HersenMagazine feb 2018 - Hersenschade

HersenMagazine

Jaargang 16 | nummer 1 | februari 2018

Hersenschade Cognitieve klachten

na reanimatie onderschat

Gevolgen van hersenschade zijn vaak onzichtbaar Ons stresssysteem heeft dynamiek nodig

Isabella Jansen:

‘Mijn allerliefste wens is weer vriendinnen om me heen’

HersenMagazine is een uitgave van:

Ingrijpend

Hersenschade

Bij de Hersenstichting zien we iedere keer weer hoe erg het is als mensen getroffen worden door een hersenaandoening. 3,8 miljoen mensen in Nederland hebben een hersenaandoening, waarvan 645.900 mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH).

In dit themanummer leest u over ‘Hersenschade’. Schade aan de hersenen kan op vele manieren ontstaan. Bijvoorbeeld door een ongeval of een klap op het hoofd, maar ook inwendig kunnen zich plotseling problemen voordoen. Hersenschade heeft vele gevolgen, zichtbaar en onzichtbaar. De Hersenstichting wil daar niet alleen meer bekendheid aan geven, maar wil ook dat de zorg voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) op het juiste moment bij de juiste persoon terechtkomt.

De persoonlijke verhalen van patiënten en hun naasten zijn vaak aangrijpend en eensluidend. Ze gaan zowel over herkenning: ‘Het is mij of mijn partner ook overkomen’, als over het onbegrip dat ze tegenkomen. Zo schrijft een jonge vrouw met NAH in haar blog op onze website: ‘Mensen zien niets aan mij.

Als ik zeg “ik kan het niet”, horen ze “ik wil het niet”.’

4

Volgens neuropsycholoog Caroline van Heugten zijn er naast de zichtbare en onzichtbare gevolgen van hersenschade ook sociale gevolgen. Niet alleen de patiënt, maar diens hele omgeving krijgt te maken met de gevolgen van hersenschade. ‘Ook de partner heeft ineens een heel ander leven.’

6

Isabella Jansen krijgt als ze dertien is een zwaar ongeluk.

Ze verliest meteen het bewustzijn en heeft ernstig hersenletsel. Voor het gezin volgt een onzekere en angstige periode. Isabella, één van de nieuwe gezichten van de Hersenstichting, laat zien hoe ze alles opnieuw leert en zich terugvecht.

10

Van een beetje stress veren we op. Te veel en te lang stress heeft echter ernstige gevolgen. Psychiater Christiaan Vinkers, onderzoeker aan het UMC Utrecht Hersencentrum, geeft antwoord op de vraag wat de relatie is tussen stress en de hersenen.

12

Na een hersenschudding kampen veel mensen lange tijd met klachten. Neuroloog Joukje van der Naalt wil deze groep vroeg opsporen om ze sneller en gerichter te behandelen.

Alleen met uw hulp en steun gaat dit lukken.

Fotografie: Ilco Kemmere

Herman de Haan, Directeur Hersenstichting

Tekst: Johan van Leipsig Fotografie: Ilco Kemmere

Uit veel van de verhalen spreekt ook moed en liefde: ‘Mijn partner heeft NAH. Ons leven is helemaal anders geworden, maar samen slaan we ons erdoorheen.’

De afgelopen maanden hebben wij de media gezocht met onze boodschap Een hersenaandoening zet je leven op zijn kop. Dat kan ook jou overkomen. Een boodschap waarmee we hersenaandoeningen een gezicht willen geven. En waarmee we duidelijk willen maken hoeveel mensen dagelijks kampen met de ingrijpende gevolgen van een hersenaandoening; in Nederland een op de vier mensen. Hoe meer herkenning en erkenning er is, hoe meer fondsen we kunnen werven, hoe meer we kunnen bereiken.

Cognitieve klachten na reanimatie onderschat

En verder: 7 Vraag & Antwoord 15 Verhaal achter de Gift 18 Column Paula Udondek 

Na een reanimatie heeft ongeveer 40% van de overlevenden zuurstofgebrek in de hersenen. Dat kan leiden tot cognitieve problemen zoals geheugenproblemen, concentratievermindering of planningsproblemen. Onderzoeker Liesbeth Boyce zocht naar een optimaal traject dat deze patiënten op weg helpt.

Liesbeth Boyce doet in het Rijnlands Revalidatie Centrum (RRC) onderzoek naar cognitieve revalidatie na reanimatie.

Over de aanleiding van haar onderzoek zegt ze: ‘Reanimatiepatiënten die bij ons terechtkwamen, revalideerden meteen op de afdeling Hartrevalidatie.

Een deel van die groep, ongeveer tien mensen per jaar, kreeg na een tijd last van onverklaarbare klachten. Patiënten hadden moeite met prikkels, hadden concentratieproblemen of problemen met plannen. Ze gingen met hun klachten naar de huisarts, die hen vervolgens verwees naar de cognitieve revalidatie in ons centrum. Een onnodige cirkelbeweging.’

Toekomstdroom Onderzoeker Liesbeth Boyce hoopt dat cognitieve testen overal standaard deel uit zullen maken van het herstel van reanimatiepatiënten.

‘Het mooiste zou zijn als er op de afdeling Hartrevalidatie aandacht is voor het onderdeel “cognitieve problemen”.’

Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

2

Boyce won voor haar onderzoek de Hersenbokaal 2017. ‘Het is leuk om erkenning te krijgen. Maar belangrijker vind ik de extra media-aandacht voor cognitieve revalidatie. Hopelijk pikken meer ziekenhuizen dit onderwerp nu op.’

Op de hartrevalidatie was er nauwelijks aandacht voor cognitieve revalidatie. De patiënten moesten bijvoorbeeld in een veel te drukke ruimte trainen. ‘Daarbij stond ook nog eens de muziek hard aan,’ aldus Boyce. ‘Bijkomend probleem was dat de patiënten de uitleg over de fitnessapparatuur vergaten, ook al was dat de week ervoor uitgelegd. Veel patiënten haakten daardoor af.’

Uitval voorkomen Boyce liet reanimatiepatiënten al direct na aankomst in het ziekenhuis volgen door een verpleegkundige. ‘Zodra iemand uit het ziekenhuis ontslagen wordt, belt de verpleegkundige op om een cognitieve screening af te nemen.

Die bestaat uit twee delen: een klein testje over geheugen en concentratie, en een vragenlijst over hoe de patiënt en de partner eventuele cognitieve problemen ervaren. Als de verpleegkundige cognitieve problemen vermoedt, brengt hij of zij de cardioloog op de hoogte.

Bij lichte klachten komt iemand in het reguliere traject voor hartrevalidatie. Als de patiënt ernstige klachten heeft, start hij direct met een cognitief revalidatietraject. De patiënten doen mee aan de fitness – onderdeel van het traject – in kleine en prikkelarme groepjes.

