Z dziada pradziada - sztuka kurpiowska łączy pokolenia

Z dziada pradziada – sztuka kurpiowska łączy pokolenia From the time immemorial – Kurpian art connects generations

TUROŚL 2014

Czas teraźniejszy i czas przeszły Są być może razem w czasie przyszłym, A czas przyszły zawiera się w czasie przeszłym.

T.S.Eliot „Burnt Norton”

K

urpiowska Puszcza Zielona to jeden z najciekawszych i najbardziej barwnych regionów etnograficznych w Polsce. O wyjątkowości tego terenu zadecydowała jego historia. Kurpiowie stanowili enklawę wolnej ludności królewskiej, która nie znała pańszczyzny. Początkowo zajmowali się szeroko pojętym przemysłem leśnym, a następnie rolnictwem. W XIX wieku Kurpiowską Puszczę Zieloną wyodrębniono jako region etnograficzny opierając się o obiektywne wyznaczniki, takie jak budownictwo, strój i sztuka ludowa. Kultura tradycyjna zaczęła zanikać po II wojnie światowej w wyniku zmian społeczno-gospodarczych. Dziś tylko w niewielu dziedzinach życia możemy obserwować niektóre jej elementy. Stąd ważnym zadaniem instytucji kultury stało się podtrzymywanie i reaktywacja tradycyjnej kultury kurpiowskiej, co jest niezwykle istotne w podążającej ku regionalizacji Europie.

W 2014 roku Gminny Ośrodek Kultury w Turośli po raz piąty zrealizował projekt warsztatów etnograficznych pt. „Z dziada pradziada - sztuka kurpiowska łączy pokolenia” adresowanych do dzieci i młodzieży. Zajęcia były prowadzone przez 15 twórców ludowych, którzy zapoznali uczestników z takimi dziedzinami jak: rzeźbiarstwo, garncarstwo, bursztyniarstwo, koronkarstwo, tkactwo, kowalstwo, plecionkarstwo (wiklina, słoma), zabawkarstwo (drewniane i szmaciane lalki), zdobnictwo wnętrza (wycinanka, kierec), plastyka obrzędowa (pisanki i palma wielkanocna) a także pieczenie tradycyjnego chleba i wyrób masła. W trakcie warsztatów po raz pierwszy odbyły się dwa konkursy nawiązujące do pokazów. Pierwszy polegał na wykazaniu się umiejętnością wyrobu masła, drugi na wykonaniu niewielkiej formy koronki szydełkowej. Bezpośrednia forma kontaktu z artystami ludowymi skłaniała do spontanicznego współuczestnictwa w realizowanym programie, który z całą pewnością rozbudził wrażliwość estetyczną na zapomniane formy sztuki ludowej. Nabyta wiedza i umiejętności mogą być wykorzystane przez młodych ludzi podczas zabaw rekreacyjnych w grupach rówieśniczych, jak też podczas zajęć szkolnych. Proponowany podczas warsztatów sposób przybliżania własnej, widzianej w szerokim kontekście, kultury tradycyjnej, poprzez aktywny udział i wspólną zabawę, podtrzymuje świadomość przynależności regionalnej i sprzyja akceptacji własnych korzeni kulturowych.

Iwona Potaś Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Turośli

2

Time present and time past Are both perhaps present in time future And time future contained in time past.

T.S. Eliot „Burnt Norton”

K

urpiowska Puszcza Zielona is one of the most interesting and colorful ethnographic regions in Poland. The uniqueness of this area lies in its history. Kurpians made such an enclave of royal population, who did not face serfdom. Initially, they dealt with widely understood forest ingenuity and later on with agriculture. In the 19th century, Kurpiowska Puszcza Zielona had been extracted as a separate ethnographic region, basing on its architecture, apparel and folk art. Traditional culture began to disappear after the World War II due to socio-economic changes.

