Erfgoed

Een nieuwe snelweg, dwars door Betekom!

Het mobiliteitsvraagstuk is een van de grote uitdagingen van deze tijd. Een goed uitgebouwd en onderhouden wegennet zijn van groot belang om de economie en het sociale leven draaiend te houden. Dat was vroeger niet anders.

In de prehistorie hadden de jagers-verzamelaars meestal al genoeg aan een paar losse paden door de natuur om in hun levensbehoefte te voorzien. Dat veranderde wanneer de mens aan landbouw ging doen en in vaste nederzettingen ging wonen. Mettertijd kwam er meer behoefte aan een vast wegennet om akkers en weidegronden te bereiken en voor communicatie tussen de verschillende boerderijen en nederzettingen. In de gemeente werd op die manier een heel dicht weggennet gevormd dat grotendeels een lokale functie had. Daarnaast had de gemeente reeds in de middeleeuwen een belangrijke transitfunctie. Er liepen zelfs niet minder dan twee interstedelijke verbindingswegen door de gemeente. In het oosten van Begijnendijk lag de oude handelsweg tussen Aarschot en Lier die het tracé van de Vennestraat, Waterstraat en Sleutelbaan volgde om dan verder via Booischot en Heist-op-den Berg naar Lier te lopen. Deze weg werd in de eerste helft van de negentiende eeuw vervangen door de huidige Liersesteenweg. Dwars door Betekom liep zelfs nog een belangrijkere verkeersas, nl. de Grote Baan. Die vormde in de middeleeuwen de verbinding tussen twee sterke economische grootmachten, nl. Keulen in het Rijnland en Brugge in Vlaanderen.

Een middeleeuwse heirbaan

De Grote Baan werd in oude teksten vaak ‘Herbaene’ of ‘Herstraete’ genoemd. Een herbaene of heirbaan was in feite een weg die voor militaire doeleinden werd aangelegd of gebruikt. Dergelijke banen werden in ons land geïntroduceerd door de Romeinen kort voor het begin van onze tijdrekening. De kracht van het Romeinse rijk werd immers bepaald door de sterkte van haar legers. Om het immense imperium onder controle te houden was een goed uitgebouwd wegennet dan ook noodzakelijk. Dit moest een snelle verbinding mogelijk maken tussen de belangrijkste nederzettingen en bovendien geschikt zijn voor zware transporten van legermaterieel. Daardoor waren die wegen ook uitermate geschikt voor het vervoer van handelsgoederen. De aanleg ervan betekende een bijzondere stimulans voor de uitbouw van de interregionale handel. Na de Romeinse tijd bleven deze heirbanen meestal in gebruik, maar door de opkomst van nieuwe steden zo'n 1 000 jaar geleden ontstonden ook nieuwe handelsroutes. Er wordt vermoed dat de verbinding tussen Keulen en Brugge via Mechelen toen ontstaan is. Deze weg liep via Averbode en Gijmel naar Ourodenberg en zo door het dorp naar Tremelo en Mechelen. Er zijn sterke aanwijzingen dat de oorspronkelijke route van deze heirbaan liep van Ourodenberg via de Oude Mechelsebaan, Bloemsehoeve, Groenstraat en Moorsemsestraat naar Baal en zo verder naar Tremelo.

Een nieuwe snelweg

Dat traject liep via de middeleeuwse woonkernen van Moorsem, Heetsveld (Kwetter) en Baal en bleek op termijn misschien minder geschikt als militaire baan en handelsweg. Het maakte in feite een omweg rond de Betekomse heuvels en liep gedeeltelijk over vochtige gronden, waardoor de weg ook minder geschikt was voor zwaar transport. Door het toenemend interstedelijk verkeer was er nood aan een snellere verbinding en werd op een bepaald moment beslist om de omweg via Moorsem en Baal af te

snijden. Dat gebeurde door een gloednieuwe weg aan te leggen, dwars door Betekom. Deze nieuwe baan vertrok vanuit Meetshoven en liep dan min of meer rechtdoor naar de huidige Tremelosteenweg. Het is de huidige Grote Baan. Er zijn sterke aanwijzingen dat deze doorsteek gerealiseerd werd in of rond de twaalfde eeuw.

Wie deze baan heeft aangelegd, is niet volledig duidelijk. Mogelijk was dat de hertog van Brabant die in het midden van de twaalfde eeuw in het bezit was gekomen van het oude graafschap Aarschot, waartoe Betekom toen behoorde. Wat wel is geweten, is dat de baan in de zestiende eeuw rechtstreeks toebehoorde aan de Spaanse koning die er tol liet heffen in een speciaal daarvoor gebouwd tolhuis. Dat stond aan de grens met de huidige gemeente Tremelo. Deze tol werd verpacht aan de meest biedende en toont meteen aan dat de Grote Baan een zeker belang had als handelsweg. Ook voor troepenbewegingen was de Grote Baan echter van belang. Zo is bekend dat de Duitse Keizer Frederik II, de overgrootvader van Keizer Karel, met zijn gevolg in oktober 1488 via de Grote Baan terug naar Duitsland trok na een strafexpeditie tegen Vlaanderen. Ongetwijfeld zijn zo nog vele andere groten der aarde door deze gemeente gereden.

