DEMOA
12
DAUKA
H
IL
EKO
LIZEN
IA
PROIEKTU DIGITALA TZ
2
LEHEN HEZKUNTZA
Naturaren Zientziak au ai h aren n g s Ika umen aiare sg ur e, Ing ra ika litek n gue ego raudi a Eza ruan a z - la bar kunt ha hez erriak balu. b ko atu k s e
un
a u d
M lb
he
u r u
Zer ikasiko dugu?
A ARTEKO
DIZIPLIN
IKASKUNTZA-EGOERA HELBURUA AURRERA
OR.
1
Arreta zeure buruari
2
Zaindu behar dugu!
8
24
• Ikaskuntza-egoera: abiapuntua testu labur bat eta eguneroko jardueretan dabiltzan hainbat neskamutilen irudiak dira (lupa batekin dabiltza, kirolean...). Hala, giza gorputza aztertzea proposatzen da. • Helburua aurrera: kirol mistoa egiteko ideien zerrenda bat prestatzea, neskek eta mutilek berdinberdin parte hartzeko. • Ikaskuntza-egoera: hasteko, haurren laugarren eskubidea moldatu da eta, irudietan, umeak irribarretsu ageri dira, kirola egiten, etab. Horrek pertsonen ongizatea ekarriko du gogora, batik bat ohitura osasungarriak erdiesteko zailtasun gehien dituztenen ongizatea. • Helburua aurrera: kartel bat egitea, pobrezian bizi direnei laguntzeko ideiekin.
GJH
Genero-berdintasuna
Pobrezia desagertzea
1. HIRUHILEKOAREN BERRIKUSPENA STEAM: Marie Curie
3 4
Animaliak axola zaizkit Natura zaindu nahi dut
44
60
• Ikaskuntza-egoera: testu labur batetik eta animalien artean igerian dabilen neska baten iruditik abiatuta, izaki bizidunak aztertzeko jakin-mina piztu nahi zaie, errespeta ditzaten sustatzeko. • Helburua aurrera: horma-irudi bat egitea animaliak errespeta daitezen eskatzeko. • Ikaskuntza-egoera: lehen planoan, prismatikoekin begira-begira ari den neska bat dago; testuan, berriz, udaberria jorratzen da; eta irudietan, izaki bizidun mordoa ageri da. Abiapuntu horrekin, izaki bizidunak aztertzea da asmoa, zeinen garrantzitsuak diren ohartzeko. • Helburua aurrera: horma-irudi baten bidez, izaki bizidunen garrantzia erakustea, haiek babesteko.
Uretako bizitza
Lehorreko ekosistemetako bizitza
2. HIRUHILEKOAREN BERRIKUSPENA STEAM: Jane Goodall
5 6
Planeta garbia!
Teknologia gogoan
80
98
• Ikaskuntza-egoera: Lurraren garrantziari buruzko testu baten bidez eta zenbait irudi erabiliz (neska bat, landareak, animaliak, aerosorgailuak...), materia eta energia zer diren ikasiko da, erabilera jasangarriagoak proposatzeko asmoz. • Helburua aurrera: kartel bat egitea, planetaren berotzea gelditzeko ideiekin. • Ikaskuntza-egoera: abiapuntua robot baten eskuaren irudia da, eta hainbat ilustrazio txertaturik daude hartan. Hala, ikertzea eta bi proiektu egitea proposatzen da: batean, makina bakun bat eraikiko dute; eta, bestean, IKTak erabili beharko dituzte. • Helburua aurrera: proiektu jasangarri bat asmatzea eta gauzatzea.
3. HIRUHILEKOAREN BERRIKUSPENA STEAM: Hedy Lamarr
Klima babesteko ekintza
Hiri eta komunitate jasangarriak
JAKITEA... IKASTEKO, APLIKATZEKO ETA IKERTZEKO
• • • • • •
Halakoxea zara. Arnasa hartu eta elikatu. Substantziak garraiatu eta hondakinak kanporatu. Zerbait igartzean erreakzionatzen duzu. Mugitu egiten zara. Bizitzan zehar aldatzen zara.
Konpetentziak lantzeko ariketak • Har dezagun arnasa! • Begira nola pentsatzen dudan: Nola lortzen dira bizitzeko behar ditugun substantziak elikagaietatik? • Hartuko al dugu pultsua, bihotza sumatzeko? • Moldatu gorputza, plantak egiteko.
• • • • • •
Zer dira osasuna eta gaixotasuna? Elikagaiak. Nolakoa da elikadura osasungarria? Nola eutsiko diogu higieneari? Zertarako mugitu eta atseden hartu? Zertarako hunkitu?