Aan het eind is er een intake met de arts van de cognitieve revalidatie. Die besluit of het zinvol is voor de patiënt om nog een cognitief traject te volgen met een ergotherapeut. Ook bekijkt de arts in een loopbaantraject hoe een patiënt nog zo goed mogelijk zijn werk kan doen. De winst: mensen blijven actief. Ze worden er zelfs blij van en het bespaart hoge maatschappelijke kosten.’

3

Gevolgen hersenschade vaak onzichtbaar Schade aan de hersenen heeft zichtbare én onzichtbare gevolgen. Vooral die laatste leiden vaak tot problemen en tot onbegrip vanuit de omgeving.

Het is daarom belangrijk dat er meer bekendheid komt over deze onzichtbare gevolgen.

Schade aan de hersenen kan op vele manieren ontstaan. Iemand kan bijvoorbeeld een klap op het hoofd krijgen of er kan hoofdletsel ontstaan door een ongeval. Dit heet traumatisch hersenletsel. Maar ook inwendig kan er een probleem zijn. De bloedvoorziening wordt verstoord of er kan een bloeding optreden (beroerte). ‘Ook kan een infectie in de hersenen optreden of kunnen de zenuwcellen langzaamaan worden aangetast, zoals bij de ziekte van Parkinson,’ vertelt Caroline van Heugten, neuropsycholoog en onderzoeker aan de Universiteit Maastricht en hoofd van het Expertisecentrum Hersenletsel Limburg.

Ingrijpende gevolgen De gevolgen van hersenschade kunnen direct zichtbaar zijn, bijvoorbeeld verlamming, spasticiteit of spraakproblemen. Maar er zijn ook onzichtbare gevolgen. Die worden vaak onderschat, juist omdat ze van buitenaf niet te zien zijn. ‘Onzichtbare gevolgen zijn bijvoorbeeld problemen met het geheugen en de concentratie. Of depressie, angst en onverschillig of lusteloos gedrag,’ zegt Van Heugten. ‘En vaak zijn er ook sociale gevolgen. Want niet alleen de patiënt, maar diens hele omgeving krijgt te maken met de gevolgen van hersenschade. Als de patiënt bijvoorbeeld niet meer alleen thuis kan zijn, heeft de partner ook ineens een heel ander leven.

Expertisecentrum

De zorg voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel komt niet altijd op het juiste moment bij de juiste persoon terecht. Dat concludeerde de Hersenstichting in 2011 in het rapport Navigeren naar Herstel. ‘Daarom is het Expertisecentrum Hersenletsel Limburg opgezet,’ vertelt neuropsycholoog Caroline van Heugten. ‘We willen betere zorg organiseren voor mensen met hersenletsel en hun naasten. We helpen bijvoorbeeld huisartsen om de onzichtbare gevolgen van hersenletsel beter te kunnen herkennen. Het Expertisecentrum Limburg is een initiatief van de universiteit en het academisch ziekenhuis in Maastricht. We werken samen met zorgaanbieders in de regio en met lokale patiëntenverenigingen.’

Zie ook www.hersenletsellimburg.nl

Tekst: Kees Vereer Fotografie: Marc Schols

4

Soms veranderen het gedrag en het karakter van de patiënt zelfs helemaal.

Die is zich daar niet altijd van bewust, en dat maakt de situatie nog moeilijker.

Dit alles kan heel ingrijpend zijn en zelfs leiden tot echtscheiding.’

Vaak uitleggen Van Heugten doet onderzoek bij patiënten met hersenschade. Ze test onder meer welke denkfuncties, zoals het geheugen, verstoord zijn als gevolg van de schade. Daarnaast vraagt zij nadrukkelijk naar psychische klachten en de gevolgen ervan in het dagelijks leven.

Ook vraagt ze hoe de patiënt ermee omgaat en of mensen in de omgeving er last van hebben. ‘We gaan na welke gevolgen er zijn voor de patiënt en diens naasten. En ook waar zij behoefte aan hebben. Mensen zijn al beperkt in het dagelijks leven. En dan moeten ze ook nog eens aan hun omgeving vaak uitleggen dat zij iets niet meer kunnen.

Dat is niet prettig.’

Richtlijn Herstellen na hersenletsel gebeurt niet alleen lichamelijk, maar vooral ook psychisch. Revalidatie gaat daarom ook over gedrag, emoties en sociale problemen. De nieuwste inzichten staan nu in de Richtlijn Neuropsychologische Revalidatie.

Die geeft zorgverleners meer kennis over de behandeling van patiënten met hersenletsel.

Kijk op: www.kennisnetwerkcva.nl

Toekomstdroom Neuropsycholoog Caroline van Heugten zou graag willen dat er, naast zorg bij beroerte, ook zorgketens worden opgezet voor de vele patiënten met traumatisch hersenletsel. ‘Daar wordt al een begin mee gemaakt in het Expertisecentrum Hersenletsel Limburg.’

Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

Van Heugten geeft een voorbeeld van een lerares die met gemak een klas van dertig kinderen in toom kon houden, maar dat door haar hersenletsel niet meer kan. Dertig kinderen vormen te veel prikkels voor haar. Wel kan de lerares nog genieten van een concert in een theater. ‘Als zij daar dan ouders van de schoolkinderen tegenkomt, voelt ze zich bekeken. De ouders snappen niet dat zij wel naar het theater kan, maar niet meer voor de klas kan staan. Dat is het onbegrip vanuit de omgeving. Wat er dan kan gebeuren, is dat de vrouw maar niet meer naar het theater gaat, omdat ze zich dan niet op haar gemak voelt.

Dat is natuurlijk geen gewenste situatie, en het draagt niet bij aan het herstel.’

De onzichtbare gevolgen van hersenschade leiden dus vaak tot onbegrip vanuit de omgeving. Patiënten en hun partners willen daarom dat er meer bekend wordt over deze gevolgen.

Dat blijkt ook uit onderzoek van Van Heugten. ‘Uitleg is het begin van begrip.

Zodra iemand na een ongeval weer kan lopen en praten, denkt de omgeving al snel dat het weer goed gaat. Maar de onzichtbare gevolgen worden pas duidelijk als iemand weer moet functioneren in de eigen omgeving. Dan vergeet iemand om boodschappen te doen, of weet niet meer waar de sleutels zijn.

De acute zorg, de fase direct na het ontstaan van bijvoorbeeld beroerte, is de laatste jaren enorm verbeterd. Laten we nu ook meer aandacht geven aan de onzichtbare gevolgen.’

Meer weten over gedragsveranderingen?

Bestel het kaartje Gedragsveranderingen in de webwinkel van de Hersenstichting: www.hersenstichting.nl

Hersenweetje Burn-out en negatieve informatie Een burn-out kenmerkt zich door oververmoeidheid, cynisme, een verminderde werkhouding en moeite met concentratie en geheugen. Bij erge burn-outklachten worden andere hersenactiviteitspatronen waargenomen tijdens het uitvoeren van informatieverwerkingstaken. Ook lijken mensen met een burn-out gevoeliger te zijn voor negatieve informatie. Zo blijkt dat mensen met een burn-out sneller reageren op negatieve stemmen en juist trager reageren op positieve informatie tijdens een luistertaak.

