ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΣΑΚΙΔΗ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ σεργιάνι σε παλιούς καιρούς και παλιές γειτονιές
ΑΘΗΝΑ 2011
2
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΣΑΚΙΔΗ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ σεργιάνι σε παλιούς καιρούς και παλιές γειτονιές
ΑΘΗΝΑ 2011
Θεσσαλονίκη σεργιάνι στους παλιούς καιρούς και παλιές γειτονιές Σελιδοποίηση - Ψηφιακή επεξεργασία - Εξώφυλλο: Κώστας Κωστόπουλος Διόρθωση: Κακαβάνης Ηρακλής © Γιώργος Φαρσακίδης Τηλ. 210 86 47 527 - 2310 20 40 18 ISBN: 978 - 960 - 93 - 3527 - 0
Σε Σαλονικιούς συντρόφους και φίλους που δεν είχαν την τύχη να περπατήσουν την πολιτεία που αγάπησαν
ΜΕ ΤΟΝ ΦΑΚΟ ΕΝΟΣ ΝΟΣΤΑΛΓΟΥ
Φωτογραφίζοντας στα στενά
8
Τέλη του 1956 η πολιτεία μου χορήγησε τρίμηνη άδεια παραμονής στη Θεσσαλονίκη, χρόνο αρκετό για να «ανακαλύψω» την γοητεία μιας Θεσσαλονίκης που χάνεται Τον επόμενο χρόνο και πάλι θα οδηγηθώ (χωρίς δίκη και καταδίκη) στον Άη Στράτη συμπληρώνοντας αισίως τον δέκατο τρίτο χρόνο της εξορίας σαν «επικίνδυνος για την Δημοσίαν Τάξιν και Ασφάλειαν». Επί χρόνια οι φωτογραφίες αυτές παρέμειναν στο συρτάρι ώσπου ένας φίλος τις είδε, μου είπε ότι δεν ήτανε δα και για πέταγμα και πως αν δεν μου λείπει το θράσος θα μπορούσαν να βγουν και σε… λεύκωμα! Τα χαρακτικά και οι μεταξοτυπίες που παραθέτω τα έχω δουλέψει κατά τον τρίχρονο εγκλεισμό μου μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στα στρατόπεδα κρατούμενων στη Γυάρο και στη Λέρο Γιώργος Φαρσακίδης
9
Στις αλάνες της γειτονιάς
10
ΣΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΩ ΠΟΛΗΣ
«Ο Μανάβης» …Νωρίς το πρωί ο γαλατάς βροντώντας τα γκιούμια θα γιομίσει το αφημένο έξω από την πόρτα κατσαρολάκι. «Γαλέος, παλαμίδα, ταούκια...» διαλαλεί ο «ψαράς» τη θαλασσινή του πραμάτεια και ξοπίσω του νιαουρίζοντας το γατομάνι της γειτονιάς. «Μελιτζάνες, κολοκυθάκια, φασουλάκια αϊσέ, πιπεριές, μπάμιες, ντομάτεεες...» από τις πιο μελωδικές θ’ ακουστεί η φωνή του μανάβη που θα ξεπροβάλει απ’ το στενό με το γαϊδουράκι του φορτωμένο κόφες με ζαρζαβάτι. Οι κυράδες βγαίνουν βροντώντας τα τσόκαρα, παζαρεύουν, διαλέγουν. Καλαθάκια δεμένα με σπάγκο ανεβοκατεβαίνουν από καφασωτά και μπαλκόνια… 11
«Το απομεσήμερο έμοιαζε να στέκει...
12
...σαν αμάξι γέρικο στην ανηφοριά...»
13
«...Στα σκαλοπάτια σου...»
14
αρέλια, η παρέα στο γωνιακό ταβερνάκι η κυρά να κρύβει το πρόσωπο από το φακό και στο βάθος η ταμπέλα να αναγγέλλει την ανέγερση μιας μεγάλης πολυκατοικίας!
15
«Γαλέος, παλαμίδα, ταούκια...» διαλαλεί ο «ψαράς την πελαγίσια πραμάτεια...» και ξοπίσω του νιαουρίζοντας το γατομάνι της γειτονιάς...
16
Ανηφορίζοντας τα καλτερίμια της Άνω Πόλης
17
Και όμως στέκεται, σε πείσμα του καιρού και των εργολάβων!
18
Η οδός... και η... «πηγή των μουσών»
19
Λεβεντογεροντάματα κι ...έξω φτώχεια!
20
...Καλημέρα γειτόνισσα...
21
Οι περίσσιες έγνοιες δεν κρύβονται
22
Πάρε ρε!
23
Το ποδήλατο; Σίγουρα κάποιο πρόβλημα υπάρχει!
