A-krant december 2022

De A-krant is een uitgave van buurtvereniging Het A-Kwartier in Groningen en wordt vier keer per jaar in een oplage van 2300 exemplaren huis-aan-huis verspreid in de hele buurt. Bij een teveel aan kopij kan de redactie besluiten de kopij verkort, niet of in een volgend nummer te plaatsen. Ingezonden brieven worden niet anoniem geplaatst en de schrijver/ ster is verantwoordelijk voor de inhoud.

De A-krant beoogt te voldoen aan de behoefte van de lezers. De redactie schrijft en stelt de krant samen zonder rechtstreekse of zijdelingse beïnvloeding.

Leden van Het A-Kwartier ontvangen - per email - automatisch ook het A-mail bulletin met actuele informatie over ontwikkelingen en aktiviteiten. Niet-leden kunnen zich daar voor inschrijven: stuur een email naar hetakwartier@gmail. com o.v.v. 'aanmelding A-mail bulletin'.

Nog geen lid en woon of werk je in het A-Kwartier?

Persoonlijk lidmaatschap ¤ 12,50 per jaar. Meerpersoons-lidmaatschap ¤ 17,50 per jaar. Informatie op de website: www.a-kwartier.nl

Buurtvereniging Het A-Kwartier

Banknummer: NL33INGB0005031398

Kamer van Koophandel: 40025343 Website: www.a-kwartier.nl Email: hetakwartier@gmail.com Email A-krant: Aredactie@gmail.com

Buurtpand De Oude Drogisterij

Lage der A 4: Hans Imelman, 050-3125020

Post voor Het A-Kwartier en de redactie van de A-Krant: Reitemakersrijge 18, 9711 HT Groningen

Bestuur van Het A-Kwartier:

Trinet Holtslag (voorzitter)

Klaas van der Meulen (secretaris)

Giorgio Achterbosch (penningmeester)

Marieke Kremer (e-mail en leden)

Evelien (Eef) Alkema (activiteiten)

Mark Hömmen

• Politie: 0900-8844

• Meldpunt Overlast: 050-5875885

• Wijkpost Binnenstad: voor klachten over uw woonomgeving 050-3678910

• of: www.gemeente.groningen.nl/ overlast-en-zorg-melden

Verspreiding van de A-krant: Hans Mulder, Schuitemakersstraat 7a 06-26769660 / 050-3120413; email: ormu@home.nl

Hier kunt u zich ook aanmelden als u wilt meehelpen de A-krant te bezorgen.

Voor het plaatsen van advertenties: informatie via Aredactie@gmail.com

omslag: schaduwhek Hoge der A (foto: Dillen van der Molen)

van de redactie

Het einde van het jaar, tijd om terug te blikken en vooruit te kijken. Dit jaar verloren we twee zeer bij de A-krant en het A-Kwartier betrokken buurtgenoten. Henk Cuperus in het prille begin van dit jaar en Tineke Orsel in het laatste kwart. In deze A-krant gedenken we Tineke, een zeer bijzondere vrouw die levenspartner Hans, vrienden en wereld heeft verlaten en daarmee ook het A-Kwartier blijvend heeft verarmd. We kenden dit jaar wisselingen in de redactie.

Esther Klaver heeft met Piet het monsterboekje weer eens tevoorschijn gehaald om nieuwe horizonnen te verkennen. Van de zeiltocht met de 'Four Birds' zal ze ons - van Frankrijk tot Zuid-Australië - op de hoogte houden.

Wilma Mik en Tjerd van Riemsdijk zijn (als redactielid) afgemonsterd. Aan beiden dank voor hun eerdere bijdragen.

En als we als redactie dan ook mogen vooruitkijken: wat zou het toch mooi zijn als we nieuwe leden van de redactie zouden kunnen verwelkomen in het nieuwe jaar. Aarzel niet en maak jezelf bekend!

In deze A-krant weer veel mooie bijdragen uit verschillende pennen. Mooie foto's ook. Veel leesplezier en geniet ook in dit seizoen van elkaar en van onze mooie buurt. (HSM)

colofon

Redactie: Dick Veen, Hans van de Sande, Tjitske Zuiderbaan, Henk Sytze Meerema (eindredactie), Han Santing (vormgeving & foto's)

Drukkerij Scholma, Bedum

Medewerkers aan dit nummer:

Wim Stuiver, Trinet Holtslag, Karlijn Donders, Ewa Soroka, Klaas van der Meulen, Bertine Beugels

Kopij voor A-krant 2023 | 1 inzenden vóór 15 februari 2023

Nonera radioRadio-Wereld, Havelte foto: SkyscraperCity

IN MEMORIAM TINEKE ORSEL

tekst: Hans van de Sande

Steen

Verdriet kit al mijn krachten samen, zodat ik roerloos word als steen.

Mijn hele wezen wordt materie, een ondoordringbaar star mysterie. O sla de rots, opdat ik ween.

M. Vasalis

Een zeer bijzondere vrouw heeft man, vrienden en wereld verlaten en daarmee ook het A-Kwartier blijvend verarmd.

Dit In memoriam heeft als doel haar te gedenken.

De perioden van haar leven waren als die van anderen: ze werd geboren, ging naar school, werkte, had vrienden en partners, wijdde zich aan wat haar hand vond om te doen, ging op haar eenenzestigste welver diend nietsdoen en genoot daarvan.

Nu ze op vier november zeer plotseling is overleden beseffen we pas dat ze wel gewoon leek, maar dat in vele opzichten geheel niet was.

Ze was een vrouw die, hoewel ze een diep gevoelsleven had, niet almaar klaarstond om dat aan anderen mee te delen. In haar doen en laten toonde ze echter dat ze geheel niet oppervlakkig was. Het sociale en invoelende van haar karakter was niet zomaar een façade, het kwam diep van binnenuit. Ze koos voor het beroep van verpleegster en heeft, dank zij haar intelligentie, zowel in denken als in emoties, daarin ook behoorlijk carrière gemaakt. Na echter een tijd hoofd van een verpleegafdeling neurologie te zijn geweest, kwam ze tot de conclusie dat status wel iets moois was, maar dat de nadelen voor haar niet tegen de voordelen opwogen en deed ze vrijwillig een stap terug.

verpleegkundige in de ouderenzorg werkte en waar ze bijzonder goed aardde. Ze maakte er al gauw vrienden en na enige tijd ook een levenspartner, Hans Mulder. Door deze gelukkige partnerkeuze ontstond een leven waarin ze samenwerkten aan een gelukkig en afwisselend bestaan voor hen beide. Daar droeg niet weinig aan bij dat ze ook nog eens het diploma van de culinaire vakschool behaalde. Bovendien studeerde ze ook nog eens Nederlands aan de RuG, maar dat was meer iets erbij.

Zowel Hans als zij waren epicuristen in de beste zin des woords. De oude Epicurus, een Grieks filosoof, leerde immers dat we alles wat we over de wereld weten via onze zintuigen hebben geleerd en dat de zintuiglijke wereld daarom in het mensenleven zeer belangrijk is. Het hoogste goed was volgens Epicurus een gelukkig leven gekenmerkt door geeste lijke gemoedsrust en vrijheid van lichamelijke pijn. Hij trachtte de mens te bevrijden van irrationele angsten en de vrije wil te bevorderen.

Dit Epicurische programma was precies wat Tineke nastreefde. Ze deed dat met haar ge voelsgenoot Hans door reizen te ondernemen, intensief deel te nemen aan de wereld van de muziek, door te genieten van het beste op het gebied van eten en drinken en samen met vrienden te genieten van het leven in discussies, spelletjes en conversatie. Daarnaast was ze in allerlei opzichten sociaal actief en een beeld daarvan geeft de speech die bij haar crematie uitgesproken werd door Fleur Woudstra.

Zesentwintig jaar geleden vonden Hans en Tineke een woning in het A-Kwartier en wel in een pakhuis aan de Schuitemakersstraat. Die straat maakt op de oppervlakkige wande laar nou niet de indruk van een leuke woonstraat te zijn, maar schijn bedriegt hier. Van een groot complex van ruimten en zolders hebben ze in de loop der jaren een haast paleisachtig geheel gemaakt, zelfs met statietrap. Achter hadden ze vrij uitzicht op het doen en laten van de studentenvereniging Albertus Magnus en in plaats van te klagen over de daarmee samenhangende ongemakken, gingen ze met het bestuur in gesprek, wat leidde tot een prettige vorm van samenleving en een warme verhouding. In dat huis moet Hans nu verder met talloze herinneringen en twee poezen en af en toe de nog naklinkende lach van Tien. Maar Tineke zelf is er niet meer. Toen ze de ernst van haar ziekte helder voor zich had besloot ze als een ware Epicurist de wijste weg te kiezen en dat heeft ze als een heldin gedaan.

Een veelzijdige vrouw van karakter is zo van ons heengegaan en we zullen haar ernstig missen, maar we zullen ons ook haar charme en juiste oordelen herinneren en ook wat ze voor anderen gedaan en betekend heeft. Op haar rouwkaart stond immers niet voor niets: 'Ze was alles'. Het zij zo.

