Toonbeeld 2019/2020

TOON beeld magazine van het haags toonkunstkoor ■ seizoen 2019/2020

kennismaken met onze nieuwe dirigent patrick van der linden interview met marijn cornelis, directeur cultuurschakel

terugblik seizoen 2018-2019 ■ achtergronden bij de repertoirekeuze de waarde van cultuursponsoring ■ programma seizoen 2019-2020

een koor met ambitie

2

inhoud Voorwoord

4

Interview Patrick van der Linden, nieuwe dirigent Haags Toonkunstkoor

6

Terugblik seizoen 2018/2019

10

In memoriam: Daan Admiraal en Willem Schiff

14

Interview Marijn Cornelis, directeur CultuurSchakel

16

Het belang van cultuursponsoring

19

De kringloop van het koorleven: hoe de repertoirekeuze tot stand komt

20

Endang Kusumaningsih, koningin van Jakarta voor ĂŠĂŠn nacht

22

Wie doet wat, concertagenda & colofon

23

3

1829

190 jaar

Haags Toon kunst ko o r 2019

3x

Mozart grosse messe symfonie nr. 29 krönungsmesse

o.l.v. patrick van der linden ars musica orkest klaartje van veldhoven - sopraan franske van der wiel - alt jan willem schaafsma - tenor pieter hendriks - bas

4 kaarten €28 / €12,50 < 27 jr via

(incl. pauzedrankje en programmaboekje)

zaterdag 16 nov 2019 19.30 uur h.antonius abtkerk den haag www.haagstoonkunstkoor.nl

voorwoord HET HAAGS TOONKUNSTKOOR ZINGT ZOALS HET GEBEKT IS Voor u ligt ‘Toonbeeld’, het nieuwe magazine van het Haags Toonkunstkoor. Na 50 edities van het voormalige ‘clubblad’ De Koorrespondent, dat in de afgelopen 26 jaar is verschenen voor koorleden en donateurs, werd het tijd voor iets nieuws. Een blad dat niet alleen interessant is voor de incrowd van het koor, maar ook voor potentiële leden, relaties en andere geïnteresseerden. Een nieuwe redactie met vijf enthousiaste redactieleden ging voortvarend aan het werk. Een aantal koorleden is gevraagd om artikelen te schrijven. De redactie werkte richtinggevend, maar gaf de leden een ruim kader mee. Wij zijn blij met het resultaat en zijn zeer benieuwd of de artikelen en de vormgeving u aanspreken.

190-jarig bestaan Niet zo zeer bedoeld als jubeljaar, maar toch zeker met het 190-jarig jubileum als aanleiding werd 2019 muzikaal ingekleurd. In het voorjaar met de uitvoering van twee koorklassiekers van Händel en Haydn, die buitengewoon succesvol uitpakte.

Zowel als viering van het verleden met Daan Admiraal, als vreugde over de prelude van een nieuw decennium met Patrick van der Linden. Het nieuwe geluid en de lente klonken onvergetelijk feestelijk in het Gloria van de Nelson Mis van Haydn onder zijn leiding.

Muzikale toppen In het najaar zal het lustrum worden gewijd aan de glorieuze koorklassiekers van Mozart. De Krönungsmesse behoeft geen krans. Zijn Mis in c-klein behoort met Beethovens Missa Solemnis en de Hohe Messe van Bach tot het hooggebergte van de koorzang. In drie jaar tijd zal het HTK dan alle toppen daarvan hebben bestegen. Het instrumentale deel van het concert op 16 november wordt verzorgd door het orkest Ars Musica dat, staande en uit het hoofd, Mozarts 29ste symfonie speelt. De focus op Mozart kreeg deze zomer al extra cachet door medewerking aan de Amadeus theaterproductie in de Koninklijke Schouwburg.

Vredesjaar 2020 Het jaar 2020 krijgt een bijzondere invulling vanwege enkele voor de stad Den Haag belangrijke momenten, vervat in het Vredesjaar 2020. HTK draagt daaraan bij door een bevrijdingsconcert op 5 mei met een Proms-achtige opzet. Met delen uit koorwerken van Charpentier (Te Deum), Whitacre (Cloudburst), Van Oosten (Mare Liberum), Elgar (Pomp and Circumstances), Beethoven (Chorfantasie), een aantal beroemde aria’s uit het operarepertoire en een orkestwerk van Shostakovich (Jazz Suite 1). Via deze componisten klinken werken uit landen die voor Nederland in de Tweede Wereldoorlog een rol hebben gespeeld.

Vooruitblik Het Haags Toonkunstkoor heeft de gemeente Den Haag het voorstel gedaan om eind oktober 2020 rond de viering van 75 jaar Verenigde Naties - een reprise van Mare Liberum van Roel van Oosten te overwegen. Realisatie daarvan is evenwel grotendeels afhankelijk van gemeentelijke inzet bij het mobiliseren van accommodatie en orkestbegeleiding.

Mocht dit voorstel geen opvolging krijgen, dan gaat HTK verder met de programmering van een najaarsconcert. Qua uitvoering en budget kleiner gedimensioneerd en met werken van Benjamin Britten (Saint Nicolas Cantata), Helmut Barbe (Nunc Dimittis) en Eclogue van Gerald Finzi. Voor het Haags Toonkunstkoor een beproefde formule in een vertrouwde omgeving als de H. Antonius Abtkerk. Een concert waarmee de nieuwe tijd in de muziekhistorie over het voetlicht wordt gebracht.

Ik wens u veel leesplezier en verwelkom u graag in de nabije toekomst bij één van onze concerten.

Peter Noordermeer Voorzitter Haags Toonkunstkoor

5

interview - patrick van der linden nieuwe dirigent: ‘ik voel me zeer welkom bij het haags toonkunstkoor’ door Femke Nales en Aline Werner Per 1 januari 2019 is Patrick van der Linden aangesteld als de nieuwe dirigent en artistiek leider van het Haags Toonkunstkoor. Tijd om hem beter te leren kennen.

Speelde muziek altijd al een belangrijke rol in je leven?

Ik groeide op in een muziekminnend gezin.

