Nongqai Vol 12 No 5A (Dames / Ladies) by Hennie Heymans

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Publisher | Uitgewer Nongqai is compiled by S.A. Police Brigadier (Ret) Hennie Heymans (HBH) together with associate editor, Frans Bedford-Visser, former Warrant Officer in the S.A. Railways Police., and recently retired Police Scotland officer.

Nongqai word saamgestel deur S.A. Polisie Brigadier (Afg) Hennie Heymans (HBH) saam met mederedakteur, Frans Bedford-Visser, voormalige adjudant-offisier in die S.A. Spoorwegpolisie, en onlangs afgetrede lid van die Skotse Polisie.

Hennie lives in Pretoria, RSA. He is passionate about our police, military and national security history and holds a MA Degree in National Strategic Studies.

Hennie woon in Pretoria, RSA. Hy is passievol oor ons polisie-, militêre en nasionale veiligheidsgeskiedenis en het 'n MA-graad in Nasionale Strategiese Studies.

Frans resides in Scotland, UK, and has a keen interest in preserving the history of our former security forces, especially the Railways Police. He holds a Diploma in Police Services, Leadership and Management.

Frans woon in Skotland, VK, en het 'n ywerige belangstelling in die behoud van die geskiedenis van ons voormalige veiligheidsmagte, veral die Spoorwegpolisie. Hy besit ‘n Diploma in Polisiedienste, Leierskap en Bestuur.

Any opinions expressed by either Hennie or Frans are entirely their own.

Enige menings uitgespreek deur óf Hennie of Frans is heeltemal hul eie

Aim | Doel Our goal is to collect and record our national security history for publication in Nongqai for future generations.

Ons doel is om die nasionale veiligheidsgeskiedenis in Nongqai aan te teken en so vir die nageslagte bewaar.

Policy | Beleid

We publish the articles and stories as received; we only correct spelling mistakes. It's important to publish the stories in the form and context as they are received. Police and defence personnel have their own language and subculture. We are not a scientific or literary journal. We only work with historical building blocks.

Ons publiseer die artikels en stories soos ontvang; ons korrigeer net spelfoute. Dit is belangrik om die stories in die vorm en konteks te publiseer soos dit ontvang word. Die polisie en verdedigingspersoneel het hul eie taal en subkultuur. Ons is nie 'n wetenskaplike of literêre joernaal nie. Ons werk net met historiese boustene.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

VROUEPOLISIE WOMEN POLICE

ADMINISTRASIE | ADMINISTRATION 2 - Publisher | Aim | Policy Uitgewer | Doel | Beleid INHOUDSOPGAWE | CONTENTS 3 - Inhoudsopgawe | Contents VOORWOORD | FOREWORD 5 - Genl Johan van der Merwe 7 - Brig Hennie Heymans SAP GESKIEDENIS | SAP HISTORY 8 - Genl Magda Stander 9 - Oorspronklike Persverklaring: Genl Gideon Joubert 12 - Collage: Vrouepolisie: Foto’s verskaf deur Petro Engelbrecht 24 - Ek dink terug: Herika Rich Basson 24 - Kan nie wag nie: Marie Risk (nee Van der Walt) Nongqai Vol 12 No 5A Vrouepolisie Op ons voorblad is Sarie (Vorster) van Niekerk destyds no. 60466M (v) konstabel in die SA Polisiemag. Sarie is gekies om op die voorblad te kom aangesien sy een van die eerste dames was om by die destydse SA Polisiemag aan te sluit. Sy en haar groep was ‘voorlopers’! Ons bring hulde aan hulle!

26 - 1972: Die jaar wat my lewe totaal op sy kop gedraai het: Sarie van Niekerk 29 - Herdenking: 50 Jaar Vrouepolisie: Sarie van Niekerk 32 - Vrouepolisie: Gedenkdiens En Kranslegging: Provinsiale Byeenkomste: Sarie Van Niekerk (Continued on page 4)

Baie dankie vir u ondersteuning deur u artikels, foto’s en skêrsnitte met ons te deel. Thank you for your support by sharing your articles, photos and press cuttings with us. NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

35 - Dalene Steenkamp: Gebore Coetzee

kommissarisse: Kapt (V) Santjie Espach

39 - Dalene Steenkamp: Peloton 90, 1983

73 - My loopbaan in die Suid-Afrikaanse Polisiemag: Ronelle (Mouton) Valentyn

40 - Gogga maak nie net vir baba bang: Dalene Steenkamp 41 - Wat ek alles geleer het: Dalene Steenkamp 42 - Oud-lt.-kol (v) Herika Rich Basson dink terug aan die "ou dae" 43 - 1981: Recruitment: First female police officers: Bishop Lavis: Lt. Gen. Sharon Japhta 46 - Die bloulig gaan saam stasie toe: Lente van Aswegen 47 - “Tannie” Kleintjie Van Dyk: Kabous Louw 49 - Ons is whakkies: Ronel Lombaard (Kemp) 53 - Angue Cross slaap op trommel voor inspeksie 54 - My opsetlike blapse wat ek in die polisie gemaak het: Sarie van Niekerk 57 - Polisievoetspore loop oor my lewenspad: Sarie van Niekerk 63 - Skêrsnitte ingestuur deur Lt Louise Viljoen 70 - Herinneringe aan my diens saam met ses

77 - Ierland: Ronelle Valentyn 79 - Ontstaan van en transformasie van polisiemagte – eers net die manne en toe later die vroue: Brig Fanie Bouwer 90 - Women in SAP Intelligence: By RS167 91 - Brigadier Duveen Botha – Grande dame van die vrouepolisie: Lt-genl Johan Ferreira 93 - In a Man’s World: Major-General Sharon Schutte 94 - Uit my Servamus-Plakboek: HBH 112: SA Panorama: Vrouepolisie: Dana Kruger 117 - Unpol: Police Women: Brig HA ‘Riana’ Paneros (SAPS): Petro Gunter Engelbrecht 119 - Eerste Swart Dame in SAP: HBH 120 - Last Post • Kapt. Martie van Zyl • Trish Scheepers: Mercia du Pont 123 – Nawoord: Sarie van Niekerk

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

DIE VROUEPOLISIE VAN DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIEMAG Genl Johan van der Merwe meer gevorderde ingesluit.

Genl Johan van der Merwe Laaste kommissaris van die SAP en enigste oorlewendige kommissaris van die SAP Ek bepaal my graag by die vrouepolisie van die Suid-Afrikaanse Polisiemag waar ieder en elkeen aan die hoogste standaarde voldoen het en met die beste in die wêreld kon meeding. Suid-Afrika is een van die mees gewelddadigste lande ter wêreld en oor die jare heen het polisiëring buitengewone fisiese eise aan lede van die polisiemag gestel. Daar is tydens opleiding baie klem gelê op fisiese weerbaarheid en daar is van elke lid verwag om in die uitvoering van sy pligte die daaglikse gevare van geweld en doodslag te hanteer. Om te verseker dat lede met al die aspekte van polisiewerksaamhede vertroud sou wees, is lede sover as moontlik in al die verskillende hoedanighede aangewend. Dit het onder meer patrollie te perd en te voet, bestuurder van patrolliewaens, skarebeheer, opruiming (in die ou dae klopjagte) benewens

ondersoek-

speurwerk

In die lig daarvan was die generaals en ander bevelvoerders traag om vrouepolisie in die polisiemag aan te stel. Gedurende die begin van die sewentigerjare het die generaals en bevelvoerders egter besef dat ofskoon die gebruik van vroue in die polisiemag noodwendig met gesonde oordeel sal moet geskied, vrouepolisie wel met groot vrug aangewend kon word. Daar het veral ‘n groot behoefte aan vrouepolisie tydens die ondersoek van verkragtingsake en gevalle waar vrouens seksueel gemolesteer is, kindermolestering en mishandeling en die arrestasie van vrouens bestaan. Dit was egter ‘n omstrede aangeleentheid en daar het by talle mans groot wantroue oor die vermoëns van vrouens bestaan. Een van my kollegas het by ‘n geleentheid botweg geweier om met ‘n vliegtuig waar ‘n vroue vlieënier die vliegtuig sou loods, te vlieg. Dit het groot oorreding gekos om hom te oortuig dat die betrokke vrou ‘n baie bekwame vlieënier was. Die kommissaris, generaal Gideon Joubert, was oortuig dat vrouens ‘n groot bydrae op verskillende terreine kon lewer om die vermoë van die polisiemag uit te brei. Hy het derhalwe by die Minister aanbeveel dat daar vrouens tot die polisiemag toegelaat moet word en dit is so deur die Minister goedgekeur. Gedurende 1971 is ‘n voormalige adjunkhoof van die Helpmekaar Hoër Meisieskool in Johannesburg, mej. Duveen Botha, as hoof van die vrouepolisie gewerf. Sy is aanvanklik met die rang van lt.-kolonel aangestel en as haar tweede in bevel mej. Ansie Nel met die rang van majoor aangestel.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 6)

Brigadier Duveen Botha was vlymskerp met ‘n sterk persoonlikheid wat haar in enige geselskap kon handhaaf en op gelyke voet met die generaals kon verkeer. Sy was ‘n goeie mensekenner wat die vrouens onder haar bevel enersyds met ‘n ysterhand beheer het en andersyds met groot moederlike sorg versorg het. Daar is min twyfel dat sy die grondslag gelê het vir die welslae wat die vrouepolisie van die Suid-Afrikaanse Polisiemag behaal het nie. Gedurende November 1982 is daar besluit dat

Brig Duveen Botha

begin op en af spring en die aanvanklike spanning het in pret verander. Ná sowat 30 sekondes het brig. Duveen hulle beveel om te stop. Sy het twee van die vrouelede, Juliana Hanekom en Marieda van der Merwe, beveel om te bly en die ander verdaag. Sy het dié twee geskik bevind vir diens by die wageenheid.

Lt-genl Roy During

daar ook vrouelede by die wageenheid geplaas moet word. Lt.genl. During, hoof van die wageenheid, en brig. Duveen Botha, destydse hoof van die vrouepolisie, het 'n voorlopige keuring gedoen en sowat 10 vroue studente-konstabels uitgesoek. Die uitgesoekte kandidate het in die konferensiesaal in Wachthuis, hoofkantoor van die polisiemag, byeengekom waar die finale keuring sou plaasvind. Lt.genl. During en brig. Botha het die keurkomitee gevorm. Nadat daar met elkeen 'n onderhoud gevoer is, het brig. Duveen die dames beveel om 'n ry te vorm. Daarna het sy hulle beveel om op en af te spring. Lt.genl. During en die vrouelede was almal ewe uit die veld geslaan oor die opdrag. Die vrouens het nietemin

Nadat hulle ook verdaag het, het lt.genl. During ewe geamuseerd aan brig. Duveen gevra waarom sy dié twee uitgekies het. Volgens sy oordeel het almal ewe goed op en af gespring. Brig. Duveen se antwoord was kort en saaklik: “Die ander het nie buustelyfies aangehad nie. Hulle is nie geskik om met hoogwaardigheidsbekleërs te werk nie”. Die skommel- en wip-keuring het brig. Duveen met haar besondere spitsvondigheid die “ritteltits”-toets genoem. Die vrouepolisie het spoedig ‘n onmisbare deel van die polisiemag geword. Hulle het op verskillende terreine uitgeblink en het veral met die ondersoek van handelsmisdrywe, verkragtingsake en die seksuele molestering van vrouens en kinders groot welslae behaal. Dit het die polisiemag in staat gestel om sy taak om te beskerm en te dien met toewyding en onderskeiding te verrig en ek salueer graag die vrouepolisie van die polisiemag wat op ‘n besondere wyse ons land en sy mense gedien het.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

VAN DIE REDAKTEUR BRIG HENNIE HEYMANS ‘n Knap vrou is baie meer werd as haar hande staan vir niks verkeerd nie. Sy stel vas of die wins goed is, haar lamp bly heelnag brand. edelstene Sy werk met die spinwiel, haar hande bly besig

met die weefstoel. Sy het 'n oop hand vir die armes, sy is vrygewig teenoor die behoeftiges. Sy is gerus oor haar huisgesin as dit sneeu: hulle dra almal warm klere. Sy maak self vir haar dekens en sy dra klere van linne en wol. Haar man is welbekend by die stadspoort waar hy saam met die leiers beraadslaag. Sy maak klere en verkoop dit, sy lewer gordels aan die handelaars. Alles aan haar spreek van 'n sterk en edel persoonlikheid; sy ken geen kommer oor die toekoms nie. As sy praat, is dit met wysheid; as sy leiding gee, is dit met liefde. Sy hou goeie toesig oor haar huishouding; lui is sy nie. Haar kinders prys haar, haar man bewonder haar: “Daar is baie knap vrouens, maar jy oortref hulle almal!” Uiterlike skoonheid hou nie, 'n mooi voorkoms is nie alles nie; as sy die Here dien, dán verdien 'n vrou om geprys te word. Gee haar wat haar toekom vir alles HBH wat sy doen; laat haar werk haar roem wees in die stadspoorte.

Dit is inderdaad ‘n voorreg om te kon bydra tot hierdie besondere Nongqai-gedenkuitgawe — een van baie gedenkuitgawes oor ons vrouepolisie wat nog gaan volg. As redakteur het ek nog altyd gepoog om ons polisiegeskiedenis sonder kwaadwilligheid te skryf terselfdertyd sonder om die verlede te verheerlik. [Dink maar aan iemand wat vandag oor vyftig jaar sou skryf, sal en mag ook nie poog om die verlede te verheerlik nie.] Voorts het ek nog altyd probeer om objektief, eerlik en onbevange te skryf — my polisiegeskiedskrywing is vir my persoonlik baie moeilik om oor te skryf omdat daar soveel ander faktore is, om in ag te neem met geskiedskrywing.

Die vrouepolisie is volgende jaar 50 -jaar oud! Dink net vir ‘n oomblik daaraan! As trotse afgetrede polisie-offisier het ek ’n paar gunsteling afdelings gehad: die uniformtak, die veiligheidstak en ons vrouepolisie. As polisiegeskiedskrywer lê die waterpolisie, die spoorwegpolisie, die berede-eenheid, Operasie “K”, ons intelligensie-afdeling en die bosoorlog my na aan die hart! Hier het die vrou ook haar kant gebring. Die vroue in die mag het my so altyd na Spreuke in die Bybel teruggevoer, ons polisievroue was iets besonders in die mag! Kom ek neem u vlugtig na Spreuke 31: 10—31: 'n Knap vrou is baie werd, baie meer as edelstene. Haar man steun op haar en pluk die vrugte van haar werk. Sy bring vir hom net voordeel, nie nadeel nie, haar hele lewe lank. Sy maak wol en vlas bymekaar en geniet dit om dit te verwerk. Sy is soos die handelskepe, sy bring die kos van ver af in. Sy staan op as dit nog nag is en maak kos vir haar huisgesin; ook haar slavinne kry hulle deel. Sy oorweeg die waarde van 'n stuk grond en koop dit, sy sit dit onder wingerd met geld wat sy self verdien het. Sy pak die werk aan met krag,

Ons polisiedames is meer werd as edelstene! Hulle was daar tot die polisie en die publiek se voordeel. Hulle het terselfdertyd ook omgesien na hul gesinne en verdien om vereer en geëer te word! Hulle werk was hul roem en op die voorblaaie van koerante en in hofverslae! As veiligheidsman en uniform-offisier kan ek onomwonde getuig van die knap werk wat vroue verrig het. Ook ondergronds tydens die rewolusionêre oorlog. Hulle was so lojaal en ywerig om te werk! Daar was nie ‘n plek waar die dame nie gedien het nie! In kommissaris Selebi se tyd is dames selfs na die Spesiale Taakmag verplaas. Ja, daar was dubbel standaarde in die verlede: As ‘n dame oor die tou getrap het, was sy ontslaan sou sy swanger buite die huwelik word. (Ek onthou nog die rade wat gehou was.) Ek nooi alle mans om saam met my hulde te bring aan die vrou in uniform! Ek salueer u almal!

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Lt-genl Magda Stander—later adjunk-nasionale kommissaris van die SAPS. Hier afgeneem deur HBH tydens die begrafnis van wyle brig Duveen Botha, doyenne van die vrouepolisie. NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

OORSPRONKLIKE PERSVERKLARING: GENL GIDEON JOUBERT Sarie van Niekerk

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Genl Gideon Joubert en brig Duveen Botha

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

COLLAGE: VROUEPOLISIE Foto’s verskaf deur Petro Engelbrecht Teks deur HBH

Brig Gerda Homan. Opvolger van brig Duveen Botha

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Geestelike bearbeiding—onder ds Corrie Botha NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Ek dink terug Herika Rich Basson Vandag lees ek stukkies wat oud lede, ou lede en dienende lede (op Facebook) geskryf het. Ek besef ons almal was kinders toe ons aangesluit het by die Polisie. Ons het gegroei en ons het groot geword. Baie het afgetree, bedank of is medies af, en ons is nog net gewone mense. Ek dink aan ons loopbaan. Van ons moes elke eksamen deur worstel om na ‘n volgende rang te kon gaan. Skielik een mooi more is dit soos ‘n handeklap en orals waar jy kyk is Kapteine. Luitenant rang het verdwyn. Van daardie handeklap dag af het offisiere uitgepop soos sampioene, daar is orals net nog een. Groot was die skok toe daar amper meer offisiere as onderoffisiere was. Maar tog was daar van ons wat moes sweet om ‘n offisier te kon raak en geluk ook aan die wie vrybevordering gekry het.

Ek was 25 toe ek ‘n offisier geraak het. Vinnig het ek besef ‘n offisier is net ‘n mens. Hoewel baie my met respek hanteer het, was my hoofdoel om mense bewus te maak dat ‘n offisier nie ‘n vreemde wese is nie. Daar moet respek wees vir die rang maar ‘n offisier is ook net nog ‘n mens. Om mekaar met respek te behandel en te hanteer is maklik en offisiere kan vriendelik wees met onderoffisiere maar hulle hoef ook nou nie saam koekies te bak nie. Vandag kan ek getuig dat ek ‘n goeie loopbaan in die Polisie gehad het. Ek het 31 Mrt 2009 die tuig neergelê as gevolg van my mediese geskiedenis. Ek salueer elke polisieman en polisievrou wie nog deel van die SAPD is. Julle is Ysters.

KAN NIE WAG NIE Marie Risk (nee Van der Walt) Goeiedag Sarie Kan nie wag vir herdenkingsdiens nie!

jaar

Ek het op die 7de Januarie 1975 aangesluit en ingesweer by die werwingskantooor, Polisiemuseum, Pretoriusstr, Pretoria. Het nie ander loopbaan planne gemaak nie, was nie lus vir sekretaresse speel of onderwys nie. Kon ook nie universiteit toe gaan nie weens onvoldoende fondse. Die eerste foto was voor die Dienskamer geneem, die joernalis het bietjie deurmekaar geraak met ons name, ek staan eintlik voor in die middel. Die steen met die Polisiewapen op is intussen verwyder en darem weer gerestoureer deur Tin Veterane Bond . Ek het nie veel foto's van Kollege dae nie, hoop die ander dames sal plaas op Fb. Ook strooimeisie gespeel in uniform vir Elsibe Venter en Sandra Louw (Meissenheimer en nou Kotze).

Ons was so ses wat uitgeplaas was na Pretoria Sentraal, die gebou was nog onder konstruksie en die tydelike Aanklagtekantoor op die hoek van Bosman en Pretoriusstrate. Het doodgegaan van die koue. Ons het ook onder aanvoering van Dossie Bell (Engelbrecht) (ons almal toe by Speurtak, Pretoria Sentraal) ‘n modelkursus deurloop by Magde Wallace Modelskool, Van Erkoms arkade naby Hoofkantoor. Soos op foto gesien was die akteur, At Botha, ook saam met ons. Ek en Dossie staan in agterste ry (5 en 6de) en Joey Harmse (nie op Faceboek) heel regs in tweede ry. Genoeg vir vandag, sal weer foto's en stories aanstuur . Mooi bly Marie Risk (nee Van der Walt)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

1979: Madge Wallace Modelskool

1972: DIE JAAR WAT MY LEWE TOTAAL OP SY KOP GEDRAAI HET Sarie van Niekerk Vroeg in my lewe het reeds besluit ek wil soveel werke as moontlik doen want ek het die ondervinding gesoek. Na skool en universiteit, het ek gaan onderwys gee maar sommer bitter gou besluit vir my, met twee grade en ‘n onderwysersdiploma in die hand, is dit regtig die regte werk nie. Ek het ‘n besluit geneem en in die volgende tien jaar was daar omtrent nie ‘n werk wat ek nie gedoen het nie. Tikster, lugwaardin, klerk by prokureurskantoor, een van Jan Marais se mini-ontvangsdames by Trustbank, die nou gedoemde Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie, Rapport en nog ander. Die lewe was vir my ‘n uitdaging gewees.

destyds by kommunikasiemaatskappy. ‘n Reuse ongeluk ‘’n paar maande vroeër toe ek nog by Rapport gewerk het, op ‘n aand na ‘n storie op pad terug kantoor toe, het ek baie tyd gehad om te dink en finaal besluit ek moet iets anders doen. Toe ek toe een Sondagoggend die koerant oopmaak, val die koerant sommer outomaties by vakatures oop. Wat sien ek daar: Die SuidAfrikaanse Polisiemag is op soek na geskikte dames om vir die eerste keer in die geskiedenis van die polisie as volwaardig opgeleide beamptes in die polisie ingelyf te word. Ek weet vandag nog nie wat my so aangetrek het nie, die opwinding van ‘n totaal nuwe era of die feit dat ek dalk een

In Oktober 1971 het ek weer begin wandelende voete kry en begin rusteloos raak in my werk NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 27)

polisie gebeur het.

(Continued from page 26)

van die gelukkiges kan word om die tot toe die manlike geslag se heiligdom binne te dring. Die volgende oggend was my aansoek klaar uitgeskryf, ek kon dit nie gou genoeg by die naaste polisiestasie inhandig nie. Dit was dan ook nie lank daarna nie toe ek ‘n oproep ontvang van die polisie af dat ek een van di aansoekers is wat gekies word om voor ‘n keurraad te verskyn waar my lot bepaal sal word of ek ‘n polisiebeampte gaan word en of ek gaan bly waar ek is. Die keurraad was amper skrikwekkend. Gelukkig het ek dadelik vir die toe kolonel Duveen Botha herken, want jare gelede as oud-onderwysstudent, het ek voor haar geproef. My broek het behoorlik gebewe, want haar bynaam was nie verniet Napoleon nie. Ek is behoorlik gedril en is daar weg. Nie baie lank daarna nie het ek die langverwagte oproep ontvang: “Jy was suksesvol in die keuring. Baie geluk jy kan op 10 Januarie 1972 by die destydse Johan Vorster Polisiehoofkantoor in Johannesburg gaan aanmeld waar jy sal werk totdat jy saam met 101 ander dames na die polisiekollege in Pretoria sal gaan vir jou opleiding”. My vreugde het geen einde geken nie. Ek kan nooit die oomblik vergeet toe myself en vier ander dames die eerste dames in die nou Gauteng was, maar toe nog John Vorsterplein, wat in die kantoor van wyle genl. Chris de Guisti (foto links), die destydse afdelingskommissaris in sy kantoor, ingesweer is nie. Wat ‘n groot oomblik was dit tog nie gewees nie. Die oomblik toe ek my regterhand opsteek en sê: “So help my God” het dit werklik vir my gevoel of my bloed blou geword het. Toe ek na die seremonie terugkom in die tikkantoor waar ek tydelik gewerk het, het ek eintlik my hand met ‘n speld gesteek om te kyk of my bloed rooi of blou was. ‘n klomp ander offisiere het ook die geleentheid bygewoon en natuurlik die media, want dit was mos die snaakste ding wat nog in die

Die vyf van ons het maar ander werke gedoen, ek het weer gaan tik, totdat dit tyd geword het om Pretoria toe te gaan vir ons opleiding in die kollege. Tien dae voor ons moes vertrek ontwikkel ek toe ‘n niersteen in die kantoor. Die polisie jaag my na die distrikgeneesheer en hy sê: “Dadelik hospitaal toe!” Ek sê vir hom: “Dokter jy moet seker beduiweld wees ek gaan oor ‘n week polisiekollege toe en as ek nie kan gaan nie verbeur ek die geleentheid en dit kan nie gebeur nie!”. Ek het aanhou werk en gemaak asof ek niks makeer nie. Toe breek die groot dag aan. 1 Maart 1972, waarop ons kollege toe geneem is. Wat ’n dag! Maar ongelukkig was daar reeds voordat ons kollege toe is van die geharde ou here wat ons net eenvoudig nie kon aanvaar nie. Vir hulle was daar nie plek vir dames in die polisie nie. Wat ‘n oomblik was dit nie gewees die oomblik toe ons deur die kollegehekke ry na paradegrond waar onder meer die toe kol. Duveen Botha, die kollegebevelvoerder, brig J.J. van Heerden, die baas van die plaas in die kollege, die toe maj. Ansie Nel en die toe kapt. Paul Bothma ons verwelkom het toe ons uit die bus geklim het nie. Daar was splinternuwe woonkwartiere vir ons gewees met die verwelkomende naam Rosehof. Een van die hoogtepunte sommer met die intrap in die polisiekollege was toe kol. Botha ons die middag in die destydse ou sink kerkgeboutjie in die kollege welkom geheet het. Mense, hoe verder sy gepraat het, hoe meer ys het deur my are gestroom, hoe blouer het my bloed geword. Dit was Duveen Botha op haar allerbeste gewees, ‘n verwelkomingstoespraak wat ek vandag nog onthou en ek glo ook al die ander 101 dames in daai snikhete klein geboutjie. Ons het hard gewerk. Die hele land se oë was op ons gewees, veral die van die manne, van seniors tot konstabels, wat steeds geglo het daar is nie plek vir dames in die polisiemag nie. Daar was die, wat elke dag net gesit en wag het, dat ons moes misluk, maar ons was daar om te bly. In elke opsig van die opleiding was ons net so goed soos die manne, indien nie beter nie en moenie dink ons is sagter behandel as die manne nie!

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 28)

(Continued from page 27)

Eindelik het die tyd aangebreek dat ons die kollege kon verlaat en ons vlerke kon sprei toe ons uitgeplaas is na stasies en afdelings reg oor die land. Ek was een van die tien dames wat na verdere opleiding na veiligheidstakke uitgeplaas is. Ek en vier ander het by Johan Vorsterplein beland. Mense hier het ek darem met dinge te doen gekry wat ek nie gedink het in ons land bestaan nie. Hieroor kan ek nie veel sê nie want onthou ons het mos met uitveërs geskryf. Dit is van nasionale veiligheid die dinge wat ons hier mee te doen gekry het. Wat ek wel kan sê hier het ek die “Moeder van die Nasie” ontmoet – die werklike Winnie Makidikazela Mandela. Wat ‘n verbitterde mens! Ek sal nooit vergeet toe sy en ek op ‘n dag saam met wyle AO (oom) Natie van Rensburg beland het nie, toe ons haar ingebring het vir die oortredings van haar inperkingregulasies. So halfpad na die negende verdieping van John Vorsterpein (veiligheidskantore) het sy my so snobisties op en afgekyk en wou van oom Natie weet die dingetjie is. Toe oom Natie sê dat ek lid van die veiligheidstak was, het sy my met meer minagting aangekyk en losgetrek: “O ek sien nog iemand wat ons kan doodmaak, wie se keel ons kan afsny wanneer die ANC die dag die land oorneem.” Wel die ANC het die land oorgeneem. Winnie is dood maar ek loop darem vandag nog rond

wel AO Morden (foto—onder links) daar leer ken wat my onder sy vlerk geneem het. Hier het ek saam met Oompie die bendelewe in Reigerpark (die Bruingemeenskap in Boksburg) leer ken. Oompie en ek moes meer as een dag skuiling soek teen die bende, maar dit was sy roeping om die bende in sy geliefde Reigerpark uit te roei. Hier het ek ook van die wonderlikste mense ontmoet, mense met wie ek tot vandag nog vriende is. Hier het ek een van die grootste bedrogskemas deur ‘n vrou ondersoek wat mens jou kan indink. Hier is ek getroud met ‘n aanklaer wat ek juis gedurende die bedrogondersoeksaak ontmoet het. Van my troue wil ek darem ook net iets vertel, ‘n dag wat ek altyd sal onthou. Die destydse polisiekapelaan van die kollege kol. (ds) Hennie Visser het my kom trou en toe ek na die troue uit die kerk stap. toe verras die polisie van Boksburg my met ‘n erewag in uniform buite voor die kerk. Dit het my regtig trane in my oë laat dit kry, wat ‘n verrassing was dit nie gewees nie!