De Beurtvaart aan de beurt

tekst: Dick Veen | foto's: Han Santing

Asterk uitgebreid en bijna elk dorp in de provincie was te water bereikbaar. Er was door de toegenomen handel een grote behoefte aan een vaste en geregelde scheepvaartverbinding tussen stad en ommeland voor mens en handelswaar. Daarom besloot de provincie Groningen het vervoer te water voor goederen en personen, de zogenaamde beurtvaart, toe te staan.

De provincie en de stad gaven het uitsluitende recht van geregeld vervoer van mens en goed aan bepaalde schippers. Ze vroegen er bijna niets voor terug, slechts 25% van de opbrengst verdween in de schatkist van stad of provincie.

De Hendrik A aan de Hoge der A Bij mijn omzwervingen door de stad kwam ik steeds in de A de Hendrik A tegen. Geen mooiere naam voor een schip met een nagenoeg vaste ligplaats in de A dan een schip dat A heet. Daarnaast is het ook nog een pracht exemplaar, een echte oude beurtvaarder. Ik stel me dit schip voor in 1930 of zoiets, varende tussen de Wirdummermaar en het Damsterdiep in de stad. Eerst laden in Wirdum, drie man aan boord die opgewonden zijn omdat ze naar de grote stad gaan reizen. In Ten Post twee man erbij en een lading meel van de mo len. In Ten Boer nog meer lading en zelfs een dame die mee gaat varen. Het schip zoeft naar de stad en nabij de Loppersummergang werd gelost. Zowel de passagiers als de lading gingen hier van boord. Drie uur later zal het vertrekken met nieuwe lading en nieuwe passagiers. Hoewel de drie Wirdummers, nu met lege portemon nee maar vol met schuimende Barba rossa, ook mee terug voeren. Mijn fantasieën over de Hendrik A berustten mogelijk op waarheid maar mogelijk ook niet. Daarom moest ik de

• boven: Kaart van de provincie Groningen van Willem Janszoon Blaeu (1645)

• onder: Groningen, Hoek van Ameland met beurtschip in 1905 (foto: RHC Groninger Archieven)

eigenaar en wonend aan de Lage der A heeft hij zicht op zijn schip. Ik ontmoette hem aan boord omdat hij mij graag zijn schip wilde laten zien en omdat ik het heel graag wilde zien. Na twee minuten wist ik al dat mijn fantasieën op waarheid konden berusten, bij Akos is namelijk heel veel mogelijk. Een man vol verhalen over schepen, auto's, reizen en historie. Hij is overal in geïnteresseerd en ziet overal de lol van in.

Hendrik A: een droom komt uit Op zeker moment was Akos in het be zit van een bakdekkruiser. Een plaatje van een schip maar een draak om mee te varen. Grieto Visser in Wildervanck, een handelaar in boten zag wel wat in dat ding en hij had ook een mooi scheepje liggen. Toen Akos dat zag was hij verliefd en het was een schip dat een eerdere fout in zijn leven zou herstellen. Hij zag zijn jeugd in Emmen voor zich, samen met zijn vader naar Nieuw Amsterdam waar opduwertjes lagen, mini sleepboten, zo een zou hij willen hebben. Hij kocht een sleepboot maar niet zo'n kleine maar een echte grote. Dat bleek in de praktijk niet een hele goede keuze. Nu zag hij een beurtvaarder die precies leek op een mini luxemotor (eerste type schip dat gemotoriseerd werd gebouwd), en dat was nou net een schip waar hij altijd al naar had verlangd. Nu niet groot in plaats van klein, maar klein in plaats van groot. Natuurlijk was het een schip waar veel aan moest gebeuren, maar dat is nou precies waar Akos goed in is, alles wat hij ziet kan hij maken, of het auto's, huizen of schepen zijn, met twee rechterhanden en een groot technisch inzicht. En met zijn lijfspreuk: "Als ik een schip moet vernielen om comfort te krijgen is mijn antwoord: Niet doen".

Dit schip moest zoveel mogelijk worden terug gebracht naar originele staat. Klein probleem was dat er geen originele tekeningen waren, geen foto's van vroeger, geen bekende geschiedenis. Mogelijk had het na de oorlog nog een tijdje Vaderland geheten, maar op

lijk dus toch zijn orginele naam. Akos moest voor de restauratie dus kijken naar andere schepen, hij moest meten en verhoudingen berekeningen, mogelijkheden onderzoeken en kijken wat paste bij het schip. Een den (rechtopstaande zijkant van het ruim boven de gangboorden) moest worden gemaakt omdat het schip voor de Zuiderzee-visserij was gebruikt en een vlak dek met bunnen (bergplaats voor vis) had gekregen. Er moest een luikenkap komen, het interieur moest worden ingetimmerd, besturing en motor worden opge knapt, kortom een berg werk.

De Kerk

Voor aanvang van alle werkzaamheden werd eerst de gereformeerde kerk in Veendam bezocht. Niet om de zegen over zijn werk te vragen maar om de kerkbanken op te halen. Dit hout kwam te koop en met een paar vrienden werd de hele boel opge kocht, mooier hout was er niet. Nu is het nog te zien als vloer en betim mering en geeft het de binnenkant van de Hendrik A een hemelse glans. Helaas is het verleden van de Hendrik A nog in duisternis gehuld. Er is geen brandmerk wat de zoektocht zou vergemakkelijken. Wel is bekend dat er verschillende eigenaren zijn geweest die geprobeerd hebben het schip weer in zijn oude luister te herstellen, maar is er maar één geweest die het heeft afgemaakt. Akos. Het 14.97 meter lange en 2.70 meter brede schip is uitgerust met en 80 PK FordIndustrie motor en is klaar voor zijn toekomst. Het gedeelte waar vracht werd vervoerd is nu, met oog voor detail, prachtig ingetimmerd en geworden tot kombuis, roef en natte cel. De plek voor de passagiers is de master slaapkamer. Zijn bestemming was nu eerst een reis van vier maanden naar Parijs om daar als beurtschip twee passagiers (Akos en zijn vrouw Roelien) en goederen naar toe te brengen, een doos Knols koek stel ik me zo voor. En na deze reis terug naar de A?

• Lees verderop in deze A-krant hoe de reis verloopt.

Vrijwilliger in de kerk

Tjitske Zuiderbaan

Om toch nog iets voor de medemens te betekenen na mijn pensioen, meld ik me als vrijwilliger bij de Der Aakerk in Groningen. Openstelling van deze stadskerk is een van de speerpunten van het beleid van de nieuwe directeur van de Stichting Oude Gronin ger Kerken. Voor de expositie van Noorderlicht hebben ze mensen nodig die bezoekers ontvangen en registreren. Zo hoef ik tenminste niet cold turkey af te kicken van de kerken. Bovendien wil ik graag betrokken blijven voor mogelijke (betaalde) schrijfopdrachten en toon ik betrokken heid en goodwill door vrijwillig achter de balie te staan in de A-kerk. Ayn Rand (De eeuwige bron) schreef het al, altruïsme is de mens vreemd. Aan de basis van zelfs de meest nobele liefda digheid, ligt eigenbelang… Ik kan op vrijdag beginnen. Vlak van tevoren vraag ik me af wat ik moet aantrekken. De collega vrijwilligers schat ik in als vrouwen van zekere leeftijd met nauwe banden met de Rotary. Om niet meteen het statement te maken dat ik 'anders' ben, verruil ik mijn grijze tijgerprint broek voor een saaie denimachtige krijtstreep pantalon.

Bij binnenkomst in de kerk valt me meteen op dat dit niet zomaar een foto-expositie betreft. Grote installaties van schermen met duizenden pixels activeren op het moment dat je er langs loopt. Een brij van foto's, video's en teksten ver schijnt, omlijst door elektronisch geluidsgeweld. De schrik slaat me om het hart. Sinds mijn 27ste lijd ik aan een tinnitus, die niet veel erger hoeft te worden om ondraaglijk te zijn. Ik probeer mijn oren dus zo weinig mogelijk bloot te stellen aan harde geluiden. Het volume van deze installaties overschrijdt al mijn 'oorrale' grenzen.