Nowadays, there are few of life areas where we can observe its elements. This is why it is an important task for cultural institutes to keep on and reactivate the traditional Kurpian culture, which is essential in Europe that is leading towards regionalization. In 2014, Community Center of Culture in Turośl accomplished the project of ethnographical workshops called “From the time immemorial – Kurpian art connects generations”, targeted to children and youth, for the fifth time. The lessons were led by 15 folk artisans, who familiarized the participants with such crafts as: wood carving, pottery, amber work, lace-making, weaving, blacksmithing, basketry (wicker, straw), wooden toys and dolls, interior embellishment (cutouts, kierec), ceremonial arts (Easter palms, Easter eggs), as well as with traditional bread baking and buttery. Two contests referring to the show took place for the first time during the workshops. First one consisted in exhibiting the skills of buttery, while the second one in making a small doily of point lace. Direct contact with the artisans made the participants spontaneous to join in the program, which certainly brought out estheticism with these forgotten forms of folk art. The gained knowledge and skills might be useful for young people during amusement times or in school. The mode of familiarizing with the widely understood own traditional culture by active presence and collaborative entertainment, offered during the workshops, keeps up the consciousness of regional identity and fosters the acceptance of own cultural roots.

Iwona Potaś Head of Community Center of Culture in Turośl

3

R

RZEŹBA W DREWNIE

zeźba figuralna nie była zjawiskiem powszechnym na wsi kurpiowskiej. Ludność była zaopatrywana przez specjalistów rzeźbiarzy, z których sporo było artystami nie przeciętnej miary. Dziś na skutek zmian kulturowych i obyczajowych, rzeźbiarzy jest jeszcze mniej.

Rzeźby wykonywane współcześnie charakteryzują się większym zróżnicowaniem tematycznym, gdyż obok tzw. „świątków” występują równie często prace nawiązujące do historii i życia wsi. Na naszych warsztatach swoje umiejętności zaprezentował Józef Bacławski z Łysych, który jest rzeźbiarzem samoukiem. Od prawie 30 lat wykonuje rzeźby figuralne wzorując się nie tylko na rzeźbach kościelnych, ale i na starych wizerunkach świętych pozostawionych przez twórców kurpiowskich minionych pokoleń. Stworzył swój indywidualny, niepowtarzalny styl co czyni go jednym z najwybitniejszych współczesnych rzeźbiarzy Kurpiowskiej Puszczy Zielonej.

F

WOOD CARVING

igural sculpture was not really a popular phenomenon on a Kurpie village. People had been supplied with those by professional sculptors, many of whom were outstanding artists.

Nowadays, due to the cultural and customary changes, there is even less carvers. Contemporary made sculptures are distinguished when it comes to the themes, as besides “saints”, there occur also works related to the history and common life of a village.

Józef Bacławski from Łyse, who is a self-learned sculptor, presented his skills on our workshops. For almost 30 years now, he has carved figural sculptures, inspired not only on church carvings, but also on old images of saints left by artificers of previous generations. He has created his own unique style, which makes him one of the finest contemporary sculptors of Kurpiowska Puszcza Zielona.

4

J

GARNCARSTWO

est to dziedzina sztuki ludowej, która wykazuje do dziś dużą popularność pomimo malejącej liczy ośrodków garncarskich. Na Kurpiach dominowała przede wszystkim ceramika czerwona w postaci wszelkiego rodzaju naczyń (dzbany, dzieżki, miski, dwojaki, doniczki, garnki) o formach nawiązujących do tradycyjnego garncarstwa polskiego. Częstokroć była polewana i malowana w proste motywy roślinne. Współcześnie garncarze odchodzą od produkcji naczyń użytkowych, coraz częściej wywarzając artykuły pamiątkarskie na potrzeby miasta. Tradycyjną ceramikę kurpiowską zaprezentował Kazimierz Siemionowicz z Ostrołęki, który nie tylko pokazywał toczenie naczyń na kole garncarskim, ale i z dużą cierpliwością uczył tego trudnego fachu młodych ludzi.

POTTERY t is such a branch of the folk art, that is still popular, despite decreasing number of pottery centers. In Kurpie, there predominated red ceramics in the form of all kinds of dishes (jugs, little knedding-through vessels, bowls, double-bowls, pans, pots) in shapes relating to traditional Polish pottery. It was often glazed and painted with simple floral themes. Nowadays, potters discontinue making usable dishes and produce more souvenirs in the cities. Kazimierz Siemionowicz from Ostrołęka presented traditional Kurpian pottery, who not only showed the ceramics-making process on the potter’s wheel himself, but also taught with a lot of patience this difficult profession young people.