Konpetentziak lantzeko ariketak • Nola jokatu behar da larrialdietan? • Elikagaiak noiz arte hartu daitezke? • Begira nola pentsatzen dudan: Zer urrats egingo zenituzke higiene egokia izateko? • Mugitu gorputza. • Ba al dakizu zure emozioak identifikatzen? • Jarri haren larruan.
DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA · Irudi batean zenbat hitz: Esadazu zer aldatu den
• Izaki bizidun ugari daude. • Animaliak sailkatuko ditugu. • Ugaztunak, hegaztiak, narrastiak, anfibioak, arrainak eta ornogabeak ezagutuko ditugu. • Animaliei behatu, errespetatzeko.
Konpetentziak lantzeko ariketak • Ongi sailkatu, hobeto ezagutzeko. • Ikertu eta erantzun. • Begira nola pentsatzen dudan: Erantzunak antolatzea. • Animalia «gaiztorik» ba al dago?
• • • • • •
Konpetentziak lantzeko ariketak • Eskemen bidez sailkatu egiten dut. • Zein landarek egin ahalko ditu elikagaiak? • Landareak oso garrantzitsuak dira. • Landareek erreakzionatzen dute argiaren aurrean? • Hazi-ehiztariak. • Oreka naturala. • Begira nola...: Zer gertatuko litzateke...?
Landareak nonahi! Bai garrantzitsuak landareak! Eta zeinen bitxiak diren! Naturari behatuko diogu. Naturan bizi gara. Natura osasuntsua nahi dugu!
DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA · Hegaztiekiko ardura: Janaria eta edaria hegaztientzat
• • • • • •
Zer da materia? Nola erabiltzen dugu materia? Nola aldatzen da materiaren egoera? Nola aldatzen da materia? Non dago energia? Nola zaindu planeta?
Konpetentziak lantzeko ariketak • Nola neurtzen dira masa eta bolumena? • Esperimentuak egingo al ditugu materialekin? • Begira nola pentsatzen dudan: Zer egoeratan dago ura naturan? • Magia gertu-gertu... eta ezer ukitu gabe! • Pentsatu eta ekin planetaren alde.
• • • • •
Teknologia zure bizitzan. IKTak. Zer da proiektu bat? Nire lehen proiektua: eraikitzea. Nire bigarren proiektua: programatzea.
Konpetentziak lantzeko ariketak • Interneten ikertuko dugu? • Zergatik egin behar dira proiektuak? • Begira...: Makina bat eraikiko dut. • Begira...: Programa informatiko bat sortuko dut. • Begira...: Programa informatiko bat sortzen jarraituko dut.
DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA · Klisk, klisk... Egin barre! Ikertzeko garaia
2
Zaindu behar dugu!
«Neska-mutilok ongi bizitzeko eskubidea eta maite ditugunak zaintzeko betebeharra ditugu». Horixe jasota dago haurren laugarren eskubidean.
Zer deritzozu? Goseak egon al zara inoiz? Gaixotasunik izan al duzu noizbait? Nork lagundu dizu?
Datua Jende askok ez dauka ur garbirik, ezta janari, eskola eta osasunzentrorik ere, adibidez.
Unitate honetarako...
Helburua aurrera Egin kartel bat, pobrezian bizi direnei laguntzeko ideiekin.
Jarraitu hariari! 24 hogeita lau
1 Zer dira osasuna eta gaixota suna?
2 Elikagaiak
1
3 Nolakoa da elikadura osasungarria?
4 Nola eutsiko diogu higieneari?
5 Zertarako mugitu eta atseden hartu?
6 Zertarako hunkitu?
hogeita bost
25
1
Zer dira osasuna eta gaixotasuna? Pobrezian bizi direnek besteek baino zailtasun gehiago dituzte beren osasuna zaintzeko.
Osasuntsu gaude gure gorputza ondo dabilenean, ongi sentitzen garenean eta besteekin harreman onak ditugunean. Hala ez denean, gaixotasun bat daukagu. Adibidez, gripea, hotzeria… gaixotasunak dira. Igarri egiten ditugu sintomen bidez: eztula, sukarra… Norbera zaintzeko eta osasuntsu egoteko, ohitura osasungarriak behar dira; esate baterako: Kirola egin
Ongi elikatu
Lo egin eta deskantsatu
Garbitu Pediatrak gu aztertu
1
– Dirudienez, haurrak zer sintoma du? Idatzi izena.
– Zer gaixotasunek eragin dezake? Idatzi adibide bat.
– Izan al duzu sintoma hori inoiz? Markatu. Bai
Ez
Izan baduzu, azaldu nola sentitu zinen. Bestela, galdetu hura eduki duen norbaiti nola sentitu zen.
26 hogeita sei
Istripuak prebenitu
U2
2
Lotu. Bizkarreko mina ez edukitzeko…
… pediatrarengana joan behar da.