24
Αντίσταση στο μπετόν και στο χρόνο
25
Από τα αναπαλαιωμένα και φροντισμένα της Άνω Πόλης
26
Τα «τσακαλάκια» της γειτονιάς
27
Στην άνω Πόλη, μια άλλη «πηγή» με νεράκι του δημοσίου
28
Έχετε νιώσει ποτέ τη χαρά να καταβρέξετε κάποιον;
29
Στο καφενείο της γειτονιάς
30
Στα κάστρα της πόλης
31
«...Χαγιάτι φτωχικό με το βασιλικό και τη γλάστρα την παλιά...»
32
ΓΕΥΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Γεύση Χαμένων Πατρίδων, στο πολυσύχναστο πέρασμα για τις γειτονιές του Κουλέ Καφέ. Στη μικρή πλατειούλα καφενές, μαγαζιά, ταβερνάκι, ο πλάτανος. Η λατέρνα να παίζει τα τραγούδια των χαμένων πατρίδων κι ο νεαρός συνοδός, στριφογυρίζοντας με τσαλίμια το ντέφι, να το χτυπάει στο κεφάλι, στον αγκώνα, στο γόνατο. Να τρεμοπαίζει εκείνο απαλά στο ρυθμό της λατέρνας ή να ξεσπά σε βροντή καταιγίδας. «Ασκολσούμ, μπρε ντερβίση!». «Πάρε, καρντάση». Και να πέφτουν στο ντέφι κουδουνίζοντας τα νομίσματα.
33
Καφέ Ουζερί «Τσινάρι»
34
Από τα πίσω του Διοικητηρίου ανηφορικά στενοσόκακα στρωμένα πλατύ καλντερίμι. Κρεμαστά μπαλκονάκια, ξυλοδεσιές, χαγιάτια, καφασωτά. και πάνω μας, τις αντικριστές στέγες, να τις χωρίζει μια δρασκελιά. Σταματάμε να ξανασάνουμε κι ανηφορίζουμε πάλι, με τα νερά μες στα πόδια μας να κελαρύζουν στην κατηφόρα. «Πλατεία Τσινάρι»… Το σπίτι ξύλινο, καλοφτιαγμένο με καφασωτά και σιδεριές στα παράθυρα και μια βαριά ξύλινη ξώπορτα με αμπάρες, να φυλάν στον καιρό τους, το βίος και το γυναικομάνι του Τούρκου αφέντη… …Η εξωτερική σκάλα οδηγεί στα πάνω δωμάτια… Οι ματιές θα κατέβουν από το ραβδωτό ξυλοτάβανο στο χαγιάτι με τις «καραμανιόλες» παράθυρα, στα μαξιλάρια και το πολύχρωμο κάλυμμα του σοφρά, θα σταθούν στο μεγάλο μαγκάλι με το καλογυαλισμένο μπρούντζινο σκέπασμα και στο πολύγωνο τραπεζάκι με τις φιλντισένιες ψηφίδες…
35
Το «Γιαχουντί Χαμάμ» σήμερα φιλοξενεί «Λουλουδάδικα» ...και το υπόγειο ταβερνάκι του μοσχοβολάει κεμπάπ
36
Παρέα με τις αφίσες του καραγκιοζοπαίκτη Σπαθάρη
«…Μέσα σας κλαίει το μαύρο φτωχολόι κι όλα σας κι η χαρά σας, μοιρολόι πικρό κι αργό…» Κ. Παλαμά
37
Πωλητής του Σαλέπ (σαλεπτζής) Στο Κέντρο της πόλης μας σε δυο πρώην χαμάμ, το Αλκαζάρ και την Αίγλη λειτουργούσε κινηματογράφος με προτίμηση τα έργα της γείτονος όπου μεσουρανούσε το αστέρι της Τουρκάλ Σοράι και αργότερα της Χούλια Κότσιγκιτ, το αντίστοιχο της δικής μας Αλίκης. Και μπορούσες να ακούσεις την πληροφόρηση: «Σήμερα παίζει δυο έργα ο σινεμάς, ένα ελληνικό και …ένα δικό μας»!