I

5

PLASTYKA OBRZĘDOWA – PISANKI

Z

obrzędowością wielkanocną związane jest przede wszystkim zdobienie jaj. Na Kurpiach wykonywano to metodą bądź wydrapywania bądź woskową. Pierwsza z nich polegała na wydrapywaniu ostrym przedmiotem na pomalowanym, jednokolorowym jajku odpowiedniego rysunku. Druga natomiast to pisanie wzorów roztopionym woskiem na jajku, a następnie barwienie na określony kolor. Stosując metodę woskową można było wykonywać pisanki wielokolorowe. Pisanki były wkładane do koszyka ze święconką, a także obdarowywano nimi dzieci. Na naszych warsztatach metodę woskową zaprezentowała Wiesława Bogdańska z Kadzidła.

CEREMONIAL ARTS – EASTER EGGS

A

dornment of eggs is definitely associated with Easter. In Kurpie, it had been exercised by scratching or using wax. The first method consisted in scribbling a pattern with a sharp tool on an one-color painted egg; whereas the second one was painting motives on an egg with molten wax and then dying it with a color. Using the wax method, it was possible to make them multicolor. Finished Easter eggs were put in the basket with blessed food eaten for Easter Sunday breakfast. They were often also given away to children. Wiesława Bogdańska from Kadzidło presented the wax method of decorating eggs on our workshops.

6

PLASTYKA OBRZĘDOWA – PALMA WIELKANOCNA

W

Palmową Niedzielę świecono na Kurpiach palmy będące symbolem odradzającego się życia. Palmy kurpiowskie były wysokie (ok. 1,5 metra) i wykonywano je z młodych drzewek sosnowych, zachowując ich górne pędy. Pień takiego drzewka owijano zieloną roślinnością - gałązkami borówek, jałowca czy sosny i ozdabiano kolorowymi, papierowymi kwiatami.

Podobnie dekorowano koronę palmy, mocując - u jej nasady - długie papierowe wstążki.

Wierzono, iż palmy mają magiczną moc, chronią przed chorobami i zapewniają dobre plony. Wyrób palmy wielkanocnej zademonstrowała na naszych warsztatach Czesława Lewandowska z Ostrołęki.

CEREMONIAL ART – EASTER PALMS

P

alms, which are the symbols of the revival have been ordained in Poland on the Palm Sunday.

Kurpian palms were tall (about 1,5 meters) and they were made of pine saplings keeping their upper stems. Trunk of such a tree was wrapped with other plants – such as bilberry or juniper twigs and decorated with colorful paper flowers. Similarly adorned was the top, with long paper ribbons. Palms were believed to have magical power saving people from diseases and providing good yields. Creation of an Easter palm was displayed by Czesława Lewandowska from Ostrołęka.

7

KORONKARSTWO

N

a terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej dominowała koronka szydełkowa wykonywana najczęściej z nici bawełnianych. Zdobiła koszule kobiece, fartuchy a także obrusy i ręczniki. W okresie międzywojennym zaczęto wykonywać także serwety i zdobić poszewki ozdobnych poduszek kładzionych na łóżkach. Po II wojnie światowej asortyment wykonywanych koronek powiększył się o różnego rodzaju serwetki i firanki. Dawną technikę wykonywania koronek szydełkowych zaprezentowała Teresa Kłos z Turośl – Jesionki, przypominając tradycyjne wzory i szablony, których uczyła młodych adeptów tej sztuki.

I

LACE-MAKING

n Kurpiowska Puszcza Zielona, there was the predomination of the point lace mostly made of cotton threads. It was used as a decorative element of women’s apparel – shirts, aprons, but also tablecloths and towels. In the interwar period, it began to be used for doilies and decoration of fancy pillows covers. After the World War II, variety of created lace increased by various kinds of doilies and curtains. The old technique of creating point lace was presented by Teresa Kłos from Turośl – Jesionki, relating to the traditional patterns and design, which she taught younger fans of this art.

