Toonbeeld 2021/2022

TOON beeld magazine van het haags toonkunstkoor ■ seizoen 2021/2022

hoofdarchitect patrick fransen over cultuurcentrum amare interviews met bas-bariton frans fiselier en burgemeester jan van zanen een jaar lang zoomend zingen ■ programmering seizoen 21/22 ode aan joseph haydn ■ een hervonden geschenk uit 1888

inhoud Interview met hoofdarchitect Patrick Fransen

4

Amare is als een stad met grote gebouwen en kleine steegjes Zoomend zingen

8

Een jaar lang zingen via Zoom en Jamulus 10

Muzikaal de crisis door

Ervaringen van leden met online repetities 11

Kort

Tabee ZST & Haagse koren slaan handen ineen Interview met burgemeester Jan van Zanen

12

‘Ik wil verrassende verbindingen maken’ 16

Archief

Een hervonden geschenk voor de dirigent uit 1888 Column Peter Noordermeer, voorzitter Haags Toonkunstkoor

17

Cancel culture? Ik dacht het niet Interview met bas-bariton Frans Fiselier

18

Een levenslange passie voor zang Vooruitblik Die Schöpfung

20

Ode aan Joseph Haydn Wie doet wat | concertagenda 2021/2022 | colofon

23

een koor met ambitie 3

interview met hoofdarchitect patrick fransen Amare is als een stad met grote gebouwen en geheime steegjes door Pieter Maessen Hoofdarchitect Patrick Fransen onthult de verborgen delen van Amare en vertelt hoe hij er een ‘stad’ vol afwisseling van heeft gemaakt. En wat er typisch Haags is aan Amare.

‘De meeste mensen zien niet dat dit gebouw

Patrick Fransen straalt – ondanks zijn bescheiden-

eigenlijk een stad is van grote gebouwen, met

heid – trots uit wanneer hij wandelend tussen

straten, stegen en pleinen. Naast de grote zalen

maquettes in zijn kantoor aan het IJ in Amsterdam

zijn ook de studio’s prachtige ruimtes waar je niet

uitlegt hoe Amare in elkaar zit. Het is zijn grootste

alleen kunt oefenen, maar ook een concertje of een

complex tot nu toe en er zal niet gauw iets komen

optreden kunt doen. Dat professionals en studenten

dat nog groter is. Hij was ook de hoofdarchitect van

in één gebouw zitten vind ik heel leuk. Stiekem

TivoliVredenburg, ‘maar dat was maar half zo groot’.

hebben we een aantal verbindingen gemaakt tussen het conservatorium en de verschillende

Fransen is een geboren Brabander die cum

zalen. De studenten kunnen dan via de achterdeur

laude afstudeerde aan de TU Eindhoven. Hij werd

voorzichtig meekijken met de profs – tenminste, als

gevormd in het bureau van de befaamde Herman

je weet waar de deur zit.’

Hertzberger, die in Den Haag het Theater aan het

4

Spui ontwierp. Sinds 2014 heeft Fransen zijn eigen

Spui ligt en naar de Nieuwe Kerk kijken. Dat is een

architectuurstudio, NOAHH | Network Oriented

soort VIP-ruimte die je apart kunt afhuren.’

Architecture.

‘Op de derde etage heb je de stadskantine met Omdat iedereen het heeft over een complex aan

vier aparte sfeertjes waar je gewoon prettig wat

het Spui, denk je dat daar ook de hoofdingang ligt,

kunt eten in dit megagebouw. Vergis je niet: de

maar dat is juist niet zo. Die ligt aan de kant van het

conservatoriumzaal – dat is niet eens de grootste –

Centraal Station, waar ook de grote concertzaal is

is net zo groot als de Nieuwe Kerk. Het is enorm, dus

geplaatst. Het heet daar Turfhaven.

dan moet je dingen ook weer klein maken.’’

Fransen: ‘Aan het Spui liggen vijftien prachtige dans-

‘De artiesteningang is naast de hoofdingang aan

en muziekstudio’s. Als de danser of de musicus in

de Turfhaven. De artiestenfoyer hebben we aan

een studio de gordijnen open doet, kan de stad

de kant van de Schedeldoekshaven geplaatst.

meekijken met wat zij of hij doet. Je ziet als het ware

Daar worden nog twee torens gebouwd, maar de

een doorsnede van wat zich binnen afspeelt.’

foyer is zo geplaatst dat de gebruikers daar precies tussendoor kunnen kijken.’

Is er iets typisch Haags aan dit ontwerp?

aan het spui zie je een doorsnede van wat zich binnen afspeelt

‘Jazeker, vooral de gevel. Naast Amare staan al die ministeries die architectonisch aan de top verfijnd zijn afgewerkt met kroontjes. Dat is echt Haags, in tegenstelling tot die witte dozen uit de jaren tachtig,

Verborgen tunnel Het gebouw brengt gebruikers en bezoekers op verschillende manieren bij elkaar. Fransen: ‘De dansers van het NDT kunnen vanuit hun eigen foyer naar het publiek kijken dat binnenstroomt. Boven in de zaal van het danstheater hebben we een verborgen tunnel gemaakt waardoor je in een soort wormgat van het publieksgedeelte naar backstage gaat. Je komt even in een heel donkere ruimte en dan in een heel ander deel van de ‘stad’. Maar je moet het wel weten te vinden. Er zitten verborgen dingetjes in het gebouw die gebruikers pas na jaren erin gaan ontdekken.’

VROM naast het Centraal Station. Wij vonden dat Amare ook een statig gebouw moest zijn, met een soort kroon. Dat zou je in Rotterdam niet doen. Den Haag presenteert zich ook als een groene stad. Dat beeld van bomen en takken zie je daarom terug in de gevels van Amare.’

Er zijn ook mensen die stemvorken in die gevels zien…

‘Ja, dat kan ook. Maar voor mij zijn het meer bomen met stammen, takken en nesten. Zo spreken wij op het bureau ook erover. Het is trouwens heel praktisch uit de constructie voortgekomen want je moet vanuit een grid van 8,10 meter van de

Dwalen Amare

zoals het stadhuis en het voormalige ministerie van

biedt

door

een

rijke

afwisseling

in

materiaalgebruik en kleur verschillende werelden in één gebouw. Fransen vindt dat zelf ‘heel spannend’.

‘Het is net of je op tv van het ene naar het andere kanaal overschakelt.’

‘Als bezoeker kom je eerst op een soort markt, een verlengde van de stad, met veel verschillende ‘kraampjes’ over wat er allemaal in het gebouw gebeurt, uitnodigend om naar binnen te gaan. Over

parkeergarage naar boven werken. Daar kun je rechte lijnen van maken, maar dat lijkt nergens op, dus dan ga je vertakken. Zo is het gebouw aan de grond, waar je naar binnen kunt, transparant en boven steeds dichter.’