Gaixotasunak sendatu eta osasuna aztertzeko…
… babesak erabili behar dira hala dagokionean; kaskoa, adibidez.
Istripurik ez gertatzeko…
… ongi eseri behar da, pisu handirik ez eraman, etab.
3
Asmatu arau bat, zure ikastetxean istripurik ez gertatzeko balio duena, eta egin kartel txiki bat.
4
Esan irudiko pertsonek nola zaintzen duten beren burua. Idatzi zer min saihesten ari diren.
Nola jokatu behar da larrialdietan?
Istripu larri-larri bat gertatuko balitz, zer egin beharko zenuke? Markatu. – Heldu bati abisatu.
Gogoan hartu!
– Laguntza eskatu. – Larrialdietarako telefonora deitu: 112. – Istripua izan duen pertsona bakarrik utzi.
Osasuna eta gaixotasuna antonimoak dira: kontrakoa esan nahi dute.
hogeita zazpi
27
2
Elikagaiak Pertsona batzuek ez dute elikagairik, edo dituzten elikagaiak janda gaixotzen dira.
Elikagaiak honelakoak dira: Naturalak
Eginak
Lortzen diren moduan hartu daitezke zuzenean. Adibidez, esnea, arrautzak, fruta eta barazki ugari…
1
Elikagai naturalak eraldatuz lortzen dira. Esate baterako, gazta esnearekin egiten da; ogia, zerealekin…
Lotu.
Zerealekin egiten dira. Elikagai naturala Esnearekin egiten da.
Landareetatik lortzen dira eta zuzenean jan daitezke.
28 hogeita zortzi
Egindako elikagaia
U2
Elikagaiak kontserbatu egin daitezke, denbora gehiago irauteko hondatu gabe.
Gatzetan
Hutsean
Ozpinetan Hotzean
2
Nola kontserbatu dira elikagai hauek? Idatzi.
Elikagaiak noiz arte hartu daitezke?
Elikagaiak hondatu egin daitezke eta egoera txarrean egon. Egoera txarrean dauden elikagaiak hartzen baditugu, gaixotu egin gaitezke. Elikagaiak egoera onean daudela ziurtatzeko, kolore, usain... egokiak ote dituzten aztertu behar dugu. Baita ere, arazorik gabe noiz arte hartu daitekeen begiratu behar da etiketan, osasuna zaintzeko eta elikagaien kalitate ona ziurtatzeko. «Berehala kontatuko dizut», webgunean: anayaharitza.es.
Zein elikagai hartuko zenituzke arazorik gabe? Markatu.
Gogoan hartu! Elikagaiak naturalak edo eginak izan daitezke. Eta kontserbatu daitezke gehiago irauteko.
hogeita bederatzi
29
3
Nolakoa da elikadura osasungarria? Pobrezian bizi diren pertsona askok ezin dute elikadura osasungarririk eduki.
Elikagaietatik eta uretatik lortzen ditugu bizitzeko behar ditugun energia eta zenbait substantzia. Ongi elikatzeko, denetik jan behar da. Hauek dira energia handiena ematen diguten elikagaiak.
Elikagai hauek ematen dizkiguten substantziek hazten eta indartsu egoten laguntzen digute.
Elikagai hauek ematen dizkiguten substantziei esker, gorputzak ondo funtzionatzen du. «Berehala kontatuko dizut», webgunean: anayaharitza.es.
30 hogeita hamar
U2
1
Idatzi elikagai baten adibidea kasuan kasu. Energia handiagoa ematen du beste batzuek baino
2
Gorputzak ondo funtzionatzeko substantziak ditu
Zure adinean, zenbat otordu egin behar dituzu ongi elikatzeko? Margotu zenbaki zuzena. Bi
3
Hazteko eta indartsu egoteko substantziak ematen ditu
5
1 000 000
Mila
10 + 1
Asmatu zer jan eta edan behar duzun otordu nagusietan; margotu atal bakoitza, kodea erabiliz. Fruta
Zerealak eta patatak
Barazkiak
Haragia, arraina eta arrautzak
Plater osasungarri bat naiz. Gogoan hartu!
4
Pentsatu eta binaka jarrita komentatu
Zer gertatzen da ongi elikatzen ez bagara, gehiegi edo gutxiegi jaten badugu, nahikoa ur edaten ez badugu…? Pentsatu eta azaldu erantzuna.
Osasuntsu egoteko, hazteko eta indartsua izateko, ura edan eta egoera onean dauden askotariko elikagaiak jan behar dira.
hogeita hamaika
31
4
Nola eutsiko diogu higieneari? Pertsona askok ez dute edateko eta higienea mantentzeko urik.