5

verschillende botbreuken. En ernstig hersenletsel. ‘Ik fietste met mijn vriendin,’ herinnert Isabella zich. ‘Maar wat erna gebeurde, weet ik alleen door wat mijn ouders me hebben verteld.’

In coma Voor de ouders en het gezin is de periode die volgt gitzwart. Het zijn weken vol angst, onzekerheid en zorg.

Isabella ligt in coma. Als ze voor de eerste keer haar ogen opent, vijf dagen na het ongeluk, is er nog geen blijk van kennis. Zes weken na het ongeluk, na haar opname op de intensive care en de medium care, wordt Isabella naar Revalidatiecentrum Leijpark vervoerd.

Kinderen die door ernstig hersenletsel in een comateuze toestand verkeren worden daar met een speciaal stimuleringsprogramma geprikkeld: Vroege Intensieve Neurorevalidatie, een behandelprogramma van Libra Revalidatie & Audiologie. In Leijpark krijgt Isabella, onder toeziend oog van revalidatiearts Kim Santegoets, cognitieve oefeningen, ergotherapie en fysiotherapie. Op 6 september, haar verjaardag, beweegt Isabella voor het eerst bewust een been. Voor haar ouders een intens moment van geluk.

Isabella met haar labradoedel Ruby.

Voor Isabella is elke dag een nieuwe stap Isabella Jansen is van ver gekomen.

Dat vindt ze zelf ook. Wie kennis met haar maakt, ziet een leuke jonge dame. Vrolijk. Ontwapenend. En een doorzetter. Maar ook zoekend naar woorden. Dat heeft Isabella overgehouden aan haar ongeluk, vierenhalf jaar geleden.

6

Isabella was met goede cijfers overgegaan naar de havo, en kon beginnen aan de havo/vwo theaterschool Hofplein.

Maar als ze dertien is, krijgt Isabella een zwaar ongeluk. Ze wordt in Rotterdam op haar fiets aangereden door een brommer en verliest meteen het bewustzijn. Isabella heeft een klaplong, een hartstilstand, een afgebeten tong,

Onthouden Toch moet Isabella dan alles nog opnieuw leren, zoals praten en lopen.

Praten begint met fluisteren. Haar eerste gefluisterde woord is: ‘Ja’. Een week later heeft Isabella meer stem. Om haar stem weer goed te kunnen gebruiken, krijgt ze naast logopedie zangles van een goede vriend van de familie, een pianodocent. Isabella blijkt alle liedteksten nog uit haar hoofd te kennen. Ook blijkt dat ze alle pincodes en alle wachtwoorden nog heeft onthouden. Zelfs de namen van alle docenten op school herinnert ze zich exact. Schrijven kan ze dan ook weer, en het eerste woord dat ze in Revalidatiecentrum Leijpark opschrijft is ‘toneel’. Met een glimlach vertelt Isabella: ‘Ik hou van theater en van zang. In mijn vrije tijd playback ik liedjes of zing ik mee.’

Het leven oppakken Al praat en loopt Isabella weer, ze is niet meer hetzelfde meisje dat ze was.

Nieuwe campagne Hersenstichting

‘Een hersenaandoening zet je leven op z’n kop’ Isabella Jansen is een van de gezichten van de nieuwe campagne, die de komende drie jaar zal lopen. Aanleiding voor de campagne is het nieuwe onderzoek van het RIVM naar hersenaandoeningen in Nederland (nov. 2017).

Uit het onderzoek blijkt dat een op de vier Nederlanders een hersenaandoening krijgt.

Benieuwd naar Isabella’s hele verhaal?

Bekijk dan de minidocumentaire op www.hersenstichting.nl

Ze praat trager dan voorheen en loopt wat vertraagd. Met haar linkerarm heeft ze nog een aansturingsprobleem op de fijne motoriek. ‘Ik heb veel oefeningen moeten doen, ook thuis,’ vertelt Isabella.

‘Revalideren is ook: “pak het leven weer op”. Maar dat is niet gemakkelijk!

Nog steeds niet.’ Isabella zou weer onbezorgd plezier willen hebben. ‘Ik heb weinig vrienden overgehouden. Dat vind ik tot nu toe het allermoeilijkste aan alles.’ Contacten leggen gaat Isabella moeizamer af dan vroeger. Zo heeft ze momenten dat ze tijdens een gesprek afhaakt. Alsof ze plots in een andere wereld is. Bovendien voelt ze zich verlegen. ‘Ik durf niet meer zomaar tegen iemand te praten. Dan blokkeer ik. Of ik zeg gekke dingen om leuk gevonden te worden.’

Toekomst Toch komt Isabella iedere dag een stukje verder. Ze doet aan klassiek ballet om haar motoriek te verbeteren. Ook gebruikt ze weer zelfstandig het openbaar vervoer en gaat ze weer alleen met de fiets naar school. En al heeft ze intensieve begeleiding nodig, ook school gaat geleidelijk beter. Wel heeft Isabella haar toekomstplannen bijgesteld. ‘Ik hoop na de mavo naar het mbo te kunnen. Wat ik echt heel leuk vind, is om mijn zusje die een beperking heeft te helpen en voor haar te zorgen. Dat kan ik heel goed. Daarom wil ik later iets in de zorg doen. Maar mijn allerliefste wens is een vriend en weer vriendinnen om me heen.’

Tekst: Anja Bemelen Fotografie: Oscar Seykens

7

Interessant Het ontpiekerboekje Corinne Sweet Dit fris vormgegeven en ruim opgezette boekje geeft veel tips voor als piekeren uw leven beheerst. Ook bevat het diverse oefeningen en testjes om uw eigen stressfactoren in kaart te brengen. Een prettig hulpmiddel als u stress om wilt leren zetten in rust en een negatieve gedachtespiraal wilt doorbreken. Sweet is een gedragstherapeute die veel voorbeelden uit haar praktijk benoemt, zodat iedereen zichzelf erin kan herkennen.

Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum, 2017. ISBN: 978-90-003-5848-9

Nieuwe folders Leven na een hersenkneuzing Letsel aan het hoofd ziet er heftig uit, maar herstelt vrijwel altijd volledig. Helaas geldt dit niet voor onze hersenen. De hersenen bestaan uit teer weefsel, dat bij een harde klap tegen het hoofd snel beschadigd kan raken. In de volksmond heet dit een hersenkneuzing. In deze folder leest u meer over de kenmerken, de gevolgen en de behandeling.

Leven na een hersenkneuzing

14,99

Geef om je hersenen

HERS17_128 A5 Hersenkneuzing broch PMS V5.indd 1

18,99

De laatste façade Burkhard Spinnen Volgens de Duitse auteur Spinnen zal het aantal mensen dat aan dementie lijdt in 2030 flink gestegen zijn. De grote vraag in De laatste façade is: wie gaat er voor hen zorgen? Spinnen zelf is enig kind van een langzaam dementerende moeder. Hij beschrijft hoe hij, naast zijn baan en opgroeiende kinderen, voor haar kan zorgen op een manier die haar in haar waarde laat. Hij legt uit waarom hij zich vooral stoort aan haar gedrag waarmee ze de schijn ophoudt en alles nog in de hand zou hebben.

