Drugie Warsztaty Etnograficzne

DRUGIE WARSZTATY ETNOGRAFICZNE

“Ocalić od zapomienia - ginące zawody przystankiem dla przyszłości”

Turośl 2011

„ … co weszło w zwyczaj, niech zwyczajem zostanie, a to co było, cośmy od ojców zasłyszeli lub sami jeszcze wiedzieli, przekażemy tym co po nas przyjdą, pomni, że gdzie była przeszłość, tam i przyszłość będzie” /Leon Potocki/ Zainspirowany sukcesem roku ubiegłego, Gminny Ośrodek Kultury w Turośli w roku 2011 zorganizował II edycję Warsztatów Etnograficznych „Ocalić od zapomnienia – ginące zawody przystankiem dla przyszłości”. W swojej ponad 20-sto letniej działalności na rzecz ochrony i rozwoju tego, co stanowi o tożsamości kulturowej naszego regionu, Gminny Ośrodek Kultury w Turośli kieruje się każdego dnia słowami Adama Chętnika „przyszłość budować a z przeszłości brać siły.”

Siedziba instytucji w spichlerzu z początku XX wieku oraz położenie na terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej motywuje do aktywnego wsparcia i działań promujących tradycyjne kurpiowskie zawody i rękodzieła sztuki ludowej. Region Kurpiowskiej Puszczy Zielonej uznany jest za jeden z najciekawszych, najbogatszych i najbardziej interesujących pod względem etnograficznym regionem Polski. Zachowała się tu bogata, posiadająca w wielu dziedzinach własne, indywidualne oblicze kultura puszczańska.

Przynależność kulturowa oraz silne przywiązanie do kultury ojców spowodowała utrzymanie się w tym regionie tradycyjnej formy kultury ludowej.

W celu promowania i ochrony dziedzictwa kulturowego Kurpiowskiej Puszczy Zielonej przygotowano wniosek o dofinansowanie projektu i po uzyskaniu dofinansowania przystąpiono do jego realizacji. Projekt zrealizowany został ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 Leader Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013.

Warsztaty rozbudziły potrzebę kultywowania tradycyjnej sztuki ludowej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych, a także odtworzenie i podtrzymywanie tradycyjnych form kurpiowskiej kultury ludowej. Uczestnicy warsztatów zapoznali się z tajnikami powstawania wytworów sztuki ludowej z takich dziedzin jak: kowalstwo, wyroby z wosku, bursztyniarstwo, palma wielkanocna, kwiaty i bukiety, garncarstwo, pisankarstwo, plecionkarstwo, hafciarstwo, koronkarstwo, wycinankarstwo, rzeźbiarstwo, zabawkarstwo drewniane, bukiet na patyku, kierc dożynkowy ze słomy, pieczywo obrzędowe.

Warsztaty odbyły się 17 czerwca 2011 roku na terenie Centrum Rekreacyjno – Wypoczynkowego w Turośli i prowadzone były przez najlepszych twórców ludowych posiadających doświadczenie w prowadzeniu takich zajęć.

Są oni znani i nagradzani za kultywowanie kultury kurpiowskiej. Aktywne uczestnictwo w projekcie zgłosiło 517 osób, co napawa optymizmem, że kultura naszych przodków nie zaginie.

Folder, przedstawiający przebieg warsztatów stanowi drogowskaz dla osób pragnących pogłębić swoją wiedzę na temat kurpiowskiej sztuki ludowej, ale jednocześnie stanowi inspirację do głębszego zastanowienia się czytelnika: kim jestem i skąd pochodzę, jaka jest tradycja moich przodków i co robię na rzecz jej zachowania?

Mam nadzieję, że za rok ponownie odbędzie się kolejna edycja warsztatów sztuki ludowej, aby „budować przyszłość pamiętając o przeszłości”.