Terwyl in die veiligheidstak het ek ook te doen gekry met, wat ons toe almal gedink het die eerste geval van stedelike terreur in die land was. Dit wat later bekend geword het as die Foxstraat-skietery. Wat ná meer as byna 15 uur toe gebleik het nie stedelike terreur was nie. Maar sommer ‘n interne sakeverskil tussen twee broers. Daar het ek gesien hoe vinnig die polisie mense vanuit alle oorde bymekaar kan kry om bystand te verleen,

Van Boksburg is ek verplaas na die uniformondersoek in Boksburg wat maar ‘n gelykmatige eenheid met was nie veel opwinding nie. Daarvandaan is ek na die klagtekantoor verskuif (vandag se kliëntedienssentrums). Hier is nou die plek waar mens regtig polisiewerk leer en dinge eerste sien. As ek dink aan die mense wat met pap geslaande gesigte, gebreekte arms en bene en vele ander beserings by die klagtekantoor opdaag om klagtes te maak het ek party dae gedink: “Genade tog is dit werklik hoe die lewe daarbuite gaan?” Die een voorval wat ek nooit sal vergeet nie, is toe daar een Vrydagaand ‘n man in die klagtekantoor ingestap kom en sê hy wil ‘n aanklag van poging tot moord teen iemand maak. Daar was op die oog af nie iets te sien wat so ‘n klag kan regverdig nie, maar toe die man omdraai toe sit daar ‘n byl in sy kop vas. Hy het die heelpad van Reigerpark na Boksburg geloop met die byl wat in sy kop gekap is. Ek was eintlik bleek soos ek geskrik het.

Hierna is ek verplaas na Boksburg se speurders. Dit was seker een van die opwindendste tydperk in my polisieloopbaan. Ek het ‘n ou Bruin speurder, Oompie, of te

Toe breek die 1976 Soweto onluste uit waar ek toe na die radiobeheersentrum gestuur word. Daar het ons vir maande lank 12 ure skofte gewerk sonder eers ‘n afdag. Daar het ons gesit en luister hoe die manne wat die aanvanklike skoolkindersonluste onder beheer moes bring

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 29)

(Continued from page 28)

gewys, wat in hulle steek. Dit was skrikwekkend om daarna oor die radio te luister veral toe dit later feitlik landwyd versprei het. Daar het ek besef hoe goed ons manne daardie tyd hierdie land van ons kon verdedig. Een inwoners van Soweto het mos eendag gesê: “Die polisie is uitstekende skuts, maar hulle kan nie tel nie.” Toe is ek na die bedrogtak in Germiston. Ek het ongelooflik lekker gewerk met die latere genl.maj. Adriaan de la Rosa as takbevelvoerder. Die ondervinding wat ek hier opgedoen het, het my in my latere loopbaan van joernalis baie gehelp. Dit is ook hier waar my polisieloopbaan ten einde

gekom het. ‘n Klein blou oog wit krulkop dogtertjie het my laat besluit sy beteken vir my meer as die polisie en buitendien, daardie tyd was daar nie juis plek vir ‘n getroude vrou met ‘n klein babatjie in die polisiemag gewees nie. Ek het na my kraamverlof net my kennisgewingtydperk gaan uitwerk en toe liewers by die huis gebly by my dogtertjie. Ek kan vandag terug kyk op ‘n ongelooflike loopbaan in die Suid-Afrikaanse Polisie ‘n besluit wat ek in 1971 op die ingewing van die oomblik geneem het, wat my hele lewe verander het. Ek het vandag nog ‘n anderste uitkyk op die lewe as voor my jare in die polisie. Ek sal altyd ‘n sagte plekkie vir die polisie in my hart hê. My bloed is vandag nog blou!

HERDENKING: 50 JAAR VROUEPOLISIE Sarie van Niekerk 30 Maart 2021

(want dit is ‘n langnaweek met die Maandag ‘n vakansiedag)

Dagse aan almal van julle, Kan julle glo dat dit al byna 50 jaar gelede is dat die eerste gropep dames in die kollege op 1 Maart 1972 met ons opleiding begin het. Ek het net een oggend wakker geword en dit besef en toe sommer dadelik besluit ons kan dit nie sommer net so laat verbygaan nie. Ek het met Hennie Heymans gesels en toe hy ook vuur-envlam was het ons sommer vinnig koppe bymekaar gesit. Ek het besef die moeilikste deel van die hele ding gaan wees om oudlede op te spoor en met die taak begin. Vandag kan ek darem met trots se dat ons al amper met 2 000 dames kontak gemaak het op een of ander manier. Party van julle was baie verbaas toe julle so uit die bloute sulke snaakse versoeke kry om julle kontakbesonderhede aan my te stuur, maar nou het die tyd aangebreek om julle te vertel wat ek in gedagte het, dan kan julle ook jul menings lug en ook iets byvoeg waaraan julle kan dink. Laat ek net voordat ek verder gaan se die verrigtinge wat ek in gedagte het, is nie net vir die 1972 groep nie, almal, tot dienende lede kan daaraan deelneem. Ons gaan dit wy aan sommer alle dames wat deur die jare baanbrekerswerk gelewer het en steeds goeie werk in die polisie doen. Ook sommer aan ons manlike kollegas wat destyds op die grens gesterf het. Voorgestelde datum:

Sondag 20 Maart 2021

Voorgestelde planne: Die gedagte is om ‘n gedenkdiens met ‘n kranslegging by die Polisiemonument by die Uniegebou te hou. Elkeen wat wil kan blomme of ‘n kransie saambring vir die kranslegging. Ek het nog nie besluit of ons nog iets na die verrigtinge gaan doen nie dit hang seker daarvan af hoeveel belangstellendes daar gaan wees. (Stuur bietjie voorstelle). Intussen het Hennie Heymans vir ons maandelikse spasie aangebied in die elektroniese Nongqai. Hier kan ons lekker stories gebruik, wat ek julle almal gaan vra om vir ons te skryf, wat dan elke maand in die elektroniese tydskrif saam met foto’s wat julle ook gaan voorsien, gepubliseer word. Julle kan regtig oor enigiets skryf wat gebeur het in jul lewe as polisiebeampte. Soos hoe het julle op ‘n loopbaan in die polisie besluit? Hoogtepunte en laagtepunte in julle lewe as polisiebeampte en ek is oortuig daarvan daar is baie om daaroor te skryf. Voorvalle wat julle altyd sal by bly, komies of tragies of sommer net interessante voorvalle maak nie saak nie. Gaan sit net voor die rekenaar of waar ookal en begin net skryf, julle sal sien die gedagtes gaan sommer net uitvloei. Julle kan maar lank skryf, maak nie saak nie. Stuur dit dan saam met foto’s na my e-posadres: sniekerk@axxess.co.za. Mense asseblief begin sommer dadelik moet tog asseblief nie dat daar een enkele maand tot Maart volgende jaar

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 30)

gaan wees dat ons nie in die Nongqai verteenwoordig is nie. Die eerste artikel is reeds in die nuwe uitgawe wat op 18 Maart op internet geplaas is. Na die hoogtepunt op 20 Maart 2021 (DV) sal Hennie en myself al die stories en beriggies hoe lank of hoe kort ookal en dan natuurlik ook ‘n lekker artikel oor die dag se gebeure saam met foto’s van die besonderse dag, in ‘n boek saamvat en dit aan julle verkoop, die wat sou belangstel. Die opbrengs van die verkope sal ons dan aan een van die polisie se liefdadigheidsfondse skenk. Mense glo my daar is groot behoefte aan hulp by van ons afgetrede lede, nie net vroue nie maar mans ook. Vir die wat nog nie weet nie ons het intussen ook ‘n Facebookblad spesiaal vir die vroue begin. Die naam van die blad is: Suid-Afrikaanse Polisie: Vroue 1972 tot 1994. 1994 is nie die afsnydatum nie dit is net die tydperk wat die moeilikste is om mense op ander maniere op te spoor, soos ek reeds gese het hierdie herdenking is vir alle vroue in die polisie wat belangstel om deel te wees. (julle mag die dag met die gedenkdiens natuurlik jul gade of vriend of vriendin, saambring) Gaan gerus na die blad as julle reeds op Facebook is en vra net om as lid aanvaar te word en dan kan julle ook lekker saam kuier, ons blad staan reeds op amper 1 600 lede en dit binne ‘n week. As daar van julle is wat weet waar om dames te kontak wie ons nog nie opgespoor het nie asseblief stuur hul besonderhede aan my of vra op ons blad dat hulle as lede toegelaat moet word indien hulle graag sou wou So kollegas nou weet julle darem al meer oor dit wat vir sommige van julle aan die begin baie geheimsinnig geklink het. Ek wag vir julle reaksie en voorstelle. Natuurlik ook julle stories, moet nie skaam wees om te skryf nie. Hennie Heymans en genl. Johan van der Merwe: Vir julle inligting en aandag asseblief Polisiegroete uit Brakpan Sarie van Niekerk sniekerk@axxess.co.za 083 516 0660 011 740-1769

gebeurtenis - ons is baie aan ons polisievroue verskuldig. Ek praat van eerstehands ervaring! Ek kan nog die eerste dames se veiligheidsverslae op vorm SAP 67 onthou - my hoof, brig Fabricius van Kompol x302, was vol lof vir die dames se verslae. In die verband onthou ek ook vir (v) luit Muller van John Vorsterplein. (Sarie se werk het nie op my lessenaar beland nie) Dink ek terug aan die intelligensie-eenheid van die veiligheidstak - dan is ek ook vol lof vir wat die dames in die polisie se intelligensie-eenheid alles gedoen het. Ek het dit eerstehands ervaar. As distrikskommissaris en later hoof van Fisiese Dienslewering in Soweto het ek op die grond prakties gesien wat ons dames doen! Hulle was puik en het in baie opsigte vir mans 'n voorbeeld gestel. Ons het bv 'n Blitspatrollie gestig en die dames het 'n geweldige rol vervul, so bv dink ek aan die ou lykhuis in Soweto - destyds die grootste in die suidelike halfrond! 'n Dame was in bevel - sy het navorsing gedoen en my vertel dat sy inligting insamel en navorsing doen oor die ouderdom van lyke en die verskillende goggas wat na vore tree. Ook moet ons nie vergeet dat talle dames in die uitvoering van hul plig gesterf het nie. 'n Paar insidente kan ek goed onthou van dames wat omgekom het. Ons het ook top-spioene in die intelligensieeenhede gehad - ons moet vir RS167 nader - ek sal hom nader hieroor - vroue het 'n baie groot rol gespeel in die inwin van inligting in die buiteland. Sy suster ook 'n spioen is tydens die uitvoering van haar pligte oorlede. As distrikskommissaris het ek alle vroue in my distrik toestemming verleen om Vrydae siviele klere te dra - om inkopies te doen en hul hare te laat versorg MAAR 16:00 moet almal weer in uniform wees. Kan u nog onthou hoe ons byna elke Vrydagmiddag diens by padblokkades gedoen het! Naweke was ons by onlusbekamping betrokke. Ek het getroude vroueoffisiere gehad met families - wanneer moes hulle hul hare versorg en inkopies doen as hulle elke dag met inbegrip van naweke werk? Vandag sien ek gereeld polisie in uniform inkopies doen! JA, ONS WAS ALMAL SKEPTIES TOE DIE VROUEPOLISIEBEGIN HET - MAAR ONS HET VERGEET VAN WATTER STAAL ONS VROUE VAN GEMAAK WAS.

KOMMENTAAR: HBH Liewe Sarie & Dames Ek is ook vuur en vlam vir hierdie historiese

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Na die witvroue, het AO Indera Chetty (later brigadier en BO van die SAP-kollege, Pretoria) die Indiërdames opgelei en toe het die bruin en swart vrouelede gevolg. Ek het verlede maand oor die daardie polisievroue (en hul name vermeld) 'n artikel die lig laat sien.

(Continued from page 30)

Iets wat ek moet uitvind is of die Republikeinse Intelligensiediens vroue toe reeds in diens gehad het in die 1960's. Die publiek van Suid-Afrika is baie dank aan vroue verskuldig! Sarie, ek plaas ook jou brief in die Nongqai. Baie groete en laat die stories, herinneringe en foto's instroom. As distrikskommissaris het ek alle vroue in my distrik toestemming verleen om Vrydae siviele klere te dra - om inkopies te doen en hul hare te laat versorg MAAR 16:00 moet almal weer in uniform wees. Ek het die toestemming gegee om ‘n situasie soos op die foto, te voorkom. Ons het gereeld naweke en na-ure spesiale dienste verrig. Daar was min vroue wat hul aan wangedrag skuldig gemaak het - hulle het almal hoë standaarde gehad! Ek kan onthou hoe genl Johann Coetzee my opdrag gegee het om twee siviele dames in een dag volle lede van die Mag te maak - met magsnommers en al! (Een het later offisier geword – sy was ‘n mej. Snyman - en die ander was 'n mej. Koleski - wat van hulle geword het weet ek nie - hulle het geheime dienste verrig.) Brig Duveen Botha was die voorloper - na haar aftrede het ek saam met haar gewerk te Kompol x302 - wat 'n ervaring! Sy het my baie stories vertel! Dit is betreurenswaardig dat sy nie na aftrede na die ere-rang van genl-majoor bevorder is nie! Ek dink Magda Stander is die eerste vroue-generaal in die SAPS maar nog aangestel i.t.v die ou Polisiewet 7, 1958.

HBH

Hallo Hennie, Baie dankie vir jou om om hierdie brief wat jy geskryf het, ook in die Nongqai te publiseer. Dankie vir jou ondersteuning Ons is op soek na dames in alle afdelings, nadat die pos op ons vroueblad verskyn het kry ons al meer van dames in alle afdelings. Ons het ook vandag ‘n hele aantal anderskleurige dames gekry wat by die blad aangesluit het. Weet jy dit lyk of Frieda (Muller) net eenvoudig in die niet verdwyn het, ek soek egter nog verder na haar maar volgens die naamlys wat ek van die 1972-groep van iemand in die polisie gekry het, het sy na ongeveer 12 jaar uit die polisie bedank. Ek hou jou op die hoogte van vordering. Ek het vandag ‘n stukkie juweel gekry vir die Nongqai. Die mediaverklaring wat wyle genl. Gideon Joubert op 6 November 1971 uitgestuur het om aan te kondig dat dames vanaf 1972 in die kollege opgelei gaan word as volwaardige lede. Ek sal dit vir jou stuur Groete Sarie

Ek dink ek sal baie artikels oor die vrouepolisie wil plaas - dit sal lukraak geskied - maar dat ons ook fokus op die pioniers by die onluste-, hondeeenheid-, berede-, handelstak-, veiligheid-, intelligensie-, speurtak-, kwartiermeester, stasiebevelvoerders en ander voorlopers. NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

VROUEPOLISIE: GEDENKDIENS EN KRANSLEGGING: PROVINSIALE BYEENKOMSTE Sarie van Niekerk GEDENKDIENS EN KRANSLEGGING: PROVINSIALLE BYEENKOMSTE Hierdie is vir vrouepolisielede:

die

aandag

van

alle

Soos meer as drieduisend van julle al weet beplan ons om (DV) op20 Maart 2022 die 50ste herdenking van die eerste vroue wat as volwaardig opgeleide polisiebeamptes met hul opleiding in die polisiekollege in Pretoria begin het. Ek het nooit so ‘n oorweldigende reaksie verwag nie! Alle verwagtinge is oortref, veral nadat ons die Facebookblad: SUID-AFRIKAANSE POLISIE: VROUE 1972 -1994 oopgemaak het, het die dames oorweldigend gereageer. Die opgewondenheid onder die dames wat reeds kontak gemaak het, is so oorweldigend dat ek geen ander keuse het as om die volgende voorstel aan almal voor te lê. Ek het dit ook reeds op die Facebokblad geplaas. Die Facebookbad 1972 tot 1994 is, is maar net omdat dit die groepe is wat die moeilikste opgespoor word. Maar alle dames is welkom van alle jare tussen 1972 tot nou. Aangesien daar dames van ver af is wat reeds gesê het hulle sal beslis so iets wil bywoon, selfs van Namibië en Ierland, ek dit nie vir almal moontlik is om na Pretoria te reis vir die geskiedkundige geleentheid nie, het ek gedink hoekom nie provinsiale byeenkomste hou nie. As daar een of twee dames bereid is om ‘n byeenkoms in hul eie provinsie te hou, dan gaan dit die geleentheid aan meer mense bied om dit by te woon. Die idee is nie om die ander provinsies uit te skuif nie dit is net om meer mense die geleentheid te gee om deel aan die verrigtinge te hê. Elke provinsie kan die geleentheid op hul eie manier vier, maar onthou net enige persoon uit enige provinsie bly steeds welkom om die hoofverrigtinge wat in Pretoria gehou sal word wat sal bestaan uit ‘n gedenkdiens en kranslegging by die Polisiegedenkteken by die Uniegebou in

Pretoria, te kom bywoon. Ek wil voorstel dat die provinsies wat hul eie vieringe gaan hou iets soortgelyks doen en dan daarna ‘n lekker braaivleis waar daar sommer net lekker gekuier kan word Dames onthou net julle bly steeds deel van die hoofgroep, deel van die Facebookblad en sal steeds al die inligting ontvang wat daagliks op die blad aangaan en enige aankondigings wat daar gemaak sal word. Ek sal help waar ek kan as julle hulp nodig het maar ek is oortuig daarvan dat elke provinsie oor die vermoë beskik om ‘n baie suksesvolle gedenkfunksie aan die bied Julle almal kan nog steeds lekker stories oor julle lewe in die polisie skryf. Van die dag dat julle in die kollege aangeland het totdat julle uit is aan die einde van jul loopbane, bedank of afgetree het. Onthou net asseblief ALLE dames is welkom om enige van die verrigtinge by te woon dienendes ook en ook van ons anderskleurige dames, hulle is tog net so deel van die vrouepolisie soos ons almal. Ek vra julle om asseblief alle stories wat julle skryf saam met lekker foto’s uit julle dae aan my te stuur. Neem tog asseblief ook foto’s van julle gedenkbyeenkomste met foto’s sodat ons ook kan sien hoe lekker julle gekuier het en moet nie vergeet om foto’s te neem nie. Skryf ook ‘n lekker storie oor die dag. Hoekom dan al die stories skryf en al die foto’s stuur? Eerstens was Hennie Heymans so goed gewees om elke maand vir ons spasie te gee vir artikels en foto’s in die elektroniese Nongqai. Die eerste paar stories het reeds in die Maartuitgawe verskyn en in April gaan daar weer ‘n paar stories en foto’s wees. Na Maart volgende jaar gaan Hennie en myself alles wat ons deur die jaar ontvang het, of dit in die Nongqai verskyn het of nie, in ‘n gedenkalbum saamvat wat julle vir jul nageslagte kan bewaar. Julle kan al die stories en foto’s vir my stuur by sniekerk@axxess.co.za

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 33)

Dankie dames en laat die stories en foto’s instroom. Laat weet my hoe voel julle oor die provinsiale byeenkomste en hou ons op die hoogte van alles wat julle gaan doen.

Sarie van Niekerk

Oud-polisiegroete,

011 740 176

sniekerk@axxess.co.za 083 516 0660

1972: DIE EERSTE POLISIEDAMES Sarie van Niekerk

Die voorlopers en ysbrekers! ‘n Geskiedkundige foto van die eerste polisievroue. Identifikasie deur HBH, van links na regs: AO ‘Jorrie’ Jordaan (later brigadier), AO Hendrik Freij (later offisier in Soweto), onbekend, kapt Paul Bothma (later brigadier), maj Nel, BO van die SAP-kollege, brig van Heerden, lt.kol. Duveen Botha (later brigadier), kol TP van der Walt (SSO: SAP-kollege) en AO Potgieter—die res is onbekend.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

NONGQAI TRUST DOELEINDES VAN DIE TRUST

PURPOSE OF THE TRUST

Die doel van die Trust is om ten behoewe van enige persoon (of hul families) wat sorg, berading en ondersteuning nodig het ten opsigte van post-traumatiese stres; sielkundige ondersteuning; sorg en behandeling, of fisiese besering wat hy of sy opgedoen het as gevolg van sodanige persoon se betrokkenheid by misdaadvoorkoming, misdaadbekamping of blootstelling aan misdaadbestryding of verwante optrede, of voormalige lede van die SuidAfrikaanse Polisiemag.

The purpose of the Trust is to act on behalf of any person (or their families) who need care, counselling and support due to post-traumatic stress; psychological support; care and treatment, or physical injury that he or she has suffered as a result of their involvement in crime prevention, combating crime or exposure to the combating of crime or related actions, or former members of the South African Police force.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

DALENE STEENKAMP Gebore Coetzee

Daleen en vriendin in kollege 1983 “Ek is gebore as Dalene Coetzee te Otavi in die

polisiestasie

aangrensende

hofsale

noorde van die destydse Suidwes-Afrika (nou

deur. Reeds op ‘n baie jong ouderdom het ek al

Namibië), as die dogter van Dirk Jacobus Coetzee

gesê dat ek eendag ‘n ‘polisie tannie’ gaan

en sy gade Johanna Susanna Coetzee (nee

word. Uit aard van my pa se werk en waar hy

Alberts). My pa was ook ‘n polisiebeampte,

gewerk het, het ek dus met baie polisiemanne te

vandaar die bloubloed in my are. Soos dit maar

doene gekry, asook offisiere en ook met ander

beleid in die polisie is , word my pa

dikwels

regslui. Ek het mos tussen hulle groot geword. Ek

verplaas. Vanaf Otavi s hy na Aus, in die suide van

het presies geweet wat dit beteken om ‘n ware

Suidwes, verplaas en daarvandaan na Otjikondo

polisiebeampte te wees, dit was in my bloed.

in die noorde van Suidwes. In Outjo het ek my laerskool

Gedurende 1982 doen ek aansoek by die Suidwes-

verplasing word my pa verplaas na Ariamsvlei, ook

Afrikaanse Polisie (wat toe pas afgestig het van die

in die suide van Suidwes, Nog was dit die einde

Suid-Afrikaanse Polisiemag), ek deurgaan die

niet, my pa word weer verplaas, die keer na

onderhoude

Oranjemund. Ek voltooi my laerskool loopbaan te

Desember 1982 breek die groot oomblik aan toe

Oranjemund

hoërskool

my pa my, in Oranjemund, as lid van die polisie

Springbok,

insweer. Ek was sowaar lid van die polisie! Ek

Ek word groot as ‘n ‘plaas

(Continued on page 36)

loopbaan

Private voltooi

Namakwaland.

begin.

School. ek

‘n

My in

slaag

die

keuring.

polisieman’ kind en bring menige dae in die NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

en opleidingstermyn neem ek aan sport deel en is ook lid van die AKPOL-groep van die termyn, waar ek aangewys is as seremoniemeester vir die ‘gala aand’.

Na die opleiding en

terug in

Oranjemund waar ek weer by die polisiestasie gewerk het, het ‘n kollega vir my ‘n Servamus, die destydse polisietydskrif vir lede wat maandeliks verskyn het gewys, waar ek werklikwaar in die uitgawe die uitgawe verskyn het. Na die gala-aand het brig. Reynecke my gevra of ek nie in die kollege wil agterbly en ‘n oorplasing wil neem na die Suid-Afrikaanse Polisiemag nie. Ek kon dit nie aanvaar nie want my kop en hart het terug verlang na Suidwes-Afrika. Ons groep het nie deel gevorm van die 1983 Desember Daleen as lid van ‘n netbalspan

uitpaseringsparade nie, ons is voortydig terug geroep na Suidwes. Ek was een van die wat op Waterkloof met al ons bagasie, ons tasse en

(Continued from page 35)

kartonbokse, in ‘n ‘Flossie’ gedruk is om na begin toe sommer daar in Oranjemund as student

Windhoek terug te vlieg , waar ons op Eros-

werk met my pa as my stasiebevelvoerder. My

lughawe geland het.

magsnommer was 01098. Daar was geen genade vir gewees nie, my heel eerste naweek as student

Daarvandaan is ons met ‘n bus vervoer na die

word ek op bystand geplaas. Gedurende my

kantore van die kwartiermeester, waar ons

tydperk as student kry ek te doene met my eerste

uitgereik is met klerasie en gehoor het waarheen

selfmoord geval, waar die polisie nogal eerste op

ons uitgeplaas word.

die toneel opdaag. Gedurende my dae as student

eerste standplaas. Ons is met ‘n voertuig in

het

baie

Windhoek opgelaai. Ons was behoorlik ingeryg

ondervinding opgedoen onder die wakende oog

soos sardiens in ‘n blikkie, want daar was drie van

van my pa. Vroeg in Junie 1983 klim ek te

ons en die adjudant wat ons kom haal het, het ons

Karasburg op ‘n bus vol medestudente. Moeilik

in die middel van die nag reg voor die polisiestasie

om dit te glo maar ons was op pad Pretoria toe vir

afgelaai. Die ander twee dames was geholpe,

ons polisie opleiding!

want hulle het familie daar gehad. Daar het ek op

ongelooflik

baie

geleer

Keetmanshoop was my

my kartonne gesit, voor die polisiestasie en Ons ondergaan ons opleiding saam met die

aanklagkantoor, tot die son die volgende dag

studente van die Suid-Afrikaanse Polisiemag en

uitgekom

word in pelotonne ingedeel. Ons het in die

ongeveer 07:00 aan diens gekom. Ek is in sy

vrouekwartiere, Rosehof, in die polisiekollege in

kantoor ingeroep. Moeg, honger, dors, gesweet

Pretoria-Wes gewoon.. Gedurende die kollege-

(Continued on page 37)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

het.

Die

stasiebevelvoerder

het

gewees, met geen tikster of ander hulp, toe my bevelvoerder ‘n hartaanval kry en hospitaal toe is. Ek is behoorlik aan die diepkant ingegooi. As gevolg van my rang en my ‘gebrekkige kennis’ moes ek elke dag drie keer die boeke na die distrikskommandant

kantore

vir

inspeksie

neem. Ek moes die stasiebevelvoerder se werk alles oorneem, wat ook die maandeinde opgawes ingesluit het. Met trots kan ek vandag terug kyk en sê dat daar in daardie tyd geen probleme was en dat ek nie een negatiewe inspeksieverslag gekry het nie.

Vandaar het die maandelikse

opgawes in my skoot geval. Ek moes skielik ook lesings aanbied. Iemand, met meer diensjare en Daleen Steenkamp

met ‘n meer senior rang, het kapsie gemaak en ‘n klag deurgestuur. Gevolglik op ‘n dag stap offisiere van hoofkantoor in die lokaal in waar ek lesings

(Continued from page 36)

aanbied. Ek het ‘n baie goeie pluimpie gekry van en baie onseker van myself en die omstandighede waarin ek my bevind het.

daardie senior offisiere.