Muziek was altijd aanwezig. Mijn beide ouders hebben een koor opgericht en daar enthousiast in gezongen (als amateur). Zelf heb ik vanaf een jaar of zes aan koorzang gedaan. Maar ook orgelen pianoles kwamen aan de orde. Als ik meeging naar een uitvoering van het koor van mijn ouders luisterde ik altijd heel geconcentreerd naar de diverse stemmen en probeerde dan de altpartij er uit te ‘filteren’ en juist die mee te zingen in plaats van de voor de hand liggende sopraanpartij.

Waarom ben je dirigent geworden?

Tegen het einde van de middelbare school had ik geen idee wat ik wilde gaan doen. Ik bezocht de open dagen van Psychologie, Economie, Geschiedenis, maar Conservatorium kwam niet bij me op, ook al omdat het op de middelbare school bij decanen en mentoren helemaal niet aan de orde kwam. Ik koos voor Economie, maar ondertussen had ik op zestienjarige leeftijd ingevallen voor de dirigent van het koor waarin ik zong en dat ging blijkbaar zo goed dat ik dirigeerlessen kreeg van deze dirigent. Daarna volgde ik een tweejarige dirigentenopleiding van de Samenwerkende Nederlandse Korenorganisaties. En zo kwam langzaam maar zeker het Conservatorium in beeld. De economiestudie heb ik afgerond, maar wel met een “pretpakket”. Ondertussen deed ik al 6

het Conservatorium: orgel, piano, en uiteindelijk hoofdvak koordirectie. Maar ook orkestdirectie en vooral muziektheorie hadden mijn interesse. Ik heb namelijk een nogal analytische geest en ik vind het geweldig om structuren te ontdekken.

‘ik heb een analytische geest en ik vind het geweldig om structuren te ontdekken.’

Je bent medeoprichter van Ars Musica. Waarom heb je deze stichting opgericht?

Vanuit een ideaal. Het bestaat uit een koorschool, een meisjeskoor, een jong concertkoor, een concertkoor, een kamerkoor en een orkest. De doelstelling is drieërlei: •

• •

het aanbieden van een doorlopende leerlijn, van kind tot volwassene, op het gebied van koorzang; het openleggen van klassieke muzikale schatten; en: talentontwikkeling.

Stichting Ars Musica is ondertussen zo succesvol dat ze zonder subsidie kan functioneren. Het komende concert van het Haags Toonkunstkoor in november aanstaande zal in samenwerking met dit orkest zijn.

CV Pieter Jacob Hendrik (Patrick) van der Linden, geboren op 1 maart 1976, studeerde koordirectie, orkestdirectie en theorie der muziek aan diverse conservatoria.

Daarnaast heeft hij meerdere masterclasses gevolgd in binnen- en buitenland. Naast dirigent/artistiek leider van het Haags Toonkunstkoor is Patrick dirigent en artistiek leider bij Ars Musica. Binnen Ars Musica dirigeert hij het Ars Musica Concertkoor en is als chef-dirigent verbonden aan de twee professionele gezelschappen van Ars Musica: het Ars Musica Kamerkoor en het Ars Musica Orkest.

Verder is hij dirigent van het Zeeuws Vocaal Ensemble, kamerkoor Canticum Amicorum en Merwes’ Oratoriumvereniging.

Hij is docent Theory of Music aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag.

Patrick is getrouwd met Marieke, is vader van Thijs, Luuk en Sarah en woont in Ridderkerk.

Wat is een goede dirigent?

Ik geloof heel sterk in gezamenlijkheid. De dirigent heeft autoriteit, maar is niet autoritair. Hij/zij is pedagogisch en didactisch vaardig. Hij/zij heeft een goed gehoor, is duidelijk in zijn gestiek en mimiek. En hij/zij heeft geduld. Een dirigent moet vertrouwen geven aan het koor, maar moet ook eisen dat op een gegeven moment de noten gekend zijn zodat de uitvoering niet alleen goed, maar ook mooi zal zijn. Tijdens het concert moet een dirigent magie creëren: loslaten, en samenzijn door vertrouwen te geven.

‘tijdens het concert moet een dirigent magie creëren’ Is er voor jou een groot verschil om te werken met professionals of met amateurs?

Nee. Het repetitieproces bij professionals gaat

sneller maar dat is logisch want zij hebben een vakopleiding gehad, je kunt dus stappen overslaan. Je zou denken dat het eindniveau bij professionals hoger is, maar dat is niet altijd zo.

Wat je wel eens mist bij sommige professionele gezelschappen is een goede werkhouding.

Natuurlijk hebben ze toewijding, anders hadden ze het vak niet gekozen. Maar niet alle professionele gezelschappen hebben wat mij betreft de juiste werkmentaliteit. Ter verdediging daarvan: het komt ook door de slechte arbeidsomstandigheden waarin zij verkeren. Gelukkig heb ik met het Ars Musica Orkest absoluut niet te klagen over de werkmentaliteit.

Je bent oprichter van kamerkoor Canticum Amicorum, dirigent van het concertkoor, kamerkoor en orkest van Ars Musica en dirigent van diverse amateurkoren. Een indrukwekkende staat van dienst. Waarom heb je juist voor het Haags Toonkunstkoor gekozen?

7

Ellen van der Sar, zakelijk leider van het Rotterdams Barok Ensemble, tipte mij twee maanden na het overlijden van Daan dat de vacature openstond. Daarnaast is een dirigentschap bij een Toonkunstkoor uit een van de vier grote steden een begerenswaardige post. Verder had ik al eens van Daan, van wie ik les heb gehad toen ik de Kurt Thomascursus volgde, iets over en van het Haags Toonkunstkoor (Mare Liberum) gehoord. Bovendien vond ik de leeftijdsopbouw in het koor erg gunstig. Met zowel jongere als oudere stemmen vergroot je de wendbaarheid van een koor. Ik zag het als een koor met een goed basisniveau, waarmee nog veel kan worden bereikt. Daarom besloot ik te solliciteren.

En, bevalt het een beetje bij het Haags Toonkunstkoor?

Al bij de ‘proefdirectie’ voelde ik me zeer welkom.

Er heerst een open en warme sfeer. Daarnaast valt mij de toewijding van de koorleden voor de muziek en voor het koor op.

Wat zou je graag een keer met het Haags Toonkunstkoor willen uitvoeren?