Iwona Potaś Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Turośli

2

2

WSTĘP Poziem scerze, zem cale niniała zielkej chenci na te warśtaty jechać. Ale dziś nie załuje zem to zrobziła. Jus na psiersy rzut łoka było ziadome ze przy Gninnem Ośrodku Kultury dzieje sie coś wyjontkowego. Na terenie Ośrodka Rekreacyjno – Wypocynkowego, zaro za domem kultury, porosstoziane były stoły. A przy kozdem jeden tworca ludowy chwoluł sie swojeni wyrobani. Wyglondało to, wypsis wymaluj, jek tasy na otpuście. A stecki niedzy teni tasani wysypane zołtem psioseckem jek downiej pogrotki na śwenta. W pozietrzu tes zisiało coś urocystego, śwontecnego i wyjontkowego.

Punkt dziesionto, ofycjalnie i urzendowo, otworzylli warśtaty etnograficzne „Ocalić od zapomnienia – ginące zawody przystankiem dla przyszłości” Wojt Gniny Turośl – Pan Piotr Niedbała i Dyrechtorka Gninnego Ośrodka Kultury - Pani Iwona Potaś. Z tego co poziedzili ziadomo było, ze je tutaj zielke posanowanie do tradycji, zwycajow i przesłosci jech małej ojcyzny a jednakowos zielko troska i strapsienie o to, zeby niejscowe dzieci i młodzioki tego posanowanio do downego nauceć. Totes wszysy łucnie z podstawowki i gimnazjum ze swojeni nołucicielani przyśli na warśtaty.

Casy, kiedy w kozdej izbzie na ścianach były wycinanki, u pułapu kerc, na stołach samemu dlo sie utkane, wyhaftowane, wymereśkowane abo przesyte sydełkowo korunko łobrusy, downo wysły z mody. Młode ludzie ido do niasta dalej sie łuceć i jus w tech niastach ostajo. A tam nima komu jech łuceć wysywać, haftować, wcinać wycinanki, robzieć ksiotki z bzigoły abo kerce. Downiej take nołuki od maleńkości pobzierali w rodzinnem domu od bobki, dziodka i od łojcow.

Chwoli sie, ze downe wsiowe zojecia urosły do niana tworcości ludowej. I chwała tem, co nie wszystko zabocyli i mogo pokazywać i łuceć innech. Na warśtatach kozdy tworca nioł za zadanie przedstazieć jedno, wybrano przez organizatora dziedzine tworcości ludowej. Dokładniej co chto robziuł, opsisane jest dalej.

Takie zebranie tworcow w jednem niejscu i o jednem casie, to jekby pokozanie skrawka downej wsi i tego co ludzie robzili.

Koniecnie trzeba to robzieć jek nojcenściej i na wszystkie moźniwe sposoby. I choc wszystko było przeprowadzone nolezycie, bo i tworcy take co majo urzendowo psiecenć od ZG STL, ze jech robota wysoko ceniono i tech, co sie chcieli łuceć duzo, to tak ni jekoś matyjaśno. Bo duzo sie mozno nałuceć bez śtery godziny, bo cłoziekoziu Pon Bog doł i zdolności i checi walnych. Tak ni sie kołoce po głozie tako myśl, jekby to było ładnie i pozytecnie, zeby te warśtaty były choc ze śtery dni, dzień po dniu.

Jo bende dumać, a Organizatorom niech sie spełni, cego jem z całego serca ziensuje.

Teresa Pardo

3

Romuald Grużewski ze Zbójnej - kowalstwo Na warśtatach to łon przewaźnie pokazywoł jek i co sie downiej w kuźni robziło. Nioł tes walnych rzecy jus zrobzionech, ale ziencej do ozdoby niźli do gospodarskiej roboty; a to śwecniki, a to ozdobne goździe, a to maluśkie podkowki, ziencej do kupanio na scęście niźli do podkucio konia.

Downiej zieś bez kowola była straśnie bziedno. To u niego gospodorze kuli konie, zamoziali i naproziali lemiesze do pługow, zemby do bronow i inne cenści do gospodarskech masynow. Łon tes robziuł motyki do kopanio kartofli, zoziesy, zomki, zopotki i skuble do drziow w domu i w oborze. Wszystkie krzyze przy drogach i na smentorzu były kowalskiej roboty.

Roboty downiej w kuźni było nie do przerobzienio to i zorobki kowol nioł zienkse niźli kto insy, ale narobzieć to łon sie musioł, oj musioł.

Pan Romuald Grużewski, co mo swojo kuźnio we Zbojnej, te wszystkie rzecy potrasi i w dzisiejsech casach wykuć, tylo zomozieniow coros mniej.