38
Στα ριζά των κάστρων
39
ΣΤΟ « ΜΠΙΤ ΠΑΖΑΡ» ΤΟ «ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ» ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ …Κακοπαθημένα βιβλία, κιτρινισμένες φωτογραφίες, τα μπακίρια, τα καντιλιέρια, τα φασαμέν, το καθένα τους ένας κόσμος, μια ιστορία. Όλα τους απομεινάρια του χτες, ξεπερασμένα από τον καλπασμό της ζωής. Πολλά από κείνα που θα πουλήσουν σήμερα οι μανάδες, για πέντε δεκάρες, θα τα «ανακαλύψουν» και θα τα τιμήσουν τα εγγόνια, αποζητώντας τις ρίζες και τη ρομαντική γοητεία μιας απόμακρης εποχής, αντίβαρο στην απρόσωπη καταναλωτική ισοπέδωση. Το αχρηστεμένο σίδερο σιδερώματος, ο χαλασμένος μύλος του καφέ, το γουδί, το τρύπιο μπακίρι... Όλα τους γυαλισμένα, βαμμένα, ντυμένα το μύθο μιας καινούριας αισθητικής, θα λειτουργήσουν σα στοιχεία διακόσμησης, καλύπτοντας κάποιες ανυποψίαστες ως το χτες, ανάγκες ζωής…
40
ΣΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΑ ΜΕΡΗ
41
Η Πορτάρα...
42
Καφενές στην Πορτάρα...
43
Στης Πορτάρας την πιάτσα
44
Ταβέρνα «Ο πλάτανος»
45
Στους κατσικόδρομους γύρω από τα τείχη της πόλης
46
ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΠΟΛΗ
Επίσκεψη στη συμπρωτεύουσα
47
Κυριακάτικη κάθοδος προς το «Κέντρο»
48
Διαμορφώνοντας το χώρο της πανεπιστημιούπολης
49
Γειτονιές της Καμάρας
50
Στην παραλία
«Περαία, Μπαξέ Τσιφλίκι, Αγία Τριάδα. Για τη Μηχανιώνα πάει το επόμενο». Επιτέλους! Γερμένος στη πλώρη, συνεπαρμένος αγναντεύω τα γαλαζοπράσινα βάθη. Αφρόψαρα, που λαμποκοπούν ασημιά στις ακτίνες του ήλιου και κοπάδια από μέδουσες, διάφανες, κροσσωτές, σαν τεράστιες τούρτες ζελέ. «Κοίτα εκεί» ακούω τον πατέρα «Τα κατάρτια του Φετίχ Γιουλέν, πού είχε βυθίσει μπαίνοντας νύχτα στο λιμάνι ο ναύαρχος Βότσης». Στο μάκρος της παραλίας, κάτω από τις καλαμωτές τα κεντράκια. Το αεράκι, η ευωδιά του φρεσκοτηγανισμένου κεφτέ, η μαγεία της θάλασσας συνθέτουν το ονειρικό σκηνικό, όπως θα το καταγράψει μ’ ανεξίτηλα χρώματα η μνήμη. Κι αν μπορούσαν να έλειπαν όλα εκείνα τα «μη...» και τα «έβγα έξω» της μάνας που νοθεύουνε τα λεπτά της χαράς μου. Στην επιστροφή, μισοκοιμάμαι στα γόνατα του πατέρα. Και τη νύχτα θα πετάξω αδέσμευτο ψαροπούλι πάνω απ’ τα κύματα...
51
Στην αποβάθρα του Λευκού Πύργου
52
Στα παγκάκια του Λευκού Πύργου
53
Η παραλιακή με σοροκάδα
54
Στην προβλήτα της παραλιακής λεωφόρου. Η επιχωμάτωση και η προέκταση της παραλίας πέρα από το Λευκό Πύργο είχε αρχίσει. Ο «Δράκος του Σέιχ Σου» ξαναχτύπησε και τα πανικόβλητα ζευγαράκια για λόγους ασφαλείας άρχισαν να κουρνιάζουν ανάμεσα στους τεράστιους τσιμεντένιους κυβόλιθους
55
Καφενείο και πρακτορείο λεωφορείων Χαλκιδικής
56
«Αργεί ακόμα το λεωφορείο...»
57
Καφενείο «Η Ωραία Πεντέλη» κι ο κόσμος της
58
Στη Πλατεία Άθωνος Καλοκαιριάτικα στο γωνιακό μαγαζάκι της πλατείας, ανακαλύψαμε σε ταμπελίτσα που διαφήμιζε αναψυκτικά να γράφει συγκεκομμένα: «Εδώ οι παγ/μένες Λεμ/δές και Πορ/δες»!
59
Έχει τα πάντα, για όλα τα γούστα, για το χωριό και την πόλη. Από το «πανίσχυρο «VIM» και το «OMO» ως τα σουτζούκια Καισάριας και φυσικά τα «Αγουρέλαια Μυτιλήνης»!
60
Μέσα πρέφα και... αραλίκι
61
Περιμένοντας τον πελάτη
62
Καρεκλάτος!
