de onderdelen en hun interacties - zulke eigenschappen heten ‘emergent’. Deze cursus behandelt een grote diversiteit aan voorbeelden van spontane ordening, vaak gekenmerkt door intrigerende patronen of onverwachte eigenschappen. We pogen inzicht te krijgen d.m.v. vragen zoals: Hoe en wanneer ontstaat spontane ordening? Hoe kunnen daarbij ‘zomaar’ nieuwe eigenschappen verschijnen, terwijl de meeste eigenschappen van de onderdelen en hun interacties juist verborgen raken?

1512NR Data 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17 november 2015 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

Onder de enorme diversiteit ontdekken we enkele meer algemene principes en mechanismes. Een daarvan is ‘spontane symmetrie-breking’. Deze wiskundig-fysische theorie is zeer breed toepasbaar gebleken, maar beperkt zich tot de rol van intra-systeem interacties. In veel biologische systemen zijn ook externe interacties cruciaal, en modellen van die aard brengen enig inzicht in het ontstaan van functionele, adaptieve structuren. Anderzijds rijst recent het vermoeden dat zelfs de “elementaire” deeltjes van de huidige hoge-energie-fysica in feite emergente structuren zijn in een onderliggend simpeler systeem. Dr. A.J.Noest was als docent/onderzoeker bij Universiteit Utrecht gespecialiseerd in het wiskundig modelleren van complexe fysischbiologische systemen zoals het visuele brein, het immuunsysteem, en eco-evolutionaire soortvorming.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Wiskunde

Paradoxen en hun betekenis Dr.ir. Teun Koetsier

1513AR Data 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2 december 2015 Dag en tijd Woensdag, 11.00 – 13.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur U krijgt een digitale syllabus. Bijzonderheden Deelnemers krijgen elke week een paradox mee naar huis om over na te denken.

Het vermogen om verhalen te vertellen is van enorme betekenis. Een paradox is een onverwachte schijnbare of echte tegenspraak waarop de verhalenverteller stuit. Er zijn talloze paradoxen, variërend van relatief simpele puzzels tot diepe paradoxen waarvan de oplossing tot nieuwe wetenschappelijke inzichten leidt. Sommigen zijn van mening dat paradoxen ook naar transcendente aspecten van de realiteit kunnen verwijzen. We gebruiken het begrip verhaal in een zeer brede zin. Sprookjes, raadsels, theoretische verhandelingen, definities, we zullen ze allemaal als verhalen beschouwen. Door middel van geluid of schrifttekens wordt naar denkbeeldige of reële situaties verwezen. Een paradoxaal verhaal leidt altijd tot een verrassing. Iets wat onmogelijk lijkt blijkt toch te kunnen, soms moet een hele theorie op de schop. Naast vele relatief simpele paradoxale verhaaltjes of voorbeelden van wetenschappelijke resultaten die in strijd zijn met onze aanvankelijke intuïtie zijn er vele beroemde paradoxen. We bespreken onder meer de Leugenaar, de paradoxen van Zeno, omnipotentieparadoxen, de paradoxen uit het wiskundig grondslagenonderzoek zoals de paradoxen van Berry en die van Russell of de paradox van de onverwachte ophanging. Over al die paradoxen is een enorme literatuur waarin soms weinig consensus is te vinden. Dan gaan we verder met paradoxen binnen het Zenboeddhisme en de rol van tegenspraken in het denken van de laatmiddeleeuwse kardinaal Cusanus. We geven ook enige aandacht aan de zogenaamde pragmatische paradoxen: Wees spontaan. Tenslotte kijken we naar het verschijnsel humor waarbinnen de onverwachte tegenspraak ook een rol speelt.

Dr.ir. T. Koetsier studeerde in Delft, Nijmegen en aan Stanford University en promoveerde op een onderwerp op het grensvlak van geschiedenis en filosofie van de wiskunde. Is als historicus en filosoof verbonden aan de Faculteit Exacte Wetenschappen van de Vrije Universiteit.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geschiedenis

350 jaar Korps Mariniers Een rijke historie Prof.dr. Hugo Roos e.a.

Dit jaar herdenkt Nederland dat drieëneenhalve eeuw geleden het Korps Mariniers is opgericht. Aan het begin van de tweede Engelse oorlog (1665-1667) was het operationeel inzetbaar en het Korps heeft in die oorlog belangrijk werk gedaan. Het te danken aan de nauwe samenwerking tussen Johan de Witt en Michiel de Ruyter te danken dat het Korps is ontstaan. Uit het feit dat het nu al zolang bestaat en dat andere landen het idee hebben gekopieerd, blijkt wel dat het in een grote behoefte voorziet. De cyclus bestaat uit vier colleges op dinsdagmiddag waarop een aantal aspecten uit de rijke historie van het Korps aan de orde zal komen. • 3 november, prof.dr. Hugo Roos, Inleidend college • 10 november, prof.dr Jaap Bruijn, Succesvol optreden in de 17e eeuw • 17 november, dr Jan Willem van Borselen, de Rotterdamse geschiedenis van het Korps • 24 november, dr Jan Schulten, Het Korps tijdens de politionele acties in Nederlands-Indië

1512LR Data 3, 10, 17, 24 november 2015 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4

Prof.dr. H.B. Roos studeerde ruimtelijke economie aan de toenmalige Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam, en was onder meer hoogleraar Vervoerseconomie aan de Koninklijke Militaire Academie, hoogleraar Luchtvaarteconomie aan de Universiteit van Amsterdam en vanaf 1992 hoogleraar Logistiek Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Geschiedenis

De geboortepapieren van Nederland Welke verjaardag heeft Nederland? Prof.dr. Hugo Roos e.a.

1512MR Data 29 september 6, 13 oktober (hele dag) 2015 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 135 Hovo Plusprijs € 155 Aantal bijeenkomsten 3 (waarvan 1 hele dag)

Wie had na de in het kader van Hovo-Rotterdam in 2012 georganiseerde cyclus over het Placcaat van Verlatinghe kunnen bedenken dat enkele jaren later de Koning in zijn rede bij aanvaarding van zijn ambt in 2013 hij het Placcaat van 26 juli 1581 een geboortepapier zou noemen! Op basis daarvan hebben twee auteurs een publicatie doen verschijnen over de ‘geboortepapieren’ van Nederland. Er is echter desondanks nog steeds veel verwarring over wat nu de geboortedatum van Nederland is. In de Engelstalige Wikipedia-encyclopedie worden op verschillende pagina’s 5 mei 1945 en 15 mei 1648 als onafhankelijkheidsdag genoemd. Dat is uiterst onbevredigend. Er is tot nu toe ook geen officieel standpunt te aanzien van een ‘onafhankelijkheidsdag’ van Nederland verbonden aan een geboortepapier. Dat vraagt om een grondige discussie. Op 13 oktober zal onder leiding van prof.dr James Kennedy een debat in Hovo-verband plaatsvinden teneinde duidelijkheid te verschaffen. Op de twee dinsdagen daaraan voorafgaand zullen we stilstaan bij de teksten van de Unieverdrag van Utrecht (1577) en het Plakkaat (1581). Uiteindelijk zou het goed zijn om naar binnen- en buitenland eenduidig te kunnen communiceren welke verjaardagsdatum Nederland heeft! • 29 september, prof.dr. Hugo Roos, Tekst en betekenis Unie van Utrecht • 6 oktober, prof.dr. Hugo Roos, Tekst Placcaat van Verlatinghe; inleiding tot het debat • 13 oktober, prof.dr. James Kennedy (10.00 – 16.00) - debat onder zijn voorzitterschap Als Inleiders zullen onder meer Geerten Waling en Coos Huijsen, auteurs van het boek over ‘de geboortepapieren van Nederland’ optreden Prof.dr. H.B. Roos studeerde ruimtelijke economie aan de toenmalige Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam, en was onder meer hoogleraar Vervoerseconomie aan de Koninklijke Militaire Academie, hoogleraar Luchtvaarteconomie aan de Universiteit van Amsterdam en vanaf 1992 hoogleraar Logistiek Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geschiedenis

Het ontstaan van de moderne stad, deel 1 Geschiedenis van de stad in Nederland Drs. Han van der Horst

De meeste Nederlandse steden voeren hun geschiedenis terug op de middeleeuwen maar hun huidige vorm dateert in de kern pas uit de negentiende eeuw. We kennen allemaal het begrip ‘industriële revolutie’ maar die bracht ook een urbane revolutie met zich mee, die het leven van de stadsbewoners drastisch veranderde.

1514BR

Bovendien moesten honderdduizenden nieuwkomers leren hoe zij als stedelingen moesten leven nadat armoe hen had gedwongen om hun bedoeninkje op het platteland voorgoed te verlaten. Ondertussen rookten de fabrieksschoorstenen, sisten de stoommachines, floten de treinen. Zulke geluiden waren letterlijk ongehoord en maakten nu deel uit van het dagelijks leven. Waar moesten al die mensen wonen? Hoe moesten ze worden opgevoed en in het gareel te houden. Wat moest je doen als zij in verenigd verband de stad méé wilden besturen?

Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30

In zes colleges behandelen wij de urbanisering van Nederland in de periode van pakweg 1850 tot 1914. Daarbij krijgen Rotterdam, Amsterdam en Den Haag de nadruk maar er is ook aandacht voor kleinere kernen zoals Gouda of Groningen. We laten zien hoe in die periode de kiemen gezaaid werden van het moderne stedelijke leven en dat op tal van gebieden: van economie tot gezondheid en van politiek tot sport. Ook de rol van de media en de massamens, actueel geworden door de heruitgave van Ortega y Gassets De opstand van de massamens (La Rebelión de las Masas) komt aan de orde.

Data 1, 8, 15, 29 oktober 5, 12 november 2015

Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

Drs. H. van der Horst is historicus en alumnus van de Universiteit van Amsterdam. Het grootste deel van zijn werkzame leven bracht hij door bij de Nuffic, de Nederlandse Organisatie voor Internationale Samenwerking in het Hoger Onderwijs. Van zijn hand verschenen vele boeken. Een greep: Waar komen onze normen en waarden vandaan? Onze premiers, hun weg naar de Top. De mooiste jaren van Nederland (1950-2000)

Eerste semester Hovo Rotterdam

Geschiedenis

Nederland en de Tweede Wereldoorlog Bezet, verzet en bevrijd Dr. Jan Schulten

1512CR Data 29 september 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 - 12.30 Locatie Woudestein

De militaire operaties in Nederland en het verzet worden naast de behandeling van een aantal specifieke onderwerpen in een internationaal kader geplaatst. Onderwerpen die onder andere behandeld worden, zijn de strijd op de Grebbeberg en het Duitse bombardement op 14 mei 1940 van Rotterdam. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de strijd rondom Den Haag en in Zeeland. Was er in mei 1940 sprake van een grote Duitse overmacht en was het bombardement van Rotterdam een misdadig terreurbombardement?: zijn vragen die aan de orde gesteld worden.

Aantal bijeenkomsten 8

Bij de behandeling van het verzet wordt de nadruk gelegd op het gewapende verzet en de Binnenlandse Strijdkrachten. Daarbij wordt een vergelijking gemaakt met de analoge ontwikkelingen in België, Frankrijk en Noorwegen. Ook wordt aandacht besteed aan de politieke rol van het verzet bij de naoorlogse wederopbouw van Nederland. De bevrijding van Nederland verliep anders dan verwacht was in twee fasen. In 1944 werd Zuid-Nederland bevrijd, terwijl de Duitse bezetter pas in 1945 het land werd uitgejaagd. De oorzaken en gevolgen van deze ontwikkeling worden geanalyseerd om meer inzicht in de naoorlogse geschiedenis te krijgen.

Literatuur Zie de website voor de diverse titels die door de docent worden aangeboden www.hovorotterdam.nl

De cursus wordt afgesloten met de verwerking van de Duitse bezetting in de periode 1945 – 1950. Onderwerpen die daarbij behandeld worden zijn: de bestraffing van echte en vermeende collaborateurs, de zuivering van het Nederlandse officierskorps en de beantwoording van de vraag of de Nederlandse samenleving door de Tweede Wereldoorlog veranderd was.

Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265

Dr. J.W.M. Schulten werd aan de Koninklijke Militaire Academie te Breda tot officier opgeleid, studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en promoveerde aan de Universiteit Leiden. Hij publiceert regelmatig over militair historische onderwerpen.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geschiedenis

Naoorlogs Duitsland De opkomst van een nieuwe Europese grootmacht Dr. Paul van Velthoven

Stunde Null: in 1945 ontmantelden de geallieerden na de Duitse nedernederlaag het naziregime. Duitsland werd verdeeld in vier bezettingszones. Onenigheid tussen de overwinnaars over de nieuwe inrichting van het land leidde tot de oprichting van twee republieken. Op de plaats van de Amerikaanse, Britse en Franse bezettingszone kwam in 1949 de Bondsrepubliek tot stand. Als tegenzet vormden nog in hetzelfde jaar de Russen hun eigen zone om tot de DDR. In vijf sessies analyseren we de wederopstanding van Duitsland tot nieuwe grootmacht. Door de naoorlogse opdeling vastgelegd in Jalta werd de Bondsrepubliek hecht verankerd in het westerse bondgenootschap. Dank zij het Wirtschaftswunder van Ludwig Erhard herrees Duitsland pijlsnel uit zijn as en dankzij Konrad Adenauer werd het land een betrouwbare partner bij de uitbouw van de Europese samenwerking onder Franse leiding. Iedere poging tot machtspolitiek zwoer het nu af: economisch gesproken was het land een reus, maar in politiek opzicht een dwerg. Na de val van de Muur in 1989 wist bondskanselier Helmut Kohl het verdeelde Duitsland opnieuw aaneen te smeden en de argwaan daarvoor bij zijn Europese buren te overwinnen. De terroristische acties van de Rote Armee Fraktion in de tweede helft van de jaren zeventig waren de eerste grote aanleiding om het recente Duitse verleden uitgebreid ter sprake te brengen. Het ging over de schuldvraag, maar ook over het tekort aan democratie. De hereniging van Duitsland in 1990 verhevigde het debat over de zogenaamde Alleingang van Duitsland als democratie. Maar op grond van zijn economische kracht ontwikkelt Duitsland zich geleidelijk ook politiek tot een nieuwe grootmacht in Europa en voelt het zich uitgedaagd om ook over deze rol na te denken.

1514CR Data 1, 8, 15, 29 oktober 5 november 2015 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur Een gedetailleerd overzicht van de lessen en een korte literatuurlijst krijgen de deelnemers aan het begin van de cursus.

Dr. P.J.G. van Velthoven was chef van de opiniepagina van de Haagsche Courant en redacteur buitenland. Zijn specialisatie is Europese politiek. Hij woonde korte tijd zowel in Brussel als Berlijn. In 2005 promoveerde hij in Utrecht tot doctor in de politicologie op het werk van de Franse politieke denker Raymond Aron.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Godsdienstwetenschappen

Jezus en de vijfde evangelist Een wonderlijke man in de wereld van Flavius Josephus Prof.dr. Fik Meijer

1512FR Data 17, 24 november 1, 8 december 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.30 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 140 Hovo Plusprijs € 160 Aantal bijeenkomsten 4

Als we voor het tijdvak van procurator Pontius Pilatus uitsluitend aanaangewezen waren op wat daarover in de vier evangeliën is geschreven, zouden we een onvolledig en soms vertekend beeld krijgen. De noodzanoodzakelijke achtergrondinformatie ontbreekt. Daarvoor kunnen we terecht bij de geschiedschrijver Flavius Josephus, die de leefwereld van Jezus en zijn volgelingen duidelijk beschrijft. Niet voor niets wordt hij wel de vijfde evangelist genoemd. De collegereeks bestaat uit twee delen. Eerst komt de politieke geschiedenis vanaf de opkomst van de Maccabeeën in ca. 168 v.Chr. tot de val van Jeruzalem in 70 n. Chr. aan bod, vervolgens de ‘zichtbare’ wereld vanaf de regering van koning Herodes. De tegenstellingen tussen de schitterende bouwwerken, die hij en zijn zoons lieten neerzetten en de grote armoede van veel Joden waren immens. Mensen met heel uiteenlopende overtuigingen wierpen zich op als leiders van het verzet. Sommigen gedroegen zich als koning, anderen werden als messias aangesproken of deden zich voor als profeet. We volgen hun paden en proberen er achter te komen hoe zij er in slaagden het verzet in een politiek, economisch maar ook religieus verdeelde wereld vorm te geven. In deel twee zien we hoe de in Galilea en Judea rondtrekkende Jezus moet worden geplaatst in die door Josephus beschreven conflictueuze wereld. Zijn boodschap en voorspellingen, waarvan hij kon vermoeden dat die bij velen, Joden zowel als Romeinen, op verzet zouden stuiten, komen in de context van de uitlatingen van eerdere, door Josephus beschreven predikers aan de orde. Zo ontstaat een beeld van Jezus als een man die een antwoord zocht op de talloze problemen waarmee de samenleving van die tijd te maken had, en dat met zijn leven moest bekopen. Prof.dr. F.J.A.M. Meijer was tot 2007 hoogleraar Oude geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft verscheidene boeken over de Klassieke Oudheid geschreven. Daarnaast begeleidt hij reizen naar de Grieks-Romeinse wereld. Over zijn reisbelevenissen verschijnt eind november: ‘Waarom noemt u de Turken niet?’.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Interdisciplinair

Transities richting Duurzaamheid DRIFT

Transities zijn fundamentele maatschappelijke omwentelingen die één of twee generaties in beslag nemen. Zulke transities kunnen maatschappijbreed zijn (bijvoorbeeld de transitie van een industriële naar een servicegerichte economie), in een specifieke sector voorkomen (zoals een transitie van afhankelijkheid van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energiebronnen) of voor een specifieke plaats gelden (bijvoorbeeld in de zogenaamde ‘probleemwijken’). Transitiekunde is een manier van denken die zich de afgelopen twee decennia heeft ontwikkeld vanuit verschillende wetenschapsgebieden (o.a. geschiedenis, sociologie, systeemtheorie, innovatiestudies en ecologie). Transitiedenken wordt gebruikt om historische omwentelingen in sociale en technologische systemen te beschrijven en interpreteren, en om op systematische wijze toekomstscenario’s te verkennen. Tevens biedt het een kritisch en prikkelend perspectief voor het aanschouwen van de hedendaagse roerige tijden en politieke debatten. De economische crisis, sociale spanningen en ecolo gische uitdagingen zijn allen onderdeel van fundamentele maatschappelijke verschuivingen. De transitiebenadering biedt een vertrekpunt om deze tijden van verandering te duiden en om alternatieve strategieën te bedenken voor een duurzame toekomst. In deze colleges/cursus maakt u kennis met de filosofie van transities, met voorbeelden van hedendaagse transities, en discussieert u met de docenten en met elkaar over alternatieve strategieën voor een duurzame toekomst. • • • • • •

13 oktober, dr. Flor Avelino 27 oktober, prof.dr. Derk Loorbach 3 november, dr. Flor Avelino 10 november, Rick Bosman MSc 24 november, Julia Wittmayer MSc 1 december, dr. Flor Avelino

1512ER Data 13, 27 oktober 3, 10, 24 november 1 december 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 215 Aantal bijeenkomsten 6 Maximum aantal deelnemers 30

Introductie Transitiedenken Transiesturing: Opbouw en Afbraak? Sociale Bewegingen De Energietransitie De Rol van Wetenschap in Transities Verandermacht in Transities

Voor meer informatie over de docenten, zie: http://transitionacademy.nl/the-academy/team/

Eerste semester Hovo Rotterdam

Kunstgeschiedenis

Museumbezoek Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen Dr. Yvette de Groot

1512KR 1514DR 1514GR 1515CR 1515ER Locatie Woudestein Kosten € 425 (Inclusief twee dagexcursies naar Enschede en Zwolle en naar Otterlo, koffie, museumentree en gidsen ter plekke, excl. lunch. De overige vier tentoonstellingsexcursies zijn exclusief vervoer en entreeprijzen, maar inclusief eenmaal een gids op locatie.)

De serie bestaat uit zes inleidende hoorcolleges rond interessante kunst- of cultuurhistorische tentoonstellingen. Vervolgens bezoekt u die exposities in toonaangevende musea. In totaal gaat u met een vaste groep cursisten en onder begeleiding van de docent gedurende het hele studiejaar 2015-2016 zesmaal op excursie. Twee excursies daarvan zijn dagvullend. Het programma ziet er, onder voorbehoud, als volgt uit: Oktober 2015 Dagexcursie naar de dubbeltentoonstelling met werken van de grote Engelse schilder William Turner. Daarbij legt het Rijksmuseum Twenthe in Enschede de nadruk op Turners werken rond het landschap. In Museum de Fundatie in Zwolle staat het zeegezicht centraal. De werken van Turner worden in de context van de Europese kunstgeschiedenis geplaatst, van de late middeleeuwen tot nu. November 2015 ‘Munch : Van Gogh’ in het Van Gogh Museum Amsterdam. In deze tentoonstelling staat de artistieke verwantschap tussen deze twee titanen van de Westerse schilderkunst centraal. Er wordt ingezoomd op de opvallende parallellen tussen hun beider oeuvres en artistieke ambities. December 2015 Miró en CoBrA – Experimenteel spel in het Cobra Museum Amstelveen. Deze tentoonstelling benadrukt de relatie tussen Joan Miró en de kunstenaars van de internationale Cobra groep. Het accent ligt op het relatief onbekend late werk van Miró dat hij vervaardigde tussen het midden van de jaren 1950 en 1981.

Hovo Plusprijs € 445

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Februari 2016 Spaanse Kunst in de Hermitage Amsterdam. Deze expositie laat werk zien van de vijftiende tot de negentiende eeuw, met nadruk op afkomst uit het Spaanse Hof. Het wordt een gevarieerde collectie van toegepaste kunst en schilderkunst van grote meesters als El Greco, Diego Velázquez en Francisco Goya.

Aantal bijeenkomsten Zes colleges en zes excursies, waaronder twee dagexcursies. Maximum aantal deelnemers 40

Maart 2016 Dagexcursie naar Barbara Hepworth. Sculpture for a modern world in het Kröller-Müller Museum Otterlo. Het wordt een grote overzichtstentoonstelling van deze Britse beeldhouwster die een evenknie was van Henry Moore. April 2015 In 2016 staat de stad ’s-Hertogenbosch volledig in het teken van Jheronimus Bosch, omdat hij 500 jaar eerder stierf in deze stad waar hij woonde en werkte. Wij bezoeken de tentoonstelling Jheronimus Bosch – Visioenen van een Genie in het Noordbrabants Museum.

Dr. Y. de Groot was adjunct-directeur van het historische Museum Flehite in Amersfoort. Na haar promotie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam in 2003 is zij vooral werkzaam als docent bij verschillende HOVO-instellingen. Zij begeleidt ook internationale museumreizen voor LabrysReizen uit Nijmegen. Tevens heeft zij een eigen bedrijf voor museumbezoek www.museumtopics.nl.

Eerste semester Hovo Rotterdam

1512KR

1514DR

1514GR

1515CR

1515ER

Dinsdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur

Donderdag Ochtend Groep 10.30 - 12.30 uur

Donderdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur

Vrijdag Ochtend Groep 10.30 - 12.30 uur

Vrijdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur

Data colleges 6 Okt 2015 3 Nov 2015 1 Dec 2015 2 Feb 2016 1 Mrt 2016 5 Apr 2016

Data colleges 1 Okt 2015 5 Nov 2015 3 Dec 2015 4 Feb 2016 3 Mrt 2016 7 Apr 2016

Data colleges 2 Okt 2015 6 Nov 2015 4 Dec 2015 5 Feb 2016 4 Mrt 2016 1 Apr 2016

Data excursies 13 Okt 2015 = dagexcursie 10 Nov 2015 8 Dec 2015 9 Feb 2016 8 Mrt 2016 = dagexcursie 12 Apr 2016

Data excursies 8 Okt 2015 = dagexcursie 12 Nov 2015 10 Dec 2015 11 Feb 2016 10 Mrt 2016 = dagexcursie 14 Apr 2016

Data excursies 15 Okt 2015 = dagexcursie 12 Nov 2015 10 Dec 2015 11 Feb 2016 17 Mrt 2016 = dagexcursie 14 Apr 2016

Data excursies 9 Okt 2015 = dagexcursie 13 Nov 2015 11 Dec 2015 12 Feb 2016 11 Mrt 2016 = dagexcursie 8 Apr 2016

Data excursies 16 Okt 2015 = dagexcursie 13 Nov 2015 11 Dec 2015 12 Feb 2016 18 Mrt 2016 = dagexcursie 8 Apr 2016

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Kunstgeschiedenis

De Europese kunst en architectuur van barok tot romantiek (1600 tot 1800) Drs. Johan Holtrop

Bernini en de Sint Pieter, Rembrandt, Vermeer en de Gouden Eeuw, Velàzquez en het Prado, het immense Versailles: een onuitputtelijke reeks van in het oog springende kunstwerken uit de periode van barok tot romantiek domineert de Europese steden en de grote museale collecties. De kunsten floreerden in deze periode dankzij het mecenaat van het Hof en de Rooms Katholieke kerk, en de bijzondere situatie van Nederlandse Republiek in de 17e eeuw. De afgelopen decennia is er weer meer aandacht voor barok en rococo: overal in Europa breiden musea zich uit, zoals het Prado en het Rijksmuseum, en worden kerken en paleizen gerestaureerd of zelfs geheel herbouwd, zoals de in de Tweede Wereldoorlog volledig verwoeste Frauenkirche in Dresden. Het college biedt de cursist een praktisch kunsthistorisch handvat van deze periode met aandacht voor de verschillen per land, de belangrijkste kunstenaars, grote collecties, monumenten, stads- en landschaps gezichten, het kunst-theoretisch debat en de relatie met architectuur. Kenmerkend voor de barok is namelijk een versmelting tussen beeldende kunst en architectuur voor een zo imponerend mogelijk totaaleffect (zoals de talrijke plafondschilderingen). We verhelderen het begrip ‘classicistisch’ in de architectuur omdat het van toepassing is op de voorliggende periode van de renaissance, op de barok en de rococo zelf, maar ook op het sobere neo-classicisme dat aan het eind van de 18e eeuw in de mode kwam in de beeldende kunst en architectuur.

1513CR Data 30 september 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2, 9 december 2015 Dag en tijd Woensdag, 13.30 -16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295 Hovo Plusprijs € 315 Aantal bijeenkomsten 10

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus en hij werkt(e) onder andere als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals het HOVO vanaf 1996.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Kunstgeschiedenis

Venetiaanse schilderkunst en het humanisme Drs. Ernest Kurpershoek

1512PR Data 10, 17, 24 november 1, 8 december 2015 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5

In deze cursus gaan we het oeuvre van Venetiaanse schilders als Giorgione, de late Bellini, Titiaan en andere schilders bekijken in het licht van het eigentijdse humanisme. De Venetiaanse schilderschool heeft altijd een sterk eigen karakter gekend. Ze was nauw gerelateerd aan de kring van renaissance humanisten. Rond 1500 was Venetië de hoofdstad van de boekdrukkerij geworden. De uitgeverij en drukkerij van Aldus Manutius verzorgde vertalingen en heruitgaven van klassieke, vooral Griekse schrijvers en filosofen, alsook van Petrarca en andere Italiaanse dichters. Deze hadden een grote impact op de Venetiaanse humanisten, onder wie Pietro Bembo en Francesco Colonna, de vermoedelijke auteur van de bestseller Hypnerotomachia Poliphili. Schilders werden gestimuleerd een equivalent van de nieuwe literaire beweging te creëren. Dit resulteerde in een groot aantal schilderijen die een ongrijpbare, romantische sfeer uitwasemen en associaties oproepen met poëzie en muziek. Met delicate gradaties in kleur en licht-donker probeerden schilders te bereiken wat dichters en musici met klank en ritme bewerkstelligden. Dit soort schilderijen werden daarom ook wel poesie genoemd, geschilderde gedichten. Kunstwerken die vaak voor meerdere uitleg vatbaar zijn, en altijd harmonieus, dromerig, kortom poëtisch van karakter. Nergens is het klassieke adagium Ut pictura poesis, zo de schilderkunst, zo de dichtkunst, zozeer werkelijkheid geworden als in het Venetië van de zestiende eeuw.