Hy het nors gesê “jy

moet more oggend 06:00 in volle uniform in die

Op ‘n dag het die foon in die aanklagkantoor gelui

aanklagtekantoor aanmeld.” Ek moes te voet loop

en voor ek my oë kon uitvee is my trek kom laai en

en self blyplek gaan soek, wat ek darem reggekry

einde 1984 is ek Windhoek toe, na hoofkantoor

het. Die volgende oggend het ek in volle uniform,

instansies verplaas. Ek was aanvanklike blas met

reeds

aanklagtekantoor

betalings, maar voor ek my kon kry lui my foon

aangemeld. Ek het vir bykans ses maande in die

weer en ek word opgeroep na die generaal se

aanklagkantoor gewerk en onder andere ook

kantoor. Die Suid-Afrikaanse Polisie het teen die

voetpatrollie gestap, bedags en snags.

tyd al ten volle uit Suidwes onttrek. Hiervandaan af

05:00,

die

was ons kantoor en self verantwoordelik vir Vanuit die aanklagtekantoor is ek toe later as die

aankope en tenders. Ek is ‘n lid van die span. Ek

stasiebevelvoerder se klerk nadergetrek. Die eens

het nog kapsie probeer deur te sê ek weet niks

nors stasiebevelvoerder en ek het mekaar skierlik

van sulke goed af nie. Dit wat die

begin verstaan, want hy het gesien hier is een wat

daardie dag gesê het bly my tot vandag toe nog

net so hardekoejawel is as hyself, maar wat ook

by. “Coetzee, ek vra jou nie wat jy nou weet

nie geskroom het om te leer en te vra nie, maar

nie. Ek vra jou wat is jy bereid om te leer en wat is

wat ook nie nonsens gevat het van niemand

jy bereid om in te sit om hierdie Mag se wiele

nie. Vir hom het ek baie lief geword as mens,

verder aan die rol te hou?” Ons bedryf vanuit

maar het ook ongelooflike respek vir hom

hoofkantoor, maar tesourie bepaal dat ons vanuit

ontwikkel as mens en vir die manier hoe hy

kantore van die kwartiermeester moet opereer,

gewerk het. Ek was slegs twee maande sy klerk

(Continued on page 38)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

generaal

ordonnansies en wette. Tesourie het later weer

(Continued from page 37)

bepaal dat aankope en tenders weer onder daarom

word

ons

toe

oorgeplaas

die

dieselfde dak moet wees.

kwartiermeester in Windhoek. Dit was die beste

finansies

leerskool in my lewe. Ek kan steeds vandag net

Windhoek.

weer

terug

Ons toe saam met na

hoofkantoor

my onmiddellike hoof dank vir dit wat ek by hom as mens geleer het. ‘n Totale ander heelal het vir

Gedurende hierdie tydperk het heelwat van die

my oopgegaan en die verantwoordelikheid wat

leweransiers met wie ons nou saamgewerk het,

daarmee saamgegaan het, het my ongelooflik

werksaanbiedinge aan my gemaak. Die interne

trots, hardekoejawel en vasberade gemaak, maar

veranderinge sowel as politieke veranderinge in

ook my honger vir kennis op ‘n totale ander vlak

die

begin aanwakker.

deurgekom

polisie

het en

intussen dinge

het

sterker aan

begin begin

krap. Einde 1988, ná ‘n onderonsie (maar een Dit is hier waar my visie van wat werklik agter

van vele) tussen een van die offisiere vir wie ek,

geslote deure opgevang word van wat daar buite

volgens my eie oordeel, ‘n redelike groot doring in

in die lewe aangaan, begin verbreed. My kennis

die vlees was, het ek, met groot hartseer, besluit

van

om ontslag te neem. Op die dag van my ontslag

tenders,

spesifikasie

onderhandelings,

het

het my uitslae van my adjudant-offisierseksamens

groot

ook uitgekom, wat ek geslaag het, maar ek het

sakepersoonlikhede, soos onder andere die van

nogtans besluit om voort te gaan met my

Krygkor, die destydse Yskor, TFM, Pilkington

ontslag. Ek het ‘n aanbod aanvaar van een van

Shatterproof, SA Metal and Cap, Propshaft

die leweransiers.

verbreed.

en Ek

vele het

blad

ander

aankope,

gebiede

geskud

met

Engineering, WMF, Mercedez Deutch en vele ander

ondernemings

hoofuitvoerende

In Julie 1988 is ek getroud met ‘n polisieman,

beamptes en algemene bestuurders. Ek het begin

maar hy het ook intussen die mag verlaat. Ons

leer van finansiële eskaleringsprosessese met

het in 1989 na Suid-Afrika verhuis waar ons eers

lande se geldwaarde verskille. Ek het geleer dat

naby Richmond in die Karoo, vir wyle prof. Chris

papier nie net papier is nie. Ek het geleer dat ‘n

Barnard, die hartpionier geboer het, waarna ons

voertuig band nie net ‘n voertuig band is nie,

eie grond in die Kalahari, tussen Olifantshoek en

maar dat daar ‘n groot verskil is tussen ‘n band op

Kathu gekoop het, waar ons steeds woon. Ons

‘n mynwerende voertuig en ‘n band onder ‘n

het twee kinders en twee kleinkinders. Ons seun

gewone Toyota Stout. Ek het geleer dat jy nie net

was op die ouderdom van 18 in ‘n groot

kan aankoop en spandeer nie, maar dat die

motorongeluk betrokke wat hom tetraplegies

toegekende begroting aan die einde van die dag

verlam gelaat het. Hy bly steeds by ons.

moet klop en dat ‘n negatiewe staatsouditverslag

dogter is ‘n volledige dubbel gekwalifiseerde

geensins ‘n goeie ding is nie. Ek het ook geleer

ambagsvrou (Millwright).

Ons

en gesien dat eerlikheid en integriteit nie altyd onder ‘n uniform is nie en dit was nie een van die

Ek het ‘n goeie opleiding gehad en uitstekende

lekker dinge om te leer nie. Ek het geleer om my

ondervinding opgedoen in die polisie en dit het

man

staan

teen

die

‘grotes’,

binne

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 39)

vandag is ek steeds by dieselfde maatskappy as

(Continued from page 38)

senior uitvoerende adviseur met NQF 6 en CFP my geslyp vir die rigting wat my loopbaan en lewe

agter my naam Ek is die nasionale visie-president

verder sou neem.

in Klub 51. “Ek glo steeds aan die Credo van die polisie:

Om te dien en te eer.

Met hierdie

Die finansies gogga het my aan die begin van my

beginsel het ek die sukses van my praktyk deur

loopbaan in die polisie reeds gebyt en steeds in

die jare, te danke.”

my agterkop vasgesteek. 26 jaar gelede het ek in Ou Mutual ingestap as ‘n junior adviseur en

DALENE STEENKAMP: PELOTON 90, 1983 Vars uit kollege en reeds uitgeplaas na my stasie

lyfband moet afhaal, sy horlosie moet afhaal en sy

waar

(vandag

beursie moet uithaal en aan my oorhandig. (Die

kliëntedienstesentrum), fiks en gesond en baie

beursie was in sy agtersak toegeknoop.) Redelik

braaf (later het ek eers besef valse bravade was

gehoorsaam gee hy die skoenveters en sy lyfband

dalk meer toepaslik), het my nuwe loopbaan

vir my.

aangebreek.

die

aanklagkantoor

Immers

het

ons

mos

selfverdedigingsopleiding ook gehad en, ongeag

Toe dit egter by die horlosie en beursie kom, toe

my grootte, of liewer gebrek daaraan, het ek nie

kom die muil in hom uit en hy skop vas. Ek moet

teruggestaan dat ek op- of omgeklop kan word in

dit kom 'vat'. Vra toe maar weer mooi, maar hy

enige handgeveg nie. My woelige kinderjare en

skop steeds uitdagend vas: "Kom vat dit." Toe

menige laerskool 'barney's het my maak glo my

gooi ek maar seile in die wind, teen alle beterwete

kragte is gelyk aan die van my pa, wie 'n outydse

in. Ek maak hom met sy hande teen die muur

6vt 5dm lank was en daarby so sterk soos 'n os

staan, bene uitmekaar en rugkant na my. Haal die

met ‘n paar hande wat beslis ook as swaargewigte

horlosie af en sit dit op die toonbank en toe ek sy

sou kwalifiseer.

beursie wil uithaal, draai hy net om en vat weer die horlosie en sit dit terug aan sy arm. Tjoef, skakel

So gebeur dit op 'n aand dat my skof se manne

my geduld knoppie toe net daar af. Maak hom

almal uit is op 'n klag van 'n kroeg geveg en

weer omdraai en herhaal proses om hom onder

moleste en ek die aanklagkantoor stoksielalleen

bedwang te kry. Kaboom, daar gaan die lont in

moes beman. Later kom ry hulle daar aan met 'n

my af. Maak hom weer staan teen die muur, maar

man, goed aangeklam en duidelik ook bietjie

die keer verder terug sodat hy moet vooroor leuen,

getimmer. Ek moet vir mnr X eers bietjie in die

bene uitmekaar en nou is ek reg vir hom. Net toe

selle inboek, want hulle moet terug om die laaste

hy weer sy truuk probeer, die keer met meer

rondtes van die geveg te gaan besleg. Mnr X is

moeite, want nou moes hy amper 'n staande 'push

redelik wankelrig op sy voete, maar slimmer as die

-up' doen, gaan ek met my volle gewig agter hom

spreekwoordelike houtjie van die galg. Aangesien

in en moker hom met die voorarm, kop eerste, in

ek hom nie mag visenteer vra ek toe maar mooi

(Continued on page 40)

dat hy asseblief sy skoenveters moet uitryg, sy NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

wasbak en 'n groot plastiek waterbeker was. So

(Continued from page 39)

twee bekers water later begin hy proesend die muur vas. Ek dink sy ken het die muur net op

bykom.

daardie

oomblik

arriveer

die

die regte hoek getref en natuurlik was sy

skofmanne weer terug en nou wil almal weet wat

bewussyn lank reeds nie meer normaal nie. Daar

het gebeur. Mnr X kom sukkelend regop, gaan sit

sak mnr X grond toe, uit soos 'n kers en begin

met sy kop tussen sy hande vooroor op die bankie

snork hortend asemhaal. Ek skrik my adrenalien

langs die muur en stotter: "Die vrou het my so

vlakke tot in die hemel in. Draai hom in die

gemoer. Nie eers 'n man het my al so gemoer

'recovery' posisie en hol in die stoorkamertjie agter

nie."

die aanklagkantoor in, waar daar genadiglik 'n

GOGGA MAAK NIE NET VIR BABA BANG Dalene Steenkamp Die liedjie “Dapper muis” kom klim heel voor op die lys by gedagte aan die vertelling.

Uit aard van aanvaarding en norm, is elke polisieman ‘n brawe mens. Bewapen met ‘n skietding of ‘n goeie bek en houding, dalk ‘n paar goeie vuiste en ‘n stewige skeut veglus daarby, is daar relatief niks waarvoor hulle skrik nie. Behalwe vir ‘n akkedis : Die kantoor uitleg by kwartiermeester in Windhoek is maar relatief primitief en daar is rondgeskuif om lessenaars te maak pas. Tot teenaan die rollerdeur wat oopgemaak word vir doeleindes van voorraad aflaai. (Daar was verskeie van hulle op verskeie plekke in die gebou.) Tesourie het bepaal dat Aankope en Tenders ook onder kwartiermeester dak gesetel moet wees, dus gehoorsaam ons die instruksies. Onmiddelike hoof, met Hoofinspekteur rang, kry voorkeur en het sy eie kantoortjie, nie veel groter as ‘n gerieflike toilet nie. Die ‘rolstoel’ Adjudant en ek deel ‘n kantoortjie wat lyk soos ‘n gang in ‘n spookhuis. Die ander 4 manne beklee die geprakseerde kantoor. Toegesmoor onder werk en konsentrasie, om die begroting te maak klop op die ou ‘cardex’ sisteme, bars die chaos in die geprakseerde kantoor langsaan los. Rolstoel adjudant vlieg in trurat, stamp die gombottel van die tafel af, wat onder sy stoel beland en ‘n straal gom oor sy rolstoel

rugleuning en yl hare spuit en hom laat lyk soos ‘n decopage poging. My optelmasjien, wat lyk soos ‘n outydse kasregister, druk ‘n syfer uit wat die gewese president ook sal laat sukkel. Kragwoorde en skarrels trek uit die geprakseerde kantoor, wat dit laat klink soos ‘n shebeen-geveg. “Ek sweer, hy is net so lank en het ‘n tong wat so uitsplit. Dis ‘n donnerse slang hier op my tafel gewees.” Ek beur deur na die prakseerde kantoor. Vier polisiemanne staan elk op sy eie lessenaar. Dit lyk of orkaan Jessie op klein skaal daar deur is. Nou word die soektog aangesit vir die slang. Ek hou vir my braaf met ‘n venster stok. Einde ten laas kry een die breingolf om die rollerdeur oop te maak vir beter lig en sig en om dan die satansgesant kans te kan gee om vlak te vat. Ongeskonde sal hy nie mag wegkom nie, maar skiet is nie ‘n opsie nie, want dit sal ‘n storie wees om te verduidelik, so die vensterstok is my verweer. Ek beweeg na buite, skrou dat die een op die tafel naaste aan die deur dit moet ooprol. Op ‘n redelike veilige afstand en met die vensterstok gereed om die adder terreg te stel, wag ek dat die deur moet oop. As sykouse aan mens se bene kon bewe, dan is dit presies hoe dit is en die vensterstok begelei my bang met so onritmiese op en af rukkerigheid. Daar tjierts die deur oop op ‘n skreef en die volgende oomblik hardloop daar ‘n groot, vet, vaal akkedis onder die

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 41)

verdomde akkedis my nou vandag amper in my rolstoel laat skyt.”

(Continued from page 40)

deur uit na buite. Ek begin lag dat die trane loop. Die manne klim verlee van die tafels af. En my lag breek oop toe ek terug in my kantoor instap waar die rolstoel Adjudant met ‘n stuk nat lap probeer om die gom uit sy nek en hare te vee. “Dat ‘n

WAT EK ALLES GELEER HET Dalene Steenkamp

Wat ek alles geleer het in die polisie is nie te

het tot net 'n fyn strepie bo sy nek en oor sy ore,

vervat in 'n paar sinne nie, maar dat humor 'n groot

wanneer hy vergeet om sy pet op te sit terwyl hy

deel van dit wat 'hard' was, versag het, of te wel

die vlag hys en 'n rooibynes op sy kop te lande

die eie persoonlike persepsie en interpretasie

kom nie. Dit het nagevolge, soos om strafskofte

daarvan, dit is nie te ontkenne nie.

werk.

Onder andere het ek geleer dat wyn, meer

Ek het geleer dat Colgate tandepasta een van die

spesifiek rooiprop of vaaljapie of tomba, in

wonderlikste uitvindsels op aarde is om 'n gat in

oorvloedige gebruik, enige 'dame' verander in 'n

die muur toe te maak waar 'n "ek sweer, die skoot

Pamela Pram. Jip, die bostuk van 'n rok of die

het net afgegaan" geval die afdelingskommissaris

bloese se knope is of oopgeknoop of oopgeskeur

se dak tref. (Dit is 'n verhaal op sy eie wat vertel

of af geskeur of die hele bloese of hemp of T-

wil wees op 'n ander keer.)

hemp is weg. Die twee trone, ongeag waar die pieke kruin of tuimel, word baldadig vertoon, want

Deel gerus saam in die humoristiese sy van julle

die bra is of te klein of te groot of ook verskeur en

ondervindinge. Ek glo daar is vele staaltjies te

die bande hang hier by die elmboog knoppe rond.

vertel wat sal bydra tot die kaleidoskoop en

En soms tuimel daar 'n vervrommelde vuil noot

variasie van die spektrum van hierdie wonderlike

nog

die

blad Suid-Afrikaanse Polisie : Vroue 1994 tot

verduidelikings of verset gaan ook met groot

1994 wat deur Sarie van Niekerk en Beverley

gebare gepaard.

Lancaster Olivier vir ons moontlik gemaak het,

uit

die

stukkie

grond

toe,

want

maar wat ook sal bydra tot Sarie se versameling Ek het geleer jy raak nie betrokke by 'n huismoles

van juwele om saam te vat in die Nongqai aanlyn

onderonsie, tensy jy self lus is vir baklei, nie. Dit

tydskrif en in die beoogde gedenkalbum wat na

opsig self, is ook nie altyd 'n maklike geveg nie.

volgende jaar se reünie gepubliseer gaan word met

Ek het geleer jy mag nimmer hard lag vir 'n

hierdie

heerlike

herinneringe

daarin

saamgevat met sommer baie foto’s.

adjudantoffisier, wie se haarlyn lank reeds gekwyn

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

OUD-LT.-KOLONEL (v) HERIKA RICH BASSON DINK TERUG AAN DIE "OU DAE" Interne gevegte was meer as misdaad bekamping. Gevangenes MOET ‘n gebalanseerde dieet elke maaltyd kry, spyskaarte moes in selle opgesit word, tydskrifte moes beskikbaar gestel word ens, ens, ens. Selle het ‘n hotel geraak en die gevangene MOET gelukkig wees anders is die SB in die moeilikheidwat n gemors . "Beat" word nie meer gestap - nie-hulle sit liewers 3 voor in n polisiebakkie - maar stap, vergeet daarvan. Niemand ry in ‘n polisie voertuig as die aircon nie werk nie. SAP tye moes ons nog aansoek doen om te trou, vrouens mag nie swanger raak as hul ongetroud was nie - summiere ontslag, geen polisie vrou/man in uniform was oorgewig nie. Ek was bevoorreg om deel van die SAP en SAPD te wees. Toe dit SAP was het ons hard gewerk, geweet hoekom ons in die polisie is, papierwerk en "meetings" was minder - behalwe Helen Suzman se vrae aan die parlement. Respek en dissipline was iets algemeen, ons het dit weens ons opvoeding geken en toegepas. Om in die tronk te sit was baie erg want dit het slegter gegaan as by die huis. 'n Dag se etes het bestaan uit ontbyt-koffie en brood, middag ete-sop en brood, aand ete-sop en brood. Ek was in Port Nolloth amper in groot moeilikheid toe ek waarnemende SB was en gevangenes het sop en brood vir middagete gekry . Dit was net jy en jy alleen in ‘n sel met net ‘n kombers en ‘n selmat. Jy MOES dink aan jou verkeerde dade... Jeugdiges het lyfstraf gekry vir oortredinge, vandag weet ‘n jeugdige nie wat lyfstraf is nie. Ons moes "beat" stap, jy’t nie sommer die kans gehad om in ‘n polisievoertuig te ry nie, polisievoertuie het nie aircon ingehad nie.

Polisie vrouens het soos modelle gelyk en kon ‘n 100m maklik kafdraf, wonder of vandag se polisiemanne/vrouens dit nog kan doen. Dissipline was aan die orde van die dag. Ek wonder of vandag se polisiemanne/vroue die woord dissipline verstaan. Die dag toe SAP na SAPD verander het, was die grootste fout. Omdat ‘n diens gelewer moes word het dissipline, respek en verpligtinge heeltemal verander want die persoon (klaer) aan die anderkant van die toonbank moet gelukkig wees. As kind is ons geslaan en dan het jy geluister. SAP tye is ‘n misdadiger bietjie oor die vingers getik en hy het geluister. Vandag moet hy soos n koning behandel word en moet die polisieman/ vrou net ‘ja en amen’ anders is daar ‘n ondersoek teen jou. Vandag wil ek vir elke polisieman/vrou wat ernstig is oor hul werk maar weens politiek gebriek word, sê sterkte. Ek weet hoe dit voel. Ons kan net bid vir julle. Gelukkig het ek die tuig in April 2009 neergelê.

Die SAPD was van ‘dag 1’ af ‘n politieke storie. NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

1981: RECRUITMENT: FIRST FEMALE POLICE OFFICERS: BISHOP LAVIS LT.GEN. SHARON JAPHTA who would like to make policing their career of choice. This thought was provoked every time I was challenge be it an operational challenge, challenge with a commander or a challenge with a policy. The purpose of writing about my journey is to ensure the reader that police officers can serve with

Integrity,

Commitment

and

Excellence

through. Out their career. I finished matric in 1979 and was accepted at the University of Western Cape where I pursued my studies in 1980 to become a social worker. I wanted to become a social worker because I have witnessed the many social ills within the community on the Cape Flats area where I was born and raised. Our home was like an advice office as those in the neighbourhood who struggled with services always came to my mother for assistance. She would then accompany whoever came for help to the right office and demand services. I have seen the many hours she has spent to assist people sacrificing her own family at times. I was further inspired by her satisfaction on serving others. Sadly, or divinely, I had to quit my studies in the third semester of 1980 due to my parents not being able to pay for my studies and there were no bursaries available at the time. Throughout my childhood witnessed the abuse of my mother by my father and it even got worse at the that I was unemployed. I also knew many women in our neighbourhood who were experiencing the same I have been thinking many times throughout my journey that I would like to tell my story about my career in the South African Police service to en-

and had the longing to put an end to it. This has driven me to get up one morning in Sep-

courage women in the service as well as those NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 44)

can imagine I was still shivering of the shock to

(Continued from page 43)

see the police officer at the door despite the fact that it was in mid-winter. He informed me to report to Bishop Lavis College at 08:00 the next morning for an interview. Well needless to say that I could hardly sleep that night. First of all, feeling grateful towards the station commander who remembered me and secondly that I will be able to make a difference in my community through serving them. I thought about how I sill solve problems for those victims and how I would lock away the perpetrators. The next morning I stepped out in my best outfit, a lilac velvet suit taking the bus at 06:00 already with my mother accompanying me as she would do with many woman in our neighbourhood. She had tember 1980 and go to the police station, Parow

to turn around at the gate of the college as she

police station at the time to seek employment

was not allowed to accompany me. I had so many

mainly to be able to put a stop to the abuse that I

emotions when I walked through the security at

witnessed so many times in our neighbourhood. I

the college not knowing what awaits me. When

was thankfully able to speak to the station com-

entering the gymnasium my eyes almost popped

mander directly who informed me that here were

out of my head as there were about ten women

no posts for coloured female police at the time but

already sitting. The gymnasium gradually filled up

that he knows that the process to recruit coloured

to more than two hundred and fifty women all look-

females is in the pipeline. He took my details and

ing as anxious as me. In fact, you could hear a nail

assured me that he will contact me as soon as it

drop as no one spoke to one another or did not

has been approved.

even look to the left or the right.

In the meantime, I was employed as a clerk at a

Just after 08:00 three female police officers in uni-

factory close to our home. At the beginning of

form Brigadier Duveen Botha, Major Magda

June 1981 at about 20:00 I answered a knock at

Stander at the time Magda Geldenhuys and Lieut.

our front door that made me to freeze as this huge

Col. Homan entered the gymnasium and we were

police officer who fitted the frame of our front door

requested by someone to stand when they arrived

blared out to me that he is looking for S.J.

as we were briefed beforehand. I could not keep

Geldenhuys, my maiden name without even greet-

my eyes from Major Magda Geldenhuys as she

ing me. Without even thinking I called my farther to

looked so perfect in het uniform. I was dreaming

the door and then told the police officer should be

with my eyes open to as how I would look in that

N.J.

S.J.

uniform not because we had the same surnames

Geldenhuys, me. When my father came to the

but because she really portrayed a good image.

Geldenhuys,

dad

and

not

door the police officer said that it should be the woman who wants to become a police officer. You NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 45)

Remember it was the first time I saw a female po-

the recruitment officer who informed me that my

lice officer although white women were recruited in

application was successful and that I had to report

1972 already. To be honest up till today I don’t

at Bishop Lavis College at 14:00 on 19 July 1981

know what their briefing to was about. I can re-

for basic training. My family was so excited and my

member all three of them took turns to address us.

mom arranged a send-off party that Sunday at our

I was interviewed later that day by all three of them

home and most of my extended family attended.

in the office adjacent to the gymnasium. I cannot

They even accompanied me to the college that af-

remember all the questions and the answers but

ternoon, but was so shocked when they heard the

know that at the end of the day I was selected to

duty sergeant asked why everyone accompanied

come back the same time the next day. The next

me and without allowing them to say good bye he

morning my mother accompanied me again on the

instructed me to take my luggage around the pa-

06:00 bus and I was dressed in a cream suit. We

rade ground. I am sure when I reported back, he

were about half of the women from the previous

had a grin on his face when directing me to the

day that were called back and had to do various

dormitory but not before he explained to me how I

aptitude tests. Thirty of us were called back for the

should respond if the siren goes.

third day and of course I found another suit in my

You can imagine our response because we have

cupboard this time a check one. By now we start-

made it as the successful candidates. When the

ed to speak to one another as we were getting

first siren went at 18:00 for dinner we all rushed

comfortable. We were all taken in a bus to Athlone

out to report to the duty room as directed earlier.

District Surgeon for medical examination. During

Many of us still had high heels on and ended lining

the recruitment process we were all treated with

up with our shoes in our hands. We were attested

dignity and respect by the three officers which I

on 20 July 1981 by Brig. Duveen Botha and re-

admired so much. I felt that I am at the right place

ceived our training uniforms and equipment on the

and that place and that the South African Police in

same day. I remember the first week was induction

the career that I wanted to pursue. At the end of

and it became very clear that the male instructors

the third day, we were informed that the successful

did not know how to handle us as females. Sergt.

candidates will receive a call within a month’s time.

Liebenberg was transferred to Bishop Lavis Train-

We were also briefed on the basic training pro-

ing College as our platoon sergeant on a duty ar-

gramme and what we should bring with if our ap-

rangement from Pretoria College for the first intake

plication is successful. Two weeks later some of

of females at Bishop Lavis. I have many things to

our neighbours informed me that there were police

say about basic training but will only conclude that

officers in plain clothes that enquired about my

it was like nice sweets that you would not like to

character and good standing in the community not

have again. We shed many tears, laughed our bel-

knowing at the time that it was Crime Intelligence

lies out and even wanted to give up. We had a

doing some background check on me. Remember

fraise “aanhou, uithou en bekhou” that kept us go-

this was at time of the uprising which necessitated

ing all the time. I have to tell you that many of the

proper background checking although background

girls took chances in physical training classes by

check was the norm for recruitment of police offic-

telling the instructor they have their period. They

ers.

were then allowed to stand out as the men be-

On 13 July 1981 I received a telephone call from

lieved we could not do physical training when

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

menstruating. I worked so hard during basic train-

the college about 15km with R1 rifles. I remember

ing and lost 16kg which I am still maintaining up till

that we were so tired that we just lie under the

today.

showers and let the water run down our bodies.

Brig. Botha and Maj. Geldenhuys would visit us

Another challenging day was where we were punished and made to put on both our winter coats and raincoats over our training gear and then had to drill for hours. After that session you could dry out the water from your coats. I think everyone was just strong as no one gave up or complained that they were getting tired. At that time, we were all thinking about passing out and going home. The basic training at that time was about breaking you down and then building you up to the standard that were set. It has taught me so many things, but most of all it taught me tenacity, perseverance and courage.

every second month during basic training to establish how we were doing They really care about our wellbeing and will make time to have sessions with us to make sure that we were happy. I remember two weeks before our passing out we did a crowd management course which I think was the most challenging part of our basic training. We were made to run into a hole where we were pelted with teargas. Some of us managed to climb out of the whole into trees to escape the teargas. As if that was not enough, we were made to run back to

DIE BLOULIG GAAN SAAM STASIE TOE Lente van Aswegen ONDERSKRIF: Adjudantoffisier Lente van Aswegen met die bloulig wat tydens ‘n ongeluk te Reddersburg van ‘n voertuig afgeval het. Sy het besluit om dit saam te neem aanklagte kantoor toe. Toe adjudantoffisier Lente van Aswegen op ‘n dag op ‘n lelike ongelukstoneel kom en een van die voertuie betrokke in die ongeluk se bloulig het met die ongeluk afgeval besluit sy as die voertuig met die bloulig na die motorhawe gaan niemand dit ooit weer sien nie, toe besluit sy maar om dit op te tel en saam terug te neem na die aanklagtekantoor te Reddersburg. Sy vertel self wat die dag gebeur het. Nou, die van julle wat ongelukke gedoen het en of dit steeds doen, weet, dis n laaaaaaaaang dag. Ons was in civies wat ons was eintlik by kriminele ondersoeke gewees. Terwyl ons die dag nog op parade besig was om te bid, lui die telefoon skielik en aanhoudend. Daar was ‘n grusame motorongeluk gewees op die grondpad tussen niks en nêrens gewees. Een van die bakkies het gerol. Daar was drie mense voor in die bakke en agterop het elf mens gesit. Agt mense is op die toneel oorlede. (Continued on page 47)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

En ons wág.

(Continued from page 46)

So gryp ons alles wat jy kan en daar gaat ons. Ek en Karin, reservis en klerk, jaag die kant na die ongelukstoneel toe. Ek besluit ons twee sal die verkeer hanteer. Sy die een kant van die toneel en ek anderkant. En daar staan ons in die son op die Vrystaatse vlaktes. Die HELE DAG. Geen broodjies, water of Coke of niks. Nadat die toneel die middag omstreeks 15:30 opgeruim is, gaan begin ons terug ry Reddersburg toe. Teen die tyd het ons behoorlik soos twee gedroogde biltonge gevoel. En daar kom ons sowaar toe op nóg n ongelukstoneel af. ‘n Van het gerol.

