TOON beeld magazine van het haags toonkunstkoor ■ seizoen 2021/2022
hoofdarchitect patrick fransen over cultuurcentrum amare interviews met bas-bariton frans fiselier en burgemeester jan van zanen een jaar lang zoomend zingen ■ programmering seizoen 21/22 ode aan joseph haydn ■ een hervonden geschenk uit 1888
inhoud Interview met hoofdarchitect Patrick Fransen
4
Amare is als een stad met grote gebouwen en kleine steegjes Zoomend zingen
8
Een jaar lang zingen via Zoom en Jamulus 10
Muzikaal de crisis door
Ervaringen van leden met online repetities 11
Kort
Tabee ZST & Haagse koren slaan handen ineen Interview met burgemeester Jan van Zanen
12
‘Ik wil verrassende verbindingen maken’ 16
Archief
Een hervonden geschenk voor de dirigent uit 1888 Column Peter Noordermeer, voorzitter Haags Toonkunstkoor
17
Cancel culture? Ik dacht het niet Interview met bas-bariton Frans Fiselier
18
Een levenslange passie voor zang Vooruitblik Die Schöpfung
20
Ode aan Joseph Haydn Wie doet wat | concertagenda 2021/2022 | colofon
23
een koor met ambitie 3
interview met hoofdarchitect patrick fransen Amare is als een stad met grote gebouwen en geheime steegjes door Pieter Maessen Hoofdarchitect Patrick Fransen onthult de verborgen delen van Amare en vertelt hoe hij er een ‘stad’ vol afwisseling van heeft gemaakt. En wat er typisch Haags is aan Amare. ‘De meeste mensen zien niet dat dit gebouw
Patrick Fransen straalt – ondanks zijn bescheiden-
eigenlijk een stad is van grote gebouwen, met
heid – trots uit wanneer hij wandelend tussen
straten, stegen en pleinen. Naast de grote zalen
maquettes in zijn kantoor aan het IJ in Amsterdam
zijn ook de studio’s prachtige ruimtes waar je niet
uitlegt hoe Amare in elkaar zit. Het is zijn grootste
alleen kunt oefenen, maar ook een concertje of een
complex tot nu toe en er zal niet gauw iets komen
optreden kunt doen. Dat professionals en studenten
dat nog groter is. Hij was ook de hoofdarchitect van
in één gebouw zitten vind ik heel leuk. Stiekem
TivoliVredenburg, ‘maar dat was maar half zo groot’.
hebben we een aantal verbindingen gemaakt tussen het conservatorium en de verschillende
Fransen is een geboren Brabander die cum
zalen. De studenten kunnen dan via de achterdeur
laude afstudeerde aan de TU Eindhoven. Hij werd
voorzichtig meekijken met de profs – tenminste, als
gevormd in het bureau van de befaamde Herman
je weet waar de deur zit.’
Hertzberger, die in Den Haag het Theater aan het
4
Spui ontwierp. Sinds 2014 heeft Fransen zijn eigen
Spui ligt en naar de Nieuwe Kerk kijken. Dat is een
architectuurstudio, NOAHH | Network Oriented
soort VIP-ruimte die je apart kunt afhuren.’
Architecture. ‘Op de derde etage heb je de stadskantine met Omdat iedereen het heeft over een complex aan
vier aparte sfeertjes waar je gewoon prettig wat
het Spui, denk je dat daar ook de hoofdingang ligt,
kunt eten in dit megagebouw. Vergis je niet: de
maar dat is juist niet zo. Die ligt aan de kant van het
conservatoriumzaal – dat is niet eens de grootste –
Centraal Station, waar ook de grote concertzaal is
is net zo groot als de Nieuwe Kerk. Het is enorm, dus
geplaatst. Het heet daar Turfhaven.
dan moet je dingen ook weer klein maken.’’
Fransen: ‘Aan het Spui liggen vijftien prachtige dans-
‘De artiesteningang is naast de hoofdingang aan
en muziekstudio’s. Als de danser of de musicus in
de Turfhaven. De artiestenfoyer hebben we aan
een studio de gordijnen open doet, kan de stad
de kant van de Schedeldoekshaven geplaatst.
meekijken met wat zij of hij doet. Je ziet als het ware
Daar worden nog twee torens gebouwd, maar de
een doorsnede van wat zich binnen afspeelt.’
foyer is zo geplaatst dat de gebruikers daar precies tussendoor kunnen kijken.’
Is er iets typisch Haags aan dit ontwerp?
aan het spui zie je een doorsnede van wat zich binnen afspeelt
‘Jazeker, vooral de gevel. Naast Amare staan al die ministeries die architectonisch aan de top verfijnd zijn afgewerkt met kroontjes. Dat is echt Haags, in tegenstelling tot die witte dozen uit de jaren tachtig,
Verborgen tunnel Het gebouw brengt gebruikers en bezoekers op verschillende manieren bij elkaar. Fransen: ‘De dansers van het NDT kunnen vanuit hun eigen foyer naar het publiek kijken dat binnenstroomt. Boven in de zaal van het danstheater hebben we een verborgen tunnel gemaakt waardoor je in een soort wormgat van het publieksgedeelte naar backstage gaat. Je komt even in een heel donkere ruimte en dan in een heel ander deel van de ‘stad’. Maar je moet het wel weten te vinden. Er zitten verborgen dingetjes in het gebouw die gebruikers pas na jaren erin gaan ontdekken.’
VROM naast het Centraal Station. Wij vonden dat Amare ook een statig gebouw moest zijn, met een soort kroon. Dat zou je in Rotterdam niet doen. Den Haag presenteert zich ook als een groene stad. Dat beeld van bomen en takken zie je daarom terug in de gevels van Amare.’
Er zijn ook mensen die stemvorken in die gevels zien… ‘Ja, dat kan ook. Maar voor mij zijn het meer bomen met stammen, takken en nesten. Zo spreken wij op het bureau ook erover. Het is trouwens heel praktisch uit de constructie voortgekomen want je moet vanuit een grid van 8,10 meter van de
Dwalen Amare
zoals het stadhuis en het voormalige ministerie van
biedt
door
een
rijke
afwisseling
in
materiaalgebruik en kleur verschillende werelden in één gebouw. Fransen vindt dat zelf ‘heel spannend’. ‘Het is net of je op tv van het ene naar het andere kanaal overschakelt.’ ‘Als bezoeker kom je eerst op een soort markt, een verlengde van de stad, met veel verschillende ‘kraampjes’ over wat er allemaal in het gebouw gebeurt, uitnodigend om naar binnen te gaan. Over
parkeergarage naar boven werken. Daar kun je rechte lijnen van maken, maar dat lijkt nergens op, dus dan ga je vertakken. Zo is het gebouw aan de grond, waar je naar binnen kunt, transparant en boven steeds dichter.’ ‘Ook Haags is de zaal van het Nederlands Danstheater. Die is zwart, rauwer, en dat komt overeen met de identiteit van het NDT, een beetje experimenteel.’
eerste verdieping kun je – als de juiste deuren open
‘De grote concertzaal is misschien niet typisch Haags, maar wel heel stijlvol en met heel veel aandacht vormgegeven. De binnenkant is allemaal beton, maar je ziet goudkleurige paneeltjes en veel
staan – doorlopen tot aan de enige foyer die aan het
moderne detailleringen.’
de roltrappen kun je naar boven dwalen terwijl je langs foyers komt met verschillende sferen. Op de
◀ Patrick Fransen laat op een maquette zien hoe de drie grote zalen als aparte gebouwen in Amare staan
5
Is het gebouw niet erg opgesloten geraakt tussen
je omtoveren tot een ruige club voor een feest op
al die torens?
zaterdagavond.’