Drs. E. Kurpershoek is een Amsterdamse kunsthistoricus, en is werkzaam als docent, publicist en reisleider. Hij is gespecialiseerd in Italiaanse kunst en architectuur en geeft cursussen bij onder meer HOVO en het Nationaal Restauratie Centrum. Hij heeft meegewerkt aan tal van publicaties; onder andere het boek Italiaanse fresco’s dat lovend werd ontvangen.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Literatuur

Never a dull moment Horatius, een Romeinse gentleman Dr. Stef Bugter

Op zoek naar een dichter die iedereen als vriend zou willen hebben Gedichten lezen van deze lyricus, satiricus en moralist betekent genieten van mooie taal en rijke inhoud. Scherp, maar glimlachend, typeert hij vrienden, vijanden…en zichzelf zó raak, dat zijn poëzie vandaag nog doorwerkt. Quintus Horatius Flaccus (65-8 v. Chr.) was al bij leven een beroemdheid. Dat bleef hij: een van de meest gelezen, vertaalde en geciteerde dichters uit de oudheid. In zijn sterk autobiografische poëzie blijkt Horatius een verfijnd, erudiet en wijs mens, een gentleman die iedereen wel als vriend zou willen hebben. Al lezend zie je hem door de ogen van zijn tijdgenoten en volg je het spoor van zijn lezers door de eeuwen heen. Zo ontstaat het portret van een eenvoudige jongen uit Apulië, die in Rome een beroemdheid werd en persoonlijk vriend van Keizer Augustus en veel grote tijdgenoten. Zijn onderwerpen zijn het goede leven, standvastigheid in een wisselvallig bestaan en de gulden middenweg. Scherp, nooit kwetsend, hekelt hij de tijdgeest en het gedrag van zijn tijdgenoten. Liefdevol tekent hij vrienden en geliefden in charmante, soms erotische verzen. Trots op eigen kunnen voorspelt hij zijn eigen onsterfelijkheid. Zijn verhandeling over de poëzie was eeuwenlang leidraad was voor beoefenaars van de letterkunde. Zijn taal is perfect van vorm en stijl; zijn formuleringen lijken moeiteloos tot stand gekomen. Rake typeringen getuigen van een scherp waarnemingsvermogen. Door zijn werk zijn we al eeuwen vertrouwd met Horatiaanse uitdrukkingen en gevleugelde woorden als “Carpe diem: pluk de dag” of “Het nuttige met het aangename verenigen”. In de cursus lezen we (vertaalde) verzen van deze literaire gentleman. Zijn poëzie bespreken betekent: Horatius plaatsen in het oordeel van de eeuwen. Maar vóór alles: genieten van mooie taal en rijke inhoud. Dr. S. Bugter is classicus hij studeerde in Nijmegen en promoveerde in Leiden. Hij doceerde aan een gymnasium en doet dat nu in Hovo-verband. Sinds 1968 laat hij aan wie maar wil zijn tweede vaderstad Rome zien.

Eerste semester Hovo Rotterdam

1514JR Data 29 september 6, 13, 27 oktober 3, 17, 24 november 1, 8 december 2015 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295 Aantal bijeenkomsten 9 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur HORATIUS, Verzamelde Gedichten, Historische Uitgeverij, 2003 Uitgegeven en vertaald door Piet Schrijvers (em. hoogleraar Latijn Universiteit Leiden)

Letteren

Thomas Mann: Jozef en zijn broers Trixie Hölsgens MA

1512RR Data 29 september 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 1, 8 december 2015 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295 Hovo Plusprijs € 315 Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur Thomas Mann: Jozef en zijn broers. In Nederlandse vertaling of in de originele Duitstalige uitgave. Bijzonderheden Voor meer informatie over deze roman en de nieuwste vertaling kunt u een kijkje nemen op: www.jozefenzijnbroers.nl

In deze 10-delige cursus lezen we gezamenlijk Jozef en zijn broers van Thomas Mann, dat in 2014 voor het eerst in de Nederlandse vertaling verscheen. Het vertelde verhaal is bekend en oorspronkelijk vrij kort. De bijbelvertelling wordt echter door Thomas uitgesponnen over zo’n 1400 pagina’s. Thomas Mann zelf zag dit werk als zijn Magnum Opus en volgens hem zijn de thema’s als “liefde en haat, zegen en vervloeking, broedertwist en vaderverdriet, hovaardigheid en boetedoening, val en verheffing” allen in het werk aanwezig. Inderdaad is er geen onderwerp te bedenken dat in dit ongelezen meesterwerk niet aan de orde komt. Thomas Mann schreef aan dit werk van 1933 tot 1943. Net als bij De Toverberg krijgt ook Jozef en zijn broers een steeds politiekere lading voor Thomas Mann. Voor hem, en ook voor de lezers, is het werk een troost in donkere dagen. Door kenners wordt “de Jozef” vaak tot het beste boek van Thomas Mann bestempeld, voor velen is het echter nog onontgonnen terrein. In tien sessies behandelen we de gehele roman waarbij we soms bepaalde passages gedetailleerd zullen bespreken, maar soms de tekst ook in een historische, biografische of filosofische context zullen plaatsen.

T. Hölsgens MA is filosoof en germanist en als docent Duitse cultuur- en letterkunde verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en de Radboud Universiteit Nijmegen. Daarnaast is zij werkzaam als zelfstandig docent in het volwassenenonderwijs op het gebied van de 20e-eeuwse filosofie en literatuur. Voor meer informatie zie:  www.art-weise.nl

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Muziekwetenschap

Cursus Concertant XL In de Pelgrimvaderskerk in Delfshaven drs. Kees Wisse

Luisterend naar muziek in de concertzaal of op een cd, hoor je altijd een ultiem eindproduct. Het muziekstuk klinkt exact en volledig zoals de componist het opgeschreven heeft. Maar heeft u zich ooit afgevraagd waarom een compositie klinkt zoals het klinkt, hoe de componist de noten juist op die plek heeft gezet om het beste resultaat te verkrijgen? Hoe zou het klinken als de melodie langzamer speelt, of als je aan het eind die noten net iets anders speelt. En hoe loopt eigenlijk die schitterende tegenmelodie die ik nu door alle andere instrumenten er omheen eigenlijk niet hoor? Live musici, veelal getalenteerde studenten van het Rotterdams Conservatorium, treden voor u op en stellen u in staat om, met de docent, een stuk tot in zijn finesses te ontrafelen. Er klinken verschillende interpretatiemogelijkheden. Akkoorden en melodielijnen worden naar voren gehaald om vorm en structuur van een stuk te verduidelijken. De cursus geeft ook de mogelijkheid tot interactie tussen musici, cursisten en docent met vragen, opmerkingen en discussie. Tijdens de colleges hebben de cursisten de bladmuziek tot hun beschikking. Exact noten lezen is daarbij overigens niet vereist.. Al eerder was de Cursus Concertant XL in het Hovo programma een groot succes. Ook dit jaar een extra grote versie die op acht maandagmiddagen, verspreid over het cursusjaar worden gepresenteerd in de intieme ambiance van de Pelgrimvaderskerk in Delfshaven. • 2015: Handel: Aria uit één van de opera’s, Sjostakovitsj: Deel uit strijkkwartet, Sweelinck: Twee vierstemmige psalmen, Schumann: Deel uit Vioolsonate nr. 1 • 2016: Britten: Deel uit Suite nr.1 voor cello solo, Poulenc: Trio voor hobo, fagot en piano, Kuhlau: Fluitsonate, Schubert: Forellenkwintet

1511ER Data 2015 28 september 19 oktober 16 november 7 december 2016 25 januari 15 februari 14 maart 11 april Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie De Pelgrimvaderskerk te Delfshaven, Rotterdam Kosten € 240 Hovo Plusprijs € 260 Aantal bijeenkomsten 8

Drs. C.H. Wisse studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Hij was stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Muziekwetenschappen

De Dirigent Met een bezoek aan een repetitie van het RPhO Drs. Kees Wisse

1512BR Data 3, 10, 17, 24 november 1 december 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur Bij de eerste bijeenkomst wordt een syllabus uitgereikt. Bijzonderheden Eén van de bijeenkomsten bestaat uit een ontmoeting met een dirigent. Dit vindt plaats op 24-11 (11.00 tot 13.30) tijdens een repetitie in de Doelen.

Eeuwenlang werd muziek voor ensembles, vocaal, instrumentaal of gemengd zonder dirigent uitgevoerd. Men wist uit ervaring hoe er gespeeld moest worden. Hooguit dat één van de spelers met een klein gebaar op lastige punten een kleine aanduiding gaf. Pas aan het begin van de 19e eeuw kwam daar verandering in. Muziek werd gecompliceerder en de uitvoerende ensembles, zoals koren en orkesten, werden steeds groter. Daardoor groeide de noodzaak om één persoon de leiding te geven, die zich geheel concentreerde op het geven van aanwijzingen. Zo deed de dirigent schoorvoetend zijn intrede. Tegenwoordig is de dirigent niet meer weg te denken uit onze muziekcultuur. Maar wie is deze man of (helaas nog veel te weinig) vrouw nu eigenlijk, die slechts met gebaren een grote groep musici in de hand weet te houden en ze de mooiste muziek laat spelen? Wat doen zij nu werkelijk, technisch en muzikaal? Hoe groot is hun invloed op de wijze waarop een stuk uitgevoerd wordt? Deze cursus gaat over de dirigent in al zijn facetten. Er wordt gekeken naar de techniek van het dirigeren en de specifieke problemen die daar bij komen kijken. Daarbij worden met cd en dvd ook enkele dirigenten letterlijk zeer nauwkeurig gevolgd. Maar ook luisteren we en bespreken we het uiteindelijke resultaat dat een dirigent met zijn interpretatie probeert te bereiken. Als onderdeel van de cursus bezoeken we een repetitie van het Rotterdams Philharmonisch Orkest en spreken daar met enige orkestleden die ook als dirigent actief zijn. Drs. C.H. Wisse studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Hij was stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Muziekwetenschappen

De opera’s van Mozart – over Figaro, Giovanni en Tito Drs. Frans Jansen

Hoewel Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) in zijn korte leven zo’n 700 composities heeft geschreven in alle destijds gangbare genres was de opera onbetwist zijn grote liefde. Niet minder dan 22 theaterwerken liet hij de wereld na! Als geen ander wist hij met de bestaande conventies te breken door zijn personages van een ongekende psychologische diepgang te voorzien en over muzikaal stilistische grenzen heen te gaan. Dit heeft ertoe geleid dat deze aan de oppervlakte vaak komische werken helemaal niet zo grappig en luchtig zijn als vaak wordt gedacht. Mits goed uitgevoerd zijn het stuk voor stuk hoog dramatische werken waar steeds puur menselijke emoties centraal staan. Daarmee is dit repertoire een belangrijke opmaat voor de grote muziekdrama’s van de Romantiek geworden, dat tot ver in de 20e eeuw van invloed is geweest. Ook in onze tijd is Mozart niet weg te denken van de internationale podia. Bijna ieder theater programmeert jaarlijks wel een Figaro of een Zauberflöte en de zalen zitten gegarandeerd vol. En velen beschouwen de Don Giovanni als de ‘opera aller opera’s’… In deze 6-delige cursus zal gekeken worden waarom Mozarts opera’s onverminderd populair blijven en wat maakt dat zij uitstijgen boven vergelijkbare composities in de 18e eeuw. Uiteraard zullen daarbij de historische en filosofische context, de ontstaansgeschiedenis en de toenmalige kritieken aan de orde komen, alsmede de muzikaal technische opbouw van deze werken. Maar dat niet alleen. Ook kijken wij welke plaats zij innemen binnen de muziekgeschiedenis in het algemeen en wat zij ons vandaag nog te zeggen hebben. De cursus zal rijkelijk geïllustreerd worden met passende beelden geluidfragmenten door hedendaagse, toonaangevende Mozart-vertolkers.

1513DR Data 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2 december 2015 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

Drs. F. Jansen studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht en is gespecialiseerd in muziek uit de periode 1600-1800. Sinds 2007 verzorgt hij talloze cursussen aan diverse HOVO’s in Nederland.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Psychologie

Psychologie en emoties Dr. Andreas Wismeijer

1514AR Data 24 september 1, 8, 15, 29 oktober 12, 19, 26 november 3 december 2015 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.15 Locatie Woudestein Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295 Aantal bijeenkomsten 9

Niemand ontkent het enorme belang van emoties voor ons dagelijks functioneren en de belangrijke mate waarin bepalend zijn voor ons welbevinden. Sterker nog, meer en meer krijgen emoties een belangrijke plaats in onze cultuur: denk aan termen als emotionele intelligentie, emo-TV, en de steeds kortere lontjes die mensen lijken te hebben. Daarnaast wordt benadrukt dat emoties ook van belang zijn voor onze gezondheid. Dat betreft dan zowel de lichamelijke als geestelijke gezondheid. Maar wat zijn emoties precies, welke emoties worden onderscheiden en weten we hoe ze inwerken op ons gedrag en welbevinden? In deze cursus zal vanuit verschillende theoretische benaderingen de psychologie van de emoties worden behandeld. Onder meer de evolutionaire, de cognitieve, de psychofysiologische en de sociaal-psychologische invalshoeken komen aan bod. Tevens zal aandacht besteed worden aan de ontwikkelingspsychologische aspecten. Ook zullen emoties in relatie tot specifieke contexten worden besproken zoals geheimen, en zullen specifieke emoties worden besproken als angst, heimwee en jaloezie.

Literatuur (aanbevolen) Frijda, N. 2008. De emoties. Een overzicht van onderzoek en theorie. Bert Bakker, Amsterdam.

Dr. A.A.J. Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Theaterwetenschappen

De Bril van Shakespeare Wie was William Shakespeare ècht? Drs. Emile Schra

William Shakespeare. Er zijn bibliotheken over zijn leven en werk volgevolgeschreven en er komen jaarlijks 4000 publicaties bij. Sigmund Freud dacht dat het een Fransman was die Jacques Pierre heette. Volgens sommigen was het een bloedmooie gravin, anderen zijn ervan overtuigd dat er meerdere personen achter die ene naam zitten. In zijn biografie wemelt het van de vermoedens en aannames. Wie was William Shakespeare ècht? In de collegereeks De Bril van Shakespeare bekijkt u door de ogen van Shakespeare (1564-1616) zijn tijd en omgeving. U bezoekt het rustieke platteland rondom Stratford-Upon-Avon, maar neemt ook een kijkje in het drukke 16e eeuwse Londen met zijn bordelen, gokhallen, berenkuilen en – uiteraard - openluchttheaters. Daarnaast wordt de politieke en religieuze context toegelicht, waardoor duidelijk zal worden in wat voor een turbulente tijd (Reformatie en godsdienstoorlogen) Shakespeare eigenlijk leefde. Tijdens de regering van Queen Elizabeth I trad de geheime politie keihard op. Uiteraard zal er ook aandacht uitgaan naar de stukken die Shakespeare schreef. U zult enkele tekstfragmenten onder de loep nemen om zo zelf iets te proeven van zijn poëtische taalgebruik en woordspelingen. Beeldfragmenten uit theater en film verlevendigen deze collegereeks. Na afloop kunt u zelf de meest knellende vragen over deze beroemdste aller toneelschrijvers beantwoorden. Hoe kon hij de allergrootste worden? Waarom braken collega’s van pure nijd hun ganzenveer doormidden? Waarom raken nog steeds theater- en filmmakers door zijn werk geïnspireerd?

1515BR Data 16, 30 oktober 6, 13, 20 november 2015 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Maximum aantal deelnemers 25

Drs. E. Schra studeerde Nederlands, Theaterwetenschap (RU) en Antropologie (UvA). Hij werkte bij verschillende groepen en theatermakers als dramaturg. Momenteel is hij verbonden aan de Hogeschool Utrecht en Emerson College (Well/Limburg), geeft lezingen en schrijft als freelancer boeken en artikelen.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Tweede semester Hovo Rotterdam

Rooster tweede semester - Rotterdam

Dinsdag

Maandag

Tijd

Titel

Docent

Code

10.00 - 12.30

Jakob, Jozef, Job en andere Bijbelse hoofdrolspelers

dr. Sijbolt Noorda

1521AR

10.00 - 12.30

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch - Een excursie door de Nederlandse literatuur van 1100 tot 2000, deel 1

dr. Gé Vaartjes

1521BR

10.00 - 12.30

Grondlijnen voor een nieuwe financiële ethiek dr. Aloy Soppe, e.a.

1521OR

10.00 - 16.00

Arabisch leren lezen

1521DR

13.30 - 16.00

Johann Sebastian Bach – een leven vol passie drs. Frans Jansen

1521KR

13.30 - 16.00

Eyptische religie en magie

Janko Duinker BA

1521LR

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 3

drs. Simon Burgers e.a.

1521FR

13.30 - 16.00

Biotechnologie

dr. Ruud Licht

1521GR

13.30 - 16.00

Koran, Thora, Bijbel: ‘KTB’

drs. Rchard Kroes

1521JR

14.00 - 16.00

Religie en de opkomst van het kapitalisme

dr. Henri Krop en dr. Jeroen Hengsmengel

1521HR

10.00 - 12.30

De Rotterdamse Haven, deel 2

dr. Bart Kuipers

1522AR

10.00 - 12.30

Nederlandse stedenbouw in de twintigste eeuw

ing. AvB. Paul Kurstjens

1522BR

10.00 - 12.30

Drieluik over Macht en Verandering

dr. Flor Avelino

1522CR

10.00 - 12.30

Autobiografisch schrijven

drs. Henk Weltevreden

1522DR

13.30 - 16.00

Noord-Korea: visies op Kim’s utopia

drs. Henk Weltevreden

1522GR

13.30 - 16.00

Theodor W. Adorno

Trixie Hölsgens MA

1522HR

13.30 - 16.00

Vliegen boven conflictzones; de MH17-vlucht nader bekeken

prof.dr. Hugo Roos

1522JR

13.30 - 16.00

Russische muziek - Een geheel eigen verhaal binnen de muziekgeschiedenis

drs. Kees Wisse

1522KR

13.30 - 16.00

Religie en wetenschap Een intrigerend spanningsveld

prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal

1522LR

drs. Richard Kroes

Blz.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Donderdag

Woensdag

Tijd

Titel

Docent

Code

Blz.

10.00 - 12.30

Japanse architectuur - Het Japanse huis

dipl.ing. Birgit Jürgenhake

1523AR

10.00 - 12.30

Brein en Bewustzijn

prof.dr. Kees Brunia

1523BR

10.00 - 12.30

Turijn - Een culturele biografie van een stad

drs. Ernest Kurpershoek

1523CR

10.00 - 12.30

Gedrag en communicatie - Inleiding in NLP

dr. Marja Flory

1523DR

13.30 - 16.00

Heidegger en zijn tijd De vraag naar de techniek

drs. Jan Lagendijk

1523GR

13.30 - 16.00

De mens, een sterfelijk wezen: keuzes rond leven & levenseinde

dr. Ton Vink

1523HR

13.30 - 16.00

De dynamische Aarde

dr. Leo Minnigh

1523JR

13.30 - 16.00

De kunst en architectuur van de 19e eeuw en de start van de moderne kunst

drs. Johan Holtrop

1523KR

13.30 - 16.00

Young @ Mind, tweede expeditie

Freek de Haan Msc

1523LR

13.30 - 16.00

Wie wordt Obama’s opvolger? Battle for the White House 2016

Tanja Groenendijk - de Vos MA

1523MR

13.30 - 1600

Europese theatergeschiedenis – Een introductie

drs. Emile Schra

1523NR

14.00 - 16.15

Toeval

drs. Erik Heijerman

1523PR

10.00 - 12.15

Psychologie in uitvoering - Psychologische kennis in de dagelijkse praktijk

dr. Andreas Wismeijer

1524AR

10.00 - 12.30

De vele facetten van Parijs

drs. Simon Burgers

1524BR

10.00 - 12.30

Het ontstaan van de moderne stadDe stad als smeltkroes

drs. Han van der Horst

1524CR

10.00 - 12.30

Odysseus - Homerus en Odysseus, hoe leefden zij?

drs. Hein van Dolen

1524ER

10.00 - 12.30

Frankrijk tussen verzet en aanpassing

dr. Paul van Velthoven

1524DR

13.30 - 15.00

Zintuigen - Letterlijk Levens Bepalend

prof.dr. Louw Feenstra

1524HR

Vrij

13.30 - 16.00

Marcel Proust: Op zoek naar de verloren tijd

prof.dr. Frans Jacobs

1524JR

13.30 - 16.00

Tempeliers en andere Geheime Genootschappen

dr. John van Schaik

1524KR

10.00 - 12.30

Economische en milieuproblemen in China: keert de wal het schip?

prof.dr Meine Pieter van Dijk

1525AR

Tweede semester Hovo Rotterdam

Architectuur

Nederlandse stedenbouw in de twintigste eeuw Een collage van verhalen en ingrepen Ing. AvB. Paul Kurstjens

1522BR Data 26 januari 2, 9 16 februari 1, 8, 15, 22 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur Voor aanvang van het college krijgt de cursus een samenvatting met literatuurverwijzing, Bijzonderheden In het voorjaar van 2016 behoort een dagexcursie naar voorkeurslokaties van cursisten tot de mogelijkheden.

Na een lange periode van stilstand en verval beginnen tijdens de indusindustriële revolutie in Europa de steden aan een ongekende groei. Dat gaat er niet zachtzinnig aan toe. Machthebbers en ontwerpers vinden elkaar in het scheppen van orde in vieze bedompte en chaotische middeleeuwse steden. In Nederland gaat dat er anders aan toe dan in de Europese (zie de cursus Europese stedenbouw in de 19e en 20e eeuw zie pagina 14). We behandelen grote maatschappelijke thema’s met elk een eigen ruimtelijke neerslag, zoals over de fabriek en de tuindorpen, over de architect en het ontwerp, over de maakbaarheid van de samenleving en gemeenschapszin, over de wederopbouw, de auto en de binnenstad, wonen in het groen en zelfs over de supermarkt. Het is een verrassingstocht die je anders naar steden leert kijken. We beginnen met een introductie over het vakgebied met Rotterdam als voorbeeld. Dan volgt het thema van de fabriek in Delft, Rotterdam, Eindhoven en Enschede. We belichten de stedenbouw van Berlage in Den Haag en Amsterdam en gaan vervolgens naar de Wieringermeer, Nagele en weer naar Rotterdam voor de gemeenschapszin. De wederopbouw in heel het land komt aan de orde in een gastcollege van Anita Blom van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daarna belichten we de invloed van de auto op centrumplannen in o.a. Tilburg en Utrecht. Ook de groene woonstad in de vorm van Vinexwijken komt aan bod. We sluiten af met de invloed van de supermarkt op de stad. Het wordt een beeldrijke reis door steden en verhalen die steden vormgaven. Elke stad blijkt uiteindelijk een collage te zijn van verhalen en ruimtelijke ingrepen die de moeite waard zijn om te begrijpen en zelf te beleven. Ing. AvB. Paul Kurstjens studeerde verkeerskunde en stedenbouwkunde en werkte als stedenbouwkundige en heeft een adviesbureau. Hij doceerde geschiedenis van de stedenbouw o.a. aan de NHTV in Breda. Drs. Anita Blom is specialist wederopbouw en naoorlogse stedenbouw van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Architectuur

Japanse Architectuur Het Japanse Huis Dipl.ing. Birgit M. Jürgenhake

Japan is een land van tegenstrijdigheden, de moderne architectuur lijkt compromisloos, soms ook experimenteel. Voor ons is de Japanse archiarchitectuur fascinerend, zowel de traditionele huizen, de imperiale villa’s en het theehuis, maar ook de moderne architectuur. Ze verbaast ons door haar verrassende ruimtelijkheid, het spel met licht en schaduw, de nauwnauwkeurige detaillering en de prachtige materiaalkeuzes. De huizen lijken vanuit een voor ons geheimzinnig idee ontworpen te zijn. In de laatste 20 jaar heeft de Japanse architectuur een belangrijke internationale positie ingenomen. Traditie en moderniteit staan naast elkaar, vaak letterlijk in een straat. De hedendaagse Japanse architectuur is echter voor een groot deel conceptueel sterk beïnvloed door de traditie. Hoe meer wij de traditie begrijpen, hoe meer wij de architectuur kunnen begrijpen. We gaan eerst in op de architectuur en esthetiek van Japan door de eeuwen heen. Dit brengt ons naar de traditionele aspecten van het Japanse huis, maar ook naar de tijd waarin Japan zich openstelde voor het Westen (vanaf 1868) en een wederzijds invloed merkbaar werd. In 1911 bracht de Amerikaanse architect Frank L. Wright een eerste bezoek aan Japan, 1933 de Duitse architect Bruno Taut, in 1950 Le Corbusier, om maar enkele architecten te noemen. Vervolgens verdiepen wij ons in de traditionele huizen en leren wij hun ontwerpprincipes kennen: Het theehuis, huizen op het land en in de stad zullen besproken worden. We gaan ook een keer samen op excursie, we gaan dan een origineel theehuis bezichtigen, of we gaan naar een Japanse tentoonstelling, afhankelijk van de mogelijkheden op dat moment. In de laatste lessen richten wij dan onze aandacht op hedendaagse Japanse huizen en zullen de link met de traditie begrijpen.

1523AR Data 3, 10, 17 februari 2, 9, 16, 23, 30 maart 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 (waarvan een excursie) Maximaal aantal deelnemers 30 Bijzonderheden Dit is een herhaling van de gelijknamige cursus uit 2015.

Dipl. Ing. B.M. Jürgenhake is architecte, werkt als assistent professor aan de Faculteit Architectuur van de TU Delft en sinds 2002 als docent voor het HOVO onderwijs. In 2009, 2010 en 2011 bezocht ze Japan, op haar laatste bezoek had ze de mogelijkheid een maand lang in een traditioneel Japans huis in Kyoto te wonen en een onderzoek over dit type huis in Kyoto te verrichten.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur. Deel 3: 1500 – 1650 Vroegmoderne Tijd I Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

1521FR Data 25 januari 1, 8, 15, 29 februari 7, 14, 21 maart 4, 11 april 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 298 Hovo Plusprijs € 318 Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur De docenten stellen een syllabus samen.

Dit is het derde deel van een breed opgezette leergang over de Europese cultuurgeschiedenis vanaf het jaar 1000. De vijf docenten behandelen voor hun vakgebied de belangrijkste begrippen en ontwikkelingen. Tevens ontontdekken de cursisten door deze multidisciplinaire benadering verrassende overeenkomsten en verschillen in de rijk geschakeerde Europese cultuur. De eerste twee delen van deze leergang hadden achtereenvolgens de Hoge Middeleeuwen en de Late Middeleeuwen tot onderwerp. Deel drie over de Vroegmoderne Tijd I (1500 – 1650) staat op het programma in het eerste semester van het studiejaar 2014-2015. Deel vier (1650 – 1800 Vroegmoderne Tijd II) volgt in het tweede semester. In het volgende studiejaar zullen de Negentiende Eeuw en de Twintigste Eeuw aan bod komen. De cursussen van deze leergang kunnen afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd. Elk deel van deze leergang bestaat uit tien colleges, waarvan telkens twee colleges per vakgebied in deze volgorde: algemene geschiedenis (Chris Nigten), filosofie (Wijnand Noot), kunst (Nelleke Kan – van Dishoeck), letterkunde (Gé Vaartjes) en muziek (Simon Burgers). De docenten voeren de deelnemers in dit derde deel langs uiteenlopende gebeurtenissen, ontwikkelingen, stromingen en hoogtepunten uit de eerste anderhalve eeuw van de vroegmoderne Europese cultuurgeschiedenis. Van – onder veel meer – ontdekkingsreizen en koloniale rijkdom, godsdienstoorlogen in Duitsland en de Nederlanden, Turkse invloed op de Balkan, gouden eeuwen in Spanje en Nederland tot renaissance, barok en absolutisme. Van Luther en Calvijn, Copernicus en Kepler, Michelangelo en Cranach, Shakespeare en Cervantes tot Monteverdi en het eerste opera gebouw in Europa. Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. C.M. Nigten is historicus en docent European Studies. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Cultuurgeschiedenis

De vele facetten van Parijs Drama, grandeur en misère Drs. Simon Burgers

De cursus biedt een mix van historische, literaire, musicologische en kunstzinnige invalshoeken. Parijs en muziek. Al eeuwen is Parijs een centrum van muziek. Aan bod komen Chopin, Berlioz, Ravel en de geruchtmakende première van Strawinsky’s Le sacre du printemps. Parijs en film. Geen mooier filmdecor dan de straten, pleinen en kades van Parijs. De openingscène uit Last Tango in Paris, de postbode op de Tour Montparnasse in Paris, je t’aime, Alain Delon in regenjas in Le clan des Siciliens, we gaan ze bekijken. Gebouwen van Parijs. In deze cursus even niet de Eiffeltoren en de SacréCoeur… De variatie aan fascinerende gebouwen in Parijs is eindeloos. Kasteeltjes, kerken, bruggen, futuristische kantoorgebouwen, middeleeuwse stukken stadsmuur, het is er allemaal. We besteden speciaal aandacht aan geheimzinnige en charmante bouwwerken die de meeste toeristen links laten liggen. Geschiedenis van Parijs. De stad heeft meer dan tweeduizend jaar historie, vol drama, grandeur en misère. We bespreken gebeurtenissen die ons helpen te begrijpen waarom de stad is geworden tot wat ze nu is. Parijs en literatuur. We lezen en bespreken samen delen van werken waarin Parijs een prominente rol speelt. Zowel Franse werken (in vertaling), zoals die van Simenon en Zola, maar ook Nederlandse, bijvoorbeeld De wandelaar van Adriaan van Dis. Tijdens elk college komen meerdere invalshoeken aan de orde. Dus in ieder college een boeiend fragment literatuur, stukjes muziek, film, enzovoort. Speciale wensen van deelnemers kunnen medebepalend zijn voor de keuze van de deelonderwerpen.

1524BR Data 11, 18 februari 3, 10, 17, 24 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur In overleg wordt een leeslijst opgesteld. Bijzonderheden Kennis van de Franse taal is niet vereist.

Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. De afgelopen jaren woonde hij ieder voorjaar enkele maanden in Parijs.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Cultuurgeschiedenis

Tempeliers en andere Geheime Genootschappen De zin en de onzin Dr. John van Schaik

1524KR Data 28 januari 4, 11, 18 februari 3, 10, 17, 24 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8

Volgens de Romeinen zijn de bijeenkomsten van de christenen geheim en een ‘Cultus der Lusten’. De christenen van Rome vinden op hun beurt dat de gnostische christenen geheime rituelen hebben. Volgens kerkkerkvader Augustinus (354-430) nuttigen de christelijke manicheeërs in hun geheime bijeenkomsten ‘menselijk zaad’. Dergelijke verdachtmakingen vinden we in de geschiedenis telkens weer terug. De katharen doen aan seksuele rituelen tijdens hun ‘nachtelijke bijeenkomsten’. Ook de tempeliers zouden aan seksuele rituelen doen. Met dank aan De Da Vinci Code van Dan Brown. Dat het tempelierslicht met de moord op de laatste grootmeester Jacques de Molay in 1314 dooft, gaat er bij veel mensen niet in. Er zijn nog steeds ‘geheime tempeliergenootschappen’. Veelal zijn dat onschuldige liefdadigheidsinstellingen. Aan het einde van de negentiende eeuw ontstaan er nieuwe ‘esoterische’ geheime genootschappen. Waaronder de Hermetic Order of the Golden Dawn, de antroposofie van Rudolf Steiner en de Ordo Templi Orientis. Opnieuw zijn er verdachtmakingen van seksuele riten; in het geval van de Ordo Templi Orientis is dat juist – maar niet geheim! De rituelen zijn te lezen in de boeken van de grootmeester Aleister Crowley (1875-1949). Andersom waarschuwt Rudolf Steiner (1861-1925) weer voor de zeer geheime machinaties van sommige vrijmetselaarorden die de eerste wereldoorlog veroorzaken. Bestaan er geheime genootschappen die achter de schermen van het wereldtoneel aan de touwtjes trekken? Zoals de Amerikaanse Skull and Bones waar nogal wat presidenten lid van zouden zijn. Wat maakt eigenlijk dat een geheim genootschap een geheim genootschap is. Wat zijn daarvoor de kenmerken en wie bepaalt dat? Aan de hand van een historisch overzicht proberen we in deze cursus antwoorden te krijgen. Dr. J. van Schaik is godsdiensthistoricus. Hij studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde op het godsbeeld van de katharen en de manicheeërs. Hij heeft vele publicaties op zijn naam staan over de geschiedenis van het (esoterische) christendom.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Cultuurgeschiedenis

Odysseus Homerus en Odysseus, hoe leefden zij? Drs. Hein van Dolen

De Odyssee is onbetwistbaar een van de fraaiste dichtwerken die ooit is geschreven. Sinds het ontstaan van dit werk, waarschijnlijk rond 725 v.Chr., zijn talloze studies verschenen die de dichter Homerus en zijn twee heldendichten Ilias en Odyssee betreffen.

1524ER

De geboorteplaats, het leven en de werkwijze van deze begaafde ‘bard’ zijn altijd onderwerp van discussie geweest, evenals de vraag of beide boeken wel van zijn hand waren en wat de betekenis van deze twee geschriften is geweest voor de antieke mens en de latere generaties.

Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30

Tijdens deze cursus wordt gesproken over zoveel mogelijk facetten van de dichter en zijn werk. Vervolgens komt het dagelijkse leven ten tijde van Homerus aan bod: hoe woonde men, wat werd er gegeten en gedronken, hoe kleedden de mensen zich, waaruit bestonden de ceremonies en offers, welke begrafenisriten waren er en heeft Homerus de schrijfkunst beheerst? Aan de persoon van Odysseus zal uitgebreid aandacht worden besteed, zijn avonturen, karakter, uiterlijk en dood. Daarna komen de reizen van Odysseus en zijn zoon aan de orde. Aan de hand van dia’s worden de plaatsen bekeken waar deze twee mannen zouden zijn geweest. Bovendien worden tal van theorieën besproken die in verschillende eeuwen zijn geopperd over de locaties van Odysseus’ zwerftochten.

Data 3, 10, 17, 24 maart 2016

Locatie Woudestein Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4 Literatuur (aanbevolen) Hein L. van Dolen, Odysseus, uitgeverij Hermaion, Lunteren, 2006, ISBN-10: 90-5027139-1; ISBN-13: 978-905027-139-1

Drs. H. van Dolen heeft een groot aantal publicaties op zijn naam staan, zoals vertalingen van Oudgriekse auteurs en een tweetal boeken over Byzantium. Voor een jeugdig publiek schreef hij Op naar de Olympos, dat door een kinderjury is onderscheiden, en onlangs De farao en de dief. In 2013 heeft hij de Oikos-publieksprijs ontvangen ‘wegens zijn bijzondere bijdrage aan de verspreiding van de kennis over de klassieke Oudheid onder een breed publiek’.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Economie

De Rotterdamse Haven, deel 2 De Rotterdamse haven: nou en? Wat zijn de effecten van de haven? Dr. Bart Kuipers e.a.

1522AR Data 2, 9, 16 februari 1, 8, 15, 22 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 215 Hovo Plusprijs € 235 Aantal bijeenkomsten 7

De Rotterdamse haven is geen doel op zich, maar vervult een functie voor bedrijven die lading vanuit een voor- en achterland importeren en exporteren. Daarnaast is de haven een groot industriecomplex met spectaculaire raffinaderijen en ingewikkelde chemische installaties. Dit alles gaat gepaard met een groot scala aan effecten: effecten voor de Nederlandse en de Europese economie, effecten voor de stad Rotterdam, economische effecten, sociale effecten, milieueffecten, verkeerseffecten, effecten op de gezondheid en effecten op de concurrentiepositie. In deel II van deze collegereeks wordt ingegaan op de verschillende effecten van de haven. En net zoals in deel I geven jonge, direct betrokken onderzoekers een actueel beeld van de effecten die de Rotterdamse haven geneert, gebaseerd op hun eigen onderzoek—doorgaans een promotie onderzoek—onder de enthousiaste leiding van Bart Kuipers, ervaren rot in de haven. Zij staan daarmee onder meer stil bij de volgende vragen. Waarom hebben wij de haven nodig als B.V. Nederland? Wat betekent de haven voor de revitalisering van de stad? Is Rotterdam nog wel een echte havenstad? Wat zijn de milieu- en gezondheidseffecten van de haven? Wat zijn de effecten van de aanleg van de Tweede Maasvlakte op concurrerende havens en de concurrentiepositie van Rotterdam? Hoe heeft de haven ervoor gezorgd dat ons land een distributieland is geworden?

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Economie

Economische en milieuproblemen in China: keert de wal het schip? Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

China was tot voor kort het succesverhaal, de belichaming van de Aziatische eeuw. Maar de economische en milieuproblemen nemen toe en de spectaculaire hoge economische groei daalt geleidelijk en is nu al onder de 7 procent per jaar. De Chinese overheid heeft de handen vol aan een anticorruptie beleid en het claimen van zeggenschap over de Zuid Chinese zee, waarmee het zich de vijandschap van minimaal de Filippijnen en Vietnam op de hals haalt. Ondertussen demonstreren ontevreden burgers steeds vaker, voor loonsverhoging, maar ook tegen milieuvervuiling en ze scoren af en toe, wat de bereidheid om te ageren doet toe nemen. De vraag is keert de wal (de milieuproblematiek) het schip (van de hoge economische groei)? China leidt de aandacht af met grote projecten zoals grootschalig investeren in zonne-energie, het oprichten van de Aziatische infrastructuur investeringsbank (AIIB) en de aanleg van de Nieuwe Zijderoute. Deze investeringen zijn ook niet zonder problemen, omdat de Verenigde Staten tegen de oprichting van de AIIB is, als alternatief voor de Wereldbank, en Rusland met argusogen kijkt naar de Zijderoute die onder Rusland doorgaat. Deze problemen ondermijnen ook de positie van de communistische partij, die over enkele jaren haar honderdjarig bestaan hoopt te vieren. De overheid wil de communistische partij overeind houden, maar lagere economische groei, een sluimerende schuldencrisis en grote kapitaalvlucht beperken de marges voor nieuw beleid. Deze onderwerpen zullen diepgaander aan de orde komen in het licht van recente ontwikkelingen in Azië in het algemeen en in China in het bijzonder.

1525AR Data 29 januari 5, 12, 19 februari 4, 11 maart 2016 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

Tweede semester Hovo Rotterdam

Economie

Grondlijnen voor een nieuwe financiële ethiek Kritische analyse van de financiële sector dr. Aloy Soppe (kerndocent), e.a.

1521OR Data 1, 8, 15, 29 februari 7, 14 maart 2016 Tijd en dag Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 215 Hovo Plusprijs € 235 Aantal bijeenkomsten 7 Bijzonderheden Deze cursus is een geactualiseerde versie van het programma De Macht van het Kapitaal in 2014.

Er zijn weinig sectoren in de geïndustrialiseerde economieën die de laatste decennia zoveel veranderingen hebben doorgemaakt op technotechnologisch, economisch en juridisch terrein als de financiële sector. Ooit hadden banken als primair doel het regelen van het betalingsverkeer en het faciliteren van de reële economie door de besparingen en de investeringen met elkaar te verbinden. Tegenwoordig is de handel in liquiditeiten, vermogenstitels, derivaten en schuldtitels van velerlei vorm een doel en een machtscentrum op zichzelf geworden. In deze cursus wordt de moderne financiële sector aan een kritische analyse onderworpen. De financiële crisis van de jaren 2007 en later is niemand meer ontgaan, evenals de bijbehorende invloed op de samenleving en de bijbehorende regelgeving. Vanuit verschillende invalshoeken wordt in deze cursus de rol van geld en vermogen geanalyseerd en kritisch geïnterpreteerd. Ook de zoektocht naar duurzame alternatieven zal nadrukkelijk ter sprake komen. De onderwerpen ziet er als volgt uit (volgorde onder voorbehoud): • Inleiding financiële ethiek - dr. Aloy Soppe • Grondlijnen voor een nieuwe financiële ethiek - dr. Aloy Soppe • Menselijke bouwstenen van het kapitalisme - drs. Gerard van Welzenis • Een geschiedenis van financiële crisis - drs. Gerard van Welzenis • De rol van eigenbelang in de economie - dr. Liesbeth Noordegraaf • De transitie naar een duurzame economie – dr Carolien Hoogland • Bitcoins, nieuw betaalmiddel, nieuwe ethiek? - Ir. Simon Lelieveld • Een jaar zonder geld - dr. Carolien Hoogland • Nabeschouwing en groepsdiscussie - dr. Aloy Soppe.

Dr. Aloy.B.M. Soppe is hoofddocent financiële ethiek aan de ESL. Drs. Gerard van Welzenis, was senior economist bij het Centraal Planbureau. Dr. Carolien Hoogland is milieukundig psycholoog. Dr. Liesbeth Noordegraaf-Elens, is econoom en filosoof aan de EUR. Ir. Simon Lelieveldt is bankdeskundige.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Filosofie

Heidegger en zijn tijd De vraag naar de techniek Drs. Jan Lagendijk

‘Zo ontstaat de indruk dat alles wat we tegenkomen alleen bestaat voorzover het een maaksel van de mens is. De mens komt dan alleen nog maar zichzelf tegen.’ De moderne technologie heeft de mens in staat gesteld eeuwenoude dromen te verwezenlijken: ruimtevaart, kunstmatige intelligentie, levensverlenging, enz. Van oudsher wordt de techniek gezien als een instrument in handen van de mens: de techniek is het middel dat wij ontworpen hebben om de door ons gestelde doelen te bereiken. Maar is deze gangbare opvatting nog wel houdbaar? De technische mogelijkheden zijn tegenwoordig ongekend – niemand weet wat de moderne techniek ons in de toekomst zal brengen. Heeft de mens de technologie nog wel in zijn macht? In 1954 verschijnt Die Frage nach der Technik – baanbrekende voordracht over het technologisch tijdperk. Heidegger ervaart de moderne techniek als een aardverschuiving die de grond onder onze voeten wegslaat. Wat zijn de kenmerken van het technologisch tijdperk en wat is de plaats van de mens in een door wetenschap en technologie beheerste wereld. Heideggers denken is zelf een aardverschuiving, die de onaantastbare positie van de moderne mens aan het wankelen brengt. In zijn denken is de mens voor het eerst sinds eeuwen niet meer de spil van het universum, het subject, het onderwerp waar alles om draait. Deze cursus schets een korte geschiedenis van de moderne filosofie (van Descartes tot Nietzsche) en laat zien dat Heideggers denken volstrekt anders is. Sinds het begin van het Griekse denken hebben de filosofen telkens opnieuw nagedacht over de plaats van de handelende mens te midden van de kosmos. Wij lezen tijdens de cursus ook teksten van Plato, Aristoteles, Descartes, Kant, Darwin en Nietzsche.

1523GR Data 3, 10, 17 februari 2, 9, 16, 23, 30 maart 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30

Drs. J. Lagendijk is docent filosofie. Hij studeerde filosofie en psychologie in Leiden en Amsterdam. Hij verzorgt cursussen filosofie aan verschillende instellingen (o.a. HOVO)

Tweede semester Hovo Rotterdam

Filosofie

Religie en de opkomst van het kapitalisme Dr. Henri Krop en dr. Joost Hengstmengel

1521HR Data 25 januari 1, 8, 15, 29 februari 7, 14, 21 maart 2016 Dag en tijd Maandag, 14.00 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 230 Hovo Plusprijs € 250 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur (aanbevolen) Max Weber, De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme (Amsterdam: Boom, 2012), ISBN 9789461055804

Eind 2012 verscheen na ruim honderd jaar de eerste Nederlandse vertaling van Max Webers Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus.. De boekomslag spreekt van een “klassieker met een grote Kapitalismus actuele betekenis, juist in onze tijd waarin de religie terugkeert op de publieke agenda, en de vanzelfsprekendheden van het kapitalisme steeds meer ter discussie staan”. De verschijning van het boek rond 1904 deed veel stof opwaaien. De ‘Weber-these’ over de rol van het Protestantisme in de opkomst van het kapitalisme werd publiekelijk gewogen, aangevuld en bekritiseerd. In deze cursus gaan we nader in op de inhoud, historische achtergrond en receptie van Webers boek. Zijn these was veel verfijnder dan zouden calvinistische zuinigheid en hard werken de kapitalistische geest hebben bevorderd. Er zal ruimschoots aandacht worden besteed aan het debat naar aanleiding van de Weber-these. Zo gaan we onder meer na wat Richard Tawney, Ernst Troeltsch en Amintore Fanfani in hun reacties op Weber te berde brachten en welke rol zij zagen voor Joden, katholieken en Puriteinen in de opkomst van de kapitalistische samenleving. De cursus loopt uit op de vraag hoe actueel Webers klassieker is. “Webers invloed is nog steeds springlevend” volgens de omslag van de Nederlandse vertaling, maar waar blijkt dit eigenlijk uit? Kunnen we de uiteenlopende houdingen tussen noordelijke en zuidelijke landen in de eurocrisis bijvoorbeeld toeschrijven aan een andere religieuze gezindheid? Dr. H.A. Krop is als docent Geschiedenis van de wijsbegeerte verbonden aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Van zijn hand verscheen een vertaling van Spinoza’s Ethica en in dit jaar Spinoza, een paradoxale icoon van Nederland. Dr. J. W. Hengstmengel studeerde Informatica & Economie en Wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In 2015 promoveerde hij aan de Faculteit Wijsbegeerte op het onderwerp theologische invloeden in het vroegmoderne economische denken.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Filosofie

De mens, een sterfelijk wezen: keuzes rond leven & levenseinde Dr. Ton Vink

De mens leeft in het besef van zijn sterfelijkheid. Dat is geen verrassend inzicht. Maar dat die sterfelijkheid tegenwoordig, soms al vroeg, dwingt tot het maken van keuzes rond ons levenseinde, is wel nieuw. In Nederland denk je dan al snel aan levensbeëindiging op verzoek: euthanasie en hulp bij zelfdoding. Maar het is goed te bedenken dat de palliatieve zorg, voorafgaand aan en rond het levenseinde en de keuzes binnen die zorg, eveneens van grote betekenis zijn. In deze cursus buigen we ons onder meer over: • Enkele opmerkingen over het denken over leven, dood en het leven na de dood. • De medische en juridische ontwikkelingen die tot onze ‘euthanasiewet’ hebben geleid. • Het huidige functioneren van deze wet en de daarin gestelde eisen. • De betekenis van palliatieve zorg, sedatie, continue sedatie, artseneuthanasie, zelfeuthanasie. • De betekenis van lijden; lijden aan het leven; ‘klaar met leven’ of ‘voltooid leven’. • De betekenis, omvang en beperking van zelfbeschikking. • De algemene beschermwaardigheid van het leven versus de betekenis van het leven voor het individu. • Actuele juridische ontwikkelingen, zoals de zaak-Heringa, de zaakTuitjenhorn. • De diversiteit aan standpunten in de regelgeving in andere landen. • En tenslotte de vraag welke keuzes er nu werkelijk openstaan aan het eind van ons leven, van niet-behandelen tot levensbeëindiging.

1523HR Data 2, 9, 16, 23, 30 maart 6, 13, 20 april 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8

Dr. T. Vink is filosoof. Hij schreef een proefschrift over de Schotse filosoof David Hume. Hij is zowel theoretisch (in de vorm van publicaties) als praktisch (in de vorm van begeleiding) betrokken in de discussie rond een zelf beschikt levenseinde. In 2007 werd hij voor de Rechtbank Amsterdam vrijgesproken van overtreding van art. 294 Sr. (hulp bij zelfdoding).

Tweede semester Hovo Rotterdam

Geologie

De dynamische Aarde Een dynamische planeet Dr. Leo Minnigh

1523JR Data 2, 9, 16, 23 maart 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4

De aarde is een zeer dynamische planeet. Niets ligt dan ook meer op dezelfde plaats als miljoenen jaren geleden. Hele continenten verschuiven ten opzichte van elkaar, oceanen verdwijnen en nieuwe ontstaan. De ontdekking hiervan, het begrip hoe dat allemaal komt en welke drijvende krachten daar achter zitten, is pas 50 jaar oud. In het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw groeide een verklarende theorie die bekend is geworden onder het begrip “platentektoniek en oceaanbodemspreiding”. Al veel eerder hadden geologen en anderen theorieën over aardbevingen en vulkanen en over de processen die gebergteketens veroorzaken te begrijpen. Geen van die theorieën was bevredigend; men zag niet het verband tussen die verschillende verschijnselen. De meteoroloog Alfred Wegener echter kwam in het begin van de jaren twintig wel met een allesomvattende theorie: drijvende continenten. Maar Wegener werd verguisd om zijn verklaring voor het drijvende en voortstuwende mechanisme. Oog voor zijn uitstekende waarnemingen had men niet. Pas in de hoogtijdagen van de koude oorlog kwamen er zoveel nieuwe gegevens vrij dat met wereldwijd enthousiasme de nieuwe theorie van de platentektoniek en oceaanbodemspreiding werd geaccepteerd. Het betekende een omwenteling in de aardwetenschappen. In vier hoorcolleges zullen het ontstaan, de achtergronden en de nieuwste ontwikkelingen van deze theorie worden belicht. Dan begrijpen we ook waarom in Nederland de kans op een zware aardbeving gering is en dat onze enige werkende vulkaan op Saba ligt, waarom de vulkanen van Indonesië zo gevaarlijk explosief zijn, terwijl je er op Hawaii rustig naar kan staan kijken. Met de kennis van nu is het ook steeds beter mogelijk reconstructies te maken van de wereldkaart zoals die er honderden miljoenen jaren geleden heeft uitgezien. Dr. L.D. Minnigh studeerde geologie in Leiden. Hij was visiting professor in Brazilië, heeft bij verschillende geologische adviesbureaus gewerkt en was wetenschappelijk informatie-specialist aardwetenschappen bij de TU Delft.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Natuurwetenschappen

Biotechnologie Dr. Ruud Licht

In deze cursus krijgt u inzicht in de volgende onderwerpen:

1521GR

Stamcellen en proefdieren: Welke soorten stamcellen zijn er allemaal en wat kan je daar mee. Er is aandacht voor de ethiek en voor de gevaren rond het gebruik van stamcellen. Nieuwe therapieën moeten worden getest in proefdieren. Hoe doe je dit, en wat houdt het werken met proefdieren in.

Data 25 januari 1, 8, 15, 29 februari 7, 14, 21 maart 2016

Tissue-engineering en Imaging: Bij het maken van nieuwe weefsels worden stamcellen en materialen gecombineerd. Om te zien of nieuw weefsel doet wat het moet doen zijn er allerlei technieken om in weefsels te kunnen kijken. DNA/RNA-technologie en synthetische biologie: Nieuwe technieken stellen ons in staat om op basis van RNA en DNA interventies te plegen op cellulair niveau. Bovendien is het met deze technologie mogelijk om willekeurig welke eigenschap te introduceren in een organisme. Het is nu zelfs mogelijk om totaal nieuwe organismen te maken. Veredeling en selectie: Verandering is een essentieel onderdeel van het leven. Moderne biotechnologische technieken zorgen ervoor dat selectieve veranderingen veel sneller kunnen worden gerealiseerd, en opent de deur voor aanpassingen die in de natuur niet plaats zouden vinden. Genomics, Proteomics en individuele gezondheidszorg: Sinds het humane genoom project komen er enorme hoeveelheden data op ons af. Wat leren we daar van? Maar genen zeggen niet alles. Het gaat er vooral om wat daar aan eiwitten mee wordt geproduceerd, en hoe die samenwerken in het lichaam. Genomics en proteomics zorgen ervoor dat steeds meer diagnostiek en therapieën op individueel niveau kunnen worden verzorgd.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 (inclusief excursie) Maximum aantal deelnemers 40 Literatuur (aanbevolen) Bill Bryson, A short history of nearly everything, black swan, 2004, 0552151742, ISBN 0552997048

Lezen wetenschappelijke literatuur: Waar vindt ik betrouwbare informatie over wetenschappelijke bevindingen, en hoe ontcijfer ik een wetenschappelijk artikel. Toekomst van biotech / integratie biologie en technologie: In de nabije toekomst zal technologie steeds verder geïntegreerd raken met het dagelijks leven. Technologie als telefoons zullen worden geïntegreerd met biologische functies. De oorsprong van het leven / Wat is leven eigenlijk?: Vanuit biologisch perspectief zijn er prima antwoorden te geven op de vraag wat leven is, hoe het is begonnen en wat de zin is van het leven. Vanuit dit perspectief wordt ingegaan op wat er tegenwoordig allemaal kan met biotechnologie en over wat we (niet) zouden moeten willen dat er gebeurt.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Exacte wetenschappen

Zintuigen Letterlijk Levens Bepalend Prof.dr. Louw Feenstra

Zintuigen werken constant en levenslang. Zonder zintuigen geen leven. Ze zorgen ervoor dat het organisme ademt, eet en drinkt, vecht en paart en de nakomelingen verzorgt. Maar wat is een zintuig eigenlijk, wat doet het, hoe komt dat, hoe werkt het? De cursus biedt omschrijvingen van zintuigen en van manieren waarop zij kunnen worden bestudeerd. Er wordt een beperkt aantal voorbeelden gegeven van functie, bouw en werking en van hun onderlinge samenwerking. De overwegend levenswetenschappelijk georiënteerde informatie ontleent zijn voorbeelden aan de planten- en dierenwereld . Wat extra aandacht wordt besteed aan het gehoor en het humane evenwichtsorgaan met enkele korte excursies naar afwijkingen daarvan. De benadering wordt geplaatst in een neo-Darwinistische context als onderdeel van naturalistische filosofie, meer in het bijzonder evolutionaire kennisleer. Het zal niet lukken om dit overzicht geheel te kunnen geven zonder enkele vaktermen van de biomedische wetenschappen en filosofie, maar jargon zal beslist worden vermeden.

1524HR Data 11, 18 februari 3, 10, 17 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5

Zintuigen is mijn favoriete onderwerp en het is mijn bedoeling ook u, toehoorder, daar enthousiast voor te maken.

Prof.dr. L.Feenstra is emeritus hoogleraar keel-,neus-, oorheelkunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en heeft een gastvrijheidsaanstelling aan de afdeling Neurowetenschappen van het ErasmusMC, Rotterdam. Hij studeerde en promoveerde in de geneeskunde en in de wijsbegeerte.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Neurowetenschappen

Brein en Bewustzijn Prof.dr. Kees Brunia

1523BR Data 3, 10, 17, 24 februari 2, 9, 16, 23 maart 6, 13 april 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 295 Hovo Plusprijs € 315 Aantal bijeenkomsten 10 Aanbevolen Literatuur Kees Brunia: HET BREIN van farao tot fMRI, academische uitgeverij EBURON Delft, 2015

We gaan weer op ontdekkingsreis, nu door het brein zelf. De eerste mens heette geen Adam en zijn vrouw keek niet om als er Eva geroepen werd. Het is niet waarschijnlijk dat Adam uit een kleipop is ontstaan, zijn ooroorsprong ligt op de savannen of in het oerwoud van Afrika. Dankzij Darwin weten we dat de ontwikkeling van de levende wereld anders is gegaan en langer heeft geduurd dan we lezen in het Oude Testament. Dat betekent niet dat we geen ziel hebben. We weten dat onze ziel en dus ons bewustzijn samenhangt met ons brein, maar niet hoe. Toen Willis In de 17e eeuw in Oxford begon in menselijke hersenen te snijden, had hij niet te klagen over belangstelling. Nieuwsgierig verdrongen de bezoekers elkaar om te weten te komen waar de ziel zat, maar die vraag kreeg altijd hetzelfde korte antwoord: de ziel is onstoffelijk, die kun je niet lokaliseren. Over een tocht naar de maan werd rond diezelfde tijd ook gedacht en die fantasie werd later werkelijkheid, waarom zouden we op zijn minst niet meer over de samenhang van brein en bewustzijn te weten kunnen komen? Zeggen dat we geen ziel hebben, gaat voorbij aan al die ongrijpbare dingen, die ons leven typisch menselijk maken. De pijn die ik voel, het verdriet, het plezier, de muziek die ik maak of mooi vind, de boeken die ik lees of schrijf, het zijn allemaal dingen die onmogelijk zijn zonder ons brein en zonder onze psyche, maar die niet thuis horen in de wereld van neuronen, synapsen en actiepotentialen. Zoeken naar het verband tussen brein en bewustzijn is een mission impossible. Daarom eindigt onze reis niet met een oplossing, maar onderweg komen we veel interessante dingen op het spoor. Trouwens, als ik de oplossing had, zou ik geen Hovo-docent blijven.

Prof.dr. C.H. Brunia is arts, behaalde hierna zijn doctoraal psychologie en specialiseerde zich tot zenuwarts. Hij was docent fysiologie en hij is hoogleraar Fysiologische Psychologie aan de UVT

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geschiedenis

Het ontstaan van de moderne stad deel 2 De stad als smeltkroes Drs. Han van der Horst

In 1451 veroverde sultan Mehmet Constantinopel. Zijn soldaten mochten drie dagen lang plunderen, moorden en verkrachten. Daarna maakte hij het tot hoofdstad. De sultan trok – soms met niet al te zachte drang – nieuwe inwoners aan uit alle bevolkingsgroepen van zijn Ottomaanse Rijk, want de hoofdstad – meende hij – diende een afspiegeling te zijn van dat rijk. Zo werd Istanbul een veelvolkerenstad waar op straat tal van talen gesproken werden en uiteenlopende levensstijlen naast elkaar bestonden. Ook het oude Rome was een metropool met een – te moderne term – multicultureel karakter. Dat gold en geldt eigenlijk voor alle grote urbane centra ter wereld. Op die regel is maar een uitzondering: een aantal Europese hoofdsteden in de negentiende en de twintigste eeuw. Een combinatie van nationalisme en industriële revolutie maakte een eentalige monoculturele massastad voor het eerst in de geschiedenis van de wereld mogelijk. En dat lang niet overal. In het Habsburgse Wenen werd naast Duits veel Tsjechisch gesproken en er verscheen een groot dagblad in die taal. Tegenwoordig gaat in steeds meer Europese grote en vaak ook kleine steden dit monoculturele karakter verloren. Zij sluiten zich om een term van Romein te gebruiken opnieuw aan bij het algemeen menselijk patroon. Zij worden weer net zo veeltalig als Johannesburg, Manila of Jakarta altijd al waren.

1524CR Data 4, 11, 18 februari 3, 19, 17 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

Tegen deze achtergrond belicht Han van der Horst de geschiedenis van de grote stad. Van Rome, Istanboel, Tenochtitlan of Chang’’an, tot Londen, Parijs, Amsterdam en Rotterdam. De stad als smeltkroes: de stad als ontmoetingspunt en als intercultureel slagveld.

Drs. H. van der Horst is historicus (UvA). Hij was werkzaam bij de Nuffic, de Nederlandse Organisatie voor Internationale Samenwerking in het Hoger Onderwijs. Van zijn hand verschenen vele boeken.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Oudheidkunde

Egyptische Religie en Magie Janko Duinker BA

1521LR Data 1, 8, 15, 29 februari 7, 14 maart 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur Bij de cursus wordt een syllabus ter beschikking gesteld.

Het Oude Egypte heeft sowieso iets magisch. De grote tempels, piramides en alle schitterende reliëfs en wandschilderingen laten ons een cultuur zien, die overduidelijk diep religieus was. Vaak gaat de betekenis van de bouwwerken en afbeeldingen ons verstand te boven, niet in de laatste plaats omdat de hiëroglifische teksten moeilijk te ontcijferen zijn. In deze cursus van zes bijeenkomsten krijgt u een intensieve introductie in de goden, de religie en de magie van de Oude Egyptenaren. Deze gaat verder dan de tempels, want ook op een dagelijkse basis, voor vervelende kwaaltjes en zorgen, gebruikten de Egyptenaren magie en hymnen. Magische spreuken tegen oogontstekingen, tegen kwade dromen, of voor het onschadelijk maken van vijanden behoorden aan de orde van de dag. Daar tegenover staat de funeraire religie. De afbeeldingen in graven en tempels die gaan over de onderwereld van de Egyptenaren zijn ronduit spannend. Een hiernamaals met vele gevaren die de overledenen moesten zien te overwinnen door middel van magische spreuken en voorbehouden kennis. In de tweede helft van het de cursus zullen we dan ook de verschillende onderwereldboeken gaan lezen (in vertaling). Piramideteksten, Dodenboekspreuken en het zo genaamde Amduat (Het boek van dat wat in de onderwereld is) vertellen ons over hoe men zich deze ‘plaats’ voorstelde. Een wereld vol met vreemde wezens, soms goedaardig, soms kwaadaardig. Interessant is dat deze onderwereld ons ook dingen kan vertellen over hoe de Egyptenaren hun eigen wereld zagen.