De huismeester troont me mee naar mijn me devrijwilligers. De door mij ingebeelde 'zekere' leeftijd ligt minimaal vijftig jaar jonger dan waarop ik had gerekend. Ik word voorgesteld aan een meisje van rond de twintig met een gelukzalige glimlach op haar gezicht. Ze draagt geen make-up en heeft een nonchalant natuur lijk blond krullenkopje. In sneltreinvaart legt het glimlachende kind me uit hoe de tablet werkt waarop we de bezoekers moeten registreren. 'Doe jij dat maar,' haast ik me te zeggen. 'Ik ga wel buiten staan.' Mijn krijtstreepbroek voelt ineens ongemakkelijk. Ik weet niets interes sants te zeggen tegen de collega vrijwilliger die mij afwachtend blijft aanstaren. 'Hi, ik ben net met pensioen en wil mezelf nuttig maken?' Of 'Hi, wat brengt jou hier? Ik heb bij de Stichting gewerkt, maar ben net met pensioen en ben bang dat ik me net zo zal vervelen als mijn vader op die leeftijd. Hij heeft zich letterlijk doodver veeld, dat wil ik voorkomen.' Maar er komt niets zinnigs in me op. Er lopen nog een jongen en een meisje te surveilleren, d.w.z. uit de jeugdige neus te eten. Storm loopt het namelijk niet, en wanneer er na drie kwartier een naar rook stinkende jongeman verschijnt, die ook bij de balie is ingedeeld, zie ik mijn kans schoon om te ontsnappen aan de herrie en de paniekerige verlegenheid die mij overvalt in dit gezelschap, dat anders dan ik nog een uitwaaierend levensperspectief heeft. Diverse generatiekloven beletten mij mezelf te zijn. Ik laat me nog wat verder de vernauwende trechter inzuigen, waarin ik ben terechtgekomen sinds mijn prille pensioen.

Thuis kleed trek ik snel mijn tijgerbroek weer aan.

Maar of die mij vandaag had kunnen redden?

van het bestuur

• • •

Beste buurtgenoten

Het eind van het jaar komt alweer in zicht, tijd om terug te blikken en alvast vooruit te kijken.

Een jaar geleden zag het er somber uit voor de buurtvereniging, we hadden bijna geen bestuur meer. Nu draait de vereniging gelukkig weer volop. Er is een gevarieerd aanbod aan activiteiten. Stuk voor stuk worden die druk bezocht. Niet alleen, maar ja, ook voor de afsluitende borrels. We zien er oude bekenden en nieuwe gezichten, een mooie mix. Allerhande reportages en columns op de website worden goed gelezen (zie www.a-kwartier.nl/columns) en de Werkgroep AKRO (A-Kwartier

lijke Ontwikkeling) is aan de slag.

We hebben, in tegenstelling tot de afgelopen jaren, een tweede reguliere ALV (Alge mene Ledenvergadering) georganiseerd. Dit blijven we doen om elkaar vaker te kunnen spreken over de gang van zaken in de vereniging en om de begroting voor het volgende jaar goed te laten keuren. Zie voor een impressie verderop.

Er is kennisgemaakt met Thea Rolvers (foto rechts) werkzaam in het WIJ-team, Schildersbuurt/Centrum. Je kunt bij haar en haar team terecht voor allerlei hulp of bijvoorbeeld het opzetten van activiteiten, zie https://wij.groningen. nl/ Bij ons in het A-Kwartier zijn ze bezig met de studentenoverlast in de Sledemennerstraat. Afgesproken is dat ze ons ook gaan helpen het bereik van onze vereniging te vergroten, dat helpt ook het Wij-team. Er is zorg over verwarde personen,

Ruimte

foto: Han Santing

spelen bij een van de drie overlastcasussen die wij in behandeling hebben.

In oktober kwamen zes bewoners van het A-Kwartier af op een uitnodiging voor een buurtborrel van Albertus Magnus. Praeses Max heeft verteld over de geschiedenis van de studentenvereniging en er ontstond een openhartig gesprek. Ook over de overlast die een aantal buren ervaren en waarover nadere gesprekken zullen volgen.

Begin november bereikte ons het verdrietige bericht van het overlijden van onze actieve buurtbewoonster Tineke Orsel. Tineke was, met haar man Hans, een geziene, gezellige gast op onze buurtactiviteiten. Tineke heeft menige buurtborrel aangekleed met heerlijke hapjes. En met Hans verzorgde ze de distributie van de buurtkrant. We gaan Tineke missen en wensen Hans heel veel sterkte.

Op het moment dat u deze krant leest is Sinterklaas alweer uit zijn logeerka mer in het eeuwenoude Cantershuis van het MadA (Museum aan de A) vertrokken en is waarschijnlijk ook Winterwelvaart al weer achter de rug. Hopelijk konden alle activiteiten doorgaan en was het als vanouds een sfeervol gebeuren aan de wal, in Museum aan de A, in de A-kerk en aan boord van de historische schepen in ons mooie stukje binnenstad. Het komende jaar gaan we door op de ingeslagen weg en willen we ons dus speciaal in zetten om meer buurtbewoners bij de vereniging te betrekken en bijeen te brengen. Zo krijgen we beter zicht op wat er in de wijk leeft. Ook willen we de behoefte peilen om een activiteit voor verduurzaming van onze veelal oude panden in de wijk te organi seren. Iedereen met ideeën hiervoor, of liever nog, die hieraan mee wil werken, is van harte welkom. Meld je via het bekende hetakwartier@gmail.com

Algemene Ledenvergadering van 8 oktober Deze ALV werd gehouden in Luhu, het pas geopende ontbijt- en lunchcafé aan de Munnekeholm, gerund door doven. De bijeenkomst begon met een sympathieke terugblik van Piet van Dijken op het leven van ons begin 2022 overleden bestuurslid Henk Cuperus. Na een pauze met koffie en heerlijke taart om na te praten, werd in vlot

foto: Knelis

ficiële agenda afgewerkt. De tijd werd verder nuttig gebruikt door vooruit te kijken. Er wordt geopperd een avond te organiseren over verduurzaming. In het A-Kwartier zijn nogal wat panden waar dit van groot belang is en het lijkt nuttig hier gezamenlijk aandacht aan te besteden. De vraag of er leden aanwezig waren die de kar willen trekken leverde nog geen aanmeldingen op. Bij deze: is er iemand die dit op wil pakken?

Doorlopende oproep voor versterking activiteitencommissie en webredactie De activiteitencommissie kan versterking gebruiken voor de organisatie van uiteenlo pende buurtactiviteiten. Ook de websiteredactie heeft ruimte voor uitbreiding. Lijkt het je iets, af en toe iets te helpen organiseren of te schrijven? Meld je aan via het bekende hetakwartier@gmail.com

Activiteiten (kijk voor uitgebreide verslagen, ook van de ALV, op www.a-kwartier.nl) 25 september - Geveltuin awards Een deskundige jury met Marieke Kremer, Martien van Veldhoven en Klaas van der Meulen, heeft alle geveltuinen van onze wijk bekeken en beoordeeld. Op 25 september was in café De Wolt hoorn de feestelijke uitreiking van het Gouden Schepje voor de fraaiste geveltuin in het A-Kwartier. Winnaars zijn Jan Willem Kok en Roeki Sheer Mahomed in de Sledemen nerstraat. Verder waren er prijzen voor Francis en Hans van Dijk, Hinke Veenstra, Jacqueline Wijnbergen en Jan Brouwer, Henk van der Veen en Jelmer Boterhoek. De prijzen werden uitgereikt door onze buurtgenoot en dichter, schrijver, vertaler en columnist Jean Pierre Rawie.

5 oktober - Kennismaking met wijkwethouder en burgemeester en 3MO Op 5 oktober hebben het bestuur en wijkbewoners kennis kunnen maken met onze nieuwe wijkwethouder Mirjam Wijnja die, samen met burgemeester Koen Schuiling, bij

foto: Han Santing

ling vooraf met A-Kwartier bestuursle den door de wijk kwamen zaken aan de orde waar wijkbewoners trots en fier op zijn en op dingen die de nodige aandacht behoeven. Daarna was er in de Oude Drogisterij een ontmoeting met geïnteresseerde leden van de buurtvereniging en werd ingegaan op vragen naar aanleiding van de wande ling en die buurtbewoners hadden ingestuurd. Er staat een uitgebreid verslag op onze site. Op diverse on derwerpen zijn beleidsacties in gang gezet en op het 3MO (3 maandelijks overleg) met de gemeente blijven we de voortgang in de gaten houden.

27 november - Gewelvenwandeling Akerk en 17 december -Kaarsjestocht Afgelopen 27 november heeft een rondleiding over de gewelven van de Akerk plaatsgevonden. Vanwege de overweldi gende animo proberen we een tweede editie te organiseren. Op 17 december organiseerden we, bij voldoende interesse, een Kaarsjesboottocht tijdens WinterWelVaart. Verslagen hiervan zijn te vinden op de website.

Agenda 2023

8 januari - Nieuwjaarsborrel van 16.00 - 18.00 uur in de Oude Drogisterij.