‘Dat valt wel mee. Nu alle hekken weg zijn, heeft de straat tussen het stadhuis en Amare – de
‘De studio’s zijn afwisselend in hout en in wit en de
belangrijkste looproute de stad in – een heel mooie
leskamers van het conservatorium zijn in allerlei
maat. De eerste jaren kun je nog niet om het
kleuren afgewerkt, zodat je wat te kiezen hebt. Als
gebouw heen lopen omdat er nog de twee torens
je als musicus bijvoorbeeld in een nachtcafé moet
worden gebouwd die ik al noemde, dus het zal nog
optreden, is het veel fijner om in een zwarte studio
even duren eer de omgeving helemaal tot leven
te oefenen dan in een hagelwitte.’
komt.’
Wat betekent dit werk voor jouw oeuvre? ‘Daar sta ik niet bij stil. In het team ben ik meer degene die regisseert dan die bepaalt. Ik bewaak
de stadskantine heeft een mediterrane uitstraling
vooral de verschillen. Veel mensen hebben de neiging om iets wat ze hebben bedacht overal toe te passen, maar ik wil juist heel uitgesproken plekken laten ontstaan.’
betrokken. NL Architects heeft heel erg de buitenkant bepaald. Zij kwamen met het idee van die gevels. Jo Coenen/JCAU heeft zich – als mede- hoofdarchitect – daarnaast met de supervisie over de torens in de onmiddellijke omgeving beziggehouden. BrunnOntwerp richtte zich meer op de inrichting van fraaie werkplekken en kleedkamers.’ het
interieur
is
modevormgever
en
creatieve gesprekken kwamen we op het idee de stadskantine een mediterrane uitstraling te geven met verschillende kleuren en sferen. De foyer van het conservatorium noemen we Club 4, die kun
speeltuin op het dak Patrick Fransen: ‘In het conservatorium komen ook kinderen die nog naar school gaan en die moeten een paar speelplaatsen hebben. Waar maak je die? In het dak! Daarom komen er twee van dit soort patio’s, leuke buitenplekken waar het publiek nooit zal komen. Je moet het zien als de achtertuin van een huis, het is alleen voor wie er echt mag komen.’
Diverse artist impressions van Amare ▶
laten aanbrengen. Aan de andere kant wilde ik dat de lampen van de artiestenfoyer iets typisch Nederlands moesten uitstralen. Dat is een ontwerp geworden met omgekeerde tulpen en kwallen.’
Waar ben je trots op in dit ontwerp? ‘Wij proberen het tot een gastvrij gebouw te maken, met een menselijke maat, verschillende sferen, fijn om te verblijven. Maar het is nog te vroeg om trots
kunstenaar Aziz Bekkaoui heel belangrijk. In veel
6
van het gebouw, moest ook iets informeels hebben, misschien wil ik daar nog wel straatkunst
‘Er waren wel vier andere bureaus bij dit project
‘Voor
‘De repetitiezaal, dat is de meest intieme ruimte
te zijn, want dat ben ik pas als het goed gebruikt wordt, dan ben ik heel blij.’
■
7
zoomend zingen een jaar lang zingen via zoom en jamulus door Stéphanie Toorenburg Medio maart 2020 was het door de coronapandemie opeens over en uit met de fijne repetities in onze Vrije School. Het koor schakelde soepeltjes (nou ja…) over op repeteren op afstand. Het was behelpen, maar in juli 2021 konden we toch een concert geven. Een verslag uit de digitale koorwereld. In maart 2020 is het Haags Toonkunstkoor begonnen
leden in staat om zelf de technische uitdaging aan
met online repetities via Zoom. In het begin verliep
te gaan en anderen online te helpen, onder wie
dat niet vlekkeloos, zoals ook alt Femke Nales
sopraan Marloes Rekveldt. Verderop is een klein
verderop in dit artikel beschrijft. Het vraagt veel
stukje van zo’n Whatsapp-discussie gepubliceerd.
van een koor dat gewend is om dicht bij elkaar te
Uiteindelijk bleef een vaste kern van gemiddeld
staan en gezamenlijk de klankkleur te maken. Met
25 leden die repeteerden via Zoom. 22 leden
Zoom bleek dit een stuk ingewikkelder: je hoorde
repeteerden daarnaast ook met Jamulus. Vaak
de andere leden niet, waardoor de plaatsing van de
bleven leden na de repetitie nog online om na te
klank veel oefening vraagt.
praten via Zoom.
Gaandeweg bleek niet ieder koorlid gecharmeerd
Hiermee heeft het koor bewezen dat het in staat
van deze repetitievorm. Een aantal leden vond
is zich snel aan te passen aan actuele situaties.
het niet prettig zingen of beschikte niet over een
Dirigent en bestuur volgden de ontwikkelingen
geschikte ruimte waarin ’s avonds vrijuit gezongen
op de voet en introduceerden de alternatieve
kan worden. Weer andere leden misten het directe
repetitiewijzen. Dit was niet de eerste horde die het
contact tijdens de repetitie en wellicht ook de borrel
Haags Toonkunstkoor in zijn 192-jarig bestaan heeft
na afloop. Juist het sociale karakter dat zingen in een
moeten nemen en het zal zeker niet de laatste zijn.
koor heeft, ontbreekt bij de online-repetities. Maar
Zingen is voor veel leden zo belangrijk dat de
een groot aantal leden bleef de Zoom-repetities wel
repetitievorm zelfs ondergeschikt is gebleken.
volgen. Deze leden werden steeds handiger in het gebruik van de techniek, waarbij zij ondersteund
Allen keken er enorm naar uit om weer echt bij
werden door de helpdesk van het koor.
elkaar te komen, hetgeen ook eindelijk kon op 8 juni 2021, waarna het koor op 6 juli het seizoen feestelijk
In januari 2021 ging een deel van de Zoomers over
afsloot met een concert in de Lourdeskerk. Op het
op Jamulus, een virtuele ruimte waarin de stemmen
programma stond het Gloria van Vivaldi, het 12e
samenkomen. Als je je ogen dicht doet, lijkt het alsof
Pianoconcert van Mozart en het prachtige He shall
je met de koorleden in één ruimte zingt. De Zoomers
feed his flock like a shepherd uit de Messiah van
kunnen de Jamulus-zangers goed horen, zodat er
Händel.
een echte koorklank ontstaat. Ook deze werkvorm bleek technisch voor de leden een uitdaging: de
Bij het voltooien van dit magazine was de hoop dat
helpdesk draaide overuren om alle leden aan te
alle leden vanaf 31 augustus in onze vertrouwde
sluiten. Tenor Bert Elbersen was één van de leden
locatie in de Vrije School weer aansluiten bij de
die regelmatig een beroep deed op de helpdesk.
repetities voor de Messiah, die we op 22 december
Maar ook de Whatsapp-groep raakte regelmatig
zullen uitvoeren. Het Haags Toonkunstkoor zingt
overbelast door alle vragen én suggesties die in dit medium werden gedaan. Gelukkig was een aantal 8
gewoon door! ■
▲ Vlnr repetitor Menno Boogaard, HTK-lid Roché van Tiddens en dirigent Patrick van der Linden tijdens de Zoomrepetitie
app-conversatie op de repetitieavond Koorlid 1: Goedenavond Jamulussers. Jullie worden
Koorlid 8: Ik ben het helemaal kwijt. Zit in Jamulus
van harte uitgenodigd om al om 19.15 uur in te
op een Windows-PC, weet het nu even niet
‘Zoomen’ om vertrouwd te raken met Jamulus.