Gorputza, erabiltzen ditugun objektuak eta bizi garen tokiak garbi mantentzeak gaixotasunak baztertzen ditu. Garbitasun hori higienea da. Higieneari eusteko, honela jokatu behar da:
Dutxatu edo bainatu.
Eskuak maiz garbitu, batez ere:
Jan ostean, hortzak garbitu.
– xaboiz, jan aurretik eta ondoren; – gel hidroalkoholikoz, bereziki toki itxietara sartu eta haietatik irtetean. Bizi garen lekuak txukun eduki.
Gordinik hartzen diren elikagaiak garbitu. Norbere botilatik edo edalontzitik soilik edan.
1
Naturako zer elementu da ezinbestekoa higieneari eusteko? Idatzi haren izena. Ondoren, pentsatu zer gertatuko litzatekeen eskura edukiko ez bazenu.
32 hogeita hamabi
tzen la pentsa Begira no
U2
dudan
Zer urrats egingo zenituzke higiene egokia izateko?
Ordenatu.
2
Zer garbitu behar da jan aurretik eta ondoren? Osatu.
AVWu45r45r:;eHIt45i67k: Opqn89d89o>?r:;eHI>: 3
4
Zein elikagai garbitu behar dira ez gaixotzeko? Inguratu.
Ideiajasa
Pentsatu eta esan etxea garbi mantentzeko ideiak. Gero, idatzi gehien gustatu zaizuena.
Gogoan hartu!
5
Zure iritziz, gripea harrapatu al dezakegu gaixo dagoen norbaiten edalontzi berberetik edaten badugu? Markatu. Bai
Ez
Higieneari eutsi eta, hortaz, gaixotasunik ez izateko, ur garbia behar da.
hogeita hamahiru
33
5
Zertarako mugitu eta atseden hartu? Pertsona batzuek ez dute jarduera fisikoak egiteko edo atsedena ondo hartzeko baliabiderik.
Zer behar da osasuntsu egoteko? Atseden hartu eta lo egin
Ariketa fisikoak egin Kirola edo ariketa fisikoak egiteak indartzen eta ongi sentiarazten zaitu. Lesiorik ez gertatzeko, gorputza zaindu behar da babesak erabiliz; esate baterako, kaskoa, belaunetakoak...
Zure adinean, hamar ordu lo egitea komeni da, gutxienez.
1
Zer jarduera fisiko atsegin duzu? Idatzi.
2
Zer izen dute babes hauek? Idatzi.
3
Margotu ariketa fisikoek zer alde on dituzten zuretzat. Dibertsioa
Nekea
Haserrea
4
Osasuntsu egotea Asperdura
Lagunak
Talde-izaera
Zer sentitzen duzu korrika, dantza, kirola... egitean? Margotu.
34 hogeita hamalau
U2
5
Osatu gurutzegrama. Zer babesten dute objektu hauek?
1
1. Ukondoak. 2. Burua.
Ukondokoak
2
3. Begiak. 4. Hankak.
Betaurrekoak 3
Kaskoa
Zango-babesak 4
6
– Nahikoa lo egiten duzula iruditzen zaizu? Markatu. Bai
Ez
– Nola zaude, lo egin eta atseden hartzen duzunean? Seinalatu.
Pozik nago, adi egon naiteke.
Gaizki sentitzen naiz, haserre edo triste; ezin naiz adi egon.
Ez dut ezer berezirik sentitzen.
Mugitu gorputza.
Eman dezagun... – … igerian ari zarela.
– … korrika ari zarela.
– … lotan zaudela.
– … dantzan zabiltzala.
Gogoan hartu!
Nahi baduzu, egin itxurak beste norbaitekin batera, eta jolastu mimikaz adierazitakoa asmatzera.
Ariketa fisikoak era seguru batean egin behar dira, eta hamar ordu inguru lo egin.
hogeita hamabost
35
6
Zertarako hunkitu? Jendeari laguntzeak ongi sentiarazten gaitu; adibidez, pobrezian bizi diren pertsonei.
Emozioak eta sentimenduak adieraz ditzakegu: – Lagunekin hitz eginez eta jarduerak eginez. – Konfiantzazko norbaiti zerk kezkatzen gaituen kontatuz. – Arazoak konponduz ika-mika ibili gabe eta liskartu gabe. –K onfiantzazko pertsonei lagunduz, behar dutenean, eta laguntza eskatuz, geuk behar dugunean.
Ba al dakizu zure emozioak identifikatzen?
Urduri jartzen gara pozik gaudenean, haserretzen garenean, beldurra edo lotsa ematen digun zerbait egiten dugunean... Horretaz ohartzen gara gorputzak erantzun egiten duelako.