8

ZABAWKARSTWO DREWNIANE

D

zieci uczą się i poznają świat poprzez zabawę.

Zabawki towarzyszą im od momentu narodzin, wpływają na rozwój ich zdolności motorycznych i pobudzają wyobraźnię. Wiejskie dzieci rzadko otrzymywały zabawki kupowane. Wykonywały więc zabawki własnoręcznie, a w bardziej skomplikowanych konstrukcjach pomagali im najczęściej dziadkowie.

Przestrzenią zabaw na wsi była przede wszystkim łąka, na której podczas wypasania gęsi czy krów dzieci rzeźbiły w korze i kawałkach drewna: łódki, wiatraczki, ptaszki, gwizdki. Wykorzystywały do zabawy wszystko co akurat było pod ręką – listki, szyszki, patyki, trawy, pióra, kamyki. Takie tradycyjne zabawki i ich wyrób zaprezentował na warsztatach Andrzej Staśkiewicz z Kadzidła, co spotkało się z ogromnym zainteresowaniem dzieci i młodzieży.

WOODEN TOYS

C

hildren learn and explore the world with play. Toys surround them since they are born, they influence their growth and stimulate the imagination. Village kids hardly ever had bought toys. They had made them themselves and by more complicated constructions they usually had help from the elders. A meadow was the main playground in a countryside, where during grazing geese or cows, kids had carved in bark or wooden pieces: little canoes, windmills, birds, whistles. They had used anything that was currently close at hand – leaves, pine cones, sticks, stones, feather. Such traditional toys and their making was shown by Andrzej Staśkiewicz from Kadzidło, which attracted children and youth.

9

WYPIEK CHLEBA

N

a terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej chleb był wypiekany w każdym domu. Wyrabiano go z mąki żytniej w dużej drewnianej dzieży wykorzystując, przechowywany z wcześniejszego pieczenia, zakwas. Po wyrośnięciu formowano duże, okrągłe bochenki, które na wierzchu zdobiono krzyżem lub regularnymi rytmicznymi ornamentami. Pieczono je w piecu chlebowym układając bezpośrednio na trzonie, bądź podkładając pod każdy chleb liść chrzanu, kapusty lub tataraku. Chleb przechowywano w komorze lub układając na tramie. Pokaz wypieku tradycyjnego chleba na liściach chrzanu, który następnie można było spróbować, zademonstrowała Elżbieta Prusaczyk z Tatar.

I

BREAD BAKING

n Kurpiowska Puszcza Zielona, a bread had been baked in every house. It was made of rye flour and kneaded in a big wooden vessel, using sourdough stored from a previous baking. As soon as the dough was risen, it was formed in huge round loafs decorated on top with a cross or other simple ornaments. Afterwards, they used to be baked in a stove, sometimes put on a horseradish leaf, a cabbage leaf or a sweet flag plant.

Breads were usually stored in a compartment. Show baking of a traditional bread on a horseradish leaf, which was later available for taste, was presented by Elżbieta Prusaczyk from Tatary.

10

WYRÓB MASŁA

M

asło wyrabiano w drewnianych tłuczkach do masła, które nazywano także maselnicami.

Odpowiednio schłodzona śmietana była ubijana do momentu uzyskania w miarę spójnej bryły tłuszczu. Następnie przekładano ją do niecki lub innego naczynia i formowano podrzucając lub ugniatając łyżką.

W kolejnym etapie masło przepłukiwano kilkakrotnie zimną wodą i ostatecznie formowano owalną osełkę, którą zawijano w szmatkę lub liść chrzanu. Masło na wsi było wyrabiane przede wszystkim na sprzedaż, sporadycznie podawano domownikom do jedzenia.

Na naszych warsztatach wyrób masła tradycyjną metodą zaprezentowała Elżbieta Prusaczyk z Tatar.

B

BUTTER CHURNING

utter production started in wooden churns.

Properly chilled cream was whipped until it resembled solid fat. Next, it was put in a pan and formed by tossing and kneading with a spoon.

Another step was rinsing butter repeatedly with cold water, ultimately shaping and wrapping it with a teatowel or a horseradish leaf. In a countryside, butter was usually made for sale and hardly ever was eaten by family. Traditional way of butter churning on our workshops was presented by Elżbieta Pruszaczyk from Tatary.