De periode vanaf Bach/Händel is uitstekend voor een groot koor. Mozart vind ik geweldig. Ik hou van zijn puurheid. Maar naast het ‘ijzeren repertoire’ (Requiem Mozart, Matthäus Passion, Messiah, etc.) dat elk koor graag zingt zou ik ook met plezier een keer het War Requiem van Britten, de missen van Bruckner, en Canticum Simeonis van Barbe met het Haags Toonkunstkoor willen uitvoeren. Barbe verwerkt elementen uit het twaalf-toonstelsel van Schönberg in zijn compositie.

Het klopt dat mijn eerste interesse ligt bij negentiende-eeuwse composities, maar als ik eenmaal met een stuk bezig ben, dan is het betreffende stuk op dat het moment het mooiste van allemaal. Verder zou ik graag a capellamuziek willen uitvoeren, omdat deze muziek een goede training voor een koor is. Ik denk daarbij aan de Vespers van Rachmaninov omdat die muziek goed bij dit koor zou passen.

Daarnaast ben ik een groot voorstander van opdrachtcomposities. Een vereniging heeft de plicht jonge componisten vooruit te helpen door ze een opdracht te geven en daarmee ervoor te zorgen dat de muziekgeschiedenis zich ontwikkelt.

8

Nieuwe muziek wordt vaak als ontoegankelijk ervaren door het publiek. In zo’n geval zou het de moeite waard zijn om een nieuw werk vooraf toe te lichten en te combineren met een bekender werk.

‘ik ben een groot voorstander van opdrachtcomposities’ Tot slot: waar zou het Haags Toonkunstkoor nog aan kunnen werken?

Het koor groeit, maar we hebben natuurlijk leerpunten. De sopranen zingen prachtig, maar

selectieprocedure dirigent Voor het aantrekken van een nieuwe dirigent werd een sollicitatiecommissie gevormd. De commissie en het bestuur gebruikten als referentiekaders de eerder opgestelde procedurebeschrijving en het profiel van de toekomstige dirigent.

Geen verdeeldheid Om ervoor te zorgen dat de wisseling van de dirigenten-wacht geen verdeeldheid in het koor zou veroorzaken bij de keuze tussen de eindkandidaten, was het voor het bestuur van groot belang om de procedure dusdanig in te bedden dat het koor zich kon vinden in de procedure. Dat gold vanaf de keuze van de leden van de sollicitatiecommissie en het opstellen van het profiel.

Breed draagvlak De sollicitatiecommissie heeft geprobeerd een zo breed mogelijk draagvlak voor haar voordracht te creëren. De laatste drie kandidaten hebben een proefdirectie gedaan en zijn getoetst op alle punten van het profiel. Eindkandidaten zijn daarnaast ook nog eens geobserveerd in eigen concerten.

kunnen nog meer mengen met elkaar, de alten mogen iets meer boventonen gebruiken, de tenoren zouden wat meer kunnen kleuren in het akkoord en de bassen zouden nog melodieuzer mogen zingen.

Unaniem Patrick voldeed aan alle criteria, dus zowel de sollicitatiecommissie als het bestuur waren unaniem in de keuze van een ‘echte’ koordirigent met ruime orkestervaring.

Bovendien ontstond het gevoel dat met zijn kwalificaties het koor artistiek en vocaal verder kon worden gebracht op weg naar het tweehonderdjarig bestaan.

Een goed koorlid heeft een goede stem, een goed gehoor, schrijft aanwijzingen op en past ze toe en kijkt naar de dirigent. In dat opschrijven en kijken valt ook nog winst te behalen. ■

9

terugblik seizoen 2018/2019 2018, een jaar dat toonde waar het Haags Toonkunstkoor voor staat door Erik Werner Op de website van het Haags Toonkunstkoor staat: ‘het is onze ambitie om een warme vereniging, een gewaardeerde samenwerkingspartner en een geliefde concertuitvoerder te zijn’. Het jaar 2018 kende extreme hoogte- en dieptepunten waarin het Haags Toonkunstkoor deze ambitie meer dan waar heeft gemaakt.

Gewaardeerde samenwerkingspartner In april gingen ruim 70 koorleden op uitnodiging van het Hans-Sachs-Chor naar Neurenberg. Daar zouden beide koren samen de Missa Solemnis van Beethoven uitvoeren, een stuk dat bekend staat als technisch één van de meest uitdagende koorwerken.

Het prachtige weer en de perfecte organisatie in Neurenberg zorgden ervoor dat een ieder kon genieten van de stad. De voorbereidingen waren zo soepel verlopen, en de uitvoering in de grote Meistersingerhalle was zo’n groot succes, dat de voorzitter van het Hans-Sachs-Chor bij de ‘nazit’ uitriep: ‘met jullie zouden we een wereldreis kunnen maken’.

orkesten en ons koor ontdaan achterlatend. Zo schreef De Volkskrant: ‘Daan Admiraal , de vader van de studentenorkesten en –koren, die zijn werk deed met passie en humor. Zodoende wist hij amateurgezelschappen naar een professioneel niveau te brengen.’

Koorleden en vele oud-koorleden voelden zich zeer verbonden tijdens de herdenkingsbijeenkomst op 28 augustus. Ontroerende zinnen stonden in het condoleanceboek. De penningmeester, Willem Schiff, schreef onder meer: ‘hoe is het mogelijk dat HTK’s inspirator, leermeester en vooral leider niet meer is? Het nieuwe seizoen zal moeizaam van start gaan zonder hem.’ Kort na de herdenkingsbijeenkomst hoorde Willem dat hij ongeneeslijk ziek was. Op 18 oktober overleed hij.

In mei kwamen ruim 70 zangers van het Hans-Sachs-Chor naar Den Haag om in het Zuiderstrandtheater de Missa Solemnis uit te voeren samen met het VU-Orkest onder leiding van onze dirigent, Daan Admiraal. Wederom prachtig weer en dit keer konden de Neurenbergers van Den Haag genieten. En opnieuw een prachtige misschien wel de mooiste – uitvoering. Iedereen - inclusief Daan - was blij verrast, maar ook opgelucht dat dit zeer uitdagende werk zo goed was neergezet.