Nou kyk, op die platteland is jy Jack of all trades. Ek was dan al waarnemende stasiebevelvoerder gewees ook. Ek het al blouligte aangevra, en aangevra, en aangevra. Ek sien toe maar hier lê ‘n bloulig wat homself losgeval het, en ek weet hierdie van gaan ge-board word. Ek sê nee, hierdie lig gaan nie saam ingesleep word nie. Ons gaan hom nooit ooit weer sien as hy hier saamgaan motorhawe toe nie. Ek loop haal hom. Hy gaan saam stasie toe. Sal van daar af weer verder reël. Om 18:00 gaan ons uiteindelik van diens. Ek sê vir Karin, hierdie dag kort n Tequila. Nodeloos om te sê, na geen kos of water vir die hele dag nie, het ons dit nie baie ver gemaak nie.

Neeeeeee. Dit kan eenvoudig nie wees nie. En daar beman ons die volgende ongelukstoneel ook. Wag vir die mense van die polisie se kriminele rekordsentrum (PKRS), diensoffisier, en en en….

“TANNIE” KLEINTJIE VAN DYK Kabous Louw

My storie begin in Januarie 1991 waar ek, skaars 18 jaar oud, my opleiding in Pretoria begin as deel van Peloton 45. Saam met ons op die peloton is ‘n ouer dame, baie vind dit bietjie snaaks omdat die ouer lede gewoonlik uit die onderwysgardes kom en net drie maande opleiding ontvang. Maar nie studentkonstabel Van Dyk, wat duidelik ouer as die res van ons is, nie. Wel, my ouers het my mooi groot gemaak, maar die "tannie" val tog later weg soos ons saam les opsê gedurende die straf liggaamsoefeninge of as ons saam die 2,4km aandurf. Dan praat ons nie van die al ewige bome wat ons moes gaan soek terwyl ons dril...wel Kleintjie van Dyk het nie lyf weggesteek nie.

Natuurlik was sy baie wys en het ons almal streng berispe as ons so dan en wan te erg uit ons kampie gekom het. Soos die maande verby gegaan het, het Kleintjie stadig oopgemaak oor wie sy is, getroud, met kinders waarvan een dogter al bykans klaar was met universiteit, ag sommer net die doodgewone goeters tot sy eendag wel vertel hoekom sy op haar "hoë" ouderdom polisie opleiding kry. Die antwoord was heel verstaanbaar, want dit was presies dieselfde as elkeen van ons se eie redes, al verskil was dat Kleintjie reeds welbekend was met die polisie en eindelik as ‘n klerk kollege toe gekom het om opleiding te ondergaan en nie net as ‘n gewone klerk nie. Sy was eintlik regtig die sekretaresse van genl. Johan van der Merwe, (Continued on page 48)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

ontmoet.

(Continued from page 47)

Ek persoonlik dink "Tannie" Kleintjie van Dyk was voormalige kommissaris van polisie.

die oudste dame ooit om die ses maande

Die geheim oor haar opleiding op so ‘n hoë

opleiding te voltooi en dit alleenlik was voorwaar ‘n

ouderdom (onthou daai tye was hul baie streng)

prestasie wat verdien om vertel te word.

was opgelos.

Genl. van der Merwe het aan Sarie van Niekerk

My respek vir "Tannie" Kleintjie van Dyk het

gesê “as sekretaresse was Kleintjie goud werk. Dit

sommer meer gegroei en respek is iets wat ek

was ‘n plesier om haar as my sekretaresse te kon

altyd vir haar sal hê. Nooit ooit het sy gekla of nie

hê. Haar werk was van die hoogste standaard en

iets saam met ons gedoen, ingesluit kattekwaad,

sy was geweldig getrou en gesteld op haar werk.

altyd reg met raad en daad, baie humor en nooit

Sy was my sekretaresse toe ek hoof van veiligheid

ooit die "wie ek ken" kaart gespeel.

was.”

Ek weet "Tannie" Kleintjie van Dyk is lank reeds afgetree hier in die Overberg en miskien eendag

Hy sê hy persoonlik dink haar strewe om net beter werk te lewer het daartoe gelei dat sy op ‘n hoë

na Corona-19 sal ons na 30 jaar weer persoonlik NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 49)

van veiligheid weg verplaas.

(Continued from page 48)

Sy is egter nie die enigste vrou in die polisie wat ouderdom besluit het om die opleiding in die

op ‘n hoë ouderdom die sprong van tikster, wat

kollege gaan bywoon het. Sy het geglo dit gaan

ses kommissarisse ingesluit het, te maak nie. Die

van haar ‘n meer ingeligte sekretaresse maak.

nou afgetrede kapt. Santjie Espach is in die

Haar jare van getroue en uitstekende diens as

tydperk Junie 1978 tot Mei 1983 deur die

sekretaresse, of administratiewe beamptes soos

toenmalige kommissaris, genl. Mike Geldenhuys,

hulle destyds genoem is, het gesorg daar vir haar

van

spesiale

die

uniformafdeling oorgeplaas met die rang van

ouderdomsbeperking vir dames vir inname te

luitenant, maar sy het nie die kollege opleiding

omseil.

ondergaan nie.

vergunning

gemaak

die

burgerlike

personeel

die

Die generaal sê so ver as hy kan onthou is Kleintjie na haar kollege opleiding weer terug na haar posisie as sekretaresse, maar hy is intussen

ONS IS WHAKKIES Ronel Lombaard (Kemp) Ek was 1985 Tweede Semester in die polisiekollege in Pretoria. Ons was net drie vrouepelotonne. Peloton 59 – ONS IS WHAKKIES! (‘n Spreekwoord wat ons Troepie uitgedink het, ek neem aan dit beteken ons is FREAKING COOL!)

dat ek baie graag ‘n polisievrou wil word, maar sy het vasgesteek en gesê sy is jammer, maar sy gaan my afkeur. As ek weer met die volgende inname daar is, sal sy weet dat ek ernstig was. Nou ja... hoe kon ek teen ‘n brigadier stry?

My storie met die polisie het eintlik jare voor ek ‘n polisievrou geword het, begin. Sien, my pa, my oupa, my neefs, my broer en my suster was almal in die polisie. Ek wou ‘n “under cover cop” raak. Ek sou van die wêreld ‘n beter plek maak! Met die keuring vir die eerste semesterinname, was ek daar! My ma het vir my ‘n splinternuwe wit sloop-rokkie, met mooi sandaaltjies gekoop! Dis noemenswaardig, want sien, ek was my ma se enigste seun! So “tomboy” as kan kom! Met die onderhoude moes ons in die middel van ‘n saal sit, met die paneel van ‘beoordeelaars’ voor in ‘n ry. Al persone wat ek daar onthou, was brig. Duveen Botha en kapt. Terblanche. Ek het daar in die middel van die vertrek gesit, en net gefokus dat ek my knieë teen mekaar druk, sodat my bene nie per ongeluk oopval nie. (Tomboys dra mos net broeke.) Sien, daai tyd was hulle baie gesteld daarop om meer ‘vroulike’ meisies te aanvaar, aangesien die polisie ‘n reputasie gehad het met meisies wat ‘n bietjie TE “butch” was. Brig. Botha het my matrieksertifikaat een kyk gegee en vir my gesê “jy gaan swot”. Ek sê toe vir haar dat ek beslis nie gaan swot nie, en

“Needless to say”, was ek natuurlik by die volgende onderhoude, en het brig. Botha my dadelik aanvaar. Maar soos die duiwel dit wou hê, het ek intussen begin korfbal speel (wat anders moes ek met my ekstra ses maande doen???) en kry ek toe Verre-Noord kleure 0/21A – ek meen, wat is die KANS dat ek sommer die eerste keer wat ek korfbal speel, my provinsiale kleure sou kry? So ja, ek was baie “chaffed” met myself.... Daar was net een klein (en met klein bedoel ek verskriklik groot!!) “hiccup”... Die toernooi begin in die eerste week van Julie – net mooi op die dag wat ek in die kollege moet wees. Nou daai tyd was daar nie selfone nie, en kon ek nie net ‘n vinnige WhatsApp stuur nie, ook nie e-mails nie – so ek kon net een ding doen – bel van ‘n landlyn foon af polisie toe en vra om met brig. Botha te praat. Ek verduidelik haar my situasie, en sy verstaan toe heeltemal...... glad nie!!! Sy sê toe, ek moet maar kies tussen korfbal en die polisie. Ek, hardegat “tomboy” wat ek was, sê toe vir haar: “Wel, in daai geval, kies ek die korfbal!” Sy was briesend en het die foon in my oor neergegooi. My volgende probleem was om my ma te “face”, want as jy dink brig. Botha het oorreageer, dan ken jy nog nie my ma nie! Ek besluit toe om my ma eers later te vertel – moes natuurlik eers my storie BAIE mooi regkry, want sy gaan my verseker vermoor as sy hoor ek het ‘n weeklange korfbaltoer in Pretoria, bo ‘n lewenslange droomwerk in die polisie gekies... Oi... die lewe is nie regverdig nie.... Ek sit toe nog so deur die “classifieds” in die koerant en soek na ‘n nuwe toekoms, toe die foon lui... en sowaar as vet – dis brig.

Ek loop toe met my lang gesig (en my pragtige nuwe rokkie en sandaaltjies) daar uit, reg om al my vriendinne te “face” met die nuus dat ek afgekeur is – grootmenslewe is brutal!

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 50)

uitgehaal word... ek onthou dit, want dit was deel van die goed wat nie vir my gesê was nie. Dankie tog kapt. Terblanche het dit oorgesien en gesê “ Nou weet jy vir volgende keer”. Nou kyk hier – ek was paraat(!), maar BAIE lui! Hierdie besigheid van blinders afstof, vloere “polish”, “pantie”s opvou, stof uit die besem haal, bed opmaak en daai laken in ‘n driehoekie vou was vir my verskriklik onnodig. Ek het gou ‘n plan gesien en my blinders tot heel bo opgetrek, sodat geen stof daarin kon gaan lê nie. Ek het ekstra komberse bo uit my kas gehaal, en sommer net so bo -op die opgemaakte bed geslaap – ek het net die volgende oggend die omgevoude laken gestryk, en die driehoekies styf getrek. Later het die stoutgatte in ons peleton, met wie ek ongelukkig maats was – nee wag! Dit was GELUKKIG mee maats was(!) ‘n “polisher” in die stoorkamer gevind! Ons het ons vloere in ‘n jiffy skoongemaak met daai “polisher”...wel, het ek genoem dat ek baie lui was? Ek het net die eerste agt blokkies van my vloer “gepolish”, en dan met die “polisher” daaroor gegaan. Met inspeksie moes ons almal aantree voor ons kamers. My kamer was so in die middel rond. As die kaptein en sersant by die eerste kamer ingegaan het, het ek omgeswaai en my kamer skoongemaak. So het ek met elke kamer gemaak. Teen die tyd wat hulle by my kamer uitgekom het, was die kaptein se woorde: “Ag nee wat, hier hoef ons nie eens te kyk nie. Haar kamer is altyd netjies!” Daar was daagliks ‘n vinnige koffiebreek. Die sersante het ons drie pelotonne ingedril van waar ons ookal op daai stadium was, dan, as ons uittree, het almal gehol soos daai “roadrunner cartoon”-voël wat altyd vir die wolf weggehol het, om ons koffiebekers te gaan haal vir, heel waarskynlik, blou vieterjoelkoffie. Maar hoe dit ookal sy, dit was vrek lekker koffie! In daai koffiebreek moes ons ook ons rokke gestryk het voor ons weer sou aantree. Nou sit ek hier en wonder of ek genoem het dat ek baie lui was......? Ek het die briljante plan gekry om my koffiebeker sommer soggens in my rugtas te sit voor ons eerste klas. So, as die “road runners” hol, skink ek my eerste koppie koffie. Ek sê eerste, want teen die tyd wat die “runners” terug is, het ek al my tweede koppie in. Dan loop ek rustig strykkamer toe, en stryk gou my rok. Ag, en soos julle al voorheen hier gesien het, was my “effort” weereens beloon. Ons drilsersant het my gebruik as ‘n voorbeeld van hoe jou klere moet lyk na so ‘n breekie.

(Continued from page 49)

Botha. Sy het besluit ek kan maar ‘n week laat aanmeld by die kollege! Die lewe was weer ‘n lied!! So, op 6 Julie 1985 laai my spanbestuurder en sy twee baie “handsome” seuns my by die polisiekollege af. Ek huil, nee, tjank onbedaard (ja toe, “tomboys” kan ook huil). My lewe is verby! What have I done!!!?? Ek het baklei om in die ‘tronk’ te wees...en ergste van als is – Weskoppies was net reg langsaan, so dit sou nie veel vat om daar op te eindig nie... Die oom praat mooi, ek huil sagter...ek vee my traantjies af, trek my hardegat “panty” aan, en gaan boek myself in. So moes die meisies my toe vertel hoe om als reg te kry vir die volgende oggend se inspeksie, maar het helfte van die goed uitgelos, of vergeet om vir my te sê. “Even” ons “panties” moes opgevou word! En die stof uit die besem

“Anyways”, so gebeur dit toe dat ons eendag skielik almal moes gaan vir een of ander inspuiting. Maar, soos julle almal seker al teen die tyd weet – ek was so effens aan die lui kant – maar onthou! Baie paraat!! Ons word toe gevra om ons truie uit te trek, en ons bloese se moue op te rol... Nou kyk, DAAI dag het my luiheid my so effens ingehaal. Ek het net altyd die deel van die bloes gestryk wat uitgesteek het, die res van die bloes het soos ‘n “bachelor” se klere gelyk, wel, nie vandag se “bachelors” nie – daai tyd s’n... Ek moes vinnig ‘n slim plannetjie uitdink, en het maar vir almal gesê dat ek regtig verskriklik koud kry en dink dat ek besig is om siek te raak. Die man met die naald in die hand, was glad nie simpatiek nie. Ek moes uittrek en klaar. Ek het Fifty Shades of Red geword en maar vir hom gesê “sorry, ek was effens laat vanmore en kon nie nog by stryk ook uitkom nie.” Nou dat ek daaraan dink – ek wonder hoeveel keer moes hy daai storie in die kollege hoor. Maar so moes ons mos nou swot een aand...maar “obviously” nie vir die klomp stoutgatte nie – ek kan hulle by naam noem, maar ek is net bang van hulle is nou al hoog op in die polisie. Die sersant op diens vra toe mooi dat ons tjoepstil in ons kamers sal leer – sy het nie baie lus om op en af in die gange te loop poliesvrou speel oor ons nie – ons is mos mooi groot – Hahaha! “Big mistake”!!! Nee wat, ons suiker almal af na Venter se kamer toe. Vandaar kon ons mooi op die spoke in die oorkantste gebou “spy”! So kom (Continued on page 51)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Hier staan ons klub se voorsitter, Johan Munnik by Kallie Knoetze met die opening van die maraton. Hierdie was 1986 of 1987. Nie seker nie. (Continued from page 50)

daar toe mos so elke nou en dan n gilletjie uit, want die spoke sit die ligte aan en af, en van die “girls” vertel spookstories (onderandere van die meisie wat op die eerste vloer spook saans as jy wag loop.) “Next thing you know”, kom die sersantjie die gang af gestap. Ons almal duik toe in Venter se klerekas in. Drie onder op die vloer, en drie bo hulle. Ek het in my lewe nog nie so geklou aan die klere “rail” soos daai dag nie. Ek wou net uitval! Maar ek het geklou of my lewe daarvan afhang, want sien, my lewe het soort van daarvan afgehang. Ek was genomineer vir beste student, en as ek daar soos ‘n swanger kameelperd sou uitval, sou ek verseker nie ‘n KANS gestaan het om gekies te word as wenner van die studiebeurs nie, dit, plus – al my “effort” om my kamer so skoon te hou en my rok te stryk sou daarmee heen wees... jy weet? Venter dink toe sy gaan dit “super cool” speel, en begin sommer enige tjol met die sersant praat, en ons hang! Sy gesels seker maklik vyf minute lank met die sersant. Toe moet ons nog wag dat die sersant al die pad terug stap tot heel bo in die gang voor Venter die “go -ahead” gee. Jy kan ook nie uit die kas val soos jy graag sou wou nie – nee ou, jy moet super versigtig daar uit, sodat ‘sant nie weer daar en dan ‘n omkeer maak nie!

lui was? Ek dink as ek harder geleer het, sou ek dit dalk maak, want ek het letterlik 1% minder as die meisie wat gewen het gekry. Maar aan die ander kant sou ek seker nie regverdig gewen het nie...siende dat ek mos nou so effens “gecheat” het nie.. As ons moes swot, het ek gemaak of ek leer, maar kliphard gedigte geskryf! Meeste van hulle vir my “boyfriend” by die huis. Jinne! Ek onthou as ons moes wag “staan” in die aanklagtekantoor. Ek wou altyd liewers net iewers doodgaan in ‘n staalbed, as om daar te sit. Ek het gemaak of ek swot, so ek het my boek oopgemaak, my hande gebruik om my kop te laat rus (asof ek kliphard fokus op my werk) en heeeeeeerlik geslaap! Maar ek moet sê, die ding dat ou in die middel van die nag, of selfs 3 uur moes opstaan om wag te hou, was nou regtig onnodig! Dis dan vol regte egte poliesmannetjies in die aanklagtekantoor en oral op die perseel... wat sou ek as studentkonstabel, sonder n “gun”, tog uitgerig gekry het as ons aangeval sou word...? Seker maar nou te laat om daai vraag te vra. Kan ek net noem dat ons peloton 59 gekies was as die beste damespeloton daai jaar? Ons kon vir jou dril “like you’ve never seen!” Vra vir sers. Kluyts! Beste nog! Behalwe dat ons so bietjie met Van der Vaak Vis (Van der Walt)

So van beste student gepraat... het ek genoem dat ek baie NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 52)

(Continued from page 51)

gesukkel het. Haar linkerbeen en linkerarm het gelyk vorentoe beweeg.... Jinne! Dit was ‘n gesukkel!! In skietkuns klas toe ons ons 9mm pistole geblinddoek moes uitmekaar haal, het die adjudant vir Van der Vaak Vis gesê om langs die stukke wat sy op die vloer laat val het, te gaan lê. Ek dink dit was hoeka die adjudant wat arme Van der Walt, Van der Vaak Vis gedoop het. Daai adjudant het ons laat lê-houdings doen tot die “girls” so een na die ander uitgepass het, en na die mediese stasie toe moes gaan. Ek was “way” te hardegat om uit te “pass”, maar glo my, ek het gedink ek sien nooit weer my staal kateltjie nie! Met ons uitpassering het ek amper kliphard uitgebars van die lag. Kyk, dis mos die een “speech” na die ander, en ons almal staan in daai bloedige son – dit was in Desember. Ons was vertel om ons tone te wikkel en vorentoe en agtertoe te wieg, of eerder jou gewig te verplaas (eers op jou tone en dan op jou hakke). Sommige van ons splinternuwe konstabeltjies het gedink hulle sal okei wees.... Ag nee, as ek weer daaraan dink, dan begin ek sommer weer te lag! Daar was een spesifiek wat eers ‘n tree vorentoe gegee het, en toe ‘n tree agtertoe, en toe gebeur dit – sy gee sommer so drie of vier tree vorentoe en slaat daar neer – uitgepass! Soos in “totally!” Ek moes op my tande kners om nie kliphard te lag nie... Sies, ja... ek weet dis lelik van my... maar ek kon eenvoudig nie help nie! As een ou in die peleton drooggemaak het, was ons almal gestraf! Dit was harde bene kou, skoene “bone”, dit was wagstaan in onmoontlike tye, dit was strafdril, dit was jong sersantjies wat op jou skree, dit was beddens vou en stryk en dit was dissipline wat GEEN een van ons op voorbereid was nie – maar dit was die lekkerste lekker, wat ek NOOIT weer wil oor hê nie! Nou, soos ek al voorheen genoem het, ek wou bitter graag ‘n “under cover cop” raak, en die wêreld ‘n beter plek maak. Blykbaar kan ou nie sommer so uit die kollege uit ‘n “secret agent” raak nie... maar een ding was verseker – ek gaan iewers waar niemand weet ek is ‘n poliesvrou nie. Die enigste opsie was om aansoek te doen vir veiligheid. Maar ai, daar tuimel my hele klein perfekte wêreldjie, wat ek in my kop ge-“picture” het net daar inmekaar...wel, nie heeltemal NET DAAR nie... maar toe ek uitgeboek word, was dit by veiligheid hoofkantoor. In ‘n kantoor! Besig om te TIK!! Ek het tik met ‘n passie gehaat op skool! Ek het dit so gehaat, dat ek dit al in std.7 (Graad 9) gelos het. So, hier sit ek in ‘n kantoor, besig om “aanhoudings” te tik, dit terwyl die wêreld daar buite my broodnodig het! Dis onluste! Alle vrouens word in kantore ingedruk om hulle te beskerm. “This was a man’s world”....ja, julle ken die res van die liedjie..., maar smaak my nie die mag het dit geken nie... Maar, die tik was nie die ergste nie. Ons juniortjies moes die “filing doen”(!!!!) en die res van die kantoor se kosbestellings neem en gaan haal. So het dit aangegaan tot die volgende “batch suckers”, ek bedoel, juniortjies, daar opdaag. Hulle is met ‘n spoed af aarde toe gebring, en “of cause” het ek elke dag my kosbestelling ingesit!

Hoe? Ek moes baie meer aanhoudings intik ‘n dag as die huidige 30 (wat gemiddeld was). Ek het my tikvingertjies afgestof, en weer begin “recall” wat Miesies Hitler ons in die tikklas geleer het. Binne ‘n maand doen ek toe 105 aanhoudings per dag! Ek “march” selfvoldaan op na die luitenant en sê hy kan my maar begin leer. Nee, sê hy, ek het nie tyd nie – jammer! Nee, nee, nee, sê ek, daar is nie ‘n manier dat ek gaan aanhou met aanhoudings invoer nie. Gee my die “Tutorial floppy” dan leer ek myself! Hy was heeltemal okei daarmee, en ek was super opgewonde om te begin. Die program wat ek geleer het was Lotus 1-2-3 (vandag se Excel). Ek het dit ge-“love”! Dit was nie lank nie, of die generaal vra grafieke en statistieke aan vir nuus op TV. Ons het ‘n plotter gehad wat die “Bar” diagram moes print. Hy gaan haal elke keer so ‘n pennetjie en dan kleur hy die “bar” in, gaan haal dan ‘n ander kleur pennetjie vir die volgende “bar”, en so kon ons vir ure net na die plotter staar – ons het deurnag gewerk. Die volgende oggend kom die meisies met hulle skoon rokkies by die kantoor aan, en ons lyk nog soos gister en ruik soos eergister. Dit was egter steeds beter as om aanhoudings in te tik. Intussen het ek vir polisie begin korfbal speel. Ons dames was ‘n vrek goeie span! Ons was “ruthless, fearless” en “merciless!” In so 1986 (dink ek) het die Polisie Korfbalklub besluit om ‘n wêreld rekord op te stel vir die langste korfbal speel, sonder ‘n breuk, wat ook die meeste wedstryde sou wees binne 72 uur. “Of cause” het ons dit reggekry, maar wat die Guinness World Book of Records nie sê nie, is HOE! Dag een kom ons almal daar aan met ons tente, slaapsakke en genoeg “attitude”. Ons trek daar weg en begin speel asof ons teen Harlequins ‘n wedstryd speel, of sal ek eerder sê, asof ons net daai een wedstryd gaan speel. Eers speel die dames, dan die mans, en so los ons mekaar af. Die tweede aand maak die hemel se sluise oop! Ons tente is onder water! Dis chaos! “But the game must go on”... ons het toe almal ons slaapsakke gevat, en die klein bietjie “attitude” wat ons nog oorgehad het, en maar op die harde paviljoene gaan slaap. Ons speel in sousende reen. In die begin het ons nog na elke wedstryd gaan stort, maar later klim jy net so nat in jou slaapsak en zip hom heeltemal toe, sodat jy net n bondeltjie sien – niks anders nie. Na 2 ure se slaap kom maak hulle jou wakker om op te warm vir jou volgende wedstryd. Ons loop soos geeste van die paviljoen af, en speel soos 80-jariges. Ons lywe is seer, ons is moeg en dit reën katte en honde! Om als te kroon jaag iemand teen ‘n lamppaal vas, en daar is ons sonder krag! Geen ligte om te sien wat ons doen nie –“ but the game must go on”! Almal hol vir hulle karre en trek dit om die baan vir ons om te kan sien waar ons speel, maar ons speel! Die laaste dag kom die koerantmense en die murgermeester en minister van sport en kultuur en “who knows” wie nog almal. Ons speel nog een oomblik in ons swart sakke (dit was al reënjasse wat ons gehad het) en toe moes ons met ‘n spoed uitpluk. Skielik hou dit toe ook sommer op met reën. Ons pyne verdwyn en ons verander in ‘n kits in die “ruthless, fearless” en” merciless”! Hulle neem foto’s van die laaste halfuur se spel, hulle doen onderhoude en neem foto’s (en ek het NIKS nie!) Ek het nie geweet dis vir die koerant nie. Pleks ek maar toe die koerant gaan koop het, maar ek dink ons het die hele naweek net geslaap!

Die was die tyd van groot onluste, maar ook ‘n tyd wat die PC’s (Personal Computers) uitgekom het! Ek wou met alle mag daai masjien leer werk. Ek het lt. Groenewald gevra om my te leer, maar hy het gesê ek moet myself eers bewys –

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

ANGUE CROSS SLAAP OP TROMMEL VOOR INSPEKSIE Kommentare: Sarie van Niekerk

Links: So het dit gelyk die voor die volgende dat se weeklikse inspeksie, want alle moes perfek wees. Brig. Duveen Botha het ‘n wit handskoen aangetrek en gesoek vir stof. Dit is algemene kennis wat student in die polisiekollege alles doen om tog nog hul weeklikse inspeksies te slaag. Daai beddens wat so perfek opgemaak moes wees was net ‘n yslike groot kopseer. Hier is hoe Angue Cross dit gedoen het met ‘n klompie kommentare wat op die foto op Facebook verskyn het.

eerder soos 75 grade gelyk. Was nog nooit ‘n oggend mens nie.

Erna Bester Daar was so paar van ons wat in die sitkamer geslaap het Ek het een aand die telefoon gaan antwoord toe iemand skree hier kom die sersant. Ek duik nog in die donker vir my bed toe het iemand die matras afgehaal. Vol bloukolle van arms tot bene deur die gate.