11

ZDOBNICTWO WNĘTRZA – WYCINANKA

W

ycinanki pojawiły się na terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej w XIX wieku, jednak największy rozkwit tej gałęzi sztuki przypada na pierwszą połowę XX w. Wycinanki wycinano z różnokolorowych papierów za pomocą nożyc do strzyżenia owiec. Przyklejane na ścianach bądź na belkach sufitowych stanowiły element dekoracyjny izb mieszkalnych. Na Kurpiach dominują wycinanki jednobarwne powstałe przez wielokrotne złożenie arkusza papieru i wycięcie jednego wzoru. Taką formę ma tzw. „leluja”, jednobarwna wycinanka o układzie symetrycznym i kształcie zbliżonym do drzewka. Występują też wycinanki wieloosiowe o układzie symetrycznym wpisanym w koło, jak też wycinanki jednobarwne tematyczne (tzw. las) oraz wycinanki wielobarwne w formie kogutów i pawi.

Swoje umiejętności wycinankarskie zaprezentowała Czesława Kaczyńska z Dylewa.

INTERIOR EMBELLISHMENT – CUTOUTS

C

utouts appeared in Kurpiowska Puszcza Zielona in the 19th century, but the highest rise of this art happened to be in the first half of the 20th century. Those paper works used to be cut out of color paper with sheep clipper scissors. Stuck to walls or ceiling beams, they used to make an attractive decoration of living interiors.

Monochromatic cutouts made by folding a piece of paper and cutting out a single pattern predominated in Kurpie. “Leluja” is an example of such a cutout – it is monochromatic, symmetric and has a shape resembling a tree. There are also multiaxial ones with a scheme in a circle, as well as monochromatic theme cutouts (i.e. “a forest”), and multicolor ones in the form of roosters or peacocks. Cutout skills were presented by Czesława Kaczyńska from Dylewo.

12

ZDOBNICTWO WNĘTRZA – KIEREC

D

o zespołu tradycyjnych elementów o charakterze zdobniczym wstępujących we wnętrzach chałup kurpiowskich należy zaliczyć: wycinanki, papierowe kwiaty, tzw. „pająki” oraz kierce. Kierce były to ozdoby zwieszane w „świętych kątach” o kształtach kulistych, piramidalnych i zbliżonych do żyrandola. Te ostatnie wykonywano najczęściej z grochu, który nanizywano na nici, które przywiązywano do dwóch obręczy o różnej średnicy. Koła ozdabiano papierowymi kwiatami, podobnie jak zwieńczenie kierca. Poza grochem, do wyrobu kierców używano także fasoli, słomy i piór. Wyrób takiego właśnie kierca z piór zaprezentowała Zofia Trzcińska – Parzych z Nowej Rudy.

INTERIOR EMBELLISHMENT – KIEREC

T

raditional decorative elements of the interior of a Kurpian house included cutouts, paper flowers, so called “pająki” and “kierec”. Kierec was a decoration hanging in the “saint corner” and it could be shaped round, pyramidal or resembling a chandelier. The last ones were made of peas beaded on threads, which were then tied to two rims of different diameters. The rims were bedecked with paper flowers as well as the crown. Besides peas, Kurpians used beans, straw and feather to make this adornment. Creating of such kierec of feather was presented by Zofia Trzcińska-Parzych from Nowa Ruda.

13

ZABAWKARSTWO - LALKI

Z

abawki pełniły nie tylko funkcje edukacyjne i autoteliczne, ale przede wszystkim socjalizacyjne przygotowując dziecko do pełnienia odpowiednich ról w społeczeństwie.

Chłopcy pasąc krowy strugali fujarki i kołatki, podczas gdy dziewczęta bawiły się lalkami, które wykonywały same ze słomy, traw, pakuł czy wreszcie kolorowych skrawków tkanin. Jakkolwiek miały schematyczną postać z wyodrębnioną głową i kończynami, były najukochańszymi zabawkami. Na warsztatach wyrób takich lalek zaprezentowała Bożena Bochomulska z Kadzidła.

