Strafrecht en Jeugdrecht (5stp)
Deel Strafrecht
Auteur: Annemie Borms
Studiegebied sociaal-agogisch werk
Regulier onderwijs: 2BaMV
Campus Kortrijk
Praktische mededelingen:
-Voor de studenten uit de opleidingen BaSW (MW en SJD) en BAO bevat de cursus, naast een kort inleidend deel, nog twee delen:een deel strafprocesrecht en een deel materieel strafrecht. Voor de studenten uit de opleiding BaMV is een extra deel toegevoegd (het opleidingsonderdeel “strafrecht en jeugdrecht” omvat voor hen immers 5 ipv 3 studiepunten). In dat extra deel worden enkele “capita selecta” (losse hoofdstukken) uit het strafrecht besproken, die niet of slechts heel summier aan bod kwamen in de andere delen. Helemaal op het einde van de bundel vinden de studenten BaMV ook nog een leidraad voor het maken van een verslag over hun bezoek aan een strafrechtbank.
-Neem vooraleer je de cursus instudeert eerst de studiewijzer van het opleidingsonderdeel ter hand. Je kan er interessante studeertips, informatie m.b.t. het examen, enz. in terugvinden. Je vindt de studiewijzer op de volgende toledocourse:
o Voor studenten BaSW en BaO: Strafrecht en jeugdrecht [V5F078]
o Voor studenten BaMV: Strafrecht [V5D802]
Opgelet! Sommige studenten zullen niet automatisch zijn ingeschreven op de correcte toledocourse! Zij zullen zichzelf moeten inschrijven. Hoe je dat moet doen is vrij eenvoudig: log in in toledo. Ga naar “beheer” (rechts bovenaan op het scherm) en klik vervolgens op “inschrijven”. Typ vervolgens de code van de te consulteren toledo-course in (zie hierboven) en schrijf in.
-Staan sommige passages in deze cursus in een lichtere of andere grijstint dan de andere? Dat maakt geen verschil: all 50 shades of grey behoren tot de leerstof
Veel interesse en studie-ijver toegewenst!
Annemie Borms
A. Borms Vives – SAW - Strafrecht Inleiding 2
strafrecht
Strafrecht in de ruime zin van het woord kan worden onderverdeeld in twee subtakken:
- het materieel strafrecht (ook strafrecht – in de strikte zin van het woord
- genoemd): het geheel van de rechtsregels die bepalen:
o welke gedragingen strafbaar worden gesteld (dus als misdrijven kunnen worden beschouwd) en
o met welke strafrechtelijke sancties daarop kan worden gereageerd
Dit recht richt zich voornamelijk tot de burger, en bestaat in wezen uit (directe of indirecte) verbodsbepalingen
Wie een regel uit het materieel strafrecht overtreedt, dwz een misdrijf pleegt, stelt zich bloot aan bestraffing.
Regels uit materieel strafrecht worden door de gemeenschap doorgaans ervaren als “vanzelfsprekend”, d.w.z. in overeenstemming met je eigen ‘rechtsgevoel’. Weinigen stellen regels uit het materieel strafrecht in vraag.
- het formeel strafrecht (= het strafprocesrecht): bepaalt hoe daders van misdrijven worden opgespoord, vervolgd en berecht. Het gaat om procedurele spelregels, die in de eerste plaats gericht zijn tot de overheid, die ze moet toepassen. Wanneer een regel uit het strafprocesrecht wordt overschreden, leidt dit niet tot bestraffing, maar tot een andere wijze van sanctionering. Welke wijze dit is, verschilt naargelang de norm die werd overtreden: soms heeft de schending van de procesregel de nietigheid van het proces of van een welbepaalde proceshandeling tot gevolg. Andere schendingen hebben dan weer gevolgen op het niveau van bewijsvoering (zo mag een rechter in bepaalde gevallen geen acht slaan op een onrechtmatig verkregen bewijsstuk, ook al beantwoordt dit bewijs inhoudelijk aan de waarheid). Soms heeft het niet-naleven van procedureregels de onontvankelijkheid van de strafvordering tot gevolg (bv. bij verjaring van de strafvordering).
In een aantal gevallen wordt de niet-naleving van procedurevoorschriften helemaal niet gesanctioneerd. In tegenstelling tot regels uit het materieel strafrecht worden regels (en vooral de sanctionering van de regels) uit het strafprocesrecht veel minder ‘begrepen’ door de publieke opinie. Heel wat mensen vinden het
A. Borms Vives – SAW - Strafrecht Inleiding 7
absoluut niet vanzelfsprekend dat bv. verdachten van zware feiten toch kunnen ‘vrijuit’ gaan omwille van procedurekwesties….
In deze cursus komen de basisbeginselen van beide takken aan bod.
2
Welke overheid is bevoegd om regels m.b.t. strafrecht uit te vaardigen?