‘Ook Haags is de zaal van het Nederlands Danstheater. Die is zwart, rauwer, en dat komt overeen met de identiteit van het NDT, een beetje experimenteel.’

eerste verdieping kun je – als de juiste deuren open

‘De grote concertzaal is misschien niet typisch Haags, maar wel heel stijlvol en met heel veel aandacht vormgegeven. De binnenkant is allemaal beton, maar je ziet goudkleurige paneeltjes en veel

staan – doorlopen tot aan de enige foyer die aan het

moderne detailleringen.’

de roltrappen kun je naar boven dwalen terwijl je langs foyers komt met verschillende sferen. Op de

◀ Patrick Fransen laat op een maquette zien hoe de drie grote zalen als aparte gebouwen in Amare staan

5

Is het gebouw niet erg opgesloten geraakt tussen

je omtoveren tot een ruige club voor een feest op

al die torens?

zaterdagavond.’

‘Dat valt wel mee. Nu alle hekken weg zijn, heeft de straat tussen het stadhuis en Amare – de

‘De studio’s zijn afwisselend in hout en in wit en de

belangrijkste looproute de stad in – een heel mooie

leskamers van het conservatorium zijn in allerlei

maat. De eerste jaren kun je nog niet om het

kleuren afgewerkt, zodat je wat te kiezen hebt. Als

gebouw heen lopen omdat er nog de twee torens

je als musicus bijvoorbeeld in een nachtcafé moet

worden gebouwd die ik al noemde, dus het zal nog

optreden, is het veel fijner om in een zwarte studio

even duren eer de omgeving helemaal tot leven

te oefenen dan in een hagelwitte.’

komt.’

Wat betekent dit werk voor jouw oeuvre?

‘Daar sta ik niet bij stil. In het team ben ik meer degene die regisseert dan die bepaalt. Ik bewaak

de stadskantine heeft een mediterrane uitstraling

vooral de verschillen. Veel mensen hebben de neiging om iets wat ze hebben bedacht overal toe te passen, maar ik wil juist heel uitgesproken plekken laten ontstaan.’

betrokken. NL Architects heeft heel erg de buitenkant bepaald. Zij kwamen met het idee van die gevels. Jo Coenen/JCAU heeft zich – als mede- hoofdarchitect – daarnaast met de supervisie over de torens in de onmiddellijke omgeving beziggehouden. BrunnOntwerp richtte zich meer op de inrichting van fraaie werkplekken en kleedkamers.’ het

interieur

is

modevormgever

en

creatieve gesprekken kwamen we op het idee de stadskantine een mediterrane uitstraling te geven met verschillende kleuren en sferen. De foyer van het conservatorium noemen we Club 4, die kun

speeltuin op het dak Patrick Fransen: ‘In het conservatorium komen ook kinderen die nog naar school gaan en die moeten een paar speelplaatsen hebben. Waar maak je die?

In het dak! Daarom komen er twee van dit soort patio’s, leuke buitenplekken waar het publiek nooit zal komen. Je moet het zien als de achtertuin van een huis, het is alleen voor wie er echt mag komen.’

Diverse artist impressions van Amare ▶

laten aanbrengen. Aan de andere kant wilde ik dat de lampen van de artiestenfoyer iets typisch Nederlands moesten uitstralen. Dat is een ontwerp geworden met omgekeerde tulpen en kwallen.’

Waar ben je trots op in dit ontwerp?

‘Wij proberen het tot een gastvrij gebouw te maken, met een menselijke maat, verschillende sferen, fijn om te verblijven. Maar het is nog te vroeg om trots

kunstenaar Aziz Bekkaoui heel belangrijk. In veel

6

van het gebouw, moest ook iets informeels hebben, misschien wil ik daar nog wel straatkunst

‘Er waren wel vier andere bureaus bij dit project

‘Voor

‘De repetitiezaal, dat is de meest intieme ruimte

te zijn, want dat ben ik pas als het goed gebruikt wordt, dan ben ik heel blij.’

■

7

zoomend zingen een jaar lang zingen via zoom en jamulus door Stéphanie Toorenburg Medio maart 2020 was het door de coronapandemie opeens over en uit met de fijne repetities in onze Vrije School. Het koor schakelde soepeltjes (nou ja…) over op repeteren op afstand. Het was behelpen, maar in juli 2021 konden we toch een concert geven. Een verslag uit de digitale koorwereld.

In maart 2020 is het Haags Toonkunstkoor begonnen

leden in staat om zelf de technische uitdaging aan

met online repetities via Zoom. In het begin verliep

te gaan en anderen online te helpen, onder wie

dat niet vlekkeloos, zoals ook alt Femke Nales

sopraan Marloes Rekveldt. Verderop is een klein

verderop in dit artikel beschrijft. Het vraagt veel

stukje van zo’n Whatsapp-discussie gepubliceerd.

van een koor dat gewend is om dicht bij elkaar te

Uiteindelijk bleef een vaste kern van gemiddeld

staan en gezamenlijk de klankkleur te maken. Met

25 leden die repeteerden via Zoom. 22 leden

Zoom bleek dit een stuk ingewikkelder: je hoorde

repeteerden daarnaast ook met Jamulus. Vaak

de andere leden niet, waardoor de plaatsing van de

bleven leden na de repetitie nog online om na te

klank veel oefening vraagt.

praten via Zoom.

Gaandeweg bleek niet ieder koorlid gecharmeerd

Hiermee heeft het koor bewezen dat het in staat

van deze repetitievorm. Een aantal leden vond

is zich snel aan te passen aan actuele situaties.

het niet prettig zingen of beschikte niet over een

Dirigent en bestuur volgden de ontwikkelingen

geschikte ruimte waarin ’s avonds vrijuit gezongen

op de voet en introduceerden de alternatieve

kan worden. Weer andere leden misten het directe

repetitiewijzen. Dit was niet de eerste horde die het

contact tijdens de repetitie en wellicht ook de borrel

Haags Toonkunstkoor in zijn 192-jarig bestaan heeft

na afloop. Juist het sociale karakter dat zingen in een

moeten nemen en het zal zeker niet de laatste zijn.

koor heeft, ontbreekt bij de online-repetities. Maar

Zingen is voor veel leden zo belangrijk dat de

een groot aantal leden bleef de Zoom-repetities wel

repetitievorm zelfs ondergeschikt is gebleken.

volgen. Deze leden werden steeds handiger in het gebruik van de techniek, waarbij zij ondersteund

Allen keken er enorm naar uit om weer echt bij

werden door de helpdesk van het koor.

elkaar te komen, hetgeen ook eindelijk kon op 8 juni 2021, waarna het koor op 6 juli het seizoen feestelijk

In januari 2021 ging een deel van de Zoomers over

afsloot met een concert in de Lourdeskerk. Op het

op Jamulus, een virtuele ruimte waarin de stemmen

programma stond het Gloria van Vivaldi, het 12e

samenkomen. Als je je ogen dicht doet, lijkt het alsof

Pianoconcert van Mozart en het prachtige He shall

je met de koorleden in één ruimte zingt. De Zoomers

feed his flock like a shepherd uit de Messiah van

kunnen de Jamulus-zangers goed horen, zodat er

Händel.

een echte koorklank ontstaat. Ook deze werkvorm bleek technisch voor de leden een uitdaging: de

Bij het voltooien van dit magazine was de hoop dat

helpdesk draaide overuren om alle leden aan te

alle leden vanaf 31 augustus in onze vertrouwde

sluiten. Tenor Bert Elbersen was één van de leden

locatie in de Vrije School weer aansluiten bij de

die regelmatig een beroep deed op de helpdesk.

repetities voor de Messiah, die we op 22 december

Maar ook de Whatsapp-groep raakte regelmatig

zullen uitvoeren. Het Haags Toonkunstkoor zingt

overbelast door alle vragen én suggesties die in dit medium werden gedaan. Gelukkig was een aantal 8

gewoon door! ■

▲ Vlnr repetitor Menno Boogaard, HTK-lid Roché van Tiddens en dirigent Patrick van der Linden tijdens de Zoomrepetitie

app-conversatie op de repetitieavond Koorlid 1: Goedenavond Jamulussers. Jullie worden

Koorlid 8: Ik ben het helemaal kwijt. Zit in Jamulus

van harte uitgenodigd om al om 19.15 uur in te

op een Windows-PC, weet het nu even niet

‘Zoomen’ om vertrouwd te raken met Jamulus.