DOLLS

T

oys were made not only for educational or autotelic purposes, but most of all for socializing by preparing a child to play specific roles in the society. As boys whittled pipes or knockers while grazing cattle, girls were playing with dolls, which they very often made themselves of straw and pieces of colorful textiles. Although they had rather schematic shape with head and limbs, they were the favorite toys. Bożena Bochomulska from Kadzidło presented how such dolls used to be made.

14

TKAC TWO

N

a terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej zachowały się prawie wszystkie techniki ludowego tkactwa z wełny i lnu. Do najbardziej znanych tkanin kurpiowskich należą tzw.: „buronki”, lniane płachty tkane splotem płóciennym w kostkę lub dwukolorową kratę.

Obok nich występują wełniane dywany tkane splotem rządkowym oraz lniano-wełniane „kilimy” o rytmicznych splotach tworzących wąskie pasma ornamentu w kształcie okienek i kratek. Oprócz wspomnianych tkanin ozdobnych Kurpianki wykonywały tkaniny lniane na prześcieradła, obrusy i ręczniki. Po II wojnie światowej tkano także chodniki ze szmat na lnianej osnowie oraz maty słomiane do celów dekoracyjnych. Pokaz tkania ręcznika kurpiowskiego, zwanego „ucierakiem” zaprezentowała Halina Pajka z Kadzidła.

A

WEAVING

lmost all techniques of folk weaving with wool and flax in Kurpiowska Puszcza Zielona remained in their traditional way. Some of the most popular Kurpian fabrics are “buronki” – plain weave flax sheet with checkered pattern. Then, there are also wool carpets and “kilimy” with rhythmic weave making narrow bands of ornament in shapes of gaps and checks. Besides those textiles, Kurpian women used to make also flax fabrics for sheets, tablecloths and towels. After the World War II, they also weaved flax rugs and straw mats for decorative purposes. The show of weaving a Kurpian towel called “ucierak” was presented by Halina Pajka from Kadzidło.

15

PLECIONKARSTWO Z WIKLINY

W

tradycyjnej gospodarce wiejskiej plecionkarstwo odgrywało znaczącą rolę.

Wyroby plecione z wikliny stosowano przede wszystkim w gospodarstwie do przenoszenia i przechowywania płodów rolnych, zbierania owoców, warzyw i grzybów, a także w rybołówstwie i transporcie. Plecionkarstwo nie wytworzyło odrębnego zawodu, umiejętności były przekazywane z pokolenia na pokolenie, a wyroby przeznaczano na własny użytek, tylko sporadycznie sprzedając na targach i jarmarkach. Tradycyjnie, plecionką zajmowali się najczęściej ludzie starsi lub małorolni chłopi, traktując tę pracę jako dodatkowe źródło dochodów. Prace wykonywali sezonowo, głównie zimą i wczesną wiosną, gdy nie trwały intensywne prace polowe. Na naszych warsztatach pokaz wyrobu koszy z nieokorowanej wikliny techniką żeberkowokrzyżową zaprezentowała Celina Bałdyga z Ksebek, która nauczyła się tych umiejętności od swojego ojca Franciszka Sioka.

I

WICKER BASKETRY

n traditional farming, basketry played a significant role. Containers made of wicker were used for transferring and storage of grain, fruit, vegetables and mushrooms as well as they were exploited by fishing and transport. Basketry was not actually a profession, the skills were transmitted from generation to generation. The products were kept for own use and sometimes sold on local markets.

Traditionally, basketry was an occupation of elderly people or poor farmers, who could have made extra profit. Their handwork was in process mainly in winter and early spring, when there was no rush on crop fields.

Demonstration of the traditional wicker basketwork with the cross-stich technique was presented by Celina Bałdyga from Ksebki, who inherited those skills from her father Franciszek Siok.

16

PLECIONKARSTWO ZE SŁOMY

P

lecionkarstwo ze słomy było nierozerwalnie związane z wyrobem naczyń zasobowych.