Warme vereniging Op 22 juli 2018 overleed Daan Admiraal, geheel onverwachts, in zijn slaap tijdens zijn vakantie in Zwitserland; niet alleen zijn naasten, maar ook zijn 10

In de Meistersingerhalle, Neurenberg (D), met het Hans-SachsChor olv de Nürnberger Philharmoniker, april 2018

Geliefd concertuitvoerder Wie zou de wekelijkse koorrepetities leiden, nu Daan er niet meer was? Marcel Geraeds bood aan dat tijdelijk te doen. Hij is de dirigent van het Hofstads Jeugd Orkest, waarmee ons koor het Winterconcert zou uitvoeren. De koorleden volgden met veel plezier de repetities. Het concert was een groot succes: het publiek in de uitverkochte H. Antonius Abtkerk was enthousiast en soms ook ontroerd, misschien wel mede door het indrukwekkende Art Deco mozaïek op de achtergrond.

Het Haags Toonkunstkoor kiest zijn dirigent Aan het einde van het jaar moest de beslissing genomen worden, wie de nieuwe vaste dirigent zou worden. Na een gedegen selectieprocedure werd het Patrick van der Linden. Het plezier, waarmee alle koorleden - en ondertussen ook weer een aantal nieuwe leden - eerst onder Marcel Geraeds en nu onder Patrick zingen, zegt veel over de kwaliteit van de dirigenten, maar ook over de flexibiliteit en onderlinge verbondenheid van de koorleden. Juist in moeilijke tijden voelt het koor voor zijn leden, maar ook voor de dirigenten, als een ‘warm bad’. En eens te meer bleek tijdens dit moeilijke jaar welk een cruciale rol onze pianist/repetitor Menno Boogaard bij het koor speelt.

In 2018 heeft het koor twee legaten ontvangen, als blijk van de innige verbondenheid van de schenkers met het koor.

Deze verbondenheid, de uitroep van de voorzitter van het Hans-Sachs-Chor (dat de twee koren samen ‘een wereldreis zouden kunnen maken’), de goed gevulde grote concertzalen in Neurenberg en Den Haag en ten slotte de uitverkochte H. Antonius Abtkerk, laten zien dat het koor inderdaad een warme vereniging is, een (zeer) gewaardeerde samenwerkingspartner en een geliefde concertuitvoerder. ■

Bewerking van het Jaarverslag Haags Toonkunstkoor 2018

THEATERALLIANTIE MET HET NATIONALE THEATER I.S.M. OPERA2DAY

TEKST: PETER SHAFFER

REGIE: THEU BOERMANS

AMADEUSINTHEATER.NL

amadeus: een geweldige ervaring Op 15 juni 2019 ging het toneelstuk Amadeus van Peter Shaffer in première in de Koninklijke Schouwburg en het Haags Toonkunstkoor werd gevraagd om van 18-22 juni de koorpartijen te zingen. Een oproep waaraan zo’n vijftig koorleden gehoor gaven, waardoor er vijf avonden achtereen, in wisselende samenstelling, zo’n veertig koorleden op het podium konden staan. Eerst nog onwennig omdat er gedanst moest worden op het podium, en uit het hoofd gezongen, maar het harde werken werd uiteindelijk beloond.

Het koor vertolkte de grote tegenstelling tussen Salieri en Mozart: backstage klonken Salieri’s Introïtus uit het Requiem en zijn De Profundis als achtergrond van zijn jaloerse en bittere monologen, terwijl uit Mozarts Requiem de Introïtus en Lacrymosa – met koor op het toneel - de aangrijpende omlijsting vormden voor diens sterfscène.

Het Haags Toonkunstkoor koestert mooie herinneringen aan een bijzondere week, waarin we deel uit mochten maken van een inmiddels gelauwerde theaterproductie. ■ 11

haags toon

12

kunstkoor

zuiderstrandtheater - mei 2019 13

in memoriam

Daan Admiraal

Dirigent Haags Toonkunstkoor 2008 - 2018

Op 22 juli 2018 is onze toenmalige dirigent, Daan Admiraal, onverwacht overleden. Dit heeft het koor diep getroffen.

inzet, zijn muzikale bevlogenheid en zijn humor; eigenschappen waarmee hij het koor tot grote prestaties wist te brengen.

Bijna 10 jaar geleden, toen onze toenmalige dirigent Oane Wierdsma ernstig ziek was, vonden wij Daan bereid om Oane te vervangen. Op 17 oktober 2008 overleed Oane, die in het jaar daarvoor zijn 25-jarig jubileum als onze dirigent had gevierd. Op 2 november van dat jaar bracht het Haags Toonkunstkoor zijn eerste concert zonder Oane; nu onder leiding van Daan. Dat voelde voor ons als een uiterst beladen concert, maar ondanks de emoties was het een prachtige en succesvolle uitvoering van de Coronation Anthems van Händel en de Saint Nicolas Cantata van Britten.

Onder zijn leiding hebben wij naast bekendere werken, ook veel echt bijzondere en lastige stukken gebracht: het in onze opdracht door de Haagse componist Roel van Oosten geschreven Mare Liberum, de Psalmus Hungaricus van Kodály, Nagasaki van Schnittke (Nederlandse première), de Chichester Psalms van Bernstein, het War Requiem van Britten (samen met het Residentie Bachkoor) naast klassieke absolute hoogtepunten als de Hohe Messe van Bach en de Missa Solemnis van Beethoven (samen met het Hans-Sachs-Chor uit Neurenberg).

Daans muzikale kwaliteiten en de empathische wijze waarop hij snel aansluiting vond bij ons koor brachten het bestuur ertoe hem te vragen onze vaste dirigent te worden; iets waarop hij gelukkig zeer positief reageerde. Daan was buitengewoon geliefd bij de koorleden. Dit vanwege zijn tomeloze

Daan was een bijzonder mens: werkelijk wars van sterallures, iemand die buitengewoon plezierig was in de omgang en met wie het bestuur op vriendschappelijke en effectieve wijze zaken kon doen. Een echte mensen-dirigent. Wij missen hem. ■

14

willem schiff Willem. Willem Schiff. ‘Ah, Sjief?’. ‘Nee, gewoon Sgif!’ Doet er niet zoveel toe. Of je nou Sjief of Sgif moet zeggen, het is Willem. En wàt voor Willem.