Koorlid 9: Ik weet nog steeds niet wat de server is
Houd de phone de hele avond bij de hand want
Koorlid 2: Kees; dit is de server
via deze Whappgroep wordt essentiële info
Koorlid 4: Ik zit op mijn Mac in Jamulus , zie een
uitgewisseld.
hele lijst met servers maar niets met htk
Dirigent: Ik heb zoom afgesloten en we kunnen
Koorlid 6: Dat is het IP-adres, die moet je intikken
naar Jamulus.
Koorlid 2: Klik op connect en typ in de balk
Koorlid 2: Kan Patrick controleren of hij mij hoort?
rechtsonder dit IP-adres in
Koorlid 3: Ik zit er in maar hoor niks...
Koorlid 4: Ok ik ben erin
Koorlid 4: Met welke server moet ik verbinden?
Koorlid 9: Ik heb verbinding!
Koorlid 5: Ik zit ook in Jamulus, maar hoor niets
Koorlid 6: :-)
Koorlid 6: Het IP hierboven
Koorlid 8: Ik ook!
Koorlid 7: Ik ga je bellen
Koorlid 3: Met geluid? 9
muzikaal de crisis door Ervaringen van leden met de online repetities verzameld door Femke Nales Femke Nales, alt, via Zoom
toe chatten tussendoor. Iedere week boekten we
‘Vóór corona had ik nog nooit van Zoom gehoord.
vooruitgang met het stuk, heel bijzonder dat dat zo
Maar ineens bleek het één van de mogelijkheden
op afstand kon. Als we iets positiefs over deze tijd
om elkaar toch weer te zien, maar dan online.
kunnen zeggen, is het wel de creativiteit waarmee
Collega’s, vrienden, en dus ook de mede-HTK-leden.
oplossingen zijn bedacht voor problemen waar we
Het repeteren via Zoom verliep in het begin niet
nooit van hadden gedacht die tegen te komen.
vlekkeloos. Nu eens was ik ingelogd op de naam
Heel veel hulde voor iedereen die dit mogelijk heeft
van mijn zoontje, dan deed het geluid het weer eens
gemaakt!’
niet, dan viel de verbinding weg… maar al doende leert men. Gaandeweg vond ik mijn draai en keek
Bert Elbersen, tenor, via Jamulus
ik uit naar de dinsdagavonden, mijn lichtpuntje in
‘Wel eens toegezongen via Zoom? Nou, ik wel.
de verder vrij saaie herfstdagen zonder concerten,
‘Kakofonie’ is nog mild uitgedrukt. Ik deed daarom
theatervoorstellingen en avonden met vrienden. In
graag mee met het minikoor, dat live gestreamd
het voorjaar kwam daar het geluid via de software
werd voor de koorleden die thuis via Zoom
Jamulus bij, een waardevolle toevoeging. Het
meezongen. In dat kleine koor was ‘het zingen op
solozingen terwijl je denkt dat iedereen thuis je
twee meter afstand’ eerst wat onwennig, maar
hoort, blijft niet mijn favoriet, maar het was fijn om
het bleek al snel uiterst leerzaam en welkom.
de gezichten van de mede-koorleden iedere week
Immers, op jezelf aangewezen bracht dat bij het
even te zien, te chatten met enkele leden en om nog
instuderen van Brittens St. Nicolas cantate soms
even online na afloop na te kletsen en ondertussen
een gezonde en inspirerende spanning. Later, bij
de Nicolas Cantate en het Gloria in te studeren.
de kerstprogrammering, werd tot driemaal toe een
Maar het blijft second-best; het live zingen blijft toch
professionele zangeres ingevlogen voor een online
favoriet.’
mini-masterclass. Waardevolle tips over intonatie, houding en beleving van de tekst. Een innovatief-
Marloes Rekveldt, sopraan, via Jamulus
initiatief van de HTK-kwaliteitscommissie. En toen,
‘Na maanden van niet met elkaar zingen was daar
toen werd alles ineens anders, want Jamulus
ineens de mogelijkheid met Jamulus! Ik hou van
bracht synchronisatie van het geluid. Wat een
technologische ontwikkelingen en installeerde het
uitvinding. Wat een zegen. Nu ja… in het begin
programma blij en vol goede moed. Gelukkig ging
nog met volop ruis, piep en kraak. “Bert, je hebt
dit mij goed af, ik werk ook in de IT dus dat hielp
een geluidslek”, klonk het dan. Maar na een privé-
wel mee natuurlijk. Het nadeel voor mij was wel dat
installatie-workshop van ons koorlid - én componist
je na een werkdag vol meetings je laptop het liefst
én whizzkid - Roché functioneerde alles prima.
weer in je tas wilt stoppen, weg met dat scherm!
Hulde voor de technische ondersteuning. Intussen
Maar de keren dat ik daar niet aan toegaf heb ik met
repeteert het HTK onder leiding van Patrick en
veel plezier de repetitie bijgewoond. De combinatie
Menno, Vivaldi’s Gloria in. Vanaf scratch, alsof het de
met Zoom vond ik heel leuk, elkaar weer zien, en af
normaalste zaak van de wereld is.’
intiem vivaldi-concert Zodra de coronamaatregelen het toelieten, stonden op 6 juli 2021 zo’n 40 leden van het Haags Toonkunstkoor voor het eerst in 1,5 jaar weer op het podium voor een intiem concert in de Lourdeskerk. Samen met het Ars Musica Orkest werd het Gloria van Vivaldi ten gehore gebracht. Heerlijk om weer 10
live te mogen zingen!
tabee zst De afgelopen jaren heeft het Haags Toonkunstkoor verschillende concerten gegeven in het tijdelijke Zuiderstrandtheater aan de haven, soms voor uitverkochte
zalen,
waar
Beethoven,
Mozart,
Händel en Haydn op het programma stonden. Het was soms een beetje moeizaam door de niet perfecte akoestiek. Maar het waren bijzondere momenten in die betonnen en tegelijk heldere, lichte blokkendoos. Vanuit de artiestenfoyer, hoog in het gebouw, hadden we door de gigantische ramen een prachtig zicht op de haven. En als we dan naar het podium gingen, stonden we in een lange rij opgesteld in het smalle trappenhuis totdat het sein kwam om op te gaan. Dan klommen we achter elkaar aan op de lange tribune en probeerden niet te veel lawaai te maken met de klapstoeltjes. Het was een beetje behelpen, maar er was geen ander theater in de wereld dat zo met zijn voeten in de branding stond. ZST tabee.
haagse koren slaan handen ineen Het Haags Toonkunstkoor, de Residentie Bach Ensembles en KZV Excelsior hebben de handen ineengeslagen om jaarlijks en bij toerbeurt de Matthäus-Passion of Johannes-Passion uit te voeren op Palmzondag en hebben daarbij de medewerking van Amare toegezegd gekregen. In de programmering van Amare valt in 2022 de beurt toe aan de Residentie Bach Ensembles, in 2023 treedt het Haags Toonkunstkoor aan en in 2024 volgt KZV Excelsior.