Koorlid 9: Ik weet nog steeds niet wat de server is

Houd de phone de hele avond bij de hand want

Koorlid 2: Kees; dit is de server

via deze Whappgroep wordt essentiële info

Koorlid 4: Ik zit op mijn Mac in Jamulus , zie een

uitgewisseld.

hele lijst met servers maar niets met htk

Dirigent: Ik heb zoom afgesloten en we kunnen

Koorlid 6: Dat is het IP-adres, die moet je intikken

naar Jamulus.

Koorlid 2: Klik op connect en typ in de balk

Koorlid 2: Kan Patrick controleren of hij mij hoort?

rechtsonder dit IP-adres in

Koorlid 3: Ik zit er in maar hoor niks...

Koorlid 4: Ok ik ben erin

Koorlid 4: Met welke server moet ik verbinden?

Koorlid 9: Ik heb verbinding!

Koorlid 5: Ik zit ook in Jamulus, maar hoor niets

Koorlid 6: :-)

Koorlid 6: Het IP hierboven

Koorlid 8: Ik ook!

Koorlid 7: Ik ga je bellen

Koorlid 3: Met geluid?

9

muzikaal de crisis door Ervaringen van leden met de online repetities verzameld door Femke Nales Femke Nales, alt, via Zoom

toe chatten tussendoor. Iedere week boekten we

‘Vóór corona had ik nog nooit van Zoom gehoord.

vooruitgang met het stuk, heel bijzonder dat dat zo

Maar ineens bleek het één van de mogelijkheden

op afstand kon. Als we iets positiefs over deze tijd

om elkaar toch weer te zien, maar dan online.

kunnen zeggen, is het wel de creativiteit waarmee

Collega’s, vrienden, en dus ook de mede-HTK-leden.

oplossingen zijn bedacht voor problemen waar we

Het repeteren via Zoom verliep in het begin niet

nooit van hadden gedacht die tegen te komen.

vlekkeloos. Nu eens was ik ingelogd op de naam

Heel veel hulde voor iedereen die dit mogelijk heeft

van mijn zoontje, dan deed het geluid het weer eens

gemaakt!’

niet, dan viel de verbinding weg… maar al doende leert men. Gaandeweg vond ik mijn draai en keek

Bert Elbersen, tenor, via Jamulus

ik uit naar de dinsdagavonden, mijn lichtpuntje in

‘Wel eens toegezongen via Zoom? Nou, ik wel.

de verder vrij saaie herfstdagen zonder concerten,

‘Kakofonie’ is nog mild uitgedrukt. Ik deed daarom

theatervoorstellingen en avonden met vrienden. In

graag mee met het minikoor, dat live gestreamd

het voorjaar kwam daar het geluid via de software

werd voor de koorleden die thuis via Zoom

Jamulus bij, een waardevolle toevoeging. Het

meezongen. In dat kleine koor was ‘het zingen op

solozingen terwijl je denkt dat iedereen thuis je

twee meter afstand’ eerst wat onwennig, maar

hoort, blijft niet mijn favoriet, maar het was fijn om

het bleek al snel uiterst leerzaam en welkom.

de gezichten van de mede-koorleden iedere week

Immers, op jezelf aangewezen bracht dat bij het

even te zien, te chatten met enkele leden en om nog

instuderen van Brittens St. Nicolas cantate soms

even online na afloop na te kletsen en ondertussen

een gezonde en inspirerende spanning. Later, bij

de Nicolas Cantate en het Gloria in te studeren.

de kerstprogrammering, werd tot driemaal toe een

Maar het blijft second-best; het live zingen blijft toch

professionele zangeres ingevlogen voor een online

favoriet.’

mini-masterclass. Waardevolle tips over intonatie, houding en beleving van de tekst. Een innovatief-

Marloes Rekveldt, sopraan, via Jamulus

initiatief van de HTK-kwaliteitscommissie. En toen,

‘Na maanden van niet met elkaar zingen was daar

toen werd alles ineens anders, want Jamulus

ineens de mogelijkheid met Jamulus! Ik hou van

bracht synchronisatie van het geluid. Wat een

technologische ontwikkelingen en installeerde het

uitvinding. Wat een zegen. Nu ja… in het begin

programma blij en vol goede moed. Gelukkig ging

nog met volop ruis, piep en kraak. “Bert, je hebt

dit mij goed af, ik werk ook in de IT dus dat hielp

een geluidslek”, klonk het dan. Maar na een privé-

wel mee natuurlijk. Het nadeel voor mij was wel dat

installatie-workshop van ons koorlid - én componist

je na een werkdag vol meetings je laptop het liefst

én whizzkid - Roché functioneerde alles prima.

weer in je tas wilt stoppen, weg met dat scherm!

Hulde voor de technische ondersteuning. Intussen

Maar de keren dat ik daar niet aan toegaf heb ik met

repeteert het HTK onder leiding van Patrick en

veel plezier de repetitie bijgewoond. De combinatie

Menno, Vivaldi’s Gloria in. Vanaf scratch, alsof het de

met Zoom vond ik heel leuk, elkaar weer zien, en af

normaalste zaak van de wereld is.’

intiem vivaldi-concert Zodra de coronamaatregelen het toelieten, stonden op 6 juli 2021 zo’n 40 leden van het Haags Toonkunstkoor voor het eerst in 1,5 jaar weer op het podium voor een intiem concert in de Lourdeskerk.

Samen met het Ars Musica Orkest werd het Gloria van Vivaldi ten gehore gebracht. Heerlijk om weer 10

live te mogen zingen!

tabee zst De afgelopen jaren heeft het Haags Toonkunstkoor verschillende concerten gegeven in het tijdelijke Zuiderstrandtheater aan de haven, soms voor uitverkochte

zalen,

waar

Beethoven,

Mozart,

Händel en Haydn op het programma stonden.

Het was soms een beetje moeizaam door de niet perfecte akoestiek. Maar het waren bijzondere momenten in die betonnen en tegelijk heldere, lichte blokkendoos.