De gepensioneerde diplomaat werd ruim zes jaar geleden lid van ons koor. Toen ik hem als aspirantlid in het koor introduceerde (dat is een van mijn taken als secretaris) had ik onmiddellijk het gevoel dat hij qua persoonlijkheid, qua manier van doen (immers superaardig, heel gemakkelijk in de omgang, ’n vent met ’n hoop gevoel voor humor), heel goed in ons koor zou passen. En dàt deed-ie.

In het bestuur werd al gauw gehoopt dat hij te zijner tijd penningmeester zou willen worden; die hoop werd reeds op 16 april 2013 bewaarheid.

Zijn ambt heeft hij met voortreffelijkheid en, waar mogelijk, met zachtaardigheid ingevuld. Overigens ook met nogal wat talen. Hij mailde mij ooit zelfs in het Vietnamees! Hou ik van.

Niet alleen door de koorleden, maar zeker ook door zijn bestuursgenoten werd Willem zeer gewaardeerd. Straalde altijd rust uit, en liet zich niet van z’n stuk brengen. Begeleidde de andere bestuursleden naar oplossingen die bij ons budget pasten.

Lid en penningmeester Haags Toonkunstkoor 2013 - 2018

Met Willem kon je goed onderhandelen. Hij ging goed om met tegengestelde belangen, en had er oog voor dat het - immers onze vrijetijdsbesteding ook nog plezierig moest blijven. Willem ging nooit over één nacht ijs, en als hij akkoord was, was het inderdaad verantwoord. Daarnaast betaalde hij alle rekeningen per omgaande, of hij nou in Nederland was of bijvoorbeeld op zijn geliefde eiland Jamaica.

Willem was een fijne koor- en bestuursgenoot.

En groot was onze waardering voor zijn geste: vlak voor zijn overlijden heeft hij het koor een royale schenking gedaan. Daardoor heeft hij ons jubileumconcert (Händel en Haydn, muziek naar zijn hart) mede mogelijk gemaakt.

Maar wat gebeurt… herfst 2018 overlijdt Willem, na een zeer kort ziekbed. Grote consternatie in het koor. Toen onze zang bij de afscheidsplechtigheid gevraagd werd was er direct veel animo voor; hij was geliefd. We hebben daar voor hem onder andere het zo ontroerende Benedictus uit de Missa

Carel Bense Secretaris Haags Toonkunstkoor

Dit alles schrijf ik weliswaar deels vanuit mijn ervaringen, maar ik weet dat het de gevoelens van onze koorleden weerspiegelt.

Wij missen en gedenken Willem.

Solemnis van Beethoven gezongen.

requiem aeternam, dona nobis pacem 15

interview - marijn cornelis directeur cultuurschakel: ‘amateurkunstenaars mogen in het occ niet alleen de gaatjes vullen.’ door Pieter Maessen Den Haag heeft een grote en zeer gevarieerde cultuurwereld. CultuurSchakel is de stichting die in opdracht van de gemeente cultuuronderwijs op scholen stimuleert en organisaties op het gebied van kunstbeoefening in de vrije tijd steunt met subsidies en adviezen. Marijn Cornelis is sinds 2014 directeur-bestuurder van CultuurSchakel. Toonbeeld vroeg aan haar: wat kan zo’n tamelijk kleine stichting bereiken in zo’n grote, diverse stad? En wat zijn uw grootste zorgen?

Halverwege het gesprek in haar werkkamer in het Koorenhuis zegt Marijn Cornelis wat haar écht dwars zit: ‘Zzp’ers die muzieklessen geven hebben het heel moeilijk. De tarieven zijn te laag, ze bouwen geen pensioen op en ze hebben geen arbeidsongeschiktheidsverzekering. Er is geen bodem in hun tarief, want er is altijd iemand die bereid is nóg goedkoper les te geven. Velen hebben het erg moeilijk.’

16

Marijn Cornelis heeft al een loopbaan achter de rug als pianodocente en leidinggevende van verschillende cultuurinstellingen in het land.

Sinds 2014 heeft ze de touwtjes in handen bij CultuurSchakel. Privé zingt ze in het Voorburgs Vocaal Ensemble.

CultuurSchakel heeft van de gemeente de opdracht cultuur in Den Haag breed te stimuleren. Dat doen

haar medewerkers vooral door cultuuraanbod in het basisonderwijs zo gemakkelijk mogelijk te maken en de kwaliteit van cultuuronderwijs te vergroten. ‘Wij hebben een flinke groep coaches waarmee we bijna alle scholen in de stad bereiken. Maar het ligt meestal aan de directeur van de school wat er in de praktijk gebeurt. Die moet voortdurend afwegingen maken over het opvangen van het lerarentekort en aandacht voor allerlei zaken naast rekenen en taal.’

‘kunstbeoefening door amateurs brengt verbindingen tot stand.’

Kunstenaar in de Klas ‘Wij zorgen dat de drempels voor cultuuronderwijs zo laag mogelijk zijn, zodat de scholen met subsidie van de gemeente gebruik kunnen maken van de ongeveer tweehonderd Haagse activiteiten die er voor hen beschikbaar zijn. Van Panorama Mesdag tot theater, muziek of een bezoek aan de Gevangenpoort.’

‘Heel leuk is ‘Kunstenaar in de Klas’. Dan komt er bijvoorbeeld een ballerina naar de school die vertelt over haar leven, haar werk en haar passie.

Er gaat een wereld open voor de kinderen, want ze denken opeens: ‘Dus dit kun je ook worden…?’

Cultuuronderwijs is gewoon heel belangrijk. Het is de basis voor filosofische gesprekken, voor nieuwe verbindingen en om kennis te maken met de cultuurwereld zelf.’

‘Wij stimuleren ook cultuur buiten het onderwijs.

Een heel mooi project is Muziekcentrum 1001 Nachten, in de Schilderswijk opgericht door violist Ahmet Gür. Met hulp van overheidsgeld kunnen kinderen daar gratis muziekles krijgen en een instrument in een eigen kleur uitkiezen. Het is een groot succes. Wij brengen dit soort successen onder de aandacht bij anderen, zodat men van elkaar kan leren.’