11
interview met burgemeester jan van zanen ‘Ik wil verrassende verbindingen maken’
door Pieter Maessen Een nieuw muziekcentrum én een nieuwe burgemeester, dat is louter toeval. Toonbeeld vroeg Jan van Zanen wat hij en het nieuwe complex voor de stad en de kunsten kunnen betekenen. Het HTK is al 192 jaar oud en het gaat nog steeds
samen met het Hans-Sachs-Chor uit Neurenberg
heel goed met het koor. Dat komt misschien ook
gaat brengen en Van Zanen weet ook dat het
doordat er iemand is die over het koor waakt:
200-jarig jubileum van het koor eraan komt. Die
zijn beschermheer. Dat is altijd de burgemeester
betrokkenheid is er dus en daarom vraagt hij ook
van Den Haag, sinds begin 2020 mr. Jan van
iets terug: ‘Misschien kunnen jullie inspelen op
Zanen, voorheen onder meer burgemeester van
de agenda van onze stad. Stel dat we hier in 2024
Amstelveen en Utrecht. Toonbeeld sprak hem toen
of 2025 de start van de Tour de France kunnen
de laatste hand aan Amare werd gelegd en de stad
beleven. In Utrecht heb ik meegemaakt dat in de
nog gedeeltelijk in lockdown was.
culturele wereld eerst scepsis bestond over zo’n sportevenement. Maar toen het eenmaal zo ver
Tijdens zo’n interview zijn Van Zanens jovialiteit en
was, vond iedereen het prachtig om iets te doen
opgewektheid overweldigend. Hij maakt graag een
wat bijdroeg aan de sfeer in de stad. Mijn vraag is
vrolijke kwinkslag maar hij schakelt ook snel weer
dus: willen jullie dan een culturele bijdrage met
over op zijn rol als serieuze burgervader die in Den
een Frans tintje leveren? Er zijn heel mooie Franse
Haag de boel bij elkaar wil houden.
koorwerken. Ik zou dat een mooie combinatie vinden met zo’n sportief hoogtepunt.’’
Het HTK vraagt traditioneel aan een nieuwe burgemeester of die weer beschermheer van het koor wil zijn. Dat is een goed gebruik en u heeft ermee ingestemd, maar is zoiets eigenlijk niet een relict uit regenteske tijden?
een interessant leerprogramma met een heel steile leercurve
Van Zanen: ‘Nou, ik vind het wel heel mooi. Ik weet dat het niet om mijn persoon gaat maar dat het aan mijn ambt kleeft. Maar ik zal doen wat ik kan. Dat
Gezag
wil niet zeggen dat ik iets kan regelen, maar dat ik
Hoe werft u gezag wanneer u in zo’n nieuwe stad
er bij hoogtepunten en dieptepunten kan zijn om
komt zonder dat u rechtstreeks bent gekozen en
jullie te beschutten. En verder moeten jullie je eigen
terwijl u het eerste anderhalf jaar ook niet de straat
inspiratie vinden.’
op kon om iedereen te ontmoeten? ‘Ik
ben
misschien
niet
maar
wel
gemeenteraadsleden
gekozen,
die
In zijn agenda is alvast de uitvoering van Die
geselecteerd
Schöpfung op 18 juni 2022 gereserveerd die het HTK
zeer betrokken zijn bij de stad. Ik ben twee keer
12
door
Burgemeester Jan van Zanen ▲
gemangeld in urenlange ondervragingen. Ze zaten
aanklachten tegen twee oud-wethouders werden
streng tegenover me en hebben mij doorgezaagd,
verzwaard. In de Gemeenteraad had ik meteen een
dus ze wisten heel goed wie ze binnen kregen. En
slopend debat en daarna bleek dat een ambtenaar
blijkbaar oordeelden ze dat wat ik kan en wat ik
een greep in een kas had gedaan. In die week
meeneem, dat dat past bij het Den Haag van nu.’
moest ik Defensie inschakelen om het Binnenhof te beveiligen tegen boze boeren en belde de minister
‘Na mijn afscheid in Utrecht heb ik nog een koffertje
van Landbouw dat ze wél veilig die boeren wilde
ingepakt en ben ’s avonds in een gemeubileerd
kunnen toespreken.’
appartement in Den Haag getrokken. De volgende ochtend werd ik wakker met een heel merkwaardig
‘Maar dat was niet alles. Toen ik vier dagen op
en voor mij nieuw geluid: meeuwen. Dat vond ik
vakantie was in Egmond, brak enorme drukte
geweldig en ik wist al gauw dat ik in tien minuten
uit op Scheveningen en korte tijd later in de
fietsen aan de zee kon staan. Prachtig!’
Schilderswijk en in Duindorp. O ja, en het eerste weekend was er ook een ambassadeur die mij
‘Nu probeer ik gezag te verwerven door er te zijn
persoonlijk belde hoe ik het mijn hoofd haalde dat
en door me te geven. Den Haag heeft me daarvoor
er demonstranten voor zijn deur stonden en of
al volop kansen geboden want de stad had het
ik die even wilde laten verwijderen. Ik moest hem
volgende inwerkprogramma opgezet: in week 1
uitleggen dat demonstreren in Nederland mag.
heb ik moeten besluiten dat Prinsjesdag dat jaar
Dus Den Haag heeft een buitengewoon interessant
niet doorging en vertelde mijn locoburgemeester
leerprogramma voor me gemaakt met een heel
me dat hij een andere baan had. Vervolgens
steile leercurve.’
vertelde de hoofdofficier van justitie dat de ernstige 13
Pieter Maessen (HTK) in gesprek met burgemeester Jan van Zanen ▲
Wat is het spannendste wanneer je gezag moet
mensen in het Benoordenhout hebben timmerlui
verwerven?
nodig en die wonen onder meer in Zuidwest. Vincent
‘Er zijn heel extreme vooroordelen over de Haagse
Pahlplatz, de grote man van de hotellerie in de stad,
bevolking,
en
zei me: ‘We hebben na corona weer volop gewone
crimineel. De mensen praten heel verschillend. Maar
Haagse mensen nodig die het werk willen doen als
ik ben overal buitengemeen beleefd en vriendelijk
de hotels weer opengaan.’ Wij zijn één samenleving.
ontvangen. Ik voel me zeer welkom, maar dat was
Van stadsdelen met een figuurlijk hek eromheen is
niet vanzelfsprekend, dát was spannend. Ik hoop
nooit iemand beter geworden. Ik heb niet de illusie
dat ik mijn kracht kan tonen: dat ik verrassende
dat ik al die tegenstellingen kan oplossen, maar het
verbindingen kan maken en dat men mij in
is goed dat burgers zich realiseren dat daar wel heel
vertrouwen neemt. Dan kan ik veel goed doen achter
veel mensen mee bezig zijn.’
van
heel
hautain
tot
barbaars
de schermen, dat hoeft niet allemaal in de krant te komen.’ ‘Ik moet drie dingen doen. Eén is orde en veiligheid
wat ik achter de schermen doe, hoeft niet in de krant te komen
bewaken en dat draaide het eerste jaar om corona. Twee is het vertrouwen in de integriteit van het stadsbestuur herstellen. Het derde is het moeilijkste:
Amare
de enorme verschillen die binnen de stad bestaan
Welke rol kan Amare daarin spelen? Hoe wordt dat
overbruggen. Die verschillen zijn hier beslist groter
een centrum voor de hele stad?
dan in andere grote steden.’
