GGz Friesland maakt werk van familieervaringsdeskundigheid Een zorgaanbieder kan veel waarde ondervinden van structureel gebruik van familie ervaringsdeskundigheid. GGz Friesland heeft hierin daarom veel geïnvesteerd en dat betaalt zich nu terug. ‘De inzet van familie-ervaringskennis leidt bij onze professionals tot een toenemende bewustwording over wat belangrijk is voor mensen die een andere focus hebben dan zij zelf, maar die wel net als zij het belang van de cliënt voor ogen hebben.’ (tekst Frank van Wijck)
Het besef dat de familie een belangrijke rol speelt in het herstel van de cliënt is voor GGz Friesland niet nieuw. ‘Ons uitgangspunt was altijd al de familie standaard uit te nodigen als we een patiënt in zorg nemen, omdat die cliënt uiteindelijk ook weer naar die familie terugkeert’, zegt Anneke Tulp, medewerker zorgbeleid bij GGz Friesland en projectleider In voor Mantelzorg. ‘We hebben daarom ook binnen de organisatie een familieraad ingesteld, om familieleden van patiënten mee te laten denken over alle onderdelen van ons werk.’
" Je moet de familie wel meenemen. Die hebben veel kennis over de cliënt." Sietske van der Weg werd op een gegeven moment lid van die familieraad omdat ze zich niet kon vinden in alle facetten van de zorg die haar dochter ontving. ‘Dan kun je twee dingen doen’, zegt ze, ‘er van buitenaf tegenaan gaan schoppen of van binnenuit gaan meedenken. Als bijvoorbeeld een locatie wordt gesloten, dan denkt de familieraad mee over de zaken die moeten worden geregeld rondom de zorg die patiënten daar krijgen. En de familieraad denkt ook mee over de manier waarover de organisatie communiceert. Zo is de tekst op een flyer “Bent u mantelzorger? Haal er meer uit.” Bijvoorbeeld verandert in “Bent u mantelzorger? Wij bieden u de helpende hand.”.
Het zegt iets over de organisatie dat ze zich ervoor open stelt om naar zulke geluiden vanuit de familieraad te luisteren.’ Ervaringsdeskundigheid benutten Voor GGz Friesland was het een logische vervolgstap om na de instelling van een familieraad ook gebruik te gaan maken van familie-ervaringsdeskundigheid. De mogelijkheid om hiervoor een project op te starten met In voor Mantelzorg greep GGz Friesland dan ook graag aan. Van der Weg bood zich meteen aan als proefpersoon. ‘Het idee om via familie-ervaringsdeskundigheid tot een betere binding te komen tussen de professionals en de familieleden sprak me aan’, zegt ze. ‘De professionals richten zich immers heel erg op de cliënt. Op zich begrijpelijk natuurlijk, maar je moet de familie wel meenemen want die heeft veel kennis over die cliënt. Ik herinner me bijvoorbeeld nog dat de veranderingen in de basis-GGz aanvankelijk wel aan de cliënt werden uitgelegd, maar niet aan de familie. Het is belangrijk dat dit wél gebeurt.’ MAT-training Gebruikmaken van familie-ervaringsdeskundigheid begint met communicatie. ‘Daarom zijn we ook begonnen met een zogenaamde MAT-training’, vertelt Tulp. ‘Dit is een training interactievaardigheden die daadwerkelijk op een rood-groene mat wordt uitgespeeld. Die mat wordt gebruikt om
letterlijk te laten zien waar je staat. Groen betekent dat je geen problemen ervaart en dat je wat in de interactie met een ander gebeurt, volledig acceptabel vindt. Rood betekent dat je het niet helemaal oké vind wat er in de interactie gebeurt. Tijdens de training wordt scherp onderscheid gemaakt tussen rood en groen. Rood en groen zijn hierbij neutrale termen, dus er is geen goed of fout. Je leert je bewust te worden van je eigen rood en groen en zie je welke effecten de verschillende manieren van communiceren op een ander kunnen hebben. Het is een intensieve training, tien bijeenkomsten van drie uur, vier groepen van zestien personen deden er inmiddels aan mee met goed resultaat. En twee medewerkers, met ook eigen ervaring als mantelzorger, van GGz Friesland zijn nu getraind om de cursus aan familieleden te geven.’ Anders leren communiceren Een onderdeel van deze MAT-training was een training voor motiverende gespreksvoering. Dit is een veelgebruikte methode om cliënten te stimuleren hulp te zoeken voor hun problemen of hun ongezonde levenswijze aan te pakken. Tulp: ‘Zowel de zender als de ontvanger beseffen hierbij dat ze beter geen boodschap kunnen uitzenden waarmee ze de ander iets opleggen. Vanuit emotionele betrokkenheid komt het wel voor dat naasten zeggen “Dat wil ik niet, dat mag niet”, maar dat is erg belemmerend in de zorgverlening. Het heeft voor alle betrokkenen meerwaarde als niet alleen professionals, maar ook familieleden anders leren communiceren. Daarbij hebben ze echter wel hulp nodig. Voor medewerkers bestaan trainingen en intervisiebijeenkomsten, voor familieleden niet. Maar dat is wel nodig om ook familieleden handvatten te bieden in goed communiceren, dus vonden we het belangrijk om hierop in te spelen. Uit de evaluaties leerden we dat iedereen het waardevol vond, omdat professionals en familieleden zo over en weer meer inzage krijgen in ieders worsteling over de zorg voor de cliënt.’