J. Duinker BA studeerde Egyptologie, kunstgeschiedenis en filosofie aan de Universiteit van Leiden. Hij is momenteel werkzaam in het Rijksmuseum van Oudheden en is voorzitter van de Egyptologische stichting Huis van Horus. Vanaf 2008 geeft hij cursussen aan HOVO instellingen door heel Nederland.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Godsdienstwetenschap

Jakob, Jozef, Job, en andere Bijbelse hoofdrolspelers Dr. Sijbolt Noorda

De Bijbel is een van de vele boeken waarover meer gesproken wordt dan erin gelezen. Evenals Shakespeare, Proust of de Koran. En wanneer men erin leest, zijn het meestal enkele favoriete passages of welgekozen fragmenten als onderdeel van een Joodse of Christelijke liturgie. Deze cursus wil meer.

1521AR

In deze cursus beogen we langere lijnen te laten zien, de historische verbanden van de verhalen en de vertelde geschiedenis. De Bijbel is geen boek uit één stuk en kent geen eenheid van tijd en plaats. Integendeel, het is een boek dat is gegroeid in de loop van eeuwen. Zijn inhoud werd verteld en doorverteld, gereciteerd en gezongen; ooit opgeschreven en vervolgens meer dan eens bewerkt, vermeerderd en geredigeerd. De Bijbelse bundel draagt terdege de sporen van de tijd waarin hij is gevormd. Dat is geen mankement maar uitdrukking van levende traditie.

Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30

De colleges zullen gaan over de grote en de kleine geschiedenis, over geloofskwesties en levensvragen aan de hand van teksten van en over een aantal hoofdrolspelers. Het zal gaan om Jakob en Jozef, Mozes en Mirjam, Job en Prediker, Jezus en Johannes, Maria en Magdalena, Petrus en Paulus, hun lotgevallen en hun overtuigingen.

Dr. S.J. Noorda is bijbelwetenschapper en universiteitsbestuurder. Hij studeerde theologie in Amsterdam, New York en Utrecht. Hij was o.a. voorzitter van het projectbestuur van de Nieuwe Bijbelvertaling (1992-2004).

Tweede semester Hovo Rotterdam

Data 1, 8, 15, 29 februari 7, 14 maart 2016

Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6 Bijzonderheden Van de deelnemers wordt verwacht dat ze zich op elk college voorbereiden door een aantal opgegeven bijbelboeken of delen ervan zorgvuldig te lezen in een of twee vertalingen van de bijbel. Andere verplichte literatuur of voorbereiding is er niet.

Godsdienstwetenschappen

Koran, Thora, Bijbel : ‘KTB’ Drs. Richard Kroes

1521JR Data 1, 8, 15, 22, 29 februari 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5

In het multiculturele debat wordt door alle kampen regelmatig uit de heilige schriften van de monotheïstische godsdiensten geciteerd en er wordt ook driftig vergeleken. Daarbij liggen meer misverstanden op de loer dan je op het eerste gezicht zou denken. De titel van deze cursus is al een misverstand en in deze cursus leggen we uit waarom. Zij die vooral overeenkomsten zien tussen de heilige boeken, zien vaak over het hoofd hoe verschillend de teksten zijn. En zij die de nadruk leggen op de verschillen, hebben vaak nauwelijks door met wat voor soort teksten ze te maken hebben. De sleutel naar een beter begrip van de onderlinge verbanden tussen de heilige schriften is de verhaalcultuur die aan al deze teksten ten grondslag ligt. In deze cursus gaan we het spoor van enkele verhalen na die in verschillende versies in de diverse heilige boeken te vinden zijn. Daarnaast bekijken we welke technieken en genres er in het verhalen vertellen werden toegepast. We gaan ook na wat er met verhalen gebeurt als ze van de ene heilige boek in het andere terecht komen. Vaak wijzigt de betekenis van een verhaal, of verandert de pointe, terwijl het wel hetzelfde verhaal blijft. Niet zelden maakt het voor de uitleg van een verhaal uit waar het vandaan kwam en uit welke culturele achtergrond het afkomstig was. Ook aan ‘uitlegkunde’ in Jodendom, christendom en islam wordt enige aandacht besteed en aan de valkuilen bij het vergelijken van teksten uit verschillende religies.

Drs. R. Kroes woont in Amsterdam en is historicus en archeoloog. Momenteel is hij werkzaam bij een archeologisch adviesbureau. Daarnaast is hij docent in het volwassenenonderwijs op diverse plekken in Nederland, waaronder HOVO Limburg. Zijn specialismen zijn de vroege geschiedenis van de islam, de sji’ietische islam, de kruistochten en alles wat te maken heeft met bijbel en koran.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Interdisciplinair

Arabisch leren lezen Drs. Richard Kroes

Niet alleen Arabisch, ook Perzisch en Urdu bijvoorbeeld, maken gebruik van het Arabische schrift. Dat vormt bepaald een hindernis om aan zo’n taal te beginnen. Omdat het Arabisch geen klinkers schrijft, is het lezen van de taal ook lastiger. De lezer ‘herkent’ de woorden uit het schrift eerder dan dat hij ‘leest wat er staat’. Voor dat herkennen moet je de woorden die er geschreven staan dus eigenlijk al kennen. Arabisch leren lezen kan dus alleen goed wanneer je tegelijkertijd ook de woorden leert. Toch is het mogelijk om in het schrift door te dringen zonder eerst kennis te maken met de taal. In het Midden Oosten waren tegenwoordig namelijk grote hoeveelheden westerse leenwoorden rond, die goed herkenbaar zijn: ‘Samsung’, ‘taxi’ en ‘Coca Cola’ bijvoorbeeld. En een Arabisch woord als kebab kunt u ook makkelijk lezen.

1521DR Data 25 januari 2016 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 16.00 (een hele dag) Locatie Woudestein Kosten € 98 (inclusief lunch)

Tijdens mijn vele reizen naar Iran heb ik een collectie aangelegd van uithangborden, winkelruiten, wegwijzers en andere publieke taaluitingen met daarop makkelijk herkenbare woorden in Arabisch schrift. Daarmee kan ik u ‘leren lezen’ zonder ook maar één woord Arabisch te leren.

Hovo Plusprijs € 118

De cursus bestaat uit twee delen. In de eerste helft – van twee lessen – laat ik u kennis maken met het Arabische schrift, leert u de lettervormen en leest u uw eerste straatborden. In de tweede helft wagen we ons aan het ontcijferen van echte ‘Arabische’ teksten en laat ik u kennis maken met de manier waarop in het Arabisch (toch) alle klinkers kunnen worden geschreven.

Maximaal aantal deelnemers 17

Aantal bijeenkomsten Een hele dag

Drs. R. Kroes woont in Amsterdam en is historicus en archeoloog. Momenteel is hij werkzaam bij een archeologisch adviesbureau. Daarnaast is hij docent in het volwassenenonderwijs op diverse plekken in Nederland. Zijn specialismen zijn de vroege geschiedenis van de islam, de sji’ietische islam, de kruistochten en alles wat te maken heeft met Bijbel en koran.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Interdisciplinair

Religie en wetenschap Een intrigerend spanningsveld Prof.dr. Harm Bart en prof.dr. Koo van der Wal

1522LR Data 26 januari 2, 9, 16 februari 1, 8, 15 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 215 Hovo Plusprijs € 235 Aantal bijeenkomsten 7

Van de evolutiebioloog Stephen Jay Gould is afkomstig: science is about the age of rocks, religion is about the Rock of Ages . Gaat men hierop af dan zou het bij religie en wetenschap gaan om twee gescheiden gebieden die geheel buiten elkaars vaarwater liggen. Historisch gezien liggen de zaken anders. Er is een gedurige interactie geweest en in sommige gevallen is die tumultueus verlopen. Kortom er is sprake van een spanningsveld. Op dit spanningsveld wordt tijdens deze lezingencyclus systematisch ingegaan. Daarbij komen o.a. de volgende vragen aan de orde: Wat is wetenschap? Wat is religie? Hoe hebben het wereldbeeld en het mensbeeld zich in de afgelopen eeuwen ontwikkeld en welke invloed heeft dit (gehad) op geloofsvoorstellingen? In hoeverre heeft religie een remmende invloed uitgeoefend op de ontwikkeling van de wetenschap? Zijn er ook gevallen waarin – omgekeerd – juist sprake was van een stimulerende wisselwerking? Waar draaide het nu eigenlijk om bij het befaamde conflict tussen Galilei en de Kerk? En wat is de voedingsbodem voor de denkrichting die wel met de term ‘Intelligent Design’ wordt aangeduid? Zoals zal blijken voert deze laatste vraag naar de eeuwenoude kwestie toeval versus ontwerp, met op de achtergrond de vraag of ook doeloorzaken een rol kunnen spelen in de moderne natuurwetenschap. Tenslotte zal worden ingegaan op recente ontwikkelingen op ethisch en politiek vlak waarbij het besproken spanningsveld ‘in de diepte’ een (hoofd)rol speelt.

Prof.dr. H. Bart is emeritus hoogleraar wiskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Prof.dr. G.H. van der Wal is emeritus hoogleraar Wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Interdisciplinair

Toeval Nooit beheersbaar, maar wel te begrijpen Drs. Erik Heijerman

Toeval beheerst ons leven. Iedereen kent het wel: je droomt ’s nachts van iemand die je in geen jaren gezien hebt, en de dag erop kom je hem in de stad tegen. Twee keer de jackpot van de loterij winnen? Het is meer dan eens voorgekomen. De kans op een vliegtuigongeluk is ongeveer 1 op 800.000, de kans op een vliegtuigongeluk vanwege een piloot die zelfmoord wil plegen is nog veel kleiner. Al deze gebeurtenissen zijn buitengewoon zeldzaam en toevallig, maar toch gebeuren ze. Zijn ze echter wel zo toevallig? Wat is toeval eigenlijk? Toeval is een fascinerend onderwerp dat zich leent voor verschillende disciplinaire benaderingen. In deze cursus zullen we het onderwerp vooral historisch, filosofisch en wiskundig onderzoeken. Toeval omgeeft ons leven met onzekerheid, het maakt de wereld minder voorspelbaar en dus planbaar dan we misschien dachten. Hoe verhoudt het zich tot een mechanistisch of deterministisch wereldbeeld, of tot predestinatie? In een wereldbeeld waarin goden bepalen wat je overkomt, heeft toeval geen plaats. De wetenschappelijke benadering van toeval – kansrekening - komt dan ook pas relatief laat in de geschiedenis (17de eeuw) op gang, nog later (19de eeuw) voegt zich daar de statistiek bij. Zowel de kansrekening als de statistiek geven ons meer inzicht in toeval en daarmee gerelateerde begrippen als kans, waarschijnlijkheid, mogelijkheid, aannemelijkheid, voorspelbaarheid. In vele gevallen zijn onze intuïties ten aanzien van toeval misleidend of zelfs onjuist. In deze cursus krijgt u een aantal elementaire handvatten uit de kansrekening en statistiek mee, die u meer inzicht geven in de werking van het toeval. Daarmee wordt het toeval in uw leven niet beheersbaar, maar u zult beter begrijpen waarom het onwaarschijnlijkheidsprincipe (David Hand) waar is: uiterst onwaarschijnlijke gebeurtenissen zijn alles behalve zeldzaam.

1523PR Data 3, 10, 17 februari 2, 9, 16, 23, 30 maart 2016 Dag en tijd Woensdag, 14.00 – 16.15 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8

Drs. E. Heijerman studeerde wiskunde en wijsbegeerte aan de UU en klavecimbel aan het Brabants Conservatorium. Hij was jarenlang stafmedewerker bij het ISW, en is nu wiskundedocent. Hij geeft cursussen bij diverse Hovo’s. Daarnaast is hij actief als musicus in de Domkerk te Utrecht.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Interdisciplinair

Drieluik over Macht en Verandering Dr. Flor Avelino

1522CR Data 16 februari 1, 15 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 95 Hovo Plusprijs € 115 Aantal bijeenkomsten 3 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur Haugaard, M. eds. (2002) “Power: A Reader”, Manchester: Manchester University Press. (24 € bij www.bol.com). Hoofdstukken: Dahl, pp. 8-25, Arendt, pp. 132-145, Foucault, pp. 181-204, Morriss, pp, 275-303 Bijzonderheden Deze cursus behoeft Engelse leesvaardigheid. De literatuur en een groot deel van de terminologie is in het Engels.

In deze drieluik over macht en verandering, gaan we in op de vraag op wat macht betekent, hoe mensen macht uit oefenen, en hoe dit zich verhoudt tot maatschappelijke verandering. Wat is Macht? In het eerste college, beginnen we met een overzicht van verschillende interpretaties van macht in de politieke en sociale theorie (bijv. door Hannah Arendt, Michel Foucault en Anthony Giddens). Macht, Behoud en Verandering. In het tweede college gaan we in op de vraag hoe macht zich verhoudt tot verandering. Vaak wordt macht geassocieerd met gevestigde belangen en het behoud van de status quo. Zijn er ook andere vormen van macht? Wat betekent ‘verandermacht’? Creatie van Verandermacht. Het thema macht is doordrongen van ethische dilemma’s en spanningen. Hoe zit het met machtsongelijkheid? Wie heeft er macht over wie? Kan macht worden overgedragen? Hoe wordt macht gecreëerd? We eindige de drieluik met inzichten over constructieve verandermacht.

Dr. F. Avelino werkt bij DRIFT (Dutch Research Institute for Transitions, Erasmus Universiteit Rotterdam) als senior onderzoeker en docent, waar ze zich vooral bezighoudt met de (on)macht van sociale bewegingen om verandering (transities) teweeg te brengen. Flor schreef een proefschrift over de rol van macht en ‘empowerment’ in transities. Als wetenschappelijk coördinator van het TRANSIT (Transformative Social Innovation Theory)-project, voert zij nu onderzoek uit naar sociale bewegingen die bij willen dragen aan maatschappelijke transformatie.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Kunstgeschiedenis

De kunst en architectuur van de 19e eeuw en de start van de moderne kunst Drs. Johan Holtrop

Schilders die aan het begin stonden van de moderne kunst in de 19e eeuw zoals Manet, Degas en Van Gogh ervaren we nog steeds als kunstekunstenaars van onze tijd. Niettemin is er nu een historische distantie gegroeid waardoor de 19e eeuw meer op haar eigen merites kan worden beoorbeoordeeld. In het verleden werden grote kunstenaars als Turner, Courbet en Manet beschouwd als genieën die onafhankelijk van maatschappelijke ontwikkelingen de eerste schreden zetten op weg naar de moderne kunst. Tegenwoordig is er meer kennis van de industriële, wetenschapwetenschappelijke en politieke revoluties die de condities voor artistieke productie sterk hebben beïnvloed. De kunst van de 19e eeuw toont een divers beeld: van het strenge moralisme van het neo-classicisme rond 1800 tot de wetenschappelijke kleurexperimenten van Seurat na 1885 en de art nouveau rond de eeuwwisseling. Ondanks de vernieuwingen voert de ‘academische’ kunst in de tweede helft van de eeuw nog steeds de boventoon en die ontwikkelingen zijn goed zichtbaar in het hart van de Parijse kunstwereld, de officiële en alternatieve Salontentoonstellingen. Technische uitvindingen zoals de fotografie en lithografie grijpen diep in en aan het eind van de eeuw zien we openlijk de toepassing van de nieuwe materialen ijzer en glas in de architectuur. De stad Parijs wordt wel eens het ‘Florence van de 19e eeuw’ genoemd vanwege de parallel met de unieke artistieke ontwikkelingen in het 15e eeuwse Florence.

1523KR Data 27 januari 3, 10, 17 februari 2, 9, 16, 23, 30 maart 6 april 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 -16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295 Hovo Plusprijs € 315 Aantal bijeenkomsten 10

Deze cursus biedt een kunsthistorisch raamwerk voor de grote verscheidenheid die de schilder- en beeldhouwkunst en de architectuur van de 19e eeuw kenmerkt, waarin de ontwikkeling van de moderne kunst speciale aandacht heeft.

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) onder andere als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor het HOVO vanaf 1996.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Kunstgeschiedenis

Turijn Een culturele biografie van een stad Drs. Ernest Kurpershoek

1523CR Data 2, 9, 16, 23, 30 maart 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5

In deze cursus worden verschillende aspecten van het culturele verleden van Turijn in hun onderlinge verband behandeld: architectuur en stadsaanleg, beeldende kunsten, en het muzikale en literaire leven. Turijn was van 1416 tot 1861 de hoofdstad van het hertogdom Savoye. De laatste hertog, Victor Emmanuel II, werd in 1861 de eerste koning van Italië. Generaties lang heeft de dynastie alles in het werk gesteld om van Turijn een hoofdstad van allure te maken. Turijn werd een modelstad voor heel Europa: een totaalkunstwerk waarbij stijl, afmetingen en kleur van de gebouwen nauwkeurig op elkaar zijn afgestemd. De barok, begonnen in Rome, bereikte in Turijn een climax. Guarini en Juvarra ontwierpen spectaculaire kerken, paleizen en villa’s. De krans van villa’s van de Savoye’s rondom de stad staan inmiddels alle op de Werelderfgoed van de UNESCO. In de twintigste eeuw ontwikkelde Turijn zich tot industriestad. Opmerkelijk is dat bedrijfsleven en cultuur van meet af aan nauw met elkaar verbonden waren. Bedrijfsgebouwen als die van Fiat en Lavazza zijn stijlbewust vormgegeven, terwijl de scheidslijn tussen industriële productie en kunst soms moeilijk is te trekken. Zo werden in 1950 voor het eerst in een moderne kunstmuseum auto’s tentoongesteld, waaronder ontwerpen van de Turijnse autodesigner Pininfarina. Het diepgewortelde gevoel voor stijl heeft de laatste decennia geleid tot schitterende herinrichting van de beroemde Turijnse musea: de Galleria Sabauda, het Museo Civico, de musea van Egyptische en van Oosterse kunst, alsmede het museum voor hedendaagse kunst.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Letteren

Autobiografisch schrijven Drs. Henk Weltevreden

Een goede reden om deel te nemen aan een cursus Autobiografisch Schrijven? Dat kan dat ene verhaal zijn dat al lang de ronde in de familie doet en dat erom vraagt vastgelegd te worden. Of die herinneringen die u nu wel eens geordend op papier wilt hebben. Of misschien wilt u zicht krijgen op uw verleden: waarom zijn de zaken gelopen zoals ze gelopen zijn? Hoe doet u dat? In uw hoofd lijkt het gemakkelijk of als u vertelt, dan komen de woorden haast als vanzelf. Maar op het moment dat u besluit dit alles op schrift te gaan stellen, lukt het vaak niet. Het verhaal wordt te vaag of te plat. Of er komt maar geen leven in. Hoe u wel een goed verhaal kunt maken leert u onder leiding van ervaren auteur Henk Weltevreden. Deelname is voor iedereen die brieven kan schrijven. In de eerste lessen werken we aan manieren om uw verhalen te laten ‘stromen’ door te associëren aan de hand van een foto of een voorwerp. Ook komen diverse andere aspecten van het schrijven aan bod: hoe werkt u een onderwerp uit tot een gestructureerd verhaal, wat is de methodiek om ‘door te schrijven’ (ook al hapert het creatieve proces) en we oefenen de ‘technische’ aspecten zoals personages, dialoog, vertelperspectief, tijd en ruimte. Hierna gaat u op zoek naar de kern van uw verhaal, u analyseert de verhaallijn (de plot) en compositiemogelijkheden. Kortom, u werkt aan de mogelijkheden tot publicatie, waar en in welke kring dan ook.

1522DR Data 26 januari 2, 9, 16 februari 1, 8, 15, 22, 29 maart 5 april 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 298 Hovo Plusprijs € 318 Aantal bijeenkomsten 10 Maximaal aantal deelnemers 20

Drs. H. Weltevreden studeerde af in de wijsbegeerte en werkte als docent in Japan en de Volksrepubliek China. Hij schrijft romans, reisverhalen, columns en is programmamaker bij de RVU, Humanistische Omroep en de VPRO.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Letteren

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch Nederlandse literatuur, deel 1 Dr. Gé Vaartjes

1521BR Data 1, 8, 15, 29 februari 7, 14, 21 maart 4 april 2016 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur De docent verstrekt per college materiaal (tekstfragmenten, poëzie).

Middeleeuwen en renaissance De Nederlandse literatuurgeschiedenis is rijk en gevarieerd en heeft een grote ontwikkeling doorgemaakt. Tussen een ridderroman uit de middeleeuwen en een psychologische roman van Louis Couperus ligt een wereld van verschil, terwijl de humor van Hildebrand in zijn Camera Obscura misschien niet zo veel verschilt met die van Simon Carmiggelt. Marcellus Emants en W.F. Hermans schreven beiden romans met een somber wereldbeeld, maar vanuit een andere tijdgeest. Tijden en mensen veranderen – en daarmee hun boeken. Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch geeft een overzicht van ongeveer negenhonderd jaar Nederlandse literatuur. Per tijdvak worden schrijvers en boeken belicht en in verband gebracht met hun tijd en andere kunst. Op deze wijze wordt een breed cultureel panorama gepresenteerd. In deel 1 beginnen we met de middeleeuwen, waarbij onder meer behandeld worden ridderromans, abele spelen, kluchten, mirakelspelen, religieuze literatuur, Van den vos Reynaerde, rederijkersliteratuur. Daarna breekt een nieuwe tijd aan, de renaissance, met namen als Erasmus, Coornhert, Jan van der Noot, Huygens, Hooft, Vondel, Cats, Bredero. En dan naderen we de achttiende en negentiende eeuw en de romantiek, stof voor deel 2 (volgend collegejaar)!

Dr. G. Vaartjes is neerlandicus. Tot vorig jaar was hij als docent Nederlands werkzaam aan het Haagse Gymnasium Haganum. Daarnaast publiceert hij. In 1999 verscheen zijn biografie over Herman de Man, in 2010 promoveerde hij op een biografie over Top Naeff en thans werkt hij aan een biografie over Godfried Bomans.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Letteren/Filosofie

Theodor W. Adorno Een laatste genie? Trixie Hölsgens MA

De veelzijdige filosoof en socioloog Theodor W. Adorno (1903-1969) is wellicht de belangrijkste vertegenwoordiger van de Kritische Theorie, Theorie, een denkrichting die ook onder de naam Frankfurter Schule bekend is. Zijn boeken en essays geven stuk voor stuk een scherpe kritiek op de 20e eeuw, maar tonen tegelijkertijd een grote liefde en een ongebreideld enthousiasme voor de kunsten.

1522HR

In de eerste sessies bespreken we het leven van Adorno die vanwege zijn Joodse achtergrond ook enige tijd in de Verenigde Staten heeft geleefd. In de volgende sessies zullen we stap voor stap de belangrijkste werken en enkele toonaangevende essays bespreken, vooral zijn essays over schrijvers zoals Beckett, Eichendorff en Kafka.

Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00

Adorno staat bekend om zijn abstracte stijl, maar door middel van closereading van enkele sleutelpassages zullen we hem toch doorgronden. En dat is de moeite waard: Uiteindelijk is Adorno’s doel – ondanks zijn negatief-kritische blik – het verbeteren van de maatschappij. We zullen daarom uitgebreid spreken over de wisselwerking tussen maatschappij en (autonome) kunst. Adorno’s visie is een mooie toevoeging aan de huidige discussie over het ‘nut’ van kunst. Uiteraard zullen we ook een blik werpen op Adorno’s belangrijkste intellectuele invloeden Hegel, Marx en Freud. Ook tijdgenoten en navolgers zullen kort de revue passeren.

Data 26 januari 2, 9, 16, 23 februari 8, 15, 22, 29 maart 5 april 2016

Locatie Woudestein Kosten € 298 Hovo Plusprijs € 318 Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur De cursus is bedoeld als inleiding. Er wordt een reader samengesteld met enkele tekstfragmenten in het Nederlands.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Filosofie

Marcel Proust: Op zoek naar de verloren tijd Een filosofische lectuur Prof.dr. Frans Jacobs

1524JR Data 28 januari 4, 11, 18 februari, 3, 10, 17, 24 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur De teksten van Proust worden digitaal ter beschikking gesteld.

De Franse schrijver Marcel Proust (1871-1922) is beroemd geworden door één lijvige roman: À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd). Dat boek laat zich lezen als een verkapte autobiografie, maar het biedt veel meer: een (vaak erg geestige) schildering van de Parijse hogere kringen en van het verval ervan, van het Franse platteland en de teloorgang ervan, een reflectie op politieke wederwaardigheden, een cultuurgeschiedenis, een (tamelijk meedogenloze) schildering van diverse liefdeshistories, en dat alles in een betoverende taal. De bedoeling van deze cursus is tweeledig. Ten eerste biedt hij een inleiding in het lezen van Proust. Wie de cursus gevolgd heeft, heeft inzicht in de grote lijnen van het boek. Hopelijk heeft hij/zij de smaak te pakken gekregen en gaat ook de rest van het boek lezen. Ten tweede wordt onderzocht welke theorie van emoties en verlangens er in het boek werkzaam is. Deze invalshoek sluit aan bij een boek dat Frans Jacobs heeft gepubliceerd (Een filosofie van emoties en verlangens, Amsterdam: Nieuwezijds 2008), waarvan hij de kerngedachten uiteen zal zetten. Een grondige bestudering van Proust biedt de mogelijkheid om te komen tot een adequatere theorie van emoties en verlangens. Er zijn, behalve de oorspronkelijke Franse tekst (Pléiade heeft eind jaren 80 een vierdelige editie verzorgd, die geldt als de standaardtekst van Proust; een prima editie is de zevendelige uitgave van Folio Classique; deze is gebaseerd op de Pléiade-uitgave, maar heeft deels een andere paginering), diverse vertalingen van Proust beschikbaar. De Bezige Bij heeft in 2002 een zevendelige vertaling gepubliceerd, waarvan het eerste deel in 2009 opnieuw is vertaald en uitgegeven. De rest is alleen antiquarisch bereikbaar; de docent zorgt voor een digitale versie van de gekozen teksten.

Prof.dr. F. Jacobs heeft wijsbegeerte gestudeerd in Leuven en is emeritushoogleraar wijsgerige ethiek aan de Universiteit van Amsterdam.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Muziekwetenschappen

Russische muziek Een geheel eigen verhaal binnen de muziekgeschiedenis Drs. Kees Wisse

Binnen de Europese muziekgeschiedenis vertelt Rusland een geheel eigen verhaal. Eeuwenlang bestond de muziek in dit enorme land uit eenvoudige orthodoxe kerkmuziek en volksmuziek. Pas aan het eind van de 18e eeuw kwam er, met de kunstminnende Catharina de Grote, een Russisch muziekleven op gang. Was dit eerst nog onder invloed van buitenlandse componisten, onder haar opvolgers in de 19e eeuw kreeg de muziek pas een echt Russisch nationaal gezicht. Na het onstuimige begin met de opera’s van Glinka volgde de Russische muziek twee sporen. Aan de ene kant was er de echte Russisch nationale stijl met componisten als Moussorgsky en Rimsky-Korsakov. Aan de andere kant was er de meer Europese stijl waarin componisten als Tsjaikovsky en Glazunov een belangrijke rol speelde. De komst van het Communisme aan het begin van de 20e eeuw had een enorme invloed op de Russische muziek. De klanken van bijvoorbeeld Sjostakovitsj en Prokofjev getuigen daarvan. En ook in onze dagen heeft de Russische muziek een zeer belangrijke plaats in het internationale culturele leven. In deze cursus krijgt u een overzicht van de Russische muziek in al haar facetten. Van de middeleeuwse orthodoxe muziek tot de experimentele klanken van Sofia Gubaidulina en Alfred Schnittke. Van de kleurrijke opera’s van Borodin en de balletten van Tsjaikovsky tot de symfonieën van Sjostakovitsj en de filmmuziek van Prokofjev.

1522KR Data 26 januari 2, 9, 16 februari 1, 8, 15, 22, 29 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295 Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur Bij de eerste bijeenkomst wordt een syllabus uitgereikt.