6 februari, 6 maart, 3 april - Opschoonploeg. Vertrek 16.30 vanaf de Vissersbrug. Voor afvalgrijpers en vuilniszakken wordt gezorgd. Contactpersoon: Ellen Spits, te bereiken via hetakwartier@gmail.com. En praat, als het zo uitkomt, na onder het genot van een drankje. In voorbereiding zijn: een avond over verduurzaming (oude) karakteristieke panden, een archeologie lezing over nieuwe vondsten in de stad, een pubquiz met onze buurtgenoten van het Groningen Centrum Taal & Cultuur, een NL-Doet activiteit, een roeiclinic bij roeivereniging De Hunze. Blijf op de hoogte van de activiteiten: meld u aan voor het A-bulletin via: hetakwartier@gmail.com.

foto's: Han Santing

Hoge der A 31 een familiegeschiedenis

tekst:Esther Klaver foto's: Han Santing

OSiedsko Stalman, nazaat van de fami lie die ooit radiotoestellen onder de naam 'Arenon' verkocht. Arenon is een anagram van 'Nonera': de naam van het familiebedrijf aan de Hoge der A en de radiowinkel annex showroom die de familie Stalman exploiteerde aan de Guldenstraat 4. Het pand aan de Hoge der A is sinds 1922 in het bezit van de familie Stalman. Dit 100-jarig jubileum is de aanleiding om een artikel te wijden aan één van de langstwonende families in het A-Kwartier.

Bernd is niet alleen vernoemd naar zijn opa Berend (1878) en peettante Bernardina, maar ook naar zijn vader Siedsko Jan, roepnaam Koos (1910). De familie Stalman was geen groot gezin: naast jong ste zoon Koos, hadden opa Berend en zijn vrouw nog twee kinderen: zoon Gerrit Siedsko (1905) en oudste dochter Roelfina, roepnaam Fien.

der A, waar mijn opa en oom woon den. Ik groeide op in de nabijgelegen Schildersbuurt en verhuisde later naar Paterswolde. Ik ging naar de middelbare school aan de Turfsingel en ging vervolgens aan het Biologisch Centrum in Haren Biologie studeren. Door die studie groeide mijn affiniteit met natuur en milieu. Sinds het eind van de jaren '70 neem ik mijn camera vaak mee naar het bos en naar de weides in de provincie. Ik ga graag naar het Lauwersmeer waar grote groepen brandganzen overwinteren totdat de weidevogels teruggekeerd zijn. Het A-Kwartier kreeg na de roerige jaren '80 geleidelijk een andere functie binnen het stadscentrum. Bedrijven vertrokken en de herinrichting van de Hoge en Lage der A na 2000 was een logisch gevolg. Het straatgebruik en groenbeheer is voor mij toen aanleiding geweest om meer in contact te treden met buurt, gemeente en de (lokale) po litiek. De gemeente heeft tegenwoordig een groenere agenda en dat komt de buurt ten goede, hoewel burgerpartici patie bij nieuw uit te voeren projecten in een eerder stadium zou moeten gebeuren." (Bernd Stalman)

In 1909, als Fien zes jaar oud is, breidt Berend Stalman in Visvliet zijn smederij uit met een rijwielhandel. In eerste instantie ligt de focus op niet-gemotoriseerde rijwielen. Uit een advertentie van 1925 blijkt dat Berend, dan 47 jaar oud, ook

• Visvliet: smederij en winkel van Stal man - in de deur twee kinderen van de smid: Gerrit en Roelfina (Fien) Stalman in 1909. (foto: RHC Groninger Archieven)

• links: Bernd met Arenon radio. Adver tenties uit 1922, '25, '40, '23, '27 en '29.

Hoge der A 31. Het gezin verhuist mee en woont deels ook in het pand erachter aan De Laan 24-1. Waarom opa Stalman deze sprong waagt en naar de stad verkast, is niet bekend. Mogelijk was er op het platteland te weinig klandizie voor een dergelijk luxeartikel.

In 1929 trekt Berend Stalman zich wat terug uit de productie. Zoon Gerrit, inmiddels een geschoold elektrotechnicus, krijgt de leiding over het familiebedrijf dat zich vanaf dan gaat richten op de productie van radio's. In de Guldenstraat opent opa Stalman, inmiddels de vijftig gepasseerd, een winkel annex showroom onder de naam 'Nonera' (Noord Nederlandse Radiowerken), waar radio's onder de naam Arenon worden verkocht. In het ra diomuseum te Havelte is nog een aantal exemplaren te vinden. In 1934 wordt de bovenwoning (31a) aan de Hoge der A erbij gekocht. Dit betekent dat het achterste deel van nummer 31, voordien de woonkeuken, beschikbaar komt als productieruim te. Het voorste gedeelte wordt ingericht als kantoor.

In de tweede helft van de jaren dertig vraagt Philips interna tionaal octrooi aan voor een specifiek radio-onderdeeltje. Het wordt voor veel kleine radio-ondernemingen buigen of bar

• boven: opa Berend Stalman in 1930

• onder: verpakking Nonera soldeerbout: 'Europe's finest'

• links: reclame voor Arenon-radio's van de firma Nonera

• links onder: gelijkrichter van de firma Nonera

• pagina rechts, boven: Hoge der A in 1926 tijdens rioleringswerkzaamheden, met op nummer 31 (3e huis van links) het bedrijf van de familie Stalman: 'Machineriën, Motoren' en bij de deur een uithangbord: 'Aanleg, Licht & Kracht'. (foto: RHC Gron. Archieven)

• De broers Koos en Gerrit Stalman in resp. 1928 en 1930

mee gaan produceren óf de eigen onderneming opheffen. De broers Gerrit en de inmiddels van de T.H. Delft terugge keerde Koos, kiezen voor een alternatief pad: de productie van soldeerbouttransformatoren, een unit die spanning omzet in warmte. Die keuze legt hen geen windeieren. Bernd: "Daar hebben ze heel veel van verkocht."

In '40-'45 wordt er genoeg verdiend om de oor log redelijk door te komen. Er is een groeiende afzetmarkt, zeker na de oorlog. In de jaren vijftig verdienen zo'n vijftig mensen hun brood aan De Laan 24-1. Eind jaren vijftig stopt echter de productie van soldeerbouttransformatoren, omdat de vraag naar het product minder werd. Het familiebedrijf gaat zich vanaf dat moment richten op de productie van veel grotere transformatoren en gelijkrichters, die door veel fabrieken en werkschepen werden afgenomen. Zelfs in de lichtmasten van stadion De Kuip in Rotterdam werden ze toegepast. Het is een tijd van modernisering die op allerhande fronten tot uiting komt. Zo is bijvoorbeeld toen besloten de onderbouw van de bestaande voorgevel van het bedrijfspand te veranderen in een strakke pui met een omlijsting van travertin.

Koos heeft dan inmiddels een relatie met een katholieke Groningse uit de Nassaulaan. Beide families zijn hier niet mee in hun nopjes: de protestantse familie Stalman hekelt de papen en die gevoelens van afkeer zijn bij de katholieke familie mogelijk nog groter. Het stel verlaat na verloop van tijd het ouderlijk huis en gaat wonen in de Jozef Israëlsstraat.

In 1958 wordt Bernd geboren, als enig kind. Hij brengt de eerste vijftien jaar van zijn leven door in de Schildersbuurt. Van kleins af aan komt Bernd dagelijks op de Hoge der A 31, waar zijn opa en oom wonen en waar zijn vader op het kantoor werkt. Bernd geniet van de bedrijvigheid en is dikke maatjes met de hond van oom Gerrit.

In de loop van de jaren zeventig gaat Bernd meewerken in de productie van transformato -

Ze heeft een zekere antipathie ontwikkeld voor het pand aan de Hoge der A. Ze vindt het er niet alleen chaotisch, maar heeft er ook moeite mee dat manlief zoveel van zijn vrije tijd daar en niet thuis doorbrengt.

In 1976 wordt oom Gerrit ziek en komt te overlijden. De productie van transformatoren en gelijkrichters gaat door, maar wordt al snel minder. Vader Koos, inmiddels op leeftijd, uit na een aantal jaren de wens om versneld af te bouwen en zaken af te stoten, waaronder het aan de overzijde gehuurde pakhuisje aan de Laan 35. Dat is echter niet zomaar een besluit: naar goed gebruik werd er veel bewaard en niets weggegooid. Daar komt uiteindelijk vanaf 1977 dus verande ring in als eerst de zolders van de Laan 24-1 worden leeggeruimd en vervolgens het pakhuisje er tegenover.

Vier jaar later trekt Bernd in op Hoge der A 31 als hij wordt ingeloot voor de studie Geneeskunde. Hij verlaat hiervoor het ouderlijk huis in Paterswolde. Een jaar later, in 1982, overlijdt Koos Stalman aan een hartaanval. Dit betekent het einde van het familiebedrijf. Tot zijn dood heeft Koos het familiebedrijf kleinschalig voortgezet. "Geen gemakkelijke opgave, aangezien het toen inmiddels een klerezooi was aan de Hoge der A." Veel panden zijn gekraakt en onder meer bewoond door junks. Regelmatig worden ze bovendien gestript van leidingen en dergelijke. Koos heeft dus de nodige kopzorgen, bevreesd als hij is voor inbraak. Zijn plotselinge dood is heel wel mogelijk een rechtstreeks gevolg van die stress.