1 Pentsatu eta esan noiz jartzen zaren urduri. 2 Markatu zer gertatzen zaizun urduri jartzen zarenean. Dar-dar egin
1
Gehiago izerditu
Gaizki lo egin
Taupadak bizkorrago doaz
Mina izan
Arnasteko zailtasunak eduki
Ezer ez
Beste norbaitekin haserretzen garenean, zer iruditzen zaizu onena? Markatu. Nola sentitzen garen ohartu eta zerk mindu gaituen jakin.
36 hogeita hamasei
Barkamena eskatu eta irtenbideak bilatu.
Gertatu denaz hitz egin eta nola sentitzen garen adierazi.
Isildu edo oihu egin, ika-mika ibili edo liskartu.
U2 Kaixo, Luis naiz. Ez daukat ur garbirik, txukundu ahal izateko.
Jarri haren larruan.
Irakurri eta erantzun.
• Zure iritziz, nola sentitzen da Luis? Idatzi eta marraztu.
• Luisen larruan bazeunde, zer uste duzu sentituko zenukeela? Markatu.
Poza
Tristura
Ez dakit
Beldurra
Ezer ez
• Luis berezia balitz, besteen aldean desberdina, ikaskideek berdin jokatuko luketela iruditzen zaizu? Markatu. Bai
•
Ez
Ez dakit
Ideiabiltzarra
Nola lagunduko zenioke Luisi? Pentsatu eta azaldu zeure ideiak.
• Idatzi Luisi laguntzeko gehien gustatu zaizun ideia, azaldutako guztien artean.
Gogoan hartu! Onuragarria da norberaren emozioak identifikatu eta adierazi ahal izatea eta besteenak errespetatzea.
hogeita hamazazpi
37
P O R T F O L I O A
Zer ikasi dut?
Margotu honela: Badakit nola egin
1
Marraztu istripurik ez gertatzeko objektu bat, eta idatzi arau bat.
2
Idatzi. Hotzean kontserbaturiko elikagai bat.
Laguntza behar dut
Gatzetan kontserbaturiko elikagai bat.
Hutsean kontserbaturiko elikagai bat.
3
Inguratu zein elikagaik ematen dizkiguten hazteko eta indartsu egoteko laguntzen diguten substantziak.
4
Markatu zer egin behar den osasuntsu egoteko. – Egunero bi otordu egin eta hiru orduz lo egin. – Ura edan eta askotariko elikagaiak jan. – Emozioak ezagutu eta adierazi. – Ariketa fisikoak egin: kirola, dantza…
5
Ez ahaztu unitateko argazki-albuma osatzea, webgunean: anayaharitza.es.
38 hogeita hemezortzi
Ez dakit nola egin
U2 RUA HELBU RA AURRE
Pentsatu eta egin ideia-jasa bat pobrezian bizi direnei laguntzeko eta haien osasuna eta ongizatea hobetzeko. Gero, idatzi zure ideiak hemen eta kartel batean, eta ipini jendeak irakurtzeko moduko tokiren batean.
Nola ikasi dut? 1
Osatu. Zerk sentiarazi dizu…?
Poza
Tristura
Harridura
Beldurra
2
Nola jokatu duzu, zure ustez? Margotu, kodeari jarraituz. Primeran
Hala-hola
Hobetu dezaket
– Laguntza eskatu lanak egiteko. – Gauza berriak ikasi. – Ahaleginak egin. – Neure kabuz ongi lan egin. hogeita hemeretzi
39
4
Natura zaindu nahi dut
Udaberria hasi da. Joan mendira paseatzera. Landareak kimatu, hazi eta loratuko dira, txoriak kantari dabiltza, eta intsektuak burrunban. Natura zaindu egin behar da, ezta?
Zer deritzozu? Izaki bizidun ugari al dituzu zeure inguruan? Ongi tratatzen al duzu zure bizilekuko natura?
Datua Izaki bizidun desberdin asko leku berean bizitzea oso ona da. Baina aniztasun hori galtzen ari da.
Unitate honetarako...
Helburua aurrera Horma-irudi baten bidez, erakutsi zuen bizilekuko izaki bizidunen garrantzia, haiek babesteko
Jarraitu hariari! 60 hirurogei
1 Landare ak nonahi!
2 Bai garrantzitsuak landareak!
15
3 Eta zeinen bitxiak diren!
4 Naturari behatuko diogu
5 Naturan bizi gara
6 Natura osasuntsua nahi dugu!
hirurogeita bat
61
1
Landareak nonahi! Animaliak ez ezik, landare ugari ere badaude zure inguruan. Jakin zein diren!
Landareak izaki bizidunak dira.
1
Kopiatu izen bakoitza bere tokian: sustraia, zurtoina, hostoak, loreak, fruituak, haziak, adarrak, berdeak, lauak, lurpean.