Van Zanen rolt met zijn stoel naar het raam, schuift het gordijn van zijn werkkamer opzij en kijkt uit over
Hoe kan een stadsbestuur proberen Duindorp en
de voorgevel van Amare. ‘Ik ben zeer bevoorrecht dat
het Benoordenhout bij elkaar te brengen?
ik de laatste fase van de bouw heb meegemaakt: het
‘Je moet de kansen pakken die zich aandienen. De
gezwoeg, het gedoe hier buiten en binnen. Ik ben er
14
vast van overtuigd dat op deze plek, op dit moment,
CV Jan van Zanen
met dit gebouw en deze functionaliteiten Amare
Jan van Zanen is geboren in 1961 en bracht
een enorme aanvulling is. Er zal een zucht van
zijn
jeugd
verlichting door de stad gaan dat het er eindelijk
het
gymnasium voltooide hij in 1985 zijn
is. Zo ging het in Utrecht ook met muziekcentrum
rechtenstudie
Tivoli Vredenburg. Mensen zullen trots zijn: het
Amsterdam en aan Cornell Law School in Ithaca,
is er, we kunnen erheen, wat is het mooi, het was
New York, USA. Zijn dienstplicht vervulde hij als
allemaal de moeite waard.’
reserveofficier bij de Koninklijke Luchtmacht.
door aan
in
Edam-Volendam.
de
Vrije
Universiteit
Na in
Daarna ging hij onder meer aan het werk als Profs en amateurs
Hoe
voorkomen
bestuurs- en directiesecretaris bij een landelijke
we
dat
Amare
alleen
voor
ondernemersvereniging.
professionals gaat werken? De stad heeft een heel breed amateurveld in de podiumkunsten en die
Vanaf 1990 was Van Zanen gemeenteraadslid in
amateurs willen er ook gebruik van maken.
Utrecht, waarna hij in 1998 wethouder financiën,
‘Ik ben geen wethouder van cultuur, maar mijn
economische
antwoord zou zijn: door de programmering en
monumenten werd. In de periode 2003 -2008
door je best te doen. Voor mij zijn er twee soorten
was hij landelijk voorzitter van de VVD. Van juli
professionals: beroeps en amateurs. Amare kan niet
2005 tot en met december 2013 was Van Zanen
functioneren als je niet beide groepen met elkaar
burgemeester van Amstelveen. 1 januari 2014
verbindt. De een kan niet zonder de ander. Je moet
werd hij burgemeester van Utrecht, sinds 3 juni
altijd de verbinding hebben tussen de amateurs
2015 voorzitter van de Vereniging Nederlandse
die professioneel zingen en de mensen die het voor
Gemeenten (VNG) en in die laatste hoedanigheid
hun beroep doen. Daar kún je niet buiten. Ik zie het
ook co-president van United Cities and Local
helemaal zitten en het gaat gebeuren.’
Governments (UCLG). Sinds 1 juli 2020 is hij
zaken,
openbare
ruimte
en
burgemeester van Den Haag. ‘Ik ben zelf helemaal gek van muziek in allerlei soorten, van een spetterende bigband tot een ingetogen Ave Maria. Ik word vrolijk van muziek als ik met mijn emoties moet omgaan, ik ga fluiten op de fiets en ik zing veel in mezelf, dus daar val ik anderen niet mee lastig.’
Wat zou u van een koor als het HTK willen weten? ‘Ik zou willen weten wie die mensen zijn die erin zingen? Wat brengt u mee? Waarom doet u dit? Waarom houdt u van Den Haag? Waar zie ik u? Dus ik zou vragen naar de mensen, niet wat ze op het repertoire hebben.’ Wanneer het gesprek eindigt kijkt de burgemeester
Jan van Zanen in gesprek met stadsgenoten ▲
nog eens ernstig en zegt beslist: ‘Wilt u mijn liefde en inspiratie aan het koor overbrengen? Ik wil echt een keer komen en vertellen hoe vereerd ik ben dat ik dit mag doen. Ik hoop dat het helpt en dat jullie er geen spijt van krijgen dat ik beschermheer ben geworden.’ ■
15
archief Een hervonden geschenk voor de dirigent uit 1888 door Ria Roelands ‘Haags Toonkunstkoor’ is de hedendaagse naam
in Den Haag. Waarom de leden van het koor hun
van het koor dat al bijna 200 jaar bestaat, tot 1997
dirigent deze map schonken is wellicht onderwerp
onder de naam ‘Maatschappij tot Bevordering
voor verdergaand archiefonderzoek; voor nu staat
der Toonkunst; afdeling ’s-Gravenhage’. Onder
vast dat het Haags Toonkunstkoor beschikt over
de koepel van de Maatschappij werden de eerste
een bijzondere aanvulling van zijn koorarchief. ■
conservatoria in Nederland opgericht, daarnaast ontstonden in een aantal steden orkesten en koren, die tot op de dag van vandaag bestaan. Verbeelding Het Haags Toonkunstkoor staat daarmee op de schouders van illustere dirigenten als Johannes Verhulst en Peter van Anrooy, mensen van naam en faam, van wie in bibliotheken en archieven veel bronmateriaal te vinden is, en over wie nog steeds verrassende vondsten worden gedaan. Vondsten die tot de verbeelding spreken en nieuwsgierig maken naar de realiteit van het koor zoveel jaren geleden. Terug naar 1888 Zo ontving het Haags Toonkunstkoor in de zomer van 2020 als geschenk een grote map etsen van Nederlandse etser, tekenaar en portretschilder P.J. Arendzen, aangekocht door een verzamelaar. Deze vond tot zijn verrassing in de map een gekalligrafeerde pagina, met de tekst dat de map in 1888 door ‘de leden van het koor’ geschonken was aan hun dirigent de heer S. de Lange, ter herinnering aan een meerdaags muziekfeest. De schenker, zelf koorzanger, vond dat de map thuishoort bij het Haag Toonkunstkoor. Bijzondere aanvulling Een snelle zoektocht leerde dat Samuel de Lange rond 1888 dirigent was van ons koor. Meer was er in onze archieven niet over hem te vinden, maar zijn verre opvolger, onze huidige dirigent Patrick van der Linden, liet ons weten dat Samuel actief was als organist, componist en dirigent, onder andere 16
▼ Ets naar het schilderij ‘Twee zusjes’ van Albert Neuhuijs uit de map geschonken aan dirigent Samuel de Lange in 1888
column Cancel culture? ik dacht het niet! Den Haag is de bakermat van muziek en cultuur in
betrokken amateurs en vrijwilligers vallen zij op
Nederland. In korte tijd zagen Mauritshuis (1822),
droge bodem.