Techniką spiralną wykonywano wielkie beczki i pojemniki do przechowywania zboża, rzadziej kosze i koszyczki. Ze słomy wyplatano także siedziska w krzesłach, a także ule, tzw. koszki. Współcześnie wyroby ze słomy są wytwarzane na użytek odbiorcy miejskiego i są to najczęściej różnego rodzaju ozdobne pojemniki, flakony czy dzbany, które pełnią funkcje dekoracyjne. Takie właśnie formy wyrobów słomianych i sposób ich wykonywania zaprezentował Stanisław Modzelewski z Jankowa Młodzianowa.

S

STRAW BASKETRY

traw basketry was associated with making of resource dishes. Big barrels and containers for crops, slightly less baskets, were made with spiral technique. Also chair seats and beehives called “koszki” were made of straw. Nowadays, straw wares are produced for use of people in cities and those are mostly decorative bowls and jugs. Such forms of straw basketry and the handwork was shown by Stanisław Modzelewski from Jankowo Młodzianowo.

17

N

BURSZTYNIARSTWO

a terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej do połowy XX wieku wydobywano bursztyn kopalny. Zajmowali się tym indywidualni gospodarze, a także firmy, które otwierały kopalnie bursztynu. Bursztyn był cenionym surowcem z którego wykonywano przede wszystkim biżuterię dla kobiet (korale, brosze, zawieszki, kolczyki), elementy zdobnicze stroju męskiego ( klamerki, guziki, zapinki) czy wreszcie przedmioty kultu religijnego (różańce). Obrabiano go na prymitywnych warsztatach przypominających kołowrotki do przędzenia lnu przy pomocy kawałka cienkiego szkła. Dziś bursztyniarze dysponują profesjonalnymi urządzeniami poruszanymi energią elektryczną. Na naszych warsztatach tradycyjną technikę obróbki bursztynu zaprezentował Zdzisław Bziukiewicz z Wachu, który jest kontynuatorem tradycji rodzinnych, gdyż jego ojciec Stanisław Bziukiewicz także był bursztyniarzem.

AMBER WORKSHOP

U

ntil the half of the 20th century in Kurpiowska Puszcza Zielona, amber had been extracted from the ground. Usually, it was individual farmers who had dealt with it, but there were also local businesses, which had been opening amber mines. Amber was a precious material, which was mostly used for jewelry for women (necklaces, brooches, earrings); decorative elements of men’s apparel (clips, buttons, clasps); and religious objects (chaplets). It was shaped on a simple equipment, looking like a spinning wheel for spinning flax with a scrap of thin glass. Nowadays, amber workers use professional equipment with electricity. Zdzisław Bziukiewicz from Wach showed the traditional way of shaping amber on our workshops. He is an inheritor of the family tradition, as his father – Stanisław Bziukiewicz – was an amber worker as well.

18

K

KOWALSTWO

owalstwo jest jednym z najstarszych zawodów, wyodrębniło się już w czasach prehistorycznych, rozwijając się dynamicznie przez kolejne wieki. Kowal stał się niezbędnym dla wsi rzemieślnikiem produkując używane w gospodarstwie narzędzia żelazne, począwszy od okuć narzędzi rolniczych, poprzez sierpy i kosy a skończywszy na kłódkach, zawiasach i krzyżach. Poza wytwarzaniem wyrobów z żelaza zajmował się on podkuwaniem koni. Po II wojnie światowej w wyniku zmechanizowania rolnictwa i napływu tanich, łatwo dostępnych narzędzi żelaznych kuźnie zaczęły upadać.

Obecnie zauważa się powolne odradzanie zawodu kowala, który jednak nie produkuje już na potrzeby wsi, ale używając nowoczesnych technologii wytwarza produkty użytkowe o wysokim poziomie artystycznym. Tradycyjne kowalstwo kurpiowskie zaprezentował Romuald Grużewski ze Zbójnej.

BLACKSMITHING

B

lacksmithing is one of the oldest professions, known already in prehistory and developed dynamically with every century. A blacksmith had become an indispensable craftsman in a village as he was making needful iron tools used on the farm including sickles and scythes, and also padlocks, hinges and crosses. Besides producing iron merchandise, he dealt with shoeing horses. After the World War II, smithies began to collapse because of mechanization of agriculture and influx of cheap, easily available iron tools. However, nowadays we can face the renaissance of blacksmith’s craft. They do not produce for a village anymore, but using upto-date technology they create useful items on a high artistic value. Traditional Kurpian blacksmithing was presented by Romuald Grużewski from Zbójna.