Lxya45n89d89a45r:;Þ *+a<=sz{kxyo>?t89a45> ΔbBCa45i45t89å ÀeHIt89å ΔbBCa45r45r45u89a45>,
*+d89a45u89d:;Þ, ÀeHIr:;Þ, .
ÀeHIr:;Þ ΔbBCa89d89a45u89d:;Þ, »i45zxya45t:;eHI> *+d45i45r89å, zVWu45r45t89o>?i45n:;eHIt45i67k ÀeNOd89ø *+a89d89a45r45r:;eHIt89a45t45i67k »j`aa45i89oBCa67k. EVWt89å »i45zxya45> *+o@Ah45Δ *+d45i45r89å. Δl89oBCd45Δ ÀeHIt89å *+g`aoBCg`ao>?® ÃsÑÖa45m89a45r45r89å *+d89å. Hñóo23s~òt89oDEeHIΔ ÀeHIu<=s~òt:;eHI> *+d45i:;Þ ÀeHIt89å »i45zxya45> *+d45i45t45zxya67kvwÞ. ©Lxya45n89d89a45r:;eNOa45r:;eHI> *+d89å *+d89a89g`aoDEeHIn89å. Lxya45n89d89a45r:;eNOa45r45Δ Δl45u45r45r:;eNOa45> ÀeHIu<=s~òt:;eHI> *+d45i89ø. 62 hirurogeita bi
U4 Eskemen bidez sailkatu egiten dut.
Osatu landare motei buruzko eskema hau. Landare motak
IHZUATAZK
Zurtoin bat, lodia eta gogorra
XHAZIAKKU
Zenbait zurtoin gogor, ez oso altuak
RBLEAARK
Zurtoin berdea, biguna eta txikia
a) Ordenatu. Zurtoinak zer itxura du?
b) Kopiatu. Hostoak erortzen al dira?
Erorkorrak
Hosto guztiak galtzen dituzte udazkenarekin
Iraunkorrak
Hostoak dituzte beti eta pixkanaka aldatzen dituzte
c) Lotu.
Ba al du lore, fruitu eta hazirik?
Lorerik ez Fruiturik ez Hazirik ez
Ia landare guztiak
Loreak bai Fruiturik ez Haziak bai
Goroldioak, iratzeak…
Loreak bai Fruituak bai Haziak bai
Pinuak, izeiak…
Gogoan hartu! Inguruko landareak sailkatuz, ezagutu egin daitezke.
hirurogeita hiru
63
2
Bai garrantzitsuak landareak! Erreparatu inguruko landareei. Garrantzitsuak al dira?
Landareak eta animaliak ez dira berdin elikatzen.
1
Aztertu marrazkia eta osatu.
© Lxya45n89d89a45r:;eRSeJKk ΔbDEeHIr:;eHI> ÀeJKl45i67kxya89g`aa45i89å ÀeNOgjki45t:;eHI> *+d45u45t:;Þ. Hñóa45¤ ΔbDEeJKh89a45® *+d45u45t:;Þ:
eguzki-argia egindako elikagaiak airea
Lxya45n89d89a45r:;eRSeJKk »u45r89å Δl89o>?r45t45zvweHI> *+d45u45t:;Þ Δb>?i89d:;eHIz, ÀeHIt89å ÀeJKl45i67kxya89g`aa45i89å ÀeNOgjki45t:;eHI> *+d45u45t:;Þ.
oxigenoa
ura lurra
Lxya45n89d89a45r:;eRSeJKk ΔbDEeHIr:;eHI> ÀeJKl45i67kxya89g`aa45i89å ÀeNOgjki45t:;eHI> *+d45u45t:;eHIn:;eNOa45>, Δkxya45n45p89o>?r89a45t45zvweHI> *+d45u45t:;Þ. Zein landarek egin ahalko ditu elikagaiak?
Markatu zein landare elikatu eta bizi ahalko den. Azaldu zergatik.
Lurra, airea, ura eta argia.
64 hirurogeita lau
Lurra, airea eta ura. Argirik ez.
Lurra, airea eta argia. Urik ez.
U4
2
Landareak elikagai dira landareak jaten dituzten animalientzat; adibidez, gizakientzat. Idatzi: Animalia landarejaleak
3
Zeuk jaten dituzun landareak
Landareek, animaliek eta beste izaki bizidun batzuek, arnasa hartzeko, behar-beharrezkoa dute landareek egiten duten zerbait. Ordenatu letrak eta zer den jakingo duzu.
AIGOXEON
Landareak oso garrantzitsuak dira.
1 Pentsatu eta azaldu ikaskideei zer gertatuko litzatekeen arrainontzi honetan landareak kenduko balituzte.
2 Eta zer gertatuko litzateke Lurreko landare guztiak desagertuz gero?
Gogoan hartu! Landareek elikagaiak eta oxigenoa egiten dituzte.
hirurogeita bost
65
3
Eta zeinen bitxiak diren! Aztertu zure inguruko landareak, nola bizi diren jakiteko.