Uitgeverij: Querido, 2017. ISBN: 978-90-214-0734-0

Oogwenk Paul & Arianne Trossèl, i.s.m. Laura van der Burgt Op een zonnige zondagmorgen verandert in een oogwenk het leven van de succesvolle expat Paul en zijn zwangere vrouw Arianne. Paul krijgt een hersenstaminfarct en raakt volledig verlamd. Hij kan alleen nog met zijn ogen knipperen, maar zijn geest blijft vlijmscherp. Hoe lang houd je hoop op herstel? Hoeveel geef je op voor het geluk van je geliefde? Is een verlamde vader beter dan geen vader? Een beklemmend en ontroerend boek over de gevangenis van het locked-insyndroom, maar bovenal een ode aan de liefde en vriendschap.

Uitgeverijen Lucht en Water, 2017. ISBN: 978-94-924-9523-5

19,

99

8

My breath, my Music Karin van Dijk (l), bestuurslid van de stichting My breath, my Music speelt op de Magic Flute, samen met saxofonist en ambassadeur van de stichting, Candy Dulfer. Karin kan haar armen niet goed gebruiken, maar dat is bij de Magic Flute geen probleem. My breath, my Music

Je brein de baas, over de rol van bewust denken André Aleman Al kunnen onbewuste processen in onze hersenen een grote invloed hebben op ons gedrag, in Je brein de baas pleit André Aleman juist voor ‘het bewuste denken’.

De neuropsycholoog toont met nieuwe inzichten uit de hersenwetenschap aan dat ook ons bewustzijn ons gedrag stuurt. Wie we zijn heeft te maken met wat we denken en wat we willen. Door bewust te denken kunnen we onbewuste processen beïnvloeden. Mindfulness en spiritualiteit kunnen daarbij helpen.

Uitgeverij Atlas Contact, 2017. ISBN: 978-90-450-2697-8

Herstellen na een hersenschudding U vergeet wéér die ene deurpost en stoot uw hoofd.

Meestal is de schade niet meer dan schrik, een schram of een buil.

Toch is de klap soms harder en de schade ook ernstiger. Een hoofdwond bijvoorbeeld of zelfs letsel aan de hersenen: een hersenschudding. In deze folder leest u de kenmerken van een hersenschudding en tips om er sneller van te herstellen.

Herstellen na een hersenschudding

ontwikkelt elektronische instrumenten voor mensen met een handicap. De stichting verzorgt tevens workshops en geeft demonstraties.

Kijk op http://mybreathmymusic.com hoe u ondanks een handicap toch muziek kunt maken.

www.hersenonderzoek.nl 19,95

04/12/17 11:15

Hersenonderzoek.nl is een gezamenlijk initiatief van de Hersenstichting, Alzheimer Nederland en het VUmc Alzheimercentrum.

Hersenonderzoek.nl bundelt krachten en expertise om Nederlanders actief te betrekken en onderdeel te maken van de oplossing voor dementie.

De samenwerkende partijen willen met Hersenonderzoek.nl iedereen in Nederland breinbewust maken en ook de laatste ontwikkelingen in het hersenonderzoek met u delen.

Kijk hoe u persoonlijk een bijdrage kunt leveren aan een wereld zonder dementie.

Iedereen vanaf 18 jaar kan deelnemen aan hersenonderzoek en zich via de website inschrijven: https://hersenonderzoek.nl/over-meedoen/

Geef om je hersenen

HERS17_128 A5 Hersenschudding broch PMS V4.indd 1

04/12/17 11:14

Leven met een angststoornis Angst helpt ons om alert te reageren op mogelijk gevaar.

Maar wat als de angst niet meer weggaat? Of de verhouding tot de dreiging helemaal zoek is? Zoiets kan iemands leven flink beïnvloeden. In deze folder leest u over wat een angststoornis is, en vooral: wat kunt u ertegen doen?

Leven met een angststoornis

Geef om je hersenen

HERS17_128 A5 Angststoornis broch PMS V2.indd 1

04/12/17 11:16

Alle nieuwe folders zijn tegen verzenden administratiekosten te bestellen in de webwinkel van de Hersenstichting via www.hersenstichting.nl.

9

‘Ons stresssysteem heeft dynamiek nodig’ Een beetje stress is goed voor de mens. We worden er alerter, slimmer en sneller van. Maar als we te veel en te lang achter elkaar stress ondervinden, kan dat serieuze gevolgen hebben. Psychiater Christiaan Vinkers, onderzoeker aan het UMC Utrecht Hersencentrum, geeft antwoord op de vraag wat de relatie is tussen stress en de hersenen.

Tekst: Johan van Leipsig Fotografie: Petra Oudshoorn

Wat is stress?

‘Stress gaat vooral over de mogelijkheid je staande te houden in een veranderende omgeving. Als je onverwachte dingen meemaakt of tegenslag ervaart, helpt het stresssysteem je om je aan te passen en in balans te blijven.’

Is stress slecht?

‘Nee. De meeste mensen zullen bij stress denken aan iets vervelends, iets negatiefs. Toch is de kern van stress juist positief, want het helpt om goed te reageren op alle prikkels en gebeurtenissen die je meemaakt.’

We hebben stress dus nodig?

‘Ja. Om je heen gebeurt er van alles, maar je stresssysteem maakt dat je goed blijft functioneren en de dingen blijft doen die je moet doen. En een leven zonder stress is ook niet mogelijk en ook niet goed. Iedereen is op zoek naar de balans: we willen niet te weinig stress hebben, maar ook niet te veel.

We willen geen saai leven en we willen geen te druk leven, met bijvoorbeeld meer kans op een burn-out.’

Hersenweetje Groepsgevoel door stress?

Stress kan erg vervelend zijn. Bij onderzoek naar stress wordt vaak de nadruk gelegd op de negatieve gevolgen ervan. Onderzoek bij primaten laat zien dat stress ook positieve kanten heeft. Als een aap stress ervaart, krabt hij zich.

Als een andere aap dat ziet, houdt hij extra rekening met hem. Er wordt dan ook gedacht dat stress bijdraagt aan groepsgevoel en aan minder agressie.

10

Wanneer is er sprake van chronische stress?

‘Als er psychische of lichamelijke klachten ontstaan. Bijvoorbeeld concentratieverlies, prikkelbaarheid, slapeloosheid, somberheid of vermoeidheid.

Dit soort signalen geeft aan dat het stresssysteem overbelast raakt. Het stresssysteem is net als een veer. Zodra er iets gebeurt, wordt de veer ingedrukt en als de spanning weer weg is, ontspant de veer. Denk bijvoorbeeld aan een heel drukke werkdag. Stress is een dynamisch systeem. Als de veer te lang ingedrukt blijft, is dat niet goed. Er moet dynamiek in zitten, anders raakt het systeem van slag.’