Vanuit de artiestenfoyer, hoog in het gebouw, hadden we door de gigantische ramen een prachtig zicht op de haven. En als we dan naar het podium gingen, stonden we in een lange rij opgesteld in het smalle trappenhuis totdat het sein kwam om op te gaan. Dan klommen we achter elkaar aan op de lange tribune en probeerden niet te veel lawaai te maken met de klapstoeltjes. Het was een beetje behelpen, maar er was geen ander theater in de wereld dat zo met zijn voeten in de branding stond. ZST tabee.

haagse koren slaan handen ineen Het Haags Toonkunstkoor, de Residentie Bach Ensembles en KZV Excelsior hebben de handen ineengeslagen om jaarlijks en bij toerbeurt de Matthäus-Passion of Johannes-Passion uit te voeren op Palmzondag en hebben daarbij de medewerking van Amare toegezegd gekregen.

In de programmering van Amare valt in 2022 de beurt toe aan de Residentie Bach Ensembles, in 2023 treedt het Haags Toonkunstkoor aan en in 2024 volgt KZV Excelsior.

11

interview met burgemeester jan van zanen ‘Ik wil verrassende verbindingen maken’

door Pieter Maessen Een nieuw muziekcentrum én een nieuwe burgemeester, dat is louter toeval. Toonbeeld vroeg Jan van Zanen wat hij en het nieuwe complex voor de stad en de kunsten kunnen betekenen.

Het HTK is al 192 jaar oud en het gaat nog steeds

samen met het Hans-Sachs-Chor uit Neurenberg

heel goed met het koor. Dat komt misschien ook

gaat brengen en Van Zanen weet ook dat het

doordat er iemand is die over het koor waakt:

200-jarig jubileum van het koor eraan komt. Die

zijn beschermheer. Dat is altijd de burgemeester

betrokkenheid is er dus en daarom vraagt hij ook

van Den Haag, sinds begin 2020 mr. Jan van

iets terug: ‘Misschien kunnen jullie inspelen op

Zanen, voorheen onder meer burgemeester van

de agenda van onze stad. Stel dat we hier in 2024

Amstelveen en Utrecht. Toonbeeld sprak hem toen

of 2025 de start van de Tour de France kunnen

de laatste hand aan Amare werd gelegd en de stad

beleven. In Utrecht heb ik meegemaakt dat in de

nog gedeeltelijk in lockdown was.

culturele wereld eerst scepsis bestond over zo’n sportevenement. Maar toen het eenmaal zo ver

Tijdens zo’n interview zijn Van Zanens jovialiteit en

was, vond iedereen het prachtig om iets te doen

opgewektheid overweldigend. Hij maakt graag een

wat bijdroeg aan de sfeer in de stad. Mijn vraag is

vrolijke kwinkslag maar hij schakelt ook snel weer

dus: willen jullie dan een culturele bijdrage met

over op zijn rol als serieuze burgervader die in Den

een Frans tintje leveren? Er zijn heel mooie Franse

Haag de boel bij elkaar wil houden.

koorwerken. Ik zou dat een mooie combinatie vinden met zo’n sportief hoogtepunt.’’

Het HTK vraagt traditioneel aan een nieuwe burgemeester of die weer beschermheer van het koor wil zijn. Dat is een goed gebruik en u heeft ermee ingestemd, maar is zoiets eigenlijk niet een relict uit regenteske tijden?

een interessant leerprogramma met een heel steile leercurve

Van Zanen: ‘Nou, ik vind het wel heel mooi. Ik weet dat het niet om mijn persoon gaat maar dat het aan mijn ambt kleeft. Maar ik zal doen wat ik kan. Dat

Gezag

wil niet zeggen dat ik iets kan regelen, maar dat ik

Hoe werft u gezag wanneer u in zo’n nieuwe stad

er bij hoogtepunten en dieptepunten kan zijn om

komt zonder dat u rechtstreeks bent gekozen en

jullie te beschutten. En verder moeten jullie je eigen

terwijl u het eerste anderhalf jaar ook niet de straat

inspiratie vinden.’

op kon om iedereen te ontmoeten?

‘Ik

ben

misschien

niet

maar

wel

gemeenteraadsleden

gekozen,

die

In zijn agenda is alvast de uitvoering van Die

geselecteerd

Schöpfung op 18 juni 2022 gereserveerd die het HTK

zeer betrokken zijn bij de stad. Ik ben twee keer

12

door

Burgemeester Jan van Zanen ▲

gemangeld in urenlange ondervragingen. Ze zaten

aanklachten tegen twee oud-wethouders werden

streng tegenover me en hebben mij doorgezaagd,

verzwaard. In de Gemeenteraad had ik meteen een

dus ze wisten heel goed wie ze binnen kregen. En

slopend debat en daarna bleek dat een ambtenaar

blijkbaar oordeelden ze dat wat ik kan en wat ik

een greep in een kas had gedaan. In die week

meeneem, dat dat past bij het Den Haag van nu.’

moest ik Defensie inschakelen om het Binnenhof te beveiligen tegen boze boeren en belde de minister

‘Na mijn afscheid in Utrecht heb ik nog een koffertje

van Landbouw dat ze wél veilig die boeren wilde

ingepakt en ben ’s avonds in een gemeubileerd

kunnen toespreken.’

appartement in Den Haag getrokken. De volgende ochtend werd ik wakker met een heel merkwaardig

‘Maar dat was niet alles. Toen ik vier dagen op

en voor mij nieuw geluid: meeuwen. Dat vond ik

vakantie was in Egmond, brak enorme drukte

geweldig en ik wist al gauw dat ik in tien minuten

uit op Scheveningen en korte tijd later in de

fietsen aan de zee kon staan. Prachtig!’

Schilderswijk en in Duindorp. O ja, en het eerste weekend was er ook een ambassadeur die mij

‘Nu probeer ik gezag te verwerven door er te zijn

persoonlijk belde hoe ik het mijn hoofd haalde dat

en door me te geven. Den Haag heeft me daarvoor

er demonstranten voor zijn deur stonden en of

al volop kansen geboden want de stad had het

ik die even wilde laten verwijderen. Ik moest hem

volgende inwerkprogramma opgezet: in week 1

uitleggen dat demonstreren in Nederland mag.

heb ik moeten besluiten dat Prinsjesdag dat jaar

Dus Den Haag heeft een buitengewoon interessant

niet doorging en vertelde mijn locoburgemeester

leerprogramma voor me gemaakt met een heel

me dat hij een andere baan had. Vervolgens

steile leercurve.’

vertelde de hoofdofficier van justitie dat de ernstige 13

Pieter Maessen (HTK) in gesprek met burgemeester Jan van Zanen ▲

Wat is het spannendste wanneer je gezag moet

mensen in het Benoordenhout hebben timmerlui

verwerven?

nodig en die wonen onder meer in Zuidwest. Vincent

‘Er zijn heel extreme vooroordelen over de Haagse

Pahlplatz, de grote man van de hotellerie in de stad,

bevolking,

en

zei me: ‘We hebben na corona weer volop gewone

crimineel. De mensen praten heel verschillend. Maar

Haagse mensen nodig die het werk willen doen als

ik ben overal buitengemeen beleefd en vriendelijk

de hotels weer opengaan.’ Wij zijn één samenleving.

ontvangen. Ik voel me zeer welkom, maar dat was

Van stadsdelen met een figuurlijk hek eromheen is

niet vanzelfsprekend, dát was spannend. Ik hoop

nooit iemand beter geworden. Ik heb niet de illusie

dat ik mijn kracht kan tonen: dat ik verrassende

dat ik al die tegenstellingen kan oplossen, maar het

verbindingen kan maken en dat men mij in

is goed dat burgers zich realiseren dat daar wel heel

vertrouwen neemt. Dan kan ik veel goed doen achter

veel mensen mee bezig zijn.’

van

heel

hautain

tot

barbaars

de schermen, dat hoeft niet allemaal in de krant te komen.’