Bernds moeder laat de ontmanteling van het bedrijf grotendeels aan haar zoon over. Om dit in goede banen te leiden, stopt hij met zijn studie Geneeskunde om een paar jaar later alsnog de eerder begon nen studie Biologie weer op te pakken. Moeder verkoopt het liefst het hele complex, maar Bernd ziet potentie in het pand aan de Hoge der A en haalt zijn moeder over alleen het pand aan de Laan 24-1 te verkopen. Hij krijgt haar mee in zijn plannen om van de verkoopop brengsten een groot deel van het uitgeleefde pand te renoveren. Inmiddels woont Bernd alweer veertig jaar op nummer 31. Van het familiebedrijf Nonera rest slechts een aantal relikwieën als herinnering aan lang vervlogen tijden.

• De bedrijfsruimte van de firma Nonera liep vanaf Hoge der A 31 door tot aan De Laan 24. Aan de overkant huurde men het pakhuis op nr. 35.

Klaver en haar levensgezel Piet Boorsma de trossen los en maken zich op voor een nieuwe wereldreis per zeilschip. Deze keer is de eindbestemming Australië. De tocht gaat een jaar duren. Net als bij hun eerste reis gaan Esther en Piet ons daarvan verslag doen en als alles naar wens verloopt kun nen de lezers van de A-krant de komende maanden op de hoogte blijven van hun avontuur. In dit eerste deel krijgen we een beeld van wat er (voor zo'n tocht kan beginnen) allemaal komt kijken aan voorbereidingen.

La Rochelle, 14 november 2022

Het is alweer ruim twee jaar geleden dat we ons laatste zeilavontuur (de 'delivery' van een zeiljacht van Tonga naar Griekenland), ondanks covid tot een goed einde wisten te brengen. De hoogste tijd voor nieuwe horizonverkenningen! Piet heeft een jaar geleden via de website Crewseekers (waar vraag en aanbod van nautische bemanning plaatsvindt) contact gelegd met een Australische zakenman (Richard) die zichzelf een zeiljacht cadeau heeft gedaan: een nieuwe Amel 50. Hij wil de boot graag door ons van de werf in La Ro chelle (Frankrijk) naar Adelaide (Zuid-Australië) gevaren hebben, aangezien hijzelf noch de zeilervaring noch de tijd heeft voor een dergelijk avontuur.

De afgelopen maanden is Piet drukdoende geweest met de voorbereidingen van dit nieuwe zeilavontuur. Een hoop werk te meer omdat Richard ook de complete uitrusting van de boot aan ons overlaat. Alhoewel we de meeste aankopen proberen te doen bij lokale ondernemers, gaat de laatste weken voor ons vertrek met regelmaat de deurbel: pakketjes van Hong-Kong tot Scheveningen vinden hun weg naar onze gang en bijkeuken waar de dozen zich opstapelen. Een volledige uitrusting aan gereed schap, keukengerei, linnengoed, duikmateriaal, veiligheidsmiddelen (zoals reddingsvesten en spullen om in geval van nood mee te nemen in een reddings vlot), EHBO-materiaal (van pleisters, injectienaalden, morfinetabletten, een nietmachine

schoonmaakmiddelen voor boot en interieur, alsook vacuüm verpakte groente en vleeswaren, onze persoonlijke spullen zoals (zeil) kleding, toiletgerei en (studie/zeil)boeken en nog 101 andere zaken vullen met gemak een bestelbusje.

Vrijdag 28 oktober vertrekken we uitgezwaaid door overbuurman John richting Port Minimes in La Rochelle, een ritje van ca 1.200 km alwaar we zaterdag aankomen. Richard arriveert een paar dagen later, zodat we de tijd hebben om het prachtige stadje en de grootste jachthaven van Europa (met ruimte voor 4000 jachten) te verkennen. Richard zal in ieder geval bij de overdracht en ingebruik name van de 'Four Birds' zijn en meevaren als we via de Canarische eilanden de Atlanti sche Oceaan oversteken. Vanaf Barbados zullen we, zoals het nu lijkt, met z'n tweeën via Bonaire doorvaren tot aan het Panamakanaal. Daarna volgt een lange ruk richting Frans-Polynesië (ca 3000 mijl) die we vanwege de lengte en derhalve om veiligheidsredenen met minimaal vier bemanningsleden willen bevaren. Het laatste deel van de reis (Tonga, Vanuatu, Fiji, Oostkust Australië) zullen we weer als 'Sailing couple' doorbrengen. Zover is het echter nog lang niet!

Der Aa-Theater in de steigers

Het ziet er imposant uit! Van boven tot beneden in de steigers en in de doeken. Wat zou daarachter gebeuren? Komt straks de nieuwe gevel tevoorschijn? Nee, toch nog niet. Eerst moet de broodnodige restau ratie en vervanging van de raamkozijnen plaats vinden. Wel is er een tijdelijk naambord gemonteerd. Het is nu definitief geen huiskamer meer van de Grunneger Sproak!

Overigens staat de crowdfundingsactie nog open. Zo heeft mannenkoor Zangzaad op 18 december een benefietoptre den in het Der Aa-Theater. (zie website) De opbrengst is voor de gevel!

Op 15 december is er een gezellige middag voor de gulle gevers, de vrienden van het Der Aa-Theater. Daar zullen de verbeteringen en de verdere plannen worden toegelicht. En natuurlijk is het ook leuk om eens even in de vernieuwde Akerkstraat te komen kijken en op het bankje te dromen over mooie voorstellingen in het theater!

tekst: Bertine Beugels

foto: Der Aa-Theater

Renée (34) is naast GGZ-psycholoog ook 'festivalorganisatie-vrouw', ze coördineert de vrijwilligers én de wintermarkt voor de 15e editie van het festival WinterWelVaart.

Zelf gaat ze niet vaak naar een festival maar ze houdt wel enorm van regelen, organiseren en van festivalmensen.

"Ik houd van mensen die een beetje hun eigen pad volgen, die het allemaal op hun eigen manier willen doen en dus behoorlijk eigenwijs zijn." Als vrijwilli gerscoördinator van WinterWelVaart zit ze dus helemaal op haar plek. In 2018 begon ze als horecavrijwilliger bij Noorderzon, een jaar later was ze er barhoofd en weer een jaar later as sistent van Hoofd Horeca. Ze had duidelijk de slag te pakken, want in 2021 begon ze aan nog een nieuw vrijwilligersavontuur bij het festival Terug naar het begin in de gemeente Eemsdelta. "Een festival met optredens in fantastische locaties, eeuwenoude Groninger kerken," vertelt Renée. Ook voor Terug naar het begin nam ze onder andere de rol van vrijwilligerscoördinator op zich.

Vorig jaar kwam WinterWelVaart op haar pad. De werkzaamheden voor het festival zijn een welkome afwisseling op haar baan als psycholoog. "Ik haal veel voldoening uit het afstemmen en coördineren van de marktkramen, maar ook uit het werven van nieuwe, en thousiaste vrijwilligers." De horecafuncties voor vrijwilligers zijn heel erg gewild," vertelt ze, "Het is bijna onvoorstelbaar hoeveel mensen hierop reageren. Maar ergens ook wel logisch, mensen die vrijwilligerswerk doen, doen dit vaak om mensen te leren kennen. En waar kan dat nou beter dan aan de bar." Naast vrijwilligers in de horeca werken ze ook als publieksbegeleiders of helpen met de op- en afbouw van het festival mee aan WinterWelVaart. Daarnaast zijn er artiesten- en verkeersbegeleiders nodig om alles in goede banen te leiden. Vrijwilligers van Museum aan de A werken niet alleen in het museum maar ook op de kades en schepen mee.

Als het aan Renée en de organisatie ligt, blijft ze nog heel lang onderdeel van het projectteam. Haar open houding, gezelligheid en organisatorische vaardigheden zijn inmiddels onmisbaar voor WinterWelVaart. Renée sluit af met een duidelijke boodschap: "Meld je aan als vrijwilliger, het is echt een super ervaring, maar pas op… het werkt verslavend!" (tekst: Karlijn Donders, Noordelijk Scheepvaartmuseum/Museum aan de A)

foto: Museum aan de A

Kookgereedschap op de brug

huys. Oorspronkelijk bewoond door de familie Heykens, die in vetten deed. Later is het pand verbouwd en zetelden hier diverse banken. De Westland Hypotheekbank die tijdens de crisis van de tachtiger jaren van de vorige eeuw omviel, was de laatste bank die er zat. Sinds drieëntwintig jaar runt mevrouw Kamphuis er haar winkel in kookgereedschap.

Van kleding naar koken Voordat ze in de kookwaar ging, had ze kledingzaken in de Zwanestraat. Een dames- en een herenmodezaak. "Na dertig jaar was ik het zat. Ik was tweeënvijftig en dacht: ik ga nog één keer wat anders doen: een kookwin kel! En het ging goed, vanaf het begin. Ik had geen verstand van kookgerei, maar wel waren kennis gehad. Dat scheelde. Ook bezochten mijn partner en ik de fabriek van Le Creuset in Frankrijk en de Herdersmesjesfabriek in Duitsland. Dan heb je een verhaal te vertellen."

