18
« SPECIALE
E premte 14 qershor 2013 •
DEPRESIONI, simptomat, klasifikimi, mënyrat e kurimit Nga doc. dr. I. S. LARTI
N
jë person i depresuar veprimet i shfaq në mënyrë të pa kontrolluar, duke filluar që nga të shprehurit e mendimeve në mënyrë jo logjike. Përcjellja e mungesës së vetësigurisë. Fajësimi i vetes edhe kur s’është fajtor. Pi më tepër se zakonisht cigare dhe alkool. Ndihet i pafuqishëm dhe i padobishëm. Humbet sensin e humorit. Ndihet keq shpirtërisht në shumicën e kohës. Bëhet i padurueshëm për të tjerët, duke u grindur pa shkak etj. Nisur nga këto simptoma të drejtpërdrejta, personi diktohet lehtësisht që vuan nga depresioni.
a. Ç’është depresioni? Depresioni është një gjendje psikike e individit që shfaqet me ndryshime negative, nëpërmjet ndjenjës së frikës, shqetësimeve të brendshme, si dhe bëhet i dallueshëm në reagimet e të menduarit. Këto ndryshime manifestohen në zvogëlimin e interesimit të individit për dukuritë, në humbjen e iniciativës për të vepruar, të qenit në dëshpërim dhe në qëndrime pesimiste ndaj të ardhmes. Ndërsa, sipas mjekut specialist i psikiatër Tapio Halla (i cili punon ne grupin e rehabilitimit të personave me depresion), me depresion kuptohet “gjendja e njeriut kur ai kalon një gjendje te vështirë e mendore, vuan për një kohe te gjate dhe jeta i duket e zymte”. Kur njeriu është i depresuar ai nuk mund te gjeje kënaqësi ne asgjë. Njeriu i depresuar e ka te vështirë te filloje një punë dhe ai lodhet shpejt. Marrja e vendimeve është ne shumicën e rasteve e vështirë, si dhe përqendrimi në mësim ose në lexim ose realizimin e detyrave është shumë i paktë. Dobësimi i aftësisë vepruese, është dukuri e zakonshme te mjaft individë të depresuar, kjo shfaqet në çdo moshë, por më e përhapur është te mosha e 40-60-vjeçarëve e me goditëse në moshat edhe më të mëdha. Në thelbin e çrregullimeve afektive dominon çrregullimi i disponimit në kuptimin e hipertermisë, përgjithësisht në rritjes e reaksionit afektiv që nuk është në korrelacion me realitetin objektiv, pra me faktorët objektivë. Hipertermia manifestohet me diskonim të shtuar e të shpeshtuar patologjik (subdepresion, depresion). Është vërejtur që sëmundjet afektive përfundojnë me shërimin e tyre spontan, ndërsa sëmundjet e tjera që kanë çrregullime në funksionet kognitive, vështirë zbulohet rrjedha e tyre dhe shumica përfundojnë në demenci. Çrregullimet e humorit (të quajtura si çrregullime afektive), përfshijnë spektrin e emocioneve që lëvizin nga depresioni i thellë deri në ngazëllimin e shfrenuar dhe në mani. b. Simptomat e depresionit Depresioni mund të shkaktojë një numër të madh simptomash, të cilat mund të jenë: emocionale, fizike, motivuese si dhe kognitive. Depresioni ndikon në mënyra të ndryshme tek njerëzit e ndryshëm. Personat që vuajnë nga depresioni mund të jenë jashtëzakonisht të zemëruar dhe të padurueshëm, të jenë të angazhuar në mendime negative, të kenë mërzi, urrejtje, të jenë nën tension, bëhen vartës të përdorimit të alkoolit dhe substancave narkotike; kanë zvogëlim të energjisë (e kanë ndjenjën e humbjes së energjisë); ndjenjën e të qenit të pavlerë dhe të padobishëm; nuk kënaqen me aktivitete; humbin aktivitetin e marrëdhënies seksuale; ndihen keq shpirtërisht në shumicën e kohës; kanë mendime për vetëvrasje; ndryshim në mënyrën e ngrënies: hanë tepër dhe shtojnë në peshë; ose nuk hanë mirë dhe humbin në peshë; kanë vështirësi koncentrimi apo të marrjes së vendimeve; shkëputen nga
Ndonjëherë personi bie në depresioni dhe në rastet kur njeriut nuk i mjaftojnë energjitë që të triumfoje mbi sfidat e reja e të mëdha të jetës. Të tilla sfida mund të jenë, p.sh., ndërrimi i vendit të punës pa dëshirë, shpërngulja në një vend të ri banimi, përshtatja me vështirësi ndaj një kulture të re ose mësimi i një gjuhe të re. Kur kërcënohet apo tentojnë ta dhunojnë si nga ana fizike e sidomos psikologjike. Ka raste që disa njërës kalojnë në depresion kur iu bëhen padrejtësi, apo ju ngarkohen përgjegjësi në mënyrë krejt të pa saktë e sidomos të qëllimta, sikurse dhe në rastet e hakmarrjes, gjakmarrjes, apo dhe në rastet e diskriminimi për shkak të, ngjyrës racës, besimit fetar, bindjeve politike etj.