Is er een relatie tussen chronische stress en hersenaandoeningen?

‘Ja. Chronische stress is een risicofactor voor bijna alle hersenaandoeningen. Juist dat maakt het lastig om te onderzoeken wat het effect van stress is. Te heftige en langdurige stress is niet goed voor je, maar het gaat te ver om van permanente hersenschade te spreken. Op een hersenscan is daar in ieder geval niets van te zien.’

Kun je chronische stress meten?

‘De invloed van chronische stress is niet zichtbaar te maken op een scan. Maar het is wel zeker dát er iets gebeurt in de hersenen als een stresssysteem niet meer goed functioneert. We meten nu chronische stress door te kijken hoe het met iemand gaat en hoe iemand zich staande houdt: blijf je je goed voelen en lukt het je om je leven te blijven leven zoals je dat gewend was?’

Vraag & antwoord

Toekomstdroom

De medewerkers van de Infolijn beantwoorden vragen over de hersenen en (gevolgen van) hersenaandoeningen.

Een voorbeeld uit de praktijk:

Psychiater en onderzoeker Christiaan Vinkers wil stress op een brede manier benaderen, en de biologische, sociale en psychologische aspecten van stress onderzoeken. ‘Het uiteindelijke doel is dat we de veerkracht van de mens kunnen meten en weten hoe die verbeterd kan worden.’

‘Ik ben geboren met zuurstofgebrek. Waarschijnlijk heb ik daardoor cerebrale parese of CP. Valt dit onder niet-aangeboren hersenletsel?’

Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

Wat kun je doen om chronische stress te voorkomen?

‘Er zijn geen “Vijf gouden tips” te geven, helaas. Mensen kunnen bij zichzelf nagaan waardoor ze van slag raken en zich vervolgens afvragen of daar iets aan te doen is. Het is belangrijk dat ze bij zichzelf de alarmsignalen die hun lichaam afgeeft herkennen, zoals prikkelbaarheid of moeheid, en er ook iets mee doen. Ga niet alleen na waardoor je van slag bent, maar praat er ook over met anderen.’

Hoe kun je met chronische stress omgaan?

‘Belangrijk is om alarmsignalen op tijd te herkennen: vermoeidheid, somberheid, slaapproblemen en prikkelbaarheid.

Vervolgens moet je zorgen dat de stress vermindert. Dat zal voor iedereen op een andere manier gaan. De een laat zaken als haast, werkdruk, ruzie

of een overlijden gemakkelijk van zich afglijden, terwijl iemand anders er juist door van slag raakt. Het gaat erom dat je een persoonlijke balans vindt tussen inspanning en ontspanning. Dat heeft te maken met hoe je als persoon in elkaar zit, maar ook met de levensfase waar iemand zich in bevindt en met zijn leefomgeving.’

Hoe kun je het beste ontspannen?

‘De een ontspant door te wandelen of te lezen, de ander door te sporten of een berg te beklimmen. Belangrijk is dat je geen druk voelt als je wilt ontspannen. Het devies “Ontspan!” werkt averechts. Als ontspanning als een verplichting voelt, zorgt het juist voor meer stress. Het gaat om de balans tussen inspanning en ontspanning.’

‘Het stresssysteem is net als een veer.

Zodra er iets gebeurt, wordt de veer ingedrukt en als de spanning weer weg is, ontspant de veer’

Nee, officieel valt CP niet binnen de categorie niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Er is namelijk geen duidelijke breuk in de levenslijn, iets wat juist kenmerkend is voor NAH. Cerebrale parese is wel een vorm van hersenbeschadiging en ontstaat op jonge leeftijd: vlak voor of tijdens de bevalling of in het eerste levensjaar.

Cerebrale parese is de meest voorkomende oorzaak van lichamelijke beperkingen bij kinderen in Nederland.

Mogelijke oorzaken zijn: zuurstofgebrek rond de geboorte, een laag geboortegewicht, vroeggeboorte, ziekte en middelenmisbruik tijdens de zwangerschap. De klachten openbaren zich vooral in het bewegen, horen en zien, leren, communiceren en gedrag.

Ook komt epilepsie voor en zijn er problemen van het spierstelsel en skelet. Een revalidatiearts of kinderneuroloog stelt de diagnose aan de hand van de voorgeschiedenis, uiterlijke kenmerken, een CT- of MRI-scan, en soms met een echo.

Hoe eerder de diagnose gesteld wordt, hoe beter iemand met CP begeleid kan worden naar een zo volwaardig mogelijk leven.

Meer informatie: www.bosk.nl De Infolijn is op werkdagen bereikbaar van 9.30 - 12.00 uur.

Bel 070-209 22 22 of mail: infolijn@hersenstichting.nl

11

Langdurige klachten na hersenschudding voorkomen Na een hersenschudding kampen veel mensen lange tijd met klachten. Door deze groep vroeg op te sporen, is het mogelijk hen sneller en gerichter te behandelen.

Tekst: John Ekkelboom Fotografie: UMCG

Toekomstdroom Neuroloog Joukje van der Naalt wil mensen met licht traumatisch hersenletsel betere zorg aanbieden. ‘We willen patiënten die langdurig last houden van klachten gerichter behandelen direct na het ongeval.

Naast goede begeleiding, kun je denken aan medicijnen of meditatie.’

Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

12

In 2016 meldden zich bijna 40.000 mensen bij de spoedeisende hulp met een hersenschudding of licht traumatisch hersenletsel (LTH). En waarschijnlijk ligt het werkelijke aantal zelfs hoger.

Volgens Joukje van der Naalt, neuroloog in het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) meldt lang niet iedereen zich bij het ziekenhuis na een flinke klap op het hoofd door een val of ander ongeluk: ‘Slechts een deel van de slachtoffers wordt geregistreerd.’

Tijdens een klap botsen de hersenen tegen de schedelbasis aan en kunnen er inwendige kneuzingen ontstaan en zelfs zenuwbanen beschadigd raken. Wanneer iemand langere tijd bewusteloos blijft en op hersenscans meerdere afwijkingen zichtbaar zijn, gaat het volgens Van der Naalt om zwaar traumatisch hersenletsel. ‘Maar ook na licht traumatisch hersenletsel kunnen mensen kortdurend bewusteloos raken en geheugenverlies hebben. Ze kampen vaak langere tijd met

concentratieproblemen, hoofdpijn, vermoeidheid en zijn prikkelbaar en overgevoelig voor lawaai en licht. Die klachten gaan meestal vanzelf over.’