Ez dute ez zentzumenik ez muskulurik, baina erreakzionatzen dute.
1
Erreparatu marrazkiei eta osatu.
Ulmd89a67bDEeHIr45r45i89å Δh:;eJKl45t45zvweHI> *+d:;eHIn:;eNOa45>, Δl89a45n89d89a45r:;eNOa67k ΔkVWi45m89a45t45zvweHI> *+d45i45r89å, ÀeHIt89å Δ™ ÀeHIt89å Δ¬ ÃsÑÖo>?r45t45zvweHI> *+d45i45r89å. Ulmd89a45ztukvweHIn:;eNOa45>, Δl89a45n89d89a45r:;Þ *+a<=sz{kxyø Δh89o>?t45zvweHIr89a67kxyø »p45r:;eTUs~òt89a45t45¤ ÀeNOgjki45t:;eHI> *+d45i45r89å ÀeHIt89å ÀeHIr89o>?r45t45zvweHI> zxya45i45ztukVWi:;Þ. Landareek erreakzionatzen dute argiaren aurrean?
Esperimentu honen bidez, frogatu landareek argiaren aurrean erreakzionatzen dutela. Marraztu landarea nola haziko den. AGA
66 hirurogeita sei
U4
2
Izaki bizidun guztiak bezalaxe, landareak ugaldu egiten dira. Ordenatu marrazkiak, nola gertatzen den jakiteko. Fruituetan haziak daude
3
Loreak fruitu bihurtzen dira
Hazietatik landare berri bat jaiotzen da
Landareek loreak sortzen dituzte
Margotu haziak fruitu bakoitzean.
Hazi-ehiztariak.
Bildu lur edo lokatz apur bat zure etxearen inguruan. Hazitxoak egongo dira, ziur. Hori jakiteko, ipini lagina loreontzi batean, lur gehiagorekin. Ureztatu eta aztertu zer landare hazten diren. Atera argazkiren bat eta erakutsi ikasgelan.
Gogoan hartu! Landareek erreakzionatu egiten dute eta hazietatik sortzen dira.
hirurogeita zazpi
67
4
Naturari behatuko diogu Ipini arreta izaki bizidunak bizi diren ingurunean.
Natura bi elementuz osatuta dago: izaki bizidunez eta bizirik ez dauden izaki bizigabeez. landareak
airea
argia
animaliak objektuak harriak
ura beste izaki batzuk
1
Naturako elementuak aldatu egiten dira ingurune batetik beste batera. Marraztu natura nolakoa den, hemen: Uretako ingurune bat: itsasoa. Elementu nagusia ura da. Algak eta itsasoko animaliak daude. Lehorreko ingurune bat: mendia. Arrokak daude, eta elurra, belarrak, zuhaixkak, ahuntzak, arranoak, marmotak…
68 hirurogeita zortzi
U4
2
Izaki bizidunak nork bere ingurunean bizirik irauteko prestaturik daude. Marraztu leku hauetako bina izaki bizidun: Basamortua
Poloa
Itsasoa
Oreka naturala. Irudia
Aztertu marrazkia eta esan nolako harremana duten:
Eguzkia
hontza
airea landarea sagua
perretxikoak
lurra ura
gorozkiak
• Landareek eta Eguzkiak. • Saguak eta landareak. • Hontzak eta saguak. • Aireak eta izaki bizidunek. • Urak eta izaki bizidunek.
Gogoan hartu!
Ingurune bakoitzeko izaki bizidunak desberdinak dira.
hirurogeita bederatzi
69
5
Naturan bizi gara Nolako harremana dugu naturarekin?
Gizakiok eta gure objektuak naturaren baitan gaude. Ia ingurune guztietan bizi gara.
1
Osatu eskema hau, naturatik zer lortzen dugun jakiteko. haragia artilea airea egurra eztia kotoia arrainak eguzkia larrua frutak eta barazkiak lekaleak harriak irina ura Pertsonak
Animalietatik lortzen ditugu...
Landareetatik lortzen ditugu...
Elikagaiak
Elikagaiak Izaki bizigabeak behar ditugu:
Materialak
2
Materialak
Gogoratu, ordenatu letrak eta idatzi erantzuna. a) Aske bizi diren animaliak.
askbaiztiap
b) Hezten ditugun animaliak.
aetxokek
c) Landatzen ez ditugun landareak.
abokaoks
d) Landatu eta zaintzen ditugun landareak. andlataku
70 hirurogeita hamar
U4
3
Zenbaitetan, ez dugu behar besteko arduraz jokatzen naturarekin, eta kalte egiten diogu. Erreparatu irudiei eta idatzi izenburu bakoitza bere lekuan. Kutsadura Zaborra pilatzea
Gure lantegiek eta makinek airea, ura... zikintzen dituzte.