‘Ik moet drie dingen doen. Eén is orde en veiligheid

wat ik achter de schermen doe, hoeft niet in de krant te komen

bewaken en dat draaide het eerste jaar om corona.

Twee is het vertrouwen in de integriteit van het stadsbestuur herstellen. Het derde is het moeilijkste:

Amare

de enorme verschillen die binnen de stad bestaan

Welke rol kan Amare daarin spelen? Hoe wordt dat

overbruggen. Die verschillen zijn hier beslist groter

een centrum voor de hele stad?

dan in andere grote steden.’

Van Zanen rolt met zijn stoel naar het raam, schuift het gordijn van zijn werkkamer opzij en kijkt uit over

Hoe kan een stadsbestuur proberen Duindorp en

de voorgevel van Amare. ‘Ik ben zeer bevoorrecht dat

het Benoordenhout bij elkaar te brengen?

ik de laatste fase van de bouw heb meegemaakt: het

‘Je moet de kansen pakken die zich aandienen. De

gezwoeg, het gedoe hier buiten en binnen. Ik ben er

14

vast van overtuigd dat op deze plek, op dit moment,

CV Jan van Zanen

met dit gebouw en deze functionaliteiten Amare

Jan van Zanen is geboren in 1961 en bracht

een enorme aanvulling is. Er zal een zucht van

zijn

jeugd

verlichting door de stad gaan dat het er eindelijk

het

gymnasium voltooide hij in 1985 zijn

is. Zo ging het in Utrecht ook met muziekcentrum

rechtenstudie

Tivoli Vredenburg. Mensen zullen trots zijn: het

Amsterdam en aan Cornell Law School in Ithaca,

is er, we kunnen erheen, wat is het mooi, het was

New York, USA. Zijn dienstplicht vervulde hij als

allemaal de moeite waard.’

reserveofficier bij de Koninklijke Luchtmacht.

door aan

in

Edam-Volendam.

de

Vrije

Universiteit

Na in

Daarna ging hij onder meer aan het werk als Profs en amateurs

Hoe

voorkomen

bestuurs- en directiesecretaris bij een landelijke

we

dat

Amare

alleen

voor

ondernemersvereniging.

professionals gaat werken? De stad heeft een heel breed amateurveld in de podiumkunsten en die

Vanaf 1990 was Van Zanen gemeenteraadslid in

amateurs willen er ook gebruik van maken.

Utrecht, waarna hij in 1998 wethouder financiën,

‘Ik ben geen wethouder van cultuur, maar mijn

economische

antwoord zou zijn: door de programmering en

monumenten werd. In de periode 2003 -2008

door je best te doen. Voor mij zijn er twee soorten

was hij landelijk voorzitter van de VVD. Van juli

professionals: beroeps en amateurs. Amare kan niet

2005 tot en met december 2013 was Van Zanen

functioneren als je niet beide groepen met elkaar

burgemeester van Amstelveen. 1 januari 2014

verbindt. De een kan niet zonder de ander. Je moet

werd hij burgemeester van Utrecht, sinds 3 juni

altijd de verbinding hebben tussen de amateurs

2015 voorzitter van de Vereniging Nederlandse

die professioneel zingen en de mensen die het voor

Gemeenten (VNG) en in die laatste hoedanigheid

hun beroep doen. Daar kún je niet buiten. Ik zie het

ook co-president van United Cities and Local

helemaal zitten en het gaat gebeuren.’

Governments (UCLG). Sinds 1 juli 2020 is hij

zaken,

openbare

ruimte

en

burgemeester van Den Haag.

‘Ik ben zelf helemaal gek van muziek in allerlei soorten, van een spetterende bigband tot een ingetogen Ave Maria. Ik word vrolijk van muziek als ik met mijn emoties moet omgaan, ik ga fluiten op de fiets en ik zing veel in mezelf, dus daar val ik anderen niet mee lastig.’

Wat zou u van een koor als het HTK willen weten?

‘Ik zou willen weten wie die mensen zijn die erin zingen? Wat brengt u mee? Waarom doet u dit?

Waarom houdt u van Den Haag? Waar zie ik u? Dus ik zou vragen naar de mensen, niet wat ze op het repertoire hebben.’

Wanneer het gesprek eindigt kijkt de burgemeester

Jan van Zanen in gesprek met stadsgenoten ▲

nog eens ernstig en zegt beslist: ‘Wilt u mijn liefde en inspiratie aan het koor overbrengen? Ik wil echt een keer komen en vertellen hoe vereerd ik ben dat ik dit mag doen. Ik hoop dat het helpt en dat jullie er geen spijt van krijgen dat ik beschermheer ben geworden.’ ■

15

archief Een hervonden geschenk voor de dirigent uit 1888 door Ria Roelands ‘Haags Toonkunstkoor’ is de hedendaagse naam

in Den Haag. Waarom de leden van het koor hun

van het koor dat al bijna 200 jaar bestaat, tot 1997

dirigent deze map schonken is wellicht onderwerp

onder de naam ‘Maatschappij tot Bevordering

voor verdergaand archiefonderzoek; voor nu staat

der Toonkunst; afdeling ’s-Gravenhage’. Onder

vast dat het Haags Toonkunstkoor beschikt over

de koepel van de Maatschappij werden de eerste

een bijzondere aanvulling van zijn koorarchief. ■

conservatoria in Nederland opgericht, daarnaast ontstonden in een aantal steden orkesten en koren, die tot op de dag van vandaag bestaan.

Verbeelding Het Haags Toonkunstkoor staat daarmee op de schouders van illustere dirigenten als Johannes Verhulst en Peter van Anrooy, mensen van naam en faam, van wie in bibliotheken en archieven veel bronmateriaal te vinden is, en over wie nog steeds verrassende vondsten worden gedaan. Vondsten die tot de verbeelding spreken en nieuwsgierig maken naar de realiteit van het koor zoveel jaren geleden.

Terug naar 1888 Zo ontving het Haags Toonkunstkoor in de zomer van 2020 als geschenk een grote map etsen van Nederlandse etser, tekenaar en portretschilder P.J. Arendzen, aangekocht door een verzamelaar.

Deze vond tot zijn verrassing in de map een gekalligrafeerde pagina, met de tekst dat de map in 1888 door ‘de leden van het koor’ geschonken was aan hun dirigent de heer S. de Lange, ter herinnering aan een meerdaags muziekfeest. De schenker, zelf koorzanger, vond dat de map thuishoort bij het Haag Toonkunstkoor.

Bijzondere aanvulling Een snelle zoektocht leerde dat Samuel de Lange rond 1888 dirigent was van ons koor. Meer was er in onze archieven niet over hem te vinden, maar zijn verre opvolger, onze huidige dirigent Patrick van der Linden, liet ons weten dat Samuel actief was als organist, componist en dirigent, onder andere 16

▼ Ets naar het schilderij ‘Twee zusjes’ van Albert Neuhuijs uit de map geschonken aan dirigent Samuel de Lange in 1888

column Cancel culture? ik dacht het niet!