Meubelzaak Kamphuis

Na de Lagere Detailhandelsschool, doorliep ze de Middelbare Detailhandelsschool en liep ze stage bij V&D. "Ook in Aduard, daar zat ik op de telkamer en moest ik cadeaubonnen op nummer leggen. Mijn vader en zijn broers hadden de meubelzaak Kamphuis in de Oosterstraat. Toen mijn vader overleed, had ik net mijn diploma van de MDS. Ik had wel in de meubelwinkel gewild, maar de ooms wilden geen vrouwen in de zaak. In die tijd kreeg ik ook de ziekte van Bechterew, een reumatische aandoening, vandaar dat ik zo krom ben."

Kooktrends

Of mevrouw Kamphuis ook iets merkt van kooktrends? "Op dit moment is de microplane rasp niet aan te slepen. Een lange smalle rasp voor nootmuskaat, Parmezaan, mierikswor tel, gember, citroen, chocola, een knoflookje. En de Herdersmesjes, daarvan verkoop ik er wel een aantal per dag. Laatst was er plotseling veel vraag naar de Mexican elbow, een citroenknijper die in het tv-programma Binnenstebuiten was gebruikt door kok Nadia. Op Youtube vind je allerlei filmpjes met kooktips. Daar kijken veel mensen naar en dan komen A-brug met Heykenshuys, Brugstraat 34foto genomen onder elevator op Lage der A, 1955-1965 (foto Steenmeijer, RHC Gron. Archieven)

van iemand die een takje peterselie in een gaatje van een schuimspaan stak, het takje er doorheen trok en zo de blaadjes ritste. Hartstikke leuk. Ik kijk daar graag naar als ik een half uurtje vrij heb.'

Moet je zelf goed kunnen koken om een kookwinkel te hebben? "Ik kan een beetje koken, maar ben geen kokkin. Ik ben ondernemer. Je moet er wel wat verstand van hebben, maar je kunt alles opzoeken. Mijn partner kookt heel goed, en een enkele keer bel ik naar huis om te vragen hoe iets ook alweer zat."

Stuiver op het mes

Is de vraag in de loop der jaren veranderd? "Mensen zijn er tegen woordig van overtuigd dat ze een goed mes nodig hebben. Hoewel klanten er nu iets minder makkelijk ¤ 120,- voor neerleggen. Dus heb ik ook een goedkopere variant, die is zachter en moet je iets vaker aanzetten. Op elk mes dat ik verkocht, plakte ik een stuiver, dat is een wereldwijd gebruik. Tegenwoordig doe ik er een pleister bij. Laatst kwam iemand vertellen dat dat maar goed was geweest.

Die had zich al gesneden toen hij het mes uit de verpakking haalde. '

Op haar vijfenzeventigste staat de onderneemster weer voor de keus. Stoppen, of doorgaan. ‘Ik denk dat ik doorga, je hebt hier zo je besognes en ik ben hier net zo thuis als thuis. Misschien moet er wel iemand bij, want ik kom nu niet toe aan andere leuke dingen als museumbezoek, of wandelen in Amster dam, wat ik ook graag doe. De winkel houdt me in beweging, want er is altijd wat te doen. Maar als er iemand komt die de zaak wil overnemen en als kookwinkel wil voortzetten, dan houd ik me aanbevolen. Over een paar jaar, zodat ik er naartoe kan groeien…'

vbnb: Indrukwekkende expositie van buurtgenoot Jochem Hamstra in Museum Belvédère in Heerenveen t/m 29 januari | Ergens in de ambtelijke molen is besloten om de fontein in het Noud de Wolfparkje bij het oude Groninger museum droog te leggen | En wie is toch die kunstenaar die de prachtige affiches van dikbuik-kat Kuipie verspreidt? | De tentoonstelling van Oekraïense fotografen in de A-kerk is verlengd tot 22 januari | Na een flinke verbouw is boekhandel Van der Velde weer open: een stuk groter en met een extra verdieping voor tweedehands boeken (foto's: Han Santing)

Stichting Monument & Materiaal

Herplaatsing van oude bouwmaterialen in het A-Kwartier

Interview met een klant van M&M, deel 1: Warmolt Brouwer

Het A-Kwartier is rijk aan historische panden die het karakter van de straten bepalen: statige koopmanshuizen, bedrijfspanden en pakhuizen aan de Hoge der A springen in het oog. Winkelpanden, hofjes en kleine huisjes, kerken, theaters - je vindt hier van alles. Het stratenpatroon van de wijk heeft zich in de middeleeuwen ontwikkeld en de bebouwing stamt veelal uit die tijd maar werd voortdurend aangepast aan de smaak en de behoeftes van eigenaren. Huizen werden verbouwd, vergroot, gemoderniseerd, gesloopt en opnieuw gebouwd. Daarom tref je hier panden gebroederlijk naast elkaar uit verschillende tijden, van de 14e t/m de 21e eeuw.

In deze omgeving voelt Monument & Materiaal zich als een vis in het water. Potentieel wonen in de wijk honderden klanten, die hun huizen in de oude stijl willen opknappen en bouwmaterialen bij ons kunnen zoeken. In de loop der jaren wisten inderdaad veel mensen uit de buurt de weg naar de stichting te vinden en materialen aan te schaffen. Hoe is het hun gelukt om deze materialen te herplaatsen?

En waarom vinden ze het belangrijk? We zijn heel benieuwd en maken een afspraak met een paar klanten voor een kort interview.

• boven: Warmolt Brouwer in de blauwe kamer, de 18eeeuwse deur is herplaatst

• pagina rechts: Huis Eem, Hoge der A 6 (foto: Monumenten.nl)

• onder: Herplaatste trapleuning met een krul

In huis Eem, een rijksmonument aan de Hoge der A, wonen Ger Euwals - overigens de bedenker van de naam van de stichting Monument en Materiaal - en Warmolt Brouwer al meer dan 40 jaar samen. Al die

Tekst: Ewa Soroka, foto's: Jaap Buist | illustratie: Katja Heid

bouwmaterialen.

Warmolt kent Monument & Materiaal vanaf het begin: "De stichting is in 1983 door een paar verontruste erfgoedliefhebbers onder wie ik opgericht. We zagen veel historische bouwmaterialen verdwijnen in containers. Het was niet direct voor eigen gebruik, we vonden het belangrijk dat die materialen bewaard werden voor restauraties in het algemeen. Eerst hebben we zelf alle werk gedaan: verzamelen, opslaan en voor hergebruik weer afstoten. Het oprichten van de stichting bracht meer struc tuur aan. Daarna kwamen de vrijwilligers en enkele betaalde krachten."

Huis Eem oogt heel oud. Hoe oud is dit pand precies en waar komt de interesse voor zijn historie vandaan? "Het huis stamt uit de late middeleeuwen, rond 1300 en is op 20 jaar na altijd bewoond geweest. Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek hebben de bouwtijd aangetoond. Hoofdstructuur, metselwerk, balklagen en onderdelen van de kapconstructie stammen nog uit die tijd. Later zijn er na tuurlijk aanpassingen geweest. Net als bij alle gerestaureerde panden - zo'n 20 - waarbij ik betrokken was, heb ik ook in dit monument veel bouwhistorisch onderzoek verricht. In mijn opleiding en later werk heb ik veel opgestoken van architectuurgeschiedenis, stijlen, bouwwijze en gebruik. We weten redelijk wat over eigenaars en gebruikers maar ik zoek nog steeds naar meer gegevens. Misschien komt er nog eens een publicatie over de 700 jaar van Huis Eem."

Waarom was het belangrijk om historische bouwmaterialen te gebruiken bij bouwwerkzaamheden? Ging het om terug restaureren naar de oorspronkelijke staat?

"Het is logisch om oude bouwmaterialen te gebruiken in herstel van oude panden: het past qua maatvoering (bij oude dakpannen of metselstenen) en uitstraling. Het nagaan van de originele staat is geen doel op zich, maar bij onderzoek zie je vaak dat er vroeger een andere indeling was of een andere constructie (scheidingswanden en rookkanalen) heeft gezeten. Soms is het gewenst om de oorspronkelijke verhoudingen van de ruimte te herstellen. Ik redeneer vanuit de bruikbaarheid, ik wil niet chiquer of ouder maken dan het is geweest. Bouwkundig herstellen gaat voorop."

Hoe belangrijk is dan dat de gebruikte materialen bij het pand passen qua stijl, ouderdom en afkomst uit de regio? Speelde dit een rol bij het uitkiezen van materialen bij M&M? "Dat de materialen passen qua stijl en tijd is de essentie van het verhaal. Het begint met het goed kijken naar alles wat in het huis nog zit en kiezen wat een verantwoorde aanvul ling is. Ik heb bij de restauraties veel gehad aan de voorraad bij M&M. In ons huis zijn diverse bij M&M gekochte deuren, trapleuningen en tegels uit verschillende stijlperioden herplaatst."