Bo-op opgemaakte bed geslaap met die keelkrap koberse bo-oor my. Soggens voor inspeksie net my laken oorslag gestryk

Edna Bouwer So baie dit gedoen om asseblief net nie more oggend weer so te sukkel om daardie hoeke 90 grade te kry Lekker harde taai tye. Adele Myburgh Die vloer bokant ons was leeg, so in die aand het ons teen die trappe opgesluip en ‘n matras gaan haal en langs jou opgemaalte bed op die grond geslaap… tot ons uitgevang was… toe slaap ons verder op die trommels. Adre Roos Elmarie Kleynhans ja…. Maar my 90 grade het

Erika Buys Ek dink almal het iewers ‘n nag of twee so deurgebring

Chantel Versfeld Iemand in my peloton het haar bed met spelde vasgemaak. So toe die adjudantoffisier besluit sy gooi alles om was dit baie funny want toe kom alles saam. Lizette Esterhuizen Ongelooflik dat ons so bang was vir inspeksie. Onthou nog hoe van my onderklere met die “offisierstokkie” uit die kas gegooi is…as dit nie na hul sin was nie …. Maar nee ek het darem gewaag om op my bed te slap. Wendy Nel Yes!! Was easier than polishing floors on our knees. Also tried sleeping on trommel and ironing boards.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

MY OPSETLIKE BLAPSE WAT EK IN DIE POLISIE GEMAAK HET Sarie van Niekerk

Die tapisserie wat amper my loopbaan beëindig het

In elkeen van ons se lewe is daar blapse wat jy graag so gou as moontlik wil vergeet, ook in die lewe van elke polisiebeampte is die kanse vir sulke blapse waarskynlik groter as in enige ander beroep. Maar dan is daar dan natuurlik ook die blapse wat mens eintlik opsetlik maak, waarskynlik om te kyk of jy uitgevang gaan word of nie. Dit is mos nou maar eenmaal ‘n feit, se vir iemand jy mag nie ‘n ding doen nie, dan doen jy dit juis of jy moet ‘n ding doen, dan doen jy dit nie. Dit is mos nou maar net menslik. Wel ook in my loopbaan in die polisie was daar sulke blapse gewees, die wat ek hier gaan bespreek is veral blapse wat ek opsetlik tydens my opleiding in 1972 in die polisiekollege gemaak het juis om te kyk of ek uitgevang gaan word en of ek daarmee gaan wegkom. Wel, ongelukkig het ek nie met die meeste daarvan weggekom nie. Ek het nog altyd ‘n baie goeie geheue gehad en het sommer vroeg in my skooldae geleer as ek my volle aandag gee aan alles wat gedurende elke

Lt.-kol (Ds) Visser

les per dag aan my geleer word, ek nie nodig het om my saans morsdood te studeer om op te vang of om nagte deur te swot vir toetse en eksamens nie, ek kon alles net vinnig eenkeer deurgaan en dit was genoeg. Dié prinsiep het uitstekend gewerk op skool en selfs na skool op universiteit het dit net so goed gewerk, met die gevolg dat ek altyd meer tyd vir ander aktiwiteite gehad het. Ek het selde in vasgestelde studietye die hele tyd aan my boeke spandeer, daar was altyd iets anders binne in my boek wat ek net vinnig kon toeslaan as iemand dalk onverwags kom kyk wat ek doen. Toe ek dus in die polisiekollege kom het ek my kursus met dieselfde voorneme begin en dit dan ook gedoen. Ek het goed gedoen in my toetse en dit het my weereens aangespoor om altyd iets anders byderhand te hê om saans in die vasgestelde studie ure te doen.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 55)

Die groepie dames wat in 1972 in die kollege aan die Nederduitse Hervormde Kerk behoort het. Voor in die middel sit lt.kol. (ds) H.R. Visser wat vir Anneke Truter (agter heel regs) en myself (voor tweede van links) Sondae gehelp het om uit te gaan om gou by Koos Kokkerot ‘n draai te gaan maak.

(Continued from page 54)

So kom dit toe ook dat ek en my vriend Anneke Truter van een van die ander pelotonne een middag met toestemming stad toe kon gaan vir ‘n doktersafspraak. Na die afspraak was daar nog tyd, voor ons vervoer ons weer op die voorafgereelde plek moes optel. Ons besluit om te gaan inkopies doen. In een van die destydse winkelsentrums in die middestad, kom ons toe af op ‘n winkel wat allerhande soorte kunsnaaldwerkontwerpe verkoop. Ek raak smoorverlief op die Spaanse-danseres tapisserie, hoewel ek nog nooit voor daai dag eers ‘n ongewerkte tapisserie in my hande gehad het nie. Ek koop dit net daar en terug is ons kollege toe. Niemand hoef seker te raai wat ek van daai aand af in my twee ure verpligte studietyd gedoen het nie. Die eerste uur was getrou aan my studies

gewy maar dan word die tapisserie uitgepak en sit ek lekker rustig daaraan en werk. Vir lank het dit baie goed gegaan, want daai tyd was ek ook nog pelotonleier van peloton 33, so eintlik was ek die een wat die voorbeeld moes stel, maar wie gaan nou loer om te sien wat die pelotonleier in haar studietye doen. Tot dáái een aand toe brig, Duveen Botha (toe nog kolonel) iets met my wou kom bespreek en sy so sag soos ‘n duisendpoot in my kamer ingestap het waar ek op my gemak aan my tapisserie gesit en werk het. Ek het amper van skrik van my stoel afgeval toe sy skielik agter my gepraat het. My geheim was uit! Sy het my ‘n kyk gegee wat net Duveen Botha jou kon gee sonder om iets te sê. Toe kom die eerste woorde skielik: “Jy kan donners bly wees dat jy net vanoggend 90% in gister se toets gekry het, anders kon jy nou maar jou bagasie gepak en gery het.”. Nodeloos om te sê vir die res van my kursus het ek studietye

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 56)

Peloton 33 van 1972—Suiwer polisiegeskiedenis! Eerste vroue as volwaardige lede van die Mag!

(Continued from page 55)

gebruik waarvoor studietye bedoel was. Dit sou egter nie die laaste keer wees dat sy my uitgevang het dat ek weer iets gedoen het wat ek nie moes doen nie. Die dag voor ons tweede uitpaseringsparade in Desember wat op Loftus Versveld gehou is, besluit ek en Anne (Truter) toe nee, genade ons moet darem op ons allerbeste lyk vir die uitpaseringsparade. Die uniforms is kraakvars, die knope skitter so in die son, jy kan jou hare in ons skoene kam, wat toe al reeds klaar skoongemaak was. Maar ag tog, wat van ons hare. Ek het daai tyd lang swart hare gehad. Ons konkel met een van die kollegesersante en sy vrou om ons uit die kollege te smokkel. Dit was maklik want niemand gaan mos ‘n kollegesersant en sy vrou se voertuig by die hek deursoek nie. Die probleem het gekom toe ons by die haarkapper se deur ingestap het. Wie sit toe juis voor die spieël om hare te laat doen sommer altwee die

damesbevelvoerders, Duveen en die toe maj. Ansie Nel. Ons het versteen gestaan in die salon se deur. Glo my ons wou net daar omdraai en vlug maar dit was reeds te laat. Daai skerp ogies van veral Duveen het ons reeds gesien. Ons het toe maar ingegaan, en ons beurt afgewag om ons hare te laat doen. Die twee dames het intussen, sonder ‘n woord of ‘n kyk in ons rigting, die salon verlaat en ons het gedink “ag dankie tog, hulle het ons nie gesien nie.” Niks daarvan nie ons was skaars terug in ons kamers toe die boodskap kom Duveen wil ons twee sien. Ons het natuurlik dadelik geweet waaroor dit gaan en dadelik gedink wat ons gaan sê. Sy het ons egter net vriendelik daaraan herinner dat ons eintlik nog onderhewig is aan die kollegereëls en regulasies maar dat sy baie goed verstaan hoekom ons dit gedoen het, want die volgende dag sou ‘n baie groot dag vir ons almal wees.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 57)

Daar was darem ook die tye dat ons uit die kollege uitgeglip het sonder dat ons gevang is. Soos Sondae na kerk as ons die kapelaan gekry het om ons na Koos Kokkerot (die kafee op die hoek) te neem om te gaan koerante en vis en slapskyfies te koop. Niemand het ooit daaraan gedink dat ‘n kapelaan iets onwettigs sou aanvang nie en hiermee het ons elke keer weggekom. Dieselfde kapelaan het my jare later getrou. Dan was daar die aand toe dit weer Anneke en ek was en ons net eenvoudig uit die kollege moet kom want Gé Korsten se nuwe fliek ‘Liefling’ was pas vrygestel en ons moes dit net eenvoudig gaan kyk. Maar hoekom nie sommer so vroeg uitkom dat ons eers iets in die stad kon gaan eet nie. Weer is die kollegesersant en sy vrou oortuig hoe noodsaaklik dit is vir ons om tog net in die stad te kom. Toe besluit ons ons is mos nou uit, hoekom dit nie die moeite werd maak en sommer iets in ‘n restaurant gaan eet voor die fliek begin. Die fliek was ‘n regte tranetrekker maar ons twee het die aand terdeë geniet. Wat ons nie geweet het nie, is terwyl ons in die fliek gesit en huil het, het daar ‘n hewige reënbui oor Pretoria uitgesak Ons het laatnag veilig in Rosehof ingestap asof

niks gebeur het nie, weereens het ons weggekom sonder om uitgevang te word, maar toe Anneke by haar kamer kom loop daar water onder haar deur uit. O genade, sy het vergeet om haar kamervensters toe te maak toe ons uit is! Haar kamer was behoorlik onder water gewees. Alles was sopnat. Ons twee het omtrent die res van die nag kamer skoongemaak. Dit was lekker dae gewees daardie of ons nou uitgevang is of nie, dit was nog lekker dae gewees ONDERSKRIFTE (ek gaan nou vir jou die foto’s per selfoon stuur) Die tapisserie waaraan ek in my studietye in die polisiekollege gesit en werk het toe brig. Duveen my een aand op heterdaad betrap het. Die Spaanse danseres hang vandag nog in my huis teen die muur. Wel die berisping wat ek gekry het toe brig. Duveen Botha en maj. Ansie Nel my vriendin en myself uitgevang het die dag voor ons finale uitpasseringsparade, om ons hare te laat doen.

POLISIEVOETSPORE LOOP OOR MY LEWENSPAD Sarie van Niekerk In elkeen van ons se lewens is daar mense wat sulke blywende voetspore oor ons lewenspad getrap het dat daardie voetspore nooit weer deur selfs die sterkste sandstorm toegewaai kan word nie. In my lewe as polisiebeampte was daar ook ‘n paar sulke mense, eintlik meer as ‘n paar, aan wie ek graag hier hulde wil bring. Brig. Duveen Botha hierdie legendariese en dinamiese vrou van wie ek so baie in my lewe geleer het, lesse wat my vandag nog bybly. Waar begin ‘n mens as jy oor ‘n tydperk van 50 jaar terug dink aan hierdie mense se onuitwisbare voetspore.

Die beste is seker maar om by die

begin te begin, die persoon in die polisie wat ek eerste ontmoet het wat my lewenspad beïnvloed (Continued on page 58)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

nuwelinge op 1 Maart 1972 in die kollege in die ou

(Continued from page 57)

sink kerkgeboutjie (sien foto elders) welkom

het. Brig. Duveen Botha: Ek het hierdie dinamiese vrou eintlik al raakgeloop nog lank voordat ek in die polisie gekom het, maar dit was net kortliks toe ek as jong student voor haar ‘n proefles moes gee. Ek het haar toe weer ontmoet toe in November 1971 voor die keurraad moes verskyn toe ek aansoek gedoen het om by die

geheet het, hoor ek vandag nog weerklink in my ore. Die drif, erns, eerlikheid en trots waarmee sy ons as jong polisiestudente welkom geheet het, het die meeste van ons 102 dames wat daai dat in daai ou kerkgeboutjie was tot trane gedwing. Dankie brigadier vir jou voetspore wat vandag nog oor my lewenspad loop.

polisie aan te sluit. Nooit het ek daardie dag gedink dat daar so ‘n wonderlike vriendskap sou ontstaan wat tot met haar dood aangehou het. Duveen het my so baie dinge in die lewe gebeur maar ek dink die belangrikste voetspore wat sy nagelaat het was om my vasberadenheid te leer. Ek het by heer geleer mens gee nooit op nie, veg tot

Brig Paul Bothma as kaptein

die laaste toe, maak nie saak op watter terrein van jou lewe nie. Sy het my basies geleer ‘jy laat nie toe dat mense oor jou loop en jou vertrap nie.’ Sy het my ook geleer harde werk bring uiteindelik sukses al gebeur dit nie op die tydstip dat mens graag wil hê dit moet gebeur nie Die lang gesprekke wat ons in die polisiekollege en lank daarna gehad het, sal ek altyd onthou. Dit help my vandag nog soms om besluite in my lewe te neem. Die toespraak waarmee sy ons as

Die eerste dag in die kollege het ons vir brig. Paul Bothma ontmoet toe hy as ons kompaniebevelvoerder aan ons voorgestel is. Paul was die vaderlike tipe wat homself as vader van al die dames beskou het, Hy was streng en ons moes in ons spore trap, maar sy deur het altyd oopgestaan vir enige dame, en baie keer ook vir myself, as ons enigiets met hom wil bespreek, Hy was die ware gentleman. Pen regop met daardie stokkie onder sy arm gedra. Hy was streng en het net die beste van sy dames verwag en glo my niemand wou hom teleurstel nie. Hy kon ook bitter kwaad word as iets verkeerd geloop het, maar dit het gelukkig nie baie gebeur nie. Paul het diep spore oor my pad getrap, maar hy is ongelukkig heeltemal te vroeg deur kanker uit die lewe weggeruk. Ek en sy vrou Zelda, is toe vandag toe nog vriende. (Continued on page 59)

Die ou sink kerkie NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

kon altyd op sy vriendskap en raad en advies

(Continued from page 58)

staatmaak, selfs jare nadat ek reeds uit die polisie Die eerste dag toe ek as studentkonstabel op 10

uit is. Hy het die wysheid van Salomo gehad en

Januarie 1972 ingesweer is het ek kennis gemaak

het altyd tyd gehad om te luister en te help waar

met die baie ervare en baie wyse oom Jan

hy ookal kon. Sy motor was ook my troukar

Nelson, kennis gemaak. Oom Jan was ‘n

gewees en ja, natuurlik was hy by die troue en sy

adjudantoffisier gewees. Oom Jan het destyds by

vrou, Rita by my troue gewees.

die afdelingskommissaris se kantoor op die agtste

Ons was vyf dames wat daai dag saam in die

verdieping in die, toe John Vorsterplein gewerk. Ek

generaal se kantoor ingesweer is en onder die

is in sy kantoor geplaas om by hom bietjie meer

offisiere

oor die polisie te leer voordat ek in Maart van

polisieoffisier opgemerk. Ek was die enigste van

daardie jaar vir my opleiding polisiekollege toe

ons vyf dames wat kon tik. Ek is gevolglik in die

moes gaan. By die wyse ou gryskop het ek

tikpoel in gedeel om daar uit te help. Die tweede of

omtrent baie geleer. Daar is elke dag tyd

derde dag nadat ek daar begin het, kom die einste

afgestaan om aan my die trotse geskiedenis van

offisier, wie ek toe later leer ken het as kol. Jan

die Suid-Afrikaanse Polisiemag te leer. Hy het uit

Visser, die tikpoel ingestorm met ‘n verslag in sy

hand wat iemand die vorige dag getik het. Hy het

polisiedokumente te voltooi hoewel ek eintlik ook

daar voor in die kantoor gestaan en dit uitgebulder

pad

gegaan

leer

hoe

teenwoordig

het

die

gentleman

in die tikpoel moes uithelp met

“wie van julle is

tikwerk en spesifiek om met die

Sarie

generaal se tikwerk te help, dit

Verskrik steek ek

was die afdelingskommissaris,

my hand op. Hy

genl. Chris de Guisti, gewees. Ek

storm op my af en

gee die verslag vir

baie

dank

aan

hierdie

Vorster?”

saggeaarde ou man van destyds

wat op kalm wyse en die wêreld

blaffende opdrag

se geduld die eerste spore oor

“jy moet die vir my

oortik,

polisie

loopbaan

met

die

want

verdere lewe getrap het.

kan

Bykans vyftig jaar gelede, die

gemors

tweede

nie.” Hy gooi feitlik

studentkonstabel ingesweer is,

die verslag op my

het ek die polisieoffisier ontmoet

lessenaar neer en

dag

nadat

nie

‘n

uitstuur

wat oor baie jare, tot in 2017,

sê, “terloops ek Brig. Jan Visser wat ek op die heel eerste dag duidelike voetspore in die sand hoor jy is ook baie in die polisie ontmoet het en tot met sy dood van my lewe sou trap. Die in 2015 ‘n hegte en wonderlike vriendskap goed met destydse kolonel met sy mee gehad het snelskrif.” blinkswart hare, waarvan nie ‘n haartjie ooit uit plek was nie, sou oor baie jare duidelike voetspore op my lewenspas agterlaat. Ek NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 60)

tog nou weer verkeerd gedoen’ het ons onder

(Continued from page 59)

mekaar gevra. Toe kom hierdie lang regop man Ek wou nog stotterend verduidelik maar dat dit nie

die vertrek ingestap met ‘n breë glimlag. Hy het so

ek is wat die verslag die vorige dag getik het nie,

oor ons gekyk en gesê julle wonder seker hoekom

toe blaf hy weer “ek weet, maar ek gee dit nou vir

julle hier is. Wel, het hy gesê julle is die eerste

jou en ek soek geen foute nie!” Só gesê só

hand-uitgesoekte tien dames wat nie nou al kan

gedaan. Met die uitstap slag draai hy skielik om en

huistoe gaan nie, julle gaan in die kollege agter bly

sê kom gou na my kantoor dat jy gou ‘n brief kan

vir veiligheidsopleiding. Die polisie het regtig die

afneem wat ek vir jou wil dikteer. Van daardie dag

hulp van dames in die veiligheidstak nodig. As ons

af, totdat ek kollege toe is het net ek Jan Visser se

maar geweet het hoe ons die volgende maand vol

werk getik. Selfs terwyl ek na my opleiding by

kennis oor die bedreigings wat ons land polities en

veiligheid gewerk het, het hy nog party dae ons

op ander gebiede ingepomp is, dink ek het ek

bevelvoerder gevra of hy my kan leen om gou vir

beslis net daar uit die vertrek gestap. Maar dit was

hom iets te tik. Ek het ook later jare al sy

opwindend en skokkend gelyktydig en die beste

universiteitsverhandelinge getik. So het hierdie

van alles, uit hier maandelange kursus het daar

wonderlike vriendskap van meer as 40 jaar begin.

wonderlike

Brig.

lewenspad

‘langbeengeneraal’ en myself ontstaan. Ons kon

agtergelaat en vir daai spore sal ek jou altyd

oor alles en nog wat gesels. Ons het mekaar

dankbaar wees.

sommer

het

diep

spore

vriendskap

‘n

dag

tussen

gebel

die

lank

die

veiligheidstoestand in ons land op ons eie manier probeer

oplos.

Selfs

lank

nadat

Johannesburg by die veiligheidstak gewerk het, het ek hom nog steeds geraadpleeg as ek kop gekrap het oor ‘n ondersoek. Toe ek jare later, na die geboorte van my dogtertjie, vir hom sê ek gaan uit die polisie bedank om voltyds ma te wees vir minstens die eerste paar jare van haar lewe, was hy aanvanklik teleurgesteld maar het toe opgewonde gesê elke ma sal alles prysgee vir haar kind. Nadat ek ‘n paar jaar later by Beeld as joernalis gewerk het, het ek hom dikwels gebel oor inligting, Die volgende persoon wat permanente voetspore

hoewel

oor my polisielewe agter gelaat het was genl.

skakeloffisiere en nêrens ander, inligting te kry. Hy

Christi Zietsman. Die eerste keer toe hom

het altyd gesê niemand weet beter wat in ‘n

ontmoet het was kort voordat ons, ons kursus in

ons

veronderstel

was

die

ondersoek aangaan as die ondersoekbeampte nie.

Junie sou voltooi. Toe brig. Botha eendag tien van

Hy was daar vir my as ek selfs in persoonlike lewe

ons dames uit die klas uitroep en saam in ‘n ander

groot besluite moes neem, sy wysheid was het

lokaal instop het nie een van ons verbaasde klompie geweet waaroor dit gaan nie. ‘Wat het ons NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 61)

(Continued from page 60)

ongelooflik en die manier waarop hy probleme kon uitpluis

iets

besonders.

Hierdie

pragtige

vriendskap het gehou nog lank nadat hy afgetree het. Generaal, ek kan nooit genoeg dankbaar wees vir die groot spore wat jy oor my lewenspad agtergelaat het nie. Saluut! Dan was daar lt.kol. (ds) Hennie

Visser

Hervormde

Kerk

die se

kapelaan toe ons in die kollege was. Omdat ons ’n baie klein groepie kerkgangers

was

het

ons

almal mekaar geken. Die inspirerende

preke

wat

Genl Johann Coetzee later kommissaris

hier kapelaan elke Sondag gelewer was werklik padkos vir ons vir die

was, Hy het ons vier dames wat daar geplaas was

volgende week. Hy het net

so hartlik welkom geheet dat dit gevoel het ons is

geweet op watter snaar te Ds Hennie Visser druk. Ons het groot vriende geword, so ook en en

reeds lede van daardie geslote familie. Genl.

sy pragtige vrou June. Toe ek die dag getroud is

spore wat hy in my lewe getrap het, het net dieper

het ds. Visser al die pad van Pretoria na Boksburg

geword. Hy het dikwels by my in die kantoor

gereis om my te trou. Wat ‘n treffende boodskap

ingestap en my opinie gevra oor sommer enige

het hy nie daardie dag aan my gegee nie! “Leef

dinge, algemene dinge, Ons het nogal baie

julle getroude lewe soos wat God graag wil hê julle

eenders gedink. Hy het later kommissaris geword

moet dit leef. Hou aan sy hand was en Hy sal altyd

maar die vriendskap het voortgeduur. Hy was

jul Leier en Redder wees”, was die hooftema van

omtrent die enigste persoon wat my groot

sy boodskap aan die stampvol kerk. Ongelukkig

vriendskap met my Chinese vriende kon verstaan.

het die huwelik nie lank gehou nie maar toe ook

Hy het altyd gesê ‘n mens kyk nie kleur as jy goeie

weer was ds. Visser daar om te vertroos en te bid.

vriende het wat vir jou baie werd was nie. Hy het

Die son sal weer helder skyn het hy. Wel die son

baie belanggestel in die Chinese kultuur en kosse.

het weer geskyn en die vertroosting het gekom en

Ons kon ure daaroor gesels en ek het vir hom baie

die voetspore in die sand waar sy boodskappe my

resepte vir Chinese kosse gegee. Dankie aan hier

gedra het, lê vandag nog oor my lewenspad.

klein, briljante generaaltjie vir die ongelooflike

Die

dag

toe

die

veiligheidstak

Johannesburg ingestap het was daar ‘n brigadier

Coetzee het later ons bevelvoerder geword en die

onuitwisbare spore wat hy oor my lewenspad agtergelaat het.

met die naam Johan Coetzee wat tweede in bevel NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 62)

Saam by veiligheid het daar ook kol. Dennis

Daar was nog so baie ander polisiemanne en

Mahoney gewerk. Wat ‘n lieflike mens! Dennis het

vroue wat net sulke diep spore oor my lewenspad

uitgevind ek woon langs die pad wat hy elke dag

gelaat het, dat ek ‘n hele boek daaroor kan skryf.

gebruik kantoor toe en terug huistoe. Op ‘n dag

Die een persoon wat ek nog hier wil uitsonder was

wou hy weet hoe kom ek by die werk. Toe ek sê

adjudantoffisier Mossie Mosterd van Boksburg.

ek ry bus, was hy baie verontwaardig en het dadelik gesê ek kan elke dag saam met hom ry. Ek het ook en ‘n baie groot vriendskap het tussen my en hom en sy familie ontstaan. Ons baie jare daarna nog lekker saamgekuier, tot ‘n paar weke voor Dennis se dood het ons nog saam gekuier. Hy was stil ou wat nie baie gepraat het nie maar

Hierdie

Namakwalander

met

kenmerklike

Namakwalandse manier van praat was ook bekend as die burgermeester van Boksburg Noord. Die eerste dag toe ek hom ontmoet het, was ek aan diens in die aanklagtekantoor in Boksburg toe hy daar aangekom het. Met die kenmerkende Namakwalandse vriendelikheid het hy my gegryp, ‘n soen gegee en gesê “dit is blerrie

Adjudantoffisier Mossie en sy vrou Judie wat beide diep spore oor my lewenspad, nie net in die polisie nie maar lank daarna, tot na hul altwee se dood in 2020 nagelaat het.

lankal tyd dat hulle vrouens in die polisie moes in bring. Baie dankie. ‘n baie hegte vriendskap het oor die jare tussen my, Mossie en sy familie ontstaan, Ons het heerlik saam gekuier en mekaar se lief en leed behoorlik gedeel. Die lewe het die Mosterd egter ‘n ongelooflike harde klap gegee. Hulle het so saam-saam kanker gekry en saamsaam die siekte beveg, maar hulle is in 2020 net twee weke na mekaar oorlede. Dankie my vriende vir jarelange vriendskap en raad en bystand. Ek kon gelukkig in hul laaste dae by hulle wees – totdat Covid19 my die laaste paar weke verhoed het om hulle te gaan besoek. RIV Mossie en Judie.

wanneer hy gepraat het het hy lekker gesels, Dankie Dennis! NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Skêrsnitte ingestuur deur Lt Louise Viljoen

ISSUU: TEKEN GRATIS IN OP NONGQAI Klik op die volgende skakel en teken gratis in op die Nongqai: https://issuu.com/hennieheymans/docs U kan enige tyd enige van die tydskrifte lees en u word ingelig van elke nuwe uitgawe!

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

HERINNERINGE AAN MY DIENS SAAM MET SES KOMMISSARISSE Kapt (V) Santjie Espach Hierdie artikel het in die gedenkalbum Die Gloriejare van die Suid-Afrikaanse Polisiemag, wat met die honderdste herdenking van die stigting van die Suid-Afrikaanse Polisiemag in 1913, wat in 2014 uitgegee is, verskyn. Dit is deur die nou afgetrede kapt. Santjie Espach self geskryf. In my prille jeug het ek elke Dinsdagaand by die brandweerstasie in Pretoria gaan pluimbal speel. Een van die dames wat saam met my gespeel het, was ‘n tikster by die veiligheidstak in Pretoria. Ek het in daardie stadium reeds vier jaar as tikster in die kinderhof by die landdroskantoor gewerk. Ek het lus gevoel om ‘n verandering te maak en het dit aan die dame genoem. Sy het geantwoord dat daar ‘n vakante pos vir ‘n tydelike hooftikster by die veiligheidshoofkantoor is. Ek het onmiddellik om die pos aansoek gedoen en is daarna verwittig dat ek vir ‘n onderhoud moet kom. Brig Tiny Venter (later luitenant-generaal), destydse veiligheidshoof, het my persoonlik te woord gestaan. Ek het die pos gekry en het op 1 Augustus 1968 as tikster by veiligheidshoofkantoor begin werk Dit was die beste ding wat ooit met my kon gebeur. My dienstydperk in die polisie was ‘n wonderlike ervaring Genl Tiny Venter en ek het die voorreg gehad om morele en etiese waardes te leer wat my lewenslank bygebly het. Volgens vandag se standaarde, dalk te streng en konserwatief. Lt.kol. R.P.J. (Dolf) van Vuuren (later luitenantgeneraal) was in daardie stadium die hoof van die kommissaris se parlementêre personeel en hy het ‘n tikster gesoek om as lid van die parlementêre personeel te dien. Een oggend in Mei 1970 het hy met my kom gesels en gevra of ek sou belangstel om as ‘n lid van die Lt.genl. R.P.J. (Dolf) parlementêre personeel te dien. Ek het onmiddellik van Vuuren besef dat dit ‘n besondere geleentheid is om in daardie hoedanigheid te dien

en het onmiddellik “ja” gesê. Daarna het ek vir vyftien jaar elke jaar ses maande as lid van die parlementêre personeel tussen Kaapstad en Pretoria gependel.

Genl. G.J. Joubert Genl. G.J. Joubert, wat as “Giepie” in die omgang bekend gestaan het, het op 1 Julie die leisels as kommissaris oorgeneem en tot 30 November 1973 die pos beklee. Hy was ‘n imposante persoon met ‘n streng voorkoms en ‘n man van weinig woorde. Almal het hom met groot agting behandel. Selfs ons wat elke dag saam met hom gewerk het, het nooit geweet in watter gemoedstemming hy was nie.