Vrijetijdcultuur CultuurSchakel zet zich ook in voor de cultuurbeoefening in de vrije tijd van Hagenaars. Maar, terwijl de organisatie voor het werk in het onderwijs een tiental medewerkers beschikbaar heeft, zijn dat er voor de vrijetijdcultuur maar vier. ‘Dan is

het moeilijk alle doelgroepen te bereiken, ’zegt Cornelis. ‘Op onze website kunnen alle aanbieders zich presenteren, zowel de professionals als de verenigingen, podia en dergelijke. Met een trefwoord vind je wat je zoekt. We hebben een speciale ingang voor alles wat voor 55+-ers interessant is.’

‘Het veld van de amateurkunst is maatschappelijk heel belangrijk. Ik noem het ‘de participatiesamenleving avant la lettre’. Sinds jaar en dag organiseren amateurkunstenaars zich zelfstandig en regelen ze hun eigen zaken. Ze hebben meestal maar een klein beetje ondersteuning nodig om veel te kunnen presteren. Kunstbeoefening door amateurs brengt nieuwe verbindingen tot stand, houdt mensen gezond en is een sociale activiteit die dwars door generaties heen gaat. Wekelijks zingen veel meer mensen in een koor dan dat er aan sport doen, maar voor sport is veel meer geld beschikbaar.’

‘Den Haag heeft veel koren en andere gezelschappen. De helft ervan staat sterk in zijn schoenen. Maar er zijn steeds meer verenigingen die kampen met dalende ledenaantallen en een gebrek aan vrijwilligers. Die proberen wij te helpen met bijvoorbeeld het werven van die vrijwilligers, met adviezen over financiering en met subsidies.

De gemeente heeft het subsidiebudget voor amateurkunst in de vorige beleidsperiode verhoogd van 800.000 naar 900.000 euro.’

Onderwijs- en Cultuurcomplex De Haagse wereld van koren en amateurorkesten is heel benieuwd wat het nieuwe Onderwijs- en Cultuurcomplex (OCC) aan het Spui voor haar gaat betekenen. Dat complex is een project van de gemeente Den Haag, het Residentie Orkest, het Nederlands Dans Theater, het Koninklijk Conservatorium en de Stichting Dans- en 17

Muziekcentrum die nu het Zuiderstrandtheater en de Grote Kerk exploiteert. CultuurSchakel lijkt bij uitstek de organisatie die voor de amateurgezelschappen de verbinding kan leggen met die eigenaren en gebruikers. Hoe ziet haar directeur dat?

Cornelis: ‘De partners in het OCC zeggen dat ze een gebouw voor de hele stad willen neerzetten. CultuurSchakel zet zich ervoor in dat het OCC ook voor amateurgezelschappen beschikbaar is. Wij zijn de verbinders tussen de gemeente en de amateurwereld. Mijn ervaring met het Zuiderstrandtheater is dat er weinig data beschikbaar zijn voor amateurs, omdat de vaste gebruikers en andere optredens vóór gaan. CultuurSchakel wil dat de amateurs een prominentere plek in de programmering krijgen.

Het lijkt soms erop alsof ze alleen de gaatjes mogen vullen; dat kan niet de bedoeling zijn. Ik zie dat gezelschappen nu uitwijken naar Rijswijk.

Dat is op zich niet heel ver, maar het kan niet zo zijn dat ze in Den Haag zelf niet kunnen optreden omdat het in de stad te duur zou zijn. Kijk maar eens naar de Grote Kerk. Die ligt daar wel midden in de stad, maar is onbetaalbaar.’

‘CultuurSchakel kaart het podiumaanbod voor Haagse amateurs aan bij de gemeente en het OCC. Elk jaar beleggen wij een bijeenkomst met amateurgezelschappen, de wethouder en een gastspreker. De vorige keer hebben we de directeur van het Residentie Orkest, Sven Arne Tepl, geïnterviewd. Het orkest staat echt open voor een gesprek met het veld van de amateurkunst.

Zij beseffen dat grote koren en amateurorkesten ook grote zalen nodig hebben. In het OCC komt een zaal met 1.500 en een zaal met 200 stoelen.

Daarnaast komen er – neem ik aan – in het deel van het Conservatorium nog ensembleruimtes, maar dat beeld is nog niet compleet.’

geld voor je kunst!

In de microsfeer heeft CultuurSchakel een nieuwe subsidie in het leven geroepen: Geld

‘Er lijkt op zich genoeg capaciteit te zijn, maar is het ook betaalbaar en beschikbaar op de juiste tijden en niet alleen op maandag- en dinsdagavonden? CultuurSchakel zal dit bij de gemeente aan de orde blijven stellen.’ ■

voor je Kunst!. Iedereen met een goed idee op het gebied van amateurkunst komt in aanmerking voor maximaal 1.500 euro voor een project. Je hoeft alleen maar een realistische begroting te maken, een onlineformulier in te vullen én persoonlijk je aanvraag te komen

Foto’s: Muziekcentrum 1001 Nachten, opgericht door violist Ahmet Gür, is een groot succes.

18

toelichten aan een jury. Binnen een week hoor je of je het geld krijgt.

het belang van cultuursponsoring door Erik Werner Sinds 2011 wordt het Haags Toonkunstkoor financieel ondersteund door een groep sponsoren, de ’Vrienden van het Haags Toonkunstkoor’. Drost Juten Notarissen aan het Nassauplein en Bosman Wijnkopers aan de Frederik Hendriklaan behoren tot ’Vrienden’ van het eerste uur.

Nieuwe clientèle Zowel notaris Remko Oude Hengel als Nico McGough, eigenaar van Bosman Wijnkopers, geven de ondersteuning niet alleen uit interesse, maar ook omdat de relatie met het Haags Toonkunstkoor hen nieuwe clientèle oplevert.

Drost Juten Notarissen maakt deel uit van de landelijke organisatie Netwerk Notarissen, die aan de hoogste kwaliteitseisen voldoen. Als gewezen penningmeester van het koor heb ik ervaren dat koorleden (overigens ook ikzelf) advies en hulp van Drost Juten Notarissen zoeken voor onder meer overdrachten van een huis, voor een testament, voor legalisatie van een handtekening en voor de oprichting van een B.V. of stichting.

die concerten, waarvan de kosten hoger zijn dan de inkomsten van de kaartverkoop en de subsidie van CultuurSchakel. Om een idee te geven: een concert met vier solisten en een professioneel orkest in een grote concertzaal kost ongeveer 30.000 euro, namelijk zo’n 20.000 euro voor orkest, solisten en dirigent en 10.000 euro voor zaalhuur.