Den Haag is de bakermat van muziek en cultuur in

betrokken amateurs en vrijwilligers vallen zij op

Nederland. In korte tijd zagen Mauritshuis (1822),

droge bodem.

Koninklijk Conservatorium (1826) en het Haags Herwaardering

Toonkunstkoor (1829) het licht.

Een kwalijke vorm van dergelijke ‘woke newspeak’ Voor het volk, door het volk

nadert. Cancel culture! Georg Friedrich – geen

Koorzang in Nederland is uniek en veelomvattend.

hymne zonder Händel – belegde, zoals zovelen in

Van oorsprong nagenoeg uitsluitend kerkelijk

die tijd, in aandelen Royal African Society. Nu zijn

van aard. Met de komst van de Maatschappij tot

piano’s met koloniaal ivoren toetsen en de buste

Bevordering der Toonkunst (1829) betrad ook

van deze componist onderwerp van zorg van de

koorzang het profane pad met amateurs en

eerbiedwaardige, ‘dekoloniserende’ Royal Academy

vrijwilligers bijeen. Voor het volk, door het volk,

of Music. Een recente herwaardering van de

zo u wilt, binnen de context van die tijd. En niet

collecties liet de muziek van Händel in ieder geval

zonder succes; zij zouden het pad plaveien voor

nog intact.

muziekonderwijs- en ontwikkeling tot op het punt van professionalisering. De gebroeders Samuel

Het Haags Toonkunstkoor sneed de cancel culture-

(dirigent Toonkunst Den Haag) en Daniël de

tijdgeest een paar jaar geleden al de pas af met

Lange (mede-oprichter en directeur Amsterdams

uitvoering van werken van Villa-Lobos en Lambert,

conservatorium), speelden hierin een kenmerkende

gebaseerd op muziek en ritmes van de inheemse

rol. Inmiddels zijn het vergeten namen van vergeten

stammen in het Amazonegebied.

werken, maar hun levensloop dient als kant en klaar Hallelujah

draaiboek voor documentaire verfilming.

In

de

week

voor dit

Kerstmis

sluit

vermaledijde

het

Haags

Zonder Toonkunst geen profane koorwerken in de

Toonkunstkoor

coronajaar

af

residentie, zonder Toonkunst geen conservatorium

met de Messiah van Händel, met als fenomenaal

in de hoofdstad. De claim op een cruciale rol van

hoogtepunt het ‘Hallelujahkoor’. Zoals het gebruik

Toonkunst bij instandhouding van immaterieel

het wil door alle aanwezigen staande aangehoord,

erfgoed is hiermede gelegd. (1)

als eerbetoon.

Mooie woorden

Cancel culture, ik dacht het niet…!

Het alfa en omega van het hedendaagse cultuurbeleid beweegt zich tussen individueel talent en

Peter Noordermeer

maatschappelijke cohesie. In ‘newspeak’ samen-

Voorzitter Haags Toonkunstkoor

gebracht

tot

cultuurparticipatie.

Amateurs,

verenigingen en vrijwilligers komen in die beleidsplannen

amper

voor.

Verbinding,

diversiteit,

inclusiviteit zijn mooie woorden van korte duur, met subsidies besprenkeld voor professionals en een schare van belangenorganisaties. Maar zonder de bestendige humuslaag van cultureel en muzikaal 17

interview met bas-bariton frans fiselier een levenslange passie voor zang door Aline Werner Bas-bariton Frans Fiselier is één van de vaste solisten van het Haags Toonkunstkoor, ook bij buitenlandse reizen. Hij is bovendien de vader van mezzo-sopraan Maria Fiselier, die ook al met ons koor heeft samengewerkt. Een interview over beroep, leven en gezin en natuurlijk een terugblik op de heftige coronatijd.

Laten we maar meteen met de deur in huis vallen:

Terugkijkend: zou je dit vak weer kiezen ?

Hoe heb je de coronatijd beleefd?

‘Ja, ik denk dat ik weer die passie voor dit vak zou

‘De lockdown begon pal voor de Passietijd. Het

voelen. Anderzijds ben ik soms verbaasd hoeveel

voelde heel onwerkelijk om op Witte Donderdag en

jonge

Goede Vrijdag niet een passiestuk te zingen. En het

onzekerheid wat betreft het vinden van een baan.

lesgeven bij het Koninklijk Conservatorium in Den

Maar misschien ben je daar op je 18e of 20e nog niet

Haag: in de eerste periode was dat alleen maar met

zo mee bezig.’

mensen

hiervoor

kiezen,

ondanks

alle

Zoom en Skype, wat heel lastig is. Maar we moesten doorgaan met lesgeven en ook met het afnemen van examens: wij stuurden materiaal op, daarvan moesten de studenten een opname inleveren en dan moesten wij beslissen of ze door konden naar het volgende studiejaar. Dat viel niet mee. In 2021

gaat het een keer niet goed, dan is dit wel het eenzaamste beroep dat er is

was het gelukkig mogelijk met een beperkt aantal mensen in de zaal een examen live af te nemen.

Wat zijn hoogtepunten, dieptepunten, angstige Optredens waren er de afgelopen anderhalf jaar

momenten uit jouw carrière?

natuurlijk niet bij, dus ik was heel blij dat ik een

‘Bij het IVC (Internationaal Vocalisten Concours)

baan aan het conservatorium had; veel collega’s van

bleef ik als enige Nederlandse solist over en mocht

mij die dat niet hadden zitten erg moeilijk op dit

drie prijzen in ontvangst nemen voor een volle zaal.

moment.’

Dat was een fantastisch moment en het heeft mijn carrière ook een ‘boost’ gegeven. Verder alle ‘eerste

Hoe ben je tot het beroep van zanger gekomen?

keren’: eerste keer Matthäus, Schöpfung, Verdi

‘Ik ben eigenlijk van kinds af aan met zang bezig

Requiem zijn natuurlijk bijzondere momenten.

geweest. Ik zong in het koor van de kerk waar mijn

Natuurlijk de nodige stress van tevoren, maar als

vader organist was; als 10-jarige vond ik het geweldig

het dan goed gaat geeft dat een heerlijk gevoel.

te ontdekken dat je dit voor je beroep kon doen. Mijn

Gaat het echter een keer niet goed dan is het wel

vader heeft op zijn 42e een carrièreswitch gemaakt:

het eenzaamste beroep dat er is… Dat heb ik een

het beroep van elektricien verruild voor het beroep

keer meegemaakt in Oostenrijk. Er heerste daar

van zanger in het Nederlands Operakoor. Daarom

een virus dat op mijn stem was geslagen. Ik wilde

was het voor mij nog gemakkelijker de keus voor een

afzeggen, maar er was niemand die me op zo korte

zangcarrière te maken omdat ik via mijn vader met

termijn kon vervangen. De eerste acte ging nog wel,

die wereld in aanraking kwam. Mijn vader is tot zijn

maar daarna voelde ik gewoon dat het niet goed

64e in het Operakoor gebleven. Ik ging vaak mee

ging; toch moest ik door maar dat was geen leuke

naar repetities en vond dat helemaal geweldig!’

ervaring.’