Betere voorlichting Het herstel bij LTH verloopt echter niet bij iedereen voorspoedig. Na zes maanden heeft ongeveer 20% van de patiënten nog steeds problemen. Van der Naalt: ‘Ze geven aan dat ze zich ’s ochtends nog redelijk voelen, maar merken in de loop van de dag dat alles meer moeite kost. Ze kunnen geen tempo maken en het lukt niet om meerdere dingen tegelijk te doen. Aan het einde van de dag zijn ze vaak bekaf. Ze gaan extra slapen of doen ’s avonds zelfs helemaal niets meer, omdat hun energie op is.’ De Groningse neuroloog, die sinds kort hoogleraar is op het gebied van traumatisch hersenletsel, pleit voor betere voorlichting. ‘De arts moet in het begin al aangeven dat je een tijd klachten kunt houden, langzaamaan je activiteiten weer moet oppakken en bij voorkeur niet tien dingen tegelijk moet doen. Deze informatie is vaak onvoldoende bekend bij de omgeving van de patiënt en ook de werkgever moet daarvan op de hoogte zijn.’

Dankzij de steun van de donateurs van de Hersenstichting onderzocht Van der Naalt samen met een aantal ziekenhuizen of je in een vroeg stadium kunt bepalen welke mensen met LTH moeizaam herstellen. Aan deze zogenaamde UPFRONT-studie deden ruim negenhonderd patiënten mee. Zij moesten na twee weken en drie, zes en twaalf maanden na het ongeval vragenlijsten invullen. Daarbij werd gekeken naar klachten, maar ook naar pijn, angst

en depressie en de manier waarop ze daarmee omgingen. Het bleek dat de klachten bij patiënten die na zes maanden nog niet volledig waren hersteld ook werden veroorzaakt door persoonlijke factoren. Zo konden mensen met psychische problemen of bijvoorbeeld een lagere opleiding moeilijker omgaan met de klachten. Verder bleek ook dat jongeren vaak passief werden, en ouderen vooral negatief gestemd raakten door de klachten.

‘De arts moet in het begin al aangeven dat je een tijd klachten kunt houden’ Op zoek naar therapie Van der Naalt hoopt met deze kennis de kwetsbare groep sneller te kunnen opsporen. Het in kaart brengen van de risicofactoren zou volgens haar direct op de spoedeisende hulp van het ziekenhuis moeten plaatsvinden of in de eerste twee weken na het ongeval.

Dat zou via een gesprek of een vragenlijst kunnen gebeuren. ‘Pas dan kunnen behandelaars deze groep tijdig de juiste therapie en begeleiding geven,’ zegt de hoogleraar. Wat de juiste behandeling is, weet ze nog niet. ‘We willen uitzoeken welke aanpak het meest effectief is.

Daar zou de huisarts een belangrijke rol in kunnen spelen en in sommige gevallen een psycholoog. Het is belangrijk om goede begeleiding te bieden, zodat we kunnen voorkomen dat mensen vastlopen met hun klachten.’

Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel In de zorgstandaard wordt beschreven wat volwassenen met traumatisch hersenletsel (THL) en hun naasten aan zorg mogen verwachten vanaf het moment van het ontstaan van het hersenletsel. Welke zorg moet geboden worden op welk moment en op welke wijze?

De zorgstandaard is een middel om de kwaliteit van zorg voor mensen met een chronische aandoening te verbeteren. Er is ook een gebruikersversie speciaal voor patiënten en hun omgeving.

Bestel de zorgstandaard in de webwinkel van www.hersenstichting.nl.

13

In beweging Steeds meer mensen komen in beweging om geld in te zamelen voor de Hersenstichting, en starten een sponsoractie. Kom zelf ook in beweging en start nu uw actie op. En aan alle actievoerders en donateurs: hartelijk dank!

Stella Opgenoort heeft op de site van de Hersenstichting een sponsoractie opgezet.

‘Ik wil zo veel mogelijk geld ophalen met de IronMan Maastricht.’ Stella heeft al € 185 méér opgehaald dan haar streefbedrag van € 500!

Sharon van der Aa liep ter nagedachtenis aan haar oom de halve marathon van Amsterdam. Ze haalde € 289 op. ‘Ik kan het nog steeds niet bevatten hoe iemand die zo fit is als mijn oom uit het leven van mijn familie is weggeglipt. Ik hoop een steentje bijgedragen te hebben aan het voorkomen van beroerte.’

Ook in beweging komen?

Kijk op www.hersenstichting.nl > Steun-ons > Sponsoracties

Anja Jansen (r) van DigiWerkt, onderdeel van KonnecteD, zorgde ervoor dat haar collega Timo van de Kamp een wedstrijd van Go Ahead Eagles kon bijwonen. Timo heeft NAH, wat Anja inspireerde tot een inzamelactie voor de Hersenstichting. De teller staat al op € 370!

14

Tot nu is nog maar weinig bekend over de zeldzame hersenziekte PSP, een progressieve ziekte die veel impact heeft op de patiënt en de naaste familie. Vanwege het overlijden van haar moeder aan deze ziekte liep Amanda van Doornen de Schollebosloop in Capelle aan den IJssel. Ze zamelde € 405 in!

Rennen op klompen levert € 7.215 op De Bikkelloop is niet meer uit Zuidwolde weg te denken. Dit jaar werd hij voor het eerst op klompen gelopen. Braakman BV is hoofdsponsor. Het bedrijf ondersteunt de Hersenstichting via de Bikkelloop.

Maar Braakman BV draagt ook bij aan onze regionale bekendheid door als shirtsponsor van voetbalvereniging ZZVV in Zuidwolde het logo van de Hersenstichting op de shirts en trainingspakken te laten prijken.

komen aanklossen. Dat is alleen maar goed als je zo veel mogelijk sponsorgeld wilt ophalen.’ Behalve Berny liepen ook Gerbert Adema, Alfons Batterink, Martin Batterink, Theo Beuving, Koop Drost, Erwin Schoemaker en Mariëlle ter Stege mee. De Bikkellopers wilden minimaal € 5.000 ophalen. ‘Het is heel mooi dat er zo veel mensen hebben gedoneerd. Ook na de loop zijn we nog met de collectebus rondgegaan.

Uiteindelijk hebben we € 7.215 ingezameld. Een geweldig bedrag!’

De Bikkelloop wordt breed gedragen in het Drentse Zuidwolde. Bezoekers langs de lijn moedigen de lopers aan.

Er hangt een positieve en enthousiaste sfeer. ‘Dit jaar trekt de loop ook wel de aandacht natuurlijk,’ zegt Berny Koekoek, een van de acht lopers. ‘We veroorzaken heel wat lawaai als we

Berny had zich naast de actie voor de Hersenstichting ook persoonlijke doelen gesteld. ‘Ik had nooit hardgelopen. Dus in augustus begon ik met trainen, op klompen heb ik slechts een keer geoefend, maar ik heb geen blaren gehad. Ik zag meer op tegen het feit dat ik moest hardlopen, dan dat ik op klompen zou

rennen. Ik wilde de 5 kilometer uitlopen binnen 27 minuten. Met 26,5 minuten is dat gelukt.’

Vanzelf ambassadeur Door de actie voor de Hersenstichting is Berny zich persoonlijk meer gaan verdiepen in de Hersenstichting. ‘Veel mensen krijgen een hersenaandoening.