Drs. C.H. Wisse studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Muziekwetenschappen

Johann Sebastian Bach – een leven vol passie Drs. Frans Jansen

1521KR Data 1, 8, 15, 29 februari 7, 14, 21 maart 4, 11 april 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295 Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

De populariteit van Johann Sebastian Bach (1685-1750) is ongekend. Want wie is er nog nooit bij de Matthäus-Passion geweest, kent niet de Brandenburgse Concerten of heeft vroeger op pianoles zitten zwoegen op zijn preludes en fuga’s? Hoe anders was dat tijdens zijn leven. Stammend uit een groot muzikaal geslacht werden zijn vaak complexe werken niet door iedereen op waarde geschat en lieten de arbeidsomstandigheden regelmatig te wensen over. Dit weerhield hem er niet van om zijn leven lang op bevlogen wijze een groot en gevarieerd oeuvre te componeren dat zijn gelijke in de muziekgeschiedenis niet kent. Talloze generaties – tot aan de jazz en hedendaagse pop – hebben zich hierdoor laten beïnvloeden en inspireren. In deze cursus zal aan de hand van Bachs biografie nader worden ingegaan op zijn belangrijkste composities binnen de context van de late Barok en de daaraan gekoppelde visie op mens, geloof en samenleving. Getracht zal worden te doorgronden wat Bach zo speciaal maakt en waarin hij zich onderscheidde van zijn tijdgenoten. Tevens zullen de meest gangbare genres uit die tijd worden behandeld, waarbij wordt uitgelegd hoe deze muzikaal zijn opgebouwd en welke invulling Bach daaraan heeft gegeven. Maar er wordt verder gekeken dan Bachs leven alleen. Eerst zal worden nagegaan uit welke maatschappelijke en religieuze tradities hij is voortgekomen en hoe dat is terug te horen in zijn muziek. Later zal aan bod komen hoe het na zijn dood is gegaan met zijn reputatie en nalatenschap. Extra aandacht zal worden besteed aan de bijzondere Bach-traditie in Nederland, die weliswaar pas rond 1870 op gang kwam maar die tegenwoordig ronduit uniek mag heten. De cursus zal rijkelijk worden geïllustreerd met relevante muziekvoorbeelden, uitgevoerd door toonaangevende Bach-interpreten uit heden en verleden. Drs. F. Jansen studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht en is gespecialiseerd in muziek uit de periode 1600-1800. Sinds 2007 verzorgt hij talloze cursussen aan diverse HOVO’s in Nederland.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Politicologie

Noord-Korea: visies op Kim’s utopia Drs. Henk Weltevreden

Noord-Korea is het meest gesloten land ter wereld, zegt men. Toch is er veel informatie te krijgen over dit land dat nu op de drempel van veranderingen lijkt te staan. In Kim’s kluizenaarsrijk is de socialistische Juche-filosofie alles beheersend. Op 27 juli 1953 werd de Koreaanse oorlog voor onbepaalde tijd gestaakt. Er kwam een zwaar bewaakte gedemilitariseerde zone tussen Noord- en Zuid-Korea. 61 jaar later staan de legers nog altijd op scherp aan weerszijden van deze zone, een tragische scheiding tussen twee compleet verschillende werelden. De 49 miljoen Zuid-Koreanen werken in een van de snelst groeiende economieën ter wereld. In Seoul toeteren de auto’s dag en nacht. De 23 miljoen Noord-Koreanen leven in een krimpende economie, in een geïsoleerde wereld onder de bezielende visie van de ideologie van hun Grote Leider Kim Il Sung en wachten op de volle glorie van een bloeiende toekomst. De straten van Pyongyang zijn stil. Er rijdt een enkele auto. De vraag is niet of het orthodox-stalinistische Noord-Korea zich zal handhaven, de vraag is wanneer Kims utopia ineenstort en vooral, hoe dit einde zal zijn. Op 8 juli 1994 stierf de Grote Leider Kim Il Sung. Zijn landskinderen verzonken in diepe rouw. Noord-Korea was geschokt. Zelfs de bomen rond de blokhut op de heilige berg Paekdu, waar in 1942 zijn zoon en opvolger, de Stralende Ster, de Dierbare Leider Kim Jong Il werd geboren, hielden een enkele week hun groei in. Op 17 december 2011 stierf Kim Jong Il, toen hield de natie de adem in. Kim Jong Un, zijn zoon volgde hem op.

1522GR Data 26 januari 2, 9, 16 februari 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4

Drs. H. Weltevreden studeerde af in de wijsbegeerte. Hij schrijft romans, reisverhalen, essays en maakt radioprogramma’s voor de nationale omroep. Voor de VPRO maakte hij een spraakmakende documentaire over Noord-Korea. Hij doceerde filosofie in Japan en de Volksrepubliek China en reisde meerdere malen naar Noord-Korea. Van zijn hand zal verschijnen: ‘De Stralende Ster van Paekdu.‘ Een reisroman over Noord-Korea (2014).

Tweede semester Hovo Rotterdam

Politicologie

Wie wordt Obama’s opvolger? Battle for the White House, 2016 Tanja Groenendijk – de Vos MA

1523MR Data 16, 23, 30 maart 6 april 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4

De race om het Amerikaanse presidentschap is losgebarsten: de verkieverkiezing is 8 november 2016. Er is geen zittende president die voor een 2e termijn gaat, dat biedt kansen voor beide partijen. Hillary Clinton lijkt de gedoodverfde kandidaat voor de Democraten, maar is ook kwetsbaar: er zijn aanvallen op haar integriteit, haar leeftijd, haar voormalige ministerschap. Ook binnen haar eigen partij staan kandidaten op en kunnen haar verslaan zoals Obama deed in 2008. Het Republikeinse kamp levert wekelijks nieuwe kanshebbers: kandidaten van diverse pluimage presenteren zich. De verkiezing van de uiteindelijke frontrunners van de twee partijen, vindt plaats in het 1e helft van 2016 met de bekende staten Iowa en New Hampshire, en vanaf zomer 2016 gaat de echte race, de strijd om het Witte Huis in full swing. Met elke verkiezingsronde wordt meer geld besteed aan de campagnes. In 2012, de race tussen Romney en Obama, werd totaal 6 miljard dollar uitgegeven. Zakelijke miljardairs doneren miljoenen, de gewone kiezer doneert met bedragen vanaf 3 dollar. Zijn hier regels voor? En wat levert dat geld nu eigenlijk op? Volgens de huidige berekeningen en categorisering van de staten naar politieke voorkeur maakt een Democratische kandidaat de meeste kans in 2016, en de Republikeinen de meeste kans op de meerderheid in het Congres. Hoe vindt die berekening plaats, en hoe kan de verkiezing, die op één dag plaatsvindt, dan naar twee kanten uitvallen? Maar hoe zit het met de swing voters, en bijzondere groepen zoals jongeren, zwarten, latino’s en vrouwen? Hoe zit het met kiesmannen, hoe kun je als je de meeste stemmen hebt gekregen, toch de race verliezen? Bereid je voor op de Battle for the White House door in het voorjaar 2016 deze cursus te volgen.

T. Groenendijk-de Vos, MA, is Amerikanist, master in American Business, Politics & Society. Naast toezichthoudende functies, heeft ze zitting in de Atlantische (onderwijs)commissie, en houdt lezingen over het Amerikaanse politieke systeem, cultuur en de Amerikaanse verkiezingen.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Politicologie

Vliegen boven conflictzones De MH17-vlucht nader bekeken Prof.dr. Hugo Roos

Op 17 juli 2014 stortte een passagierstoestel van Malaysian Airways neer boven een onrustig gebied in het oosten van de Oekraïne. Alle bemanbemanningsleden en passagiers kwamen daarbij om. De ramp heeft diepe sporen nagelaten in de samenleving. Allerlei vragen rondom deze gebeurtenis zijn gerezen. Het feit dat zeer waarschijnlijk een luchtdoelraket van Russische makelij de oorzaak van de ramp is, maakt het onderzoek ernaar tot een diplomatiek probleem. Als deze cyclus begint is zeer waarschijnlijk het rapport van de Onderzoeksraad gepubliceerd. In vier colleges zal aandacht worden besteed aan een aantal aspecten van het vliegen boven conflictzones in het algemeen en aan de ramp met vlucht MH17 in het bijzonder. Bij uitgeverij Boom is een bundel beschouwingen gepubliceerd die ter voorbereiding wordt aanbevolen.

1522JR Data 8, 15, 22 en 29 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4

Tweede semester Hovo Rotterdam

Politieke geschiedenis

Frankrijk tussen verzet en aanpassing Dr. Paul van Velthoven

1524DR Data 4, 11, 18 februari 3, 10 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur Een gedetailleerd overzicht van de lessen en een korte literatuurlijst krijgen de deelnemers aan het begin van de cursus.

Frankrijk wilde als oudste natie op het Europese vasteland altijd een leidende rol vervullen. Maar al in de achttiende eeuw werd het door Engeland overvleugeld en veroordeeld tot een bijrol in de Nieuwe Wereld. Maar door de Napoleontische oorlogen wist het tijdelijk Europa aan zich te onderwerpen, en ook al werd Napoleon verslagen, het Franse politieke denken kreeg lange tijd de overhand in Europa. Tegelijkertijd verdedigde het jaloers haar eigen maatschappijmodel, de ‘exception française’, waardoor een steeds grotere kloof ontstond met de rest van Europa. In de negentiende eeuw bleef Frankrijk toonaangevend op cultureel gebied, maar verloor het in politiek opzicht de regie aan een instabiel, uit zijn krachten gegroeid Duitsland. De naoorlogse geopolitieke ordening van Europa schiep nieuwe mogelijkheden voor Frankrijk. De lancering van het plan-Schuman in 1950 moest de leidende rol van Frankrijk opnieuw bevestigen. Samen met een gewillige Bondsrepubliek gaf het vorm aan de Europese integratie. Onder De Gaulle creëerde het opnieuw een uitzonderingspositie voor zichzelf, vergemakkelijkt door diens veto tegen de toetreding van Engeland tot de Europese Gemeenschap. In het nacommunistische Europa lijkt Frankrijk definitief zijn koppositie te hebben verloren, vooral door zijn eigenzinnige sociaal-economische beleid. Eeuwen lang was de vraag of Frankrijk zich zou opstellen tegen Europa om zo zijn eigen bijzondere rol te onderstrepen dan wel zich aan te passen. Nu lijkt in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in 2017 de keuze alleen nog maar de aanpassing aan Europa te zijn, zoals we in de cursus zullen zien.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Communicatiewetenschappen

Gedrag en communicatie Inleiding in NLP (NeuroLinquistischProgrammeren) Dr. Marja Flory

NeuroLinquistischProgrammeren is in de jaren zeventig van de vorige eeuw ontwikkeld door Richard Bandler en John Grinder op de Universiteit van Santa Cruz in de Verenigde Staten. Zij baseerden hun communicatietheorie op het werk van Gregory Bateson, Milton Erickson en Paul Watzlawick. NLP kan niet gezien worden als een wetenschappelijke communicatietheorie, zoals Grinder en Bandler zelf zeggen: “we zijn niet geïnteresseerd in wat ‘waar’ is, maar wat werkt.” NLP is vooral daarom een praktische communicatietheorie, Het is vooral het denken in mogelijkheden en niet in belemmeringen. Hoe kan ik beter communiceren? Maar ook hoe communiceren wij eigenlijk met elkaar? Welke patronen zijn waar te nemen in onze communicatie? De methodiek van NLP bestaat uit: Modelleren: Hoe doet iemand iets en kan ik dat ook leren?. Analyse van de subjectieve ervaring: wat zijn de patronen in mijn belevingen? Communicatietechnieken: wat zijn manieren om goede relaties op te bouwen met anderen

1523DR Data 27 januari 3, 10, 17 februari 2, 9 maart 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

Deze cursus richt zich voornamelijk op het communicatieve gedeelte van het NLP. Van de deelnemers wordt dan ook een zeer actieve participatie verwacht.

Dr. M. Flory is universitair docent aan de Rotterdam School of Management (EUR). Ze geeft colleges over organisatietheorie, adviesvaardigheden en narratieve methodologie. Ze is visiting professor at Esade (Barcelona). Tevens is zij academisch directeur van het programma Hora Est.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Psychologie

Psychologie in uitvoering Psychologische kennis in de dagelijkse praktijk Dr. Andreas Wismeijer

1524AR Data 4, 11, 18 februari 3, 10, 17, 24, 31 maart 7 april 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.15 Locatie Woudestein Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295 Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur (aanbevolen) Kessels, R., Hutschemaekers, G., Beckers, D. (2010). Psychologie en praktijk. Boom Lemma Uitgevers. ISBN 9789059315785

Het vakgebied van de psychologie omslaat alle vormen van menselijk gedrag. Of het nu gaat over emoties, leren, gezondheid, samenleven of onderhandelen: de psychologie zit recht in het hart van alles dat met gedrag te maken heeft. Dagelijks worden wereldwijd honderden experimenten uitgevoerd naar hoe mensen zich gedragen en hoe we dit gedrag kunnen beïnvloeden. Deze schat aan wetenschappelijke kennis over gedrag vindt steeds gemakkelijker zijn weg naar de dagelijke praktijk. Zo worden psychologen veelvuldig geraadpleegd om psychologische inzichten en kennis los te laten op dagelijkse problemen of bij het ontwerpen van producten en diensten. Bijvoorbeeld: hoe moet de cockpit van een vliegtuig of het dashboard van een auto ontworpen worden zodat de gebruiker, de mens, dit het gemakkelijkst kan gebruiken? Hoe krijgen we mensen zo ver dat ze langzaam rijden in een woonwijk? Hoe voorkomen we dat kinderen flessen schoonmaakmiddel interessant vinden en ze misschien zelfs open maken? Hoe zorgen we ervoor dat iedereen op Schiphol de weg kan vinden, onafhankelijk van taal en cultuur? Vanzelfsprekend is de weg van “onderzoek tot winkel“ een lange weg, vol met obstakels. Tijdens deze cursus zullen we de complexe maar fascinerende weg nagaan van oorspronkelijke wetenschappelijk artikel tot de praktische toepassing in uw eigen dagelijks leven. Na een korte inleiding over het vakgebied van de psychologie zullen we kijken hoe wetenschappelijk onderzoek eigenlijk uitgevoerd wordt. Hoe wordt al die kennis gegenereerd en gecommuniceerd? Vervolgens nemen we in de verschillende colleges kennis van belangrijke psychologische inzichten en zullen we zien hoe we die kennis inmiddels terugvinden in ons dagelijks leven. Ook kijken we kritisch naar aspecten van ons dagelijks leven zoals het nu is en hoe het beter zou kunnen indien er gebruik was gemaakt van de beschikbare gedragswetenschappelijke kennis. Dr. A.A.J. Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheids psychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Sociologie

Young @ Mind: Onzichtbaar Rotterdam, de tweede expeditie Etnografisch en digitaal onderzoek door uzelf, in eigen stad Freek de Haan MSc, e.a.

Waar begint Rotterdam en waar houdt Rotterdam op? Op het eerste gezicht lijken de grenzen van Rotterdam duidelijk. Zoek een willekeurig bushokje op en je hoeft maar te wijzen naar het daar gehangen kaartje: daar is Rotterdam. Alhoewel.. het Rotterdams riool, de patat van Bram Ladage en de gedichten van Jules Deelder zijn ook deel van Rotterdam, maar blijven buiten beeld op de kaart van deze stad.

1523LR

De moderne geografie en haar kaarten, maar ook de sociale wetenschappen met hun statistieken geven ons een overzicht van stad en land. Alsof zetelend op Gods schoot, alsof vanaf een oneindig hoge Euromast naar beneden kijkend, lijkt niets voor deze wetenschappen onzichtbaar. Of hebben we hier te maken met een historisch nogal eigenaardige claim van ‘overzicht’? Een overzicht dat het Rotterdam dat leeft, broeit en doet buiten beschouwing laat.

Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00

In deze cursus, die dit jaar voor de tweede keer van start gaat, gaan we in de voetsporen van beroemd wetenschapsantropoloog Bruno Latour, die het in 1998 al voor Parijs deed, onderzoeken hoe de stad op verschillende manieren door verschillende instituten in beeld wordt gebracht en zo ‘overzicht’ zou bieden. We bouwen daarbij voort op de onderzoeksresultaten van het eerste jaar. Dit betekent dat het onderzoek verder gaat waar het vorig jaar gestopt is, met nieuwe onderzoeksexpedities op het programma. Zo blijft de cursus interessant voor zowel oude als nieuwe deelnemers. In ons onderzoek gaan we bekijken hoe in de dagelijkse praktijk kennis intensieve instituten als de politie, de RET of de GGD de stad en haar inwoners in beeld brengen met kaarten en statistieken. We zullen ontdekken hoeveel er buiten het blikveld van deze instituten valt, maar ook hoe die selectieve blik juist kennisverwerving en beheersing van de stedelijke mens en natuur mogelijk maakt. Dat doen we middels etno grafisch onderzoek in navolging van Latours ‘Invisible City’, begeleid door de docent.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Data 27 januari 3, 10, 17 februari 2, 9, 16 maart 2016

Locatie Woudestein Kosten € 185 (inclusief toegang tot instituten tijdens gezamenlijke excursie) Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6 (plus één middag zelfstandig onderzoek) Literatuur Fragmenten uit het online boek Paris: Invisible City (gratis te downloaden via: www. bruno-latour.fr/node/95) Maximum aantal deelnemers 28

Bijzonderheden Op de website vindt u de exacte opzet van de cursus. Er zijn 2 excursies; op 3 februari samen met de docent (op eigen vervoer, centrum Rotterdam), en op 2 maart bezoekt u zelf een instituut in Rotterdam. Derhalve is 2 maart een ‘zelfstandige onderzoeksmiddag’ en is er dan geen college op de universiteit Er zal gebruik worden gemaakt van ‘Google Drive’ om samen aan het onderzoek te werken. Hovo Rotterdam zorgt voor goede begeleiding om hiermee te kunnen werken. Vaardigheden met dit programma zijn aldus niet vereist; enige computervaardigheid en een internetaansluiting thuis is aan te bevelen. Er zijn echter op campus Woudestein ook internet of computers voor studenten beschikbaar (in de UB).

Deze unieke cursus bestaat dus uit zowel onderzoek als theorie. U gaat met de docent samen en in groepjes naar diverse instituten om als een antropoloog, met andere ogen dan gewoonlijk, de stad te observeren. Aan de hand van uw observaties en de colleges over de theorie gaat u gezamenlijk digitaal aan een onderzoek werken. Om dit goed te laten verlopen, is er lestijd ingeruimd om het gebruik van dit digitale medium te begeleiden. Rotterdam is op deze manier nog nooit onderzocht en ook deze samenstelling van ‘onderzoekers’ heeft zich nog nooit voorgedaan. Dit is precies wat wetenschapsantropologen voor ogen hebben met het concept van ‘technische democratie’, namelijk dat niet-wetenschappers participeren in kennisproductie over hun eigen wereld. Omdat dit een uniek onderzoek is, is het uiteindelijke doel (naast plezier beleven) samen stap voor stap tot een publicatie te komen in een peer reviewed wetenschappelijk tijdschrift. Ook zullen we nog voor deze wetenschappelijke publicatie onze onderzoeksresultaten publiceren in het Rotterdams blad ‘Vers Beton’, dat online verschijnt.

F. de Haan MSc studeerde en doceerde sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, in de richtingen Algemene Sociologie en Grootstedelijke Vraagstukken en Beleid. In zijn huidige functie is hij promovendus en docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Theaterwetenschappen

Europese theatergeschiedenis Een introductie Drs. Emile Schra

Ooit ontstond het theater in Europa vanuit rituelen voor de wijngod Dionysos. Hoe heeft deze kunstvorm zich daarna verder ontwikkeld? In deze collegereeks over 2500 jaar turbulente theatergeschiedenis maakt u kennis met de belangrijkste ontwikkelingen en stromingen. Schrijvers en theaterpioniers, van Aristoteles en Sophocles tot Shakespeare, Bertolt Brecht en Ivo van Hove.

1523NR

We gaan dieper in op speelstijlen, thematiek van de voorstellingen, decor ontwerp, theaterarchitectuur, het regisseursvak en de rol van het publiek. De cursus start bij de rituele oorsprong van het theater en neemt u mee naar de Griekse tragedie, het Romeinse theater en de Duistere Middeleeuwen. Nadat het theater tijdelijk uit zicht verdween, ontstaat het opnieuw tijdens de christelijke eredienst in de 10e eeuw. We kijken naar enkele mysteriespelen (Elckerlijc en Mariken van Nieumeghen), daarna naar het Londense Globetheater van Shakespeare, bestudeert u ontwikkelingen in de Italiaanse Renaissance (met o.m. het ontstaan van de opera) en maakt u kennis met de neo-classicistische opvattingen van de Franse kardinaal Richelieu, met komedieschrijver Molière en de verlichte ideeën van de schrijver/filosoof Denis Diderot.

Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30

Eind negentiende eeuw verschijnen er in de Europese theaters levende kippen op het toneel als het realisme zijn intrede doet en wordt de dichterlijke toneeltaal vervangen door spreektaal. Aandacht hierna voor enkele stromingen die zich tegen het realisme verzetten, zoals symbolisme en surrealisme. Daarna concentreren we ons op het theater in de twintigste eeuw, met beroemde vertegenwoordigers zoals Bertolt Brecht (episch theater), Samuel Beckett (theater van het absurde) en Peter Brook (interculturaliteit). Uiteraard worden ook ontwikkelingen in het Nederlandse theater niet vergeten.

Data 17 februari 2, 9, 16, 23, 30 maart 6, 13 april 2016

Locatie Woudestein Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 25

Tweede semester Hovo Rotterdam

Eerste semester Hovo Den Haag

Locatie: Institute for Social Studies (ISS), Kortenaerkade 12, 2518 AX Den Haag, 070 426 0460

Rooster eerste semester - Den Haag

Donderdag

Woensdag

Dinsdag

Tijd

Titel

Docent

Code

Blz.

10.00 - 12.30

De Eeuw van Bosch en Brueghel

drs. Nelleke Kan - van Dishoeck

1512GH

105

10.00 - 12.30

De architectuur van Scheveningen

drs. Marcel Teunissen

1512HH

100

13.30 - 15.45

Verdiepingen in de persoonlijkheidspsychologie

dr. Andreas Wismeijer

1512SH

107

10.30 - 12.30

Museumbezoek dr. Yvette de Groot Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

1513BH

108

13.30 - 15.30

Museumbezoek dr. Yvette de Groot Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

1513HH

108

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 5

drs. Simon Bugers e.a.

1513JH

101

10.00 - 12.30

Filosofie van de twintigste eeuw - Denken op zoek naar een eigen bestaansrecht

drs. Wijnand Noot

1514EH

103

13.30 - 16.00

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch - Een excursie door de Nederlandse literatuur van 1100 tot 2000, deel 1

dr. GĂŠ Vaartjes

1514KH

106

13.30 - 16.00

Duitsland - Van keizerrijk tot nieuwe grootmacht

dr. Paul van Velthoven

1514LH

104

13.30 - 16.00

De wederzijdse invloed van muziek & literatuur

drs. Simon Burgers

1515FH

102

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Rooster tweede semester - Den Haag

Donderdag

Woensdag

Dinsdag

Tijd

Titel

Docent

Code

Blz.

10.00 - 12.30

850 miljoen jaar Europa

dr. Leo Minnigh

1522EH

115

10.00 - 12.30

H.P. Berlage

drs. Marcel Teunissen

1522FH

111

13.30 - 15.45

Gezondheidspsychologie

dr. Andreas Wismeijer

1522MH

122

13.30 - 16.00

De Geschiedenis van Den Haag

drs. Chris Nigten

1522NH

116

10.00 - 12.30

Ovidius

drs. Johan Peeters

1523EH

119

11.00 - 13.00

Hedendaagse vragen rond migratie

prof.dr. Han Entzinger

1523FH

123

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 6

drs. Simon Bugers e.a.

1523QH

112

13.30 - 16.00

Mozart: romanticus avant la lettre

drs. Frans Jansen

1523RH

121

13.30 - 16.00

Contouren van een nieuwe natuurfilosofie

prof.dr. Koo van der Wal

1523SH

113

14.00 - 16.00

Metamorphosen

Joop Keesmaat

1523TH

120

10.00 - 12.30

Aristoteles - de filosoof

drs. Wijnand Noot

1524FH

114

13.30 - 16.00

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch - Een excursie door de Nederlandse literatuur van 1100 tot 2000, deel 2

dr. GĂŠ Vaartjes

1524LH

118

13.30 - 16.00

Naoorlogs Duitsland - De opkomst van een nieuwe Europese grootmacht

dr. Paul van Velthoven

1524MH

117

Eerste semester Hovo Den Haag

Architectuur

De architectuur van Scheveningen Drs. Marcel Teunissen

1512HH Data 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17 november 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

De beleving van Scheveningen – zowel van Bad als van Dorp – gaat vaak gepaard met een stukje nostalgie over wat was en een zekere scepsis over wat gaat komen, en wat daarvoor moet verdwijnen. Dat is niet altijd zo geweest. Aan het begin van de achttiende eeuw bestond Scheveningen-Dorp uit slechts enkele straten aan weerszijden van de Keizerstraat en dicht bij de Oude Kerk. In de loop van de negentiende eeuw werd dit gebied verdicht met slecht en goedkoop gebouwde hofjeswoningen, waarvoor geen bouwvoorschriften golden. Het arme vissersdorp was tot dan toe een blok aan het been geweest voor bestuurlijk Den Haag, maar met de opkomst van Scheveningen-Bad rook men het grote geld in de residentie. Met de bouw van badhotels en nabijgelegen villaparken werd Scheveningen verrijkt met tal van architectuurstijlen. De sanering van de sloppenbouw in Scheveningen-Dorp tussen 1900 en 1940 leidde tot nieuwbouwprojecten als Duindorp en de semipermanente betonwoningen aan de Westduinweg. Ook de aanleg van de havens vormde aanleiding tot uitbreiding van het dorp en de bouw van (industriële) architectuur. Bad en Dorp groeiden aan elkaar. De gehele 20e eeuw stond in het teken van sloop, vernieuwing, uitbreiding, stadsvernieuwing en herbestemming. Daarmee ontstond in zowel Bad als Dorp een heterogeen gevelbeeld dat weliswaar als ‘rommelig’ wordt ervaren, maar anderzijds levendig is vanwege de grote architectonische diversiteit.

Drs. M. Teunissen studeerde bouwkunde aan de TU Delft en kunst geschiedenis aan de RU Leiden. Hij ontplooit als zelfstandig architectuur historicus tal van activiteiten, met als specialisme de stedenbouw en architectuur van Den Haag en Rotterdam. Van 2004 tot en met 2012 was hij docent architectuur voor het HOVO in Den Haag.

100

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur Deel 5: 1800-1900 Negentiende Eeuw Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

Na de val van Napoleon zetten conservatieve afgevaardigden op het Congres van Wenen in 1815 de klok terug naar het Europa van vóór de Franse Revolutie. De grootmachten herzien de staatkundige kaart en vormen het Concert van Europa, dat de hele negentiende eeuw garant staat voor een gewapende vrede. Het onrustige continent raakt in de ban van nationalisme, liberalisme en revoluties. Italië ten tijde van Garibaldi en Duitsland onder Bismarck ronden met succes een eenwordingsproces af. Voortschrijdende industrialisatie gaat gepaard met technische vindingen, aanleg van spoorwegen en ondanks sociale wantoestanden stijging van de algemene levensstandaard. Tegen het einde van de eeuw verdelen de Europese naties de wereld in koloniale rijken. Londen, Parijs, Brussel, Berlijn en Wenen groeien uit tot metropolen met brede boulevards en grootse gebouwen in neostijlen. Nieuwe inzichten als evolutionisme en positivisme en filosofen als Hegel, Marx, Schopenhauer en Nietzsche ondermijnen traditionele opvattingen. Uiteenlopende stromingen als Romantiek, Realisme en Impressionisme drukken een stempel op kunst en cultuur. In de muziek gloriëren componisten als Schubert, Chopin, Verdi en Mahler. De duizelingwekkende en voortdurend fascinerende Negentiende Eeuw staat centraal in deze cursus. Vanuit een multidisciplinaire en samenhangende benadering behandelt elk van de vijf docenten in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Deze cursus, het vijfde deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd. In najaar 2014 zal een cursus over de Twintigste Eeuw de afsluiting vormen van deze zesdelige leergang.

1513JH Data 30 september 7, 14, 28 oktober 4, 11, 18, 25 november 2, 9 december 2015 Dag en tijd Woensdag 13:30 – 16:00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 298 Hovo Plusprijs € 318 Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur De docenten stellen een syllabus samen.

Eerste semester Hovo Den Haag

101

Cultuurgeschiedenis

De wederzijdse invloed van muziek & Literatuur Een fascinerende kruisbestuiving Drs. Simon Burgers

1515FH Data 2, 9, 16, 30 oktober 6, 13, 20 november 2015 Dag en tijd Vrijdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 215 Hovo Plusprijs € 235 Aantal bijeenkomsten 7 Literatuur Mede in overleg met de deelnemers wordt een lees- en luisterlijst opgesteld.

In deze cursus wordt ingegaan op de fascinerende kruisbestuiving tussen muziek en literatuur. Grote componisten hebben zich veelvuldig laten inspireren door literaire werken en literaire motieven. Denk aan de gedichten van Goethe, de Faustlegende en de mythe van Orpheus. Omgekeerd, in literatuur speelt muziek soms een prominente rol. Dat geldt bijvoorbeeld voor boeken van Simon Vestdijk, Maarten ’t Hart, Anna Enquist en Leo Tolstoj. Beide invalshoeken worden in deze cursus gecombineerd. Vanuit het vertrekpunt ‘literatuur’ gaan we onder meer muziek van Schubert, Schumann en Wolf met dezelfde teksten vergelijken; gaan we het Faust-thema belichten; verdiepen we ons in Poesjkin’s gedicht over de vergiftiging van Mozart door Salieri, de opera daarover van Rimsky-Korsakof en de film van Miloš Forman. Vanuit de muziek gaan we onder meer in op Bach’s Goldbergvariaties in werk van Anna Enquist en Thomas Bernard; op de rol van muziek in het werk van Vestdijk; op de verrassende wijze waarop muziek in literatuur is ‘vertaald’ door de Amerikaanse filosoof Hofstadter.

Drs. S. Burgers studeerde compositie aan het Rotterdams Conservatorium. Hij componeerde kamermuziek, liederen, orkestwerken, toneel- en film muziek. Daarnaast is hij neerlandicus en docent aan de Haagse Hogeschool. Samen met zijn dochter Laura schreef hij de jeugdroman Copycat – oog in oog met je dubbelganger.