Genl. T.J. Crous

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Op 1 Desember 1973, het genl. T.J. (Theo) Crous as kommissaris oorgeneem, stilleltjies deur die offisiere “broeken-brille” genoem. ’n Klein mannetjie wat (Continued on page 71)

(Continued from page 70)

‘n bril gedra het, maar met ‘n groot hart. Hy was altyd vriendelik en gemoedelik. Hy was versot op hengel en het menige Vrydagmiddag tydens parlementsittings vir my en Marinda Krügel, wat saam met my gewerk het, gesê dat as hy die naweek iets vang hy vir ons elkeen ‘n lekker vis sou bring. Ek het altyd tong in die kies baie dankie gesê, maar as hy buite hoorafstand was teenoor Marinda opgemerk dat ek hoop hy vang nie iets nie. Wat sou ek met ‘n dooie vis maak? Genl. G.L. Prinsloo, alom bekend en geliefd as

Genl. M.C.W. (Mike) Geldenhuys uniformafdeling oorgeplaas met die rang van luitenant. Genl. Geldenhuys het ook besluit dat al die lede naamplaatjies moet dra. Ek het niks daarvan gehou nie want die speldjie van die naamplaatjie het merkies op my klere gelaat. Op ‘n dag het genl. Geldenhuys my in die Hendrik Verwoerd-gebou raakgeloop waar ek sonder my naamplaatjie was. Alhoewel hy my goed geken het, het hy ewe terloops gevra of ek daar werk. Toe ek bevestigend antwoord, het hy gevra: “nou waar is jou naamplaatjie?” Daarna het ek maar teen wil en dank my naamplaatjie gedra. Genl. G.L. Prinsloo “Gertjie” of “Klaasvakie”, het op 1 Desember 1975 as kommissaris oorgeneem Hy was ‘n skerpsinnige persoon, maar altyd bedaard en rustig en het ondanks watse krisis ook al, rustig en saaklik daaroor besluit. Hy het vertroue ingeboesem en het veral tydens die Sowetoonluste in 1976, ‘n groot rol gespeel om die polisielede, wat dikwels dag en nag moes werk, te bemoedig en te inspireer. Die vyfde kommissaris wat ek die voorreg gehad het om mee saam te werk, was genl. M.C.W. (Mike) Geldenhuys. Hy het vanaf 1 Junie 1978 tot 31 Mei as kommissaris gedien. Hy was op daardie tydstip die jongste generaal wat op die ouderdom van 52 kommissaris geword het. Genl. Geldenhuys het die volgende vyf jaar ‘n belangrike rol in nie net die polisiemag, maar ook in my persoonlike lewe gespeel. Hy het besluit dat ek ‘n volwaardige lid van die polisie moet word en het my van die burgerlike personeel na die

Genl PJ Coetzee Die laaste kommissaris wat ek die voorreg gehad het om mee saam te werk, is wyle genl. P.J.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 72)

(Continued from page 71)

(Johan) Coetzee wat van 1 Junie 1983 tot 31 Julie 1987 kommissaris was. Hy het oor ‘n meestersgraad beskik en was alom as ‘n ware heer bekend. Genl. Coetzee het ná ‘n besoek aan Taiwan vertel hoe hy gesukkel het om die Sjinese geregte te eet end dat hy menige aand honger gaan slaap het. Hy het besluit dat ek my agtergrond oor aktiewe polisiewerk moet verbreed en het my op ‘n verkorte offisierskursus gestuur. Dit was vir my ‘n nuwe ervaring wat inderdaad my

kennis oor polisiewerk uitgebrei het. My loopbaan in die Suid-Afrikaanse Polisie was vol hoogtepunte, maar soos in elke mens se lewe was daar ook laagtepunte. Dit was nie altyd maklik om by my kollegas wat elke rang vanaf konstabel beklee het met die ervaring wat daarmee gepaard gaan, by te hou nie. Daar was egter altyd begrip en deernis en veral die ses kommissarisse onder wie ek gedien het, het ‘n onuitwisbare indruk op my gemaak. Elkeen het ‘n besondere rol in my lewe gespeel.

1972: PELOTON 35 Daar was drie vrouepelotonne gedurende 1972—Almal was die eerste vroue pioniers in die SA Polisie

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

1972: BAANBREKERS: VEILIGHEIDSTAK: WITWATERSRAND Sarie van Niekerk Ek kan nie onthou of ek destyds die name van die vier dames genoem het, wat saam met my by veiligheid begin het nie, maar dit was wyle Lesley Auret, Frieda Muller, Suzy de Bruin en myself. Ons sal graag foto’s van die dames wil bekom.

MY LOOPBAAN IN DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIEMAG Ronelle (Mouton) Valentyn die

destydse

departement

van

volkswelsyn en pensioene gaan werk. In die stilligheid het ek toe aansoek gedoen om by die polisie aan te sluit, sonder dat my ouers daarvan geweet het. Ek onthou baie goed gedurende my onderhoud het brig. Duveen Botha vir my gevra wie het die eerste treë op die maan gegee. Die aand toe ek by die huis kom toe weet my ouers wraggies van my aansoek, want brig. Botha het Ronelle Valentyn en brig Mouton

my pa daarvan vertel. Gelukkig kry ek toe op 1 Januarie 1974 ‘n oorplasing,

Ek het altyd daarvan gedroom om in my pa se

met volle voordele, na die polisie.

voetspore te volg en dit was om by die Suid-

My kollege dae was heerlik en ek het elke oomblik

Afrikaanse Polisie aan te sluit. Sien, ek is eintlik

daarvan geniet. Ek was die eerste semester

gebore as Ronel Mouton en my pa is die baie bekende

gewilde

brig.

Hendrik

Januarie tot Junie in die kollege. My magsnommer

Albertus

was 63234B. Marie Kloot, een van die ander

(Karools) Mouton. My tyd in die polisie was nie

peloton leidsters, en myself het elke einde van die

eintlik ‘n “Alice in wonder land”-verhaal nie, want

maand ‘n steak en n glas rooiwyn gaan geniet in

nadat ek in 1969 matriek voltooi het moes ek eers

(Continued on page 74)

verder gaan studeer. Ná my studiejare het ek by NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued from page 73)

werk

toe

senior

maatskaplikewerker

(vandag word na hulle verwys as welsynwerkers)

Pretoria. Wat ek goed onthou was die hartseer tydens die grensoorlog

toe

die

kapelaan

die

doodsberig aan die ouers van ‘n polisieman, wat op die grens gesneuwel het, moes gaan oordra.

by die Vroue Federasie en ontvang ‘n meriete toekenning.

het

egter

later

besluit

die

polisiediens is waar my drome lê. Brig. Duveen Botha het my gehelp met my herindiensneming en op 31 Oktober 1979, was ek terug in die polisie. Ek

word

verplaas

die

polisie

maatskalikewerke departement in Durban as senior maatskaplikewerker . Ek was die eerste polisie vrou wat in Natalia

Net voor uitpassering in die kollege Na kollege word ek uitgeplaas na Pretoria-sentraal

Netbal

by die aanklagtekantoor, alhoewel ek Kaap toe wou gaan. In die begin was dit voetslaan

Hof die getroude woonstelle, gewoon het. Hier

patrollies. Sodoende het ek die stad leer ken. My

het ek ‘n netbalklub, aërobiese klub en ‘n

kollegas

voetslaanklub (Sapstap) gestig. In Maart 1983

Een

het

‘klein-Karoolsie’

genoem.

Sondagoggend lui die telefoon in die

doen ek my offisierskursus in Benoni.

aanklagtekantoor, die man sê: ‘ek het nou net my

Terug in Durban ontmoet ek my huidige man waar

vrou vermoor’. Ek skrik my morsdood. Die

hy in 1Recce was. Die netbalklub het vir my ‘n

polisiemanne lag te lekker, want hulle het maar

verassings kombuistee gereël toe ons getroud is.

net my been getrek. Daarna word ek oorgeplaas na

die

ondersoek-en-navraageenheid.

kollegas by die eenheid het vir my ‘n kombuistee by die Fonteine gereël toe ek op 27 Maart 1975 met ‘n polisieman getroud is en ons na Louis Trichardt (vandag Makhado) verplaas is. Ek moes later uit die polisie bedank nadat ek my man

Ek het ook ‘n netbalklub in Ladysmith, in Natal gestig. In Durban, Oudshoorn en Port Elizabeth het ek saamgespeel en afgerig. Ek het ook ‘n beeldbouaksie

gedoen.

ontspanningskursusse

het

sport-

Swart-,

Asiër-

Bruinskole aangebied. (Continued on page 75)

verlaat het. NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

buite by perdewedrenne moes staan en dit begin

(Continued from page 74)

hael of sneeu. Dit voel naderhand of jou hande of Ek

was

sekretaresse

van

die

atletiekklub,

voete wil afval.

voorsitter van die netbalklubs, voorsitter van die stoeiklub, voorsitter van Poljeug en die Afrikaanse Kultuur vir die Polisie-vereniging. (AKPOL). Gedurende 1990 en 1993 werk ek by die Oudshoorn opleidingskollege major,

met die rang van

hoof-maatskaplikewerker.

gee

lesings oor verkragting, Vigs, alkoholisme en kommunikasie. My gebied het George-distrik ingesluit. Ek het dit baie geniet om al die polisiestasies te besoek. Hier het ek vir die dorp se netbalspan gespeel. Tydens een kampioenskapstoernooi het ek ‘n aneurisme gekry. Ek is die keuse gegee om mediesongeskik af te gaan, maar ek het geweier. Ek het in 1991 ‘n mediasie- en konflikhanteringskursus in Kaapstad bygewoon. In 1993 word ons verplaas na Port Elizabeth. Ek kon dit nie glo toe ek aangestel word as streekbevelvoerder met die rang van luitenantkolonel,

assistent-direkteur

maatskaplike

werkedienste. Hier was ek betrokke by die opleiding van maatskaplikewerkers,

asook

die

onderhouds-

Die egpaar Valentyn in Ierland afgeneem

voerings van nuwe maatskaplikewerkers. Ek was nou betrokke by Curamus, die damesklub en AKPOL. Ongelukkig het ek weer ‘n breinbloeding en word ek genoodsaak om totsiens te sê aan my

In 2004 kry ek akkreditasie as maatskaplikewerker

polisieloopbaan.

in Ierland. Die onderhoud was spanningsvol en

Op 21 Maart 2002 verhuis ons na Ierland om ‘n

gelukkig

nuwe begin te maak. My man was al sedert

maatskaplikewerker. Sjoe, in die begin het ek

September 2001 in Ierland woonagtig. Op daardie

omtrent verdwaal! Alles was vreemd en ek kon nie

stadium

die

altyd die Dublin aksent verstaan nie. Die werk was

indiensneming van nie-Europese maatskaplike-

by tye moeilik. Die kinders met wie jy gewerk het

werkers. Ek werk toe as sekuriteitsbeampte. Daar

was almal blootgestel aan die lelike kant van lewe

was

daar

‘n

moratorium

was goeie en slegte dae. Die slegte tye was as jy NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

kry

die

werk

pleegsorg

(Continued on page 76)

die polisie aangesluit.

(Continued from page 75)

uitgeplaas

Na Kollege word hy

Johannesburg

destydse

wat ek nie hier wil noem nie. Die meeste ouers

Marshallplein. Nodeloos om te sê hy kon skaars ‘n

van

woord

die

kinders

was

dwelmverslaafdes,

Engels

praat.

pa het

voet-

alkoholverslaafdes of hulle was in die tronk. Ons

fietspatrollie gedoen. Hy en sy vriend het ‘n

het wonderlike pleegouers gekry en daar is

motordief ingejaag, toe die se motor stol en hulle

gereelde kursusse vir hulle aangebied. Ek tree op

hom vang, byt die dief my pa, wat toe ‘n konstabel

65-jarige ouderdom af toe my kontrak met die

was, se duim omtrent flenters tot feitlik op die

Health Services Executive (deesdae in Ierland

been. Hy word opgeneem in die hospitaal en daar

bekend as TUSLA) verval het.

het hy ‘n jong verpleegster ontmoet wat later sy

Ek geniet my pensioen baie, ek gaan stap graag,

vrou geword het.

ek swem graag en ek lees baie. Ons het voor die

My pa was betrokke by die destydse Rhodesiese

Covid19-pandemie die land deurkruis en alles

grensdiens vanaf die begin totdat hulle in 1975

moontlik gesien.

onttrek het. Hy was betrokke met die stigting van die Tineenheid en die taakmag. Hy was betrokke in Namibië en in die Caprivi. Hy was baie streng en het goeie dissipline gehandhaaf. Hy is ook baie saggeaard. Hy het byvoorbeeld op die grens sy baadjie uitgetrek vir ‘n polisieman wat koud gekry het. Hy het saam met die manne ‘n patrollie van 90km geloop op die grens. Hy was betrokke by rugby en atletiek en het self ook rugby gespeel tot op die ouderdom van 44. My pa

het

toe

ophou

speel,

aangesien

die

polisiemanne hom onderlangse vuishoue gegee het. Die koerante het hom ‘n fiksheidsfanatikus genoem. Terwyl my pa nog in Rhodesië was, was die Beatle

trefferliedjie

Op-la

di,

Op-la-da

aanhoudend die jongmanne wat in Rhodesië diens gedoen het gespeel. My pa het op ‘n stadium vir hulle gevra of hy die seven single kan koop en dit net daar gebreek. Staaltjies oor my pa (gebore 10 Junie 1927).

Die man kry eenkeer ‘n aand ‘n van almal gaan kuier te lekker in ‘n kroeg. Totdat ‘n kroeggeveg

Hy is n plaasseun wat in die Boesmanland groot

uitbreek. My pa word deur die polisie gebel om te

geword het. Die droogte het hom gedwing om

gaan help. Hy sê: “hou hulle in die selle tot more

polisie toe te gaan. My pa is en was nog altyd my

oggend sodat hulle hul roes kan afslaap.”

mentor en my held. Hy het in Januarie 1947, by NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 77)

hul 90’s is, is hul nog baie betrokke by hul

(Continued from page 76)

gemeenskap. Hulle het ‘n aktiewe sosiale lewe. Hy het op die ouderdom van 55 as brigadier

My pa is nog steeds baie betrokke by sy

afgetree na ‘n baie suksesvolle loopbaan. Hulle

gemeenskap. Hy was voor die Covid19-pandemie

verhuis toe na George waar hulle in ‘n aftreeoord

die handyman in Geneva-fontein waar hulle woon.

woon. Hy stig die Berg-en-dalvoetslaanklub. Hy

My ouers is al 70 jaar getroud.

en my ma is baie lief vir stap, hulle het al ‘n totaal van 24 110km gestap. Alhoewel beide my ouers in

IERLAND: RONEL VALENTYN Die dag toe daar boeresport in Ierland gehou is. Hier wen Ronelle Valentyn (Mouton) die sakresies

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Baie trotse dag vir Ronelle Valentyn (Mouton). Die dag toe sy in Ierland, haar nuwe tuisland, genaturaliseer is.

AS BLOUGAT NET UIT DIE KOLLEGE Esmarie van Dyk

Ek was drie maande uit die kollege uit. Pot bloublou-gat en vuur en vlam om net te werk. En groot was my opgewondenheid om saam met ‘n sersant te gaan ry om ‘n wegloopkind by sy huis te gaan af laai.

Ons stop by die huis maar sien niks. Ek loop na die bure se huis om oor die muur te kan kyk en loop binne in vyf brekers vas. Met wapens in die hand hardloop hulle letterlik oor my en spring oor die muur na agter.

Uit gevat in my blouromp en toppie (want toe was lang broeke nog ‘n skaarste) is ons op pad met die kind in die kar.

My beste vriend kom verby gery en ek beduie dat hulle muur spring en hy en sy boetie verdwyn om die hoek.

Naby die kind se huis toe hoor ons op die radio van huisbraak in aanvang, brekers op perseel, en die sersant besluit om daar (by die inbraak) te stop. Dit voel nie vir my reg nie en vra dat ons dit liewer los vir iemand anders want die kind is in die kar maar die sersant weet beter.

Die volgende oomblik klink dit soos ‘n oorlog soos almal skiet en ons jaag na die agterkant van die huis. Hulle kar staan in die straat, boetie lê voor die kar met verskeie skietwonde in die bors en maatjie is weg. Ek hardloop om die blok en trek

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 79)

(Continued from page 78)

myself teen die muur op om te soek vir my maat en sien hom waar hy teen die muur by my sit. Maar met die verdomde romp kan ek nie oor die muur kom nie. My arms raak moeg en ek los. Ek trek myself weer op en sien twee polisiemanne nou besig met kunsmatige asemhaling op iemand. Maar my maatjie het so ‘n vreemde grys kleur. Ek hardloop weer om die blok terug kar toe en die eerste ding wat ek sien is sy groot nommer 12 skoene wat eerste met die paadjie op kom. My maatjie het dit nie gemaak nie. Ek onthou ek het net op die sypaadjie gaan sit. Nie geweet wat nou nie. Iemand het my huistoe gevat waar ek my ma moes sê hoekom ek vroeg huis toe kom. Soveel gevoelens het ek op 18 nog nooit ervaar nie. Die volgende dag het die speurders my gevat en is alle “brekers op perseel”-klagtes vir my gegee en moes ek eerste die perseel betree om seker te maak ek raak nie bang nie. My ontlonting. My eerste begrafnis. My eerste dood. My eerste verlies en my eerste kennismaking met die werklikheid van die polisie. Na 30 jaar diens is die stories baie maar die gemis van die wat dit nie gemaak het tot hier nie, soveel. ‘N KLOMPIE DAMES HET OP DIE STORIE KOMMENTAAR GELEWER

Estelle Rothmann Onthou ons nie almal daardie dag. Jammer dat jy op so ‘n jong ouderdom die trauma moes beleef maar jy was gekies om ‘n rede want jy het in latere jare ‘n baie positiewe verskil gemaak in baie mense se lewens. Joan Drotskie So hartsser, so so hartseer, ons huisvriend is in 1986 tydens die onluste oorlede. Patrolliewa was omgegooi en hy was onder die patrolliewa met pangas aangerand. My man het nog by hom gekuier net vooprdat hy aandiens gegaan het. My baba was twee dae oud en die oorledene se vrou was agt maande swanger. Die begrafnis het my geruk. Elke lid is ons familie. Nog n kommentaar van Joan Drotskie op ‘n later geleentheid Ek glo dit het almal sterk karakters ontwikkel wat geweet het hoe om hartseer en trauma met elegansie te hanteer. Ons harte het gehuil, ons handelinge het vertroue ingeboesem. Ek glo ons het as beter mense uit die stryd getree. Ek gee ook alle eer aan ons opleidingspersoneel. Hulle het ons geleer om in ‘n span saam te werk. Die dissipline was hard op ons maar die dissipline het ons op die einde van die dag die trots van die Diens gemaak. Carlie Nel My eerste strafbare manslag-toneel was waar ‘n polisievoertuig gerol het. Het die lid se hand vasgehou tot die einde toe.

ONTSTAAN VAN EN TRANSFORMASIE VAN POLISIEMAGTE – EERS NET DIE MANNE EN TOE LATER DIE VROUE Brig Fanie Bouwer Inleiding Ek het onlangs heelwat begin rondlees (nou nie navorsing in sy ware sin nie) oor hierdie aangeleentheid en deel graag, interessantheidshalwe, vir belangstellendes ‘n paar gevalle wat ek hier georden het vir die wat dalk onbekend is daarmee. Hierdie stuk is taamlik lank, en soos ek altyd sê, lees dit as jy ‘n loskansie het. Agtergrond - In die eerste eeue vóór en ná Christus:

Dit blyk dat formele polisiemagte hier en daar oor die wêreld eers daar in die 1700’s beslag gekry het. In die vroeëre eeue het konings en die kerke in sekere lande wet en orde gehandhaaf en selfs onmenslike strawwe uitgedeel. Samesnoering van mense op 'n kollektiewe wyse was ook by party hulle manier om beskerming teen vyandelike elemente van buite te bied. Polisiemagte was vir hulle ‘n vreemde ding, wat (Continued on page 80)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued from page 79)

hulle ook nie vertrou het nie. Net soos in Brittanje het die Amerikaanse burgers gevrees dat polisiemagte 'n instrument van onderdrukking in die hande van die staat sou word – iets wat tog vandag hier en daar deesdae tog nou gebeur. Nou so ‘n bietjie vêr, ... baie vêr terug na die ou -ou tye. Nadat Julius Caesar deur 'n sluipmoord om die lewe gebring is, het sy aangenome seun, Augustus Octavianus, hom opgevolg (44-31 v.C.) en ook die eerste keiser van Rome geword. Augustus was die eerste Romeinse heerser wat 'n onderskeid tussen militêre en polisiëringsfunksies getref het. 'n Groep uitgesoekte soldate is van hulle militêre verpligtinge onthef en het die spesifieke opdrag ontvang om die keiser op te pas en te beskerm. Hierdie wagte wat mettertyd as die ‘Owerheidswag’ bekend gestaan het, is later deur die sogenaamde krygsbendes en nagwagte ("nightwatch") wat na die veiligheid van stede moes omsien, bygestaan. Hierdie beskerming van individue en gemeens-

kappe gespeel het, is die dwang- en gesagmotief waardeur dit gekenmerk is, oorbeklemtoon. Individue het dus weinig, indien enige, regte gehad en die beskerming van onderdane was nie hierdie monarg se eerste prioriteit nie, maar wel die diens wat aan hóm gelewer moes word. Die Antieke Griekse staatsinstellings het hulle beslag in die Griekse stadstaat of ‘polls’ gekry. Binne die ‘polls’ is inwoners, mense of burgers van 'n bepaalde gebied in 'n gemeenskap saamgesnoer. Deur hierdie samesnoering van mense op 'n kollektiewe wyse kon daar beskerming teen vyandelike elemente van buite gebied word. Tesame hiermee is die verantwoordelikheid om orde en veiligheid binne die gemeenskap te handhaaf deur die inwoners van die ‘polls’ aanvaar. Die Kerk wat tydens die Middeleeue 'n magtige instelling geword het, het grootliks beheer oor mense se daaglikse handel en wandel uitgeoefen. Onder die invloed van die kerkvaders, het die Kerk leerstellings of bevelskrifte (mandate) uitgevaardig waarin die man op straat ingelig is oor wat as sonde en ontoelaatbaar beskou is. Hierdie bevelskrifte is gewoonlik teen kerkmure aangebring sodat almal daarvan kon kennis neem

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 81)

(Continued from page 80)

en het ondubbelsinnig benadruk dat die Kerk onverdraagsaam was teenoor gedrag wat strydig met kerkreëls was. Die Germaanse konings se magte het egter geleidelik verswak vanweë die feit dat plaaslike hoofmanne toenemend ondersteuning by hulle ‘sibbes’ gekry het. Ter stawing hiervan meld ene Starr dat individuele lojaliteit teenoor 'n leier in plaas van geloof in abstrakte ideale groot impak op die konings se magte gehad het. Hierdie tydperk het as die Heilige Inkwisisietydperk bekendheid verwerf en het 'n belangrike grondslag vir polisiëring gelê. Daar is reeds in 1866 daarop gewys dat die historiese belang van hierdie tydperk vir die kriminologie en polisiëring van deurslaggewende belang is aangesien die inkwisisieproses wat op marteling gebaseer was, die basis vir alle kriminele prosedures wat sou volg, geskep het. Die inkwisisietydperk het tydens die Middeleeue, dit wil sê vanaf die 12de tot die 18de eeu, in die meeste Europese lande voorgekom. Inkwisiteure en ander sekulêre owerhede (bv. regerings) het straf en gevangesetting opgelê, teregstellings uitgevoer, marteling toegepas en hierdie optredes geadministreer aangesien die Kerk verbied was om bloed te vergiet. Hierdie owerhede het inderwaarheid geen sg. ‘Reuse’ in die toepassing van hierdie strawwe gehad nie, aangesien hulle self as ketters gebrandmerk en daaropvolgend tereggestel sou word indien hulle geweier het om aan die Kerklike opdrag gehoor te gee. (Partykeer wonder ek wanneer die kerk dan oorgeslaan of getransformeer het na die konsepte van liefde, genade, vergewensgesindheid en dies meer). Brutaliteit het geseëvier en het laasgenoemde 'n hoogtepunt gedurende die 17de en 18e eeu bereik. Die doodstraf, wat op 'n uitgerekte en onmenslike wyse toegepas en uitgevoer is, was die algemeenste metode van straftoepassing in hierdie tyd. Gewilde straftegnieke wat in sowel Amerika as Europa tot Iaat in die agtiende eeu gebruik is, was onder andere, verdrinking, verbranding op brandstapels, om persone lewendig te begrawe, deur 'n vuurpeleton tereg te stel, onthoofding, steniging, mutilasie op die rekwiel of vierendeling ("quartering") deur middel van toue en perde. Hygent hert!

Die mensdom was inderdaad baie wreed in hulle denke daardie tyd. Die konsep van menseregte of ‘n soort van beskaafdheid, al was dit ook teenoor ‘oortreders’, was duidelik onbekend. Hierdie onmenslike pre-klassieke gebruike wat vóór die totstandkoming van die Klassieke Skool in die kriminologie in die meeste Europese lande en Amerikaanse kolonies gegeld het, was om ‘n soort van perk vas te stel wat vermy moet word om pyn te vermy. Dit beheer mense ten opsigte van hulle handelinge, oftewel wat hulle sê, dink en doen. Dit was interessante idees oor ‘misdaadvoorkoming’. Die opweeg van pyn en genot het ene Bentham "felicity" of die sogenaamde hedonistiese kalkulusbeginsel genoem. Deur die pyn-engenotsbeginsel te manipuleer, kan die genot wat uit misdadige handelinge verkry word geneutraliseer word. Interessante sienings wat geheers het toeka. Ten einde neutralisering moontlik te maak, identifiseer hy sekere strafbeginsels. Die ses strafbeginsels wat misdaad moet voorkom, sluit die volgende in: - Sekerheid ("certainty" - straf moet die misdaad vir seker opvolg); - nabyheid ("celerity" - straf moet die misdaad so gou as moontlik opvolg); - Felheid ("severity" - straf moet streng genoeg wees); - Proporsionaliteit ("proportionality" - straf moet in verhouding tot die nadeel wat deur die misdaad veroorsaak is, staan asook opgelê word in verhouding tot die tipe oortreder); - Gevoeligheid ("sensitivity" - elke oortreder se spesifieke eienskappe en toleransievlakke verskil en moet in ag geneem word); en - Voorbeeld ("example" - daar moet 'n voorbeeld van die oortreder gemaak word). Die ‘kollektiewe verantwoordelikheidsbeginsel’ waardeur individue self verantwoordelik was vir hulle en hul naastes se gedrag, is gedurende die Angel-Saksiese periode (600-1066) in wetgewers oorreed om 'n wet uit te vaardig waardeur die posisie van bewaarder ("warden") geskep is. Elke bewaarder was bemagtig om soveel "watchmen" (wagte) as wat hulle benodig het, te huur. Die wagte, wat uit die burgers se belastinggeld vergoed is, se magte is mettertyd uitgebrei. Die eerste federale polisiemag of die sg. United States Marshals is in 1789 op die been gebring. (Continued on page 82)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Die Bow Straat Magistraatshof: Londen. [Microcosm of London (1808) plaat 11] (Continued from page 81)

Hulle doel was om die federale howe se uitsprake uit te voer en of te dwing. In die publikasie ‘Increase of Robbers’ is die oneffektiewe wetstoepassingstelsel gekritiseer. 'n "Bow Street"-magistraat wat meer bekendheid as skrywer as magistraat verwerf het, het 'n duidelike onderskeid getref tussen diegene wat nie kon werk nie en diegene wat nie wou werk nie. Na aanleiding van sy ontevredenheid met die stelsel begin Fielding en sy broer John met die vestiging van die eerste georganiseerde polisiemag. In 1750 lei hulle 'n aantal uitgesoekte konstabels in die geheim op in misdaadondersoek en algemene regsbeginsels toe te pas.. Die "Bow Street Runners" soos hierdie konstabels bekend gestaan het, was aanvanklik vir die publiek onaanvaarbaar. Die suksesse wat hulle egter behaal het en hulle volgehoue voorkomingsaktiwiteite soos verbeterde patrollie-

diens-lewering, voetpatrollies, perdepatrollies en hulp aan jeugdiges het vertroue by die publiek begin inboesem en mettertyd tot aanvaarding gelei. In die lig van die voorafgaande is die Thames River Police Act in 1800 gepromulgeer. Ingevolge hierdie wet het Colquhoun die mandaat gekry om 'n professionele polisiemag op die been te bring en kan hy weliswaar as die ontwerper van die eerste professionele moderne polisiemag in Groot Brittanje beskou word. Tewens, sy bydraes het die grondslag gelê vir die totstandkoming van die Metropolitan Police deur Sir Robert Peel in September 1829. In 1822 is Sir Robert Peel aangewys as die Britse Minister van Binnelandse Sake. In hierdie hoedanigheid was by verantwoordelik vir binnelandse sekuriteit. Een van sy belangrikste doelwitte was om 'n effektiewe polisiemag te stig wat onluste en misdaadprobleme kon bekamp. Hoewel Peel in 1822 uniformdraende polisie-