Koninklijk Conservatorium (1826) en het Haags Herwaardering
Toonkunstkoor (1829) het licht.
Een kwalijke vorm van dergelijke ‘woke newspeak’ Voor het volk, door het volk
nadert. Cancel culture! Georg Friedrich – geen
Koorzang in Nederland is uniek en veelomvattend.
hymne zonder Händel – belegde, zoals zovelen in
Van oorsprong nagenoeg uitsluitend kerkelijk
die tijd, in aandelen Royal African Society. Nu zijn
van aard. Met de komst van de Maatschappij tot
piano’s met koloniaal ivoren toetsen en de buste
Bevordering der Toonkunst (1829) betrad ook
van deze componist onderwerp van zorg van de
koorzang het profane pad met amateurs en
eerbiedwaardige, ‘dekoloniserende’ Royal Academy
vrijwilligers bijeen. Voor het volk, door het volk,
of Music. Een recente herwaardering van de
zo u wilt, binnen de context van die tijd. En niet
collecties liet de muziek van Händel in ieder geval
zonder succes; zij zouden het pad plaveien voor
nog intact.
muziekonderwijs- en ontwikkeling tot op het punt van professionalisering. De gebroeders Samuel
Het Haags Toonkunstkoor sneed de cancel culture-
(dirigent Toonkunst Den Haag) en Daniël de
tijdgeest een paar jaar geleden al de pas af met
Lange (mede-oprichter en directeur Amsterdams
uitvoering van werken van Villa-Lobos en Lambert,
conservatorium), speelden hierin een kenmerkende
gebaseerd op muziek en ritmes van de inheemse
rol. Inmiddels zijn het vergeten namen van vergeten
stammen in het Amazonegebied.
werken, maar hun levensloop dient als kant en klaar Hallelujah
draaiboek voor documentaire verfilming.
In
de
week
voor dit
Kerstmis
sluit
vermaledijde
het
Haags
Zonder Toonkunst geen profane koorwerken in de
Toonkunstkoor
coronajaar
af
residentie, zonder Toonkunst geen conservatorium
met de Messiah van Händel, met als fenomenaal
in de hoofdstad. De claim op een cruciale rol van
hoogtepunt het ‘Hallelujahkoor’. Zoals het gebruik
Toonkunst bij instandhouding van immaterieel
het wil door alle aanwezigen staande aangehoord,
erfgoed is hiermede gelegd. (1)
als eerbetoon.
Mooie woorden
Cancel culture, ik dacht het niet…!
Het alfa en omega van het hedendaagse cultuurbeleid beweegt zich tussen individueel talent en
Peter Noordermeer
maatschappelijke cohesie. In ‘newspeak’ samen-
Voorzitter Haags Toonkunstkoor
gebracht
tot
cultuurparticipatie.
Amateurs,
verenigingen en vrijwilligers komen in die beleidsplannen
amper
voor.
Verbinding,
diversiteit,
inclusiviteit zijn mooie woorden van korte duur, met subsidies besprenkeld voor professionals en een schare van belangenorganisaties. Maar zonder de bestendige humuslaag van cultureel en muzikaal 17
interview met bas-bariton frans fiselier een levenslange passie voor zang door Aline Werner Bas-bariton Frans Fiselier is één van de vaste solisten van het Haags Toonkunstkoor, ook bij buitenlandse reizen. Hij is bovendien de vader van mezzo-sopraan Maria Fiselier, die ook al met ons koor heeft samengewerkt. Een interview over beroep, leven en gezin en natuurlijk een terugblik op de heftige coronatijd.
Laten we maar meteen met de deur in huis vallen:
Terugkijkend: zou je dit vak weer kiezen ?
Hoe heb je de coronatijd beleefd?
‘Ja, ik denk dat ik weer die passie voor dit vak zou
‘De lockdown begon pal voor de Passietijd. Het
voelen. Anderzijds ben ik soms verbaasd hoeveel
voelde heel onwerkelijk om op Witte Donderdag en
jonge
Goede Vrijdag niet een passiestuk te zingen. En het
onzekerheid wat betreft het vinden van een baan.
lesgeven bij het Koninklijk Conservatorium in Den
Maar misschien ben je daar op je 18e of 20e nog niet
Haag: in de eerste periode was dat alleen maar met
zo mee bezig.’
mensen
hiervoor
kiezen,
ondanks
alle
Zoom en Skype, wat heel lastig is. Maar we moesten doorgaan met lesgeven en ook met het afnemen van examens: wij stuurden materiaal op, daarvan moesten de studenten een opname inleveren en dan moesten wij beslissen of ze door konden naar het volgende studiejaar. Dat viel niet mee. In 2021
gaat het een keer niet goed, dan is dit wel het eenzaamste beroep dat er is
was het gelukkig mogelijk met een beperkt aantal mensen in de zaal een examen live af te nemen.
Wat zijn hoogtepunten, dieptepunten, angstige Optredens waren er de afgelopen anderhalf jaar
momenten uit jouw carrière?
natuurlijk niet bij, dus ik was heel blij dat ik een
‘Bij het IVC (Internationaal Vocalisten Concours)
baan aan het conservatorium had; veel collega’s van
bleef ik als enige Nederlandse solist over en mocht
mij die dat niet hadden zitten erg moeilijk op dit
drie prijzen in ontvangst nemen voor een volle zaal.
moment.’
Dat was een fantastisch moment en het heeft mijn carrière ook een ‘boost’ gegeven. Verder alle ‘eerste
Hoe ben je tot het beroep van zanger gekomen?
keren’: eerste keer Matthäus, Schöpfung, Verdi
‘Ik ben eigenlijk van kinds af aan met zang bezig
Requiem zijn natuurlijk bijzondere momenten.
geweest. Ik zong in het koor van de kerk waar mijn
Natuurlijk de nodige stress van tevoren, maar als
vader organist was; als 10-jarige vond ik het geweldig
het dan goed gaat geeft dat een heerlijk gevoel.
te ontdekken dat je dit voor je beroep kon doen. Mijn
Gaat het echter een keer niet goed dan is het wel
vader heeft op zijn 42e een carrièreswitch gemaakt:
het eenzaamste beroep dat er is… Dat heb ik een
het beroep van elektricien verruild voor het beroep
keer meegemaakt in Oostenrijk. Er heerste daar
van zanger in het Nederlands Operakoor. Daarom
een virus dat op mijn stem was geslagen. Ik wilde
was het voor mij nog gemakkelijker de keus voor een
afzeggen, maar er was niemand die me op zo korte
zangcarrière te maken omdat ik via mijn vader met
termijn kon vervangen. De eerste acte ging nog wel,
die wereld in aanraking kwam. Mijn vader is tot zijn
maar daarna voelde ik gewoon dat het niet goed
64e in het Operakoor gebleven. Ik ging vaak mee
ging; toch moest ik door maar dat was geen leuke
naar repetities en vond dat helemaal geweldig!’
ervaring.’