të tjerët (izolohen), në vend se të kërkojnë ndihmë dhe përkrahje etj. Femrat janë më tepër të predispozuara për tu bërë të depresive sesa meshkujt. Rreziku më i lartë për gjininë femërore mund të jenë ndryshimet hormonale, që vijnë si pasojë e pubertetit, ciklit mujor, menopauzës ose shtatzënisë. Megjithëse rreziku te meshkujt është më i ulët, depresioni mund të kalojë pa u diagnostikuar. Kjo për faktin se shumë meshkuj maskojnë sëmundjet e tyre, me pije alkoolike, përdorin drogë, bëjnë abuzime dhe ushtrojnë dhunë. Vetëvrasja është rrezik serioz për gjininë mashkullore 4 herë më lartë sesa femrat. Edhe personat e moshuar që humbasin njerëzit e dashur, ndryshojnë banesat ose që sëmuren, mund të kalojnë në depresion. Njerëzit e moshuar nuk flasin për ndjenjat e tyre dhe depresionin që kanë, ndaj duhet pasur kujdes në shfaqen e simptomave që u radhitën më lartë. Personat që bien në depresion përjetojnë ndjenjën e fajit, i pushton mendimin dhe ideja se janë mëkatarë, të cilat mund të ngrihen deri në gjendje që i duket vetja i përhumbur. Gjithashtu këta persona nën depresion kanë pagjumësi, zgjim të përsëritur dhe të hershëm, ndaj dhe nuk kanë freskinë e mëngjesit, duke qenë të ngathët dhe të pa fuqishëm dhe ndihen shumë keq. Nga mesi i ditës gjendja e tyre përmirësohet dhe në mbrëmje bëhet relativisht e më përballueshëm. Ai që vuan nga depresioni ndonjëherë përhumbet në gjumë të thellë apo dhe të fjetur më tepër se zakonisht. Mungesa e oreksit dhe ulja në peshë kanë të bëjnë me depresionin, ndonëse ndonjëherë
i depresuari mund edhe të ketë oreks të tepruar. Njeriu i depresuar është në shumicën e rasteve i nervozuar dhe ai mund të jetë në vështirë në shoqërinë e të tjerëve. Edhe akuzat e tepruara kundër vetes janë te zakonshme. Gjithashtu edhe mendimet në lidhje me vdekjen dhe mendimet për vetëvrasje janë të zakonshme për njeriun qe vuan nga depresioni. Personat që përjetojnë depresion kanë dhimbje të ndryshme fizike si në kokë, muskuj, stomak, ndërsa dhimbjet e shpinës janë te shpeshta dhe shkaku i tyre nuk gjendet në organizëm. c. Nga vjen depresioni? Depresioni vjen zakonisht nga rastet kur kemi te bëjmë me ndryshime të mëdha në çështjet jetësore. Rastet që provokojnë e nxisin depresionin në përgjithësi sipas studiuesve të kësaj fushe janë kur njeriu humbet të afërm te rëndësishëm të jetës së tij; gjëra të rëndësishme jetike si: vendin e punës, pronën, biznesin etj. Ndonjëherë personi bie në depresioni dhe në rastet kur njeriut nuk i mjaftojnë energjitë që të triumfoje mbi sfidat e reja e të mëdha të jetës. Të tilla sfida mund të jenë, p.sh., ndërrimi i vendit të punës pa dëshirë, shpërngulja në një vend të ri banimi, përshtatja me vështirësi ndaj një kulture të re ose mësimi i një gjuhe të re. Kur kërcënohet apo tentojnë ta dhunojnë si nga ana fizike e sidomos psikologjike. Ka raste që disa njërës kalojnë në depresion kur iu bëhen padrejtësi, apo ju ngarkohen përgjegjësi në mënyrë krejt të pa saktë e sidomos të qëllimta, sikurse dhe në rastet e hakmarrjes, gjakmarrjes, apo dhe në rastet e diskriminimi për shkak të, ngjyrës