Als er 800 kaartjes worden verkocht à 25 euro zijn de inkomsten 20.000 euro. Dat betekent dat er een tekort is van 10.000 euro. De subsidie kan in zo’n geval onvoldoende zijn om het totale tekort op te vangen. Het koor prijst zich dan ook gelukkig dat er ‘Vrienden van het Haags Toonkunstkoor’ bestaan! ■

Klanten van Bosman Wijnkopers genieten van zijn wijnen van kleinschalige biologische wijnbouw.

Hij krijgt de hoogste eer voor zijn wijnen in de beide wijnkoopgidsen, De Grote Hamersma én De Omfietswijngids. Voor de borrel na de wekelijkse koorrepetities schenkt het koor traditioneel de wijnen van Bosman.

Advertenties en vrijkaartjes Een andere bron voor nieuwe clientèle zijn de advertenties in de programmaboekjes van het koor, waarvoor sponsoren de helft van het normale tarief betalen. Beide sponsoren maken in elk programmaboekje gebruik van deze mogelijkheid.

Notaris Oude Hengel gebruikt de vrijkaartjes, die hij als sponsor krijgt, om zelf concerten van het HTK te bezoeken of om aan medewerkers of cliënten te geven. Bij Bosman Wijnkopers is oprichtster mevrouw Bosman (die al met pensioen is maar nog immer aanwezig in de wijnzaak) een enthousiast bezoekster van de concerten.

Waarde voor het koor

sponsor het htk Wilt u sponsor worden van het Haags Toonkunstkoor? Wij bespreken graag de mogelijkheden. Kijk op www.haagstoonkunstkoor.nl/steun-ons of mail naar communicatie@haagstoonkunstkoor.nl

Voor het koor is de ondersteuning van de sponsoren van groot belang voor het mogelijk maken van 19

de kringloop van het koorleven Hoe de repertoirekeuze tot stand komt door Peter Noordermeer De programmering van het Haags Toonkunstkoor wordt gedeeltelijk ingegeven door het momentum waarin het wordt uitgevoerd, maar vraagt ook om een zorgvuldige kijk op onder andere de afwisseling in componisten, en de (financiële) mogelijkheden van het koor. Echter, de afwisseling van klassieke en grote koorwerken uit de muziekgeschiedenis met moderne werken uit de twintigste eeuw blijft de rode draad.

Het vertrouwde koesteren en vernieuwing verwelkomen. Dat klinkt mooi, maar het Haags Toonkunstkoor opereert ook in een omgeving (Den Haag) en context (Legal Capital of the World) die soms reden geven een concert in een bepaald kader te plaatsten. Daarnaast zijn er triviale aanleidingen als een lustrum, een memorabel jaartal (2020) en onvoorziene initiatieven (Amadeus) die de kooractiviteiten een bepaalde richting op stuwen.

Nur der Zukunft zugewandt…

Accommodatie Concreet kan nog weinig met stelligheid worden gezegd over de volgende jaren. Het vinden van een geschikte accommodatie is tenminste tot de opening van het Muziekcentrum aan het Spui – wellicht 2021 - een hele opgave.

Matthäus of Johannes Nog verder in de tijd staat HTK in potlood genoteerd voor een uitvoering van de Matthäus Passion in de Grote Kerk op Goede Vrijdag in 2022. Dit maakt deel uit van roulatieschema met Residentie Bachkoor en KZV Excelsior, op voorwaarde dat de Protestante Gemeente en de Gemeente Den Haag dit plan substantieel steunen. Wanneer realisatie uitblijft, dan zal het Haags Toonkunstkoor voor eigen risico en rekening zeker weer een Matthäus of Johannes Passion willen oppakken. Voor een dergelijke uitvoering geven we de voorkeur aan een meer intieme en akoestisch aantrekkelijkere setting.

Bijzondere aanleidingen Rode lijnen voor programmering vullen pagina’s.

20

Het koor krijgt regelmatig mooie uitdagingen op haar pad, waardoor rode lijnen frequent doorkruist worden door opportuniteit, de uitvoeringsdatum, bijzondere aanleidingen en beschikbaarheid van partners.

Tweehonderdjarig bestaan Met het tweehonderjarig bestaan in zicht (2029) willen we ook inzetten op activiteiten die buiten de vaste oevers treden. Met nieuwe impulsen vanuit opera en dans wellicht, een compositie-opdracht, natuurlijk, of een duurzaam platform voor jong Haags vocaal talent.

Theatervoorstelling Amadeus, Kon. Schouwburg, juni 2019

Wat in de afgelopen twee jaren verder op de groslijst verscheen volgt hieronder een aantal voorbeelden met inbegrip van de wensen die onze nieuwe artistieke leiding aandroeg:

Jeanne d’Arc au bûcher | A. Honegger (1938) Der Großinquisitor | B.Blacher / Dostojevski (1942) Petite Messe solennelle | G. Rossini (1863) Psalm 42 | F. Mendelssohn Bartholdy (1837) Messiah | G.F. Händel (1741) Weinachtsoratorium | J.S. Bach (1735) Internationale samenwerking Als suggesties voor samenwerking met het Hans Sachs Chor uit Neurenberg passeerden bijvoorbeeld de Mis Nr 3 – Große Messe en Te Deum van Bruckner, de Messe Solennelle de Sainte Cecile van Gounod en bij herhaling Verdi’s Requiem de revue.

Kringloop Zelfs als alle genoemde wensen in het komende decennium tot uitvoering komen, blijft er nog ruimte om rijkelijk uit de lijst van tien overbekende koorwerken te putten. En dan zijn we weer terug bij die gestage gang van het vertrouwde koesteren en de vernieuwing verwelkomen.

De kringloop van het koorleven, HaTeKa matata! ■ Artist impressions van het nieuwe onderwijs- en cultuurcomplex aan het Spui.