Ook mijn schoonvader heeft een herseninfarct gehad. Je kent altijd wel iemand. Er zijn maar vier letters in het alfabet waar geen hersenaandoening bij hoort. Naast parkinson of beroerte zijn er nog zoveel andere hersenaandoeningen! Aandoeningen zoals huntington of slaapapneu zijn minder bekend, maar zijn net zo goed hersenaandoeningen. Als je je er eenmaal in verdiept, word je bijna vanzelf ambassadeur van de Hersenstichting.’

15

Meer inzicht in leven na hersenschade Hoe verloopt het herstel van mensen met hersenschade na een ongeval?

Daarover is nog weinig bekend. Een unieke samenwerking kan leiden tot nieuwe inzichten.

Het is onbekend wat de beste behandeling is voor mensen met hersenbeschadiging door een ongeval of trauma.

Daardoor is die behandeling niet overal hetzelfde. In de ene regio wordt bijvoorbeeld vaak geopereerd, in de andere regio juist niet. ‘Die verschillen zijn er ook in de revalidatie,’ vertelt Gerard Ribbers, revalidatiearts bij Rijndam Revalidatie en in het Erasmus MC in Rotterdam. ‘We weten niet wat de gevolgen van die verschillen zijn voor het functioneren van de patiënt. We zien bovendien in het hele zorgtraject dat verschillende specialismen nauwelijks met elkaar samenwerken.’

Toekomstdroom Revalidatiearts Gerard Ribbers: ‘Hersenletsel heb je voor de rest van je leven. In de langdurige begeleiding van deze mensen schiet de zorg echt nog tekort. Die boodschap probeer ik op de agenda te krijgen van verzekeraars en de politiek.’

Landelijke gegevensbank Ribbers zal daarom patiënten met traumatisch hersenletsel twee jaar lang volgen. Dat gebeurt in een uniek samenwerkingsproject met neurochirurg Wilco Peul van het LUMC & HMC in Leiden en Den Haag, dat dankzij steun van de Hersenstichting van start

Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

Gerard Ribbers: ‘‘Behandelaars kunnen van elkaar leren en de zorg rond de patiënt verbeteren.’

16

kon gaan. Verschillende ziekenhuizen en revalidatiecentra in het hele land doen mee met het onderzoek.

De patiëntgegevens komen in een landelijke gegevensbank. Daarin komt informatie over onder meer de aard van het letsel en de behandeling. Ook worden de behandelresultaten vastgelegd op het gebied van bijvoorbeeld hersenfuncties, stemming en lichamelijk functioneren. ‘We kunnen zo de verschillen achterhalen tussen behandellocaties,’ aldus Ribbers. ‘Behandelaars kunnen van elkaar leren en de zorg rond de patiënt verbeteren. Samenwerking zou in de zorg eigenlijk heel normaal moeten zijn, maar helaas gebeurt dat veel te weinig.’

Via de gegevensbank werken de specialismen wél samen, en dat is uniek aan de studie. Neurochirurgen en revalidatieartsen werken in dezelfde gegevensbank. Ribbers: ‘Andere studies richten zich vaak alleen op een bepaalde fase in het herstel. Maar dat geeft geen compleet beeld over de patiënt. In onze gegevensbank wordt de patiënt gevolgd vanaf het moment van opname in het ziekenhuis tot en met de behandeling en revalidatie. Dat brengt de hele zorgketen rond traumatisch schedel- en hersenletsel in beeld.’

Geschrokken Neurochirurg Peul heeft al ervaren hoe belangrijk het is om meer te weten over de hele zorgketen. Een bezoek aan het revalidatiecentrum in Rotterdam was voor hem een grote eyeopener.

‘Ik zag daar een patiënt die ik zelf had behandeld, maar van wie ik niet wist hoe het met deze man verder was gegaan. Door mijn bezoek realiseerde ik me dat niemand weet hoe lang het herstelproces duurt na hersenletsel.

Daar ben ik wel van geschrokken. De neurochirurg werkt in de acute fase, de fase van overleven en het voorkomen van verdere achteruitgang. Daarna moet de patiënt leren leven met de gevolgen van het hersenletsel. Die fase duurt heel

Wilco Peul: ‘Ik hoop dat meer collega’s de samenwerking opzoeken.’ lang. De patiënt moet daar samen met zijn naasten veel voor doen. Maar voor mij is de patiënt uit beeld als die het ziekenhuis verlaat. Ik weet nauwelijks wat er daarna gebeurt.’

Peul merkte ook dat Ribbers en hij een andere visie hadden over wat een goed resultaat is van een behandeling. ‘In de medische wereld gebruiken we verschillende gegevens om de resultaten van een behandeling vast te leggen. Maar een patiënt probeert na een ongeluk een nieuw leven op te bouwen, lichamelijk en sociaal. Hoe dat nieuwe leven eruitziet, kun je niet beschrijven met alleen een paar medische gegevens. Het gaat om een menswaardig bestaan, met ook filosofische en theologische kanten.’

Hoop op inzicht Peul en Ribbers hopen dat de nieuwe gegevensbank inzicht zal geven in de behandelverschillen van traumatisch

hersenletsel en in de effectiviteit van behandelingen. Ze hopen tevens dat de behandelverschillen tussen regio’s kleiner worden en dat meer bekend wordt over de langetermijngevolgen van hersenletsel. ‘En misschien zullen betrokken specialisten zoals neurochirurgen, traumatologen, IC- en revalidatieartsen meer samenwerken,’ voegt Peul toe.

‘We werken in verschillende werelden en we weten nauwelijks van elkaar hoe we werken. Maar de patiënt verwacht dat de zorg op elkaar aansluit. Het zou daarom goed zijn als we meer over elkaar zouden weten. Gerard Ribbers en ik zien elkaar nu vaker, en we hebben ook samen een wetenschappelijk congres geleid over neurorevalidatie. Ik hoop dat meer collega’s de samenwerking opzoeken.’

Hersenweetje PTSS en lupus

Toekomstdroom Neurochirurg Wilco Peul: ‘Ik hoop dat we in de toekomst meer inzicht hebben in het leven van mensen na hersenletsel. Dat is voor iedereen van belang, want traumatisch hersenletsel kan zo maar iedereen overkomen.’

Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > HersenMagazine

Mensen met een posttraumatische stressstoornis of PTSS ervaren lange tijd veel spanning en stress. Stress heeft invloed op het lichaam. Zo blijkt er een verband tussen PTSS en het ontwikkelen van de auto-immuunziekte lupus, met vermoeidheids-, gewrichts- en huidklachten.

Tekst: Kees Vermeer Fotografie: Petra Oudshoorn

17

MAX Geheugentrainer App Elke dag een fit geheugen

Fotografie: Henk Ros Artfotos

Paula Udondek, presentatrice, programmamaker en coach/ trainer, is ambassadeur van de Hersenstichting.