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 83)

beamptes aan "Bow Street"-polisie toegewys het, is sy inisiatiewe met wantroue bejeën. Ofskoon hervormingsinisiatiewe gedurende die 1820's deur die Britse parlement vertraag is, het Peel in 1828 'n parlementêr-verkose komitee, slegs bestaande uit mans wat sy ideale ondersteun het, saamgestel. Na sewe jaar in die amp van minister en ondanks verskeie pogings om 'n professionele polisiemag op die been te bring, kritiek teen die bestaande polisiemag in Londen, asook ander inisiatiewe rondom 'n beter polisiemag, is sy pogings uiteindelik beloon. Samevattend kan gesê word dat hoewel Peel se inisiatiewe, wat op die klassieke denkers se beginsels geskoei is, aanvanklik teenkanting ontvang het, dit mettertyd wêreldwyd onder polisiepraktisyns erkenning geniet het. Selfs 150 jaar later propageer sowel August Vollmer as O.W. Wilson in die VSA dat Peel se hervormingsgedagtes, naamlik sigbare polisiëring soos die gebruik van voetpatrollies, een van die gemeenskap se beste verdedigings-meganismes teen misdadigers is. Wilson meld in die verband dat sigbare patrollering die ruggraat van polisiëring is en dat 'n indruk van alomteenwoordigheid geskep word. Die eerste polisiemag wat in Amerika op hierdie model geskoei is, was georganiseerde dag-en nagpolisiestelsels wat onder andere in Philadelphia (1833), Boston (1838), New York (1844), San Francisco (1850) en Los Angeles (1851) ingestel is. Regdeur die grootste gedeeltes van die negentiende en twintigste eeu was die basiese kwalifikasie in die VSA om 'n polisiebeampte te word dat 'n persoon 'n politieke konneksie moes hê. Werklik eienaardige sienings wat destyds geheers het. Die Kaap van Goeie Hoop So was hier in die Kaap ook allerhande polsiemagte/strukture soos ratelwagte en burgerlike dienstebeskermings-eenhede in die 1700’s en 1800’s onder bevel van wykmeesters en veldkornette. Daar is van polisiebeamptes verwag om enige probleme waarmee hulle gekonfronteer is te kon hanteer en dat hulle nie net bloot die wet moes toepas nie. Die wykmeesterstelsel kan as die eerste stap tot desentralisasie van polisiedienste beskou word, Hoewel die wykmeester se pligte wat hoofsaaklik tot die voorkoming van brande beperk was, moes hy ook eiendomsmisdade voorkom. Verder moes hy aan die fiskaal (seker die eerste tipe DK)

verslag doen oor gevaarlike persone en vermeende misdadigers in sy wyk, werkloses opspoor en toesien dat sy wyk ordelik en netjies voorkom. Die ratelwagte, burgerwagte en wykmeesters het na die Britse besetting van die Kaap in 1806 steeds voortbestaan. Veldkornette was verantwoordelik vir polisiëring in die platteland. Gebrek aan kennis en ondervinding asook groot afstande het daartoe bygedra dat hulle nié 'n impak op die bekamping van ernstige misdade gehad het nie. Die sogenaamde ‘politie ruiters’ is ingestel om landdroste by te staan. Hulle was professionele agente en het op dieselfde wyse as die "Bow Street Runners" in London gefunksioneer. Ten einde die probleme rondom polisiëring te ondervang, is Ordinansie 2 van 1840 uitgevaardig waarin bepaal is dat 'n polisiestelsel in die Kaap ingestel moes word. Onder invloed van die Metropolitan Police is die Cape Constabulary of Executive Police of Cape Town op die been gebring. Gedurende 1882 het hierdie mag as die Kaapse Polisie bekend gestaan. In plattelandse dorpe waar 'n behoefte aan polisiëring ontstaan het, is daar ook polisiebeamptes aangestel. Die ontdekking van diamante in Kimberley (nou in die Noord-Kaap in die nuwe bedeling) het momentum aan onwettige diamanthandel gegee en veral die gebruik van speurders, wat onopvallend hulle polisiëringstaak kon verrig, nodig gemaak. Derhalwe is die Griekwaland-Wes oftewel Kimberley Polisie ingevolge Ordinansie 11 van 1880 op 4 Mei 1882 in die lewe geroep. Hierdie polisiemag kan as die eerste georganiseerde speurdiens beskou word aangesien hulle gemoeid was met die bekamping van onwettige diamanttransaksies asook arrestasie van diegene wat daarby betrokke was. Hoewel misdaad in ander dorpies en op die platteland nie kommerwekkende afmetings aangeneem het nie, het konflik tussen die plaaslike bevolking en die burgers toegeneem. Dit het meegebring dat eiesoortige polisie-eenhede vroeg in die 1800's ontstaan het. Die Cape Regiment (1806) wat uit Bruinmans bestaan het, was 'n semi-militêre eenheid wat in die lewe geroep is om die Kolonie se grense te bewaak en om veediefstalle te bekamp. Benewens die burgers se teenkanting teen die bewapening van die Bruinmans, is die eenheid gekenmerk deur ongedissiplineerdheid en het die

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued from page 83)

meeste van die lede hulle skuldig gemaak aan aggressiewe optredes en dronkenskap. As gevolg hiervan is die eenheid in 1827 deur die Imperial Cape Mounted Riflemen vervang. Gedurende 1855 het die koloniale regering besluit om die kleiner groepe persone wat patrollies op die platteland en grense gedoen het, te konsolideer. Hierdie verenigde groep het as die Frontier Armed and Mounted Police (FAMP) bekend gestaan. Dit was die eerste keer dat daar amptelik 'n naam aan berede polisie gegee is en hulle doel was veral om veediefstal en ander polisie-aangeleenthede te ondersoek. As gevolg van die probleme wat op die grense van die kolonie geheers het, kon die FAMP nooit hulle dienste effektief verrig nie - 'n rede wat tot hulle ontbinding gelei het. In 1878 het hulle hergroepeer as die Cape Mounted Riflemen. In 1882 is die eerste volwaardige polisiemag, wat bekend gestaan het as die Cape Police, gestig. In 1904 vind 'n algehele herorganisasie van die polisie op die platteland plaas en word die Cape Mounted Police Force op die been gebring ten einde groter eenheid en doeltreffendheid op die platteland te verseker asook om die Imperial Cape Mounted Riflemen by te staan. Ter stawing van die feit dat vrouepolisiebeamptes nie in hierdie magte aangewend is nie, wys ene Engelbrecht daarop dat "the men serving in these forces were dependent on the horse as a means of getting around". Boererepublieke Vanweë politieke, sosiale en ekonomiese oorwegings het burgers in 'n toenemende mate hulle heil elders in Suid-Afrika gaan soek. Die Groot Trek (die boere was erg ongelukkig met die Engelse regering) uit die Oos-Kaap (1838) het 'n nuwe wending aan die ontwikkeling van polisiëring in Suid-Afrika gegee. Nuwe eise is aan diegene wat wet en orde moes handhaaf, gestel nadat goud in 1870 in die Transvaal ontdek is. Die toestroom van fortuinsoekers en delwers na die goudvelde, asook hoe werkloosheidsyfer, het daartoe bygedra dat Wet 1 van 1871, Locale Wetten der ZuidAfrikaansche Republiek, uitgevaardig is. Hierdie wet het vir die eerste keer vir 'n amptelike polisiemag (‘Sergeanten van Politie’) voorsiening gemaak. Burgers is ook gekoöpteer om die ordeloosheid wat geheers het onder beheer te bring. 'n Mandaat is aan elke burger ingevolge Wet 3 van 1876

gegee om onder andere leeglêers te arresteer en aan hulle naaste veldkornet te oorhandig. Grenspolisie soos die Utrecht Frontier Wacht (1874), Rijdende Politie te Waterberg (1875) en die Chef van Politie te Soutpansberg is ook in die lewe geroep. Hierdie groepe was veral getaak om Zoeloe-immigrante en wapensmokkelaars aan te keer. Die ontdekking van goud het 'n betekenisvolle impak gehad op die politieke ontwikkeling in sowel die ZAR as die Republiek van die Oranje-Vrystaat gehad. Vanweë die geweldige groei wat Johannesburg beleef het, asook die instroming van vreemdelinge was die ZAR nie opgewasse om die gepaardgaande misdaad te hanteer nie. Natal Met die proklamering van Natal as 'n Britse gebied was polisiëring beperk tot individuele beveiliging. Individuele verantwoordelikheid, asook die veldkornetstelsel wat die vroegste vorm van polisiebeheer in Natal was. Geen polisiediens het op die platteland bestaan nie, terwyl die basiese polisieplig van elke individu in dorpe deur die Burrough Police (1854) gekoördineer is. Buite die munisipale grense was setlaars ten voile verantwoordelik vir die beskerming van hulleself, hulle gesinne en eiendom. (Amper soos op SA se plase deesdae). Die verantwoordelikheid is dus aan die hoof (man) van die gesin opgedra. Die polisiedienste wat wel bestaan het, was eerder op afskrikking en voorkoming as op die ondersoek van misdade gerig. Smokkelhandel in veral vuurwapens, asook grootskaalse veediefstal het 'n enorme probleem vir die Natallers geskep. Dit het die behoefte aan georganiseerde polisiëring laat ontstaan. Ten einde hierdie twee bedreigings die hoof te bied, is die Natal Mounted Police in die lewe geroep. Hoewel roetine polisiepligte uitgevoer is, was hierdie weer eens 'n verdedigings-eenheid wat op 'n militêre styl geskoei was. John George Dartnell, die eerste bevelvoerder van hierdie eenheid, was dan ook van oordeel dat polisie- en militêrepligte gekombineer moes word ten einde die polisie as die eerste verdedigingslinie teen misdaad te laat funksioneer. Op 1 April 1883 word die Reserve Territory Carbineers gestig. Hulle is saamgestel uit Zoeloemans en moes bepaalde dienste in Zoeloeland verrig. In 1890 word hierdie eenheid wat as Nongqai (die Zoeloewoord vir "die koning se wagte/oppassers" of "hulle wat dwaal") bekend

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 85)

gestaan het, in die Natal Police opgeneem. Aangesien daar twyfel bestaan het oor die effektiwiteit van 'n tweeledige mag, naamlik soldaat en polisieman, word 'n landdroskommissie in Julie 1892 aangestel om die doeltreffendheid van die polisiewese in Natal te heroorweeg. Net soos elders in die land was daar verskillende polisie-eenhede wat afsonderlik gefunksioneer het. In Natal het ook byvoorbeeld die Burrough Police, Local Board Police Forces, Magisterial Native Police, Messengers and Convict Guards, Magisterial Patrol Police en die Water Police bestaan.

onder voorsitterskap van mnr. E.F. Lonsdale (sekretaris van die regsdepartement van die Kaapkolonie). Na afloop van hierdie konferensie is 'n polisiewetsontwerp opgestel wat gebaseer was op die Transvaal Politie Wet (Wet 5 van 1908) asook die polisieverordeninge van die hele Unie. Die wetsontwerp is voorberei om tydens die sitting van die unieparlement in 1911 oorweeg te word. Na die aanvaarding van die wetsontwerp op 15 Oktober 1912 is kolonel J.G. Truter (later Sir Theodore Truter), 'n landdros van Standerton, die opdrag gegee om die polisiemagte in een verenigde mag te organiseer. Hy is ook aangewys as die Hoofkommissaris van die Polisiemagte van al vier die provinsies.

Namate die argiefmateriaal bestudeer is, is daar tot die slotsom gekom dat daar soveel veranderinge en polisie-eenhede was dat dit Ingevolge Proklamasie 18 van 1913 is 1 April moeilik is om 'n akkurate weergawe van alles te 1913 bepaal as die datum waarop die SAP as een kan gee. Op aanbeveling van die kommissie is al mag tot stand sou kom. Die hoofkantoor, soos hierdie magte in 1904 in die steeds die geval, is in Pretoria Natal Police opgeneem. Hierdie gesetel en die SAP het 45 mag het onder die aanvoering bedien. Op daardie "Die kabinet wil nie op distrikte van luitenant William James stadium het die mag uit 5 882 Clarke die voorloper geword van hierdie stadium toestem dat mans bestaan waarvan 4 412 'n meer wetenskaplike vrouepolisie aangestel word blank en 1 470 nie-blanke lede benadering tot polisiëring in Suid was. Die blanke lede het 105 nie". -Afrika. offisiere, 4 022 uniformlede en 285 speurders ingesluit. Tot op Polisiëring ná Uniewording in SA hierdie stadium was daar nie sprake van Na afloop van die Anglo Boere-oorlog, asook die vrouepolisiëring nie. beëindiging van die onderskeie state (Boererepublieke, Natal en Kaap) se selfregering, Terselfdertyd is twee adjunkkommissarisse het Suid-Afrika in 1910 'n verenigde staat geword. aangestel, naamlik luitenant-kolonel H.C. Bredell 'n Enkele regering het dus beheer oor sowel die aan die hoof van die uniformtak en luitenantKaap, Transvaal, Oranje-Vrystaat as Natal kolonel T.E. Mavrogordato (vanwaar dié gehasie oorgeneem en die vroeëre state het provinsies met die snaakse van?) as die hoof van die van die nuwe staat geword. speurtak. Uniewording het ook die vereniging van al die Hoewel die onderskeie magte hulle eie polisiemagte moontlik gemaak. kommissarisse behou het, moes By Uniewording op 31 Mei 1910 Ekself het vrae gehad toe ek hulle vanaf die datum waarop het die onderskeie koloniale die wetsontwerp aanvaar is aan destyds gehoor het dat die polisiemagte soos die Cape kolonel Truter verantwoording Mounted Riflemen, Kaapse SAP vrouens in diens wil doen. En so het een van die Beredepolisie, die Transvaalse beste polisiemagte in die wêreld neem—Fanie Bouwer Polisie, die Natalse Polisie, die tot stand gekom. Polisiemag van die Oranjerivierkolonie asook Aanvanklik is besluit om twee verskeie stedelike polisiemagte steeds onafhanklik magte te stig, naamlik die Suid-Afrikaanse Polisie bly voortbestaan. Aangesien dit probleme geskep (SAP) en die Suid-Afrikaanse Berede Skutters het met betrekking tot die effektiewe bestuur van (SABS). Eersgenoemde sou 'n gewone polisiemag die land, het die eerste Unieregering besluit om so wees ingevolge die Polisiewet, maar in oorlogstyd spoedig moontlik 'n nasionale polisiemag te stig. sou die lede kragtens die Verdedigings-wet as dienspligtiges beskou word. Hierteenoor sou die Ten einde hierdie doelwit te verwesenlik, is daar in SABS ingevolge die bepalings van die Augustus 1910 'n konferensie gehou deur die Verdedigingswet 'n militêre mag wees, wat in kommissarisse van polisie van die vier provinsies vredestyd uitsluitlik vir polisiedienste gebruik sou NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued from page 85)

word (bv. patrollering van gebiede waar daar 'n digte swart bevolking woonagtig was). Al die oorblywende lede van die voor-Unie se polisiemagte (uitgesonder die munisipale polisiemagte van Durban en Pietermaritzburg) wat nie in die SABS opgeneem is nie, is aan die SAP toegewys. Vanweë die noue verwantskap wat die polisiewetsontwerp met die verdedigingswetsontwerp getoon het en die feit dat die verdedigingswetsontwerp nie vir parlementêre voorlegging gereed was nie, is dit teruggehou. Die volgende jaar is die Verdedigingswet, Wet 13 van 1912 en die Polisiewet, Wet 14 van 1912 deur die Parlement aanvaar. Artikel 2 van die Polisiewet het onder meer bepaal dat: “Op een door die Governeur-Generaal bij proklamtie in die Staatskoerant te bepalen dag niet eerder dan die een en dertigste dag van Januarie 1913, word onder die naam van 'Zuid-Afrikaansche Politie', een politiemacht opgericht, die samengesteld is uit alle personen, die op of na die dag overeenkomstig deze Wet als leden van de dienstmacht ingelijfd worden”. Vrouepolisie in SA Inleiding Sedert die ontstaan van polisiëring het die persepsie bestaan dat die polisiesubkultuur manlik georiënteerd is. Verder dui outobiografieë wat uit die Victoriaanse era dateer daarop dat polisiebeamptes besondere waarde aan manlikheid geheg het. Dit word dan ook versinnebeeld deur die outeurs se trots op hulle fisieke vermoëns soos om te kan uithou en fisieke krag te vertoon. Daar is veral geroem op die wyse waarop 'n polisieman na homself in 'n vuisgeveg kon omsien. 'n Verdere eienskap wat benadruk is, is dat bogemiddelde heteroseksuele vermoëns (seksuele aktiwiteite) ook deel van manlike taaiheid (sic) uitmaak. So is oor die tye ‘n klompie snert en ander sienings as die waarheid verkondig en selfs op skrif gestel as sou vrouens geheel en al ongeskik wees as polisiebeamptes. Stereotipering was aan die orde van die dag. (Ekself het vrae gehad toe ek destyds gehoor het dat die SAP vrouens in diens wil neem). Daar is, onder andere, ook gesê dat vroue meer geneig is om nié geheime te kan hou nie. Lekker giggel ek nou ... Terugskouend, het die ‘vir’ en ‘teen’ groepe destyds verskeie en baie interessante menings en

gedagtes oraloor in die wêreld uitgespreek. Hierdie kwessie het egter ‘n lang ruk vóór SA in verskeie oorsese lande stadig maar seker ‘gevorder’ (transformasie van sienings dalk?) en is dit ‘n aangeleentheid wat heelwat oor gerapporteer en verslag gedoen is. Dit, en hier in SA, regverdig eintlik ‘n aparte verslag. Denke het hier mettertyd ook verander, en veral hier in die middel van die vorige eeu in SA is beroepe gedoen op die aanstelling van vrouepolisiebeamptes. Gedurende 1960/61 het die destydse minister van polisie, meneer S.L. Muller (hy was voorheen ‘n prokureur van die regsfirma Muller, Baard & Conradie op Robertson), aanbevelings in hierdie verband heroorweeg, maar nie goedgekeur nie. Die volgende endossement is by sy voorlegging gevoeg: "Die kabinet wil nie op hierdie stadium toestem dat vrouepolisie aangestel word nie". (Ek sou wat wou gee om daardie kabinet se debat hieroor te kon gehoor het). Ofskoon die polisiewet, Wet 7 van 1958, in Artikel 4(1) asook polisieregulasie 11(1)(b) voorsiening gemaak het vir die aanstelling van polisievroue, het meneer Muller eers in 1969 'n pleidooi vir die indiensneming van vroue as lede van die SAP in 'n memorandum aan die Kabinet gelewer. Hierdie veranderde benadering kan moontlik toegeskryf word aan die vertoë wat die Nasionale Raad vir Kinderwelvaart, die Nasionale Vroueraad van Suid -Afrika en die Nasionale Raad vir Welsynsorganisasies aan hom gerig het. waarin hulle aangedring het dat vroue as lede in die Mag aangestel word. Ná goedkeuring dat vroue wel in die SAP aangestel kan word, is daar op 25 April 1971 in die Sondagkoerante en vanaf 3 tot 15 Mei 1971 in die Transvaler amptelik poste geadverteer vir vroue wat as die eerste offisiere opgelei kon word. Vrouepolisiëring sedert 1 Januarie 1972 Op 1 Januarie 1972 word twee vroue amptelik tot die Mag toegelaat. Hulle was mejuffroue Duveen Botha, viseprinsipaal van Helpmekaar Hoër Meisieskool in Johannesburg en Anna Nel, senior professionele beampte by Magaliesoord, 'n toevlugsoord van die Departement Welsyn naby Cullinan. Duveen Botha is as bevelvoerende offisier van die vrouepolisie met die rang van luitenant-kolonel aangestel, terwyl Anna Nel, Botha se adjudant, aangestel is as 'n majoor.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 87)

(Continued from page 86)

Generaal Gideon Joubert wat op daardie stadium die kommissaris van die SAP was, het aangekondig dat die twee vroue aan die hoof van die vrouepolisiemag aangestel word en dat hulle na opleiding by die SAP-kollege te Pretoria onmiddellik volle beheer en organisasie van die vrouekomponent sou neem. Tesame hiermee was hulle ook verantwoordelik vir die keuring van toekomstige kandidate. Hulle sou in terme van die Polisiewet aangestel word en veral gemoeid wees met aangeleenthede wat vroue geraak het. Hulle moes aan die kommissaris van die SAP verantwoording doen. Generaal Joubert het ook bevestig dat daar geen diskriminasie tussen mans en vroue op grond van salaris of ander voordele sou wees nie. Ter stawing hiervan verklaar hy dat "policewomen will be appointed on the same service conditions, salary, allowances, leave, pension contributions and medical benefits, as men". Hierdie vroue sou dieselfde opleiding as mans ontvang, maar met minder klem op die militêre aspek van die opleiding. Minder klem is dus gelê op fisieke aktiwiteite soos boks en stoei. Die vroue wat opleiding van ongeveer vyf-en-'nhalf-maande moes deurloop, sou tuisgaan in die Rosehofgebou by die polisiekollege in Pretoria en die kursus sou onder andere uit die volgende modules bestaan: wettereg, strafreg, gemenereg, volkekunde, kriminologie, sosiologie, mense- en rasseverhoudings, noodhulp, veilige gebruik van vuurwapens, selfverdediging, sosiale etiek, houding/postuur/voorkoms en grimering. Duveen Botha se opdrag was om 'n weg vir die vrou in die SAP te baan en die skeptiese houdings wat jeens die vrouepolisiebeampte geheers het, te verander. In die verband sê sy die volgende: "Ek moes 'n begin maak met 'n stewige kern wat op die beklemtoning van opleiding van 'n dame berus het. Ons wou hoegenaamd nie mannetjiesmense oplei nie, nee ... die andersheid van die vrou is deurgaans beklemtoon, asook die besondere rol wat sy in die polisie kon vertolk". Sowel Botha as Nel het 'n maandlange opleiding by die polisiekollege deurloop. Op 3 Maart 1972, na streng keuring, het 'n groep van 102 blanke vroue met hulle opleiding in die polisiekollege onder die twee vroue se leiding in Pretoria begin. Al die vroue wat gekeur is, moes na voltooiing van hulle opleiding diens in die uniformtak van die polisie doen.

Die eerste vroulike kommissaris (generaal) is in 1995 aangestel. Assistant-kommissaris Magda Stander

Die kriteria waaraan die vroue moes voldoen was die volgende: Ouderdom - tussen 18 en 35; lengte - ten minste 1,62 meter; gewig - in proporsie tot lengte; huwelikstatus - ongetroud; taal - 'n tweetalige Suid-Afrikaanse burger; en diens bereid om in enige tak van die mag en in enige area van die Republiek of Suidwes-Afrika te dien. (Die gewig in proporsie met die lengte is duidelik nie meer deesdae in die SAPD van toepassing nie, veral as mens die dik vrouelede sien wat uit hulle uniforms wil bars van vetgeit). Verdere vereistes was dat hulle sowel fisiek gesond as psigies goed aangepas moes wees, 'n onberispelike karakter moes hê en oor minstens 'n matrieksertifikaat beskik. Die applikante moes ook bereid wees om voor 'n keurraad te verskyn. Van die 102 vroue het 94 (92,2%) die kursus voltooi. Die aanstel en opleiding van vrouepolisiebeamptes het bevestig dat die inname van vroue in die SAP nie bloot as 'n eksperiment beskou moes word nie, maar as aanvaarde beleid. 'n Aantal gebeure sedert 1 Januarie 1972 wat sentraal tot die ontwikkeling van vroue-polisiëring in Suid-Afrika staan, is die volgende: In 1981 word die eerste Bruinvroue opgelei te Bishop Lavis in Kaapstad. Weens tydelike akkommodasiefasiliteite is slegs 18 Bruinvroue per

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 88)

(Continued from page 87)

kursus in diens geneem en opgelei. Nuwe enkelkwartiere is in 1987 by die opleidingskollege te Bishop Lavis in gebruik geneem wat vir 144 vroue huisvesting kon bied. Sowel vrouestudente as ongetroude dienende vrouelede is in hierdie kwartiere, wat as Disa-hof bekend staan, gehuisves. Die uitbreiding het dit moontlik gemaak om op daardie stadium 42 Bruinvroue per opleidingskursus te akkommodeer. Hoewel daar gepoog is om dieselfde opleiding aan sowel vroue as mans te bied, is daar sedert 1972 deurlopend beperkinge op die opleiding van vroue geplaas. Verder is die dienste wat vroue kon lewer ook beperk destyds, naamlik geen vrouelid mag aktiewe grensdiens verrig het nie en vroue is ook nie in onlussituasies gebruik nie. Geen blanke vrouelid wat aan diens was, mag 'n swart woonbuurt alleen besoek het nie. Vrouelede se dienste was ook beperk tot diens in die aanklagkantoor, hulpverlening in minder ernstige motorongelukke, die deursoek van vroulike verdagtes en gevangenes asook dienslewering by jeugsaamtrekke. Vroue is van diensverrigting by radiobeheerstasies weerhou en mag ook nie reaktiewe polisiewerk gedoen het nie. As 'n vrouelid wel uitgeroep is, wat net in opdrag van 'n offisier kon gebeur het, moes 'n polisieman teenwoordig wees. Ook al hierdie aanvanklike sentiment/beleid het oor die tyd vergete geraak as’t ware. Brigadier, die rang wat Duveen Botha by haar uittrede in 1985 beklee het, was die hoogste rang wat 'n vrou destyds kon beklee. Sy is opgevolg deur brigadier Gerda Homann, een van die rekrute wat in 1972 opleiding deurloop het.

Kommentaar deur HBH Wie is Zelda Holtzman? Sy was 'n student- en jeugaktivis sedert die laat '70's wat deelgeneem het aan werkersolidariteitsveldtogte en studente - en jeugorganisasies. As 'n jong vrou in die vroeë '80s, het sy in die bestuurskomitee gedien wat saamgestel is om die eerste nierassige vroue-organisasie in Suid -Afrika, nl. die United Women's Women's Organization (UWO), in te lui en is verkies tot sy eerste uitvoerende gesag. Sy was 'n aktiewe kader in die ondergrondse strukture van die ANC en die SAKP vanaf 1980 tot die ontbanning van politieke organisasies. Na haar vrylating uit aanhouding in 1983, is sy beperk tot onderrig en werk sy as vakbondvrywilliger by MWASA (Media Workers Association of South Africa). As 'n aktiewe lid van burger-, jeug- en vrouorganisasies in Mitchells Plain, het sy gehelp om die UDF (United Democratic Front), 'n breë front teen Apartheid, te vorm en te bou. Sy was sedert die ontstaan in 2017 betrokke by #UniteBehind, 'n breë koalisie van People's Organisations, wat gestig is om korrupsie en staatskaping te beveg. In 1995 word Zelda aangestel in die “Change Management”-komponente van die SuidAfrikaanse Polisiediens om te help met die transformasie van die apartheidspolisiemag. Sy is in 1999 na die Wes-Kaap ontplooi as die adjunk-provinsiale kommissaris van die SuidAfrikaanse polisiediens en het in 2003 uit die SAPD bedank.

Die eerste vroulike kommissaris (generaal) is in 1995 aangestel. Assistant-kommissaris Magda Stander (sy het ‘n offisier in 1976 saam met my geword) is as hoof van personeeldienste aangestel. In dieselfde jaar is direkteur Indira Chetty, vrou van adjunk-kommissaris Morgan Chetty, as die eerste vroulike hoof van die SAPD se Opleidingskollege te Pretoria aangestel.

Zelda is aangestel op verskillende hoëvlakkommissies van die Verenigde Nasies se ondersoek na aanspreeklikheid en geweld in postkonflikomgewings.