Het onderhoud van een groot, oud pand kost veel tijd en moeite. Moet de eigenaar van zo'n pand een klusser zijn die zelf veel doet?

"Ik ben regelmatig bezig met kleine klussen. Als er een vakman bij grotere klussen nodig is aan het werk is, kijk ik mee om alles verantwoord te krijgen en deel met hem mijn kennis."

De energieprijzen rijzen de pan uit. Hoe is het om op dit moment in een oud, groot pand te wonen?

"We hebben altijd sober in het huis gewoond, stoken alleen de ruimtes die in gebruik zijn en andere kamers incidenteel als we gasten hebben."

Zijn er de mogelijkheden om dit huis duurzamer te maken zonder verlies van kwaliteit en charme?

"Bij de grote bouwkundige restauratie indertijd zijn de toen gebruikelijke isolaties uitgevoerd, daken geïsoleerd evenals sommige plafonds. Volledige isolatie van de rest (ramen, muren, plafonds) is bijna onmogelijk of heel kostbaar. Veel originele elementen zouden dan ook verloren gaan of uit verhouding komen.

• Tegelwand, een nieuw restauratieproject

• onder: Witjes uitgezocht bij Monument & Materiaal

Wil je ons pand verduurzamen, dan moet je 20-30 jaar voor ogen hebben. Dit is voor ons geen haalbare optie. Maar wel licht is het goed om een deskundige op het gebied van verduurzaming van monumenten advies te vragen. Overigens, voor een rijksmonument is een energielabel niet verplicht in verband met de monumentale waarden buiten en binnen."

Bij het afscheid nemen we een paar foto's van herplaatste bouwmaterialen. Ze zijn helemaal opgenomen in de interieurs van het huis, alsof ze daar altijd hebben gezeten.

En Warmolt is nog lang niet klaar. Het volgende project: herstel van een tegelwand met enkele ontbrekende 'witjes' staat op de planning.

Archituur en gekkigheid

Elf november jongstleden zat ik 's ochtend voor mijn computer te broeden op dit stukje. Of broeden….. het ei moest eerst nog gelegd worden. Zoekend keek ik om me heen of ik een onderwerp zou weten te vinden en toen viel mijn oog op een van de vele elektronische klokken die de mens in huis heeft, op de oven, de ijskast, het polshorloge, de radio, de versterker, de TV, en in dit geval het weerstation. Het was op dat moment precies 11-1111-11:11, ofwel elf en nog wat over elf op de elfde van de elfde. Niet uit Brabant komende dacht ik niet aan de opbouw van praalwagens, maar wel aan de opbouw van de stad en in zonderheid onze buurt. Kortom ik dacht aan het gekkenhuis van de architectuur, of, zoals mijn vroegere buurman, de hoogleraar gebouwde omgeving aan de RuG placht te zeggen: aan de Archituur. Hij sprak namelijk nogal snel. Het trof me dat in onze buurt het netwerk van de stad nog behoorlijk goed bewaard was gebleven. Een vergelijking van de huidige plattegrond met die van Haubois uit 1643 toont grote overeenkomsten. Anders dan in andere gedeelten van de binnenstad is de aanwe zigheid van grote gebouwen binnen de perken gebleven en harmoniëren sommige van die grote joekels, behalve dan de letterenfaculteit op het Harmonie terrein, redelijk met hun omgeving. De verwoesting van de oorlog en de projectontwikkeling is ons enigszins bespaard gebleven, al ziet de Stoeldraaiersstraat en natuurlijk niet uit. Grote complexen als de Agaathhof, of het Horecacomplex met de rooknamen als Sigaar en Pijp, zijn gebouwd door een talentvolle buurtbewoner, dus die heeft niet al te wild om zich heengeslagen, hij kwam er immers zelf elke dag langs. Deze buurt-architect, die zelf weliswaar in een klassiek grachtenpand woont, maar dat van binnen wel onherstelbaar gemoderniseerd heeft, is een uitzondering, omdat hij in zijn ontwerpen wel rekening wil hou den met de bestaande omgeving. En dat kun je natuurlijk niet zeggen van de gigantische betonnen hondedrollen die de stad ontsieren, zoals bijvoorbeeld het kantoor van Nijestee aan het Damsterdiep of Merckt en Forum aan de Grote Markt. In dat soort omgevingen is de echte 'mensch' verdwenen en vervangen door toevallige passanten, die dan ook op de ontwerptekeningen van nieuwe gebouwen als een soort autistische poppetjes proberen de boel nog wat op te vrolijken. We hebben dus redenen om gelukkig te zijn met de buurt waarin we wonen. Zolang het netwerk nog intact is zijn er natuurlijk wel allerlei vernieuwingen nodig en mogelijk, maar wanneer het netwerk eenmaal verstoord is, is de rem er af en gaan de projectontwikke laars en hunne bankiers zich in de handen wrijven. Het carnaval der architecten kan dan in zijn volle gekkigheid losbarsten. Dat wij daar maar voor gespaard mogen blijven is de wens van:

Hans van de Sande

gegeven waterstanden werden bijgehouden. Hij moest weten of het mogelijk was om met volgeladen schip de rivieren te bevaren. Een lading aannemen terwijl het niet op de plaats van bestemming kon worden gebracht leverde grote financiële problemen op en een zeer ontstemde vader. Het schriftje was dus zeer van belang. Niet elk water is namelijk zoals de A, altijd bevaar- en bevlotbaar, altijd genegen de schepen door te laten varen. Het schriftje is vervangen door de RWS-site over de waterstanden want diepgang blijft belangrijk. Voor Akos zijn de financiële gevolgen van het niet kunnen bereiken van het doel misschien kleiner maar ook hij zal enigszins ontstemd zijn geweest toen zijn plan om met de Hendrik A via Franse kanalen en de Rijn weer terug te keren bij ons aan de A werden gedwarsboomd door te lage waterstanden.

...hoe het verder ging met de Hendrik A

Op en neer Via Dordrecht en het kanaal Gent Terneuzen werd Antwerpen bereikt, de eerste tussenstop. De Hendrik A hield zich voortreffelijk en genoot van alle aandacht die hij kreeg. Niet langer gekluisterd aan de Kade van der A, maar varen over rivieren, kanalen en de golven van de Schelde. Daarna door naar Brussel waar hij de glans terugbracht in de vergane glorie van de koninklijke jachthaven. Dan via het hellend vlak, een scheepslift die over 2,7 kilometer 70 meter hoogteverschil overbrugt zonder het water in de waterbak maar te laten rimpelen omdat de 240 treinwielen eronder soepel gesmeerd zijn, de weg vervolgd. De 70 meter weer naar beneden via de scheepslift van Strépy-Thieu. Twee onvergetelijke ervaringen.

Het gevaar De hele dag lekker rustig gevaren ach ter een 1000 ton metend vrachtschip. Dit schip had echter een mopperende schipper die steeds tegen de sluiswachters zat te zeuren via de marifoon. Tijdens een van de sluizen moest de Hendrik A tijdens het schutten opzij van dat, slechts aan één tros afgemeerd schip, gaan liggen. De sluiswachter, het gezeur zat, zette de sluis op snel schutten en het water gedroeg zich als een tsunami. Daardoor brak de tros en klapte het schip, met de Hendrik A aan zijn zijde, hard tegen de andere sluismuur.

als grofvuil door het water zijn meegevoerd. Maar niet de Hendrik A uit Groningen. Dit schip liet zijn stootwillen exploderen, maar gaf verder geen krimp. Niet slecht gebouwd zou ik zo zeggen.

Aan de ketting En weer door, Frankrijk in en op weg naar Parijs. Onderweg nog een paar prachtige belevenissen. Eerst de ketting sleepboot, dat is een vaartuig waar een ketting doorheen loopt die over de rivierbodem gaat. Deze sleepboot, met bovenlei ding, loodst schepen door een tunnel waar niet met motoren op fossiele brandstof kan worden gevaren. Dan de Seine voor Parijs en via een bochtje binnendoor naar het centrum van Parijs. Om daar te komen vaar je nog een paar kilometer onder de stad door. Alsof je een metro bent vaar je onder pleinen, mark ten en parken door. Er zijn kijkgaten in de parken, maar dat valt niemand op en zo bereikt de Hendrik A de Eiffeltoren.

Drie weken het Arsenal in Parijs maar dan begint de stad in het Noorden weer te roepen en wordt de terugreis aangevangen.

Het schriftje Het plan is om via de Marne en een paar kanalen naar Straatsburg te varen en dan via de Rijn en de IJssel naar Stad. Maar dan blijkt uit het digitale schriftje dat er niet genoeg water staat om in Straatsburg te komen. De plannen worden aangepast en er wordt koers Zuid gezet. Uiteinde lijk wordt de Hendrik A afgemeerd in de haven van Roanne, gelegen aan de Loire. En elk nadeel heb zijn voordeel, volgend voorjaar kan de reis worden voortgezet, misschien naar Groningen, misschien verder zuidwaarts. De tijd zal het leren, de tijd die het schriftje verving door internet maar nog steeds afhankelijk blijft van voldoende water.