21

endang kusumaningsih Koningin van Jakarta voor één nacht door Peter Noordermeer Buiten was het smoorheet, donker en vochtig. De kakofonie van de straat overheerste. Jakarta, also known as the Big Durian, had het allemaal. Ratten, brommers, files en vuilnis streden om de eerste plaats. De vieze lucht die zij verspreidden hing als een bruine deken boven de stad. De stad en het vuil, wachtend op verlossing door een donderbui.

Het Erasmus Huis met een labyrint van verkeerswegen naast de deur, diende velen als kalm en muzikaal contrapunt in deze heksenketel.

Binnen in het volgepakte auditorium wachtten andermaal publiek, orkest en koor.

Fantasy naar een fenomenale apotheose voert.

De fascinatie die Endang opriep was ongekend.

Ingehouden, maar vol vuur, zonder dat zij als Javaanse daarvan ook maar enig uiterlijk teken kon toestaan in haar optreden. Zij volgde niet alleen de partituur, maar stuwde de uitvoering naar het fenomenale einde waar een ieder op gehoopt had.

Die avond ging het dak van het Erasmus Huis af.

Iedereen keek omhoog naar een stralende Endang die als een heldere maan aan de hemel stond. Een zeldzaam transcendent moment in de asfaltjungle die Jakarta was.

Statig schreed zij, begeleid door verwachtingsvol geroezemoes, de klamme en schaars verlichte zaal binnen. Als een nachtvlinder aangetrokken door het podiumlicht blikte zij op haar vertrouwde concertvleugel. Op uitnodiging van de dirigent nam zij minzaam en modest als een Javaanse vorstin, met pracht en trots het verwelkomende applaus in ontvangst. Klassiek gekleed in traditionele sarong met motieven uit Midden-Java en ivoorkleurige kanten kebaya, een zijden syal losjes om de schouders, vastgespeld met een rijk versierde gouden broche. Wat een verschijning en dan moest haar spel nog beginnen...

Een moment om te koesteren. En een ervaring die de woorden van Beethoven bevestigde en zelfs de grootste stedelijke misère weer draagbaar maakte: ‘Nehmt denn hin, ihr schönen Seelen, froh die Gaben schöner Kunst: wenn sich Lieb und Kraft vermählen, lohnt den Menschen Göttergunst’.

Met dank aan Endang Kusumaningsih – die Königin der Stadt für eine Nacht!

Dé dag uit het leven van Ibu Endang Kusumaningsih waarop zij zou excelleren als soliste. In het dagelijks leven knoopte zij in het cultureel indifferente Jakarta de eindjes aan elkaar met pianolessen. En zij was repetitor bij het koor van de AmerikaansIndonesische Vriendschapsvereniging, met het Erasmus Huis als thuisbasis.

Professioneel was er amper emplooi voor een klassiek opgeleid pianiste. Dit was eindelijk haar ware podium, weg van het alledaagse grauw van die zinkende stad. Want deze avond lag Beethovens Choral Fantasy op de lessenaar! Een markant werk voor piano, koor en orkest. Vooral fameus door een ingetogen en lang uitgedragen cadens voor piano waarmee het stuk opent. Muziek met de typische bindingskracht van Beethoven die in de Choral 22

PS Onder de bassen van het koor bevonden zich zonder dat zij zich daarvan bewust waren - een voormalig en een toekomstig voorzitter van het Haags Toonkunstkoor. Twintig jaar later kunnen zij zich weer verheugen op een reprise van Beethovens Choral Fantasy als sluitstuk van het Bevrijdingsconcert op 5 mei 2020. Weer een bijzondere avond. ■

wie doet wat

concertagenda

bestuur

programma seizoen 2019/2020

Voorzitter (lid dagelijks bestuur) Peter Noordermeer

Alg. secretaris (lid dagelijks bestuur) Carel Bense Penningmeester (lid dagelijks bestuur) Eric de Graaff Kwaliteitscommissie Gé Brussaard Concertsecretaris Bep de Lange

Zaterdag 19 oktober 2019, 19.30 uur Jubileumconcert Patrick van der Linden St. Janskerk, Gouda Zaterdag 16 november 2019, 19.30 uur 3 x Mozart: Grosse Messe, 29ste symfonie, Krӧnungsmesse H. Antonius Abtkerk, Den Haag

Communicatie Stéphanie Toorenburg

Dinsdag 5 mei 2020, 20.00 uur Bevrijdingsconcert Zuiderstrandtheater, Den Haag

Penningmeester concerten Christiaan van der Harst

commissies, functies, taken Bibliothecaris Carel Bense Commissie evenementen Carel Bense + wisselende bezetting Commissie repetitielogistiek / bar Carel Bense, Johan Bodrij, Els Roos, Erik Visée, Emilie Griffioen, Wineke Meeuws, Bert Elbersen Contactpersonen aspiranten / nieuwe leden Ben Goedman, Kees van Weeren (bassen) Matthijs van der Deijl, Gé Brussaard (tenoren) Marloes Rekveldt, Marijke Farahani (sopranen) Tamara Trotman, Maria Blackmon (alten) Presentiecoördinator Wilto Schortinghuis

Troniek Bert Kraaijpoel

Concertcommissie Bep de Lange, Willyanna Heida, Tamara Trotman, Herman Wilmer Coördinator relaties bedrijfsleven en sponsorwerving Christiaan van der Harst, Erik Werner Kwaliteitscommissie Gé Brussaard, Maria Blackmon, Marijke Farahani, Kees van Weeren Communicatiecommissie Stéphanie Toorenburg, Marijke Farahani, Pieter Maessen, Marjolijn Poutsma, Ria Roelands, Hermien Schuering Contactpersoon donateurs Stéphanie Toorenburg

Kaartverkoop Christiaan van der Harst, Willy de Vries

colofon Redactie Stéphanie Toorenburg, Ria Roelands, Marijke Farahani, Pieter Maessen Fotografie Piet Gispen (omslag, p12/13), Roel Wijnants (p4/5), Hans van der Woerd (p7/8/9), Sjoerd van der Hucht (p16, p18 boven), Maaike Eijkman (p18 onder), Jcau.nl (p21 artist impressions), Tropenmuseum (p22) Vormgeving Marjolijn Poutsma | Studio Scribbles Druk Flyeralarm Verschenen september 2019 Toonbeeld is een jaarlijkse uitgave van het Haags Toonkunstkoor.

23