De Grote Baan bleef eeuwenlang een belangrijke verkeersader, tot vanaf de achttiende eeuw in ons land een nieuw netwerk van verbeterde steenwegen werd uitgebouwd. De Grote Baan paste niet in dat plan en geraakte daardoor op de achtergrond. Passeer je er eens tijdens een wandeling of fietstochtje? Denk er dan aan dat hier ooit ontelbare soldaten en kooplieden van diverse nationaliteiten en zelfs keizers en koningen dwars door Betekom zijn getrokken. Het Gemeentelijk Archief en Documentatiecentrum (GA&DC) bestaat uit een kleine groep van enthousiaste vrijwilligers met een passie voor het verleden van de gemeente. Hun interesse in de geschiedenis van Begijnendijk en Betekom varieert van documenten, foto- en ander beeldmateriaal tot objecten en geluidsfragmenten. Alles wat toelaat om de rijke historie van de gemeente te belichten en te reconstrueren, boeit hun. Zo werd in de loop van de jaren een behoorlijke brok aan informatie, beeldmateriaal en objecten verkregen. Je kan dat materiaal op vaste dagen of na afspraak in het centrum raadplegen. Het spreekt voor zich dat de leden ook zelf aan de slag willen met deze verzameling. Zij trachten het rijke verleden van de gemeente weer tot leven te brengen via specifieke activiteiten, zoals het geven van lezingen, het organiseren van filmavonden en een stambomendag, het fotograferen en filmen van gebeurtenissen en de deelname aan activiteiten van andere verenigingen. Sommige projecten resulteren in een artikel, brochure of boek.

Ben je geïnteresseerd in de geschiedenis van de gemeente en wil je actief mee de handen uit de mouwen steken? Dan ben je meer dan welkom bij het GA&DC.

gadc@begijnendijk.be

Kan de molen ook op jouw steun rekenen?

Een van de monumenten die de gemeente een bijzondere uitstraling geeft, is zonder twijfel de ruïne van de oude molen op de Molenberg. Eens je de groene omgeving van de Molenberg betreedt, de drukte van het dorp bij elke stap wat verder achter je laat, trekt de roestbruine en verweerde toren meteen de volle aandacht.

Na een eeuwenlange carrière als windmolen transformeerde een brand tijdens de zomer van 1914 het gebouw in de ruïne die vandaag zo vertrouwd is. De Molenberg is een van die plaatsen in de gemeente waar vele inwoners een speciale band mee hebben en waarover ze vaak meer dan een verhaal te vertellen hebben. Het is ‘onze’ molen.

Wist je dat de molen een absoluut topmonument is?

Het is een van de oudste molens in België en de enige ijzerzandstenen windmolen ter wereld. Dat hij er vandaag nog staat, is op zich al een klein mirakel. Het kleinste kind ziet echter dat hij niet in topvorm verkeert. Weer en wind hebben duidelijke sporen achtergelaten en enkele grote scheuren dwars door de romp voorspellen weinig goeds. Als er niet snel ingegrepen wordt, bestaat de kans dat de romp vroeg of laat instort.

Al jaren is de molenwerkgroep van Betekom bezig met de toekomst van de molen. Tijdens het traject was tegenslag hun deel en moesten ze regelmatig enkele stappen terugzetten. Ze zijn dan ook bijzonder blij en trots te mogen aankondigen dat de lang verwachte restauratie en consolidatie niet lang meer op zich zal laten wachten. Tijdens de zomer van 2021 starten de werken en zal de verdere aftakeling eindelijk een halt toegeroepen worden.

De restauratie van de molen is mogelijk dankzij de steun van het bestuur, Natuurpunt, de Vlaamse overheid en de inzet van talloze vrijwilligers en sympathisanten. De restauratie kost echter veel geld. Tijdens een tweede fase worden een dak, trap en uitkijkplatform aan de molen toegevoegd. Om ook die tweede fase met succes te kunnen afronden, hebben de leden van de molenwerkgroep nog € 50 000 nodig. Als inwoner van de gemeente kan je hun daarbij helpen door een gift te doen op de projectrekening van Herita, een organisatie met een hart voor erfgoed. Deze heeft als doel het draagvlak voor erfgoed in Vlaanderen te vergroten en onroerend erfgoed te ontwikkelen, beheren en ontsluiten. Het is een ideale partner voor onze molen dus.

Wil jij ook jouw steentje bijdragen aan dit erfgoedproject? Dat kan

met een gift via de rekening met nummer BE71 7350 5882 8969 en de vermelding 'Gift projectrekening

Molen Betekom'. Jouw gift is fiscaal aftrekbaar vanaf € 40,00 per jaar. Je ontvangt een officieel attest waarmee je via jouw belastingen 45% van de gift recupereert. Je leest er alles over op www.herita.be/de-oude-molen-van-betekom-een-topmonument.

Wil je meer info over het monument en het parkgebied of de werkzaamheden op de voet volgen? Dat kan via de Facebookpagina 'De oude molen van Betekom'.