In grote mate is strafrecht in de ruime betekenis van het woord in België een federale materie. Toch hebben ook de gemeenschappen en gewesten een vinger in de pap.
Al geruime tijd kunnen ook zij strafbepalingen opnemen in hun wetgevende teksten. Maar om die strafbepalingen te doen toepassen zijn ze wel grotendeels afhankelijk van politie, van het openbaar ministerie en de rechterlijke macht, die onder de federale bevoegdheid vallen.
De laatste jaren bestaat er echter een tendens om steeds meer verboden gedragingen niet meer op klassieke strafrechtelijke wijze te beteugelen (dus via openbaar ministerie en rechterlijke macht), maar via zgn. administratieve sancties (denk bv. aan de zgn. GAS-sancties, zie verder in de cursus) aan te pakken. Deze vorm van handhaving, de bestuurlijke handhaving, is geen exclusieve bevoegdheid van de federale overheid, maar mag ook gereguleerd worden door gemeenschappen en gewesten, voor zover het gaat om de handhaving van regels die onder hun bevoegdheid vallen.
De 6de staatshervorming heeft er bovendien ook voor gezorgd dat een aantal aspecten van het strafrecht zijn overgeheveld van het federaal naar het gemeenschapsniveau. Dat is bv. het gevalmet de regels m.b.t. de justitiehuizen (die instaan voor slachtofferonthaal en voor begeleiding en opvolging van verdachten of veroordeelden die aan voorwaarden onderworpen werden) en de organisatie van het electronisch toezicht (zie verder in de cursus) Ook het jeugddelinquentierecht is overgeheveld naar de gemeenschappen (daarover meer in de cursus jeugdrecht)
Ook hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en geïnterneerden is gemeenschapsmaterie.
Strafrecht, en meer algemeen Justitie is dus duidelijk geen exclusieve bevoegdheid meer van de federale overheid. Dat blijkt ook uit het feit dat Vlaanderen sinds kort niet 1, maar 2 ministers van Justitie heeft: een Federale en – en dat is nieuw sinds de Vlaamse Regering Jambon- een Vlaamse.
Vergeten we tot slot ook niet dat er ook internationaalrechtelijk en binnen het Europees recht al heel wat regels zijn uitgevaardigd m.b.t. strafrecht in de ruime zin van hetwoord. Denk maar aan regels uit het Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens, bv.:
A. Borms Vives – SAW - Strafrecht Inleiding 8
o art. 3 over het verbod op onmenselijke en vernederende straffen
o art. 6 over het recht op een eerlijk proces
o art. 8 over het recht op privacy, dat gevolgen heeft voor de mate waarin bv. huiszoekingen of telefoontaps mogen uitgevoerd worden om bewijsmateriaal in een strafprocedure te verzamelen
Daarnaast bestaat er ook regelgeving rond het Europees aanhoudingsbevel, de oprichting van Europol (een Europese politiedienst) en Eurojust (Europese parketmagistraten), de oprichting van het internationaal strafhof en het Joegoslaviëtribunaal in den Haag, de talrijke uitleveringsverdragen die landen onderling met elkaar sluiten, enz.
Maar in deze cursus zullen deze Europese en internationale regels niet rechtstreeks behandeld worden.
3 Belangrijke bronnen van strafrecht
De belangrijkste bron van materieel strafrecht vormt het strafwetboek, (afgekort Sw.), dat eigenlijk uit twee boeken bestaat: boek I (met algemene bepalingen), en boek II (waarin verschillende misdrijven en hun bestraffing worden opgesomd)
Ter aanvulling bij boek II zijn nog heel wat andere misdrijven (en hun bestraffing) opgesomd in afzonderlijke bijzondere strafwetten. Denk bv. aan de wegverkeerswet (= K.B. 16 maart 1968 tot coördinatie van de wetten betreffende de politie over het wegverkeer, BS 27 maart 1968), de wapenwet (Wet 8 juni 2006 houdende regeling van economische en individuele activiteiten met wapens, BS 9 juni 2006), het sociaal strafwetboek, de racismewet enz…
Strafprocesrecht wordt grotendeels geregeld in het wetboek van strafvordering (afgekort Sv.).
Complementair bij het strafwetboek en het wetboek van strafvordering zijn ook onder meer de volgende afzonderlijke wetten belangrijke bronnen van materieel strafrecht en/of strafprocesrecht:
- de Probatiewet (Wet 29 juni 1964 betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie, BS 17 juli 1964)
- de Wet Strafuitvoering (Wet 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, BS 15 juni 2006
- de Interneringswet (Wet 21 april 2007 betreffende de internering van personen met een geestesstoornis,BS 13 juli 2007
A. Borms Vives – SAW - Strafrecht Inleiding 9
- de Wet 4 oktober 1867 op de verzachtende omstandigheden, BS 15 oktober 1867
- de Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 14 augustus 1990 - enz…
A. Borms Vives – SAW - Strafrecht Inleiding 10