102

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Filosofie

Filosofie van de twintigste eeuw Denken op zoek naar een eigen bestaansrecht Drs. Wijnand Noot

In deze cursus verkennen wij het denken in de twintigste eeuw voor zover het zich een weg heeft gezocht buiten de wetenschap om, die zich aan het begin van de eeuw reeds stevig gevestigd had. Dat wil zeggen: een denken op zoek naar een eigen bestaansrecht en missie. Want de wetenschap zou, juist vanwege haar geformaliseerde methodologie, geen ‘vrij’ denken meer toelaten.

1514EH

Zo’n buitenwetenschappelijk denken is in de twintigste eeuw vooral een continentaal-Europese aangelegenheid geweest. We beginnen deze cursus daarom met de denkrichtingen van fenomenologie en existentie filosofie (Heidegger), om vervolgens de vertaling daarvan in het existentialisme voor het voetlicht te brengen (Sartre). We zien de kritische reactie hierop van de kant van het ‘post-structuralisme’ (Foucault), het ‘alteriteitsdenken’ (Lévinas) en het ‘deconstructivisme’ (Derrida). Dan keren we weer terug naar de andere kant van de taalgrens en zien hoe Marxistisch geïnspireerde denkers op hun manier een kritische visie ontvouwen (Benjamin, Adorno). Tot slot zien we hoe een anderszins kritische visie de ‘oude’ wereld – noodgedwongen! – voor de ‘nieuwe’ verruilt (Arendt).

Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30

Data 1, 8, 15, 29 oktober 5, 12, 19, 26 november 2015

Locatie ISS, Den Haag Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur De docent verstrekt een reader.

Drs. W.J.H. Noot studeerde wijsbegeerte in Leiden. Is sinds 1996 werkzaam als docent filosofie in het voortgezet - en het volwassenenonderwijs; momenteel ook als docent beroepsethiek aan de Haagse Hogeschool en de Hogeschool van Amsterdam.

Eerste semester Hovo Den Haag

103

Geschiedenis

Duitsland Van keizerrijk tot nieuwe grootmacht Dr. Paul van Velthoven

1514LH Data 12, 19, 26 november 3, 10 december 2015 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 215 Hovo Plusprijs € 235 Aantal bijeenkomsten 5

De ontwikkeling van Duitsland tot nationale en democratische staat verschilde radicaal van die van andere West-Europese landen. Het uit de Middeleeuwen stammende Duitse keizerrijk, het Heilige Roomse Rijk dat meer dan vierhonderd zelfstandige Duitse vorstendommen en heerlijkheerlijkheden omvatte, was aan het begin van de moderne tijd alleen nog maar in naam een rijk en werd door toedoen van Napoleon formeel ontmanteld. Pas laat in de negentiende eeuw zou het onder Pruisische leiding herenigd worden tot een moderne nationale staat. Als jonge grootmacht die laat op het wereldtoneel verscheen begon het aan een inhaalslag die al spoedig vrees en verzet opriep bij de buurlanden. Tot aan de nederlaag van Duitsland in de Eerste Wereldoorlog was het een absolute monarchie waarin de adel en leger de toon aangaven. Toen deze kaste van oude bestuurders door de verloren oorlog van het volk het veld moest ruimen, riepen burgers een democratische republiek in het leven die de steun ontbeerde van de leidende klassen. De republiek van Weimar ging ten onder door gebrek aan democraten. Hitler was de stroman van de leidende klassen die de herinnering aan het eens zo grote Duitse rijk opnieuw tot werkelijkheid had moeten maken, maar hij gaf uitvoering aan een geheel andere, eigen agenda die we door en door kennen. De naoorlogse Bondsrepubliek richtte zich in als een voorbeeldige democratie, maar zwoer alle buitenlands politieke ambities af. Het na de val van het communisme herenigde Duitsland zette die lijn lange tijd voort. De uitdaging waarvoor Duitsland momenteel staat is dat het als sterkste economische macht zijn leidende rol aanvaardt in het belang van de andere Europese landen. Dr. P.J.G. van Velthoven was chef van de opiniepagina van de Haagsche Courant en redacteur buitenland. Zijn specialisatie is Europese politiek. Hij woonde korte tijd zowel in Brussel als Berlijn. In 2005 promoveerde hij in Utrecht tot doctor in de politicologie op het werk van de Franse politieke denker Raymond Aron.

104

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Kunstgeschiedenis

De eeuw van Bosch en Brueghel Drs. Nelleke Kan - van Dishoeck

Ze worden vaak in één adem genoemd, Jeroen Bosch en Pieter Brueghel de Oude. Toch omspannen hun levens meer dan een eeuw. Het tijdperk, waarin de Middeleeuwen overgaan in de Nieuwe Tijd. Overgangen ververlopen nooit gladjes: tegenstellingen dringen zich op, onzekerheid heerst. Precies dit tijdperk zal in dit seizoen met enkele tentoonstellingen in vooraanstaande musea in ons land uitvoerig belicht worden. Jeroen Bosch (ca. 1450-1516) wordt in zijn eigen stad Den Bosch geëerd met een grote internationale tentoonstelling vanaf 12 februari 2016: ‘Jheronimus Bosch. Visioen van een genie’. Geboren in de Middeleeuwen maakt hij mee hoe het mensbeeld kantelt en de kerk, zijn voornaamste opdrachtgever, zware tijden doormaakt. Traditionele onderwerpen als het paradijs en de hel brengt hij indringend in beeld; evengoed slaat hij als één van de eersten nieuwe wegen in de schilderkunst in. Museum Boijmans-van Beuningen toont vanaf 10 oktober 2015 ‘Van Bosch tot Brueghel - de ontdekking van het dagelijks leven’. Het begint met Jeroen Bosch en vernieuwende generatiegenoten als Lucas van Leyden en Quinten Massys. Met hun schilderijen uit het dagelijks leven brengen zij menselijke eigenschappen in beeld variërend van liefde tot hebzucht. Pieter Brueghel de Oude (ca. 1525-69) is de topschilder in wie deze ontwikkelingen samenkomen - hij voert de schilderkunst naar een nieuw hoogtepunt.

1512GH Data 27 oktober 3, 10 17 november 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4 Literatuur Er zal een syllabus worden uitgereikt.

Tijdens de cursus bekijken we de kunst van het tijdperk in een breder perspectief, waardoor de unieke topstukken van beide exposities met bijzondere bruiklenen van grote Europese musea, des te mooier uit de verf komen.

Drs. P.L. Kan - van Dishoeck studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden en was werkzaam in het HBO. Zij verzorgt cursussen, lezingen, rondleidingen en reizen voor diverse groepen.

Eerste semester Hovo Den Haag

105

Letteren

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch Nederlandse Literatuur, deel 1 Dr. Gé Vaartjes

1514KH Data 8, 15, 29 oktober 5, 12, 19, 26 november 3 december 2015 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur De docent verstrekt per college materiaal (tekstfragmenten, poëzie).

106

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Psychologie

Verdiepingen in de persoonlijkheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer

De persoonlijkheidspsychologie probeert een antwoord te geven op hoe mensen omgaan met de wereld om zich heen. Iedereen doet dit op zijn of haar eigen, individuele manier. Maar tegelijkertijd zijn er ook veel overeenkomsten. Zo kennen wij allemaal wel een neuroot, extravert of sensatiezoeker. De persoonlijkheidspsychologie bestudeert hoe mensen van elkaar kunnen verschillen of op elkaar kunnen lijken. Daarnaast bestudeert het de vraag wat persoonlijkheid precies is, hoe het ontstaat en wat de functie is van persoonlijkheid. In deze cursus zullen de belangrijkste theorieën en inzichten in de persoonlijkheidpsychologie worden besproken. Ook zullen er verschillende videofragmenten getoond worden die achtergrondinformatie over of toepassingen van persoonlijkheid zullen geven. De cursus heeft tot doel de cursist de belangrijkste inzichten uit de persoonlijkheidspsychologie eigen te laten maken, en de cursist opnieuw kritisch na te laten denken over wie hij/zij werkelijk is, wat de factoren zijn geweest die de persoonlijkheid kunnen hebben beïnvloed en de rol die de persoonlijkheid heeft gespeeld in het leven.

1512SH Data 22, 29 september 6, 13, 27 oktober 3, 10 , 17 november 2015 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 - 15.45 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur Larsen, R., Buss, D., & Wismeijer, A. (2013). Personality Psychology. New York: McGraw-Hill.

Eerste semester Hovo Den Haag

107

Kunstgeschiedenis

Museumbezoek Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen Dr. Yvette de Groot

1513BH Woensdag Ochtend Groep 10.30 - 12.30 uur Data colleges 7 Okt 2015 4 Nov 2015 2 Dec 2015 3 Feb 2016 2 Mrt 2016 6 Apr 2016 Data excursies 14 Okt 2015 = dagexcursie 11 Nov 2015 9 Dec 2015 10 Feb 2016 9 Mrt 2016 = dagexcursie 13 Apr 2016

1513HH Woensdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur Data colleges 7 Okt 2015 4 Nov 2015 2 Dec 2015 3 Feb 2016 2 Mrt 2016 6 Apr 2016

108

De serie bestaat uit zes inleidende hoorcolleges rond interessante kunst- of cultuurhistorische tentoonstellingen. Vervolgens bezoekt u die exposities in toonaangevende musea. In totaal gaat u met een vaste groep cursisten en onder begeleiding van de docent gedurende het hele studiejaar 2015-2016 zesmaal op excursie. Twee excursies daarvan zijn dagvullend. Het programma ziet er, onder voorbehoud, als volgt uit: Oktober 2015 Dagexcursie naar de dubbel tentoonstelling met werken van de grote Engelse schilder William Turner. Daarbij legt het Rijksmuseum Twenthe in Enschede de nadruk op Turners werken rond het landschap. In Museum de Fundatie in Zwolle staat het zeegezicht centraal. De werken van Turner worden in de context van de Europese kunstgeschiedenis geplaatst, van de late middeleeuwen tot nu. November 2015 ‘Munch : Van Gogh’ in het Van Gogh Museum Amsterdam. In deze tentoonstelling staat de artistieke verwantschap tussen deze twee titanen van de Westerse schilderkunst centraal. Er wordt ingezoomd op de opvallende parallellen tussen hun beider oeuvres en artistieke ambities. December 2015 Miró en CoBrA – Experimenteel spel in het Cobra Museum Amstelveen. Deze tentoonstelling benadrukt de relatie tussen Joan Miró en de kunste naars van de internationale Cobra groep. Het accent ligt op het relatief onbekend late werk van Miró dat hij vervaardigde tussen het midden van de jaren 1950 en 1981. Februari 2016 Spaanse Kunst in de Hermitage Amsterdam. Deze expositie laat werk zien van de vijftiende tot de negentiende eeuw, met nadruk op afkomst uit het

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Spaanse Hof. Het wordt een gevarieerde collectie van toegepaste kunst en schilderkunst van grote meesters als El Greco, Diego Velázquez en Francisco Goya. Maart 2016 Dagexcursie naar Barbara Hepworth. Sculpture for a modern world in het Kröller-Müller Museum Otterlo. Het wordt een grote overzichtstentoonstelling van deze Britse beeldhouwster die een evenknie was van Henry Moore. April 2015 In 2016 staat de stad ’s-Hertogenbosch volledig in het teken van Jheronimus Bosch, omdat hij 500 jaar eerder stierf in deze stad waar hij woonde en werkte. Wij bezoeken de tentoonstelling Jheronimus Bosch – Visioenen van een Genie in het Noordbrabants Museum.

Data excursies 21 Okt 2015 = dagexcursie 11 Nov 2015 9 Dec 2015 10 Feb 2016 16 Mrt 2016 = dagexcursie 13 Apr 2016 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 425 (Inclusief twee dagexcursies naar Enschede en Zwolle en naar Otterlo, koffie, museumentree en gidsen ter plekke, excl. lunch. De overige vier tentoonstellings excursies zijn exclusief vervoer en entreeprijzen, maar inclusief eenmaal een gids op locatie.) Hovo Plusprijs € 445

Dr. Yvette de Groot was adjunct-directeur van het historische Museum Flehite in Amersfoort. Na haar promotie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam in 2003 is zij vooral werkzaam als docent bij verschillende HOVO-instellingen. Zij begeleidt ook internationale museumreizen voor LabrysReizen uit Nijmegen. Tevens heeft zij een eigen bedrijf voor museumbezoek www.museumtopics.nl.

Eerste semester Hovo Den Haag

Aantal bijeenkomsten Zes colleges en zes excursies, waaronder twee dagexcursies. Maximum aantal deelnemers 40

109

Tweede semester Hovo Den Haag

Architectuur

H.P. Berlage Drs. Marcel Teunissen

Terugblikkend heeft de Amsterdamse architect Berlage (1856-1934) zijn carrière als architect eens bestempeld als ‘een zoektocht naar het ware wezen van de architectuur’. We weten niet of hij dat ook echt vond. Maar hij gaf wel aan dat geen gebouw als het Gemeentemuseum in Den Haag verschoond was gebleven van ‘onnodige ballast’.

1522FH

Het was wellicht goed dat hij de oplevering van zijn laatste gebouw in 1935 niet heeft kunnen meemaken, want de eerste kritieken waren negatief. Tijdens de cursus komt de grote veelzijdigheid van Berlage aan bod en werd geplaatst in de context van zijn tijd en afgezet tegen ontwikkelingen in de architectuur, de stedenbouw en de volkshuisvesting. Parallel daaraan wordt een profielschets gemaakt van de man die net zo Spartaans leefde als volgens tijdgenoten zijn gebouwen eruitzagen.

Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30

Met het ontwerp van de in 1903 voltooide Koopmansbeurs aan het Damrak was zijn naam internationaal gevestigd. De daarop volgende jaren werd de portefeuille goed gevuld met opdrachten. Al rond 1915 werd zelfs geconstateerd dat Berlage werd ingehaald door de tijd. De door hemzelf in gang gezette vernieuwingen namen een hogere vlucht dan hij had kunnen voorzien. Na zijn ingediende ontslag bij de familie Kröller-Müller en het afgeketste eerste ontwerp voor het Haagse Gemeentemuseum dacht hij begin jaren twintig een sombere tijd tegemoet te gaan. Niets was minder waar. Hij maakte in 1923 op uitnodiging van de Rijksoverheid een lange reis naar Nederlands-Indië en kreeg na terugkeer nog een aantal belangrijke opdrachten.

Hovo Plusprijs € 205

Data 2, 9, 16 februari 1, 8, 15 maart 2016

Locatie ISS, Den Haag Kosten € 185

Aantal bijeenkomsten 6

Drs. M. Teunissen studeerde bouwkunde aan de TU Delft en kunstgeschiedenis aan de RU Leiden. Hij ontplooit als zelfstandig architectuurhistoricus tal van activiteiten, met als specialisme de stedenbouw en architectuur van Den Haag en Rotterdam. Van 2004 tot en met 2012 was hij docent architectuur voor het HOVO in Den Haag.

Tweede semester Hovo Den Haag

111

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur Deel 6: 1900 – 2000 Twintigste Eeuw Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

1523QH Data 27 januari 3, 10, 17 februari 2, 9, 16, 23, 30 maart 6 april 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 298 Hovo Plusprijs € 318 Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur De docenten stellen een syllabus samen.

Europa in de twintigste eeuw is wel aangeduid als een duister continent. Door twee wereldoorlogen raakt het oude werelddeel in ongekend grote problemen. In de strijd tussen vrijheid en totalitaire regimes triomfeert uiteindelijk de democratie. Onder invloed van deze ervaringen slaat optimisme om in pessimisme. Industrialisatie en massificatie denderen door, maar andere grootmachten tasten de Europese hegemonie aan. De cultuur reflecteert ook maatschappelijke en politieke situaties. Artistieke broedplaatsen, zoals Parijs voor WO I en na WO II en Berlijn tijdens het interbellum, bruisen van vernieuwing. Stromingen als Expressionisme, Kubisme, Surrealisme en Existentialisme getuigen hiervan. Uitvindingen als film, radio, televisie en computer weerspiegelen de wetenschappelijke vooruitgang, maar dragen ook bij tot verlies van oude zekerheden. Van Einstein loopt een lijn naar atoombom en Higgs-deeltje. Europa raakt steeds meer onttoverd en geseculariseerd, maar maakt ook kennis met vitale verschijnselen als amerikanisering en jongerencultuur. Na de Val van de Muur strekt het tot dan toe West-Euro pese eenwordingsproces zich ook uit naar de nieuwe democratieën in Midden- en Oost-Europa. De overweldigende Europese cultuur van de Twintigste Eeuw staat centraal in deze cursus. Elk van de vijf docenten verzorgt twee colleges per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Het gaat – onder veel meer – van modernisme tot postmodernisme, van Wittgenstein tot Heidegger, van Picasso tot Cobra, van Kafka tot Beckett en van Le Sacre du Printemps tot jazz. Deze cursus, het zesde deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk worden gevolgd. In het tweede semester van dit studiejaar verzorgen de docenten een extra cursus: Balans van de Europese cultuur. Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. C.M. Nigten is historicus en docent European Studies. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

112

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Filosofie

Contouren van een nieuwe natuurfilosofie Prof.dr. Koo van der Wal

Spectaculaire ontwikkelingen in de natuur- en levenswetenschappen in de afgelopen halve eeuw hebben onze kijk op de natuur ingrijpend ververanderd. Lang heeft het in de 17e eeuw ontstane beeld stand gehouden van een fysisch universum dat uit laatste dode en inerte bouwstenen bestaat en waar alles strikt deterministisch toegaat.

1523SH

Alle verschijnselen zoals leven en bewustzijn zijn in deze optiek afgeleiden van fysische processen. Daarmee kwamen zaken als een vrije wil, verantwoordelijkheid en toerekeningsvatbaarheid en überhaupt de geldigheid van oordelen en normen op scherp te staan. Aan dit zogeheten `gemechaniseerde wereldbeeld’ is steeds meer twijfel gerezen, met name ook van de kant van de natuurwetenschappen zelf. Gaandeweg tekende zich het beeld af van een open en creatieve natuur die het vermogen tot zelf organisatie bezit. En die op steeds hogere organisatieniveaus volstrekt onverwacht nieuwe typen verschijnselen met geheel nieuwe eigenschappen voortbrengt, zoals leven, bewustzijn, socialiteit en zelfs cultuur. Eén en ander gaat gepaard met nieuwe opvattingen inzake orde en chaos, toeval, causaliteit en teleologie, inzake voorspelbaarheid en beheersbaarheid van natuurprocessen, inzake de verhouding van materie en geest, de aard en plaats van de mens, het statuut van waarden in de werkelijkheid, enz. Het zich aftekenende nieuwe natuurbeeld zou niet in de laatste plaats kunnen bijdragen aan een meer sparende omgang met onze natuurlijke omgeving.

Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00

Data 2, 9, 16, 23, 30 maart 2016

Locatie ISS, Den Haag Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur Koo van der Wal, Nieuwe vensters op de werkelijkheid. Contouren van een natuurfilosofie in ontwikkeling, Klement/ Pelckmans 2012, ISBN 978 90 8687 107 0.

Prof.dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Tweede semester Hovo Den Haag

113

Filosofie

Aristoteles – de filosoof Drs. Wijnand Noot

1524FH Data 28 januari 4, 11, 18 februari 3, 10 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 185 Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

Het denken van Aristoteles (384 – 322 v.C.) vormt zowel de afsluiting en synthese van de klassieke Griekse wijsbegeerte, als de eerste systesystematisering van het gehele menselijke kennen – waarvan het niet overdreven is te stellen dat zij doorwerkt tot op heden. Samen met Plato (en Socrates) is Aristoteles de grondlegger van de filosofie. Als zodanig verwierf hij in de loop van de geschiedenis een dusdanige autoriteit dat hij op een goed moment eenvoudigweg als “de filosoof” werd aangeduid. In de eeuwen daarna – de vroegmoderne geschiedenis – wist het denken niet anders dan zich te ontwikkelen door zich tegen hem af te zetten. Maar fundamentele Aristotelische inzichten en onderscheidingen waren intussen zozeer gemeengoed geworden, dat ze ons nog altijd als vanzelfsprekend toeschijnen. De uitdaging is te beseffen dat ze dat niet altijd geweest zijn en dat er ooit keuzes zijn gemaakt en een denkinspanning is geleverd om tot deze inzichten en onderscheidingen te komen. In deze cursus volgen wij de klassieke Aristotelische indeling van de filosofie, met de nadruk op de onderdelen die onze manier van denken tot op de dag van vandaag het meest blijven uitdagen.

114

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geologie

850 miljoen jaar Europa Een geologische geschiedenis Dr. Leo Minnigh

1522EH Data 16 februari 1, 8 , 15, 22, 29 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 185 Hovo plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6

Tweede semester Hovo Den Haag

115

Geschiedenis

De Geschiedenis van Den Haag Europa’s mooiste dorp Drs. Chris Nigten

1522NH Data 2, 9, 16 februari 1, 8, 15 maart 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag

In deze cursus komt de geschiedenis van Den Haag op chronologische en thematische wijze aan de orde. Per college staat telkens in het eerste uur een tijdvak centraal en in het tweede uur een typisch Haagse locatie. Het laatste kwart van de middeleeuwen (ca. 1250-1500), waarin het Binnenhof tot stand kwam, is het eerste onderwerp. De zestiende en het eerste kwart van de zeventiende eeuw (1500-1625) vormen het volgende tijdvak met aandacht voor het dorp rond de Grote Kerk en het stadhuis aan de Groenmarkt. In de verdere zeventiende eeuw (1625-1700) groeide Den Haag uit tot een nationaal en internationaal centrum. Het Plein is toen ontworpen als een ideale stedelijke omgeving.

Kosten €185 Hovo Plusprijs €205 Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur (aanbevolen) Michiel van der Mast, Robert van Lit en Chris Nigten, Geschiedenis van Den Haag in Vogelvlucht, (Bekking & Blitz Uitgevers, Amersfoort, verschijnt december 2015 Bijzonderheden Bij voldoende interesse kan voorjaar 2016 een stadswandeling door het historisch centrum en een rondleiding door het Haags Historisch Museum worden georganiseerd.

116

Het aristocratische karakter van ‘Europa’s mooiste dorp’ ontwikkelde zich vooral in de achttiende eeuw (1700-1800) met als resultaat het Lange Voorhout en de Lange Vijverberg. De sociale tweedeling weerspiegelde zich in de negentiende eeuw (1800-1900) in de stadsontwikkeling. De door zand en veen gemodelleerde gordel rond het centrum is er de weerslag van. De cursus sluit af met de ruimtelijke expansie in de twintigste en begin eenentwintigste eeuw (1900-2015) met een focus op de nieuwste stadswijken. Tijdens deze cursus komt de geschiedenis van Den Haag in twee opzichten aan bod: zowel het verleden zelf staat ter bespreking als de geschiedschrijving over dit verleden. Aan de hand van beeldmateriaal zal de docent de historische ontwikkelingen illustreren, terwijl in samenspraak met de cursisten teksten over de tijdvakken en thema’s worden behandeld.

Drs. C.M. Nigten is historicus en was tot 2014 werkzaam als docent European Studies aan de Haagse Hogeschool. Hij publiceert regelmatig over Haagse historische onderwerpen.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geschiedenis

Naoorlogs Duitsland De opkomst van een nieuwe Europese grootmacht Dr. Paul van Velthoven

Stunde Null: in 1945 ontmantelden de geallieerden na de Duitse nederlaag het naziregime. Duitsland werd verdeeld in vier bezettingszones. OnenigOnenigheid tussen de overwinnaars over de nieuwe inrichting van het land leidde tot de oprichting van twee republieken. Op de plaats van de Amerikaanse, Britse en Franse bezettingszone kwam in 1949 de Bondsrepubliek tot stand. Als tegenzet vormden nog in hetzelfde jaar de Russen hun eigen zone om tot de DDR. In vijf sessies analyseren we de wederopstanding van Duitsland tot nieuwe grootmacht. Door de naoorlogse opdeling vastgelegd in Jalta werd de Bondsrepubliek hecht verankerd in het westerse bondgenootschap. Dank zij het Wirtschaftswunder van Ludwig Erhard herrees Duitsland pijlsnel uit zijn as en dankzij Konrad Adenauer werd het land een betrouwbare partner bij de uitbouw van de Europese samenwerking onder Franse leiding. Iedere poging tot machtspolitiek zwoor het nu af: economisch gesproken was het land een reus, maar in politiek opzicht een dwerg. Na de val van de Muur in 1989 wist bondskanselier Helmut Kohl het verdeelde Duitsland opnieuw aaneen te smeden en de argwaan daarvoor bij zijn Europese buren te overwinnen. De terroristische acties van de Rote Armee Fraktion in de tweede helft van de jaren zeventig waren de eerste grote aanleiding om het recente Duitse verleden uitgebreid ter sprake te brengen. Het ging over de schuldvraag, maar ook over het tekort aan democratie. De hereniging van Duitsland in 1990 verhevigde het debat over de zogenaamde Alleingang van Duitsland als democratie. Maar op grond van zijn economische kracht ontwikkelt Duitsland zich geleidelijk ook politiek tot een nieuwe grootmacht in Europa en voelt het zich uitgedaagd om ook over deze rol na te denken.

1524MH Data 24, 31 maart 7, 14, 21 april 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur Een gedetailleerd overzicht van de lessen en een korte literatuurlijst krijgen de deelnemers aan het begin van de cursus.

Tweede semester Hovo Den Haag

117

Letteren

Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch Nederlandse Literatuur, deel 2 Dr. Gé Vaartjes

1524LH Data 4, 11, 18 februari 3, 10, 17, 24, 31 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten €245 Hovo Plusprijs €265 Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30 Literatuur De docent verstrekt per college materiaal (tekstfragmenten, poëzie).

Achttiende en negentiende eeuw De Nederlandse literatuurgeschiedenis is rijk en gevarieerd en heeft een grote ontwikkeling doorgemaakt. Tussen een ridderroman uit de middeleeuwen en een psychologische roman van Louis Couperus ligt een wereld van verschil, terwijl de humor van Hildebrand in zijn Camera Obscura misschien niet zo veel verschilt met die van Simon Carmiggelt. Marcellus Emants en W.F. Hermans schreven beiden romans met een somber wereldbeeld, maar vanuit een andere tijdgeest. Tijden en mensen veranderen – en daarmee hun boeken. Van Beatrijs en Bredero tot Max Havelaar en Mulisch geeft een overzicht van ongeveer negenhonderd jaar Nederlandse literatuur. Per tijdvak worden schrijvers en boeken belicht en in verband gebracht met hun tijd en andere kunst. Op deze wijze wordt een breed cultureel panorama gepresenteerd. Na middeleeuwen en renaissance (deel 1 van de cursus) belanden we in de achttiende en negentiende eeuw. Verlichting en romantiek zijn belangrijke stromingen, die uitvoerig belicht worden. Enkele namen: Smeeks, Schasz, Van Alphen, Wolff en Deken, Feith, Bosboom-Toussaint, Paaltjens, Multatuli, Hildebrand, Klikspaan. Eind negentiende eeuw veranderen proza en poëzie intens, maar dat komt aan bod in deel 3!

118

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Letteren

Ovidius Metamorphosen Drs. Johan Peeters

“Metamorphosen’ (Gedaanteveranderingen) wordt alom gezien als het meesterwerk van de Romeinse dichter Ovidius (43 v. Chr. – 17 na Chr.). Hij is een jongere tijdgenoot van Vergilius. Schrijft Vergilius, overeenkomstig zijn karakter, in een ernstige en plechtige, bijna religieus aandoende stijl, Ovidius houdt er een totaal andere stijl op na: frivool, speels en lichtvoetig.

1523EH

Maar ook hij schrijft, net als Vergilius, een epos. Maar dit epos is niet gewijd aan een held, en het is ook geen leerdicht: het is gewijd aan gedaanteveranderingen. Vertaalster d’Hane-Scheltema merkt op dat het ook wel een anti-epos genoemd.

Dag en tijd Woendag, 10.00 – 12.30

Ook Ovidius past, net als Vergilius, binnen de cultuurpolitiek die keizer Augustus vooral na het jaar 31 in gang zet. Ovidius is een groot kenner van de Griekse cultuur en met behulp van het onderwerp ‘gedaanteveranderingen’ weet hij op speelse en subtiele wijze de Griekse en Romeinse cultuur met elkaar te verbinden, zodanig dat deze laatste zich kon beroemen op het rijke Grieks verleden, en deze weet te evenaren, zo niet te overtreffen. Maar evenmin als Vergilius is Ovidius een volgzame hofdichter. In 8 na Chr. gaat er iets mis. Op het toppunt van zijn roem – we weten niet waarom- wordt Ovidius door keizer Augustus verbannen naar een stadje aan de Zwarte Zee. Zonder vrouw, zonder boeken. Hier is hij in ballingschap gestorven.

Kosten € 185

In het eerste en tweede college worden gewijd aan historische en maatschappelijke ontwikkelingen in het Romeinse rijk onder keizer Augustus. In het derde en vierde college komen Ovidius en het epos centraal te staan. Een belangrijk thema is uiteraard de gedaanteveranderingen.

Data 3, 10, 17 februari 2, 9, 16 maart 2016

Locatie ISS, Den Haag

Hovo Plusprijs € 205 Aantal bijeenkomsten 6 Bijzonderheden De cursus wordt afgerond, of liever bekroond, met een voordracht door meesterverteller Joop Keesmaat op 6 april 2016 van 14.00- 15.30 op het ISS (zie pagina 120).

Drs. J.C.J. Peeters heeft sociologie, filosofie en theologie gestudeerd. Hij is auteur van het boek “Globalisering en identiteit” (Ruward 2007).