(tekst: Dick Veen & Akos Kecskés)

• links: de scheepslift van Strépy-Thieu in het Centrumkanaal in de Belgische provincie Henegouwen (Wikipedia)

• boven: oude ansichtkaart met een Toueur kettingscheepboot op de Seine met een 'trein' van Walen, Doornikkers en/of Bakken in de sleep (Wikimedia)

• midden: Bassin de l'Arsenal, Parijs (Getfunky Paris)

• onder: luchtfoto van Roanne aan de Loire (Wikipedia)

Peter Roovers een veelzijdig persoon clavecimbelbouwer en meer

tekst: Klaas van der Meulen | foto's: Han Santing

De veelzijdigheid van de Visserstraat weerspiegelt zich vandaag achter één voordeur. In Peter Roovers (1953) komen de clavecimbelbouwer*, maquettemaker en het model in één persoon samen. Zzp'er Peter Roovers is zoon van Piet Roovers, beeldend kunstenaar in Rotterdam, naar wie het Piet Roovershuis, een bejaardenhuis voor mensen uit de culturele hoek, is genoemd. Peter streek in 1979 neer in Groningen en kwam in 1990 in de Visser straat wonen. Hij studeerde kunstgeschiedenis, een -wat hij noemt- ‘relaxte studie'.

De clavecimbel "Ik ben altijd al een technische jongen geweest. Na mijn MTS studeerde ik een jaar aan de TU in Enschede, totdat ik klaar was met de bètasfeer en kunstgeschiedenis ging doen in Groningen. Na mijn kandidaats ben ik gestopt want het clavecimbel kwam in beeld. Ik houd van barokmuziek en dus van Bach. Het instrument fascineerde me. Anders dan de piano is het een getokkeld instrument waarbij een plectrum wordt gebruikt. Kun je bij de piano door de toetsen aan te slaan harde en zachte muziek horen, dat is bij de clavecimbel anders, daarbij is de toon altijd even hard (of zacht). Piano's hebben zeven octaven en clavecimbels doorgaans vier of vijf. Weet ook dat grootmeester Bach uitsluitend op en voor clavecimbel componeerde en dus nooit voor piano."

*) Anders dan woordenboekenmaker Van Dale geeft Roovers de voorkeur aan de spelling van zijn lievelingsinstrument met een c

recent verdwenen en dat was ook echt Roovers laatste. Er resten nu plankjes en planken in allerlei vormen en soorten, waarbij het Fichtenholz belangrijk is. In Nederland zijn zo'n vijf clavecimbelbouwers en één van hen, een Amsterdamse collega, neemt veel van het 50 jaar oude zangbodemhout over. "Zes heb ik gebouwd en vele gemodificeerd, dat wil zeggen: aangepast of hersteld. Afnemers waren getalenteerde, gevorderde amateurs. En muziekscholen, ook in Gronin gen. De naam van de bouwer staat vaak boven het klavier, handgeschilderd of gekalligra feerd. De prijzen van deze instrumenten variëren. Afhankelijk van één of twee klavieren van zo'n ¤ 10.000,- tot ¤ 25.000,-. Verder spelen de decoraties en de afmeting natuurlijk mee. Zelf ben ik geen musicus, ik ben wel ooit begonnen maar realiseerde me dat ik geen talent had, ik ben wel technisch vaardig maar geen speler. Het was aanvankelijk jammer dat er niet genoeg studenten clavecimbel waren op het conservatorium en de muziek school, dat veranderde pas nadat de opleidingen voor internationale studenten werden opengesteld; er kwam een toename van wel 50 procent."

Hout en gereedschap Op een plank staan doosjes met kleine houtjes berken, mahonie, linden, Amerikaans noten, eiken, Fichten, kersen. Het eikenhout wordt voornamelijk gebruikt voor het stemblok. Verder is er een keur aan gereedschappen: zo'n 30 beitels, Japanse fijne zaagjes, raspen, vijlen, ijzeren en houten hamers. Ik zie meerdere soorten schaven: reischaven, zoetscha ven en spookschaven, elk met zijn eigen doel en gebruikersgemak. De forse houten werkbank heeft een voor- en een achtertang, een bankschroef met een houtbeklede bek en verderop nog een gewone bank schroef. Elektrische hulpmiddelen: een kolomboor machine, een figuurzaag, bandschuurmachine en enkele losse boormachines. In een schuifdeurkast: talloze gereedschappen en lijmtangen met houten bekken. In het souterrain meer hout, een vandikte bank voor het grove schaafwerk en een lintzaag.

• links: Peter Roovers in zijn werkplaats met clavecimbel (foto: Huismeesters 2015)

• boven: concert met 4 clavecimbels 12 november in de Lutherse kerk. De linker is gemaakt door Peter Roovers.

• onder: de maquette van de Goninger binnenstad in het Forum

foto: Peter Roovers

Iets anders "Nu wordt het tijd voor andere dingen. Denk niet dat het altijd eenvoudig was. Zo moest ik een keer naar Heidelberg rijden om -met geleend geld- een partij zangbodem hout te kopen. Het voelt goed er nu mee te stoppen. En denk niet dat ik alleen van clavecim belmuziek houd. Naast Bach, Rameau en Haydn houd ik van Lavinia Meyer, van jazzmusici als Clifford Brown en Max Roach, en zangeressen als Nina Simone en Simone Kermes."

Maquettebouwer "Naast clavecimbels bouwde ik samen met Jaap Kraayenhof, maquettes. Zo restaureerden wij de Bin nenstadmaquette die ooit te zien was bij de dienst R.O. aan het Zuiderdiep en nu naar het Forum is verhuisd. De maquette is ooit door gemeentevaklui gemaakt, ergens in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Hij zou bijna worden weggegooid, maar wij adviseerden een nieuwe grondplaat aan te brengen en verder te gaan met de bestaande huisjes. Steeds kwamen er nieuwe ontwik kelingen die wij erbij hebben gemaakt. Ons laatste gebouw was geloof het Forum, maar de stad is nooit klaar. Technisch kan ik van alles maken maar maquettes bouwen werd toch nooit mijn passie."

• boven: alleen maquettebouwers Peter Roovers en Jaap Kraayenhof mogen met hun vingers aan de huisjes zitten

• onder: Peter als model, met links voorbeeld van een resultaat (Ynskje Penning)

Model "Ooit werd ik gevraagd om model te staan voor een kunstacademie. Ik heb nooit gêne gekend om uit de kleren te gaan voor een groep studenten. Ik werk nu nog steeds voor de Klassieke Academie, Minerva, Noorder Ateliers en bij Vrijdag (voorheen het Kunstencentrum) en meer, zoals 'Het Paradijs' waar de beeldhou wers actief zijn. Ook word ik wel door particuliere kunstenaars gevraagd, soms hebben we dubbele sessies, met twee figuren op één podium. Hoewel ik zeer van beeldende kunst houd, ik houd het bij ernaar kijken, ik schilder of teken niet zelf. Modelwerk is me op het lijf geschreven en een passie, de anatomie is spannend ik hou van houdingen met een verhaal en heb geen moeite een arm 20 minuten in de lucht te houden."

Recept voor gevulde gans

Een prachtrecept biedt ik U hier Vol mededogen voor het dode dier. En vol met dode dieren tevens Maar ach, wat maalt U om die vogellevens?

U heeft wellicht een diepvries thuis En vond daar, onder sneeuw en gruis

In een hoekje, met een schreeuw van schrik Een stijfbevroren leeuwerik.

Ook heeft U helaas, kort geleden Een jonge merel overreden Die U met schaamrood achter d'oren Heeft schoongemaakt en ingevroren.

Een diepvrieskip heeft ieder wel, Maar d'aanblik geeft je kippevel Zodat U, op advies van Hans De kip stopt in een vette gans; Maar wél gevuld met 't mereltje, dat Op zijn beurt weer de leeuwerik bevat, Die U tevoren, want Uw blik is ruim Gevuld hebt met een kleine pruim

Die opgestopt is met ansjovis (Wat, anders dan het lijkt, geen show is)

Dit ganse samenstel van vogellijken, Dient, wil't de waarde van Uw dis verrijken Voorzien te zijn van zout en kruiderijen En van wat spek, zoals ook bij pasteien. En is bij het vullen nog wat ruimte vrij Doe dan wat brood met ui en look erbij. U rijgt de gans nu aan een spit En roostert hem op middel-hoge pit.

Om het kwartier bestrijkt U 't ganzevel Met wat er afdruipt, maar dat weet U wel. Na ruim drie uren is het gansje klaar En roept U vrolijk: "Eten maar!"

Doch neem het eetgezelschap niet te ruim Want de moderne eter lust alleen de pruim.

tekst: Hans van de Sande

whisky

Bezoek ons op Akerkhof 31