18

Was het moeilijk het gezinsleven te combineren

wereldpremière betrof was dat ook wel nodig. Ik was

met de zangcarrière?

ook zeer onder de indruk van het intieme samenzijn

‘Ja, dat was vaak wel moeilijk, vooral omdat mijn

van het koor voor de herdenking van de in 2018

vrouw ook zingt. Om die reden heb ik vooral

plotseling overleden Daan Admiraal.’

in Nederland en België gewerkt zodat ik altijd naar huis kon, en niet maanden in Duitsland of Oostenrijk moest verblijven.’

Je hebt drie dochters, van wie Maria bij ons koor

goede herinneringen aan de wereldpremiere van mare liberum

bekend is. Heb jij je dochters gestimuleerd dit vak te kiezen?

Zijn er nog toekomstplannen?

‘Nee, niet echt. Ze hebben wel twee keer als kind

‘Ja, er zijn nog een paar ‘doorgeschoven’ concerten

meegedaan als figurant in een opera waarin ik

die dit najaar gaan plaatsvinden. En heel leuk, 8 en 9

zong; dat heeft ongetwijfeld een zaadje geplant.

oktober treed ik samen met Maria op in Amare. We

De oudste dochter is wel aan de studie zang

soleren in de Negende Symfonie van Beethoven met

begonnen, maar kwam tot de conclusie dat dit

het Residentieorkest en Toonkunst Amsterdam, onder

het niet was; zoveel tijd als haar zusje Maria in dit

leiding van Tijl Beckand. Ik verheug me er geweldig

vak stak zag ze zichzelf toch niet doen en ze is

op.’ ■

met die studie gestopt. De jongste dochter heeft aan het ArtEZ Conservatorium gestudeerd en zit meer in de lichtere muziek, maakt haar eigen

Bas-bariton Frans Fiselier met kleindochter Sare ▼

voorstellingen.

Maria, die bekend is van verschillende optredens bij HTK, volgde het pad van haar vader, en zit momenteel bij de Komische Oper in Berlijn.

Inmiddels is ze moeder van een dochtertje.

Haar man is eerste violist bij dat gezelschap.

Maria is in Nederland nu ook meer bekend in de populaire hoek met haar deelname aan het tvprogramma ‘Beste Zangers’ en haar bijdrage aan het ‘Bevrijdingsconcert’ vorig jaar. Zo gebeurt het regelmatig dat mij gevraagd wordt: ben jij familie van Maria?’

Heb je bijzondere herinneringen aan optredens met het Haags Toonkunstkoor?

‘Ik heb goede herinneringen aan het werken met jullie koor. Zowel met Oane Wierdsma als met Daan Admiraal (beiden oud-dirigenten van HTK, red.) was elk optreden altijd een bijzonder plezierige samenwerking. Ze legden bijvoorbeeld bij de interpretatie van de muziek niet dwingend hun eigen visie op, maar lieten ook ruimte aan die van de solist.

Heel goede herinneringen heb ik aan de reis naar Boedapest, en die naar Hamburg. Vooral over Mare Liberum van Roel van Oosten heb ik uitvoerig overleg met Daan gehad; omdat het een 19

20

vooruitblik die schöpfung ode aan joseph Haydn door Patrick van der Linden Het Haags Toonkunstkoor brengt medio 2022 samen met het Hans-Sachs-Chor uit Neurenberg Die

Schöpfung van Haydn. Dirigent Patrick van der Linden legt uit waarom Haydn in vergelijking met Beethoven en Mozart een onderschat componist is.

Haydn, Mozart en Beethoven: de drie groten die in

zijn symfonieën het hele universum wil bevatten.

Wenen woonden en werkten aan het einde van de 18e en begin van de 19e eeuw. Mozart en Beethoven

De reactie van de moderne kunstenaar is matiging

spreken zeker tot de verbeelding. Mozart is immers

en soberheid. Iedere kunstenaar vraagt het zichzelf

het wonderkind dat op jonge leeftijd componeerde

af: wat heb ik te betekenen? Wat heb ik helemaal

en voor de Europese adel speelde. Zijn tragiek komt

te zeggen en hoe doe ik het? Hoe kan ik beter

misschien wel het meest tot uiting in zijn laatste

worden? Zuiverder, exacter? Geen kunstenaar is

compositie die hij, in bittere armoede, niet eens

wat dat betreft zo’n lichtend voorbeeld als de grote

kon voltooien: een Requiem. En Beethoven werd

Joseph Haydn (1732-1809). Hij is wat dat betreft de

eveneens gekweld door het noodlot, want stel je

primus inter pares. Haydn raakt altijd de essentie.

eens voor: een snel doof wordende toonkunstenaar,

Zijn creativiteit, invloed en originaliteit zijn van de

beschimpt en steeds meer vervallend in sociaal

allerhoogste orde.

isolement.

Als ik zou moeten kiezen wie nu de grootste is van deze drie, kan mijn antwoord iedere dag verschillend zijn. Maar als ik zou moeten zeggen wie de meest

joseph haydn kiest voor gematigdheid, niet voor klatergoud

onderschatte is van deze drie, is het antwoord zonneklaar: Joseph Haydn natuurlijk! Ik bewonder

Waarde van Haydn

hem enorm. De schoonheid van zijn muziek werkt

Haydns grootheid wordt niet altijd naar waarde

niet als klatergoud dat makkelijk grijpbaar is. Dat

geschat. Want is het romantisch ideaal niet dat

heeft alles te maken met zijn matigheid.

een componist moet lijden? Drama willen we, het liefst veel! (2) Componisten als Haydn en

Orde en eenvoud

Mendelssohn leggen het daarom al snel af tegen

Matigheid in de kunst is overigens van alle tijden.

Mozart en Beethoven. Daarbij wil Haydn zijn publiek

Steeds weer is er een ‘terugkeer naar de eenvoud’. Als

onderhouden: hij wil ook begrepen worden door

de muzikale idealen van de Renaissance evolueren

niet-kenners, maar dan vanuit deemoed in plaats

tot

bouwwerken,

van opportunisme. Bij Haydn telt het ‘ik’ niet. Bij

schept Claudio Monteverdi aan het begin van de 17e

Haydn telt het ‘wij’ van alle mensen. “Bij het luisteren

eeuw eenvoud met zijn stile moderno (1) . Anderhalve

naar Haydn maakt zich een zacht vertrouwen van

eeuw later zien we een vergelijkbare beweging

je meester in de zuiverheid van het bestaan. Je

als zich onder invloed van Verlichtingsidealen een

hoort geloof en hoop en vrede. Het wonder is dat

eenvoudige stijl aandient. En wat te denken van

je die boodschap zonder enige restrictie van hem

het antwoord op het ‘maximalisme’ in dramatiek,

aanneemt. Het is geen slapte, het is meesterschap.” (3)

duizelingwekkend

complexe

chromatiek, koor- en orkestbezettingen en verheven idealen aan het einde van de 19e eeuw? Wagner

In de muziek van Haydn is er liefdevolle aandacht

gaat voor zijn Gesamtkunstwerk, terwijl Mahler met

voor de kleinste bouwsteen van de muziek. Hij

◀ Joseph Haydn monument in Berlijn

21

ontfermt zich nog over het geringste. Geen noot is er voor niets. Zijn genegenheid voor het minimale schenkt troost: alles wat weerloos, buiten de muzikale context onbeduidend lijkt, is hier van waarde. Dit typeert ook Haydn als persoon.