Halina Pajka z Kadzidła - palma wielkanocna W Turośli robziła nojprowdziwso zielganocno palme. Mozi sie zielganocno, ale niesie sie jo do kościoła w ksietno niedziele zeby ksionc pośwenciuł. Stozio sie jo potem w zoścytnem niejscu w izbie, abo zieso za śwentem obrazem, zeby strzegła obejścio i domownikow przed gradem, psiorunani i inneni niesceściani.

Nojsomprzod robziła ksiotki z bzigoły, a potem krok po kroku, ukłodała je niedzy pencuskani boroziny na kijku. A kozdo gromotka ksiotkow jenoksego koloru i jenocej zrobziono. Chto chcioł mog się nałuceć robzieć i ksiotki i palme.

Oprocka palmy to Łona potrasi robzieć kerce, wcinanki wycinać, wysywać, tkać na krosnach, zrobzieć korunke sydełkem i inne pozytecne rzecy. Ale w Turośli zrobziła ślicno kurpsiosko palme zielganocno.

4

Zofia Trzcińska – Parzych z Nowej Rudy - kwiaty na patyku Pani Zosia potrasi rozmazite kurpsioskie rzecy zrobzieć ale akurot tutaj robziła bukety płaske z ksiotkow z bzigoły.

Chto chcioł mog przysiąść i popatrzeć jek take ksiotki robzi i jek sie je ukłodo. Mozno tes było razem z Panio Zosio robzieć ksiotki, bo łona jek mogła zachęcała, redziła, podpoziedywała, jek i co, zeby łuceń taki przez siebzie zrobziony ksiotek na paniotke mok wziość do domu.

Wysły jej prześlicne bukiety płaskie, takie co to sie je downiej stoziało u śwentego konta na stole, po obuch stronach pasyjki. Tero to ludzie zarzucili robzienie ksiotkow z bzigoły, ale downiej kozdo kobieta i dziewcok uniały je robzieć, bo śwenty kont, łobrazy i cało izba bez ksiotkow były nie do przyjencio.

Teresa Niedzwiecka z Olszewo Borki- wyroby z wosku Kurpsie, z dozien downa wyrobziali roźne rzecy z wosku, tak jek z dozien downa trudnili sie bartnictwem.

Na warśtatach pani Teresa pokazywała jekiem sposobem leje sie z wosku śwece. Było na co popatrzeć bo śwecki były ozdobzioe ksiotkani, motylkani i troche przyponinały downe śwece wotywne.

Były tes rozmazite anniołki, ptoski zrobzione tozes samo metodo co śwecki.

Co niechtorne osoby to probowały same, pod okiem Pani Teresy, śwecuskie uloć, ale do tego nolezy być i cieszpliwem i ostroźnem. Do formy wosk leje się goroncy, cieknoncy prazie jek woda, a potem walno silo pocekać as ostygnie, coby go z formy wyjonć.

5

Zdzisław Bziukiewicz z Wachu –bursztyniarstwo Kopanie burśtynu, to jek bartnictwo, głowne zojencie downech Kurpsi.

Kozdo Kurpsionka nosiła na syji pore śnorow ładnie obrobzionech koroli z burśtynu. Modliła sie na burśtynowem rozancu. Były tes burśtynowe guziki do wystkow i insego oblecenio, brośki, agnuski, fajki i co tylo przysło do głowy.

Wszystko zolezało jek duzy kawoł burśtynu sie wykopało i jeki buł pomyślunek i talent, coby go opsykować.

U Pana Zdzisława i talentu i pomyślunku nie brakuje, a co nojwaźniejse ze wszystkeni chentneni chcioł sie swojeni zdolnościani dzieleć. Na swojem warśtacie zrobzionem z kołka do przendzenio, pokazywoł jek sie robzi koroliki i inse rozmazite śwecidełka. Chto buł chentny mog sprobować cy sie na burśtyniorza nadaje i niechtornem ta nouka cale zgrabnie wychodziła. Naobkoło warśtatu zisiały korole i koroliki, brenzoletki, maluśkie sigorki do zaziesenio na syji, śwente i nie tylo, dostepne na kozdo kesień.