In 1996 het assistent-kommissaris Zelda L. Holtzman voor polisiehoofkantoor saam met POPCRU oor iets betoog. Haar toi-toi vertoning was so energiek dat haar knieë soos ‘n skouperd tot by haar ken gaan draai het, van buite in die SAPD aangestel as die hoof van REOP (later “Equity Component’). Dit was na my mening een van die fout-aanstellings wat kommissaris Fivaz gemaak het, tot sy spyt. En daar was baie in sy

Bron: Tshisimani Centre for Activist Education. https://www.dailymaverick.co.za/article/2018-05 -10-zelda-holtzman-feels-relieved-vindicated-inwake-of-settlement/

Haar laaste formele pos was hoof van beskermingsdienste by die parlement van die Republiek van Suid-Afrika.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 89)

Kommentaar deur HBH Wie is Mangwashi (Riah) Phiyega

(Continued from page 88)

tyd. Sy moes onlangs as hoof van die parlement se Veiligheids-afdeling teregstaan op verskeie dissiplinêre oortredings as gevolg van haar verwaandheid en ander kaperjolle. Gedurende 1998 is senior superintendent Kotie Potgieter as Suid-Afrika se vrou van die jaar aangewys. Sy was ook die stasiekommissaris van Krugersdorp- polisiestasie. Hoewel vrouepolisiëring in Suid-Afrika sedert 1972 verskeie mylpale bereik het, was die aantal vroue in die SAPD toe in vergelyking met die aantal mans, disproporsioneel. Hierdie agterstand wat vroue teenoor mans in die SAPD het, word in die aantal permanente aanstellings van lede weerspieël. Volgens statistiek wat deur die SAPD vrygestel is op 15 Mei 1996 het 80,69% van die totale polisiepersoneel van 139 961 lede uit manlike lede bestaan. Die totale manne/vrouekrag is nou bykans 200 000. Die verdeling ten opsigte van permanente lede met onderoffisiersrang tussen student en inspekteur was 105 780 of 75,37% van die totale polisiepopulasie. Ten laaste: In 2013 het Zuma die buitengewoon en bisarre stap geneem om nóg ‘n vrou van buite aan te stel en wel sommer as nasionale kommissaris van die SAPD. Hierdie vrou, Riah Phiyega, ‘n maatskaplike werkster van beroep (was sy dalk ‘n regsgeleerde, sou mens nog dalk effens begrip gehad het) en een wat haar ook in die koöperatiewe wêreld vroeër begewe het. Na my mening het haar dienstydperk in daardie hoedanigheid rampspoedige gevolge vir die SAPD gehad. Sy is ook die een wat op ‘n stadium gesê dat: “Ons moet nie skaam wees om regstellende aksie tot die letter toe te pas nie”. Gelukkig is sy in 2016 geskors en staar sy tans etlike dissiplinêre klagtes in die gesig en ook ‘n ondersoek of sy geskik om haar pos te behou ná sekere aanbevelings deur die Pharlam-kommissie van ondersoek na die Markina skietery in 2013. En ‘n storie vir ‘n anderdag. Hoe vergelyk die SAPD van vandag met die uitmuntende SAP van destyds?

Sy was ’n Suid-Afrikaanse polisiekommissaris en sy is die eerste Suid-Afrikaanse vrou wat in die pos aangestel is en ook die eerste vrou om volle generaalsrang te beklee. Sy het Bheki Cele opgevolg nadat hy op 12 Junie 2012 deur pres. Jacob Zuma afgedank is. Sy was kommissaris tot in 2015, toe sy deur die president geskors is weens haar swak hantering van die Marikanamynopstand, waartydens 17 protesterende mynwerkers in 2012 deur die Polisie doodgeskiet is. Phiyega het verskeie grade en tersiêre kwalifikasies, onder andere van die Nasionale Universiteit van Singapoer, die Wharton-sakeskool, die Universiteit van Wallis, die Universiteit van Johannesburg en die Universiteit van die Noorde. Sy het haar loopbaan as 'n maatskaplike werker begin, was lid van die bodkomitee vir die Sokkerwêreldbeker 2010, die hoofbestuurder van hawens en korporatiewe dienste by die nasionale hawe-owerheid en voorsitter van die presidensiële hersieningskomitee oor staatsbeheerde ondernemings. Sy was ook voorheen 'n bestuurder by ABSA en die uitvoerende groephoof van korporatiewe dienste by Transnet. Sy is tans 'n trustee van die Nelson Mandelakinderfonds en 'n direkteur van die maatskappy Tsa Rona Investments, 'n Suid-Afrikaanse beleggingsfirma wat deur vroue besit word. https://af.wikipedia.org/wiki/Riah_Phiyega

You be the judge ... (Geskryf in 2016)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Women in SAP Intelligence. By RS167 The role of women internationally in espionage and intelligence work is legion and cannot be over estimated.

her presence from SA security forces. She even manned the Swapo internal office in Windhoek when the personnel were detained.

During WW1 the exploits of Dutch born socialite Margareta Zelle - better known as Mata Hari ended with her execution in France as German agent H21.

RS407 was Lt. Olivia Forsythe, codename 'Lara' who rose to be the local Rhodes University NUSAS committee Chairperson, the Chairperson of the End Conscription Campaign, the Treasurer of the Women's Movement and editor of the student paper as well as of a local community newspaper.

During WW2, women such as Vera Atkins, Nancy Wake and Virginia Hall ran thousands of Maquis resistance fighters for the SOE against German forces in France. In more modern times South African women have also featured in espionage. Kimberly born Jennifer Miles was recruited by Cuban intelligence while she was visiting Havana as a tourist. She subsequently got a job at the SA Embassy in Washington and spent much time in the company of senators, diplomats and officials to whom she was introduced by a close friend she developed in the US State Department. The FBI and SA security caught up with her however. Graaf Reine born Sylvia Raphael emigrated to Israel and taught at a kibbutz school where she was recruited by Mossad. She was part of the Israeli "Wrath of God" operation to kill the Black September terrorists responsible for the 1972 Olympics massacre of Israeli team members. She was arrested and convicted of murder and espionage in Norway but was deported. She died in Pretoria in 1972. Our Security Branch Intelligence section also had several women who played key roles in counterrevolutionary operations. RS183 was Lt. Lisa Williamson, codename 'Jane' who after attending Rhodes University became integrally involved in 'Operation Daisy'. She ran the foreign funded Prisoner's Support Trust and kept close contact with and contributed money to the families of persons convicted of 'political' offenses. She worked with the internal support mechanisms of the 'liberation movements' and was especially active in Lesotho where she was trained in 'Military Combat Work'. She also spent time in SWA/ Namibia when delivering money to Swapo officials, on occasion in Ovambo where Swapo concealed

RS407 was later deployed as a journalist to Zimbabwe where she worked with the SA exile community. She was subsequently detained by the ANC in the infamous Quatro prison camp in Angola. After her release into house arrest in Luanda she managed to escape to the British Embassy. RS454 was Lt. Vanessa Breton who qualified as an attorney at UPE. She subsequently worked as a human rights lawyer in the Eastern Cape. After the unbanning of the liberation movements she was appointed the Treasurer of the PE branch of the ANC. Lt. Joy Harnden was a journalism graduate who was deeply involved with the End Conscription Campaign, the Black Sash and the Johannesburg Democratic Action Campaign. She was also subsequently exposed as a Security Branch officer and detained by the ANC. Lt. Patricia Adam nee' Marrable was based in Europe where she and her husband handled the Intelligence section European network . There were several other women operatives who did similar work for our intelligence section, all of whose names must still be kept confidential as they have never been exposed. One of these women played a crucial role in our secret communications between our agents in Europe and headoffice. She qualified as an air hostess and couriered messages and reports to and from Europe. The Intelligence section also had several other women who were responsible for the administration of the undercover officers, agents and

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 91)

(Continued from page 90)

sources. This work demanded great secrecy and dedication and without that the section could not

have functioned. Some of the women who played this role were Charmaine Gale, Audrey De Kock and Paula de Beer.

BRIGADIER DUVEEN BOTHA – GRANDE DAME VAN DIE VROUEPOLISIE Lt-genl Johan Ferreira

Omdat daar 'n redelike ooraanbod van kandidate was, het brigadier Duveen dit op haarself geneem om toe te sien dat net die room van die kandidate aangestel word. Sy het ten minste tweekeer ‘n jaar, met kolonels Gerda Homan en Elize Visser en ook kaptein Magda Stander (later adjunknasionale kommissaris), elke afdeling in die land besoek om ‘n persoonlike onderhoud met elke elke kandidaat te kom voer. Met sulke besoeke het my vrou 'n bord tuisgemaakte eetgoed, soos melktert, en ander snoeperye gemaak. Ons het die drie dames dan saam met die offisiere op die personeel in die teekamer onthaal wanneer hulle 'n blaaskans tussen die onderhoude geneem het. Met sulke pouses het brigader Duveen ons soms vertel van die wyshede en sêgoed wat haar kandidate tydens die onderhoude kwytgeraak het. Sy vertel dat daar by een so ‘n geleentheid 'n jong dame kwaai senuagtig was tydens haar onderhoud. Sy was op die oog af aanvaarbaar, haar CV was in orde, maar die spanning het duidelik die oorhand oor haar gekry. As ons terugdink aan ons jare in die polisiemag, het ons paaie met dié van talle groot geeste gekruis. Dink maar aan manne soos genls. Suiker Britz, Louis Snyman, kapt. Bokkie Breedt en talle ander. Hulle het elkeen ‘n BRIGADIER DUVEEN BOTHA – GRANDE DAME VAN DIE VROUEPOLISIE onuitwisbare nalatenskap in die Mag gelaat. In die geselskap van hierdie groot geeste, kan ons ook vir brigadier Duveen Botha, die eerste vrou wat as hoof van die “vrouepolisie” aangestel is, skaar. Tydens haar dienstyd, en selfs na haar dood, was brigadier Duveen Botha ‘n besonder geliefde offisier. Haar spits-vondigheid en humorsin is alombekend. As polisie-werwingsoffisier in Middelburg in die vroeë tagtigerjare, was dit onder meer my voorreg om toe te sien dat vroue-kandidate uit die OosTransvaal (deesdae Mpumalanga) vir die polisie gewerf word.

Brigadier Duveen het gesien dat die kandidaat baie angstig was, en het haar eers op haar gemak probeer stel deur te vra of sy die woorde van die (destydse) volkslied ken. Die kandidaat het begin dink, maar soos dit maar dikwels onder sulke omstandighede gaan, sy sê toe baie benoud dat die woorde op die punt van haar tong is, maar dat hulle wil net nie in haar kop wil kom nie ..... Die brigadier por haar toe 'n bietjie aan ..... en sêvra toe die eerste twee woorde: "UIT DIE ........??" Skielik verhelder die kandidaat se gesig .... en sy antwoord: "UIT DIEPTES GA-A-ANS VERLOO-OO-RE .... Ek het later gewonder of sy die paal gehaal het, maar soos ek vir brigadier Duveen geken het, het sy die pos gekry! Lt-genl. (destyds kaptein) Johan Ferreira April 2021

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

In a Man’s World Major-General Sharon Schutte I never wanted to be a man, but I knew when I joined the then South African Police, that I was essentially, entering a man’s world. I had grown up in an army environment where we often lived in barracks or army houses, so I was used to rules, regulations and discipline. I was born in the former West Germany as a British subject and my father served in locations all over the world before we settled in South Africa in December 1974.

out on anything. Pretoria Central was often referred to as a “strafstasie” but that isn’t how I experienced my years there. At first, we as women only worked in the charge office but gradually, we were also posted on the beat (voetpatrollie) and eventually even as crew on the vans or for Radio Control who didn’t yet have Major General Sharon Constable Sharon female members on Schutte in 2010 Holmes in 1977 shift. I remember being posted with Kallie Knoetze and his patrol dog, Asdu, on an afternoon shift. He was at the prime of his boxing Originally as a teenager I had dreams of becoming career and exposed me to litchi fruit for the first a “Wren”, a female sailor with the British Navy but time (when I peeled them, I thought they were like once I discovered that they didn’t actually go to eyeballs). I think I can safely blame the drivers of sea and only performed administrative functions at the squad cars for my absolute fear of being a the time, I shelved that idea. passenger in a motor vehicle. As most drivers, I have no qualms when I am I had finished my “A” levels or “As we worked side by side behind the wheel but having Highers (the equivalent of matric) with our male counterparts, been exposed to high speed at a small village just outside Ed- experiencing some of the chases through the streets of inburgh and my first official job Pretoria with sirens wailing, I was at the Royal Bank of Scot- most gruesome of scenes, I am your ultimate pain land. This was when I realized am of the opinion that as of a passenger, even to date. that I didn’t want to be tied down to a desk job, working nine to women we brought some- As we worked side by side thing special to this previous- with our male counterparts, five. ly male dominated environ- experiencing some of the st On 21 January 1975 I joined the most gruesome of scenes, I police as a temporary member as ment”. am of the opinion that as I wasn’t yet a South African citiwomen we brought something zen. After basic training I began special to this previously male my career in the charge office at Pretoria Central. dominated environment. I truly believe that we Policewomen were still somewhat of a novelty in complemented each other in ensuring that we got 1975 and some colleagues assumed that we were the job done. It was never ever trying to be a man there for decorative purposes and to make the tea. or thinking that you had to prove that you could do It really was a case of having to prove your worth everything a man could. Obviously, there were in a patriarchal organization but without losing physical limitations, but we bought other talents to one’s femininity. the fore. I relished performing duties in the charge office, there you got to see all sorts of everything and had to have the wisdom of Solomon despite still only being a teenager myself. I can recall having my tonsils out on my rest days as I didn’t want to miss

Having been exposed to the charge office, the best place to learn how everything works in the heart of the station, I decided that I wanted to expand my wings and become a detective. In 1980 I

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

(Continued on page 93)

but was very eager to learn.

(Continued from page 92)

started at the Fraud Branch at Pretoria Central and later General Magda Prinsloo taught me all about Inquests. I think that Inquests were of the most depressing cases to work on, especially when there were child victims. General Magda Stander was also a detective at Sunnyside at the time. Our Branch Commander, Major Jumbo van der Wall was also the Pretoria 1st team rugby coach and many of the first team players were stationed at the Pretoria Central Detective Branch, so female detectives often got the brunt of standby duties, specifically over weekends. So, policewomen did indeed come in handy. I also gave lectures at the Police College and as was the norm at the time, you had to be a “lance bomb” to elevate the lecturer to a higher status than the Student Constable. Being a probationary detective, I had the longest rank imaginable “Vroue Leerlingspeurder Ondersersant (V/L/S/O/ S).

It was whilst I was on maternity leave in 1987 that I heard that General Suiker Britz had started with a rape unit at the Pretoria Murder and Robbery unit. This initiative was recorded in Suiker’s recent autobiography but some of the timelines and detail are incorrect. This really was the best time in my police career. I started out as a Detective Sergeant, my son was only 11 months old when I began working there but it was an amazing time and an opportunity to serve with enough experience and confidence to give of my best. Murder and Robbery had also been very much a man’s world and we women had to go the extra mile to prove that our calling to be there was not misplaced. We were 13 members all-in-all and we worked side-by -side, black and white all to achieve the same goal, we couldn’t accept that a criminal was cleverer than us and we had to do or utmost to solve cases.

When I read daily now about all the gender-based violence and what initiatives there are to address As much as I had loved being in uniform, I thrived these crimes it creates the impression that nothing in the detective branch, enjoying the challenge of was ever done in this regard previously. We initiatsolving crime. We used to fear docket ed specialized training, leant inspections from the District, Division about cognitive interviewing and even Head Office. Colonel Boes- “As much as I had loved in order to obtain the best man Basson was ruthless and was possible statements and being in uniform, I thrived known to take an investigating diary even developed victim care and scribble in red pen all over the in the detective branch, en- packages for complainants SAP 5 with choice words as to what that were issued against a joying the challenge of he actually thought of the quality of CAS number. We also had our investigations. However, there solving crime”. specialized sexual offences was an absolute pride in our dockets courts. It would appear as and this I believe is sadly lacking tothough of our best practices day. Sadly, the command and control, fell by the wayside and now the guidance and the motivation required appears it is a case of reinventing the wheel. to be non-existent. As detectives we were all treated equally, if a woman didn’t perform, she suffered My 36 years of service was an experience that I the same fate as a man. Everybody had to prove would never have had if I had stayed with the Roythem-selves worthy of being a “lapbaadjie”. al Bank of Scotland and hadn’t come to South Africa. South Africa has been good to me and the I also served as an identikit artist at the then South South African Police afforded me many opportuniAfrican Criminal Bureau. That was a great job, in- ties to develop and grow. Many of the generals terviewing victims of serious crimes and compiling reading this article were also part and parcel of my identikits in frames with different facial parts and career. I was in awe of many of you and was quite then sketching the final product. Our sketches frankly terrified of some of you at different times in were often screened on the television programme my career. “Police File” with David Hall Green and Fred Peach. This job involved a lot of travelling, so Since joining the General’s Club, I have come to when I got married in 1985 I requested a transfer realize that again I have been accepted into anto the Intelligence Section of the Security Branch other sphere of a man’s world and it is an absolute at Head Office. honour to be associated with men of this calibre. It was an incredible experience to work in this field too. I was somewhat naïve concerning the history of South Africa having not been to school here I

Thank you for allowing us in.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Die Polisievrou Hanlie van Straten Daar is ‘n sagtheid in jou vrouwees Want jy is ook vrou en ma Maar jou wil is van yster Jy hou die pas vol sonder om te kla Jy deins nie terug voor gevare Jy laat jou nie deur skurke intimideer Jy is vreesloos, doelgerig, vasberade As vrou in die mag wil ons jou vereer. God seën jou in jou dagtaak God seën jou waar jy ook al mag wees God is die skaduwee aan jou regterkant God beskerm jou in liggaam en gees

UIT MY SERVAMUS-PLAKBOEK HBH

‘n Humoristiese voorstelling van ‘n hof met vrouepolisie, vroue as hofpersoneel met ‘n manspersoon as

beskuldigde—skets deur JH Jackson

MET GROOT DANK EN ERKENNING AAN SERVAMUS EN SY REDAKTEUR ME ANNALISE KEMPEN VIR DIE GEBRUIK VAN FOTO’S EN SKETSE NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

Nog ‘n 1947-voorstelling van ‘n vrouepolisiebeampte in Suid-Afrika tydens rondtediens—Skets deur JH Jackson

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

SPESIALE MATRONE | SPECIAL MATRONS (1949—1966)

1972: DAME APPLIKANTE

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

100

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

101

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

102

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

103

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

104

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

105

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

106

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

107

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

108

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

109

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

110

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

111

SA PANORAMA: VROUEPOLISIE Dana Kruger

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

112

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

113

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

114

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

115

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

116

UNPOL: POLICE WOMEN: BRIG HA ‘RIANA’ PANEROS (SAPS) Petro Gunter Engelbrecht

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

117

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

118

1983: ONS EERSTE SWART DAME IN DIE SA POLISIE HBH

Mej Namassondo Radebe word op 1983-07-08 as lid van die SA Polisiemag ingesweer deur brig Duveen Botha. Ons weet nie wat van haar geword het nie …. Kan iemand miskien laat weet …. Dankie—HBH

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

119

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

120

ONS ROU OOR KAPT. MARTIE VAN ZYL

pragtige vrou

KOMMENTARE OP HAAR DOOD

Sarie van Niekerk: Wat n tragiese voorval, so jonk so in die fleur van haar lewe. Bid God se vrede en genade oor die wat agterbly. RIV kollega!

ONDESKRIF: Die begrafnisbrief van wyle kapt. Martie van Zyl wat op 16 Maart oorlede is. Sy het in 2020 weens mediese redes uit die polisie getree. Marlene Aldrich: Vandag het ons afskeid geneem van ex-kapt. Martie van Zyl. Sy was in die laaste jare die stasiebevelvoerder van Steunmekaar voordat sy verlede jaar (2020) om mediese redes uitgetree het. Denise van der Westhuizen: Rus sag vrou in blou. Ons innige meegevoel. Mag die Vader jou Vrede gee. Renate Barnard: Wat ‘n tragedie. RIV Susan Groesbeek: Saluut! Mag jy lekker by Jesus se voete sit. Lynette van Eeden: Ai ou Martie! Gaan jou mis. Rus sag. Lizet Esterhuisen: Ai….jammer om te hoor. So mooi vrou in blou Aletta Rudman: Innige simpatie aan familie en vriende. RIV

Karen de Klerk: RIP. Heartfelt condolences to her family Elize Mouton: Rus sag en in Vrede. Mag God berusting bring teenoor die naasbestaandes Anna-Marie Coetzee: Innige simpatie aan haar gesin, familie, vriende asook kollegas!!. Baie sterkte hoor Denise Wagenaar: What a lovely lady RIP. Deepest sympathy and condolences to family and friends Hanlie Jacobs: Agge neee. Sy het by Navalsig ook gewerk!! Wat het gebeur? RIV Kapteintjie Beverley Lancaster Olivier: So jammer oor die hartseer en die groot verlies vir familie en vriende. Mag die Here julle in hierdie hartseer tyd troos en styf in Sy liefdevolle arms omhels

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

121

Trish Scheepers: Oorlede 23.04 2021 Mercia du Pont

Die Bestuurder van Brooklyn Polisie “Safety Operations” Seksie 4 CPF, Trish Scheepers is op 23 April 2021 oorlede na ‘n stryd van drie jaar met kanker. Oor haar skryf Mercia du Pont so: Liewe Sarie, Trish Scheepers Oorlede 23.04 2021. Sy was bestuurder van Pretoria Brooklyn Seksie 4CPF Safety Operations vir byna tien jaar. Sy was geskei en het ‘n bitter harde geveg gehad om haar drie kinders alleen te onderhou en te versorg.

condolences to the family and friends. Really a dreaded decease. •

Dalene Steenkamp: Simpatie aan al die familie en vriende. Ons salueer jou dapper stryder.

•

Nuzima Pietrsen: Sincere condolences to everyone affected by her passing. Praying God’s love, peace, strength and comfort of Holy Spirit upon everyone in Jesus mighty name.

•

Cheryl Charmaine Deacon: So verskriklik jammer. RIV Trish en innige meegevoel met haar familie, vriende en kollegas.

Trish Scheepers wat op 23 Apri 2021 na ‘n stryd van drie jaar aan kanker oorlede is Kanker is ongeveer drie jaar gelede by haar gediagnoseer. Ek het baie met haar gesels veral gedurende snags tydens operasies met die GPF. SPAR Monumentpark het ‘n tydelike GPF-kantoor in die parkeerarea ingerig wat deur Trish beman was en waaruit sy met verskeie operasies geassisteer het in Monumentpark, Pretoria. Onbekend watter jaar sy in die kollege was. Nog ‘n paar van die meer as 100 kommentare wat binne die eerste paar uur vir haar ingestroom het: •

Carin Maré Harmse: Ai dit is so jammer. Trish was so lief vir die Monumentpark gemeenskap. Sal jou geselsies mis Trish.

•

Denise Wagenaar: Deepest sympathy and NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

122

HONDE Hi Hennie Met verwysing na Nongqai Augustus 2011 Volume 2 No 8C (K9 -100) word jy die volgende meegedeel. NAWOORD Sarie van Niekerk Dit is altyd moeilik om ‘n nawoord te skryf, maak nie saak onder watter omstandighede nie. Dit klink altyd vir my so ‘dit is nou die einde van die pad’. Gelukkig hierdie is nie die einde van die pad nie, kom ons noem dit die begin van ‘n nuwe fase in die lewe van alle vroue in die Suid-Afrikaanse Polisiediens. (Ons sluit natuurlik die lede van die destydse Suid-Afrikaanse Polisiemag ook hierby in.) Ek kan nie hier ‘n nawoord skryf sonder om eerste aan brig. (afgetree) Hennie Heymans vreeslik dankie te sê dat hy aan ons vroue, ouden dienende lede, om hierdie pragtige Gedenkuitgawe van die elektroniese Nongqai uit te bring waardeur ons regtigwaar hulde wil bring aan nie alleen die baanbrekervroue van 1972 nie maar almal wat in ons voetspore geloop en steeds loop om vrouens te eer vir almal se onbaatsugtige diens aan die Republiek van SuidAfrika! Hennie verskriklik baie dankie vir alles wat jy in hierdie gedenkuitgawe ingesit het. Ek weet hoeveel ure, dag en nag jy navorsing gedoen het en voor die rekenaar deurgebring het om hierdie praguitgawe die lig te laat sien. Ons sien uit na nog verder samewerking met jou om ons vrouens weer n slag op die voorgrond te plaas. Aan al die dames wat op kort kennisgewing ingespring het en ‘n wonderlike versameling van stories, sommige skreeusnaaks en ander weer baie hartseer, bymekaar te kry om die uitgawe

Ek het my eerste Duitse Herders hond vir 4 jaar opgelei. Ek het by die German Sherperd Club (GSC) aangesluit. Die honde-opleiding het by die ou Goodwood Skougronde plaas gevind. Die terrein is omskep na ‘n Kasino. Die Stigter van die klub was die moontlik te maak. Dankie ook vir al die pragtige foto’s wat julle so laat instroom het. Sonder julle sou dit nie moontlik gewees het om vandag ons eie Nongqai net vir vroue die lig te laat sien nie. Daar is gepoog om so groot verskeidenheid as moontlik stories en foto’s van alle afdelings en alle gebiede binne die polisie in hierdie uitgawe te dek. Daar word mos gesê ‘niks vertel ‘n storie soos ‘n foto nie!’ Hierdie gedenkuitgawe is die voorloper vir planne om volgende jaar op 20 Maart die eerste groep vrouens wat die moed gehad het om die manlike houvas op die Suid-Afrikaanse Polisiemag te verbreek. Daar was baie teenstand en selfs opstand toe die aankondiging gedoen is dat vroue vir die eerste keer in die geskiedenis van die polisie as volwaardige polisiebeamptes opgelei gaan word. Ek glo egter dat die vroue wat die afgelope halfeeu die pad saam gestap het, hulself oor en oor bewys het. Daar is plek vir vroue in die polisie. Ons bring graag ook hulde aan veral die twee vroue wat die voorlopers was, wyle brig. Duveen Botha en ook wyle lt.kol. Ansie Nel. Die leiding wat hulle en hul opvolgers deur die jare aan die vroue gegee het, het die vroue regop en staande gehou. Ons eer hul nagedagtenis! Sterkte en voorspoed aan oud en dienende lede in die polisie. Eer en hulde aan hulle wat hul lewens opgeoffer het vir ons land! Mag die Here se genade by julle wees waar julle ookal gaan.

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

123

SLOT | END

Dear reader Please note that in this quasi-historical magazine we make use of various sources and consequently it is obvious that the document contains various diverse and personal opinions of different people and the author of the Nongqai cannot be held responsible or be liable in his personal capacity. Geagte leser Vir hierdie kwasiehistoriese tydskrif maak ons van verskeie bronne gebruik en bevat die dokument uiteraard uiteenlopende en diverse persoonlike menings van verskillende persone en die opsteller van die Nongqai kan nie in sy persoonlike hoedanigheid daarvoor verantwoordelik of aanspreeklik gehou word nie. © 2020 Brig. HB Heymans (SAP Ret.)

NONGQAI VOL 12 NO 5A MAY 2021

124

Nongqai Vol 12 No 5A (Dames / Ladies)

Articles inside

Last Post

Nawoord: Sarie van Niekerk

Eerste Swart Dame in SAP: HBH

In a Man s World: Major General Sharon

Ontstaan van en transformasie van

Women in SAP Intelligence: By RS167

Ierland: Ronelle Valentyn

My loopbaan in die Suid Afrikaanse

Herinneringe aan my diens saam met ses

Ons is whakkies: Ronel Lombaard (Kemp

Polisievoetspore loop oor my lewenspad

My opsetlike blapse wat ek in die polisie

Angue Cross slaap op trommel voor

Tannie Kleintjie Van Dyk: Kabous Louw

Gogga maak nie net vir baba bang: Dalene

Die bloulig gaan saam stasie toe: Lente

Wat ek alles geleer het: Dalene Steenkamp

1981: Recruitment: First female police offic

Oud lt. kol (v) Herika Rich Basson dink

Dalene Steenkamp: Peloton 90, 1983

Dalene Steenkamp: Gebore Coetzee

Herdenking: 50 Jaar Vrouepolisie

Genl Johan van der Merwe

1972: Die jaar wat my lewe totaal op

Brig Hennie Heymans

Genl Magda Stander

Publisher | Aim | Policy

Vrouepolisie: Gedenkdiens En

Inhoudsopgawe | Contents