18
Was het moeilijk het gezinsleven te combineren
wereldpremière betrof was dat ook wel nodig. Ik was
met de zangcarrière?
ook zeer onder de indruk van het intieme samenzijn
‘Ja, dat was vaak wel moeilijk, vooral omdat mijn
van het koor voor de herdenking van de in 2018
vrouw ook zingt. Om die reden heb ik vooral
plotseling overleden Daan Admiraal.’
in Nederland en België gewerkt zodat ik altijd naar huis kon, en niet maanden in Duitsland of Oostenrijk moest verblijven.’
Je hebt drie dochters, van wie Maria bij ons koor
goede herinneringen aan de wereldpremiere van mare liberum
bekend is. Heb jij je dochters gestimuleerd dit vak te kiezen?
Zijn er nog toekomstplannen?
‘Nee, niet echt. Ze hebben wel twee keer als kind
‘Ja, er zijn nog een paar ‘doorgeschoven’ concerten
meegedaan als figurant in een opera waarin ik
die dit najaar gaan plaatsvinden. En heel leuk, 8 en 9
zong; dat heeft ongetwijfeld een zaadje geplant.
oktober treed ik samen met Maria op in Amare. We
De oudste dochter is wel aan de studie zang
soleren in de Negende Symfonie van Beethoven met
begonnen, maar kwam tot de conclusie dat dit
het Residentieorkest en Toonkunst Amsterdam, onder
het niet was; zoveel tijd als haar zusje Maria in dit
leiding van Tijl Beckand. Ik verheug me er geweldig
vak stak zag ze zichzelf toch niet doen en ze is
op.’ ■
met die studie gestopt. De jongste dochter heeft aan het ArtEZ Conservatorium gestudeerd en zit meer in de lichtere muziek, maakt haar eigen
Bas-bariton Frans Fiselier met kleindochter Sare ▼
voorstellingen. Maria, die bekend is van verschillende optredens bij HTK, volgde het pad van haar vader, en zit momenteel bij de Komische Oper in Berlijn. Inmiddels is ze moeder van een dochtertje. Haar man is eerste violist bij dat gezelschap. Maria is in Nederland nu ook meer bekend in de populaire hoek met haar deelname aan het tvprogramma ‘Beste Zangers’ en haar bijdrage aan het ‘Bevrijdingsconcert’ vorig jaar. Zo gebeurt het regelmatig dat mij gevraagd wordt: ben jij familie van Maria?’
Heb je bijzondere herinneringen aan optredens met het Haags Toonkunstkoor? ‘Ik heb goede herinneringen aan het werken met jullie koor. Zowel met Oane Wierdsma als met Daan Admiraal (beiden oud-dirigenten van HTK, red.) was elk optreden altijd een bijzonder plezierige samenwerking. Ze legden bijvoorbeeld bij de interpretatie van de muziek niet dwingend hun eigen visie op, maar lieten ook ruimte aan die van de solist. Heel goede herinneringen heb ik aan de reis naar Boedapest, en die naar Hamburg. Vooral over Mare Liberum van Roel van Oosten heb ik uitvoerig overleg met Daan gehad; omdat het een 19
20
vooruitblik die schöpfung ode aan joseph Haydn door Patrick van der Linden Het Haags Toonkunstkoor brengt medio 2022 samen met het Hans-Sachs-Chor uit Neurenberg Die
Schöpfung van Haydn. Dirigent Patrick van der Linden legt uit waarom Haydn in vergelijking met Beethoven en Mozart een onderschat componist is. Haydn, Mozart en Beethoven: de drie groten die in
zijn symfonieën het hele universum wil bevatten.
Wenen woonden en werkten aan het einde van de 18e en begin van de 19e eeuw. Mozart en Beethoven
De reactie van de moderne kunstenaar is matiging
spreken zeker tot de verbeelding. Mozart is immers
en soberheid. Iedere kunstenaar vraagt het zichzelf
het wonderkind dat op jonge leeftijd componeerde
af: wat heb ik te betekenen? Wat heb ik helemaal
en voor de Europese adel speelde. Zijn tragiek komt
te zeggen en hoe doe ik het? Hoe kan ik beter
misschien wel het meest tot uiting in zijn laatste
worden? Zuiverder, exacter? Geen kunstenaar is
compositie die hij, in bittere armoede, niet eens
wat dat betreft zo’n lichtend voorbeeld als de grote
kon voltooien: een Requiem. En Beethoven werd
Joseph Haydn (1732-1809). Hij is wat dat betreft de
eveneens gekweld door het noodlot, want stel je
primus inter pares. Haydn raakt altijd de essentie.
eens voor: een snel doof wordende toonkunstenaar,
Zijn creativiteit, invloed en originaliteit zijn van de
beschimpt en steeds meer vervallend in sociaal
allerhoogste orde.
isolement. Als ik zou moeten kiezen wie nu de grootste is van deze drie, kan mijn antwoord iedere dag verschillend zijn. Maar als ik zou moeten zeggen wie de meest
joseph haydn kiest voor gematigdheid, niet voor klatergoud
onderschatte is van deze drie, is het antwoord zonneklaar: Joseph Haydn natuurlijk! Ik bewonder
Waarde van Haydn
hem enorm. De schoonheid van zijn muziek werkt
Haydns grootheid wordt niet altijd naar waarde
niet als klatergoud dat makkelijk grijpbaar is. Dat
geschat. Want is het romantisch ideaal niet dat
heeft alles te maken met zijn matigheid.
een componist moet lijden? Drama willen we, het liefst veel! (2) Componisten als Haydn en
Orde en eenvoud
Mendelssohn leggen het daarom al snel af tegen
Matigheid in de kunst is overigens van alle tijden.