Een aspect dat in het kader van het In voor Mantelzorg-project ook aandacht kreeg, is het feit dat veel medewerkers van GGz Friesland ook zelf mantelzorgers zijn. ‘We hebben een workshop georganiseerd om mensen meer bewust te maken van het feit dat ze zelf vaak ook mantelzorger zijn, iets waar ze niet altijd vanzelfsprekend bij stilstaan. Maar wel iets wat hen kan helpen om de positie van de familieleden van de cliënten voor wie ze zorgen beter te begrijpen. Die workshop plaatste medewerkers in een kwetsbare positie. Sommigen zagen hierin een basis voor kracht, anderen vonden het juist moeilijk. Het is dus belangrijk als organisatie te laten zien dat je hier serieuze aandacht voor hebt.’
" Iedereen vond het waardevol, omdat professionals en familieleden zo over en weer meer inzicht krijgen in ieders worsteling over de zorg voor de cliënt"
Vanzelf gegroeid Het project is succesvol geweest, vinden zowel Tulp als Van der Weg. Voor de laatste heeft het zelfs een bijzonder vervolg gekregen, want ze heeft inmiddels een baan voor 32 uur per week als familieervaringsdeskundige (vertrouwenspersoon) bij GGz Friesland. ‘Dat begon ermee dat ik gewoon ben aangesloten bij het FACT-team. Kijken, luisteren en mensen leren kennen. Op basis daarvan ben ik vragen gaan stellen en blijkbaar doe ik dat op een dusdanige manier dat mensen niet weglopen. Ook ben ik familieleden die er even doorheen zaten gaan ondersteunen. Zo is het vanzelf gegroeid.’ Tulp vult aan: ‘In feite hebben we haar min of meer gevraagd om die functie “uit te vinden” en gaandeweg wordt steeds duidelijker waar de behoefte ligt. We leggen niets op, het komt van binnenuit. We gaan nog een poosje door met de MAT-trainingen en ondertussen ontwikkelt Sietske ook dingen.’
Van der Weg verzorgde al presentaties over de ondersteuning voor familie-ervaringsdeskundigheid en die worden nu binnen de organisatie ingepast in de psycho-educatie training. Ze vertelt: ‘Die training werd al jarenlang gegeven aan familie van cliënten met schizofrenie of psychose-klachten. Maar hij is interessant bij veel meer ziektebeelden. Het is puur praktijkgericht: wat wil je als familie weten over de ziekte en tegen welke zaken loop je aan?’
deskundige – leidt bij onze professionals tot een toenemende bewustwording over wat belangrijk is voor mensen die een andere focus hebben dan zij zelf, maar die wel net als zij het belang van de cliënt voor ogen hebben. Het gaat om contact, alles wat je daarin kunt verbeteren ten behoeve van de zorg voor die cliënt is waardevol.’
" Laatst zei een medewerker tegen een mantelzorger: ik wist niet dat je met dat probleem rondliep.” Inmiddels geeft Van der Weg ook klinische lessen, waarin ze de ervaringen van familieleden gebruikt om medewerkers uit te leggen waar zij tegenaan lopen. Ze zegt: ‘Laatst zei een medewerker tegen een familielid: “Ik heb nooit geweten dat je met dat probleem rondliep”. Het is dus heel goed dat we het nu expliciet bespreekbaar maken.’ Recht doen aan de inzet Van der Weg heeft er recent een collega bij gekregen. ‘De volgende stap is dat wij beiden worden gekoppeld aan het herstelcentrum van GGz Friesland’, zegt Van der Weg. ‘Dan kunnen we elkaar verder gaan versterken. Landelijk hebben we als familie-ervaringsdeskundigen ook contact met elkaar. Er zijn er een stuk of twintig, grotendeels nog vrijwillig actief, maar het is goed als het aantal betaalde functies toeneemt. Je neemt verantwoordelijkheid en stelt je kwetsbaar op. Een vergoeding daarvoor doet recht aan de inzet die je biedt.’ Tulp is dit met haar eens. ‘Het is een vorm van erkenning’, zegt ze. ‘En het zou goed zijn als de zorgverzekeraars het ook die erkenning gaan bieden. De inzet van familieervaringskennis – ook in de vorm van een betaalde functie als familie-ervarings-
In voor Mantelzog Dit interview is gemaakt in het kader van In voor Mantelzorg. Projectleiders, medewerkers en mantelzorgers uit de 80 deelnemende organisaties vertellen over hun ervaringen in het verbeteren van het samenspel tussen beroepskrachten en mantelzorgers.