Tweede semester Hovo Den Haag

119

Voordracht Toonkunst

Metamorphosen Joop Keesmaat, meesterverteller

1523TH Datum 6 april 2016 Dag en tijd Woensdag 14.00 – 16.00

Als bekroning op de cursus van Johan Peeters over Ovidius (1523EH) zal Joop Keesmaat, acteur, meesterverteller, zijn voordracht houden. Deze schitterende vertelling geeft een extra dimensie aan de cursus en maken het beeld compleet. U kunt deze vertellingen bijwonen als waardig besluit van de collegereeks, maar zij staat ook open voor hen die de cursus niet volgen.

Locatie ISS, Den Haag Kosten € 17,-

Joop Keesmaat is een gevierd acteur. Hij speelde in 2010 ondermeer de rol van de politicus Joop den Uyl in ‘Den Uyl en de affaire Lockheed’. De acteur, onder andere onderscheiden met een Louis d’Or voor zijn rol van Maarten in Hersenschimmen, maakte carrière in verscheidene theatergezelschappen en hanteert de vertelkunst als geen ander. In 2013, 2014, 2015 verzorgde hij diverse voordrachten voor Hovo Rotterdam, met groot succes.

120

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Muziekwetenschap

Mozart: romanticus avant la lettre Drs. Frans Jansen

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) behoort binnen de klassieke muziek tot één van de populairste componisten. Wie kent niet het openingsmotief van Eine kleine Nachtmusik, Nachtmusik, het beginthema uit de 40e symfonie of het dartelende Rondo alla Turca? Turca? In de loop der tijd heeft zijn muziek het imago van licht en vrolijk gekregen en worden zijn werken veelal ervaren als licht, niet al te ingewikkeld en met goed in het gehoor liggende melodieën. Maar wie zijn oeuvre vanuit de muzikaal esthetische ideologie van de late 18e eeuw bestudeert zal tot een geheel ‘nieuwe Mozart’ komen. Weliswaar voortgekomen uit de late Barok en opgeleid in de ontluikende klassieke stijl, ontwikkelde Mozart zich in zijn korte leven tot een voorbode van de naderende Romantiek, een musicus die zeer dramatische en complexe composities schreef. Aan de hand van de belangrijkste genres uit die tijd zal geanalyseerd worden hoe Mozart met deze muzikale vormen omging en zo zijn geheel eigen stijl ontwikkelde, waarbij zijn werken voor het theater een centrale plek innamen. Daarnaast zal gekeken worden hoe de kleine Wolfgang als wonderkind door heel Europa grote successen oogstte maar als volwassene, ondanks zijn genialiteit, vaak met veel moeite werk kon vinden en door velen niet op waarde werd geschat. Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekfragmenten, uitgevoerd door de beste Mozart-vertolkers van deze tijd. • muzikale context 1750-1800: filosofie, esthetiek en muzikale vormen • jeugd en opleiding: Mozart als wonderkind

• de weg naar volwassenheid: Salzburg en Wenen • 1781-1787: de gouden jaren • de laatste jaren: armoede en afscheid

1523RH Data 3, 10, 17 februari 2, 9 maart 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Den Haag, ISS Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent www.achterdenoten.nl.

Drs. F. Jansen studeerde muziekwetenschap aan Universiteit van Utrecht. Hij is werkzaam als freelance musicoloog en doceert aan diverse andere HOVO-instellingen. Hij schrijft en recenseert voor tijdschriften als Klassieke Zaken en Mens en Melodie.

Tweede semester Hovo Den Haag

121

Psychologie

Gezondheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer

1522MH Data 9, 16 februari 1, 8 , 15, 29 maart 5, 12 april 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 15.45 Locatie ISS, Den Haag Kosten €245 Hovo Plusprijs €265 Aantal bijeenkomsten 8

Het biopsychosociaal model stelt dat er een duidelijke interactie is tussen het functioneren van het lichaam (bio) enerzijds, en de psyche van de mens (psycho), en zijn sociale omgeving (sociaal) anderzijds. We weten echter ook dat emoties en psychologische factoren een invloed kunnen hebben op onze lichamelijke gesteldheid. Zo leidt stress tot een verhoogde kans op infecties en vatbaarheid voor virussen en resulteren psychologische interventies in sommige gevallen in een aantoonbare verbetering van lichamelijke functies. Hoe zit deze wisselwerking in elkaar? Het veld van de gezondheidspsychologie richt zich op dit snijvlak van lichaam en geest. In deze cursus staat de relatie tussen lichaam en geest centraal en komen de meest relevante inzichten uitvoerig aan bod. Na een korte inleiding in de psyche van de mens worden verschillende lichamelijke processen besproken, en dat met name de rol van de psyche hierin. Tijdens de cursus zal in het bijzonder worden gekeken naar hart- en vaatziekten, stress, kanker en pijn. Tevens zal aandacht worden besteed aan onderzoeksmethoden die men in dit veld toepast en welke plaats de inzichten (zouden moeten) krijgen in de huidige gezondheidszorg.

Literatuur (aanbevolen) Kaptein, A., Beunderman, R., Dekker, J., Vingerhoets, A. (Eds). 2013. Psychologie en geneeskunde. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

122

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Sociologie

Hedendaagse vragen rond migratie Prof.dr. Han Entzinger

Europa vergrijst in snel tempo en zou wellicht heel goed meer migranten kunnen gebruiken. Of is migratie geen oplossing voor het vergrijzingsvergrijzingsvraagstuk, aangezien zij die naar Europa komen per saldo meer zouden kosten dan ze opbrengen. Wie heeft gelijk, of hangt het gelijk, vooral af van hoe men zaken definieert en hoe selectief men kijkt?

1523FH

In deze cursus worden vanuit een wetenschappelijke invalshoek diverse belangrijke hedendaagse maatschappelijke vragen rond migratie en integratie aan de orde gesteld. Er wordt onder meer stilgestaan bij recente ontwikkelingen in de migratie naar en binnen Europa. De EU heeft een steeds strenger immigratiebeleid. Desondanks weten velen Europa te bereiken. Er zijn deskundigen die desondanks pleiten voor minder strenge toelatingsregels. Misschien, zo beweren zij, zouden er dan wel meer migranten komen, maar die zouden dan ook eerder teruggaan als ze hier geen werk meer hebben. Het verschijnsel van de bootvluchtelingen, is niet los hiervan te zien. Heeft Europa hier de juiste lijn gekozen en welke alternatieven zijn er? Behalve bij recente ontwikkelingen in de migratie zullen we ook stilstaan bij de integratie van migranten die zich al langere tijd in Europa bevinden. Daarbij focussen we op de situatie in Nederland. Waarom stelt de Nederlandse overheid steeds strengere eisen aan nieuwkomers? En leidt dat echt tot een betere integratie? Waarom is de islam vrij plotseling een factor van veel betekenis geworden, ook in Nederland; betekent dit het einde van de secularisatie? En waarom schrikt dit veel autochtone Nederlanders af? Tenslotte kijken we ook vooruit naar mogelijke ontwikkelingen. Zullen er altijd tegenstellingen binnen Nederland blijven die hun oorzaak vinden in de voortgaande immigratie en die bijvoorbeeld te maken hebben met het feit dat nieuwkomers zich onvoldoende met Nederland identificeren en/of dat Nederland hen ongelijk behandelt?

Dag en tijd: Woensdag, 11.00 â&#x20AC;&#x201C; 13.00

Data 13, 20, 27 januari 3, 10 februari 2016

Locatie ISS, Den Haag Kosten: â&#x201A;Ź 155 Hovo Plusprijs â&#x201A;Ź 175 Aantal bijeenkomsten 5

Prof.dr. H.B. Entzinger is hoogleraar integratie- en migratiestudies aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij was adviseur van de Nederlandse regering, de Europese Commissie en de Raad van Europa.

Tweede semester Hovo Den Haag

123

Hovo in Dordrecht

Locatie: Wereldwaag, Wijnstraat 237, 3311 BV Dordrecht, 078 613 1788

125

Docent

Code

Blz.

10.00 - 12.15

Verdiepingen in de Persoonlijkheidspsychologie

dr. Andreas Wismeijer

1511AD

130

13.30 - 16.00

De Eeuw van Bosch en Breugel

drs. Nelleke Kan van Dishoeck

1511BD

131

10.00 - 12.30

Hoeken, Geuzen en Patriotten

drs. Theo Pronk

1512JD

129

Tijd

10.00 - 12.30

Waarom Jezus niet getrouwd was met Maria Magdalena

dr. John van Schaik

1514FD

128

10.00 - 12.30

Filosofie en Kunst

drs. Wijnand Noot

1515DD

127

Titel

Rooster eerste semester - Dordrecht

Rooster tweede semester - Dordrecht

126

10.00 - 12.15

Gezondheidspsychologie

dr. Andreas Wismeijer

1521ED

132

10.00 - 12.30

De Romantiek in Europa

drs. Nelleke Kan van Dishoeck

1524GD

133

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Filosofie

Filosofie en kunst Aisthèsis: een wijsgerige discipline Drs. Wijnand Noot

“De kunst is meer waard dan de waarheid” (Nietzsche) Rond 1800 komen de schoonheidservaring, het smaakoordeel en de kunst centraal te staan in het denken. Er ontstaat een nieuwe wijsgerige discipline (naast ‘praktische’ en ‘theoretische’ filosofie): de esthetica. Het woord komt van het Griekse aisthèsis, wat zoiets als ‘zintuiglijke gewaarwording’ betekent. Waar komt deze ontwikkeling vandaan? En hangt zij samen met ontwikkelingen in de kunst? De eerste denker binnen wiens filosofisch project esthetische overwegingen een rol spelen is Kant. Diens visie op de esthetische ervaring blijft in zekere zin de meest moderne. Maar hij maakt ook wat los in de (negentiende) eeuw die op hem volgt. Via Schiller en Schelling, wordt esthetica bij Hegel echter eerst eigenlijk kunstfilosofie, en historisch. Tegelijk kondigt deze echter “het einde van de kunst” aan. Nog beslissender voor het denken wordt kunst aan het einde van de negentiende eeuw, bij Nietzsche (die een lijn van Schopenhauer oppakt). Deze committeert zich ook – aanvankelijk althans – aan een individuele kunstenaar: Richard Wagner. Sowieso speelt muziek in de Duitse cultuur van die eeuw een sleutelrol. Toch is het door terug te grijpen op de antieke dichtkunst – met name de Griekse tragedie – dat Nietzsche, als klassiek filoloog, een ‘hergeboorte van de cultuur’ zoekt. Deze terugkeer naar de vóórKantiaanse prioriteit van de dichtkunst vindt in de twintigste eeuw haar consolidatie in het denken van Heidegger, voor wie het werk van een dichter het enige is dat de banvloek van de Westerse beschaving zou kunnen breken.

1515DD Data 2, 9, 16, 30 oktober 6, 13, 20, 27 november 2015 Dag en tijd: Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 245 Hovo Plusprijs € 265 Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur De docent verstrekt een reader.

Eerste en tweede semester Hovo Dordrecht

127

Geschiedenis

Waarom Jezus niet getrouwd was met Maria Magdalena Dr. John van Schaik

1514FD Data 1, 8, 15, 29 oktober 5 november 2015 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 155 Hovo Plusprijs € 175 Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur (verplicht) J. van Schaik, Waarom Jezus niet getrouwd was met Maria Magdalena, Uitgeverij Christofoor 2006 (alleen te verkrijgen via bol.com) prijs Literatuur (aanbevolen) F. Lenoir, Hoe Jezus God werd. Een Kwestie Die Het Aanzien Van De Wereld Veranderde, Ten Have 2011

128

Sinds De Da Vinci Code van Dan Brown weten we het zeker: Jezus was getrouwd met Maria Magdalena! Maar De Da Vince Code is fictie en Dan Brown is geen wetenschapper. De bewijsvoering van Dan Brown inzake de liefdesrelatie tussen Jezus en Maria Magdalena is dan ook makkelijk onderuit te halen. Maar doet het er toe dat Jezus al dan niet gehuwd was met Maria Magdalena? Voor veel mensen maakt deze opvatting Jezus toegankelijker en menselijker. Zó kunnen we Jezus begrijpen! Kennelijk sluit de gedachte dat Jezus seks had met Maria Magdalena – en dat ze nota bene kinderen hadden – aan bij de beleving van veel mensen. Dat Jezus de Zoon van God zou zijn – zoals we hebben geleerd – sluit kennelijk niet (meer) aan bij de tijdsgeest. Dié opvatting jaagt mensen zelfs de kerk uit. Terwijl Jezus toch luid en duidelijk de Zoon van God wordt genoemd in het Nieuwe Testament. In 2000 jaar christologie is Jezus Christus van de Zoon van God geworden tot de mens Jezus. Hoe is dat zo gekomen? In deze cursus bestuderen we de grote mijlpalen in de geschiedenis van 2000 jaar denken over Jezus de Christus. We bestuderen de discussies op de concilies inzake de natuur van de Zoon van God en hoe hij tot mens heeft kunnen worden. We bestuderen de opvattingen over Jezus in de scholastiek en bij de katharen in de middeleeuwen. We kijken naar de reformatie en vervolgens bestuderen we de moderne kritische bijbelexegese vanaf het midden van de negentiende eeuw.

Dr. J. van Schaik is godsdiensthistoricus. Hij studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde op het godsbeeld van de katharen en de manicheeërs. Hij heeft vele publicaties op zijn naam staan over de geschiedenis van het (esoterische) christendom.

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Geschiedenis

Hoeken, geuzen en patriotten Van stedelijke opstand naar ‘moderne’ revolutie (13e-18e eeuw) Drs. Theo Pronk

De term ‘vrije stadslucht’ verwoordde al sinds de Middeleeuwen het streven naar stedelijke autonomie. Een ideaal dat, haast onvermijdelijk, botste met de aspiraties van landheren. In dit spanningsveld ontwikkelde revolte zich tot vast bestanddeel van burgercultuur; een traditie waarin gezag kritisch tegemoet werd getreden, het recht op zelfbeschikking en weerstand werd beargumenteerd; een traditie die het Westerse denken blijvend beïnvloedde, stof bood voor de grote revoluties van de late 18e eeuw. Het klassieke beeld van steden versus de prins, koning of keizer, lijkt achterhaald. De ‘staat’ bestond nauwelijks en steden konden zich dankzij de gefragmenteerde politieke verhoudingen handhaven, uitgroeien tot centra van macht, rijkdom en cultuur. In een complex maar fascinerend spel van telkens wisselende allianties kon de vorst net zo goed mede- als tegenstander zijn; iets wat ook gold voor naburige adel, andere steden, of, ingewikkeld genoeg, de eigen burgerij. Ook opstanden kwamen zo in verschillende vormen, met verschillende deelnemers. Vlaamse, Brabantse en Hollandse steden kenden een lange traditie van revolte, waarin ook de Opstand tegen Spanje of de patriottenrevolutie stonden. Hetzelfde gold echter voor de Duitse rijkssteden en de Italiaanse communes. Daarmee is een stad als Dordrecht – toneel van menig opstand vanaf de late Middeleeuwen tot aan de Franse Tijd – representatief voor een veel breder, Europees fenomeen. Hoeken, liebaarts of ghibellijnen kenden zo hun overeenkomsten. Door revoltes te vergelijken, en de debatten, en de idealen, sociale experimenten of artistieke uitingen waarmee ze gepaard gingen, worden patronen zichtbaar: beginselen van een burgercultuur die weliswaar lang is verdwenen, maar nog altijd nagalmt.

1512JD Data 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 1 december 2015 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 240 Hovo Plusprijs € 260 Aantal bijeenkomsten 8

Drs. T. Pronk is stadshistoricus, doceert vroegmoderne Nederlandse en Europese geschiedenis aan de Erasmus Universiteit (en voorheen Universiteit Leiden), waar hij tevens promoveert op Lutherse rijkssteden ten tijde van de Dertigjarige Oorlog. Voor onderzoek verbleef hij langere tijd in Bologna, Frankfurt en St. Andrews. Daarnaast is hij verbonden aan het Dordrechts Museum en Museum ‘Hof van Nederland’.

Eerste en tweede semester Hovo Dordrecht

129

Psychologie

Verdiepingen in de persoonlijkheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer

1511AD Data 21, 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9, 16, 23 november 2015 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.15 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295

Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur Larsen, R., Buss, D., & Wismeijer, A. (2013). Personality Psychology. New York: McGraw-Hill.

130

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Kunstgeschiedenis

De eeuw van Bosch en Brueghel Drs. Nelleke Kan - van Dishoeck

1511BD Data 2, 9, 16 en 23 november 2015 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 125 Hovo Plusprijs € 145 Aantal bijeenkomsten 4 Literatuur Er zal een syllabus worden uitgereikt.

Drs P.L. Kan - van Dishoeck studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden en was werkzaam in het HBO. Zij verzorgt cursussen, lezingen, rondleidingen en reizen voor diverse groepen.

Eerste en tweede semester Hovo Dordrecht

131

Psychologie

Gezondheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer

1521ED Data 1, 8, 15, 29 februari 7, 14, 21 maart 4, 11 april 2016 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.15 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 275 Hovo Plusprijs € 295 Aantal bijeenkomsten 9

Literatuur (aanbevolen) Kaptein, A., Beunderman, R., Dekker, J., Vingerhoets, A. (Eds). 2013. Psychologie en geneeskunde. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

132

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Kunstgeschiedenis

De Romantiek in Europa drs. Nelleke Kan - van Dishoeck

In de periode 1770 - 1850 verandert er heel wat in de wereld en daarmee ook in de kunsten. Van revolutie tot industrialisatie, de impact is groot. Als de eeuw van de rede op zijn eind loopt, komt er ruimte voor alles, wat tot de verbeelding spreekt. De mens blijkt meer in zich te hebben dan alleen het rationele, en - sterker nog - vol tegenstrijdigheden te zitten. Intuïtie en emotie krijgen ruim baan in deze veranderende wereld. Zo schildert Caspar David Friedrich niet zozeer een landschap als wel een innerlijke beleving. Is een mens een nietig wezen tegenover de immense natuur met zijn tomeloze krachten of domweg gelukkig tussen de vriendelijke heuvels van een pittoreske omgeving, zoals John Constable deze schildert? Hij mag zijn eigen individuele gevoelens hebben. De belangstelling voor het innerlijk van de mens boort nieuwe bronnen aan als dromen met spoken en duivels vol waanzin, die onverklaarbaar opduiken. De Zwitser Heinrich Füssli schotelt ze ons voor met al hun mysterie erbij. Mythen en sagen, al dat niet uitheems, vertellen over het onverklaarbare, het noodlot of het verlangen van de ziel. Met Engeland, Duitsland en Frankrijk aan de leiding is de romantiek overal in Europa te vinden. Tegelijkertijd zorgt het opkomend nationalisme ervoor, dat men in elk land naar zijn eigen identiteit op zoek is. Vaak zoekt men die in het verleden, dat alom verheerlijkt wordt; in Engeland is dat de Gotiek, in Frankrijk roepen Francois Rude en Eugène Delacroix hartstochtelijk op tot revolutie. In ons eigen land, waar ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’ ook in deze tijd bon ton is, staat de Gouden Eeuw model voor wat wij kunnen. Al met al biedt de Romantiek een even veelzijdig en gecompliceerd als intrigerend beeld van een periode, waarvan ook onze tijd heel wat in zich draagt.

1524GD Data 21, 28 januari 4, 11 februari 2016 Tijd en dag Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten €125 Hovo Plusprijs €145 Aantal bijeenkomsten 4 Literatuur Er zal een syllabus worden uitgereikt.

Drs P.L. Kan - van Dishoeck studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden en was werkzaam in het HBO. Zij verzorgt cursussen, lezingen, rondleidingen en reizen voor diverse groepen.

Eerste en tweede semester Hovo Dordrecht

133

Algemene informatie

Hovo Rotterdam aan de Erasmus Universiteit Hovo Rotterdam verzorgt in opdracht van de Erasmus Universiteit Rotterdam programma’s op academisch niveau voor iedereen vanaf vijftig jaar.

Hovo Rotterdam biedt programma’s aan van 3 tot 10 bijeenkomsten. U kunt deze na elkaar volgen binnen een semester, of misschien heeft u wel behoefte aan een langlopend programma van tien bijeenkomsten. Ook bieden wij eenmalige lezingen aan. U kunt kiezen uit programma’s in Rotterdam, Dordrecht of Den Haag. Per bijeenkomst wordt bijna altijd een pauze van een half uur gerekend. Het kopje koffie of thee in de pauze is bij de prijs inbegrepen. Hovo Rotterdam biedt ook enkele leergangen aan die meerdere jaren beslaan, de collegereeksen die hieronder vallen zijn echter ook altijd onafhankelijk van elkaar te volgen. Ook verzorgen wij voordrachten en enkele externe programma’s. Daarnaast biedt Labrys Reizen exclusieve groepsreizen aan die aansluiten bij een Hovo-programma. Voor wie is Hovo bedoeld? Hovo is bedoeld voor iedereen vanaf vijftig jaar. Waarom die leeftijdsgrens? Omdat blijkt dat u vanaf een bepaalde leeftijd meer behoefte krijgt aan de verdieping die Hovo biedt. U ontmoet gelijk geïnteresseerden tijdens cursussen en colleges, maar ook bij feestelijke bijeenkomsten als de opening van het academisch Hovo-jaar, de Winterlezing of Zomerlezing.

136

Niet moeilijk, wel op niveau Voorkennis is vrijwel nergens vereist; indien dit wel het geval is, staat dit bij ‘bijzonderheden’ vermeld. Alle programma’s zijn min of meer op gelijk niveau met colleges voor eerstejaars studenten aan de universiteit, met dien verstande dat de docenten rekening houden met uw levenskennis en -ervaring. Waar? In Rotterdam vinden bijna alle programma’s plaats in het Van der Goot-gebouw, het Expo- en Congrescentrum (M-gebouw), op campus Woudestein van de Erasmus Universiteit Rotterdam, Burgemeester Oudlaan 50, 3062 PA Rotterdam. Zie pagina 140 voor de adressen van de locaties in Dordrecht en Den Haag. Hovo-studentenkaart Iedere Hovo-student kan gratis een Hovostudentenkaart van de Erasmus Universiteit Rotterdam aanvragen. Vraag de Hovo-studenten kaart direct aan zodra u uw bevestiging van inschrijving hebt ontvangen, dan profiteert u onmiddellijk van de voordelen, ook als uw college pas in het tweede semester start! Voor alle duidelijkheid: de Hovo-studentenkaart geeft niet dezelfde rechten als een reguliere studentenkaart. Heeft u al een Hovo-studentenkaart, dan kunt u deze opnieuw laten activeren door te e-mailen naar het Hovo Bureau:

Studiegids Hovo 2015 / 2016

hovo@erasmusacademie.nl of te bellen naar 010-408 2465. Universiteitsbibliotheek en Rotterdamsch Leeskabinet De Hovo-studentenkaart fungeert als gratis lenerspas bij de Universiteitsbibliotheek (UB). De openingstijden en actuele informatie vindt u op www.eur.ub.nl. Het Rotterdamsch Leeskabinet bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek en heeft een ruime collectie van ca. 250.000 titels. Voor Hovo-studenten geldt een kennismakingstarief van € 15 voor het eerste lidmaatschapsjaar; daarna betaalt u het reguliere tarief van € 35 per jaar (enkelvoudig lidmaatschap) of € 40 (uitgebreid lidmaatschap)voor uw lidmaatschap. Meer informatie op www.leeskabinet.nl. Gratis e-mail en internettoegang Met een geldige studentenkaart heeft u recht op een gratis e-mailadres, maximaal 25MB mailopslag en internet-toegang. U ontvangt automatisch uw e-mailen internetaccountnaam van het Centraal Bureau Inschrijving van de Erasmus Universiteit. Deze voorziening is alleen van toepassing in het studiejaar dat u ingeschreven staat bij Hovo Rotterdam. Bij problemen met inloggen op het EUR-netwerk en/of e-mailboxen kunt u contact opnemen met de helpdesk via: telefoon 010-4081663 of e-mail servicedesk@ict.eur.nl . Hovo Weblokaal Bij vrijwel iedere cursus of collegereeks die u volgt, krijgt u ook toegang tot een bij de cursus horende, afgeschermde internetomgeving,

Algemene informatie

het Hovo Weblokaal. Presentaties worden, in overleg met de docent, overzichtelijk in deze web-omgeving geplaatst. Kort voor aanvang van de cursus krijgt u bericht van Hovo Rotterdam over de exacte procedure. Met een paar klikken bent u ingelogd en hebt u toegang tot het Hovo Weblokaal. Bij problemen kunt u een mail sturen naar: hovo@erasmusacademie.nl. Als u geen toegang hebt tot internet kunt u onderwijs van Hovo uiteraard ook volgen. Echter, in de universitaire wereld zijn internet en een eigen digitale leeromgeving niet meer weg te denken. Ruim 90% van de Hovo-studenten heeft toegang tot internet. Hovo reizen en excursies Labrys Reizen, erkende reisorganisatie en specialist in exclusieve groepsreizen, biedt enkele reizen aan die aansluiten bij een collegereeks of cursus. Zie ook pagina 146. Daarnaast worden regelmatig excursies georganiseerd om de theorie te illustreren aan de praktijk, zoals bij architectuur- en kunstcursussen. Meer informatie staat bij de programma’s. Hovo Nieuwsbrief Hovo Rotterdam heeft een eigen digitale nieuwsbrief. Deze verschijnt ongeveer 10 keer per jaar met de laatste actualiteit over Hovo, speciale aanbiedingen en nieuws over de programma’s. U kunt zich voor de Hovo Nieuwsbrief aanmelden via onze website www.hovorotterdam.nl. Wie op het inschrijfformulier aangeeft post per e-mail te willen ontvangen, krijgt automatisch de digitale nieuwsbrief.

137

Hovo Facebook U kunt berichten van Hovo volgen via facebook.nl/hovorotterdam Hovo Kennisbon Van kennis heb je nooit genoeg! Een leuk cadeau? Denk eens aan de Hovo Kennisbon. Dit is een waardebon van €12,50 waarmee u een jarige vriendin, een collega die afscheid neemt of de buurman die alles wil weten over geschiedenis kunt verrassen met een origineel cadeau. Vraag de Hovo Kennisbon aan via het formulier achter in deze gids (zie pagina 147) of via onze website www.hovorotterdam.nl. U kunt ook Hovo Kennisbonnen bij het Hovobureau aanschaffen.

138

Hoe werkt de kennisbon? De ontvanger van de Hovo Kennisbon stuurt de bon mee met de inschrijving bij Hovo. De waarde van de Hovo Kennisbon wordt in mindering gebracht op het verschuldigde cursusgeld. De bon geeft geen garantie op plaatsing. De Hovo Kennisbon is onbeperkt geldig. Restitutie is niet mogelijk. Eventuele overwaarde wordt niet uitgekeerd. De bon is geldig voor alle programma’s uit de studiegids, uitgezonderd reizen. Zelf een Hovo Kennisbon ontvangen? U ontvangt zelf een Hovo Kennisbon ter waarde van € 12,50 indien u een Hovo studiegids laat sturen naar een bekende en deze zich inschrijft voor een van de programma’s van Hovo Rotterdam. Voorwaarde is dat de nieuwe deelnemer zich nog niet eerder voor een Hovo-programma heeft ingeschreven. Zie de bon voor het laten versturen van een studiegids achterin deze gids (pagina 147)

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Erasmus Universiteit Rotterdam Campus in Ontwikkeling, fase II Momenteel bouwt de Erasmus Universiteit aan de verbouwing van de campus onder het motto ‘Werken aan de campus van morgen’, om faciliteiten te bieden die beter aansluiten op hedendaagse wensen en behoeften van alle studenten. Kijk voor de actuele stand van zaken op: www.eur.nl/efb/info_efb/ontwikkeling_campus/ Openbaar vervoer naar Woudestein Tram 7, richting Woudestein, uitstappen eind punt ‘Woudestein’, circa 2 min lopen naar het M-gebouw. Tram 21, richting De Esch, uitstappen halte ‘Woudestein’, circa 5 min lopen naar M-gebouw. Metro: Vanaf de metrostation ‘Kralingse Zoom’ is het ca. 10 min lopen naar het M-gebouw. Parkeren Woudestein Voor bezoekers geldt voor het hele Woudestein-terrein betaald parkeren. Het tarief bedraagt € 0,50 per 20 minuten met een maximum van € 10,- per dag. De eerste 20 minuten zijn gratis. Hovo-deelnemers kunnen via www.hovorotterdam.nl/faciliteiten/ of bij het Hovo bureau dagkaarten bestellen. Kosten zijn € 4,50 per dag, exclusief eenmalig € 5,administratiekosten. Er staan meerdere parkeerbetaalautomaten op het terrein en in de parkeergarage. Voorzieningen gehandicapten en slechthorenden De gebouwen en collegezalen zijn toegankelijk voor personen die minder goed ter been zijn of gebruikmaken van een rolstoel. Hovo-deelnemers die in het bezit zijn van een geldige parkeerpas van de EUR kunnen gebruik maken van de gereserveerde parkeerplaatsen. Met een geldige gehandicaptenparkeerkaart van uw gemeente

Algemene informatie

kunt u via het Hovo-bureau een parkeerpas aanvragen om te kunnen parkeren op het terrein (www.hovorotterdam.nl/bereikbaarheid) In de collegezalen met een capaciteit van 140 personen of meer is standaard geluidsversterking aanwezig, in de kleinere zalen niet altijd. Studieboeken Boekwinkel Studystore bevindt zich vanaf augustus 2015 in het P-gebouw, het nieuwe multifunctionele onderwijscentrum. Bij aanschaf van twee of meer studieboeken ontvangt u 5% korting bij Studystore Erasmus op vertoon van uw Hovo-studentenkaart. Eten en drinken in de Food Plaza Het Erasmus Paviljoen is de ontmoetingsplek in het hart van de campus voor eten en drinken aan de rand van de vijver. Het nieuwe Food Plaza biedt u een keur aan gerechten en drankjes. Met aangrenzend onze eigen Spar University supermarkt. In het Van der Goot- gebouw (voorheen M-gebouw), het Erasmus Expo- en Congres centrum, waar de meeste colleges plaatsvinden krijgt u in de pauzes gratis koffie of thee. Erasmus Sport U kunt als Hovo cursist onbeperkt sporten (09:00 – 17:00, werkdagen) voor € 75 per halfjaar, of € 99 per jaar. Meer informatie op www.erasmussport.nl. Eigendommen Hovo, i.c. de Erasmus Universiteit Rotterdam, kan niet aansprakelijk worden gesteld voor vermissing van persoonlijke goederen tijdens de door Hovo Rotterdam georganiseerde activiteiten.