63
«Πωλητής παιχνιδιών» Πάντα η φωνή του πραματευτή στο φτωχό δρόμο - η φωνή του στον ήλιο που βασιλεύει! Η φωνή του είν’ ο καιρός που μας χτύπησε. Η φωνή του είν’ οι μέρες που δεν ξανάρχονται. Η φωνή του είν’ η γνώση που μας επίκρανε... Ζαχαρίας Παπαντωνίου
64
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΠΟΥ ΧΑΝΟΝΤΑΙ
Ο «Φωτογράφος της παραλίας»
65
Στη Πλατεία Δικαστηρίων: Μπουγάτσα και ψητό καλαμπόκι, στραγάλια και πασατέμπος, φωτογράφοι, παγωτατζήδες, μαμάδες, με τα παιδάκια, περαστικοί και αργόσχολοι... Όλα υπάρχουν εκτός των... Δικαστηρίων!
66
Ο «Μπαλωματής»
67
Ο κλειδαράς της κεντρικής αγοράς
68
Ο «Αυγουλάς» σε περίσκεψη
69
Ο «Μικροξυλοκατασκευαστής»
70
«...Πόσα τάληρα γυρεύεις στον Περαία να μας πας...»
71
Κεσάτια
72
Ας αλλάξουμε πιάτσα μπας και σταυρώσουμε κανένα πελάτη...
73
Ο τυφλός μουσικός της Παύλου Μελά
74
«Ο Βοθροκαθαριστής». Αναδουλειές; Κάματος; Θλίψη;
75
Στο έλεος των ανθρώπων...
76
Έχει απ’ ολα ο καφενές... κι άμα λάχει αγώγι υπάρχει το μέσον!
77
Καμάρα (Αψίδα του Γαλερίου)
78
ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ
Ο δρομάκος για τη Ροτόντα (χαρακτικό)
79
Δρομάκος για τη Ροτόντα
80
...Και η μοναξιά του μιναρέ της Ροτόντας
81
Τα τείχη και ο «Πύργος του Τριγωνίου» ή «Πύργος της Αλύσεως» («Τζινιτζιρλί Κουλέ») Χτίστηκε επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς το 1520 - 1566
82
Ό,τι απόμεινε
83
Η Καμάρα...
84
Και οι καμαρωτές!
85
Πύλη του Γαλερίου - Καμάρα. Ανάγλυφες μνήμες θριάμβων
86
Στις γειτονιές του Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ)
87
«Αδειούχος εξόριστος» ανέβηκα στον τόπο εκτελέσεων και ταφής να απευθύνω τον ύστατο χαιρετισμό στις εκατοντάδες των νεκρών εκτελεσμένων συντρόφων μου. Το έδαφος όπου είναι θαμένοι χέρσο και παραδίπλα χωράφια σπαρμένα κριθάρι. Ωστόσο, όπου η άγνοια ή η απληστία είχαν καταπατήσει τα όρια, κάποια τετραγωνικά ξεχώριζαν με τα βλαστάρια τριπλάσια σε μέγεθος από το όλο χωράφι. Στα ριζά του πύργου αριστερά οι τάφοι των τελευταίων πολιτικών εκτελεσμένων μετά τη λήξη του Εμφυλίου (κατ’ απαίτηση των Αμερικανών). Μαζί και το μνήμα του φίλου και συγκρατούμενου μου στο Μακρονήσι Νίκου Νικηφορίδη Κι ο λόγος της καταδίκης του. Μα μάζευε υπογραφές για την «Έκκληση της Στοκχόλμης», για την Παγκόσμια Ειρήνη!
Χαρακτικό
88
Το πίσω μέρος του Γεντί - Κουλέ. Τόπος εκτελέσεων και ταφής
«...Τώρα που αίμα αδελφικό τη γη ματώνει και η Ελλάδα πνίγει την Ελλάδα στα βουνά, Σήκω απ’ τον τάφο Θοδωρή Κολοκοτρώνη και κάνε αδέρφια όλους τους Έλληνες ξανά...» Στίχοι από το λογοκριμένο τραγούδι της Σ. Βέμπο
89
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΣΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΩ ΠΟΛΗΣ
11
ΓΕΥΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
33
ΣΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΑ ΜΕΡΗ
41
ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΠΟΛΗ
47
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΠΟΥ ΧΑΝΟΝΤΑΙ
63
ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ
77
Ευχαριστώ την Άννα Χαλβατζόγλου και Ιορδάνη Χριστοδούλου για τη βοήθεια και συμπαράσταση στην έκδοση αυτού του λευκώματος
ΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΣΑΚΙΔΗ «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΕ ΠΑΛΙΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ» ΣΕ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΩΣΤΑ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΣΑΚΙΔΗ, ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΕ ΧΑΡΤΙ VELVET 170gr ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2011