19

Twórcy ludowi prowadzący warsztaty etnograficzne: Rzeźbiarstwo – Józef Bacławski – Łyse Garncarstwo – Kazimierz Siemienowicz– Ostrołęka Hafciarstwo i koronkarstwo – Teresa Kłos – Turośl – Jesionki Pisankarstwo – Wiesława Bogdańska – Kadzidło Bursztyniarstwo – Zdzisław Bogdan Bziukiewicz– Wach Zabawkarstwo drewniane – Andrzej Staśkiewicz – Kadzidło Wypiek chleba i wyrób masła – Elżbieta Prusaczyk – Tatary Wycinankarstwo – Czesława Kaczyńska – Dylewo Palma wielkanocna – Czesława Lewandowska – Ostrołęka Lalki ludowe – Bożena Bochomulska – Kadzidło Tkactwo – Halina Pajka – Kadzidło Plecionkarstwo z wikliny – Celina Bałdyga – Ksebki Plecionkarstwo ze słomy – Stanisław Modzelewski – Jankowo Młodziankowo Kierc – Zofia Trzcińska – Parzych – Nowa Ruda Kowalstwo - Romuald Grużewski – Zbójna

Folk artisans hosting the ethnographical workshop: Wood carving – Józef Bacławski – Łyse Pottery – Kazimierz Siemionowicz – Ostrołęka Lace-making – Teresa Kłos – Turośl-Jesionki Ceremonial arts – Easter Eggs – Wiesława Bogdańska – Kadzidło Amber workshop – Zdzisław Bogdan Bziukiewicz– Wach Wooden toys – Andrzej Staśkiewicz – Kadzidło Bread baking and butter churning – Elżbieta Prusaczyk – Tatary Butter churning – Elżbieta Prusaczyk – Tatary Interior embellishment – cutouts – Czesława Kaczyńska – Dylewo Ceremonial art – Easter Palms – Czesława Lewandowska – Ostrołęka Dolls – Bożena Bochomulska – Kadzidło Weaving – Halina Pajka – Kadzidło Wicker basketry – Celina Bałdyga – Ksebki Straw basketry – Stanisław Modzelewski – Jankowo Młodzianowo Interior embellishment – Kierec – Zofia Trzcińska – Parzych – Nowa Ruda Blacksmithing – Romuald Grużewski – Zbójna

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 – LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 „Publication co-financed from European Union’s funds within Axis 4 - Leader of the Programme of Development of Rural Areas for the years 2007 - 2013”.

Redakcja: Iwona Potaś Tekst: Urszula Kuczyńska Tłumaczenie: Anna M. Kuczyńska Zdjęcia: Jerzy Chaberek, Gminy Ośrodek Kultury w Turośli

Wydawca:

Gminny Ośrodek Kultury w Turośli, ul. Akacjowa 2, 18 – 525 Turośl, tel/fax 86 278 61 32 , www.turosl.pl, e-mail:gok@turosl.pl

Skład i druk: Agencja Reklamowa „Caterina” Hubert Charubin ul. Kolejowa 2, 18-500 Kolno tel/fax: 86 262 30 33 tel. 501 369 787 www.reklamakolno.pl

Edited by: Iwona Potaś Written by: Urszula Kuczyńska Translated by: Anna M. Kuczyńska Pictures: Jerzy Chaberek, Gminny Ośrodek Kultury w Turośli [Commune Center of Culture in Turośl]

Published by:

Gminny Ośrodek Kultury w Turośli [Commune Center of Culture in Turośl] ul. Akacjowa 2, 18 – 525 Turośl, tel/fax 86 278 61 32 , www.turosl.pl, e-mail:gok@turosl.pl

Tekst capturet and printed: Agencja Reklamowa „Caterina” Hubert Charubin ul. Kolejowa 2, 18-500 Kolno tel/fax: 86 262 30 33 tel. 501 369 787 www.reklamakolno.pl

ISBN 978-83-929953-1-9