139

Hovo in Den Haag Programma’s volgen in Den Haag? Dat kan via Hovo Rotterdam. De colleges vinden plaats in het ISS, Institute of Social Studies, te Den Haag. De aansturing en administratie ligt bij het Hovo Bureau op de Erasmus Universiteit Rotterdam. Inschrijving, voorwaarden en annuleringsvoorwaarden voor alle programma’s die in Den Haag worden gegeven, zijn identiek aan de voorwaarden van Hovo Rotterdam. Voor uw vragen en opmerkingen kunt u terecht bij Hovo Rotterdam. De cursussen die in Den Haag plaats-

vinden zijn in de studiegids en op de website apart geordend vanaf pagina 96. Deelnemers aan Hovo Den Haag kunnen gebruik maken van de faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam: zij kunnen ook een Hovostudentenkaart aanvragen, en gebruik maken van andere faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Locatie: Institute for Social Studies (ISS), Kortenaerkade 12, 2518 AX Den Haag, 070 426 0460. Het ISS ligt centraal in Den Haag.

Hovo in Dordrecht Hovo Rotterdam verzorgt in samenwerking met de Gemeente Dordrecht een aantal programprogramma’s in Dordrecht. Daartoe maken wij gebruik van de schitterend verbouwde Wereldwaag. De aansturing en administratie ligt bij het Hovo Bureau op de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Deelnemers aan Hovo Dordrecht kunnen gebruik maken van de faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam: zij kunnen ook een Hovo-studentenkaart aanvragen, en gebruik maken van andere faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam

Inschrijving, voorwaarden en annuleringsvoorwaarden voor alle programma’s die in Dordrecht worden gegeven, zijn identiek aan de voorwaarden van Hovo Rotterdam, Voor uw vragen en opmerkingen kunt u terecht bij Hovo Rotterdam. De cursussen die in Dordrecht plaatsvinden zijn in de studiegids en op de website apart geordend onder de noemer ‘Hovo Dordrecht’ op pagina 124.

Locatie: Wereldwaag, Wijnstraat 237, 3311 BV Dordrecht, (078 6131788). De Wereldwaag ligt in de historische binnenstad van Dordrecht. Vanaf het NS-station Dordrecht is het ongeveer 15 minuten lopen. Openbaar vervoer: bus 10. Parkeergelegenheid in de binnenstad is uiterst beperkt.

140

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Organisaties rond Hovo Rotterdam Erasmus Academie Hovo Rotterdam is onderdeel van Erasmus Academie BV, instituut voor postacademisch onderwijs van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het cursusaanbod varieert van postacademische journalistiekopleiding tot juridische opleidingen. Ook het promotieprogramma Hora Est! wordt door Erasmus Academie georganiseerd. Hovo-studenten krijgen een korting van € 100 als zij zich inschrijven voor Hora Est! (Zie www.erasmusacademie.nl ). FON Steunfonds Hovo Rotterdam Hovo Rotterdam kan rekenen op de sympathie van vele cursisten, ook in financieel opzicht. De in 2006 ingevoerde Hovo-Plusprijs heeft vele Hovo-studenten ertoe bewogen een extra financiële bijdrage te schenken aan Hovo Rotterdam. Wij zijn hier erg dankbaar voor! Het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit draagt Hovo Rotterdam een warm hart toe. Zij uiten dit door een garantie, die Hovo Rotterdam ter beschikking staat om in voorkomend geval de exploitatie sluitend te kunnen maken. Aan deze garantie zit uiteraard een grens. Om haar betrokkenheid te onderstrepen, heeft het College van Bestuur van de EUR bewilligd in de het FON Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR. Het FON Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR streeft ernaar, als verbijzondering van het algemene doel Hovo te bevorderen, Hovo toegankelijk te houden voor alle deelnemers en innovatie te bevorderen van het Hovo-onderwijs. U draagt hier met uw zeer gewaardeerde vrijwillige bijdrage toe bij. De afgelopen jaren heeft het Steunfonds bijgedragen aan de aanschaf van apparatuur, het ontwikkelen van het Weblokaal, publieksactiviteiten als de

Algemene informatie

Opening van het Academisch Hovo-jaar en de Hovo Winterlezing. Het FON Steunfonds Hovo Rotterdam is sedert vorig jaar (2014) ondergebracht bij het Trustfonds van de EUR. Leden van het bestuur FON Steunfonds Hovo Rotterdam • Prof.dr. J. Spronk, voorzitter • Drs. P.N.S. Luttjehuizen, penningmeester • Drs. A.C.L. Hofstede, secretaris • Drs. Ph. Van der Veen • Mr. M. van Eesteren – van de Erve, namens het Trustfonds • Jhr. drs. B.M. de Jonge van Ellemeet Commissie Hovo De Commissie Hovo bestaat uit vertegenwoordigers van de faculteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam, een vertegenwoordiger van de deelnemers en een vertegenwoordiger van de gemeente Rotterdam. Deze door het College van Bestuur benoemde commissie ondersteunt het afdelingshoofd Hovo voor wat betreft de samenstelling van het Hovo-programma en houdt toezicht op de kwaliteit van het programma. Leden van de commissie • Prof.dr. W. van Bunge (Faculteit Wijsbegeerte, Hovo Rotterdam, voorzitter) • De heer L.W.J. van Atten (Lid op voordracht van de Gemeente Rotterdam) • Prof.dr. A.M. Bevers (Eramus School of History, Culture and Communication) • Mw. mr. C. Bierlaagh (Spes, vrienden van Hovo Rotterdam) • Dr. Ph. van Engeldorp Gastelaars (Rotterdam School of Management) • Prof.dr. H.B. Entzinger (Faculteit der Sociale Wetenschappen)

141

• Prof.dr. B. van der Knaap (Erasmus School of Economics) • Prof.dr. R. de Lange (Erasmus School of Law) • Prof.dr. A.J. van der Lelij (Erasmus MC) • Mw. drs. H. Machielsen (Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg) • Prof.dr. G.A. van der Wal (Faculteit der Wijsbegeerte) HOVO Nederland HOVO Nederland is de landelijke vereniging van alle HOVO-instellingen en heeft tot doel de ondersteuning van HOVO-instellingen om het hoger onderwijs van ouderen in Nederland te bevorderen. Mail info@hovonederland.nl Website www.hovonederland.nl Spes Vrienden van Hovo Rotterdam ‘Spes Vrienden van Hovo Rotterdam’ kunt u zien als de faculteitsvereniging voor Hovo-studenten. ‘Spes’ staat voor Stichting permanente educatie van senioren. De Vrienden van Hovo Rotterdam behartigen de belangen van Hovo-deelnemers in Rotterdam. Zij doen dit door te zorgen voor de inzet van de vrijwillige cursusbegeleiders en door het leveren van een bijdrage aan de kwaliteitsbewaking, de ontwikkeling en de evaluatie van het Hovo-cursusaanbod in Rotterdam. Daarnaast beheert de stichting het Spes Reductiefonds. De cursusbegeleiders Voor iedere cursus of collegereeks worden twee cursusbegeleiders geworven. Daarvoor gebruikt Spes de deelnemerslijsten, die voor dat doel door het Hovo-bureau beschikbaar worden gesteld.

142

Begeleiders nemen zo’n taak vrijwillig op zich. Het Hovo-bureau beloont dit achteraf met een kennisbon, die gebruikt kan worden bij de betaling van een volgende Hovo-activiteit. Begeleiders hebben een opdracht in de praktische organisatie. Zij zijn een schakel tussen deelnemers, docent(en) en Hovo-bureau. Deelnemers kunnen bij hen terecht met vragen of opmerkingen over het verloop van de cursus. Eventuele knelpunten worden door hen aangekaart bij de docent of bij het Hovo-bureau en zij dragen bij aan de oplossing ervan. Bij de start van een semester organiseert het Hovo-bureau samen met Spes een informatie-bijeenkomst voor de cursusbegeleiders. En na afloop worden zij door het Hovo-bureau uitgenodigd om deel te nemen aan een evaluatie-bijeenkomst met alle begeleiders, waar gesproken wordt over de opgedane ervaringen en waar suggesties voor veranderingen en verbeteringen worden besproken. Bijdragen aan de kwaliteit en ontwikkeling van het Hovo-cursusaanbod Spes Vrienden van Hovo Rotterdam vindt het belangrijk om cursussen en colleges kritisch te volgen. Dit doen zij onder meer door het onderhouden van contact met cursisten en door een actieve inbreng in de Commissie Hovo. Daarnaast kunnen de cursusbegeleiders een bijdrage leveren: zij zijn de ogen en oren van Spes en zij kunnen gedurende de semesters, maar ook achteraf in de evaluatie-bijeenkomsten kant tekeningen plaatsen en suggesties doen. Korting voor minder draagkrachtige deelnemers in Rotterdam, Dordrecht en Den Haag Dankzij de donateurs van Spes en door middel van het Spes Reductiefonds kunnen ook 50-plussers die een wat lager inkomen hebben bij Hovo Rotterdam terecht. Dit fonds wordt gefinan-

Studiegids Hovo 2015 / 2016

cierd uit de donateursbijdragen die de stichting ontvangt. Aan potentiële Hovo-deelnemers kan een van het inkomen afhankelijke korting worden gegeven. Bij een bruto gezinsinkomen dat lager of gelijk is aan € 18.350 per jaar kunt u 50% reductie krijgen op de in de Hovo-gids genoemde deelnemersprijs. Dit is gebaseerd op een AOW-jaarinkomen voor een huishouden van twee personen. Deze inkomensgrens geldt ook voor alleenstaanden. Per jaar kan maximaal drie maal een korting worden toegekend voor een programma voor het eerste, tweede semester en de Zomeracademie. Het beheer en de uitvoering van deze regeling is in handen van het bestuur van Spes Vrienden van Hovo Rotterdam. Wilt u in aanmerking komen voor korting? • Meld u aan voor de cursus/collegereeks van uw keuze. U ontvangt van het Hovo-bureau een bevestiging van inschrijving. • Vraag bij het Hovo-bureau een zogenaamde ‘blanco inkomensverklaring’ aan. • Vul de inkomensverklaring volledig in en stuur deze samen met een kopie van uw inschrijvingsbevestiging naar het Hovo Bureau, Postbus 1738, 3000 DR Rotterdam. • Van Spes krijgt u bericht of u in aanmerking komt voor een korting. • U betaalt eerst het totaal verschuldigde cursusgeld, waarna u van Spes de korting ontvangt.

Donateur van Spes Vrienden van Hovo Rotterdam worden U ondersteunt de werkzaamheden van Spes door donateur te worden met een donatie van tenminste € 12 per jaar. U kunt zich op vier manieren aanmelden als donateur: • via het digitale inschrijvingsformulier voor een Hovo-activiteit • met het aanmeldingsformulier in de Hovo-gids • u stuurt een mail naar de secretaris spessecretaris@gmail.com • u belt naar de secretaris van Spes. Meer informatie? Wilt u meer informatie of vindt u het leuk om een bijdrage te leveren aan het Spes-werk, neem dan contact op met het secretariaat. Méér informatie over de werkzaamheden van Spes kunt u ook vinden op www.hovorotterdam.nl Het secretariaat Marianne Schuurs – spessecretaris@gmail.com 010 482 3022, 06 496 241 34 secretaris en donateursadministratie contactpersoon Spes Reductiefonds

Een ingestuurde inkomensverklaring is één kalenderjaar geldig. Als u binnen een jaar meerdere keren gebruik wilt maken van de reductiemogelijkheid, dan behoeft u uw inkomensverklaring daarom maar één keer per jaar in te sturen.

Algemene informatie

143

Inschrijving en betaling Inschrijving Meldt u aan via de website: www.hovorotterdam.nl, of middels het inschrijfformulier achter in deze studiegids. U kunt ook het formulier downloaden, invullen en per post opsturen.

Wachtlijst Indien het programma van uw voorkeur vol is, wordt u automatisch op de wachtlijst geplaatst. Komt er alsnog een plaats vrij, dan nemen wij contact met u op.

Erasmus Academie, afd. Hovo Rotterdam, kamer M6-19 Postbus 1738 3000 DR Rotterdam

Hovo-plusprijs De Hovo-plusprijs komt ten goede aan het FON Steunfonds Hovo Rotterdam. U kunt op uw inschrijfformulier (per cursus) aangeven of u â&#x201A;Ź 20 extra als vrijwillige bijdrage wilt betalen.

Bevestiging Wij streven ernaar u binnen drie weken te berichten of u geplaatst bent. Dit doen we zoveel mogelijk per mail, per post indien u geen e-mail adres heeft. Nieuwe deelnemers kunnen de Hovo studentenkaart aanvragen (zie ook pagina 136). Betaling U ontvangt van Hovo Rotterdam digitaal een betalingsverzoek.Indien u geen e-mailadres heeft, ontvangt u de rekening per post. Op de factuur staan alle betaalgegevens, IBAN-rekeningnummer, het betalingskenmerk en de juiste tenaamstelling. Literatuur, readers, syllabi Wij vragen u om verplichte literatuur zelf aan te schaffen, bijvoorbeeld bij Studystore Erasmus. Afname van readers en syllabi is in sommige gevallen door de docent voorgeschreven, de kosten daarvan zijn dan opgenomen in de cursusprijs. Hovo tracht extra kosten voor aan te schaffen studiemateriaal zoveel mogelijk te beperken. Wij streven ernaar om het cursusmateriaal zoveel mogelijk kosteloos via het Weblokaal aan te bieden.

144

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Annuleringsvoorwaarden De annuleringsvoorwaarden zijn gebaseerd op de algemene voorwaarden van Erasmus Academie BV. Kijk voor de volledige versie van de algemene voorwaarden op www.hovorotterdam. nl of www.erasmusacademie.nl. De algemene voorwaarden zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24263757. Voor Hovo Rotterdam geldt een aangepast artikel in verband met annulering van de opleiding. 1. Annulering van een programma door een deelnemer is alleen mogelijk na schriftelijke opzegging bij het secretariaat van Hovo Rotterdam. 2. Bij annulering worden de volgende kosten in rekening gebracht: tot 8 dagen voor aanvang van het programma is deelnemer, indien zijn deelname door Hovo Rotterdam schriftelijk is bevestigd, 10% van de overeengekomen prijs als administratiekosten verschuldigd met een minimum van â&#x201A;Ź 25. Na het verstrijken van de annuleringstermijn is deelnemer, tenzij sprake is van, door deelnemer aan te tonen, zwaarwegende omstandigheden, waarbij de zwaarwegendheid van de omstandigheden ter beoordeling van Hovo Rotterdam is, het volledige cursusgeld verschuldigd. Het aantal dagen tussen de aanvang van Programma en de annulering wordt berekend vanaf de dag dat de schriftelijke annulering door Hovo Rotterdam is ontvangen. Deze voorwaarden gelden ook indien u kort voor aanvang inschrijft.

Algemene informatie

3. Bij verhindering van een deelnemer kan een vervanger worden aangewezen, mits dit vooraf schriftelijk aan Hovo Rotterdam is meegedeeld. In geval er toelatingseisen worden gesteld voor deelname aan een programma dient de vervanger afzonderlijk door Hovo Rotterdam te worden toegelaten. 4. In het geval de omstandigheden hiertoe nopen of het aantal aanmeldingen voor een programma onvoldoende is, behoudt Hovo Rotterdam zich het recht voor het programma te annuleren. Zij informeert deelnemers hieromtrent zo spoedig mogelijk. In geval van annulering worden reeds betaalde cursusgelden volledig en zo spoedig mogelijk gerestitueerd. Annulering van een reis door derden geeft geen recht op kosteloze annulering van de bijbehorende hoorcolleges of cursus. 5. Hovo Rotterdam is gerechtigd bij het organiseren van een programma af te wijken van de aankondiging, indien redelijkerwijs van haar niet gevergd kan worden dat zij het programma onverkort uitvoert zoals aangekondigd. 6. Gehele of gedeeltelijke terugbetaling van het betaalde cursusgeld vindt alleen plaats indien het programma wegens bijzondere omstandigheden niet doorgaat. 7. Als een docent door overmacht niet optreedt, zal Hovo een vervangende bijeenkomst organiseren. Als een cursist op die dag verhinderd is, zal geen geld worden gerestitueerd.

145

De specialist in exclusieve groepsreizen

Labrys Reizen Een culturele reis onder leiding van een Hovo-docent maken? Dat kan met Labrys Reizen! Onderstaande reizen sluiten aan bij de Hovo-cursussen die over deze bestemmingen gegeven worden. Er zijn in Italië talrijke plaatsen aangewezen waar Odysseus zijn avonturen zou hebben beleefd. Onder leiding van docent Hein L. van Dolen volgen we in het najaar van 2016 de sporen van deze Italiaanse Odyssee. Deelnemers aan de cursus ‘Japanse Architectuur’ wijzen we graag op twee reizen die breed zijn opgezet rond het klassieke thema samurai: van 25 maart t/m 7 april 2016 en in november 2016. Het Nederlandse verleden in Japan wordt door diverse inleiders toegelicht tijdens een derde reis van 11 t/m 23 mei 2016.

••• Bezoekt u onze website voor nadere informatie over deze en andere bijzondere reizen. In onze brochure Exclusieve groepsreizen vindt u een uitgebreid aanbod aan culturele reizen.

024-3822110

•

info@labrysreizen.nl

•

www.labrysreizen.nl

B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B

O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O

N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B N-B - B Oeen N -studiegids BON-B O Nsturen - B Oaan N-BON-BON-BON-B Ik O wilNgraag laten N-B O N -deelnemer B O N(in- blokletters B O N invullen - B Os.v.p.) N-BON-BON-BON-BON-B Gegevens /v - B N - BAchternaam O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B OmN N - BVoorletters O N - B O N - B O NTitulatuur - B O N - B O N - B OGeboortedatum N-BON-BON-B N - BStraat O N - B O N - B O N - B O N - BHuisnummer ON-BON-BON-BON-B N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Postcode Plaats N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Gegevens aanvrager (in blokletters invullen s.v.p.) N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Voorletters en achternaam Postcode N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Telefoon Huisnummer N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B VoorO elkeN nieuwe zelfN aanbrengt ontvangt ter waarde van O € 12,50. N-B - BHovo-cursist O N - die B uO -BO N -u een B Hovo O NKennisbon -BO N-B N U-kunt B uw O aanN-B vraag ook via de e-mail versturen: hovo@erasmusacademie.nl, onder vermelding van bovengenoemde gegevens. N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B N-B O N - B O N - meldt B O Nzich - B als ON - B O Naan - BbijOSPES N-B ON-BON-B Ondergetekende donateur Rotterdam N-B O N - Binvullen O Ns.v.p.) -BON-BON-BON-BON-BON-BON-B (in blokletters /v - B N - BAchternaam O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B OmN N - BVoorletters O N - B O N - B O NTitulatuur - B O N - B O N - B OGeboortedatum N-BON-BON-B N - BStraat O N - B O N - B O N - B O N - BHuisnummer ON-BON-BON-BON-B N - BPostcode O N - B O N - B O N - B O N - BPlaats ON-BON-BON-BON-B N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Telefoon Email N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Het door mij gekozen bedrag: N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Voor de betaling van mijn jaarlijkse donateurschap wacht ik op een rekening. N-B ON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Aanvraagformulier N-B O N - B O N - BHovo O N Kennisbon -BON-BON-BON-BON-BON-B (zie voor meer informatie pagina 138 van deze gids) N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Gegevens aanvrager (in blokletters invullen s.v.p.) N - BAchternaam O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B O N - B OmN -B /v N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Voorletters Titulatuur Geboortedatum N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Straat Huisnummer N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B N - BPostcode O N - B O N - B O N - B O N - BPlaats ON-BON-BON-BON-B N - BTelefoon O N - B O N - B O N - B O N - BEmail ON-BON-BON-BON-B N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Aantal bonnen à € 12,50 Totaal € N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B Voor de voorwaarden zie achterzijde. N-B ON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-B

O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O

N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N - B O N - B O N - Erasmus B O N - B Academie ON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO Hovo Rotterdam N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO 2791 N - B O N - B O N - Antwoordnummer BON-BON-BO N-BON-BON-BO N - B O N - B O N - 3000 B O NVB - BRotterdam ON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO SPES Rotterdam N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N - B O N - B O N - p/a B OHovo N - BRotterdam ON-BON-BON-BON-BO N - B O N - B O N - Antwoordnummer BON-BON-BO N-BON-BON-BO 2791 N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO 3000 VB Rotterdam N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N -Voorwaarden BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO U kunt de Hovo Kennisbon aanvragen door dit formulier N -opBte sturen. O NNadat - BHovo O het Nformulier - B Oheeft Nontvangen, - B O N -istwee Bontvangen, O N ontvangt - B Ou de NKennisbon(nen) - B O N binnen -BO weken. U kunt de bon eventueel ook direct bij het een (digitale) rekening van Hovo. Nadat uw betaling bureau afhalen na inlevering van dit formulier. N -krijgt B uO N - B O N - B O N - B O N -Hobo BO N-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO Naam N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO Plaats Datum N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO N - B O N - B O N - B O N - B O N -Ingevuld B O Nformulier - B Oopsturen N - B naar ON-BO Erasmus Academie - Hovo Rotterdam DR -Rotterdam N - B O N - B O N - B O N - B O N -M6-19 B O Postbus N - B1738 ON BON-BO N-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BON-BO

N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B N-B

O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O

NNNHovo Rotterdam NStudiejaar 2015 /2016 NNNN - Inschrijfformulier 1 NGegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.) NAchternaam m/v NVoorletters Titulatuur Geboortedatum NStraat Huisnummer NPostcode Plaats NMobiel nummer Telefoon NE-mail NHoogstgenoten opleiding (alleen bij eerste aanmelding) NN - Gegevens debiteur Ik betaal de factuur zelf (u hoeft verder niets in te vullen) Referentie / opdrachtnummer N - De factuur wordt betaald door (vul onderstaande gegevens in) NN - Bedrijfsnaam Afdeling N - Contactpersoon Huisnummer N - Straat Plaats N - Postcode N - E-mail N - Ik schrijf mij in voor: Plusprijs (hiermee N - Cursuscode steunt u het Titel programma Prijs Hovo Steunfonds) N - (zie studiegids) € € N€ € N€ € N€ € N€ € N€ € Totaalbedrag NNNN-

Hovo Rotterdam Studiejaar 2015 /2016

Inschrijfformulier 1 (vervolg) Overig Spes Vrienden van Hovo Rotterdam behartigt de belangen van Hovo-deelnemers. Ik ben reeds donateur van Spes Ik geef mij op als donateur van SPES met een jaarlijkse bijdrage van:

€

Ik wil eventueel als cursusbegeleider optreden voor programma(s): (Uw gegevens worden doorgestuurd naar SPES) Ik wil graag iemand anders attenderen op de cursussen en lezingen van Hovo Rotterdam en ontvang bij een inschrijving van een nieuwe cursist een Hovo Kennisbon t.w.v. € 12,50. Vul naam en adres in: Naam van evt. nieuwe cursist Adres van evt. nieuwe cursist

Betaling U ontvangt rond de aanvang van uw programma een factuur. Deze bevat een uniek betalingskenmerk. Wilt u als u voor meerdere programma’s een factuur ontvangt de bedragen niet bij elkaar optellen? Wilt u Hovo Kennisbonnen gebruiken voor uw betaling, stuurt u deze dan met deze aanmelding mee. De waarde hiervan wordt op het cursusgeld in mindering gebracht. Na ontvangst van uw Bevestiging van Plaatsing kunt u geen Kennisbonnen meer indienen. Aantal bonnen Voorwaarden Hierbij ga ik akkoord met de algemene voorwaarden zoals vermeld op pag. 145 van de Hovo Studiegids 2015 / 2016. U gaat hiermee een financiële verplichting aan. Handtekening

Stuur dit inschrijfformulier volledig ingevuld en ondertekend naar: Erasmus Academie, Hovo Rotterdam Kamer M6-20 Postbus 1738 3000 DR Rotterdam Voor meer informatie kunt u mailen naar: hovo@erasmusacademie.nl of bellen: (010) 408 24 65. U kunt zich ook online aanmelden via: www.hovorotterdam.nl/inschrijven

Hovo Rotterdam Studiejaar 2015 /2016

Inschrijfformulier 2 Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.) Achternaam

m/v

Voorletters

Titulatuur

Geboortedatum

Straat

Huisnummer

Postcode

Plaats

Mobiel nummer

Telefoon

E-mail Hoogstgenoten opleiding (alleen bij eerste aanmelding)

Gegevens debiteur Ik betaal de factuur zelf (u hoeft verder niets in te vullen)

Referentie / opdrachtnummer

De factuur wordt betaald door (vul onderstaande gegevens in) Bedrijfsnaam Contactpersoon

Afdeling

Straat

Huisnummer

Postcode

Plaats

E-mail

Ik schrijf mij in voor: Cursuscode (zie studiegids)

Titel programma

Totaalbedrag

Prijs

Plusprijs (hiermee steunt u het Hovo Steunfonds)

€

Hovo Rotterdam Studiejaar 2015 /2016

Inschrijfformulier 2 (vervolg) Overig Spes Vrienden van Hovo Rotterdam behartigt de belangen van Hovo-deelnemers. Ik ben reeds donateur van Spes Ik geef mij op als donateur van SPES met een jaarlijkse bijdrage van:

€

Plattegrond Campus Woudestein

under construction

Hogescho Rotterdam

under construction

Hogeschool Rotterdam

Routebeschrijving Met de auto Neem vanaf de A-16 (vanaf beide richtingen) de afslag ‘Centrum’ (afrit nummer 25). Volg de borden ‘Erasmus Universiteit’. Ga op de Abram van Rijckevorselweg bij de eerstvolgende verkeerslichten rechtsaf (Burgemeester Oudlaan), daarna de eerste weg rechtsaf en volg het bord Parking Plaza (betaald parkeren). Vanuit de Parking loopt u naar de Erasmus Building (A-gebouw).

Met openbaar vervoer Vanaf Rotterdam Centraal Station • Tram 21 richting De Esch. Uitstappen halte Woudestein. • Tram 7 richting Woudestein / Burg. Oudlaan. Uitstappen één na laatste halte Groene Wetering. • Metro richting Spijkenisse / Slinge. Op station Beurs overstappen op metro richting De Terp, Nesselande of Binnenhof. Uitstappen halte Kralingse Zoom. Vanaf Rotterdam Alexander • Metro richting Schiedam Centrum / Spijkenisse. Uitstappen halte Kralingse Zoom.

Algemene informatie

153

De medewerkers van Hovo Rotterdam

Yvonne Benjamins programmacoรถrdinator

Klara Jindrova programmacoรถrdinator

Monique Goense student assistent

Dave van Rutten administrateur

Ad Hofstede directeur Erasmus Academie BV

Lya van Staveren hoofd Hovo Rotterdam

Wendy Jansen onderwijscoรถrdinator

Contact Bezoekadres Erasmus Universiteit Rotterdam Complex Woudestein Burgemeester Oudlaan 50 Van der Goot gebouw, M6-20 3062 PA Rotterdam Postadres Erasmus Academie BV afdeling Hovo Rotterdam Postbus 1738, Kamer M6-19 3000 DR Rotterdam

Telefoon 010 - 408 2465 Web www.hovorotterdam.nl E-mail hovo@erasmusacademie.nl Openingstijden Hovo-bureau: maandag t/m donderdag van 9.00 tot 17.00 uur, vrijdag tot 15.00 uur Telefonisch bereikbaar tussen 9.30-12.00 uur en tussen 13.30-14.30 uur.

Colofon Teksten Eindredactie Druk Vormgeving

docenten en medewerkers van Hovo Rotterdam Wendy Jansen en Lya van Staveren DeBondt Grafimedia Panart creatie en communicatie

Het auteursrecht van de programmaomschrijvingen in deze gids berust bij de betreffende docent(en). Het auteursrecht van de overige teksten in deze studiegids berust bij Hovo Rotterdam. Niet alle rechthebbenden van de illustraties konden worden achterhaald. Belanghebbenden worden verzocht contact op te nemen met Hovo Rotterdam. Aan de inhoud van deze studiegids kunnen geen rechten worden ontleend.

154

Studiegids Hovo 2015 / 2016

Hovo Den Haag

Hovo Dordrecht

Erasmus Academie BV Hovo Rotterdam Erasmus Universiteit Rotterdam Van der Goot-gebouw, kamer M6-19 Burgemeester Oudlaan 50 3062 PA Rotterdam Postbus 1738 3000 DR Rotterdam T +31 10 408 2465 E hovo@erasmusacademie.nl www.hovorotterdam.nl www.facebook.com/HovoRotterdam