Mozart en Beethoven. Daarbij wil Haydn zijn publiek
Steeds weer is er een ‘terugkeer naar de eenvoud’. Als
onderhouden: hij wil ook begrepen worden door
de muzikale idealen van de Renaissance evolueren
niet-kenners, maar dan vanuit deemoed in plaats
tot
bouwwerken,
van opportunisme. Bij Haydn telt het ‘ik’ niet. Bij
schept Claudio Monteverdi aan het begin van de 17e
Haydn telt het ‘wij’ van alle mensen. “Bij het luisteren
eeuw eenvoud met zijn stile moderno (1) . Anderhalve
naar Haydn maakt zich een zacht vertrouwen van
eeuw later zien we een vergelijkbare beweging
je meester in de zuiverheid van het bestaan. Je
als zich onder invloed van Verlichtingsidealen een
hoort geloof en hoop en vrede. Het wonder is dat
eenvoudige stijl aandient. En wat te denken van
je die boodschap zonder enige restrictie van hem
het antwoord op het ‘maximalisme’ in dramatiek,
aanneemt. Het is geen slapte, het is meesterschap.” (3)
duizelingwekkend
complexe
chromatiek, koor- en orkestbezettingen en verheven idealen aan het einde van de 19e eeuw? Wagner
In de muziek van Haydn is er liefdevolle aandacht
gaat voor zijn Gesamtkunstwerk, terwijl Mahler met
voor de kleinste bouwsteen van de muziek. Hij
◀ Joseph Haydn monument in Berlijn
21
ontfermt zich nog over het geringste. Geen noot is er voor niets. Zijn genegenheid voor het minimale schenkt troost: alles wat weerloos, buiten de muzikale context onbeduidend lijkt, is hier van waarde. Dit typeert ook Haydn als persoon. Nieuw leven, voortleven Joseph Haydn, creatief, origineel, eenvoudig, sober en rijk, sociaal en iemand die 77 jaar werd en in die jaren een enorm oeuvre naliet. We tellen onder meer twee dozijn opera’s, zeventig strijkkwartetten, zestig
Joseph Haydn ▲
klaviersonates, veertig klaviertrio’s, veertien missen
doodstil was tijdens de delen. Aan het einde van
en 108 symfonieën. Dat is meer dan een gewone sterveling in staat is op te schrijven, laat staan het ook nog te bedenken. Te midden van al deze werken blaast Die Schöpfung de hoogste toon voor mij. Het werk ligt me na aan het hart en niet alleen vanwege de genoemde karakteriseringen van Haydn. Deze muziek geeft zo’n kracht en zo’n energie, dat ik daar weken op kan teren. Een goede uitvoering van Die Schöpfung heeft de potentie memorabel te zijn en kerft zich in het hart. Je voelt je verrukt, als nieuwgeboren, klein en groot tegelijk. Klein vanwege de grandeur die het werk onmiskenbaar ademt vanaf het eerste moment. Groot omdat de compositie verheft.
de uitvoeringen riepen enkelen: ‘Wir wollen Papa Haydn!’. Uiteindelijk kwam de oude man op het toneel en werd hij luid begroet: ‘Es lebe Papa Haydn! Es lebe die Musik!’ ‘Und es ward Licht!’ Het is misschien wel een van de meest magische muzikale momenten ooit: Haydn laat het licht aandoen aan het begin van zijn oratorium. Op het woord ‘Licht’ exploderen koor en orkest in een stralend C-groot-akkoord, alsof inderdaad het licht aangaat. Tijdens de première kwam dat muzikale Licht zo onverwacht en overdonderend binnen dat de passage een regelrechte sensatie veroorzaakte en men minutenlang niet verder kon spelen. Het
tussen de delen brak steeds een stormachtig applaus los
is maar één voorbeeld van Haydns creativiteit en vernieuwingsdrang. Die Schöpfung zit er vol van. Hoe toepasselijk is het dat we in een nieuw tijdperk het licht kunnen aandoen in een nieuwe zaal, Amare? Als het toch gaat over een plaats aan de
In plastische tonen schildert Haydn hoe God vanuit duisternis en chaos de wereld schiep. Geïnspireerd door uitvoeringen van Händels Messiah die Haydn bijwoonde tijdens zijn bezoeken aan Engeland,
zee: de schepping van de zee – met alles wat daarin is – komt rijkelijk voorbij in Amare, als het Haags Toonkunstkoor daar op 18 juni 2022 Die Schöpfung uitvoert. ■
begon hij in oktober 1796 met componeren van muziek op een libretto dat hem door Gottfried von Swieten werd aangereikt. ‘Ik was nooit zo vroom als tijdens de tijd dat ik aan Die Schöpfung werkte’, vertelt Haydn zijn biograaf. ‘Dagelijks viel ik op mijn knieën en bad dat hij me kracht tot een gelukkige uitvoering van het werk zou schenken’. Na twee try-outs voor besloten publiek in april 1798 vond de openbare première plaats op 19 maart 1799
(1) Monteverdi maakt onderscheid tussen de prima prattica
in het Burgtheater Wenen. In de memoires van
(oude stijl) en de secondo prattica (nieuwe stijl)
een van de medewerkende musici is de reactie van
(2) Bas van Putten, in ‘Een pleidooi voor Haydn. De meesterlijke
het publiek als volgt beschreven: ‘Tussen de delen
morele kracht van Haydn.’
brak steeds een stormachtig applaus los, terwijl het
(3) Ibid
22
wie doet wat
concertagenda
bestuur
programma seizoen 2021/2022
Voorzitter (lid dagelijks bestuur)
Woensdag 22 december 2021
Peter Noordermeer
Messiah – Georg Friedrich Händel
Secretaris (lid dagelijks bestuur)
H. Antonius Abtkerk, Den Haag
Carel Bense Zondag 22 mei 2022
Penningmeester (lid dagelijks bestuur)
Die Schöpfung – Franz Joseph Haydn
Eric de Graaff
Meistersingerhalle, Neurenberg (D)
Kwaliteitscommissie
I.s.m. Hans-Sachs-Chor Neurenberg
Gé Brussaard Concertsecretaris
Zaterdag 18 juni 2022
Bep de Lange
Die Schöpfung - Franz Joseph Haydn
Communicatie
Amare, Den Haag
Stéphanie Toorenburg
I.s.m. Hans-Sachs-Chor Neurenberg
Penningmeester concerten Christiaan van der Harst
commissies, functies, taken Bibliothecaris
Concertcommissie
Carel Bense
Bep de Lange, Willyanna Heida, Tamara Trotman,
Commissie evenementen
Herman Wilmer, Andrea Keulen, Marianne Rooth Coördinator relaties bedrijfsleven en
Carel Bense + wisselende bezetting Commissie repetitielogistiek / bar
sponsorwerving
Carel Bense, Johan Bodrij, Erik Visée, Emilie
Christiaan van der Harst, Erik Werner
Griffioen, Wineke Meeuws, Bert Elbersen
Kwaliteitscommissie
Contactpersonen aspiranten / nieuwe leden
Gé Brussaard, Maria Blackmon, Marijke Farahani,
Ben Goedman, Kees van Weeren (bassen)
Kees van Weeren
Matthijs van der Deijl, Gé Brussaard (tenoren)
Communicatiecommissie
Marloes Rekveldt, Marijke Farahani (sopranen)
Stéphanie Toorenburg, Marijke Farahani, Pieter
Tamara Trotman, Maria Blackmon (alten)
Maessen, Marjolijn Poutsma, Ria Roelands,
Presentiecoördinator
Hermien Schuering
Wilto Schortinghuis
Contactpersoon donateurs
Troniek
Stéphanie Toorenburg
Bert Kraaijpoel
Online techniek
Kaartverkoop
Roché van Tiddens
Christiaan van der Harst, Willy de Vries
colofon Redactie NOAHH
Stéphanie Architecten
Toorenburg,
Ria
Roelands,
(omslag/p4/p6/p7/p11),
Kees
Marijke van
Farahani,
Weeren
(p9),
Pieter
Maessen
Concertstreamz
Fotografie (p10),
Roel
Wijnants (p11), Gemeente Den Haag (p13/p14/p15), Ria Roelands (p16), Frans Fiselier (p19), Adobe Stock (p20),
onbekend (p22) Vormgeving Marjolijn Poutsma | Studio Scribbles Druk Flyeralarm
Verschenen september 2021 Toonbeeld is een jaarlijkse uitgave van het Haags Toonkunstkoor 23