Kazimierz Siemienowicz z Ostrołęki – garncarstwo Kolejka chentnech do garncorza była straśnie długo.

Kozdy chcioł sprobować ulepsieć garnek, a przy kole moze siedzieć tylo jedna osoba. Na ulepsienie dzbanuska trzeba walnego casu, a tu jek na złość, koło krenci sie nie tak jek by sie chciało abo glina ucieko z renki. Ale nouciciel buł cieszpliwy i pomogoł wszystkem jek tylo mok. Tak sobzie troche kepkuje ale downiej w obejściu musiały być gliniane garki, niski , dzieski mniejse i zienkse. A wszystko nolezycie zrobzione, coby ładnie wyglondało na stole z rozmaziteni wzorkani a casem z koloroweni ksiotkani. I co nojwaźniejse wypolone w specjalnem psiecu, coby nie przeciekały i nie nabzierały zopachu od przechowywanej w niech strawy.

6

Genowefa Staśkiewicz z Srzałki - pisankarstwo Choc to nie Zielganoc, przy stoisku gdzie Pani Genia pokazywała jek sie jojka maluje, ciengiem stojała gromotka dzieci co chciały sprobować i choc jedne pomalowane swojo renko jojecko nieć na paniotke. Ale to nie takie proste, bo wzorek maluje sie spsilecko mocano w goroncem wosku. Wosk nie moze być za goroncy bo sie rozłazi po jojku i wzor niewyraźny, ani za zimny, bo sie cale jojka nie trzymo. Potem, jek jus je wzorek, nolezy jojecko delikatnie włozec do farby. Jek sie ufarbuje, wyjmomy z farby, delikatnie osusomy, wosk zdyjmomy nienciutko smatko, jojko nacieromy skorko od słoniny i glancujem, zeby sie błyscało jek nolezy. Na stoisku były takie psisanki co niały wzorki w trzech kolorach. Downiej ludzie malowali jojka woskem, farbowali w farbzie z łupsinow z cybuli, z młodego zyta i innech rzecy. Trzeba było duzo malowanech jojkow w zielganocne śwenta, troche dlo sie do zjedzenio, na śwenconke i dlo krześniokow.

Celina Bałdyga z Ksebek - plecionkarstwo Plecionkarstwo to nojdowniejse zojencie ludzi na wsi. Prazie w kozdej rodzinie unieli wypletać rozmazite kosiki z mlekycia abo z korzenia, bo potrzebne były przy kopaniu kartofli i do codziennego uzytku w gospodarce. Wypletaly tes stempy do zbozo ze słomy, casem cale duze, zielkości kłody do kapusty. Nicht tego nie nazywoł ludowo tworcościo. Pani Celina robzi to całe swoje zycie, a naucyła sie od swojego łojca, Franciszka Sioka. Niała w Turośli do pooglondanio opołki, zwkłe kosiki do kartofli i troche wymyślniejse, nowoceśniejse kosiki i kosicki.

Wypletała z wyklyny i chto chcioł mok sprobować sie tego fachu podłuceć.

Niechtornem cale nieźle sło.

7

Czesława Lewandowska z Ostrołęki - koronkarstwo Wkoło stolika przy chtornem Pani Czesława prezentowała swoje serwetki, łobrusy, przesywane sydełkowo wstawko kurpsioske fartuchy, zbzierały sie przewaźnie dziewcoki.

Dostawały od tworcyni po sydełku i kłembusku nitkow, a przede wszystkem skazowki, jek sie take korunkowe cudeńmka robzi. Nie do pomyślenio było downiej zeby młodo dziewcyna nie uniała wyrobziać wstawkow do pościeli, serwetkow, łobrusow abo obdziewać sydełkem kołnierzykow cy rękowow u bluski. A kozdo starała sie zeby nieć ładniejse i wymyślniejse niźli kolezonka.