Een uitdagende app die uw hersenen op een laagdrempelige manier traint. De MAX Geheugentrainer App is gratis en gebaseerd op het populaire televisieprogramma van Omroep MAX met het Boodschappenspel. De app beschikt over tien minispellen, verdeeld over de categorieën Geheugen, Rekenen, Concentratie en Taal. Elk spel is voor iedereen gemakkelijk te leren en op drie verschillende niveaus te spelen. Ook bevat de app een dagelijkse test die u motiveert om op een leuke manier aan de conditie van uw geheugen te werken. Ook zonder internetverbinding is de app te spelen, zodat u altijd en overal kunt trainen. Download de app in de appstore!

Loslaten Mijn moeder is in 2006 overleden aan de gevolgen van hersenschade.

Ze had een goedaardige tumor aan de hypofyse, die zich kwaadaardig gedroeg. In een later stadium kwamen daar nog een hersenvliesontsteking, een aantal TIA’s en een beroerte bij.

Het moeilijkste vond ik de verandering in haar persoonlijkheid. Ze werd kinderlijk, het was net alsof het laagje aangepast gedrag verdween. Ze krijste de boel bij elkaar als ze haar zin niet kreeg, werd dan apart in een kamertje gezet en ik werd gebeld om haar op het matje te roepen. Vreselijk vond ik dat.

Het heeft me wel verbaasd dat zij, terwijl ze steeds minder kon, toch iedere keer vond dat haar leven kwaliteit had.

Via de televisie hield ze voeling met wat zich in de wereld afspeelde, zei ze.

Uiteindelijk kreeg ze op een nacht achter elkaar een TIA en een beroerte.

We werden gebeld om afscheid te komen nemen. Na een paar uur werd ons gevraagd naar huis te gaan (‘probeer wat te slapen’), omdat mensen geneigd zijn het leven niet los te laten wanneer hun familie er nog zit. De verpleegkundige vertelde dat mama eigenlijk al weg was, maar dat haar lichaam zich nog niet aan de dood overgegeven had.

Die avond had ik een mooie droom waarin ze afscheid van me nam als een klein lichtje dat uitdoofde. Een uur later belde mijn zus om te zeggen dat ze was overleden.

18

Jouw gids door de Goededoelenjungle Jasmijn Melse Overweegt u de Hersenstichting als goed doel te steunen? Jouw gids door de Goededoelenjungle helpt u bij uw keuze.

Het boek maakt u wegwijs in de wereld van goede doelen. Een boek met praktische tips om goed te doen. Hoe klein het bedrag of gebaar ook is.

Kijk ook op www.goededoelenjungle.nl.

18,90

Boekengilde 2017, ISBN 978-94-632-3135-0.

Hersenweetje Bijna-doodervaring Bij een hartstilstand gaat er geen zuurstof meer naar de hersenen. De hersenen stoppen met werken. Toch ervaren veel mensen die gereanimeerd zijn een bewuste ervaring tijdens de hartstilstand. Tientallen jaren wordt er al onderzoek gedaan naar dit fenomeen, maar nog steeds kunnen deze ervaringen niet worden verklaard. Wellicht zijn het toch dromen of zorgt zuurstoftekort voor een hallucinatie.

Het HersenMagazine is een uitgave voor donateurs en relaties van: Hersenstichting Postbus 191 2501 CD Den Haag Telefoon: 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl ISSN 1570-8519 IBAN: NL18 INGB 0000 000 860 BIC: INGBNL2A 16e jaargang, nummer 1 Redactie Anja Bemelen (eindredacteur), Irene Broer, Martin van der Eijk, Heleen Geubbels, Dirk-Jan Saaltink, Jasmijn Vollering, Daniëlle de Zwart.

Met dank aan Ad Anceaux, Ria Davis, Barbara Ellens, Henriëtte Hindriks, Sandra Oosterveen, Elise Turk, Tarquínia Zeegers.

Omslag Isabella Jansen Fotografie: Oscar Seykens Grafische vormgeving Jannie de Groot, Hilversum Druk Drukkerij Tesink, Zutphen De Hersenstichting zet alles op alles om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen te genezen en patiëntenzorg te verbeteren. Om dit te bereiken laten we onderzoek doen, geven we voorlichting en voeren we vernieuwende projecten uit.

Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in een oplage van 80.500 exemplaren en wordt toegezonden aan donateurs en relaties van de Hersenstichting. Overname van tekstuele gedeelten van de inhoud is toegestaan, mits met vermelding van deze bron: HersenMagazine jrg. 16, nr. 1, februari 2018. Voor overname van hele artikelen en/of fotografie neemt u contact op met: abemelen@hersenstichting.nl.

Hersenkraker

De puzzelwinnaars en de oplossing van de Hersenkraker van het vorige nummer worden in het volgende magazine bekendgemaakt.

Column Paula Udondek

Vul de ontbrekende woorden in de gezegdes en uitdrukkingen in.

Gelijke cijfers zijn gelijke letters. De oplossing onder de pijl kunt u vóór 17 maart 2018 sturen naar: Hersenstichting, Postbus 191, 2501 CD Den Haag.

Of u stuurt een e-mail naar: hersenkraker@hersenstichting.nl.

U maakt kans op één van de vijf exemplaren van Het Ontpiekerboekje van Corinne Sweet | Uitgeverij Unieboek Het Spectrum BV. Oplossing 2

1 9

2

3

G 5

3

4

S

K

6

1

5

A

9

O

N

L 6 3

8

7

7

H

D

3

2

1

6

8

10

4

4

4

8

R

4

8

8

4

7 5

8

5

9 1

10

8

7

7

12 13

7

2

10

11

4

8

1

9

1

8

1. Dat is met geen pen te …

2. De … maakt de dief 3. Zich voor iemands … laten spannen 4. De weg van de minste …

5. Eén kwade pijp bederft het hele …

6. De … zijn de wereld nog niet uit 7. In zijn … lachen 8. Ouwe jongens …

9. Zich de vingers erbij …

10. In alle … iets blijven ontkennen 11. Niet het … van de tong laten zien 12. Op twee … hinken 13. Oude schoenen werpt men uit, maar … niet 19

Isabella (18) liep op haar 13e door een ongeluk zwaar hersenletsel op.

Beste collectant, Tussen 29 januari en 3 februari gaat u samen met 18.000 andere collectanten langs de deuren. Ik vind dat zó geweldig! Want door uw hulp kan de Hersenstichting heel veel betekenen voor mensen met een hersenaandoening.

Mij is het ook overkomen, en geloof me: je leven staat compleet op z’n kop.

Vorig jaar is er maar liefst € 1.375.704 opgehaald.

Meer dan ooit! Hierdoor kan er steeds meer geld naar hersenonderzoek gaan. Dankzij uw inzet komt de dag steeds dichterbij dat hersenaandoeningen beter te behandelen zijn. Of misschien zelfs te genezen.

www.hersenstichting.nl

Geef om je hersenen

Dat is ook ontzettend hard nodig, want 1 op de 4 mensen heeft een hersenaandoening. En het kan iedereen overkomen. Zomaar.

Daarom is uw hulp als vrijwilliger onmisbaar. Mede namens de Hersenstichting wil ik u daar super voor bedanken!

En we wensen u natuurlijk heel veel succes!

Hartelijke groet, Isabella