Nieuw leven, voortleven Joseph Haydn, creatief, origineel, eenvoudig, sober en rijk, sociaal en iemand die 77 jaar werd en in die jaren een enorm oeuvre naliet. We tellen onder meer twee dozijn opera’s, zeventig strijkkwartetten, zestig

Joseph Haydn ▲

klaviersonates, veertig klaviertrio’s, veertien missen

doodstil was tijdens de delen. Aan het einde van

en 108 symfonieën. Dat is meer dan een gewone sterveling in staat is op te schrijven, laat staan het ook nog te bedenken. Te midden van al deze werken blaast Die Schöpfung de hoogste toon voor mij. Het werk ligt me na aan het hart en niet alleen vanwege de genoemde karakteriseringen van Haydn. Deze muziek geeft zo’n kracht en zo’n energie, dat ik daar weken op kan teren. Een goede uitvoering van Die Schöpfung heeft de potentie memorabel te zijn en kerft zich in het hart. Je voelt je verrukt, als nieuwgeboren, klein en groot tegelijk. Klein vanwege de grandeur die het werk onmiskenbaar ademt vanaf het eerste moment. Groot omdat de compositie verheft.

de uitvoeringen riepen enkelen: ‘Wir wollen Papa Haydn!’. Uiteindelijk kwam de oude man op het toneel en werd hij luid begroet: ‘Es lebe Papa Haydn!

Es lebe die Musik!’

‘Und es ward Licht!’

Het is misschien wel een van de meest magische muzikale momenten ooit: Haydn laat het licht aandoen aan het begin van zijn oratorium. Op het woord ‘Licht’ exploderen koor en orkest in een stralend C-groot-akkoord, alsof inderdaad het licht aangaat. Tijdens de première kwam dat muzikale Licht zo onverwacht en overdonderend binnen dat de passage een regelrechte sensatie veroorzaakte en men minutenlang niet verder kon spelen. Het

tussen de delen brak steeds een stormachtig applaus los

is maar één voorbeeld van Haydns creativiteit en vernieuwingsdrang. Die Schöpfung zit er vol van.

Hoe toepasselijk is het dat we in een nieuw tijdperk het licht kunnen aandoen in een nieuwe zaal, Amare? Als het toch gaat over een plaats aan de

In plastische tonen schildert Haydn hoe God vanuit duisternis en chaos de wereld schiep. Geïnspireerd door uitvoeringen van Händels Messiah die Haydn bijwoonde tijdens zijn bezoeken aan Engeland,

zee: de schepping van de zee – met alles wat daarin is – komt rijkelijk voorbij in Amare, als het Haags Toonkunstkoor daar op 18 juni 2022 Die Schöpfung uitvoert. ■

begon hij in oktober 1796 met componeren van muziek op een libretto dat hem door Gottfried von Swieten werd aangereikt. ‘Ik was nooit zo vroom als tijdens de tijd dat ik aan Die Schöpfung werkte’, vertelt Haydn zijn biograaf. ‘Dagelijks viel ik op mijn knieën en bad dat hij me kracht tot een gelukkige uitvoering van het werk zou schenken’.

Na twee try-outs voor besloten publiek in april 1798 vond de openbare première plaats op 19 maart 1799

(1) Monteverdi maakt onderscheid tussen de prima prattica

in het Burgtheater Wenen. In de memoires van

(oude stijl) en de secondo prattica (nieuwe stijl)

een van de medewerkende musici is de reactie van

(2) Bas van Putten, in ‘Een pleidooi voor Haydn. De meesterlijke

het publiek als volgt beschreven: ‘Tussen de delen

morele kracht van Haydn.’

brak steeds een stormachtig applaus los, terwijl het

(3) Ibid

22

wie doet wat

concertagenda

bestuur

programma seizoen 2021/2022

Voorzitter (lid dagelijks bestuur)

Woensdag 22 december 2021

Peter Noordermeer

Messiah – Georg Friedrich Händel

Secretaris (lid dagelijks bestuur)

H. Antonius Abtkerk, Den Haag

Carel Bense Zondag 22 mei 2022

Penningmeester (lid dagelijks bestuur)

Die Schöpfung – Franz Joseph Haydn

Eric de Graaff

Meistersingerhalle, Neurenberg (D)

Kwaliteitscommissie

I.s.m. Hans-Sachs-Chor Neurenberg

Gé Brussaard Concertsecretaris

Zaterdag 18 juni 2022

Bep de Lange

Die Schöpfung - Franz Joseph Haydn

Communicatie

Amare, Den Haag

Stéphanie Toorenburg

I.s.m. Hans-Sachs-Chor Neurenberg

Penningmeester concerten Christiaan van der Harst

commissies, functies, taken Bibliothecaris

Concertcommissie

Carel Bense

Bep de Lange, Willyanna Heida, Tamara Trotman,

Commissie evenementen

Herman Wilmer, Andrea Keulen, Marianne Rooth Coördinator relaties bedrijfsleven en

Carel Bense + wisselende bezetting Commissie repetitielogistiek / bar

sponsorwerving

Carel Bense, Johan Bodrij, Erik Visée, Emilie

Christiaan van der Harst, Erik Werner

Griffioen, Wineke Meeuws, Bert Elbersen

Kwaliteitscommissie

Contactpersonen aspiranten / nieuwe leden

Gé Brussaard, Maria Blackmon, Marijke Farahani,

Ben Goedman, Kees van Weeren (bassen)

Kees van Weeren

Matthijs van der Deijl, Gé Brussaard (tenoren)

Communicatiecommissie

Marloes Rekveldt, Marijke Farahani (sopranen)

Stéphanie Toorenburg, Marijke Farahani, Pieter

Tamara Trotman, Maria Blackmon (alten)

Maessen, Marjolijn Poutsma, Ria Roelands,

Presentiecoördinator

Hermien Schuering

Wilto Schortinghuis

Contactpersoon donateurs

Troniek

Stéphanie Toorenburg

Bert Kraaijpoel

Online techniek

Kaartverkoop

Roché van Tiddens

Christiaan van der Harst, Willy de Vries

colofon Redactie NOAHH

Stéphanie Architecten

Toorenburg,

Ria

Roelands,

(omslag/p4/p6/p7/p11),

Kees

Marijke van

Farahani,

Weeren

(p9),

Pieter

Maessen

Concertstreamz

Fotografie (p10),

Roel

Wijnants (p11), Gemeente Den Haag (p13/p14/p15), Ria Roelands (p16), Frans Fiselier (p19), Adobe Stock (p20),

onbekend (p22) Vormgeving Marjolijn Poutsma | Studio Scribbles Druk Flyeralarm

Verschenen september 2021 Toonbeeld is een jaarlijkse uitgave van het Haags Toonkunstkoor 23