Józef Bacławski z Łysych- rzeźbiarstwo W kozdej wsi, w przydroznech kaplickach były Chrystusy Frasobliwe i inne śwente sigory zrobzione przez ludowech artystow. Śwente i nie tylo śwente osoby, potrasi wystrugać z kawałka drewna Pan Józef. Do Turośli przyzios Kurpsia i Kurpsionke z bochenkem chleba, duzech, jek prowdziwe ludzie. Na warśtatach jesce poprozioł, a to fartuch kobziecie, a to kapelus chłopoziu. Nie napracowoł sie za duzo bo pomocnikow było siła, a łon tylo dorodzoł. Stojo sobzie te Kurpsie na pogrotkach pod zietrokem i zaprosajo do turoślańskiego ośrodka kultury.

8

Andrzej Staśkiewicz z Kadzidła – zabawkarstwo drewniane U Pana Staśkiewicza na stole było chyba wszystko co tylo mozno z drewna zrobzieć; wyrzeźbzione zołnierze, lalki, siukowki w kształcie ptoskow, zierzbowe fujarki, maluśkie skrzypecki, zobowki i drewniane koniki. Nioł tes downo zapomniane zzierzoki zrobzione z jeglijowech syskow i jesce duzo nie do wylicenio rzecy. Wygrywoł na tech siukowkach i fujarkach kurpsioske melodie, totes ciegem gromada ludzi koło niego stojała. Pokazywoł jek sie take rozmazitości robzi i niechtorzy probowali zrobzieć tozes samo. Takie zobowki downiej sie dzieciom na jermarku kupało abo na łotpuście.

Zielkiej pomysłowości cłoziek, dzieciom przy niem chyba nigdy nie byłoby matyjaśno.

Teresa Kłos z Turośl-Jesinki – hafciarstwo U Pani Teresy mozno sie było nuceć wysywać krzyzykiem. W całej Polsce i nie tylo, znane so cerwono corne, krzyzykem wysywane kogutki. Do dzisiejsego dnia, downiejso modo, takem haftem ozdobzione so kołnierzyki i mankety u kobzieckech kosulow. Dziewcoki dostały igły z nitko, po kawałku płotna i pod cujnem okem i dobro redo hafciorki probowały wysywać. Pore pewno poćfycy jesce w domu bo dłussy cas siedziały, haftowały i dopytywały o roźne scegoły, zeby krzyzyki były rowne.

9

Stanisław Ropiak z Myszyńca – pieczywo obrzędowe Ten cłoziek lepsiuł z ciasta jelenie, oziecki, baranki, zilki i tak mu to zgrabnie wychodziło, ze nie ziadomo kedy zebroł sie kele niego zionusek dziewcokow i chłopocokow.

Nojsomprzod tylo sie przyglondali, ale jek dostali po kawałku ciasta, zaceni probować swojech siłow. Niechtornem cale zgrabne byśki powychodziły i sani sobzie sie dziwowali ze take zdolne.

Stary to zwycoj kurpsioski psiec w okresie Godow byśky i nowe latka i obdarowywać nieni sonsiadow i rodzine, zinsować przy tem nojlepsego w Nowem Roku. Ale i bes śwentow, przy psieceniu chleba, matki z reśtkow ciasta wydrapanech z dziezy, ulepsiły jelania, konika abo lalecke i upsiekły dlo dzieci zeby sie ciesyły.

Apolonia Nowak z Kadzidła - wycinankarstwo Wycinanka kurpsiosko je znano seroko we śwecie.

Downiej na Kurpsiach w kozdej izbzie na ścianach zisiały wycinanki, leluje, kołka, lasy, kogutki, roźnej zielkości i w roźnech kolorach, a nojładniejse u śwentego konta i przy śwentech łobrazach. Wycino sie je z kolorowego, glanowanego papsieru nozycani przeznaconeni downiej do golenio owcow. Trzeba nieć niezły dryk w palcach zeby tako wycinanka wysła jek nolezy. Pani Apolonia pokazywała po kolei wszystko co nolezy robzieć, od odpoziednego złozenio papsieru, wybranio wzoru i sposobu ciencio nozycani, coby wycinanka była jek nojładniejso.

Apolonia Nowak niała w swojech zbziorach wselakego rodzaju wycinanki a nidzy nieni i Matke Bosko Censtochosko i Jana Pawła II. Zeby take rzecy robzieć, potrzebne so nie tylo zdolności ale i lata prachtyki.