Inguruneak desagertzea Izaki bizidunak desagertzea
Zabor mordoa sortzen dugu eta naturan botatzen dugu.
Hainbat izaki bizidun desagertu egiten dira gehiegi ehizatu edo arrantzatzeagatik, edo haien ingurua hondatzen dugulako.
Gogoan hartu!
Toki handi-handia hartzen dugu laboreetarako eta hirietarako, eta ez diegu beste ingurune batzuei lekurik uzten.
Gizakiok ere naturaren parte gara, baina batzuetan hondatu egiten dugu.
hirurogeita hamaika
71
6
Natura osasuntsua nahi dugu! Zergatik zaindu behar dugu natura?
Naturaren parte gara. Natura behar dugu, ura, airea, elikagaiak, materialak... lortzeko. Izaki bizidunak eta inguruneak gaizki tratatzen baditugu, natura hondatu egin daiteke.
Begira nola pentsatzen dudan
Zer gertatuko litzateke...?
Idatzi Bai edo Ez eskeman, kasuan kasu zer gertatuko litzatekeen ikusteko.
Kutsadura eta zaborrak murriztu
Izaki bizidunak eta haien ingurunea errespetatu
72 hirurogeita hamabi
U4
1
Margotu naturarentzat eta izaki bizidunentzat mesedegarriak diren ekintzak, eta zirrimarratu natura hondatzen dutenak. Zaborra gaika biltzea edukiontzietan
Kutsatzen duten energiak erabiltzea
Izaki bizidunak errespetatzea
Gutxi kutsatzen duten energiak erabiltzea
Zaborra nahasirik botatzea
Ingurune naturalak kontserbatzea
Izaki bizidunak hiltzea, arrazoirik gabe edo kaltegarriak direlakoan
2
Aztertu irudiak eta ordenatu hitzak, natura egoera onean egon dadin zer egin dezakezun jakiteko. haiek Ezagutu bizidun errespetatu izaki eta babesteko guztiak
zaborra Bota edukiontzietan bukatzeko inguruneetan ez
Gogoan hartu!
parte naturaren geu ere Ikasi garela
Natura zaindu egiten badugu, gizakiok ondo egongo gara.
hirurogeita hamahiru
73
P O R T F O L I O A
Zer ikasi dut?
Margotu honela: Badakit nola egin
Laguntza behar dut
Ez dakit nola egin
1
Idatzi landare honen marrazkian falta diren izenak.
2
Landare hau astigar bat da. Osatu hari buruzko informazioa. a) Zurtoinaren itxura ikusita,
haziak fruituan
3
da.
b) Udazkenean, hostoak
dira.
c) Ugaltzeko, fruituetan
daude.
d) Landare guztiak bezala, oso garrantzitsua da, zeren
Lotu naturari eragindako kalte bakoitza bere irtenbidearekin.
Airearen kutsadura.
Zaborra gaika bildu, birziklatzeko.
Izakiak desagertzea.
Gutxi kutsatzen duten garraioak erabili.
Zaborra pilatzea.
Ingurune naturalak kontserbatu.
4
Ez ahaztu unitateko argazki-albuma osatzea, webgunean: anayaharitza.es.
74 hirurogeita hamalau
U4 RUA HELBU RA AURRE
Osatu gurpil logiko hau. Gero, kopiatu eta ipini horma-irudi batean, ikasgelan. Era horretan, zuen inguruko izaki bizidunen azterlan bat izango duzue.
Honela babestuko dut:
Haren mehatxuak dira...
Nire inguruko izaki bizidun hau aztertu dut:
Hemen bizi da:
Harremanak ditu… Garrant zitsua da, zeren...
Nola ikasi dut? 1
Margotu termometroak, ikasi ostean nola sentitzen zaren adierazteko. Asko Dezente Gutxi
Errespetua diezu izaki bizidunei?
Naturaren parte sentitzen zara?
Natura zainduko al duzu? hirurogeita hamabost
75
© GRUPO ANAYA, S.A., 2022 - C/ Juan Ignacio Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid. Eskubide guztiak gordeta. Legeak lan honen edukia babestu eta espetxe-zigorrak edota isunak eta kalte-galeren ondoriozko kalteordainak ezartzen ditu honako hauentzat: edozein literatura-lan, artelan zein zientzia-lan, edo horren eraldaketa, interpretazioa edo gauzapena (edozein euskarritan finkatuta edo edozein eratan komunikatuta), oso-osorik edo zati batean, baimenik gabe erreproduzitu, plagiatu, banatu edo komunikatzen dutenentzat.