10

Genowefa Pabich z Krobia k/Kadzidła - kierc dożynkowy Roźnem zidziała kerce, ale taki jek robziła ta kobzieta, psierseros. I musi nie tylo jo, bo chto tylo zaset do tego stoiska, zaglondoł ze wszystkech stronow i dopytywoł. Jek ni poziedziała Pani Pabzichowa, nazywo sie go kercem

dozynkowem i w dzisiejsech casach chyba nicht, oprocka niej, takech nie robzi. A łona sama naucyła sie od swojej matki, Antoniny Kuliś z Jazgarki. Som kerc zrobziony z takech niby snopuskow słonianech pocepsianech do jednego zieksego, drugego mniejsego drocianego koła. Ozdobziony bzigoło i bzigołkoweni ksiotkani. Wyglondo jekby chtoś rowniuśko poustozioł dziesiontki na rzysku.

Czesława Kaczyńska z Dylewa – kwiaty i bukiety Pani Cesława niała chyba nojbardziej kolorowe stoisko na warśtatach. Ksiaty, ksiotki, ksiotuski we wszystkech moźliwech kolorach. Porobzione z bzigoły ksiotki poustoziane w dzbankach i dzbanuskach, wyglondały jekby jech narwoł dopsieru co na łokach abo przynios z ogrodka.

Pokazywała wszystkem chentnem jek sie je robzi. Downiej w kozdej izbzie, a jus koniecnie w zimowem casie, było pełno papsierowech ksiotkow, u śwentego konta, przy łobrazach śwentech, na łoknach i tam wsendy gdzie sobzie gospodyni umyśliła. Oprocka tech ksiotkow Pani Czesława potrasi i wycinanky wycionć, i wyhaftować, i wstafke sydełkowo wydziergać, i inne rzecy co to downij kobziety robziły. Ale tu sie nojena zeby pokazywać jek sie ksiotki robzi.

Słowniczek Ksietno Niedziela – Palmowa Niedziela Oprocka – oprócz, prócz Śwece wotywne – świece ofiarne, świece w intencji np.

pomyślności w gospodarstwie Walno silo – duża chwila, dobra chwila Śkaplerzyk – poświęcony medalik Wystkow – górna część damskiego stroju kurpiowskiego

(rodzaj kamizelki, serdaka ozdobionego

pasmanterią, koralikami)

Walnego casu Ciengiem Z mlekicia Siukofki Matyjaśno Tasy Stecki Pogrodki

– dłuższy czas – ciągle – z młodej nadrzecznej wikliny – gwizdki z wierzbowych gałązek, z gliny – smutno, nijako – odpustowe stragany – drużki – podwórko 11

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie Publikacja opracowana przez Gminny Ośrodek Kultury w Turośl.

Publikacja współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Osi 4 Leader Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Kierownik projektu: Iwona Potaś dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Turośli

Twórcy ludowi prowadzący warsztaty etnograficzne (od lewej z góry): Andrzej Staskiewicz – Kadzidło Józef Bacławski – Łyse Stanisław Ropiak – Myszyniec Zdzisław Bziukiewicz - Wach Romuald Grużewski – Zbójna Kazimierz Siemienowicz – Ostrołęka Iwona Potaś – dyrektor GOK w Turośli Czesława Lewandowska – Ostrołęka Stefania Dawid – Jeglijowiec

Apolonia Nowak – Kadzidło Celina Bałdyga – Ksebki Genowefa Staśkiewicz – Strzałki Teresa Kłos – Turośl - Jesionki Zofia Trzcińska – Parzych – Nowa Ruda Teresa Niedźwiecka – Olszewo – Borki Czesława Kaczyńska – Dylewo Halina Pajka - Kadzidło

Redakcja: Iwona Potaś Tekst: Iwona Potaś, Teresa Pardo (tekst gwarowy) Zdjęcia: Jerzy Chaberek, GOK Turośl Wydawca: Gminny Ośrodek Kultury w Turośli ul. Akacjowa 2, 18- 525 Turośl tel./faks (86) 278 61 32, www.turosl.pl, e-mail:gok@turosl.pl Skład i druk: Drukarnia „Libra-Print”, 18 – 400 Łomża, al. Legionów 114 b, Tel./faks 86 4737784, 86 2182459